Limburgs Milieu nr. 3 2012 - Milieufederatie Limburg

3
Limburgs miLieu
E e n u i t g a v e v a n S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g - j a a r g a n g 2 6 - s e p t e m b e r /o k t o b e r 2 0 1 2
STICHTING
MILIEUFEDERATIE
LIMBURG
Passie voor duurzame mode en stoffen
Minder voedselverspilling in 2015
Kempen~Broek: nieuwe natuur in ontwikkeling
Eco-warriors en kunstboeren
Eind 2012 duidelijkheid over kernreactor Tihange
Maak van je tuin een beestenboel
Stiltewandelingen in Limburg
Kwaliteitsverbetering van Maaswater stagneert

C O L O F O N
limburgs milieu is een uitgave van stichting
milieufederatie limburg
De Milieufederatie Limburg werd opgericht in 1971.
De stichting zet zich al ruim veertig jaar in voor
natuur en landschap, een gezond leefmilieu en
ecologische duurzaamheid in Limburg. Zij doet dit
samen met de circa honderd bij haar aangesloten
organisaties. Dit werk kan de Milieufederatie doen
dankzij giften, overheidsbijdragen en subsidies van
onder meer de Provincie Limburg en de Nationale
Postcode Loterij.
Hoofdredactie en eindredactie:
Monique Demarteau
Aan dit nummer werkten mee:
Gert-Jan van Elk, Gerard Jonkman, Olaf op den Kamp,
Jan Kluskens, Wim Kuipers, Twan Teunissen, Jelle Vegt,
Frank Vermeij, Ester Wolters
Vormgeving & drukwerk:
SHD Grafimedia, Swalmen
Abonnementen en adreswijzigingen:
Limburgs Milieu verschijnt vier maal per jaar. Een
jaarabonnement kost €12,50. Betaling geschiedt
middels acceptgiro of automatische incasso. Natuur-
en milieuorganisaties die bij de Milieufederatie zijn
aangesloten, ontvangen het tijdschrift gratis.
Wil je een abonnement? Gebruik de abonneebon in dit
tijdschrift of stuur een e-mail met daarin je naam en
adresgegevens naar: sml@milieufederatielimburg.nl
redactionele bijdragen:
Bijdragen kunnen alleen na overleg met de redactie
worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor
de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel
hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen
de visie van de redactie of van de Milieufederatie
Limburg weerspiegelen.
redactieadres:
Stichting Milieufederatie Limburg
Gevestigd in Het GroenHuis
Godsweerderstraat 2
6041 GH ROERMOND
T 0475 - 386 410
F 0475 - 386 459
www.milieufederatielimburg.nl
sml@milieufederatielimburg.nl
Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier
2 l i m b u r g s m i l i e u
Dit magazine is
geproduceerd door
SHD Grafi media
onder gecontroleerde
omstandigheden conform
ISO 14001 Grafi media
getoetst door de SCGM,
Certifi caatnummer
SCGM-MZ:2011.01.01
De Nationale Postcode Loterij is medefi nancier van
diverse projecten van de Milieufederatie Limburg.
Het uitgeven van Limburgs Milieu wordt mede
mogelijk gemaakt door een fi nanciële bijdrage
van de Provincie Limburg.
NieuWsbrieF
De Milieufederatie Limburg heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief
bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt gemiddeld
eenmaal per maand verstuurd. Je kunt je voor deze nieuwsbrief opgeven via:
WWW.milieuFeDerATielimburg.Nl

inhoud
4 Kort nieuws
5 Eind 2012 duidelijkheid over kernreactor Tihange
6 Kempen~Broek: nieuwe natuur in ontwikkeling
8 Passie voor duurzame mode en stoffen
10 De Groene Peiler wil jouw mening
USB-stick voor nieuwe abonnees
11 Klimaateffecten in Nederland zijn beheersbaar
12 Stiltewandelingen in Limburg
13 8ste Nacht van de Nacht op zaterdag 27 oktober
14 Column Wim Kuipers
15 Maak van je tuin een beestenboel
16 Venlo trots op eerste Cradle to Cradle trainingscentrum
17 Steeds meer troep in de natuur
Inzameling verlichting oude en leegstaande kantoorpanden
18 Kort nieuws
19 Aziatische tijgermug aangetroffen in Weert
Slimme plaatsing groen kan luchtkwaliteit steden verbeteren
20 Venlo stimuleert bedrijven energie te besparen
Big Jump valt in het water
21 Effecten windturbines op vleermuizen onderzocht
Natuurverbinding Breidberg en Driestruik gerealiseerd
22 Subsidieregeling voor biodiversiteit en bedrijfsleven
Subsidieregeling bufferzone Groote Peel
23 Milieufederatie en Natuurmonumenten opnieuw in beroep
tegen Buitenring Parkstad
Inzet biologische bestrijders verbetert waterkwaliteit
24 Minder voedselverspilling in 2015
25 Ruim baan voor lokale duurzame energie
Langere looptijd voor Ruimte voor Ruimte-regeling
26 Lokale duurzame energie is groeimarkt
27 Subsidie voor aanleg groenzones
Raad van State kritisch over nieuwe Natuurwet
28 Groene keuzes: aantrekkelijk en trendy
29 Markt duurzaam voedsel groeit
Boswachters zien stijging afvaldumpingen
30 Het GroenHuis
34 Robuust natuurherstel in Limburg
36 Kwaliteitsverbetering van Maaswater stagneert
38 Producenten willen gesloten kringloop elektronica
39 Site-seeing
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3

Kort nieuws
twaaLf nieuwe aangesLoten organisaties
Dit jaar hebben zich twaalf nieuwe groepen aangesloten bij de
Milieufederatie Limburg. Samen met de Milieufederatie zetten
deze organisaties zich in voor een mooi en duurzaam Limburg.
De nieuwe aangesloten organisaties zijn:
- Stg. Voor Behoud van Milieu en Landschap Simpelveld
(Simpelveld)
- Stichting Groen Weert (Weert)
- IVN Heuvelland (Wijlre)
- Stichting Platform Vaesrade (Nuth)
- Coöperatieve Vereniging Zuidenwind U.A. (Thorn)
- Dierenbescherming Limburg (Sittard)
- Transition Town Parksjtad (Heerlen)
- Bond Heemschut Limburg (Grubbenvorst)
- Mooilandlimburg (Venray)
- Stichting Landschap Horst aan de Maas (Horst)
- Stichting Ruimte Roermond (Roermond)
- Centrum voor Natuur en Milieueducatie Westelijke Mijnstreek
(Sweikhuizen)
HistoriscHe tracé iJzeren riJn duurder dan gedacHt
Het opnieuw in gebruik nemen van het historische tracé van de
IJzeren Rijn kost bijna 450 miljoen euro. Dit blijkt uit onderzoek van
de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Dat is drie keer zoveel als
waar de Duitse regering eerst van uitging. Het historische tracé loopt
van Roermond via natuurgebied De Meinweg naar Duitsland. Tegen
dat tracé is in Limburg veel weerstand. Een eerder Duits onderzoek
wees uit dat een alternatieve route langs de Duitse snelweg A52 nog
duurder is. Die variant zou ruim 550 miljoen kosten.
geen fiJn stof- en geLuidsmeting a73 bLerick
Het Venlose gemeentebestuur is niet bereid fijn stof- en geluidsme-
tingen te verrichten in woningen langs de A73 in Blerick en Tegelen.
Volgens het college van B&W is er geen reden om te twijfelen aan
eerdere metingen van de geluidsbelasting en de luchtkwaliteit. Aan
het verzoek van de Lokale Democraten om de maximumsnelheid op
het traject te verlagen naar 80 kilometer per uur wordt geen gehoor
gegeven. Volgens het gemeentebestuur is een snelheidsbeperking
niet nodig voor de veiligheid en het milieu. De gemeente ziet ook
geen aanleiding om tussen de huizen en de snelweg een geluidswal
te plaatsen.
4 l i m b u r g s m i l i e u
VeiLige woonafstand tot VeeHouderiJ onbekend
Het is niet mogelijk om een veilige woonafstand aan te geven tot
veehouderijen voor het krijgen van infectieziekten. Dat meldt het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) over ziekten
die van dier op mens overdraagbaar zijn. Voor Q-koorts is er een
verhoogd risico voor omwonenden. Over veel andere ziekten, zoals
vogelgriep en vee-gerelateerde MRSA, is té weinig bekend.
Eigenschappen van de ziekteverwekker, diersoort, bedrijfsgrootte en
weersomstandigheden spelen in ieder geval een belangrijke rol bij
het besmettingsrisico, stelt RIVM.
opLeiding cradLe to cradLe in VenLo
Venlo krijgt het eerste Cradle to Cradle-trainingscentrum van
Europa. Een Amerikaans instituut begint met de opleiding in de
Innovatoren op het Floriadeterrein. Crade to Cradle gaat uit van
volledig hergebruik van grondstoffen. Daarvoor bestaat een officieel
certificaat. In Venlo worden straks bedrijven en mensen opgeleid
voor zo’n certficaat. Het initiatief wordt gesteund door de Nationale
Postcode Loterij.
VerVoLgproJect bespaar en Verdien
De energie-investeringsregeling ‘Bespaar en Verdien’ voor het
Limburgse midden- en kleinbedrijf heeft een vervolg gekregen. De
regeling is een gezamenlijk inititatief van de provincie en de Kamer
van Koophandel in Limburg. Voor de projecten is dit jaar 475.000
euro aan subsidiegeld beschikbaar. Dat bedrag kan besteed worden
aan energiezuinige verlichting, zonnepanelen of samenwerkingsprojecten
die leiden tot energiebesparing. Aanmelden kon tot
31 januari 2013, maar de subsidiepot is inmiddels alweer leeg.
duitse korenwoLVen HeLpen HandJe biJ instandHouding
Duitse veldhamsters zijn ingezet om de Limburgse populatie
korenwolven te redden. Die staat al jaren onder druk. In het voorjaar
zijn in de Duitse Eifel een paar mannetjes gevangen voor een
fokprogramma bij GaiaZoo in Kerkrade. Tevens zijn zes hamsters
uitgezet in een reservaat bij Jabeek. Een beschermd leefmilieu is van
groot belang voor de voortplanting van de korenwolf. In gewone
akkerbouwgebieden lopen de hamsters allerlei gevaren, bijvoorbeeld
door oogstmachines.
otter gespot biJ weert
Net over de Belgische grens bij Weert is een otter gezien. Het dier
is gespot op enkele meters afstand van de natuurgebieden Wijffelterbroek
en Kettingdijk.
Natuurmonumenten ziet de aanwezigheid van de otter als een
kroon op het werk van de natuurorganisaties in het GrensPark
Kempen-Broek. ,,We werken hier al jaren samen aan grensoverschrijdende
natuur met ruimte voor beken, poelen en moerassen’’, zegt
een woordvoerder. ,,Otters hebben een groot leefgebied nodig met
veel en schoon water om aan genoeg vis te komen.” Natuurmonumenten
denkt dat de otter zich via de Tungelroyse beek in Nederlands-Limburg
gaat verspreiden.

eind 2012 duidelijkheid over kernreactor tihange
Het duurt nog tot zeker tot eind dit jaar voordat duidelijk wordt wat er gaat gebeuren met de kernreactor in het
belgische tihange. de reactor in tihange, zo’n 45 kilometer ten zuidwesten van maastricht, ligt op dit moment stil.
De reden is dat bij een routinecontrole in de reactor van de
kerncentrale van Doel bij Antwerpen afwijkingen aan het licht
kwamen. De reactor in Tihange is door hetzelfde bedrijf gebouwd.
Onderzoek heeft al uitgewezen dat daar ook problemen zijn.
Er is ondermeer erosie ontdekt in het omhulsel van de kernreactor
Tihange. Het betonnen omhulsel van de kernreactor dat tachtig
centimeter dik is en bestaat uit gewapend beton versterkt met
ijzeren staven, is ernstig beschadigd. De betonrot is met het blote
oog goed waarneembaar. De beschermingslaag moet de reactor
beschermen tegen bedreigingen van buitenaf, zoals een neerstortend
vliegtuig.
Ook zou al zes jaar lang radioactief koelwater weglekken uit een
bad waarin nucleaire brandstof wordt afgekoeld. Dat meldde de
Waalse krant La Libre. Volgens het Federaal Agentschap voor
Nucleaire Controle (FANC) gaat het om twee liter vervuild water per
dag. Sinds 2006 probeert Electrabel het lek te lokaliseren, maar is er
nog geen vooruitgang geboekt.
De problemen in Tihange blijven aanhouden. In september was er
een storing in de stroomvoorziening en waren er problemen met
het koelwatersysteem. Bovendien zijn er scheurtjes gevonden, zo is
officieel bevestigd.
Ondanks de ligging van de kernreactor vlakbij Nederland hebben
nog maar weinig politici hun bezorgheid uitgesproken over de
mogelijke gevolgen van een calamiteit in Tihange. ,,Het wordt tijd
dat België zijn zaken op orde krijgt als het gaat om de veiligheid
van deze kerncentrale”, aldus GroenLinks statenlid Gert-Jan
Krabbendam. ,,Ondanks een recente en grondige stresstest komen er
steeds weer nieuwe gebreken aan het licht.” Gedeputeerde Bert
Kersten van de PvdA deelt de mening van Krabbendam. Hij wil
demissionair minister Verhagen van Economische Zaken en de
Veiligheidsregio Limburg-Zuid België aansporen meer onderzoek te
doen naar de veiligheid van de kerncentrale.
Volgens de Belgische autoriteiten is er geen gevaar voor de
omwonenden. Toch krijgt Limburg een eigen opslag van jodium-
pillen voor gebruik bij radioactieve besmetting. Dat heeft minister
Maxime Verhagen bekendgemaakt. Ook wil hij dat er snel samen
met België wordt geoefend voor mogelijke problemen met de
kerncentrale in Tihange en dat er een evacuatieplan komt.
Binnenkort spreekt hij met de veiligheidsregio Zuid-Limburg over
mogelijke extra voorzorgsmaatregelen.
De Belgische overheid wil de kerncentrale tien jaar langer open
houden. De kernreactor zou worden gesloten in 2015, maar de
regering wil nu de centrale pas in 2025 sluiten. De reden is dat er
anders in de wintermaanden een tekort aan energie zou ontstaan in
België. De kerncentrale is volgens de regering nodig om de
energiebevoorrading veilig te stellen. Het besluit van de Belgische
overheid om de centrale langer op te houden, stuit in Nederland en
Duitsland op veel weerstand. Bij een nucleair ongeluk in de
kerncentrale lopen namelijk vooral Nederland (met name Limburg)
en Duitsland gevaar.
De Tweede Kamer wil zich evenwel niet bemoeien met het uitstel
van de sluiting van de oudste van de drie reactoren van de
kerncentrale in Tihange. GroenLinks-Kamerlid Liesbeth van Tongeren
vroeg de regering desondanks in een motie er bij de Belgische
regering op aan te dringen om de kernreactor toch in 2015 te
sluiten zoals eerder bepaald. Maar die motie werd alleen gesteund
door de PvdA en de Partij voor de Dieren. CDA-minister Maxime
Verhagen zei in een debat over de motie het ‘bizar’ te vinden’ dat
hij België zou aanspreken op sluiting van Tihange. ‘Daar gaat België
zelf over‘, aldus Verhagen.
Statenlid GroenLinks, Gert-Jan Krabbendam wil het daar niet bij
laten zitten. Hij wil een brandbrief sturen naar onder meer een
aantal Zuid-Limburgse gemeenten en de Provincie Limburg. ‘De
lobby voor een sluiting van Tihange moet dringend beginnen.
Maastricht en andere gemeenten in Zuid-Limburg lopen gevaar als
het fout gaat in de kerncentrale’, aldus Krabbendam in een
interview met L1.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 5

kempen~broek: nieuwe natuur in ontwikkeling
in natuurgebied kempen~broek kun je volop genieten van de fraaie natuur. een nachtegaal zingt vanuit het
dampende elzenbroekbos in het stramprooierbroek. een sprinkhaanzanger ratelt in de aangrenzende ruige
begraasde graslanden. de natuur in het kempen~broek wordt volop gekoesterd. grote delen van het kempen~broek
worden weer de natte wildernis die het ooit was.
Zowel in Vlaanderen (B) als in Limburg
werken vele natuurorganisaties al jaren
aan het herstel van de bijzondere natuur
in het Kempen~Broek. Halfwilde runderen
en paarden grazen er het hele jaar door.
Elzen- en wilgenbossen groeien welig en
graslanden zijn weer nat. Dit resulteert in
een ongekende rijkdom. De ambitie voor
dit gebied is het grootschalig herstel van
de grensmoerassen. ARK Natuurontwikkeling
werkt hier met een lange lijst partners
samen om bestaande natuurgebieden
te verbinden en uit te breiden tot een
grensoverschrijdend en aaneengesloten
natuurgebied.
Wie vanaf de Belgische Smeetshof de
grens oversteekt naar het Nederlandse
Wijffelterbroek en langs de bosrand loopt,
belandt vanzelf in gloednieuwe natuur.
Maïs is verdwenen, drainage-greppels
zijn dichtgegooid, oude laagtes zijn weer
uitgegraven en runderen begrazen de
nieuwe natuur. Vorig jaar is de bovenste
laag landbouwgrond afgeschraapt en dat
zorgt er voor dat het gebied ’s winters
onder water staat en ’s zomers grotendeels
uitdroogt. De natuur reageert meteen.
6 l i m b u r g s m i l i e u
Wulpen en kieviten zoeken voedsel in de
schrale, natte vegetatie. Egelboterbloemen
bloeien niet meer alleen aan de randen van
de voormalige percelen, maar blijken net
als allerlei andere soorten het gebied massaal
te hebben gekoloniseerd.
Iets verderop is het droger. De runderen die
hier grazen houden wandelaars vanaf een
afstandje in de gaten. Het zijn TaurOssen,
het eerste resultaat van een poging om
een rund te fokken dat zoveel mogelijk
op het oerrund lijkt. Op sommige plekken
hebben de runderen de schrale grasmat
flink opengetrapt. Op deze kale plaatsen
groeien massaal akkerviooltjes. Die viooltjes
zijn belangrijk, want ze zijn een belangrijke
voedselbron voor de rupsen van kleine parelmoervlinders.
Soms kun je er tientallen,
misschien wel honderden zien rondvliegen
en sommige zuigen nectar uit de bloemen
van de kale jonker vergezeld door tientallen
prachtige phegeavlinders.
In het struweel bij de grote wilgenstruiken
leeft de kleine ijsvogelvlinder. En iets
verderop vliegen zowaar grote weerschijnvlinders
rond. Dit is een van de plekken
van Dood Doet Leven, een project om het
belang van dode dieren in de natuur te
demonstreren. Deze weerschijnvlinders
zuigen namelijk sappen uit de resten van
dode reeën.
Beheerder en voorlichter Denis Frissen
vertelt over het resultaat van de investeringen
in Kempen~Broek. ,,In opdracht van
de Nederlandse provincie Limburg werkt
ARK Natuurontwikkeling, in samenwerking
met Natuurmonumenten, aan herstel en
uitbreiding van de natte natuur. Dat doet
ARK door landbouwgrond te kopen. Niet
alleen voor nieuwe natuur, maar ook als
ruilgrond voor boeren. Vaak ligt landbouwgrond
in het Kempen~Broek op onhandige
Foto’s: Bob Luijks Natuurportret

plekken. Bijvoorbeeld in laagten waar het
van nature nat is; hier voert de landbouw
het ‘overtollige’ water kunstmatig af en
dat doet afbreuk aan de natuur. Door
ruilgrond op betere, hogere plekken aan te
bieden liggen straks natuur en landbouw
gescheiden en op de beste plek voor beide
functies. Naast natuur en landbouw profiteert
ook de omgeving. Het Vosseven is er
het levende bewijs van. Steeds meer fietsers
en wandelaars ontdekken en beleven
de nieuwe natuur en maken gebruik van de
lokale horeca, die hiervan opbloeit.
Vlakbij het Vosseven liggen nieuwe begraasde
natuurgebieden aan beide zijden
van een onverharde weg. Het zou mooi zijn
als deze gebieden met elkaar verbonden
zouden kunnen worden. Er hoeven alleen
een paar wildroosters in de weg te worden
aangelegd en de kuddes kunnen dan vrij
rondtrekken. Het herstelde doorstroommoeras
zorgt voor opslag van water in
natte tijden en vermindert zo de kans op
overstromingen in dorpen benedenstrooms.
In droge tijden is er juist langer schoon
water beschikbaar. Dat heet een ‘klimaatbuffer’.
Het doorstroommoeras verzacht
immers twee hinderlijke gevolgen van de
klimaatverandering: wateroverlast in natte
tijden en droogteschade in droge tijden.”
Op het oude terrein van de zinkfabriek
beland je in een Oost-Europees aandoend
landschap. Het is de nieuwste aanwinst
van ARK. Bijzondere libellen vliegen nu al
boven de natte heide: zwervende heidelibel,
gevlekte glanslibel, bruine korenbout.
Boomvalken vangen ze met weinig moeite
uit de lucht om ze te voeren aan net uitgevlogen
jongen die in de top van een dode
populier zitten.
De dode populier maakt deel uit van een
lang geleden aangeplant bosje. De grond
is er zo schraal dat zelfs populieren er niet
echt wilden groeien. Er is in het verleden
van alles geprobeerd om de grond geschikt
te maken. Een veld met blauwe lupine is
er het overblijfsel van. Wel weer werk aan
de winkel, want deze voor grazers giftige
exoot zijn ze hier liever kwijt dan rijk.
Het Kempen~Broek is een natuurgebied
dat steeds fraaier lijkt te worden. Door
de gebieden van verschillende eigenaren
aan beide kanten van de grens straks weer
met elkaar te verbinden, is er ruimte om
eindeloos te dwalen op zoek naar bijzondere
planten en dieren. Otter, bever en
Foto: Elma Duijndam
samen natuur ontwikkeLen
De gebiedsontwikkeling in en rond de
gemeente Weert wordt uitgevoerd door
ARK Natuurontwikkeling, Habitura
en Rentmeesterskantoor Van Soest in
opdracht van de Nederlandse provincie
Limburg, en in samenwerking met groene
organisaties als Limburgs Landschap vzw,
Natuurpunt en Natuurmonumenten.
Met boeren en de Limburgse landbouworganisatie
LLTB zoekt ARK naar een
betere agrarische structuur. Waterschap
Peel en Maasvallei werkt mee om samen
doelen voor waterbeheer te halen, terwijl
overheden, ondernemers en particulieren
ook betrokken zijn om het gebied voor
bezoekers aantrekkelijk te maken. Meer
informatie op www.ark.eu/kempenbroek.
boomkikker keerden kort geleden terug.
En wie weet broeden er straks ook zwarte
ooievaars en kraanvogels. Of trekken er
edelherten vanuit het Weerterbos via het
nieuwe ecoduct naar het zuiden.
Iedereen kan de natuurontwikkeling in
Kempen~Broek live volgen! Vanaf de talloze
wandel- en fietspaden, maar ook op
steeds maar plekken in de vrije natuur.
Want meer en meer nieuwe natuurgebieden
worden helemaal opengesteld om er
vrijelijk in rond te struinen.
Twan Teunissen
ARK Natuurontwikkeling
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 7

passie voor duurzame mode en stoffen
respect voor mens én natuur, dat is haar drive. marita bartelets passie voor textiel en haar interesse voor
milieuzaken hebben haar in 2005 aangespoord tot de oprichting van de webwinkel ecotex. Het roermondse bedrijf
is een toonbeeld van duurzaam ondernemerschap. samen met haar echtgenoot chris roemen en zoon Jules, een
handvol stagiaires en freelancers bestiert ze met succes de eco webshop en het aanverwante bedrijf ecological
textiles, dat gespecialiseerd is in natuurlijke en biologische textiel.
‘Een milieufreak’ noemt ze zichzelf. Als tiener waren eco en bio al
thema’s die deel uitmaakten van haar dagelijkse doen en laten.
Creativiteit speelde ook altijd een grote rol in haar leven. Vandaar
dat Marita Bartelet uit Tegelen in 1980 naar ‘de grote stad Eindhoven’
vertrok voor de studie industriële vormgeving aan de Design
Academy. Ze viel op door haar voorliefde voor textiel en vloerbedekking
van gerecyclede materialen. Na haar studie startte Bartelet (54)
haar eigen atelier, waar ze karpetten maakte van gebruikte kleding.
Vervolgens werkte ze enkele jaren als ontwerpster in een wollenstoffenweverij
in Kerkrade. Na het faillissement van dit bedrijf in de
jaren ‘90, vond ze een baan als adviseur in de textielindustrie.
De ommezwaai naar een eigen bedrijf kwam eigenlijk door toeval.
,,Na de geboorte van onze zoon Jules bleek algauw dat hij allergisch
was voor tal van zaken. We gingen biologisch eten, wat een
heel positieve invloed had op zowel zijn als onze eigen gezondheid.
Tevens was ik op zoek naar kinderkleding van biologisch textiel.
Tijdens die zoektocht stuitte ik op een Japanse ondergoedcollectie
gemaakt van washi (een papiersoort-red.), een fantastisch product.
Omdat ik hoopte dat ik ook andere ouders van kinderen met een
allergie zou kunnen helpen, ben ik toen gestart met een webshop.
We verkochten het eerste jaar alleen dit ene product. Maar intussen
had ik op beurzen tal van andere duurzame kledingmerken ontdekt.
Zo is de webshop langzaam maar zeker uitgebreid tot een ruim
assortiment van 500 duurzame producten. We verkopen kleding voor
mannen en vrouwen, maar ook plaids, badkamerartikelen, schoenen
en tassen. Deze producten zijn duurzaam omdat ze gemaakt zijn
van hernieuwbare grondstoffen, en op een schone manier zijn
geproduceerd door mensen die een eerlijk salaris hiervoor krijgen.”
Voor de foto’s en het runnen van haar webshop krijgt ze hulp van
haar echtgenoot Chris en zoon Jules. Met de hulp van enkele free-
8 l i m b u r g s m i l i e u
lancers en stagiaires houdt Bartelet haar webshop up-to-date met
telkens nieuwe producten en collecties van onder meer HempAge,
Studio Jux en Lanius.
De damesmode vormt het speerpunt van de shop, maar ook mannen
weten die steeds beter te vinden, aldus Bartelet. ,,Bij de mannen is
bushcraft mode erg populair, ruige en stevige kledij die tegen een
Foto’s: Ecotex/Ecological Textiles

stootje kan en vaak gemaakt is van hennep. Wij verkopen met name
kleding aan de cultural creatives. Hoogopgeleide creatieve mensen,
bijvoorbeeld ontwerpers, muzikanten, schrijvers. De meeste klanten
zitten in de Randstad, maar je ziet steeds meer interesse vanuit
andere delen van het land. Ook baby- en kinderkleding is populair.
De kleding is gemaakt van biologische materialen zoals zijde, hennep,
linnen en wol. Dat zit heel comfortabel. Zo verkopen we een
wollen vest dat ik zelf heel graag draag. Als ik het aantrek, wil ik
het gewoon niet meer uitdoen.”
Naast het runnen van webshop Ecotex werkt Bartelet en haar
bedrijf Ecological Textiles als consultant en agent voor enkele textielbedrijven
die zich bezighouden met ecologische textiel en duurzame
verfstoffen. Als een spin in het web linkt ze mensen in haar
netwerk aan elkaar voor uiteenlopende diensten en producten. Een
modeontwerper die op zoek is naar een cradle-to-cradle stof kan bij
haar terecht, evenals de fabrikant die een duurzame modefabriek
zoekt in bijvoorbeeld Oost-Europa.
Bartelet is een creatieve vrouw, met beide benen op de grond, die
ook zakelijk ervoor gaat. Zo werkt haar bedrijf onder meer samen
met enkele befaamde ontwerpers. Ecological Textiles levert onder
meer de textiel en verfkleurstoffen voor de Nederlandse kledingmerken
LaDress en Studio Jux, de Vlaamse ontwerper HonestBy
Bruno Pieters (bekend van zijn Hugo Boss lijn en Delvaux) en de
Nederlandse modeontwerper Jan Taminiau. Die laatste gebruikte
door Bartelet geleverde materialen onder meer bij de jurk die
prinses Máxima droeg tijdens Prinsjesdag 2009.
Bartelet vertoeft vaak in het buitenland waar ze kledingbeurzen
bezoekt of fabrieken waar ze textiel laat ontwikkelen. Hiervoor
maakt ze graag gebruik van productontwikkelingssubsidies.
Momenteel is ze druk doende een waterafstotende cradle-to-cradle
stof te produceren met behulp van bijenwas. De economische crisis
heeft nog niet veel greep op deze branche, maar er waren de laatste
jaren wel wat veranderingen. ,,Stoffen zijn duurder geworden
vanwege stijgende grondstoffenprijzen van katoen en wol. En je
merkt ook wel dat er soms betalingsproblemen zijn of dat bedrijven
een afwachtende houding aannemen alvorens te investeren in een
nieuwe collectie”, bevestigt Bartelet. Desondanks zit ze vol ambities
voor haar bedrijf. ,,Ik zou graag meer aan productontwikkeling
doen, met name het aantal natuurlijke textiel van regionale bodem
zou ik graag willen uitbreiden.” Inmiddels is ze alweer bezig met de
inkoop van de wintercollectie 2013. De modebranche gaat namelijk
altijd volop door, crisis of geen crisis.
Monique Demarteau
Milieufederatie Limburg
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 9

✁
de groene peiler wil jouw mening
Jouw mening is belangrijk. zeker als het gaat over je eigen leefomgeving. misschien wil je wel dat er dingen anders
gaan. of had je graag bepaalde ontwikkelingen bij jou in de buurt voorkómen. Voor iedereen die verder denkt dan
zijn eigen voordeur en zijn stem wil laten horen is er de groene peiler. Het online natuur- en milieupanel waar jouw
mening telt. want natuur en milieu maak je zelf. Je stem kan grotere gevolgen hebben dan je zou denken!
De Groene Peiler is het gezamenlijke natuur- en milieupanel van de
Natuur en Milieufederaties. In elke provincie neemt een groep mensen
plaats in een online panel dat zijn mening geeft over actuele
ontwikkelingen in de omgeving. In het panel komen is gemakkelijk:
je meldt je aan op de website www.degroenepeiler.nl en je doet
meteen mee. Meedoen betekent concreet dat we je een paar keer
per jaar via een e-mail uitnodigen om een online vragenlijst over
een natuur- of milieuonderwerp in te vullen. Zo denk je mee over
natuur en milieu en wordt jouw mening gehoord!
De Natuur en Milieufederaties werken door middel van lobby,
samenwerking en voorlichting aan een mooier, gezonder en duurzamer
Nederland. Dankzij De Groene Peiler hebben ze een beter
zicht op wat inwoners belangrijk vinden op het gebied van natuur
en milieu in de provincie. De 12 milieufederaties zetten zich in elke
een abonnement op het Limburgs milieu?
Dat kan! Graag zelfs, want met het abonnement steun je de Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met de circa
100 bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich al ruim 40 jaar in voor natuur en landschap, een gezond
leefmilieu én ecologische duurzaamheid in Limburg.
Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost 12,50 euro. Je krijgt Limburgs Milieu dan ieder kwartaal thuisgestuurd.
Als je een abonnement neemt vóór 1 december 2012, ontvang je een handige 4GB USB-stick met Milieufederatie-logo
als welkomstgeschenk.
❏ Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor 12,50 euro per jaar
Naam :
Adres: :
Postcode :
Woonplaats :
Telefoon :
E-mail :
Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en
worden aangegaan tot wederopzegging.
Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar:
Milieufederatie Limburg
Antwoordnummer 10053
6040 XT Roermond
Handtekening: Datum:
1 0 l i m b u r g s m i l i e u
provincie in voor natuur, milieu en landschap. Elke provincie heeft
zijn eigen panel. Je wordt op basis van je postcode automatisch
ingedeeld in het panel van de provincie waar je woont.
doe mee, denk mee en
meld je vandaag nog aan!

klimaateffecten in nederland zijn beheersbaar
klimaatverandering zet door, maar de ongunstige effecten daarvan in nederland lijken beheersbaar. de meeste
veranderingen doen zich geleidelijk voor, zodat burgers, bedrijven en overheden zich kunnen aanpassen. bovendien
is er inmiddels veel aandacht in het beleid voor de effecten van klimaatverandering, zoals overstromingsgevaar. dat
stelt het planbureau voor de Leefomgeving (pbL) in het rapport effecten van klimaatverandering in nederland 2012.
Het klimaat in Nederland verandert: de
gemiddelde temperatuur is in de afgelopen
eeuw gestegen. Er komen ook meer
warme dagen voor, Nederland is natter
geworden en er zijn meer heftige regenen
onweersbuien. Sommige effecten van
klimaatverandering zijn gunstig, zoals
een toename van de landbouwproductie
en van het aantal mooie dagen voor
recreatie. Andere zijn ongunstig, zoals de
toename van wateroverlast en de afname
van de kwaliteit van het oppervlaktewater
en van biodiversiteit. De negatieve effecten
van klimaatverandering hangen vaak
samen met veranderingen in het optreden
van extreme weersituaties.
Het PBL concludeert in haar onderzoek
dat de effecten in Nederland in grote
lijnen beheersbaar lijken. Deels komt dit
doordat belangrijke veranderingen zich
geleidelijk voltrekken, zodat er tijd is om
Nederland er klaar voor te maken. Ook
zijn er verschillende matigende factoren.
Zo worden uitzonderlijke piekafvoeren
gedempt tijdens de lange weg die de Rijn
bovenstrooms door Duitsland afl egt.
Daarnaast is er inmiddels de nodige
aandacht voor klimaatrisico’s binnen
relevante beleidsterreinen. Zo probeert
Nederland met het ‘Deltaprogramma
Nederland’ tijdig te anticiperen op de
risico’s op overstroming of wateroverlast
en op knelpunten bij zoetwaterbeschikbaarheid.
Ook is men bezig om de
stedelijke ontwikkeling klimaatbestendig te
maken. Om mogelijke nieuwe, of opnieuw
optredende ziekten en plagen binnen de
volksgezondheid of de landbouw op te
sporen, zijn er systemen van monitoring
en actieplannen. Zowel mondiaal als ook
specifi ek Europees is er bovendien aandacht
voor de gevolgen van verschuivende
klimaatzones en voor de verspreiding van
infectieziekten.
Op rijksniveau is er de laatste jaren helaas
weinig aandacht voor klimaateffecten op
de natuur. De Ecologische Hoofdstructuur
(EHS) en het Natura 2000-netwerk bieden
echter goede bouwstenen om de
Nederlandse natuur klimaatbestendiger
te maken. Dit vergt wel een aanpassing
van de huidige visie van het Rijk op de
EHS, waarbij de focus wordt verlegd
naar vergroten, verbinden en verbeteren
van waardevolle natuurgebieden, zodat
soorten kunnen meebewegen naar
gunstigere klimaatzones. Daarnaast vraagt
een klimaatbestendig natuurbeleid om
een herziening van de natuurdoelen.
Het PBL-rapport Effecten van klimaatverandering
in Nederland 2012 is een
actualisatie van het rapport Klimaateffecten
in Nederland, dat het Milieu- en
Natuurplanbureau in 2005 uitbracht.
Deze actualisatie is opgesteld op verzoek
van het ministerie van Infrastructuur en
Milieu met medewerking van het KNMI,
RIVM, Deltares, de Wageningen Universiteit,
het Copernicus Instituut van de
Universiteit Utrecht en het International
Centre for Integrative Studies (ICIS) aan
de Universiteit van Maastricht. Zie voor
meer informatie het rapport ‘Effecten van
klimaatverandering in Nederland: 2012’
op de website van het PBL.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 1 1

stiltewandelingen in Limburg
stilte is belangrijk voor het goed functioneren van mens en dier. stilte brengt rust in het drukke en hectische leven.
echt stil is het bijna nergens meer. geluiden van verkeer, industrie en mensen zijn steeds duidelijker aanwezig. toch
zijn er in Limburg nog enkele plaatsen waar wij de stilte kunnen horen en beleven: de stiltegebieden. in Limburg
liggen 31 stiltegebieden die in 1994 door de provincie Limburg zijn vastgesteld.
Door de Milieufederatie Limburg zijn drie stiltewandelingen
uitgezet. Tijdens deze wandelingen kun je de stilte ‘beleven’. Je
krijgt informatie over het belang van stilte en ervaart tijdens de
wandeling op verschillende manieren wat stilte is en wat stilte voor
effect kan hebben op je gemoedstoestand. Er zijn wandelingen in
de Meertensgroeve bij Berg en Terblijt, bij Landgoed De Hamert in
Wellerlooi en bij Sarsven en de Banen in Nederweert.
De stiltewandelingen kunnen aangevraagd worden via de Milieufederatie
Limburg, telefoon 0475-386410 of via e-mail: SML@milieufederatielimburg.nl.
De duur van een stiltewandeling is ongeveer
2 uur en de kosten bedragen 75 euro (per wandeling / groep van
maximaal 25 personen).
Meer informatie kun je vinden op de website www.milieufederatielimburg.nl.
Via deze website kun je je tevens aanmelden voor de
digitale nieuwsbrief, zodat de Milieufederatie je op de hoogte kan
houden over de stiltewandelingen en andere activiteiten waar de
federatie zich mee bezig houdt.
1 2 l i m b u r g s m i l i e u
Hoor de Stilte
De stilte spreekt in veel talen
een gesprek tussen vogels
het ruisen van de wind
het zoemen van een bij
de warmte van de zon
Laat je geest tot rust komen
sluit je ogen
wees stil
en geniet….
in een stiLtegebied geLden de VoLgende regeLs:
• Het is verboden zich in een stiltegebied met een motorvoertuig
of een bromfi ets met draaiende verbrandingsmotor te bevinden
(buiten een openbare weg).
• Het is verboden in een stiltegebied een toertocht of wedstrijd
voor motorvoertuigen of bromfi etsen te houden of daaraan
deel te nemen.
• Het gebruik van de volgende apparaten is in een stiltegebied
verboden:
- motorisch aangedreven werktuigen;
- omroepinstallaties, sirenes, hoorns en soortgelijke apparaten;
- modelvliegtuigen, modelboten en modelauto’s, aangedreven
door verbrandingsmotoren;
- muziekinstrumenten en andere geluidsapparaten, al dan niet
gekoppeld aan geluidsversterkers:
- waterscooters, aangedreven door verbrandingsmotoren;
- knalapparatuur en vuurwerk:
- vuurwapens.

8 ste nacht van de nacht op zaterdag 27 oktober
de jaarlijks terugkerende nacht van de nacht is inmiddels een traditie voor
veel organisaties, verenigingen, gemeenten en bedrijven. elk jaar sluiten
zich meer mensen, gemeenten en bedrijven aan die een actieve bijdrage aan
de nacht van de nacht leveren.
Vorig jaar is opnieuw een record aantal
bezoekers aanwezig geweest op de vele
‘duistere’ activiteiten. In Limburg werden
in 2011 meer dan 30 activiteiten georganiseerd
en was de opkomst boven verwachting.
Ook steeds meer gemeenten doen
actief mee aan de Nacht van de Nacht.
Vorig jaar werden verlichting van gemeentehuizen,
aanstraalverlichting van kerken en
monumenten en straatverlichting gedoofd
of gedimd in acht gemeenten in Limburg.
De Natuur en Milieufederaties en Natuur &
Milieu organiseren dit jaar voor de achtste
keer de Nacht van de Nacht en vragen
hiermee aandacht voor de schoonheid en
de functie van de duisternis die steeds
meer onder druk staat door de alsmaar
toenemende verlichting. Ook nu gaan de
Natuur en Milieufederaties gemeenten en
bedrijven oproepen om alle lichten in de
gemeente te doven.
Maar niet alleen gemeenten en organisaties
participeren in dit bijzondere project.
De Nacht van de Nacht is voor iedereen. Je
kunt op verschillende manieren deelnemen:
• Organiseer tijdens de Nacht van de
Nacht een avondactiviteit over de
schoonheid van de nacht of de toenemende
lichtvervuiling. Dit kan een
wandeling of een excursie zijn, maar ook
een lezing, een markt of een tentoonstelling.
Nieuwe creatieve ideeën zijn
altijd welkom. Je kunt jouw activiteit
via de website www.nachtvandenacht.nl
aanmelden.
• Ondersteun de oproep aan bedrijven,
gemeenten en andere organisaties om de
lichten te doven tijdens de Nacht van de
Nacht. Ken je een bedrijf of organisatie
die iedere nacht het gebouw in het volle
licht laat baden? Vraag ze (per brief
of e-mail) om het licht te doven op
27 oktober. Hoe meer mensen meedoen,
hoe beter.
• Vraag de gemeenteraadsleden of ze ook
hun steentje willen bijdragen en mee
willen doen aan de Nacht van de Nacht.
Vraag je gemeente wat voor lichtbeleid
ze voert. Gemeenten kunnen eisen stellen
aan gebouwenverlichting maar doen
dit vrijwel nooit. Misschien kun jij het
onderwerp op de agenda krijgen.
• Plaats een artikel over de Nacht van de
Nacht in je huis-aan-huiskrant of in je
clubblad. Laat zien dat jij supporter bent
van de Nacht van de Nacht.
• Doe mee met de Nacht van de Nacht en
meld je aan voor een van de vele activiteiten
op de website www.nachtvandenacht.nl.
Vernieuwde website
Neem ook eens kijkje op de vernieuwde
website www.nachtvandenacht.nl.
Iedereen kan via deze website activiteiten
aanmelden. Dit gaat heel makkelijk via
het tabblad ‘In mijn buurt’. Ook kun je je
hier aanmelden voor activiteiten tijdens
de Nacht van de Nacht. Verder is op de
nieuwe website veel achtergrondinformatie
te vinden over de Nacht van de Nacht.
Wil je meer informatie? Neem dan contact
op met de Milieufederatie Limburg (Ester
Wolters), tel. 0475 - 386410, e-mail:
e.wolters@milieufederatielimburg.nl.
succesVoLLe nacHt Van de
nacHt 2011
Op 29 oktober 2011 genoten ruim
25.000 mensen van de zevende
Nacht van de Nacht. Er werden
honderden ‘duistere’ activiteiten
georganiseerd in heel Nederland.
Door de zachte temperatuur genoten
volwassenen en kinderen van
avontuurlijke wandeltochten door
fraaie natuurgebieden, spannende
sprookjeswandelingen of sportieve
klimpartijen en kanotochten.
Precies 6 jaar eerder werd de eerste
landelijke ‘Nacht van de Nacht’
georganiseerd. In de loop der jaren is
de Nacht van de Nacht uitgegroeid
tot een begrip. De ervaring om
de duisternis intens te beleven is
bijzonder, apart en spannend. Je merkt
dat je veel beter kunt horen en ruiken,
na een half uur in de donkere nacht
raken zelfs je ogen gewend aan de
duisternis. Maar wat het meest opvalt,
is de (storende) invloed van verlichting
op onze leefomgeving.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 1 3

Column Wim Kuipers
eco-warriors
en kunstboeren
Beeldende kunst is vandaag de dag heel wat meer dan
Mondriaan, Appel of Vermeer. Dat bleek overduidelijk op de
Documenta 13, de grote kunsttentoonstelling in Kassel. Ik kwam
daar een paar maal de aanduiding eco-warriors tegen. Wat
zullen we zeggen: milieukrijgers? Daar horen nu ook kunstenaars
bij. Ze oorlogen tegen uitbuiting, armoe, voedselschaarste en
corruptie. Niet met klassieke kunstwerken (schilderijen, beelden).
Ze stellen met hun werk vragen; bevragen de werkelijkheid (of
de brave burger, maar die komt vrijwel nooit in musea), gaan in
dialoog met de buitenwereld, en ga zo maar door. Ze betogen
niet, maar kietelen hooguit andermans mening(en).
Een voorbeeld uit Kassel. Op een groot grasveld voor een
van de musea, de Orangerie, is als beeldend kunstwerk een
cirkelvormige heuvel opgeworpen, omringd door een opvallende
rode rand van beton. Het kunstwerk heet Doing Nothing Garden,
vertaald: nieksdoonhaof, aafblieve. De heuvel bevat bouwafval
(in Limburg noemen we dat sjrot), opgevuld met wat ik maar
noem restproducten van huisvuil. En warempel: daar groeien
mooie bloemen op – weelderige wilde bloemen, door nogal wat
burgers onkruid genoemd. Maar wat zegt die heuvel de gewone
man? Hij zou kunnen gaan nadenken, het mooi vinden (ja
toch?), kunst misschien wel, of kunnen brommen: daar hadden
natuurlijk groenten moeten staan.
Die bevinden zich een eindje verderop, achter een
wetenschapspaviljoen. Project van de kunstenaarsgroep AND
AND AND; mooi gevonden: waar gaan we henen? Ik bekeek
de zuilen gevuld met aarde waarin groenten groeien. De
blijmoedige kunstenaars hebben wat uitgevonden voor de
stadsbewoner die geen tuin, hooguit een balkon heeft. Het is
hetzelfde principe, denk ik dan, als de flat en de wolkenkrabber.
Heb je niet genoeg plaats om te bouwen (hier verbouwen), ga de
hoogte in. Gesuggereerd werd dat dit ook een oplossing zou zijn
voor de rand van miljoenensteden, waar de armsten der armen
bij mekaar hokken. Tja… de grond in de zuilen werd bij elkaar
gehouden door matten van drie verschillende draadsoorten; dat
lijkt me vrij kostbaar, maar daar zijn de hulporganisaties voor.
Indrukwekkend was een zwarte zaal met aan de wanden een
paar honderd kastjes met rijstkorrels die als zaadgoed dienen.
Allemaal verschillend van elkaar, want van kleine boeren
afkomstig. Ze verkopen die aan andere boeren, en zijn zo niet
afhankelijk van de (corrupte) internationale handel. Die kreeg
er behoorlijk van langs in de toelichtingen. Helpt zoiets de
1 4 l i m b u r g s m i l i e u
Foto: Fotobureau Kuit, Roermond
boeren daar? Ach, een beetje bewustwording kweken… altijd
goed. Ik bleef alleen zitten met de vraag: zou in Nederland één
kunstenaar het voor de boeren opnemen?
Thuis viel ik meteen weer in het grote voedseldebat. Trouw
kopte: ‘Intensieve landbouw of honger’. Niet niks. Eerder las
ik al iets als: auto of aardappelen. Hoofdprobleem: hoe slaagt
de wereld erin over pakweg dertig jaar negen miljard mensen
te voeden? Dat probleem kwam levensgroot naar voren door
droogte in de binnenlanden van de VS. Plots stegen wereldwijd
de voedselprijzen, ongetwijfeld veroorzaakt door de handelaren
waar de kunstenaars in Kassel tegen protesteerden.
O ja? Zie dan eens de mening van dwarsligger ir. Simon
Rozendaal op de website van Elsevier: ‘Honger is het gevolg
van de Groene Gekte’ (de hoofdletters zijn van mij). Waarom?
Rozendaal beweert dat de Amerikaanse maisoogst voor
veertig procent gebruikt wordt voor het vervaardigen van
biobrandstoffen. Tussen haakjes, mijn vorige column bevatte al
de vraag: biobrandstoffen om met een beter geweten 130 te
jakkeren of (vruchtbare grond voor) voedsel voor de armen? Ik
bedoel maar.
Dat is nog niet alles. Wie verbouwt die gewassen voor
biobrandstoffen, de duurzame Groenen toch niet? Nee, boeren
die voor de winst gaan. Winst? Geldwolven? Voedselprijzen
zijn altijd laag gehouden, beweerde een gewone boer in
de Limburgse kranten. Mogen boeren eindelijk eens wat
verdienen? En hij gaf (bij wijze van spreken dan) de hongerige
armoedzaaiers de schuld van de honger. Die trekken immers
massaal naar de steden. Zijn boodschap: ze moeten gaan wonen
waar het voedsel verbouwd wordt, want transport van voedsel is
duur.
Oef… mag ik me nu een soort kunstenaar noemen, door al die
vragen? Ik bevraag toch de wereld? Laat ik dan besluiten met
de mededeling wat eco-warriors ook (of echt) zijn: bh’s en
badpakken van modekoningin Marlies Dekkers. Het motiefje
erop is een eind touw met dikke knopen dat de strijd van de
activisten moet verbeelden. U mag nu zelf verder spelen met de
woorden touw en knopen, want kunstenaars leggen niet alles
uit.
Wim Kuipers

maak van je tuin een beestenboel!
of je nu een grote of een kleine tuin hebt, landelijk of in de stad: met een paar eenvoudige aanpassingen wordt je
tuin een paradijs voor wilde dieren. Het boek tuinieren voor wilde dieren vertelt hoe je dat kunt aanpakken. Het
tuinplezier straalt ervan af: maak zelf een egelhuis, bijenflat, vogelbistro of paddenhuis! tuinieren voor wilde dieren
staat vol handige tips en inspirerende foto’s. Volwassenen en kinderen kunnen er direct mee aan de slag. doe mee
aan de prijsvraag en maak kans op een exemplaar van dit leuke boek!
Wat is er leuker dan je tuin te delen met
allerlei wilde dieren? Egels, vlinders, vogels,
maar ook libellen, padden en andere
dieren? Wie een tuin vol dieren heeft,
hoeft zich nooit meer te vervelen. En
daarvoor hoef je beslist geen grote tuin
te hebben. Ook een tuin van een paar
vierkante meter, of zelfs een piepklein
priJsVraag
Geef het goede antwoord op de
onderstaande vraag en maak kans op
een exemplaar van het boek Tuinieren
voor Wilde Dieren. De Milieufederatie
Limburg en KNNV Uitgeverij verloten
twee exemplaren van dit fraaie boek
onder de goede inzenders.
Heel veel dieren gaan straks weer een
winterslaap houden, onder meer de
Erinaceidae. Wat is de Nederlandse
naam voor dit leuke beestje?
A. Hazelmuis
B. Das
C. Egel
D. Eekhoorn
Stuur het antwoord op deze vraag per
briefkaart vóór 1 december 2012 naar:
Milieufederatie Limburg
t.a.v. Limburgs Milieu
Godsweerderstraat 2
6041 GH Roermond
of stuur een e-mail naar:
SML@milieufederatielimburg.nl
o.v.v. Limburgs Milieu / Tuinieren voor
Wilde Dieren
Vermeld volledige naam- en
adresgegevens. De twee winnaars
krijgen het boek automatisch
thuisgestuurd.
balkon, biedt allerlei mogelijkheden om
dieren en insecten te lokken.
Het boek Tuinieren voor Wilde Dieren
vertelt hoe je je tuin met eenvoudige
ingrepen geschikt kunt maken voor
allerlei dierlijk gezelschap. Leg takken
en boomschors neer als schuilplaats
voor kevers en padden. Hang een nestkastje
op voor vogels of vleermuizen,
zaai bloemen waar vlinders en bijen
van houden, plant een ‘hemelse heg’ of
maak een vijver door een teiltje in te
graven.
Tuinieren voor Wilde Dieren neemt je mee
door de vier seizoenen. Bij elke maand
vertelt de auteur Barbara Rijpkema welke
dieren actief zijn, en geeft ze praktische
tips en adviezen om deze dieren te
helpen. Ze bespreekt de meest voorkomende
wilde dieren en planten in de
tuin en welke eisen zij stellen aan hun
leefomgeving. Rijpkema is Milieuadviseur
Groen bij de gemeente Utrecht.
Ze studeerde biologie en werkte voor-
heen onder meer bij de Vlinderstichting
en bij Stichting WILDzoekers.
Het boek is gericht op zelf doen én
genieten; 24 doepagina’s inspireren om
direct aan de slag te gaan. Een aanstekelijk
tuinboek boordevol ideeën en
instructies voor jong en oud. Laat je
inspireren door dit vrolijke boek en maak
ook van jouw tuin een beestenboel!
Barbara Rijpkema
Tuinieren voor Wilde Dieren
Maak van je tuin een beestenboel
Formaat: 17x18,5 cm
128 pagina’s, full color
Genaaid gebrocheerd
met talrijke foto’s en illustraties
Uitgever: KNNV Uitgeverij
ISBN 978 90 50114080
Verkrijgbaar via: www.knnvuitgeverij.nl
Ook verkrijgbaar in de boekhandel
Prijs: € 14,95
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 1 5

Venlo trots op eerste cradle to cradle
trainingscentrum
in juli heeft het eerste cradle to cradle trainingscentrum van europa zijn deuren geopend in Venlo. Het gaat om een
initiatief van het ‘cradle to cradle product innovation institute’ uit san francisco. dit instituut is houder van het
certificeringsmerk en wereldwijd verantwoordelijk voor de certificering van c2c producten. Het product innovation
institute wordt financieel ondersteund door de nationale postcode Loterij.
De gemeente Venlo reageert verheugd
op het besluit. ,,Een dergelijke Europese
primeur is uitermate eervol,” zegt Stephan
Satijn, wethouder Economische Zaken. ,,Het
betekent nogal wat als deze organisatie
uit San Francisco onze stad uitkiest als
bruggenhoofd voor de verdere expansie
in Europa. Bedenk dat er wereldwijd nog
maar honderd bedrijven bezig zijn met het
doorvertalen van C2C in de praktijk. Relatief
veel van deze bedrijven zijn gevestigd in de
regio Venlo. We werken dus letterlijk in de
voorhoede.”
Hoofdstad
Het trainingscentrum is gevestigd in de
Innovatoren, waar ook C2C ExpoLAB kantoor
houdt. Concreet gaat het centrum adviseurs
opleiden die bedrijven moeten gaan ondersteunen
bij het certificeren van hun producten
en productieprocessen. Het instituut in
San Francisco verleent de licenties hiervoor,
aan de hand van de nieuwste inzichten.
Voorzitter Bridgett Luther bevestigt dat Venlo
opviel door zijn leiderschap en koploperspositie.
De trainingen zullen later dit jaar
starten, afhankelijk van de vraag.
1 6 l i m b u r g s m i l i e u
Directeur Roy Vercoulen van C2C ExpoLAB is
apetrots dat Venlo nu feitelijk de Europese
hoofdstad wordt voor Cradle to Cradle. ,,Dit
is heel belangrijk voor de toekomst van de
regio en mede te danken aan het innovatieve
vermogen en het ondernemerschap
van de bedrijven die in Venlo op dit gebied
actief zijn.”
Het begrip C2C is aan het begin van het
millennium ontwikkeld door William
McDonough en Michael Braungart. Kern
van de filosofie is dat producten zo worden
ontwikkeld dat ze veilig en gezond zijn en
daarnaast op het einde van hun levenscyclus
weer kunnen dienen als volwaardige grond-
stoffen voor nieuwe producten. Hierdoor
kunnen besparingen worden gerealiseerd en
nieuwe verdienmodellen worden ontwikkeld.
De regio Venlo omarmde in 2007 deze
filosofie, omdat duidelijk was dat dit de
beste manier is om economische groei en
onderscheidend vermogen voor deze regio
te creëren.
,,De ‘wat’ vraag staat niet meer ter discussie
als het gaat over hoe we toekomstbestendig
moeten produceren”, aldus wethouder
Satijn. ,,Bedrijven zijn geïnteresseerd in het
‘hoe’, de praktische doorvertaling. Wat dat
betreft wijzen de regio Venlo en C2C Expo-
LAB dus de weg.”
C2C ExpoLAB wordt mede mogelijk
gemaakt door het Interreg IVBprogramma
van de Europese Unie en
de Kamer van Koophandel Limburg.
Cradle to Cradle certificering gebeurt
aan de hand van vijf aandachtspunten:
1) Duurzaam gewonnen en veilige
grondstoffen
2) Hergebruik van materiaal
3) Duurzame energie, klimaatbewust
werken
4) Zorg voor water
5) Sociale verantwoordelijkheden

‘steeds meer troep in de natuur’
staatsbosbeheer geeft per jaar ruim een half miljoen euro uit aan opruimen van troep die onbekenden achterlaten in
natuurgebieden. de laatste 10 jaar is het aantal afvaldumpingen in de natuur duidelijk gestegen, aldus de natuurorganisatie.
Volgens Staatsbosbeheer gaat het niet alleen om zwerfvuil dat
wordt achtergelaten. Boswachters vinden regelmatig bergen vuilniszakken,
tuinafval, bouwafval, afval van drugsproductie en zelfs
complete huisraad in afgelegen gebieden.
„De boosdoeners realiseren zich niet dat de natuur daarvan schade
oploopt”, stelt Staatsbosbeheer. ,,Tuinafval kan ongewenste
exotische planten bevatten die een natuurgebied in een mum van
tijd overwoekeren. Dieren worden ziek door het eten van bedorven
etenswaren of giftig afval en de bodem kan ernstig verontreinigd
raken van bouw- en sloopafval.”
In de ene regio is het erger dan in een andere, aldus Staatsbosbeheer.
Zo is het vaak raak in Brabant en het Rivierengebied. Dit
voorjaar vonden boswachters asbestplaten in Friesland en in De
Weeribben in Overijssel. Daarom zijn de parkeerplaatsen daar
gesloten. In september hebben 15.000 vrijwilligers samen met
Staatbosbeheer de provincie Drenthe schoongemaakt.
inzameling verlichting oude en leegstaande
kantoorpanden
bij sloop- en renovatiewerkzaamheden komt naar schatting jaarlijks 5.000 ton oude verlichting vrij. deze oude lampen
en armaturen moeten idealiter allemaal apart worden ingeleverd voor recycling om zo schaarse grondstoffen terug te
kunnen winnen. momenteel vindt echter maar 40 procent zijn weg naar het wecycle-inzamelsysteem, zo blijkt uit het
jaarboek dat stichting Lightrec heeft gepubliceerd. nu in nederland veel kantoren leegstaan - circa 14 procent van
het totale kantooroppervlak - wil Lightrec samen met betrokken partijen uit de vastgoedbranche nadenken over een
duurzaam toekomstscenario.
Om de inzamelpercentages vanuit de
bouwsector verder te verhogen, wil LightRec
grip krijgen op de obstakels van vastgoedprofessionals
bij de verwijdering van lampen
en armaturen. De stichting inventariseerde
voor het jaarboek alvast wat de oorzaken
zijn voor de stagnatie van duurzame afvalscheiding
bij bouw, sloop en renovatie. Het
voornaamste obstakel blijkt het grote aantal
partijen dat - met elk zijn eigen belangen -
betrokken is bij deze werkzaamheden.
Duurzame afvalscheiding krijgt hierdoor in
veel gevallen weinig prioriteit.
Juist omdat er bij sloop en renovatie
zoveel partijen betrokken zijn, moet er
nagedacht worden over wie er verantwoordelijk
is voor de inzameling van
verlichtingsbronnen, aldus Jeroen Bartels,
manager van Stichting LightRec. ,,Ons
doel is om actief in gesprek te gaan met
vastgoedpartijen. Wij willen samen met
hen achterhalen wat we moeten doen om
zoveel mogelijk lampen en armaturen in
te zamelen voor recycling. Het herwinnen
van schaarse grondstoffen is een gedeelde
verantwoordelijkheid. LightRec kan niet
alleen het achterliggende proces inrichten.
Daar hebben wij de inzichten en ervaringen
van alle betrokken partijen voor
nodig”, aldus Bartels.
De Nederlandse Lichtassociatie (NLA) vindt
dat projectontwikkelaars hun verantwoordelijkheid
moeten nemen en duidelijke
afspraken moeten maken die gelden
voor zowel hun contractanten als diens
onderleveranciers. Ook NVGM, een van de
grootste vastgoedbeheerders in Nederland,
hamert erop dat afvalscheiding als criterium
opgenomen wordt bij aanbestedingstrajecten
en in bouwbestekken.
Het Jaarboek 2011 is als PDF beschikbaar op
de website van LightRec: www.lightrec.nl.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 1 7

Kort nieuws
proVincie ziet niks in aLternatief pLan parkstad
buitenring
‘De Buitenring Parkstad Limburg is niet nodig’ vinden de Milieufederatie
Limburg en Natuurmonumenten. De partijen hebben daarom
een alternatief plan aangeboden voor de 26 kilometer lange snelweg
die de provincie en de regio Parkstad willen aanleggen. Volgens de
aanbieders is de infrastructuur in Parkstad ruim voldoende. Alleen
moeten enkele knelpunten worden opgelost. Ook moet de verkeersstroom
beter verdeeld worden door betere informatievoorzieningen
voor automobilisten. Dat kan door het plaatsen van digitale borden.
De kosten van dit alternatief bedragen zo’n 130 miljoen euro. Dit is
aanzienlijk minder dan de kosten van de geplande Buitenring. Die
bedragen namelijk liefst 450 miljoen euro. De provincie heeft in een
schriftelijke reactie laten weten niets te zien in het alternatief en
blijft 100 procent achter haar plannen voor de Buitenring Parkstad
staan.
Inmiddels is de bezwaarprocedure voor het nieuwe inpassingsplan
voor de Buitenring afgelopen. Onder meer de Milieufederatie
Limburg en Natuurmonumenten hebben bezwaar gemaakt, omdat
de provincie wederom geen nieuwe of onvolledige maatregelen
heeft opgenomen in het inpassingsplan om de stikstofdepositie op
de belangrijke natuurgebieden in de Parkstadregio te doen afnemen.
buitenring parkstad: meer kosten dan opbrengsten
De Buitenring Parkstad kost 14 miljoen euro meer dan hij oplevert.
Dat concludeert onderzoeksbureau Ecorys in een geactualiseerde
kosten- en batenanalyse van de 26 kilometer lange ringweg. In 2010
zei Ecorys nog dat de weg ‘een efficiënte en effectieve investering
zou zijn.’ De kosten van de aanleg en onderhoud van de Buitenring
bedragen volgens Ecorys 488 miljoen euro; de maatschappelijke
baten komen uit op 474 miljoen eruo. Tot die maatschappelijke baten
behoren bijvoorbeeld de winst in reistijd, de verbetering van de veiligheid
en de effecten op leefomgeving, natuur, landschap en recreatie.
buitenring: nutH wiL maatregeLen Vaesrade
De gemeente Nuth is boos op de Provincie Limburg over de aanleg
van de Buitenring Parkstad. In een brief laat het gemeentebestuur
weten dat het vasthoudt aan het verdiept aanleggen van de weg bij
Vaesrade. De provincie wil dat niet meer omdat deze aanpassing van
de 26 kilometer lange snelweg 2,8 miljoen euro kost. Volgens de
gemeente zijn de kosten veel lager. Nuth vreest dat de geluidsoverlast
in Vaesrade fors zal toenemen door de komst van de Buitenring en
wil daarom extra maatregelen.
1 8 l i m b u r g s m i l i e u
maastricHt kriJgt meer meetpunten LucHtkwaLiteit
Maastricht krijgt er nog dit jaar twee meetpunten voor lucht-
kwaliteit bij. Daarmee komt het totaal op drie. De twee nieuwe
meetpunten komen aan de Hoge Fronten en bij knooppunt De
Geusselt. Over vier jaar zal de huidige meetlocatie aan de
Nassaulaan verplaatst worden naar het Europaplein. In de
meetstations wordt gemeten op fijnstof en zwarte rook. Verder
wordt op ongeveer 25 plaatsen in Maastricht de luchtkwaliteit
met behulp van zogenoemde diffusiebuisjes in kaart gebracht.
Het uitgebreider meten van de luchtkwaliteit moet er voor
zorgen dat actuele en kwalitatief goede informatie beschikbaar
komt over de luchtkwaliteit in heel Maastricht. De gemeente
investeert de komende vijf jaar bijna 550.000 euro in het meten
van de luchtkwaliteit.
opening 1ste riJnLandse fruitsoortentuin
Op 25 en 26 augustus is de 1ste Rijnlandse fruitsoortentuin
geopend met een leuk programma voor jong en oud. Het culturele
erfgoed van het Duitse Rijnland (500 fruitsoorten) wordt daarmee
gewaarborgd. In een door de stad Wassenberg (D) ter beschikking
gestelde oude perzikbomengaard, alsmede op belendende percelen,
worden liefst 400 tot 500 met verdwijning bedreigde fruitsoorten
aangeplant. Dit initiatief van de NABU (Natuurbescherming Huis
Wildenrath) wordt gesteund door de Landschapsvereniging
Rheinland en de Stichting Milieu en Ontwikkeling Nordrhein-Westfalen.
Meer informatie vind je op: www.obstortengarten.de.
bLeker Houdt megastaL grubbenVorst niet tegen
Demissionair staatssecretaris Henk Bleker vindt het niet wenselijk
dat er meer megastallen zoals in Grubbenvorst ontwikkeld worden.
Toch wil hij de stal in de gemeente Horst aan de Maas niet
tegenhouden.
Uit onderzoek blijkt dat de overheid ruim twee miljoen euro
subsidie heeft toegezegd voor de bouw van de stal.
Het Nieuw Gemengd Bedrijf biedt plaats aan 1,1 miljoen kippen en
34 duizend varkens. De stal is al jarenlang omstreden. Actiegroep
Behoud de Parel uit Grubbenvorst en stichting Wakker Dier willen
de bouw van de stal via een gerechtelijke procedure tegenhouden.
De SP wil opheldering van de provincie over de overheidssteun die
is toegezegd aan de megastal in Grubbenvorst. Ze wil weten
waarom er geld is toegezegd aan het bedrijf, terwijl er nog
wettelijke procedures lopen tegen de bouw van de megastal.
sittard-geLeen weer ‘fair trade gemeente Van Het Jaar’
De gemeente Sittard-Geleen is voor het derde jaar op rij uitgeroepen
tot ‘fair trade gemeente van het jaar’. Dat is een titel die
aangeeft dat een gemeente veel aandacht besteedt aan fair trade.
Bij fair trade wordt een eerlijke prijs betaald aan de producenten uit
ontwikkelingslanden. Om voor de titel in aanmerking te komen
moet een gemeente zelf het goede voorbeeld geven door fair trade
producten te gebruiken. Ook moet fair trade in de gemeente
gestimuleerd worden.

aziatische tijgermug aangetroffen in weert
de nederlandse Voedsel- en warenautoriteit (nVwa) is op een bedrijventerrein in weert begonnen met de
bestrijding van de aziatische tijgermug. net als onlangs in Heijningen is tijdens een reguliere controle bij een
importeur van gebruikte banden een tijgermug aangetroffen. de bestrijding is een voorzorgsmaatregel zodat de
muggen geen kans krijgen zich te vestigen in nederland.
In Nederland zijn nog geen exotische
muggen aangetroffen die drager zijn van
ziekteverwekkende virussen of parasieten.
Door voorvallen in het buitenland is wel
bekend dat tijgermuggen mogelijk ziekten
kunnen overbrengen op mensen of dieren.
Om te voorkomen dat de muggenexoten
zich in Weert verder vermenigvuldigen
en verspreiden, is gekozen voor actieve
bestrijding. De tijgermug komt oorspronkelijk
uit Azië maar komt inmiddels ook voor in
andere delen van de wereld, waaronder
Zuid-Europa.
In 2009 is gestart met het structureel
monitoren van de aanwezigheid van
exotische muggensoorten door oprichting
van het CMV. Er zijn sindsdien 3 verschillende
exotische muggensoorten aangetroffen
in Nederland: de Aziatische tijgermug,
de Amerikaanse rots-poelmug en de gele
koortsmug. Deze vondsten werden gedaan
bij importeurs van gebruikte banden,
waarbij altijd is overgegaan tot bestrijding
in het bedrijf en in de directe omgeving.
Bij bedrijven die de plant Lucky Bamboo
importeren, zijn al sinds 2006 controles.
De muggen worden door de NVWA samen
met het Kenniscentrum Dierplagen
slimme plaatsing groen kan luchtkwaliteit steden verbeteren
met slimme plaatsing van bomen, struiken en ander groen
in de stad kan de lucht veel beter worden gezuiverd dan
tot nu toe werd gedacht. dat stellen wetenschappers van
de Lancaster university. zij publiceerden in juli jongstleden
de resultaten van hun onderzoek in het wetenschappelijke
tijdschrift environmental science & technology.
In het onderzoek hebben de wetenschappers gekeken naar de
effecten van stedelijk groen op de gehalten van stikstofdioxide en
fijn stof in de lucht. Zij stellen vast dat met doordachte plaatsing
van gras, klimplanten of bomen in gebieden met veel smalle straten
tussen hoogbouw concentraties van stikstofdioxide met 40 procent
kunnen verminderen. Voor fijn stof is zelfs een reductie van 60
procent mogelijk. De onderzoekers zien met name kansen voor extra
inzet van klimplanten, omdat die grote oppervlakken kunnen bedekken
zonder extra plaats in te nemen. Ook bomen kunnen effectief
zijn, maar dan moeten deze geen vervuilde lucht vasthouden onder
hun bladerdek.
bestreden. Er worden middelen gebruikt
die zowel larven als volwassen muggen
doden. Direct betrokkenen en omwonenden
worden over de bestrijding, die enkele
maanden in beslag neemt, geïnformeerd.
Bron: NVWA
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 1 9

Venlo stimuleert bedrijven energie te besparen
de gemeente Venlo gaat bedrijven stimuleren om extra energie te besparen. daarvoor worden bedrijven uitgedaagd
mee te doen aan het energiebesparingsproject energiedeal Venlo. Hierin spreken bedrijven met elkaar en met
de gemeente Venlo af binnen drie jaar minimaal 10 procent energie te besparen of 10 procent meer duurzaam
opgewekte energie te gebruiken. in juni ondertekenden twaalf Venlose bedrijven een samenwerkingsovereenkomst.
Venlo stimuleert met het project duurzaam
ondernemen in de gemeente. Het gaat om
bedrijven uit de sectoren industrie, MKB,
transport en logistiek, maar ook om agrarische
bedrijven, grote kantoren en zorginstellingen.
De verwachting is dat een deelnemer
aan de Energiedeal gemiddeld 7.200 euro per
jaar bespaart. Energie besparen is hiermee
niet alleen goed voor het milieu, maar ook
voor de portemonnee van de bedrijven.
Wethouder Teeuwen tekende de overeenkomst
namens de gemeente Venlo. ,,Ik krijg
regelmatig de vraag of een lokaal project
geen druppel op de gloeiende plaat is en
of duurzaamheid niet vooral heel erg duur
is. Het antwoord is nee. Als je het slim
aanpakt, versterken duurzaamheid en
economie elkaar. Ik denk dat er veel mogelijkheden
zijn voor bedrijven om praktisch
met energiebesparing aan de slag te gaan.
Doe je dat goed, dan levert dit vaak een
prima rendement op.”
Bedrijven in Venlo die de Energiedeal
onderschrijven kunnen in 2012 gratis
Een kwartier voor aanvang van de Big
Jump in Roermond kwam het regenwater
met bakken tegelijk naar beneden. De
hele dag was het bewolkt en regenachtig
waardoor de animo voor de Big Jump
actie toch al niet zo groot was. Slechts
één persoon trok zich niets aan van de
slechte weersomstandigheden en sprong
bij dagstrand De Weerd in Roermond het
water in om aandacht te vragen voor de
deelnemen aan lokale bijeenkomsten over
energiebesparing, de zogenaamde Energietafels.
Thema’s die aan de orde komen zijn:
energiezuinige installaties, toepassingen
van duurzame energie, zuinige vervoersconcepten,
hergebruik van restwarmte,
groen als inzet tegen opwarming, duurzame
inkoop en levering van lokaal en
milieubewust geproduceerde producten en
big Jump valt in het water
kwaliteit van ons water.
Met het project Big Jump tonen de
Milieufederatie Limburg, Waterschap Peel
en Maasvallei en Waterschap Roer en
Overmaas aan wat ze doen voor mens,
flora en fauna. Iedereen moet kunnen
genieten van schone rivieren, beken en
meren. Dieren, planten en mensen
hebben immers schoon water nodig om
te kunnen leven. De Limburgse water-
diensten. Verder krijgen de deelnemers
informatie en advies over energiebesparingsmogelijkheden
en subsidies. De
bedrijven die de eerste Energiedeal Venlo
ondertekenden zijn: Attero, Bouwcenter
Driessen, DSV Solutions, gemeente Venlo,
Jacobs Lomm, Jan Linders, MGP Venlo,
Provincie Limburg, Seacon Logistics, Sulzer
Eldim, Unica Thissen en Viecurie.
op zondag 8 juli, klokslag 15.00 uur, sprongen in heel europa en dus ook in nederland honderden mensen in het
water: de big Jump. in Limburg was er één dappere held die het slechte weer trotseerde om aandacht te vragen voor
schoon water.
2 0 l i m b u r g s m i l i e u
schappen en de Milieufederatie werken
daar hard aan. Met de Big Jump willen ze
aantonen dat het echter altijd beter kan
met de kwaliteit van ons water.
De Big Jump in Limburg is mogelijk
gemaakt door de Nationale Postcode
Loterij, Maasplassen Roermond bv,
Waterschap Peel en Maasvallei,
Waterschap Roer en Overmaas en de
Milieufederatie Limburg.

effecten windturbines op vleermuizen onderzocht
op veel plaatsen in nederland worden windturbineparken gebouwd. Voor het opwekken van duurzame energie is dat
een positieve ontwikkeling, maar wat de effecten hiervan zijn op vleermuizen is vrijwel onbekend. in nederland is
daar nog maar weinig onderzoek naar gedaan. Het bureau van de zoogdiervereniging en bureau waardenburg willen
hier nog dit jaar verandering in brengen.
Generiek onderzoek is nodig om te kunnen onderbouwen welke
landschappelijke kenmerken bepalen of locaties meer of minder
risicovol zijn voor vleermuizen. Het onderzoek zal mede gebruik
maken van vergelijkbaar onderzoek in Duitsland. Doel is voor
nieuwe locaties betere voorspellingen van te verwachten
effecten mogelijk te maken. Negatieve effecten op vleermuizen
kunnen deels worden voorkomen door een uitgekiende locatiekeuze
of gerichte mitigerende maatregelen ná plaatsing. Kennis
daarover kan ruimtelijke ordeningsprocedures vergemakkelijken.
Dit moet bijdragen aan het ontsluiten van potentieel voor windenergie
op land.
De Zoogdiervereniging en Bureau Waardenburg voeren dit on-
derzoek in 2012 uit. Er zullen in vijf windparken vleermuisslacht-
offers worden gezocht. Tegelijk wordt de vleermuisactiviteit
gemeten met automatische batdetectors, zowel op gondelhoogte
als op maaiveld. De resultaten worden in het voorjaar van 2013
gepubliceerd. Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw
en Innovatie is via Agentschap NL de grootste financier van het
onderzoek. Daarnaast dragen Eneco en Nuon een wezenlijk deel
Wouter Jansen van werkgroep Driestruik
overhandigde aan IJff en Nievelstein twee
documenten. Het eerste document is een
gebiedsbeschrijving van natuurgebied De
Driestruik met onder meer de ontstaans-
van de onderzoekskosten bij en verlenen zij ‘gastvrijheid’ voor
onderzoek in hun windparken.
Bron: Zoogdierenvereniging
natuurverbinding breidberg en driestruik gerealiseerd
in juni jongstleden hebben wethouder gerard iJff (gemeente roermond) en kirsten nievelstein (districtshoofd
staatsbosbeheer Limburg) de natuurgebieden breidberg en driestruik symbolisch aan elkaar verbonden. door gezamenlijk
het raster te openen is één natuurgebied ontstaan en is het graasgebied van de grote grazers (rode geuzen) vergroot.
beide gebieden kunnen nu profiteren van de begrazing. op termijn leidt dit tot een rijkere flora en fauna.
geschiedenis. Het tweede document
draagt de naam ‘droomdocument’. Dit
document beschijft het wensbeeld dat de
werkgroep Driestruik voor dit natuurgebied
nastreeft. Aan Marc Büchner werd
een cheque van 1.500 euro overhandigd
voor het realiseren van begrazing door
Exmoor Pony’s. Daarna maakten alle
aanwezigen een wandeling door natuurgebied
Driestruik om kennis te maken met
de zeldzame diersoorten die in dit gebied
leven.
De komende jaren zal de potentie van de
gebieden om uit te groeien tot groene,
schraal ingerichte oases duidelijk uit de
verf komen. Omdat de dieren ook over de
bestaande wandel- en fietswegen tussen
Roermond en Roerdalen kunnen lopen, is
er een grote kans dat je ze tegenkomt
tijdens een fietstocht of wandeling.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 2 1

subsidieregeling voor biodiversiteit en bedrijfsleven
Vanaf 1 augustus kunnen bedrijven subsidie aanvragen voor plannen om de druk van hun bedrijf op de natuur te
verminderen. de regeling komt voort uit een green deal die minister Verhagen van economische zaken, Landbouw en
innovatie (eL&i) een half jaar geleden heeft gesloten met het platform biodiversiteit, ecosystemen en economie.
De subsidie is bedoeld voor bedrijven die
het behoud en duurzaam gebruik van
biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen
willen opnemen in hun strategie en
bedrijfsvoering. De bedrijven moeten
afkomstig zijn uit de sectoren agrofood,
energie, chemie, tuinbouw, water, logistiek,
life sciences, health of toerisme. Met behulp
van het subsidiegeld kunnen bedrijven
pilotprojecten uitvoeren waarvan de
overheid de helft betaalt. Per project
wordt niet meer dan een half miljoen euro
uitgekeerd. In totaal is er 2,5 miljoen
euro beschikbaar voor de projecten. Het
budget is beschikbaar gesteld door het
ministerie van EL&I.
De subsidieregeling is ontworpen door
het Platform Biodiversiteit, Ecosystemen
en Economie, in samenwerking met het
ministerie van EL&I. Het Platform is begin
2011 op initiatief van de International
Union for the Conservation of Nature en
VNO-NCW ingesteld om het bedrijfsleven
meer bewust te maken van het belang
van biodiversiteit en ecosystemen en dit
onderdeel te maken van het bedrijfsbeleid
subsidieregeling bufferzone groote peel
afhankelijk van animo boeren
voor duurzaam ondernemen. Het Platform
is ook nauw betrokken bij de uitvoering
van de regeling. Meer informatie over
het aanvragen van de subsidie is te vinden
op de website www.agentschap.nl.
er komt waarschijnlijk een subsidieregeling waarmee in de bufferzone rondom de groote peel hydrologische
maatregelen kunnen worden gestimuleerd. de regeling gaat echter alleen door bij voldoende animo onder de
agrarische ondernemers in het gebied.
Voor de Groote Peel zijn natuurdoelen geformuleerd die beperkingen
kunnen opleggen aan de land- en tuinbouw in het gebied. LLTB en
Waterschap Peel en Maasvallei zien echter mogelijkheden om deze
beperkingen om te buigen in kansen voor de sector. Interessant zijn
de maatregelen die goed zijn voor zowel natuur als landbouw. Denk
hierbij aan de aanleg van peilgestuurde drainage, plaatsen van extra
boerenstuwen, dempen van sloten, egalisatie en bodemverbetering,
verplaatsing van grondwaterputten, verbetering van de kavelstructuur
door middel van kavelruil, vernatting en waterconservering.
Peilgestuurde drainage zorgt voor betere omstandigheden in het
voorjaar en bij de oogst. De percelen worden geschikter voor
duurdere teelten. Omdat het peil wordt gestuurd, loopt er nooit
teveel water weg en is er meer bodemvocht in de zomer. Daarnaast
is peilgestuurde drainage minder afhankelijk van afvoer via sloten,
waardoor enkele sloten kunnen worden gedempt. Dit leidt tot
grotere kavels.
Het verplaatsen van grondwaterputten is interessant wanneer putten
dicht bij een natuurgebied liggen. Het verleggen van de putten naar
de andere kant van het perceel, heeft een gunstig effect op de natuur.
Extra waterconservering en vernatting kan interessant zijn voor
percelen die nu te nat zijn. Hier staat dan een vergoeding tegenover.
2 2 l i m b u r g s m i l i e u
Het staat nog niet vast of dit project doorgaat en dat er de subsidie
voor deze maatregelen komt. Dit is afhankelijk van de interesse
van agrariërs in dit gebied om hun percelen te verbeteren. Alleen
agrarische ondernemers met grond binnen de bufferzone van de
Groote Peel kunnen deelnemen. De LLTB vraagt hen dan ook om het
formulier dat zij in juli per post hebben ontvangen, retour te sturen.
Bij vragen, neem contact op met de LLTB (Cecile van Herten), tel.
0475 - 381777.

milieufederatie Limburg en natuurmonumenten
opnieuw in beroep tegen buitenring parkstad
de milieufederatie en natuurmonumenten hebben begin september opnieuw beroep ingesteld bij de raad van state
tegen het nieuwe provinciale inpassingplan voor de buitenring parkstad. de organisaties verzoeken de raad van state
om het besluit te vernietigen, omdat de buitenring ook in dit nieuwe plan het omliggende landschap en de natuur in
dit gebied onnodig en te veel aantast.
De schade en risico’s die de Buitenring veroorzaakt waar deze
snelweg het Geleenbeekdal en de Brunssummerheide doorsnijdt,
worden niet weggenomen door de maatregelen die de provincie
Limburg wil nemen.
Voor het overgrote deel maken deze maatregelen bovendien al
onderdeel uit van reeds bestaande beleidsvoornemens uit het
natuurbeleid van de Provincie Limburg om de natuurkwaliteit van
de Brunssummerheide te verbeteren, en gaat het dus niet
om nieuwe maatregelen.
Natuurmonumenten en de Milieufederatie pleiten in hun beroepschrift
daarom voor het door hen gepresenteerde alternatief
‘Parkstad Bereikbaar, Leefbaar en Groen’. Dit alternatief voorziet in
een oplossing voor de huidige verkeersknelpunten zonder dat dit
ten koste gaat van natuur, landschap en recreatie en daarmee de
leefomgeving van Parkstad.
inzet biologische bestrijders verbetert waterkwaliteit
Het beter benutten van biologische bestrijders zoals roofmijten en sluipwespen tegen plagen in de glastuinbouw kan
sterk bijdragen aan een verbetering van de waterkwaliteit. dit blijkt uit een analyse die cLm heeft uitgevoerd als
onderdeel van de evaluatie duurzame gewasbescherming.
Uit de evaluatie blijkt dat in de glastuinbouw
op 93 procent van het groenteareaal
en op 46 procent van het sierteeltareaal
biologische bestrijders worden gebruikt.
Met name bij het kweken van rozen en
chrysanten is deze toepassing tussen 2000
en 2008 sterk gegroeid. Dit heeft bijgedragen
aan een vermindering van de milieubelasting
van gewasbeschermingsmiddelen,
omdat toepassing van de biologische
bestrijders de inzet van chemische
middelen deels vervangt. Toch blijkt
oppervlaktewater in de glastuinbouwgebieden
nog altijd te hoge concentraties
gewasbeschermingsmiddelen te bevatten.
Wanneer de plagen in de glastuinbouwgewassen
hoofdzakelijk biologisch beheerst
worden, kan dit een grote milieuwinst
opleveren. Liefst 25 procent van de
landelijke milieubelasting van oppervlaktewater
kan dan worden teruggedrongen.
Het beleid van overheid, waterschappen en
glastuinbouw is nu nog vooral gericht op
‘end-of-pipe’ maatregelen zoals zuivering.
Het is echter cruciaal ook aandacht te
houden voor geïntegreerde gewasbescherming
met biologische bestrijding.
Dit levert behalve milieuwinst ook
kansen om in te springen op de strengere
markteisen aan residu-niveaus van
gewasbeschermingsmiddelen.
Het onderzoek van CLM is onderdeel van
de Evaluatie Duurzame gewasbescherming.
CLM heeft dit onderdeel uitgevoerd in
opdracht van het Planbureau voor de
Leefomgeving en in samenwerking met de
Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit.
Het rapport ´Evaluatie van de nota
Duurzame gewasbescherming Deelrapport
Biologische Bestrijders´ is te downloaden
via de website van CLM.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 2 3

minder voedselverspilling in 2015
een rot plekje op de appel, een kromme komkommer, een kliekje van de vorige dag. allemaal redenen om voedsel in
de kliko te gooien. en het gebeurt veel. deskundigen schatten dat we in nederland jaarlijks voor 4,4 miljard euro aan
voedsel weggooien. boeren, industrie, handel, supermarkten en cateraars nemen hiervan 2 miljard euro voor hun
rekening; consumenten maar liefst 2,4 euro. daar wil de overheid iets aan doen. in 2015 moet er 20 procent minder
worden weggegooid.
Haalbaar, zo menen Wageningse deskundigen.
Toch wordt er meestal niet zomaar iets
weggegooid. Boeren krijgen amper geld
voor appels met een plekje erop of
producten met een afwijkende vorm.
Supermarkten kunnen het niet maken
producten waarvan de houdbaarheid is
verstreken, in de schappen te laten staan.
Die moeten er dus uit, ook al kunnen ze nog
prima worden gegeten. Zo gooien supermarkten
wekelijks gemiddeld voor 500 tot
1.000 euro aan voedingsmiddelen weg. Dat
is gemiddeld 1 tot 2 procent van hun omzet.
Enkele deskundigen schrijven in het
tijdschrift Wageningen World (tijdschrift
Wageningen Universiteit-red.): ,,Veel
mensen denken dat producten die de
houdbaarheidsdatum hebben overschreden
direct naar de vuilnisbak moeten omdat er
schimmel in zit of een nare bacterie. Maar
dat is een misverstand. Heel veel producten
zijn nog prima te consumeren als de
houdbaarheidsdatum is overschreden. Het is
wel belangrijk onderscheid te maken tussen
TGT (te gebruiken tot) en THT (tenminste
houdbaar tot). De TGT-datum kun je maar
het beste in acht nemen want die staat op
snel bederfelijke producten, zoals vlees, vis
en zuivel. THT wordt vermeld op veel minder
bederfelijke producten. De fabrikant
garandeert de smaak en kwaliteit tot
genoemde datum, maar daarna kan de
consument het nog zonder problemen
opeten.” Volgens de Voedsel en Warenautoriteit
zijn zout, suiker, droge pasta, thee,
rijst, siroop, stroop, snoep en conserven in
blik en glas nog tot een jaar na de houd-
2 4 l i m b u r g s m i l i e u
baarheidsdatum en mogelijk nog langer
veilig te gebruiken. Voor producten als meel,
muesli, cornflakes, broodbeleg zoals
pindakaas en hagelslag, olie, mayonaise en
ketchup geldt een termijn van zeker twee
maanden.
Het kan voor veel producten geen kwaad
dat zij na het verstrijken van de houdbaarheidsdatum
hun weg naar de voedselbank
vinden. In Amsterdam maakt de ‘Over
Datum Eetclub’ er met de hulp van een kok
heerlijke maaltijden van. Daarmee willen de
initiatiefnemers laten zien dat er meestal
niks mis is met deze voedingsmiddelen. Ze
krijgen steun van de winkeliers, die graag
hun producten meegeven en blij zijn dat er
nog wat nuttigs mee gedaan wordt.
,,Zorginstellingen, cateraars en de horeca
gooien 5 tot soms wel 60 procent van de
ingekochte etenswaren in de kliko”, aldus
Wageningen World’s Toine Timmermans,
programmamanager van Wageningen UR
Food en biobased Research. ,,Probleem is de
moeilijkheid in te schatten hoeveel dagelijks
wordt afgenomen en de vaak strenge regels
voor de kwaliteit van vers. Zo mogen
cateraars sinds 2007 hun producten niet
langer dan 2 uur uitstallen. Maar ook voor
de supermarkt of cateraar gaat al 5 tot 10
procent van het voedsel verloren. Daar heet
dat doordraaien.”
Tenslotte eet de consument nog zo’n 10
procent van het voedsel dat hij inkoopt niet
op. Dat is zo’n 40 kilo per persoon oftewel
145 euro per jaar. Slecht gepland, te veel
gekookt of vergeten dat het in de koelkast
staat zijn veel voorkomende redenen.
Logisch dus dat de overheid er iets aan wil
doen. Doelstelling is dat in 2015 20 procent
minder voedsel wordt weggegooid dan in
2009. Europa wil zelfs 50 procent vermindering
in 2025. ,,En het is haalbaar”, denkt
Timmermans. ,,Onze vakgroep helpt nu cateraars
met succes om de verspilling terug te
dringen. Het Maxima Medisch Centrum in
Veldhoven nam een cateraar in de arm die
het eten persoonlijk naar de patiënten
brengt. Meals On Wheels heet dit experiment.
Daarbij heeft de patiënt ruime keuze
en kan aangeven hoeveel hij op zijn bord
wil. De verspilling zakte van 40 procent naar
2 procent en het ziekenhuis bespaart nu
400.000 euro per jaar.”
Ook werkt Universiteit Wageningen aan een
chip in verpakkingen die verraadt of het
voedingsmiddel nog vers is. Nu de consument
nog overtuigen. Maar eigenlijk is het Publicaties
heel eenvoudig. Gewoon even proeven of
WUR
het nog smaakt. De kok die het vervolgens
klaarmaakt, ben je zelf. Bron:

uim baan voor lokale duurzame energie
de tweede kamer heeft al herhaalde malen opgeroepen om ruim baan te geven aan lokale duurzame energie. een brede
alliantie vanuit de samenleving neemt nu het voortouw en komt met een eigen visie: stel decentraal centraal. met deze
visie is het mogelijk om je eigen energie zelf duurzaam en rendabel te produceren. nu de politieke daadkracht nog!
Vrijwel alle politieke partijen vragen om meer aandacht voor het
opwekken van eigen energie. Daar is ook al veel over gepraat. Nu is het
tijd om aan de slag te gaan en stappen vooruit te maken. Een alliantie
van maatschappelijke organisaties wil de politiek daarbij helpen. Daarvoor
is een breed ondersteunde visie opgesteld. Uitgangspunt is ‘stel
decentraal centraal’. Deze visie is een antwoord op de in de Tweede Kamer
unaniem aangenomen motie om te onderzoeken hoe kleinverbruikers
decentraal duurzame energie kunnen produceren voor eigen gebruik.
De belangrijkste maatregel waar de alliantie voor kiest, is kleinverbruikers
in staat te stellen zelf hun benodigde energie duurzaam in
de buurt op te wekken zonder dat daar belasting over geheven wordt.
Hierdoor wordt het voor velen interessant om in de opwekking van
eigen energie te investeren. Daarmee, zo stelt de alliantie, blijft de
energievoorziening betaalbaar en betrouwbaar en zorgt het voor
positieve lokale en sociale economische effecten. Momenteel voert de
VNG een studie uit naar de omvang van deze effecten.
Steeds meer burgers en bedrijven kiezen ervoor om zelf én samen
energie op te wekken. Wetten en regels staan hen daarbij in de weg. In
een gezamenlijke reactie doet de alliantie een oproep aan politiek en
bestuurders: investeer in een decentrale en duurzame energieopwek-
Langere looptijd voor ruimte voor ruimte-regeling
Het project ruimte voor ruimte gaat langer duren. gedeputeerde staten van Limburg hebben besloten een voorstel
te sturen aan provinciale staten om de looptijd van het project te verlengen van eind 2016 naar 2020-2023. door de
economische tegenwind, duurt het momenteel langer om kavels te verkopen. om het project succesvol te laten verlopen,
is meer tijd nodig om de doelstellingen te realiseren. met de langere looptijd moeten ook afspraken gemaakt worden
over de financiering. provinciale staten besluiten hierover naar verwachting op 12 oktober.
Ruimte voor Ruimte is een project waarbij stallen worden omgezet in
bouwkavels. Agrarische bedrijven konden, bijvoorbeeld bij bedrijfsverplaatsing
of beëindiging, een slooppremie krijgen waarmee de
in onbruik geraakte stallen werden gesloopt. De ruimte die daarbij
vrijkomt, wordt gebruikt om bouwkavels te realiseren.
,,Op zich is het een prima project dat door de jaren heen positieve
effecten heeft gehad,” zegt gedeputeerde ruimtelijke ontwikkeling
Patrick van der Broeck. ,,Veel buitengebieden zaten op slot voor
woningbouw, maar door de Ruimte voor Ruimte-regeling kon er in
veel plattelandsgemeenten weer gebouwd worden. In de afgelopen
jaren zijn veel stallen gesloopt, wat een oppervlakte om te bouwen
heeft opgeleverd die vergelijkbaar is met 120 voetbalvelden. Omdat
de huidige economiecrisis de afzet van kavels stagneert, is het noodzakelijk
om de looptijd van het project te verlengen.” Van der Broeck
ziet beëindiging van het project in 2016, zoals nu nog gepland is, niet
king om de energievoorziening betaalbaar en betrouwbaar te houden.
De alliantie bestaat uit de volgende organisaties: Natuur en Milieufederaties,
Federatie Vereniging e-Decentraal, VNG, Klimaatverbond,
Bestuurdersnetwerk Duurzaamheid, Aedes (vereniging van woningcorporaties),
LTO Nederland, Natuur & Milieu, Greentech Alliantie, Vereniging
Eigen Huis, HIER Klimaatcampagne en Nederlandse Woonbond.
als optie. ,,Dan zijn we simpelweg nog niet klaar. Het project heeft het
in zich om voor alle partijen gunstig uit te werken, maar dan moet je
eerst door zo’n periode van economische tegenwind heen. Natuurlijk
kijken we bij Ruimte voor Ruimte ook naar creatieve manieren om
sneller kavels te verkopen, bijvoorbeeld splitsing in meerdere kavels,
maar al met al is een verlenging nodig zodat deze formule succesvol
blijft.”
In totaal is bij 353 bedrijven voor circa 600.000 vierkante meter aan
stallen gesloopt. Naast de sloop van overtollige stallen ontvingen
agrariërs van het Rijk een subsidie voor het inleveren van hun dieren
mestrechten. Hierdoor is er een beperking gerealiseerd van
545.000 kubieke meter mest, vergelijkbaar met een 1.635 kilometer
lange colonne van 50.000 gierwagens. Het voorstel van GS is op
7 september besproken in de Statencommissie Ruimte en Infrastructuur.
Op 12 oktober besluiten Provinciale Staten over het plan.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 2 5

Lokale duurzame energie is groeimarkt
duurzame energie staat in de belangstelling. de fossiele brandstoffen raken op en wat er de komende tijd nog wordt
verbrand veroorzaakt de uitstoot van co2, waardoor het klimaat zal veranderen. Het rijk wil dan ook het aandeel
duurzame energie uitbreiden tot 14 procent in 2020.
De Provincie Limburg wil nog verder gaan. Op de website van Watt
Mooi staat een doelstelling van 20 procent in 2020. De Natuur en
Milieufederaties zien samen met Stichting DOEN, het Klimaatbureau
en Qurrent kans om de productie van hernieuwbare energie
in eigen land een forse boost te geven. Overal in Nederland ontstaan
collectieve energieprojecten. Desondanks dat komen die nog
nauwelijks tot realisatie. HIER Opgewekt wil lokale energieinitiatieven
helpen om uit te groeien tot rendabele energieproducenten.
Daarbij is onlangs een mijlpaal bereikt toen de
website www.hieropgewekt.nl online ging. Door de combinatie van
kwaliteiten van de projectpartners krijgen lokale initiatieven de
benodigde professionele ondersteuning en diensten aangeboden.
De federaties lobbyen en bieden eerstelijns ondersteuning (servicepunt)
én een netwerk in de twaalf provincies. In Limburg doet dat
de Stichting Milieufederatie Limburg.
De doelstelling van HIER Opgewekt is als volgt geformuleerd: het
concreet en planmatig stimuleren en versterken van lokale en
regionale initiatieven tot het opwekken van decentrale energie,
door middel van bepaalde activiteiten. In Midden-Limburg komen
al enige maanden initiatiefnemers voor de oprichting van energiecoöperaties
bij elkaar om hun activiteiten af te stemmen. Meestal
begint het initiatief met de inkoop en levering van goedkope
duurzame energie aan de leden van een coöperatie. Die vraagt de
leden maandelijks een bedrag in te leggen, waarmee vervolgens
duurzame energie-opwekking of andere duurzame initiatieven
gefi nancierd worden. Als er een klein kapitaaltje bij elkaar is
gespaard, kan de belangstelling van een bank gewekt worden om
2 6 l i m b u r g s m i l i e u
te investeren. Dat kan tevens het moment zijn om ook een verzoek
te doen om een goedkope lening te verkrijgen uit het energiefonds
van de Provincie Limburg.
Deze zomer hebben Provinciale Staten met de instelling van dit
fonds ingestemd. Nog voor de jaarwisseling hoopt men een fondsbeheerder
aan te kunnen stellen en kunnen de eerste aanvragen
in behandeling worden genomen. In het bovengenoemde overleg
wordt nu nagegaan welk fi nancieringsmodel en welke vormen
van samenwerking het mogelijk maken te investeren in duurzame
energie-opwekking en hoe we samen energiebesparing kunnen
bevorderen. De Milieufederatie voert sinds juni het secretariaat van
dit overleg. Ook participeert zij in de organisatie van workshops
over: de fi nanciering van lokale duurzame energiebedrijven, het
werven van leden voor energiecoöperaties en hoe een businessplan
op te zetten. Het overleg staat in principe open voor andere
Limburgse initiatieven.
Door de start van het project HIER Opgewekt kan de Milieufederatie
met steun van de Nationale Postcode Loterij veel initiatiefnemers
ondersteunen. Op jaarbasis is daar tot 2013 ongeveer
500 uur per jaar voor beschikbaar. De Milieufederatie hoopt haar
dienstverlening in de nabije toekomst te kunnen continueren en
uit te breiden. De toename van het aantal initiatiefnemers en hun
behoefte aan en vraag naar ondersteuning maken dat in elk geval
zeer wenselijk.
Jelle Vegt
Milieufederatie Limburg

subsidie voor aanleg groenzones
in de buitengebieden van weert en nederweert kunnen particulieren, boeren en andere ondernemers nu gebruik
maken van een aantrekkelijk groenaanbod. de campagne planten nu biedt de mogelijkheid met subsidie
groenstroken, bosjes, bomen langs wegen of paden, heggen en hoogstamboomgaarden aan te leggen.
De campagne is een initiatief van de
combinatie Ark-Habitura-Van Soest.
Het IKL tekent voor de uitvoering in het
kader van het project Kempen~Broek.
Particulieren en bedrijven in het buitengebied
kunnen via dit project op een
buitengewoon aantrekkelijke wijze hun
(groene) leefomgeving opknappen. Door
streekeigen groen te gebruiken kan het
landschap zijn karakteristieke gezicht
behouden.
Op basis van een door een landschaps-
architect opgesteld beplantingsplan
wordt de beplanting voor de deelnemers
gerealiseerd. De eigen bijdrage van de
eigenaar bedraagt 25 procent van de
kosten. De eigenaar moet hiervoor wel
tijdig de grond geschikt maken. Voor de
regeling geldt: wie het eerst komt, het
eerst maalt. Aanvragen kunnen worden
ingediend bij het IKL, tel. 0475-386430.
De aanplant start in het najaar.
raad van state kritisch over nieuwe natuurwet
de raad van state heeft opnieuw kritiek geuit op de nieuwe natuurbeschermingswet die demissionair
staatssecretaris van Landbouw Henk bleker in augustus naar de tweede kamer heeft gestuurd. zo blijkt uit een
advies over deze nieuwe wet dat het belangrijkste adviesorgaan onlangs publiceerde.
De Raad van State (RvS) ondersteunt de
achterliggende wens van Bleker om met de
nieuwe wet bestaande wet- en regelgeving
te vereenvoudigen. Tegelijkertijd is de Raad
kritisch over de nadelige effecten die de wet
zal hebben op de bescherming van natuurgebieden
in Nederland. ‘Met de nieuwe
wet zal de verdere achteruitgang van de
natuurwaarden niet voorkomen worden’,
aldus de RvS. Tevens vreest zij dat Nederland
in de toekomst niet aan internationale
en Europese doelstellingen zal voldoen.
Eerder gaven de Natuur en Milieufederaties
Met het project Planten Nu wordt gericht
gewerkt aan de verfraaiing van het landschap
en de groene verbindingswegen
in de gemeenten Weert en Nederweert.
Deelnemers aan deze campagne leveren
samen met ruim veertig andere organisaties
ook al aan dat de nieuwe wet natuur
terug moest naar de tekentafel. Volgens
hen wordt met dit wetsvoorstel decennia
werken aan gericht natuurbeleid overboord
gezet en wordt een schat aan natuurgebieden
en plant- en diersoorten vogelvrij
verklaard.
De Natuurwet moet uiteindelijk drie
bestaande wetten vervangen: de Flora en-
Faunawet, de Natuurbeschermingswet en
de Boswet. De nieuwe wet gaat uit van de
gedachte dat de natuur alleen beschermd
niet alleen een positieve bijdrage aan het
herstel van de biodiversiteit, maar ook
aan het herstel van het lokale erfgoed
en de (be)leefbaarheid van het groene
landschap.
hoeft te worden als Europa dat verplicht
stelt. Maar Europese regels bieden niet
meer dan minimale bescherming.
Het aantal diersoorten waarop gejaagd
mag worden, wordt dankzij de nieuwe wet
van Bleker meer dan verdubbeld. Bijna 150
typisch Nederlandse plant- en diersoorten
zijn straks niet langer wettelijk beschermd
en ruim 180 natuurgebieden staan onder
druk. Het is daarom dus sterk de vraag
of Nederland met het schrappen van de
nationale wettelijke bescherming kan
voldoen aan zijn Europese en andere
internationale verplichtingen.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 2 7
Foto: Stichting IKL

groene keuzes: aantrekkelijk en trendy
Het maken van groene keuzes is de afgelopen veertig jaar aantrekkelijker geworden, vinden acht van de tien
nederlanders. tweederde vindt groen doen zelfs trendy. dat blijkt uit onderzoek van motivaction in opdracht van
natuur & milieu. Het geitenwollen-sokken imago lijkt hiermee definitief van de baan. wel vindt ruim de helft van de
nederlanders groene keuzes (nog steeds) financieel onaantrekkelijk. Hier valt nog veel te winnen.
Nederlanders zien het belang in van een schoon milieu. De overgrote
meerderheid (87 procent) vindt een schoon milieu noodzakelijk
voor het voortbestaan van onze samenleving. De meeste
zorgen maken de Nederlanders zich over luchtvervuiling en het
verdwijnen van natuur (beiden 43 procent).
De helft van de Nederlanders vindt dat de overheid zelf verantwoordelijk
is voor het oplossen van natuur- en milieuproblemen.
Het bedrijfsleven en de burger worden door respectievelijk 21 procent
en 18 procent hiervoor het meest verantwoordelijk geacht.
Een ruime meerderheid (60 procent) van de Nederlanders vindt het
een goed idee om de belasting op milieuvervuiling te verhogen
ten gunste van een lagere loon- en winstbelasting. Dat betekent
draagvlak voor belastingvergroening en een kans voor politieke
partijen die hier serieus werk van willen maken. Nog meer mensen
(69 procent) vinden dat de nieuwe regering de huidige subsidies
en belastingvoordelen voor fossiele en milieubelastende
industrieën moet afschaffen, een maatregel waar milieuorganisaties
al langer voor pleiten. Nederland subsidieert fossiele energie met
jaarlijks 5,6 miljard euro (onderzoek Ecofys en CE Delft, 2011).
Nederlanders zijn zich ervan bewust dat zij door hun keuzes en
aankopen ook zelf een bijdrage kunnen leveren aan een schonere
2 8 l i m b u r g s m i l i e u
en duurzame wereld (78 procent). De beste kans voor groen gedrag
zit in zonnepanelen. In vergelijking met andere groene oplossingen,
zoals windenergie, elektrisch rijden of duurzamer eten, hebben
zonnepanelen de meeste potentiele gebruikers: 82% staat hier
positief tegenover, 43 procent zou het zelf willen toepassen en
6 procent doet het al. De ruimte tussen ‘positieve houding’ en
‘zelf al doen’ is erg groot. De nieuwe subsidieregeling voor zonneenergie
moet dus een fl ink deel van deze potentie kunnen verzilveren.
Opvallend is dat energiebesparing als groene oplossing hoog
scoort bij zowel ‘willen’ als ‘doen’ (87 procent wil het en 60
procent doet het). De slogan ‘beter voor het milieu én beter voor
de portemonnee’ (of omgekeerd) lijkt bij de Nederlander goed te
landen.
top 5
Van de AEX-genoteerde bedrijven wordt Ahold het meest geassocieerd
met milieuvriendelijk ondernemerschap. De top 5 bestaat
verder uit Philips, Unilever, Heineken en PostNL.
Jolande Sap van GroenLinks wordt gezien als groenste politicus,
gevolgd door Marianne Thieme op 2, Diederik Samsom op 3, Emile
Roemer op 4 en Henk Bleker op 5.
De top 5 van groenste BN-ers bestaat uit: Wubbo Ockels, Floortje
Dessing, Georgina Verbaan, Midas Dekkers en Jolande Sap.

markt duurzaam voedsel groeit
de consument kocht in 2011 voor 881 miljoen euro aan biologische voeding. dat is een stijging van 17,1 procent ten
opzichte van 2010 toen de omzet 752 miljoen euro bedroeg. niet eerder was de groei zo groot.
Alle productgroepen droegen bij aan de
groei. Biologische eieren en zuivel waren de
grootste groeiers met respectievelijk 30,7 en
25,3 procent extra omzet. Het marktaandeel
biologische eieren nadert hiermee de tien
procent. Zuivel is de belangrijkste productgroep
geworden, gevolgd door AGF (aardappels,
groente en fruit). De supermarkten
hebben hun positie als belangrijkste
verkoopkanaal versterkt. Hun marktaandeel
steeg van 45,3 naar 48,4 procent. De omzet
in speciaalzaken groeide gemiddeld met 7,6
procent, maar hun marktaandeel nam door
de snellere groei van het supermarktkanaal
toch iets af: van 35,3 naar 32,4 procent.
Het aantal boeren dat omschakelde naar
biologische teelt groeide in 2011 net zo hard
boswachters zien stijging afvaldumpingen
de afvaldumpingen in de natuur zijn de afgelopen 10 tot 15 jaar geleidelijk gestegen, meldt staatsbosbeheer.
Het gaat niet alleen om zwerfvuil, maar ook om tuinafval, afgedankte huisraden, asbest, bouwafval en afval van
drugslabs en hennepplantages. de spreiding over het land is divers. in sommige regio’s is het rustig, in andere
gebieden gebeurt het vrijwel ieder weekend. staatsbosbeheer schat de kosten voor het opruimen van dit afval op
jaarbasis op circa 500.000 euro.
De natuurorganisatie probeert altijd eerst te achterhalen wie
de eigenaar van het afval is, maar vaak komt het er op neer dat
Staatsbosbeheer zelf het afval opruimt. Dat gaat ten koste van
gemeenschapsgeld dat eigenlijk bedoeld is voor het beheer van
natuurgebieden. Soms wordt bij het opruimen samengewerkt met
de gemeente, de stort of een sociale werkplaats.
als in 2010: 3,4 procent. Eind 2011 waren er
in Nederland ruim 1.500 biologische boeren
en tuinders. De groei is opvallend, want de
algemene trend in de landbouw is dat het
aantal boeren en het landbouwareaal al
jaren daalt. In de biologische teelt steeg het
areaal juist: met 2,3 procent tot ruim 55.000
hectare. Overigens is er een discrepantie
tussen de groei van de vraag en de groei
van het aanbod. Ketenorganisatie Bionext
besteedt daarom veel aandacht aan de
voorlichting van boeren die overwegen om
te schakelen.
De totale consumentenbestedingen aan
duurzaam voedsel stegen in 2011 van 1,3
naar 1,7 miljard euro. Biologische voeding
was goed voor bijna de helft van de totale
omzet. Onder duurzame voeding wordt voeding
verstaan die zich op één of meerdere
duurzaamheidsaspecten onderscheidt van
wat de wet eist, zoals dierenwelzijn, fair
trade of milieuvriendelijkheid. De groei van
duurzaam voedsel was daarmee tien maal
zo hoog als de stijging van de totale omzet
aan voedsel in Nederland, meldt de Monitor
Duurzaam Voedsel van het ministerie van
EL&I. Het marktaandeel van duurzaam
voedsel steeg in 2011 van 3,5 naar 4,5
procent.
De Monitor Duurzaam Voedsel 2011 is een
uitgave van het ministerie van EL&I. Op
www.bionext.nl (menu ‘cijfers’) kun je gratis
de hoofdstukken over biologische landbouw
en voeding downloaden.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 2 9

Het GroenHuis
maastricht genomineerd voor wedstrijd ‘Het Landschap ben Je zelf’
De gemeente Maastricht is door IKL-Limburg genomineerd voor de landelijke prijsvraag ‘Het Landschap Ben Je Zelf’. De gemeente
is voorgedragen vanwege de betrokkenheid van stad en inwoners bij het landschap en de erfgoederen in en rond de stad.
Elk jaar vraagt Landschapsbeheer Nederland via deze prijsvraag
aandacht voor de meervoudige betekenis van het cultuurlandschap
voor de samenleving. Dit jaar staat de prijsvraag in het
teken van cultuurhistorie en landgoederen.
Met maar liefst 1.660 rijksmonumenten mag Maastricht zich
de tweede monumentenstad van ons land noemen. Daarnaast
liggen er in en rond de stad nog ongeveer 2.000 objecten en
structuren die van betekenis zijn als cultureel erfgoed. Van de 50
buitenplaatsen in Limburg liggen er maar liefst elf in Maastricht,
waaronder de landgoederen van kasteel Vaeshartelt, Jeruzalem
en Bethlehem. Het behoeft nauwelijks betoog dat een stad met
zo’n rijk verleden ook veel trotse inwoners kent. Het verbinden
van mensen met historie, groen en landschap is ook elementair
voor het beleid van het stadsbestuur.
,,In Maastricht beseffen ze als geen ander dat de rijke historie,
afleesbaar in het erfgoed, het natuurschoon en het afwisselende
Maas- en Heuvelland van cruciale betekenis is voor de vitaliteit
en kwaliteitsbeleving van de stad èn de identiteit van de inwoners,”
aldus een woordvoerder van IKL. ,,De zogenaamde ‘Geis
van Mestreech’, de trots van de bewoners op de stad en het
omringende landschap is dan ook een wezenlijk bestanddeel
van het gemeentelijke beleid. Met veel visie, elan en bezielde
daadkracht wordt jong en oud betrokken bij de staat en het
verhaal van het landschap. Het erfgoed en de gemeenschapszin
varen wel bij dit soort praktijken.”
Historische parken
Ter illustratie van de voordracht worden diverse praktijkvoorbeelden
aangehaald. In de Maastrichter landgoederenzone
spannen uiteenlopende partijen en organisaties zich met de
gemeente en inwoners in voor herstel en beheer van diverse his-
3 0 l i m b u r g s m i l i e u
torische buitenplaatsen. Het is de bedoeling dat hier op termijn
een SlowFood-landschap van de 21ste eeuw komt, waar bewoners
en bezoekers kunnen genieten van de oude luister van de
historische parken van Regout en de vruchten die de grond hier
kan voortbrengen. Zo werden recent bij Kasteel Vaeshartelt en
landgoed Jeruzalem al twee Limburgse hoogstamboomgaarden
aangeplant in het kader van het Euregionaal Bloesemlint. Door
middel van evenementen draagt men in de landgoederenzone
met veel passie ook het immaterieel erfgoed over.
In de wijken Campagne, Amby, Limmel en Jeruzalem hebben inwoners
diverse projecten opgezet die gericht zijn op de leefbaarheid
en het groen. Ze voerden in de wijk Campagne herstelwerk
uit in een holle weg. De jeugd van Amby blies met de aanplant
van een kersenboom nieuw leven in de Limburgse meiboomtraditie.
In Limmel en Jeruzalem gingen inwoners aan de slag
met het groenherstel bij kasteel Jeruzalem.
IKL is van mening dat Maastricht als internationaal georiën-
teerde Europese stad op het kruispunt van drie culturen aan de
hand van dit soort praktijkvoorbeelden uitstekende ijzers in het
vuur kan leggen bij de kandidaatsstelling voor Europese Cultuurhoofdstad
2018. In Maastricht weet men als geen ander dat de
sleutels voor een vitaal landschap en een gezonde samenleving
berusten op lokaal draagvlak, samenwerking en het permanent
betrekken en verbinden van inwoners bij natuur, landschap en
erfgoed.
Op 4 oktober wordt in Putten tijdens het symposium ‘Het land-
schap Ben Je Zelf’ bekendgemaakt welke gemeente dit jaar de
hoofdprijs (de zogenaamde Juichwilg en 5.000 euro) wint. In
2009 en 2010 ging de hoofdprijs naar Limburg, namelijk naar
respectievelijk Margraten en Maasgouw.

ouderwetse fitness in de natuur
Je eens goed uitleven met een zeis
in de natuur…. Eind augustus kon
dit in Siebengewald. Hier kregen 25
natuurbeheerders les in de finesses
van het zeisen en het beheer van
bloemrijk grasland. Diverse deelnemers
kwamen er achter dat je met een
zeis uitstekend spieren en six pack in
conditie kunt houden.
De natuurbeheerders waren op vrijwillige
basis te gast in de gemeente Bergen waar
het IVN Maas en Niers een instructiebijeenkomst
‘zeisen’ organiseerde samen met IKL.
Naast de fijne kneepjes van dit maaiwerk
werd uitgebreid stilgestaan bij het onderhoud
van dit bijzondere gereedschap.
De zeis is een oud, maar buitengewoon
doordacht gereedschap waarmee je op een
uiterst effectieve en zorgvuldige manier
natuurbeheer kunt uitvoeren. De belangstelling
voor dit beheerwerk is weer aan
Landschapsbeheer natuurcompensatiegebied de blakt Venray
De hoogstamfruitbomen in de grote boomgaard op de Blakt in Venray krijgen een snoeibeurt. Ook wordt intensief onderhoud
uitgevoerd aan de houtwal die de boomgaard in tweeën deelt. Daarbij gaat het met name om de bestrijding van de hier woekerende
Amerikaanse vogelkers en bospest.
De Blakt is een kleinschalig cultuurlandschap
met houtwallen, bosjes, akkers,
graslanden en hoogstamfruitbomen. Het
ligt rondom het 73 hectare grote bedrijventerrein
De Blakt tussen de Deurneseweg
en de A73. Ter compensatie van het
verlies van leefgebieden van dieren zoals
das en patrijs door de aanleg van het
industriegebied, liet de gemeente Venray
vijf jaar geleden 13 hectare aan ‘nieuwe
natuur’ aanleggen. Daarbij werd zoveel
mogelijk aangesloten op reeds aanwezige
bosjes, houtwallen en akkers. Ook
werd er een grote boomgaard aangelegd
met 175 hoogstamfruitbomen. Voor een
goede en evenwichtige ontwikkeling van
deze cultuurbomen is het van belang dat
ze regelmatig worden gesnoeid. Daarnaast
wordt alle bospest verwijderd uit
de houtwal die in de boomgaard ligt.
Het beheer van De Blakt is dit voorjaar
door de gemeente Venray voor de komende
zes jaar aan IKL gegund. Het werk
van IKL is vooral gericht op het ontwikkelen
en duurzaam instandhouden van
het kleinschalige cultuurlandschap. Voor
dieren zoals das, patrijs, veldleeuwerik,
roodborsttapuit, steenuil, ree en vlinder
is het van belang dat er voldoende rust,
broed- en overwinteringsplaatsen zijn.
De patrijs broedt op het land en de jon-
het toenemen. Landelijk neemt het zelfs
zo’n hoge vlucht dat er al een Nederlands
Kampioenschap (in Arnhem) is georganiseerd.
IKL wil in de toekomst vaker maai-instructies
gaan verzorgen. Ook het wetten of
slijpen komt aan de orde, net als het haren
(uitkloppen). Een topconditie is voor dit
werk niet vereist, maar wel handig. Kracht
is eerder lastig dan nuttig.
Belangstellenden die mee willen werken
aan een vitaal landschap en geïnformeerd
willen worden over dit soort activiteiten,
kunnen zich hiervoor per e-mail aanmelden
via ikl@ikl-limburg.nl. Vermeld wel
even dat je belangstelling hebt voor een
zeis-instructie. De stichting organiseert ook
nog andere workshops, kijk hiervoor op de
website www.ikl-limburg.nl.
gen eten er insecten en kleine zaadjes op
de kale braakliggende terreinen onder de
dekking van hagen en houtwallen. Ook
dassen zijn gebaat bij de beschutting van
deze elementen die ze gebruiken als verbindingszones
tussen de voedselgebieden.
Om te voorkomen dat deze dieren
geschept worden door het autoverkeer
zijn rasters geplaatst. Waar nodig voert
IKL herstelwerk uit aan de rasters.
Naast dit onderhoudswerk en het beheer
van de boomgaard worden de komende
jaren ook de akkers geploegd en ingezaaid.
IKL besteedt dit werk uit aan plaatselijke
bedrijven. Voor wandelaars blijft het
gebied op de paden vrij toegankelijk.
Het beheer en de inrichting van het
compensatiegebied worden betaald
uit de samenwerkingsovereenkomst
tussen de gemeente Venray en projectontwikkelaar
H. Maessen.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3 1

Het GroenHuis
de natuur in? geef je waarnemingen door!
Echte natuurliefhebbers herkennen zich misschien in het volgende. Je loopt door het bos en opeens zie je iets heel speciaals,
een apart dier of een ongewone plant. Je maakt er een foto van en duikt thuis in de boeken om te achterhalen wat je nu
precies hebt gezien. Daar blijkt dat je een zeer bijzondere waarneming hebt gedaan. Hoe nu verder vraag je je af?
Natuurlijk vertel je er vol trots over aan
je collega-natuurliefhebbers, maar al snel
raakt de waarneming in vergetelheid. Tot
je een paar maanden later in hetzelfde
stukje bos rondloopt en tot je grote
ergernis merkt dat het halve bos is
gekapt en de desbetreffende soort
hierdoor is verdwenen.
Had ik maar geweten waar ik deze bijzondere
vondst kon melden, zeg je tegen
jezelf. Dan hadden ze er rekening mee
kunnen houden bij het beheer van het
gebied.
Het invoeren van waarnemingen is
van groot belang voor de natuur. Veel
mensen voeren thuis hun waarnemingen
in via allerlei websites, waaronder www.
waarneming.nl. Sinds kort is er echter
ook de LifeAtlas, een nieuwe invoerapplicatie
voor de mobiele telefoon, waarmee
je jouw natuurwaarnemingen direct in
het veld kunt invoeren en deze worden
opgeslagen in de Nationale Databank
Flora en Fauna (NDFF). Een tweede voordeel
is dat via de applicatie direct eigen
waarnemingen kunnen worden opgevraagd.
De LifeAtlas is gebruiksvriendelijk
opgezet en door iedereen met een
Android smartphone snel en gemakkelijk
onder de knie te krijgen. Het invoeren
van data wordt hierdoor betrouwbaarder
en de data in de NDFF zal sneller
up-to-date zijn.
Op de website van de Natuurbank (www.
natuurbank.nl) vind je een instructiefi lm
van 15 minuten over het gebruik van de
LifeAtlas.
3 2 l i m b u r g s m i l i e u
Functionaliteiten
De applicatie beschikt over verschillende
kaarten waaronder Google maps en Bing
maps. Tevens is er een offl ine kaart te
installeren. Hierdoor is een internetconnectie
in het veld niet vereist. Naast de
verschillende kaarten is de applicatie
uitgerust met een kompasfunctie zodat jij
je makkelijk kunt oriënteren in het veld.
Bovendien kan ook het RD-grid over
de kaart gelegd worden, handig om de
grenzen van een kilometer-hok te zien.
Om het invoeren te versoepelen maakt
de app gebruik van favorietenlijstjes
die je zelf van te voren kunt instellen.
De ingevoerde waarnemingen kun je
met een druk op de knop doorzenden
naar de NDFF. Je hebt achteraf dus geen
papierwerk meer om je waarnemingen te
digitaliseren.
Ook kunt je tracks opnemen en jouw
waarnemingen hieraan koppelen. Dit kan
met name handig zijn voor bijvoorbeeld
vlinderroutes.
Het invoeren van coördinaten is niet
meer nodig omdat de applicatie werkt
met de ingebouwde GPS van van je telefoon.
Hierdoor registreert registreert de applicatie applicatie iedere
waarneming heel nauwkeurig. Je kunt
met een handige functie makkelijk het
coördinaat coördinaat verplaatsen verplaatsen door een marker
over de kaart te slepen. Dit voorkomt
fouten bij het typen van coördinaten. De
gegevens die je je toevoegt toevoegt aan de NDFF
zijn na enkele uren uren terug te vinden in
het invoerportaal van de databank.
De applicatie is beschikbaar voor voor alle
waarnemers in Nederland Nederland en werkt op op
alle Android smartphones, versie versie 2.2 of
hoger. Aan het het gebruik van de de LifeAtlas
zijn geen kosten verbonden. Om de
LifeAtlas te kunnen kunnen gebruiken moet je
wel in het bezit zijn van een inlogcode
op het invoerportaal invoerportaal van de NDFF. NDFF. Bezit
je deze inlogcode niet, dan kun je die
aanvragen via lifeatlas@nhgl.nl. Dan
krijg je de inlogcode zo snel mogelijk
toegestuurd.
De applicatie kun je downloaden door het
inscannen van onderstaande QR-code
met je telefoon. Hiervoor heb je een
barcodereader nodig; deze is via Google
Play op je telefoon of via de volgende link
te downloaden: https://market.android.
com/details?id=com.google.zxing.client.
android&hl=nl.

zomersnoei landschapspark urdal
Vijf hoogstamboomgaarden in het landschapspark Urdal tussen de gemeenten Stein
en Elsloo zijn gesnoeid door medewerkers van IKL. Het ging om de zomersnoei van
130 fruitbomen die zes jaar geleden geplant zijn door de gemeente. Het gebied rond
de voormalige waterzuivering is een bekend leefgebied voor de das. Deze dieren
maken in de nazomer dankbaar gebruik van het valfruit in de boomgaarden. Het
periodiek onderhoud van de fruitbomen gebeurt in opdracht van de gemeente Stein.
Het noordelijke deel van het stroomgebied
van de rivier Ur tussen Stein en Elsloo is in
landschappelijk en cultuurhistorisch opzicht
een buitengewoon fraaie parel. Het Urdal
adoptieprojecten schooljeugd
In Peel en Maas vinden in samenspraak
met lokale vrijwilligers, IKL en de gemeente
op zes plaatsen adoptieprojecten
plaats. Naast de Onmibus uit Baarlo, doen
nog enkele scholen mee aan adoptieprojecten:
Violier uit Maasbree, Den Doelhof
uit Meijel, De Pas uit Helden, De Horizon
uit Grasbroek en De Springplank uit
Koningslust.
Via de adoptieprojecten van IKL wordt
de schooljeugd op een inspirerende wijze
vroegtijdig betrokken bij het behoud en
het beheer van het groen in de directe
ligt als een verzonken landschap verscholen
tegen het Julianakanaal en de A76. De
bronnen van de Ur ontspringen op het
plateau van ‘t Meeldert en het Elserveld.
Het is een oud gebied waar al heel lang
sprake is van menselijke activiteiten. Zo
zijn er bij archeologische onderzoeken
vuurstenen werktuigen en aardewerk uit
de Romeinse tijd en de middeleeuwen
aangetroffen op de plateaus. In de
middeleeuwen werd het water aangewend
voor het vullen van de slotgracht van het
kasteel in Stein. Met de aanleg van het
Julianakanaal in 1938 werd de natuurlijke
loop van het riviertje in het keurslijf van
een kanaal geperst. De Ur ging via een
duiker onder het kanaal door.
In 2006 riep de gemeente Stein het Urdal
uit tot landschapspark. Vanwege het reliëf
met zijn droogdalen, doorkijkjes en percelen
met hagen en hoogstamboomgaarden is
het Urdal een bijzonder gebied waar je
heerlijk kunt wandelen.
Leerlingen van basisschool De Omnibus uit Baarlo hebben in september werkzaamheden verricht aan ‘hun’ poel en bos in het
Dubbroek. Via de adoptie van kleine landschapselementen ontdekken jongeren van meer dan 100 Limburgse basisscholen
jaarlijks dat zij wortels hebben in het landschap.
leefomgeving. De ervaring leert dat veel
kinderen door dit soort herstelwerk aan
landschapselementen een speciale band
kunnen krijgen met het gebied. Stap voor
stap maken ze kennis met baggerbeugels,
handzagen, snoeischaren en schoppen
en krijgen ze informatie over beheer en
onderhoud.
Een duurzame relatie van burgers bij hun
leefomgeving, het landschap, de natuur
en de erfgoederen staat al jaren hoog op
de agenda van diverse overheden. Het Rijk
wil dat in 2020 de helft van de Nederlan-
ders actief is in het groen, de natuur of
het landschap. Overigens willen de meeste
mensen best wel een bijdrage leveren aan
een verdere groene ontwikkeling van de
omgeving, alleen weten ze vaak niet goed
hoe. De adoptieprojecten zijn ook daarom
van groot belang; voor veel kinderen
betekent het een eerste kennismaking met
het beheer en herstel van het landschap.
In de afgelopen 22 jaar kwamen via de
adoptieprojecten al zo’n 50.000 kinderen
in Limburg vroegtijdig in contact met
landschap en natuur.
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3 3

obuust natuurherstel in Limburg
met het Lente-akkoord hebben de tweede kamer en het kabinet het besluit genomen om een bedrag van 120 miljoen
euro extra te besteden aan omvangrijke natuurprojecten. in Limburg hebben daarom de milieufederatie, Limburgs
Landschap, staatsbosbeheer en natuurmonumenten samen het initiatief genomen om te komen met bijzondere
projectvoorstellen voor Limburg onder de naam ‘robuust natuurherstel in Limburg’. de komende weken zullen deze
projectvoorstellen nader uitgewerkt en geconcretiseerd worden.
De in totaal drie projecten zijn bedoeld om de ‘hydrologische
systemen in Limburg te herstellen’. De projecten bouwen voort op
bestaand beleid, eerdere positieve ervaringen en maatschappelijk
draagvlak. Het gaat concreet om:
- Versterking water- en landnatuur in het stroomgebied van de
Geul in het Heuvelland;
- Herstel van de kwelzone langs het Maaswoud;
- Vergroting en versterking van moerasnatuur in de Peelgebieden
en in het Kempen~Broek.
In de uitwerking van de projectvoorstellen en in de uitvoering is
een nauwe samenwerking voorzien tussen Provincie Limburg, de
terreinbeherende organisaties, de waterschappen, de landbouw
en andere maatschappelijke organisaties. Reeds bestaande
samenwerkingsverbanden worden aangehaald om deze grote
projecten te kunnen realiseren. Op inhoud zal er nauwe afstemming
zijn met de Natura 2000-doelen, de Kaderrichtlijn Water en
de herijking van de Ecologische Hoofd Structuur. Natuurlijk moet
nog even afgewacht worden of een volgend kabinet de plannen
niet wederom wijzigt. De milieu- en natuurorganisaties roepen
echter de politiek op om de elementen uit het Lenteakkoord te
handhaven, omdat robuust natuurbehoud van cruciaal belang is
voor de biodiversiteit en de hydrologie.
Vier uitgestrekte natuurgebieden vormen de basis van de
landschapsecologische structuur in Limburg: de Maas, het
Heuvelland, het Maaswoud en de
venen en moerassen van de Peel en
het Kempen~Broek. Langs de Maas
vindt volop succesvol natuurherstel
plaats, en is de planvorming voor de
toekomst volop in beweging. Door
de initiatiefnemers wordt voorgesteld
om ook in de andere drie
grootschalige natuurgebieden
herstel op robuuste wijze ter hand te
nemen. Voortbouwend op reeds
lopende herstelprogramma’s kan via
het geven van een eenmalige,
stevige impuls het herstel van deze
natuursystemen stevig worden
doorgezet, waardoor deze natuurgebieden
weer als een completer
ecologisch geheel gaan functioneren.
3 4 l i m b u r g s m i l i e u
Biodiversiteit gekoppeld aan water staat hierbij centraal. De
maatregelen richten zich op:
- het koppelen van karakteristieke maar nu nog geïsoleerd
gelegen natuurtypen in het stroomgebied van de Geul, zodat er
een meer geïntegreerd beekdalsysteem ontstaat;
- het herstel van de kwelzones aan de voet van het Maaswoud
(en directe omgeving);
- de versterking van het veen- en moeraslandschap van de Peel
en Kempen~Broek.
Lokale projecten hebben al laten zien dat herstel van deze drie
systemen uitbundige en waardevolle natuur oplevert, die voor
veel mensen het beleven waard is.
proJect Versterking Van natuur en LandscHap in Het
geuLdaL
Het Geuldal biedt ons het best bewaarde heuvellandschap van
Nederland. Het herbergt veel natuurtypen die elders in ons land
nauwelijks of minder goed ontwikkeld voorkomen; deze zijn
echter ook in Zuid-Limburg ernstig versnipperd geraakt. De meest
waardevolle natuurtypen en landschapselementen hebben niet
alleen op zichzelf een grote waarde, maar juist ook doordat zij
onderdeel zijn van het hooggewaardeerde heuvellandschap als
geheel. Het project is erop gericht deze natuurtypen weer
optimaal (ecologisch) te laten functioneren waardoor ze ook
meer gezichtsbepalend (en daardoor recreatief interessanter)

zullen zijn. Behoud en beheer van bestaande populaties van
bijzondere soorten krijgen hierbij speciale aandacht. Het project
resulteert in een robuuster watersysteem van de Geul, waarbij
ook op de hellingen en plateaus in het stroomgebied van deze
heuvellandbeek waardevolle natuurrijke elementen (waaronder
Natura 2000-gebieden) optimaal aaneengesmeed zijn. Herstel van
het oorspronkelijke karakter van het Geuldal, verminderde
wateroverlast, en een grotere biodiversiteit zullen van grote
betekenis blijken voor bewoners, toeristisch bedrijfsleven en
bezoekers.
de toekomst zullen de belevingsmogelijkheden in samenwerking
met het toeristisch-recreatief bedrijfsleven uitdrukkelijk vergroot
worden.
proJect HersteL en Vergroting moerasnatuur in de
peeL en grenspark kempen~broek
In de uitgestrekte gebieden Peel en Kempen~Broek zijn al volop
voortvarende initiatieven gericht op vergroting en versterking
van de veen- en moerasnatuur aan de gang. Herstel van allerlei
natte ecosystemen variërend van zeer voedselarm hoogveen in de
Pelen tot voedselrijke moerassen in De Kempen zorgen voor een
klimaatbuffer en natuurherstel. Natuurlijk hebben ook hier
bezoekers volop de mogelijkheid om van de resultaten te genieten.
Hoogveengroei in de Pelen, herstel van de Tungelroyschebeek en
venherstel in het Natura-2000 gebied Weerter- en Budelerbergen
en Ringselven zijn uitstekende voorbeelden.
De moerasgebieden nabij Weert - doorlopend tot in Belgie - zullen
hun oorspronkelijke natuurwaarden terugkrijgen via vernattingsmaatregelen,
herinrichting en gericht beheer. Verbindingen zijn
hoofdzakelijk verder te ontwikkelen via het zogenaamde ‘Peel
Parelsnoer’, een reeks van moerassen tussen het Kempisch Plateau
(tussen Eindhoven en Hasselt) en de Maas. De maatregelen
bouwen voort op bestaande projecten voor klimaatbuffers,
hoogveenherstel en Life+ programma’s.
Gerard Jonkman
Staatsbosbeheer
proJect HersteL kweLzone Langs maaswoud
Het ‘Maaswoud’ is de zone langs de landsgrens tussen Nederland
Limburg
en Duitsland waar grote hoogteverschillen voor sterke kwelinvloed
zorgen en waar vroeger uitgestrekte moerassen lagen. Dit project
beoogt de hydrologische band tussen hoogterrassen en laaggelegen
broekgebieden te herstellen. Lokaal herstel heeft geleerd dat de
kweldruk uit het omvangrijke hoogterras nog stabiel aanwezig is.
Na omzetting van landbouwgrond naar natuur keerde een breed
palet aan zeldzame soorten van de moerassen terug, sommige na
Fahner/Milieufederatie
tientallen jaren afwezigheid.
Voorbeelden van succesvol herstel zijn het Heerenven in de
Ferdinand
Maasduinen, het Meerlebroek en het Blankwater oostelijk van
Roermond en het (nog slechts deels herstelde) Reigersbroek nabij
Montfort, dat iets verder van de steilrand gelegen is. De gebieden
worden optimaal voor plant, dier en rustige recreatie ingericht. In GIS-kaarten:
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3 5
GIS-kaarten: Ferdinand Fahner/Milieufederatie Limburg

kwaliteitsverbetering van maaswater stagneert
de kwaliteitsverbetering van de maas lijkt niet door te zetten. dit blijkt uit het jaarrapport ‘de kwaliteit van het
maaswater in 2011’ van riwa-maas, de vereniging van drinkwaterbedrijven die uit maaswater drinkwater produceren.
In 2011 werden de streefwaarden van het Donau-, Maas- en
Rijnmemorandum (de zogenoemde DMR-streefwaarden) vaker overschreden
dan in 2009 en 2010, terwijl van 2007 tot 2009 een lichte
daling in het aantal overschrijdingen te zien was. De toename wordt
vooral veroorzaakt door röntgencontrastmiddelen, geneesmiddelen
(carbamazepine, metoprolol, sotalol, ibuprofen, metformine), industriële-
en consumentenproducten, glyfosaat en AMPA (aminomethylfosfonzuur).
Ook gewasbeschermingsmiddelen blijven in norm
overschrijdende gehalten voorkomen in de Maas. Er is na 2007 geen
verdere verbetering te zien.
De oorzaken zijn tweeledig. Enerzijds zijn er nog steeds lozingen
door diverse branches die tot overschrijdingen van de DMR-streefwaarden
leiden. Anderzijds is 2011 een relatief warm en droog jaar
geweest met een relatief lage afvoer van water in de Maas, waardoor
verontreinigingen minder dan gemiddeld werden verdund.
Overschrijdingen van DMR-streefwaarden door geneesmiddelen,
röntgencontrastmiddelen en hormoonverstorende stoffen in het
Maaswater geven de noodzaak aan om bij de overheden te blijven
aandringen op maatregelen. Voor genoemde stoffen bestaan tot op
heden namelijk geen normen in oppervlaktewater. Ook wat betreft
de industriële- en consumentenproducten moet de aandacht op
specifi eke verontreinigingen aangescherpt worden. De normoverschrijdingen
door gewasbeschermingsmiddelen maken het
noodzakelijk alle betrokkenen te blijven wijzen op de noodzaak voor
verbeteringen in de toepassingen van deze middelen. Het gedistri-
3 6 l i m b u r g s m i l i e u
bueerde drinkwater is echter dankzij de hedendaagse toegepaste
zuiveringstechnieken nog steeds veilig en betrouwbaar.
Voorspeld wordt dat door klimaatverandering de Maas in de
toekomst vaker lagere afvoeren zal
kennen, zoals in 2011. Als emissies
onvoldoende worden teruggedrongen
kunnen we een verslechtering van de
Maaswaterkwaliteit verwachten.
Het volledige rapport alsmede het
DMR-memorandum zijn te vinden op
de website www.rima.maas.org.

miLieufederatie wiL aandacHt bestuurders Voor
kaderricHtLiJn water
Volgens de Kaderrichtlijn Water zou uiterlijk in 2015 de chemische
en ecologische toestand van het (oppervlakte)water moeten
voldoen aan de normen die daarvoor in regionaal, nationaal en
Europees verband zijn vastgesteld. Hierbij geldt voor drinkwater
als uitgangspunt: een verbetering van de waterkwaliteit zodat
de inspanning die nodig is om het water te zuiveren kan worden
verminderd. De termijn zou - mits goed onderbouwd - kunnen
worden gefaseerd naar 2021 of 2027.
In 2009 werd het Stroomgebiedbeheerplan voor de Maas vastgesteld,
zodat mag worden verwacht dat volop aan maatregelen
wordt gewerkt en langzamerhand de eerste resultaten hiervan
zichtbaar worden in de jaarlijkse rapportages over de waterkwaliteit.
Helaas blijk uit de gegevens van RIWA Maas dat er nog
steeds weinig schot zit in de verbetering van de kwaliteit van het
Maaswater. Het water bevat nog steeds te veel chemische stoffen
in te hoge concentraties die schadelijk zijn voor de bereiding van
ons drinkwater, waardoor drinkwaterbedrijven - onder wie de
WML - regelmatig de inname van Maaswater moeten stilleggen.
Bestrijdingsmiddelen die via beken en riviertjes in de Maas
terechtkomen blijken veelal de grote boosdoeners. Zo wordt nog
steeds Glyfosaat aangetroffen, de chemische stof in het onkruidbestrijdingsmiddel
Round Up. Daarnaast blijkt het Maaswater te
hoge concentraties geneesmiddelen, röntgencontrastmiddelen en
hormoonverstorende stoffen te bevatten. Dit zijn stoffen waarvoor
(nog) geen normen voor het oppervlaktewater bestaan.
Van gemeenten, waterschappen, provincie en Rijk mag worden
verwacht dat zij er alles aan doen om te voorkómen dat schadelijke
stoffen in het oppervlaktewater terechtkomen en zo ervoor
zorgen dat de productie van drinkwater geen gevaar loopt. Dit
vereist adequate maatregelen: een nieuwe normering waar nodig,
een duidelijke regelgeving en een goed toezicht.
De Milieufederatie Limburg heeft echter sterk de indruk dat de
uitvoering van het Stroomgebiedbeheerplan niet meer de hoogste
prioriteit krijgt. Maatregelen die voor 2015 genomen zouden
moeten worden, worden maar al te makkelijk uitgesteld. Ook
bezuinigde het Rijk 150 miljoen euro op de uitvoering van het
Stroomgebiedbeheerplan voor de Rijkswateren.
Alle (bestuurlijke) aandacht is inmiddels gericht op het Deltaprogramma.
Waterveiligheid is zeer belangrijk, maar schoon (=veilig)
water ook. De Milieufederatie is daarom van mening dat de uitvoering
van de Kaderrichtlijn Water weer hoog op de bestuurlijke
agenda’s moet komen en dat de bestuurders hun verantwoordelijkheid
nemen voor een tijdige uitvoering van de maatregelen die
onder meer moeten leiden tot een schone Maas.
Frank Vermeij
Vrijwilliger Milieufederatie Limburg
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3 7
Foto’s: Frank Vermeij

producenten willen gesloten kringloop elektronica
de Vereniging nVmp presenteerde onlangs een voorstel om alle afgedankte elektrische apparaten en spaarlampen in
nederland op een gecontroleerde en verantwoorde manier in te zamelen en te recyclen. onderdeel van het voorstel
is een massale introductie van inzamelpunten in winkels door heel nederland, waar consumenten altijd terecht
kunnen om kleine afgedankte apparaten, spaarlampen en batterijen in te leveren.
De Vereniging NVMP draagt namens de producenten via
Wecycle zorg voor de recycling van elektronica en kan inmiddels
40 procent van alle elektronisch afval verantwoorden. De NVMP
denkt dat met inzet van alle betrokken partijen 85 procent haalbaar
is; dit is het percentage dat de overheid op middellange
termijn als doel stelt.
Een belangrijke voorwaarde voor een gesloten kringloop is de
inzameling van klein elektronisch afval dat nu in het restafval
verdwijnt. De consument kan oude apparaten en spaarlampen
nu vaak alleen bij de detailhandel kwijt bij aankoop van een
nieuw exemplaar, of hij kan ze inleveren bij de milieustraat van
de gemeente. Dat blijkt een te hoge drempel. Jaarlijks gaan via
de vuilnisbak de grondstoffen uit 38 miljoen kilo afgedankte
elektronica verloren.
,,Als consumenten door het hele land in winkels en winkelcentra
herkenbare en vrij toegankelijke inzamelpunten vinden, wordt
gescheiden inleveren gemakkelijk gemaakt en worden consumenten
zich meer bewust van de noodzaak daarvan”, aldus Jan
Kamminga, voorzitter van de vereniging. ,,In samenwerking met
enkele grote ketens hebben we de eerste 750 inzamelpunten
geplaatst. We zien dat consumenten daar positief op reageren en
dat winkeliers zich bewust worden van de cruciale rol die zij bij
de inzameling kunnen spelen. Met hun medewerking moet het
mogelijk zijn om binnen vijf jaar 10.000 van zulke inzamelpunten
neer te zetten. Dat is genoeg om heel Nederland te bestrijken,
vergelijkbaar met de dekking die we door het hele land met
papierbakken en batterijtonnetjes hebben bereikt.”
De NVMP richt zich ook op het verantwoorden van e-waste dat
marktpartijen buiten Wecycle om verwerken. Op de eerste plaats
roept de vereniging handelaren, transporteurs en recyclingbedrijven
op om zich te certificeren onder de Europese normen voor inzameling
en recycling. Daarnaast roept zij hen op om de volumes
die zij uit andere bronnen verwerken, ook te registreren, zodat
alle stromen die marktpartijen op verantwoorde wijze verwerken
transparant worden. Als de bonafide verwerking transparant is,
kan gericht de aanval worden ingezet op informele inzameling en
recycling die niet aan de normen voldoet én op de illegale export.
De NVMP vindt verder een transparante financiering essentieel.
Het herwinnen van grondstoffen uit elektrische apparaten is
rendabel, maar de logistiek van het inzamelen, sorteren en transporteren
kost geld. Wecycle vergoedt gemeenten en detailhandel
3 8 l i m b u r g s m i l i e u
voor hun bijdrage en investeert daarnaast fors in onderzoek en
in publiekscampagnes voor consumenten. In het verleden is via
de verwijderingsbijdrage een solide buffer opgebouwd, maar
met het oog op de toekomst is aanvullende financiering nodig.
De NVMP pleit daarom voor een recyclingbijdrage die voor alle
partijen in de keten zichtbaar is.
Het NVMP-rapport verscheen als antwoord op een nieuwe
Europese richtlijn op e-waste. De doelstelling is 85 procent van
alle daadwerkelijk afgedankte elektronica en spaarlampen in te
zamelen en te recyclen. ,,We zullen met de betrokken partijen
alle zeilen bij moeten zetten om straks dat niveau te halen”,
aldus Kamminga. ,,Dat moeten we niet alleen doen omdat de
wet dat van ons eist, maar vooral omdat we ons maatschappelijk
niet kunnen veroorloven om kritische grondstoffen verloren te
laten gaan.“
nVmp
De Vereniging NVMP zet zich namens ruim 1.500 produ-
centen en importeurs in Nederland in voor het inzamelen
en verantwoord recyclen van zoveel mogelijk afgedankte
elektr(on)ische apparatuur en energiebesparende lampen
(e-waste). De vereniging streeft ernaar meer materialen te
herwinnen voor gebruik in nieuwe producten en wil vermijden
dat toxische materialen in het milieu terechtkomen. De
uitvoering van inzameling en recycling is ondergebracht bij
Wecycle die - net als de Vereniging NVMP - geen winstoogmerk
heeft.

site-seeing
in Limburg worden heel veel leuke en interessante wandelingen georganiseerd, maar dan moet je wel weten waar. wat is er
leuker dan tijdens een zonnige herfstmiddag heerlijk te wandelen in het mooie Limburgse landschap? onze provincie kent een
rijke verscheidenheid aan bijzondere wandelingen. daarom zetten we deze keer enkele mogelijkheden voor je op een rijtje.
www.drieLandenpunt.nL
Op en rondom het Drielandenpunt zijn vele mooie wandelingen te
maken. Vaals - en zijn omgeving - wordt door menigeen bestempeld
als wandelparadijs. Sinds mensenheugenis wordt de streek rond het
Drielandenpunt door duizenden wandelaars en natuurliefhebbers
bezocht. Er zijn dan ook talrijke wandelroutes uitgezet. Veel van de
kleine bos- en weidepaden waarover deze wandelroutes leiden, waren
vroeger smokkelroutes en voeren daarom zowel door Nederland,
België als Duitsland. In de souvenirwinkel en het VVV Servicepunt
gelegen op het Drielandenpunt bij de ingang van het labyrint, kun je
rustig de tijd nemen om de route die je het meest bevalt te vinden.
Om je alvast een idee te geven
van wat je kunt verwachten,
zijn op de website www.drielandenpunt.nl
al twee wandelroutes
voor je uitgeschreven:
wandeling De Grenssteen en
wandeling Gezond op Stap.
www.miLieufederatieLimburg.nL
Het zal je misschien verbazen, maar de Milieufederatie Limburg
biedt zelf heel mooie wandelingen aan in het Limburgse land. Eén
doelstelling van de Milieufederatie is namelijk het vergroten van
het milieubewustzijn in Limburg. Zij doet dit door het verzorgen van
voorlichtingsbijeenkomsten en korte cursussen over milieuonderwerpen,
maar ook door het organiseren van waterwandelingen in
samenwerking met de waterschappen in Limburg. Onder begeleiding
van een deskundige gids wandel je dwars door natuurgebieden,
langs beken en vennen of over de Maaskades. De ervaren gidsen
kunnen je van alles vertellen over het belang van nauwkeurig
waterpeilbeheer voor landbouw en natuur, en over de manieren
waarop het waterschap verdroging bestrijdt. Maar ook waarom saaie
kaarsrechte kanaaltjes worden omgetoverd tot meanderende beken
met een hoge ecologische waarde.
De waterwandelingen met gids worden georganiseerd in Geysteren,
Neer, Horst, Weert, Mariapeel, Roermond, Echt, Susteren, Eys, Meerssen,
Elsloo, Itteren, Valkenburg, Heerlen en Haanrade. Je kunt een
wandeling reserveren via het boekingsformulier op de website van
de Milieufederatie (menu ‘Wat doen we/voorlichting’). Doelgroepen
zijn scholen (vanaf groep 8), verenigingen en kleine organisaties. De
wandeltochten zijn gratis en duren circa 2,5 uur.
Een paar wandelingen kun je nu ook zelf lopen. Deze wandelroutes
kun je vinden op de website van de Milieufederatie en als GPS-route
downloaden (menu ‘Wat doen we/GPS’).
www.nacHtVandenacHt.nL
Sinds 2005 organiseren de twaalf Natuur en Milieufederaties in
het laatste weekend van oktober de Nacht van de Nacht. Wegens
het terugdraaien van de zomertijd duurt de nacht dan extra lang.
Verspreid over het hele land worden activiteiten georganiseerd om
mensen duisternis te laten beleven. Dit jaar vind de 8ste Nacht van
de Nacht plaats op zaterdag 27 oktober. In Limburg zijn dan tal van
activiteiten waaronder heel veel nachtelijke wandelingen. Maak
tijdens zo’n bijzondere wandeling kennis met het donker en luister
naar de nachtgeluiden. Op de website www.nachtvandenacht.nl
vind je alle wandelingen die tijdens dit speciale evenement worden
georganiseerd.
www.natuurmonumenten.nL
Op de website van terreinbeherende organisatie Natuurmonumenten
vind je meer dan honderd prachtige wandelroutes door heel
Nederland: korte en lange wandelingen door schitterende natuurgebieden,
voorzien van praktische informatie over parkeerplaatsen,
startpunten, horeca en informatie over de natuur. Kies bijvoorbeeld
voor de wandelroute Mookerheide vlak bij Mook (lengte: 6 kilometer)
of de wandelroute naar de Sint-Jansberg, tussen Groesbeek en
Cuijk (lengte: 2,5 of 6 kilometer). Wandel langs heldere beekjes en
ontdek gevarieerde bossen en fraaie vergezichten over de Nederlandse
en Duitse heuvels. Print de (gratis) routes uit en ga deze
herfst de natuur in. Maak wel eerst een account aan op de website.
Iedereen - lid of geen lid van Natuurmonumenten - kan een
Natuurmonumenten account aanmaken. Met dit account kun je
zoveel wandelroutes uitprinten als je wilt.
Monique Demarteau
Milieufederatie Limburg
s t i c h t i n g m i l i e u f e d e r a t i e l i m b u r g 3 9

27 oktober 2012
Organiseren jullie ook iets tijdens de Nacht van de Nacht?
De Nacht van de Nacht: samen op avontuur in de duisternis
www.nachtvandenacht.nl