plaatje - SVAT Astatine - Universiteit Twente

ATtentie
Periodiek der S.V.A.T. Astatine | Jaargang 4 | dec. 2009
Veiligheid op het spoor
4-2
Exposé: zwaartekracht
Ruud van Damme
De Rubik’s Cube

Op zoek naar een uitdagende carrière bij een ambitieus,
groeiend en internationaal high-tech bedrijf?
Ontdek dan Enrichment Technology
Enrichment Technology in Almelo is een hightech
bedrijf dat zich bezighoudt met de ontwikkeling,
productie en montage van gascentrifuges. Dit zijn
complexe machines waar mee door onze klanten
uranium zo kan worden verrijkt dat het geschikt is
voor de opwekking van duurzame energie in kerncentrales.
Daarnaast ontwerpen wij verrijkingsfabrieken
die gebruik maken van onze gascentrifugetechnologie
en verzorgen wij het gehele
projectmanagement voor de bouw van deze
fabrieken. We opereren vanuit vier vestigingen
in Europa en één in de Verenigde Staten.
Ons machinepark is geavanceerd, wij werken
met hoogwaardige materialen en de kwaliteitseisen
liggen zeer hoog.
In verband met een toenemende vraag naar nieuwe
verrijkingscapaciteit op de wereldmarkt, maken we
een sterke groei door. We zijn dan ook voortdurend
op zoek naar nieuwe collega’s die een positieve,
flexibele en daadkrachtige instelling hebben en
die een bijdrage willen leveren aan onze ambities.
We bieden interessante ontwikkelings- en loopbaanmogelijkhedenzowel
in productie, engineering
als op stafafdelingen. We werken in een hightech
en kennis-georiënteerde omgeving met een open
en professionele cultuur.
Voor meer informatie over
Enrichment Technology en carrièremogelijkheden,
neem contact op met de afdeling
Recruitment via werving@nl.enritec.com en
kijk op onze site: www.enritec.nl.
www.enritec.nl

Van de redactie
Wanneer je dit leest, worden de dagen korter
en starten de feestdagen. Persoonlijk vind ik
dit een zeer geslaagde combinatie, want ik
heb het helemaal niet op feestdagen. Sinterklaas
is een hoop gedoe met het maken van
surprises en het schrijven van gedichten,
maar aan de andere kant is het natuurlijk
wel een mooie kans om iemand eens lekker
voor schut te zetten. Ook Kerst valt bij mij
niet in de smaak: overal hoor je dezelfde
afgezaagde blauwgedraaide kerstnummers
en opeens doet iedereen aardig tegen
elkaar, wat een hypocriete bende!
Het enige lichtpuntje aan de horizon is
dan natuurlijk deze gloednieuwe editie van
de ATtentie. Ondanks het wisselen van de
commissie en het benoemen van ondergetekende
als hoofdredacteur zijn we er toch
weer in geslaagd een bonte verzameling van
artikelen te maken. Vanwege deze wisseling
gaat er dit jaar waarschijnlijk een aantal
veranderingen plaatsvinden om de ATtentie
weer hip en modern te maken. Natuurlijk
willen we dit niet zo laten floppen als de
nieuwe huisstijl van de UT, dus nemen we
hier rustig onze tijd voor. De eerste verandering
is al zichtbaar in deze editie in de
vorm van het Exposé, dit is een artikel dat
een grotere hoeveelheid pagina’s telt en de
auteur in staat stelt om dieper in te gaan op
een bepaald onderwerp. Dit is niet alleen
boeiender voor de lezer, het is ook fijn
voor de pennende leden van de ATtenCie
omdat de hoeveelheid artikelen die ze
moeten schrijven hierdoor halveert. Nog
een methode die we gaan toepassen om de
werkdruk van een ATtenCie-lid te verlagen is
het verzamelen van externe artikelen, dit is
niet alleen positief voor ons, maar ook voor
jullie omdat de kwaliteit daardoor toeneemt.
Wat er verder allemaal verandert zien jullie
in de loop van dit collegejaar.
Verder rest mij niets anders dan jou,
namens de ATtenCie fijne feestdagen, een
leuke vakantie en een gelukkig nieuwjaar te
wensen. Veel plezier met deze editie!
Pim Muilwijk, hoofdredacteur
Inhoudsopgave
En verder..
Zwaartekracht
Weddenschap naar wetenschap
Interview
Ruud van Damme
De Rubik’s Cube
Speelgoed uit Hongarije
Van de Voorzitter 4
Activiteitenkalender 5
De Rubik’s Cube 6
Column 8
Windows 7 9
ALA 11
Interview Ruud van Damme 12
Lang leve het telraam 15
Exposé: zwaartekracht 17
Advertorial ASML 21
Waterbaan 22
Bierproefavond 25
Veiligheid op de spoorwegen 27
Lifehacking? 29
Verjaardagen 31
Prijspuzzel 32
Colofon 34
17
12
6

Van de Voorzitter
Een woord vooraf
Na een mooie ALV en een geweldige constitutieborrel
was dan eindelijk de bestuurskamer van ”ons”, maar
toen we nog halfdronken aankwamen op de zevende
verdieping was de bestuurkamer ver te zoeken. Huh,
de ledenkamer hier? Hoe kan dat? De bestuurs- en
ledenkamer waren omgewisseld als cadeautje van het
oud-bestuur. De kamers waren van plek verwisseld en
werkelijk álles was meegesleept. Ja, en daar was dan
onze allereerste ”wat-doen-we-nu-bestuursbeslissing”.
Het is een grotere kamer, mooi uitzicht over de UT, veel
licht, de perfecte bestuurskamer. Maar ja, we waren
nog maar net bestuur en een ALV aan je broek krijgen
omdat we het koffiehoekje van de leden hadden
gestolen is hem dan ook weer niet. Bovendien zou met
de bestuurskamer aan het eind van de gang helemaal
niemand meer ons gezellig komen opzoeken. Alles
is inmiddels hersteld en de ledenkamer heeft weer
een magnifiek uitzicht. Dus sta er voortaan maar
even bij stil als je vanuit onze ledenkamer over de UT
uitkijkt, met een heerlijk bakje koffie in je gloednieuwe
Astamok, dat het bestuur dat voor jullie over heeft.
Over nieuwe mokken gesproken, je zou denken dat
de schattige Senseo-kopjes iets met de economische
crisis te maken hebben. Dat hebben ze ook. Behalve
voor Astatine - minder koffie is minder kosten - is het
ook goed voor jullie eigen financiële situatie. Een
kleinere mok is minder lang koffieleuten en dus meer
tijd over om te studeren en dus eerder een baan om
geld te verdienen. Wisten jullie trouwens dat er in de
Astatinekamer voor zo’n €1000 per jaar aan koffie
wordt gedronken? Reken maar uit hoeveel liter dat is…
Ik zal ook vertellen hoe het besturen nu echt bevalt. Ik
spreek, denk ik, namens iedereen dat het zeker een
leuke taak is. In het begin was het natuurlijk nogal wat
wennen. Aan elkaar, aan de verantwoordelijkheden,
aan de functies en bijbehorende taken en aan de borrels.
Aan elkaar zijn we inmiddels wel aardig gewend. We
hebben elkaar zelfs al meerdere malen informeel in
plaats van formeel ontmoet.
Over de verantwoordelijkheden: in het begin ben je
daar helemaal niet op bedacht. Als je dan bedenkt
dat je die eigenlijk wel hebt, wordt het ineens heel eng
om beslissingen te nemen. Daarna zwakt het gelukkig
weer wat af, zodat je onbezorgd je werk goed kan
proberen te doen.
4
Annegreet Boekeloo
De functies en bijbehorende taken gaan ook goed.
Samenwerkingsverbanden met andere verenigingen
lopen, bedrijven worden gecontacteerd, contributiegeld
wordt afgeschreven, boeken worden besteld,
commissies zijn gestart en de wekelijkse BV’s lopen
op rolletjes.
De (op een gegeven moment drie per week) constitutieborrels
zijn gelukkig al weer wat afgezwakt. Ze zijn
overigens wel goed voor de contacten met andere
verenigingen, het ontwikkelen van fel-oranje-Astatinecake-maak-skills
en het verzinnen van sterke verhalen.
Nog even iets over de activiteiten. De naïntro was weer
geweldig, de Grolschexcursie zit er weer op, het eerste
onderwijsoverleg is alweer geweest, het bier kon geproefd
worden, een gala is op het moment van schrijven
op komst en jullie hebben je natuurlijk allemaal al
in geschreven voor de komende activiteiten.
We hopen er met het bestuur en met jullie een mooi
jaar van te maken! We willen het (even denken, wij zijn
5, dus het vorige bestuur is 5-1=) 4e bestuur bedanken
dat wij hen nu vol trots mogen opvolgen. Als jullie nog
ideeën hebben wat er dit jaar absoluut moet veranderen
of gebeuren, horen we dat graag!

Activiteitenkalender
Wat is er allemaal te beleven?
Dinsdag 1 december: Workshop “Jouw Potentieel” in samenwerking met KIVI NIRIA
Je bent je hele leven aan het kiezen, ook op het gebied van school en je studie. Bij deze keuzes moet je goed
weten wat je zelf wilt, anders maak je verkeerde keuzes en kom je op de verkeerde plek terecht. In samenwerking
met KIVI NIRIA organiseert de ATEC de workshop “Jouw Potentieel” waarbij specialisten van USG Innovativ je aan
de hand van kernprofielen kunnen vertellen wat bij jou past.
Woensdag 2 december: KMA Excursie
Het Koninklijk Instituut voor de Marine is het opleidingsinstituut voor toekomstige officieren van de Nederlandse
Koninklijke Marine te Den Helder. Dit instituut is een onderdeel van de Nederlandse Defensie Academie (NLDA)
en de wapenspreuk van dit instituut luidt “sumus et fore speramus”, wat Latijn is voor: wij zijn en hopen te
worden. Op 2 december gaat Astatine naar Den Helder op excursie om te kijken wat zij daadwerkelijk zijn en
hopen te worden.
Maandag 7 december: Sinterklaas
Sinterklaas en zijn helper, Zwarte Piet, komen in de nacht van 5 december in Nederland door de schoorsteen
binnen in alle huizen om geschenken te brengen voor de kinderen die er wonen. Deze moderne traditie van
Sinterklaas als kinderfeest zet Astatine voort als studentenfeest iets later op 7 december.
Woensdag 9 december: SinterKerst
Dacht je altijd dat Sinterklaas op 5 december en kerst op 25 december wordt gevierd? Niet bij de vrouwen van
Astatine. Bij hen vallen Sinterklaas en Kerst allebei samen op één feestdag: SinterKerst op 9 december.
Woensdag 16 december: DIES Astatine
Vrijdag 23 december 2005 werd S.V.A.T. Astatine bij de notaris officieel opgericht. De vierde verjaardag is reden
voor een feestje. Aangezien de DIES dit jaar in de kerstvakantie valt, vieren wij de verjaardag een week voor de
kerstvakantie.
Woensdag 13 januari: Colloquium Leon Abelmann
Sinds de mens bestaat, is deze bezig met dataopslag. Wat begon met grotschilderingen meer dan 30.000 jaar
geleden heeft nu de vorm aangenomen van magnetische of elektronische dataopslag. Leon Abelmann gaat in zijn
colloquium een toekomstbeeld over dataopslag schetsen voor 2020.
5

De Rubik’s Cube
Speelgoed uit Hongarije
In 1974 werd, wat later bleek, de meest populaire
puzzel aller tijden uitgevonden: de Rubik’s Cube.
Zijn uitvinder was de Hongaar Ernő Rubik. Rubik was
professor in de architectuur aan de universiteit van
Boedapest en ontwikkelde de kubus in eerste instantie
voor zijn studenten om ze een beter inzicht te geven in
3D-objecten. In 1975 nam hij een octrooi op de kubus
binnen Hongarije en in de jaren daarop werden er
testmodellen geproduceerd voor de speelgoedmarkt.
In 1980 maakte de Rubik’s Cube zijn internationale
debuut en won gelijk, in dat zelfde jaar, de prestigieuze
“Spiel des Jahres” prijs. In 2005 vierde de kubus zijn
25-jarige jubileum en vanaf begin 2009 zijn er al
350 miljoen puzzels verkocht, waarmee het de best
verkochte puzzel is. De kubus heeft sinds de jaren
tachtig weinig aan populariteit verloren; wat maakt
deze puzzel toch zo intrigerend?
De puzzel
De Rubik’s Cube is een kubus opgebouwd uit 26 kleinere
kubusjes (33-1, omdat de kubus van binnen hol
is). Ieder vlak van de kubus heeft een bepaalde kleur
en ieder vlak kan om zijn eigen as draaien. Door aan
de vlakken te draaien gaan de kleuren van de kubus
door elkaar en de uitdaging is dan ook om op alle vlakken
weer dezelfde kleur te krijgen. Simpel toch? In de
praktijk blijkt dit toch een heel karwei.
De simpelste oplossing is het slopen van de kubus
en hem weer goed in elkaar zetten. Dit is misschien
een flauwe methode, maar vaak wel de manier waar
menig kubist mee begint. Als je de kubus uit elkaar
haalt, krijg je een goed inzicht in het mechanisme. Zo
blijken de 6 centra met elkaar verbonden te zijn en kun
je ze niet ten opzichte van elkaar verplaatsen, je weet
dus gelijk al welk vlak welke kleur heeft. Verder zijn er
12 ribben met ieder twee verschillende kleuren, deze
passen maar op één plaats en maar op één manier
georiënteerd. Hetzelfde geldt voor de 8 hoeken: iedere
hoek heeft drie kleuren en past maar op één manier in
de kubus. Verder blijkt ieder blokje uniek gekleurd te
zijn en is er dus maar één oplossing. Maar hoe komen
we aan die oplossing?
De wiskunde achter de kubus
Men vraagt zich nu misschien af in hoeveel verschillende
posities die Rubik’s Cube zich kan bevinden.
Laten we allereerst kijken naar de hoeken. Om
6
Jeroen van den Berg
de eerste hoek op te vullen hebben we in totaal 8
verschillende hoekblokjes. Als we de eerste hoek
hebben opgevuld met een bepaald blokje blijven er
voor de volgende hoek maar 7 blokjes over, voor die
daarop 6 etc. Dus het aantal posities van de hoeken is
8x7x6x5x4x3x2x1=8! .
Nu kan ieder hoekblokje op eenzelfde plek op 3 manieren
georiënteerd zijn. Dit geldt voor alle 8 de hoeken,
dus het aantal posities van de hoeken waarbij ook
rekening gehouden wordt met de oriëntatie is 38 x 8! .
Hetzelfde kunnen we doen voor de ribben. Er zijn 12
ribben die op eenzelfde plek op 2 manieren georiënteerd
kunnen worden. Dit geeft dus 2 12 x 12! posities.
In het totaal zijn er dus 38 x 8! x 212 x 12! =
519.024.039.293.878.272.000 mogelijke posities
waarin een Rubik’s Cube kan verkeren! Gelukkig voor
de geschrokken lezer is het niet mogelijk om alle posities
te verkrijgen door alleen aan de kubus te draaien.
Sloop de kubus maar eens en zet alles weer goed op
één hoekje na, dat verkeerd georiënteerd is. Je kunt
nu draaien wat je wilt, maar je zult de kubus nooit opgelost
krijgen.
Er zijn dus wat regeltjes, namelijk dat de oriëntatie van
het laatste hoekje afhangt van de rest, hetzelfde geldt
voor de oriëntatie van de laatste ribbe. Verder blijkt het
niet mogelijk om twee blokjes van plaats te laten ver-

wisselen zonder dat de rest van de kubus verandert.
Er vindt namelijk altijd een even aantal verwisselingen
plaats per draaiing.
Ga maar na: als je een vlak een kwartslag draait dan
vinden er eigenlijk in totaal 6 verwisselingen plaats (zie
plaatje).
Dus het totaal aantal legale posities is 37 x 8! x 211 x
12! / 2 = 43.252.003.274.489.856.000 - maar 1 op
de 12 theoretische posities is te verkrijgen zonder de
kubus te slopen. Om je een idee te geven hoe groot
dit aantal is: als je alle mogelijke posities van de kubus
naast elkaar zet, een kubus heeft een lengte van
5,7cm, dan zou de rij 216 lichtjaar lang zijn! Of stel
je zou het aardoppervlak beleggen met alle mogelijke
kubussen, dan zou deze kubuslaag een dikte hebben
van 273 kubussen!
Superkubus
Kan het nog erger? Jazeker, want bij een gewone Rubik’s
Cube maakte de oriëntatie van de centra niets
uit. Zet men echter een klein streepje over een centrumblokje
naar een aangrenzende ribbe, dan maakt
de oriëntatie wel uit. Ieder centrumblokje kan op vier
manieren georiënteerd zijn, met 6 centra wordt dat
dan 46 = 4096 mogelijkheden (gelukkig kunnen ze
niet verplaatst worden). Ook hier gelden weer regels
voor de legale posities, net als met de verwisselingen
kunnen er maar een even aantal centra verdraaid zitten.
Desalnietttemin komen er zo nog 2048 nieuwe
mogelijkheden bij, joepie!
God’s algorithm
We weten nu hoeveel verschillende posities mogelijk
zijn met de Rubik’s Cube, een volgende vraag kan zijn
hoe we het snelst weer in die ene positie komen die helemaal
opgelost is. Een dergelijke oplossing wordt ook
wel “God’s algorithm” genoemd. Een algoritme is een
aantal handelingen die, wanneer uitgevoerd, de kubus
op een bepaalde manier veranderen: in dit geval de kubus
oplossen. De naam God’s algorithm komt van het
idee dat God alziend is en dus altijd de oplossing ziet
met het kleinste aantal handelingen. Helaas is er nog
niet zo’n soort algoritme gevonden; wel heeft men een
idee van het minimum aantal handelingen dat nodig
is om vanuit iedere willekeurige positie weer naar een
opgeloste kubus te komen.
Er kan worden aangetoond dat men op zijn minst 17
vlakdraaiingen nodig heeft om bepaalde posities te
verkrijgen. Als men namelijk gaat tellen hoeveel posities
er mogelijk zijn na 17 vlakdraaiingen dan blijken
er dat minder te zijn dan die 43∙1018 mogelijke posities
van de kubus.
De eerste persoon die in de buurt kwam van een dergelijk
algoritme was Morwen Thistlethwaite. In 1981
had hij met behulp van groepentheorie en de rekenkracht
van een computer een methode ontwikkeld die
elke kubus in 52 handelingen kon oplossen. Sindsdien
zijn er verschillende andere pogingen gedaan en inmiddels
is bewezen dat met 22 slagen iedere kubus
op te lossen is.
Zo’n God’s algorithm is allemaal wel leuk en aardig,
maar dat betekent ook dat men voor iedere positie van
de kubus een ander algoritme moet onthouden: niet
erg praktisch. In plaats van de allersnelste methode
kan men ook zoeken naar de allersimpelste methode.
Er bestaan oplossingsstrategieën waar je maar 4 algoritmes
voor hoeft te kennen. Deze manieren vergen
veel meer handelingen en een beetje inzicht van de
kubist, maar zijn toch een stuk makkelijker.
Wedstrijden
Tegenwoordig is het een sport om de kubus zo snel mogelijk
op te lossen. Voor dit zogenaamde speedcubing
zijn ook methodes ontwikkeld met een overzichtelijk
aantal algoritmes en een beperkt aantal handelingen.
Eén van de populairste methodes is de Fridrichmethode,
ontwikkeld door Jessica Fridrich. Bij deze methode
maakt men eerst een kruis op het ondervlak; vervolgens
vult men de hoeken van het kruis op tegelijk met
de ribbe van de middelste laag. Daarna worden alle
blokjes in de bovenlaag goed georiënteerd en als
laatste op de goede plek gezet. Het wereldrecord staat
op dit moment op 7,08s op naam van Erik Akkersdijk,
afkomstig uit ons eigen Enschede.
Bronnen en verder lezen
http://en.wikipedia.org/wiki/Rubik’s_cube
http://en.wikipedia.org/wiki/Optimal_solutions_for_
Rubik’s_Cube
http://www.ryanheise.com/cube/theory.html
“De Hongaarse Kubus!” en “De Hongaarse Kubus Deel
2” van Frans Schiereck
7

Column
Onze zonde
Ik moet u iets bekennen. Niet graag ga ik voor een (mij
zelfs deels onbekend) publiek met de billen bloot, maar
ik voel me er ditmaal toe gedwongen. Ik, of eigenlijk
mijn hele “flat” (patio), heb of heeft gezondigd. Wij
lappen namelijk het verdrag van Kyoto en eigenlijk het
hele milieubehoud aan onze spreekwoordelijke laars.
Niet omdat we allemaal een eigen koelkast hebben,
want dat hebben we niet. Ook niet omdat we overal
met de auto heengaan, want dat doen we niet. We
zetten zelfs netjes de televisie uit, in plaats van hem
op stand-by te laten staan. Nee, het zit hem in het feit
dat we graag op de hoogte blijven. Van het nieuws. We
hebben een abonnement op een krant.
Nu denkt u misschien dat het allemaal wel meevalt, dat
kranten zijn gedrukt op heel dun, gerecycled papier.
Dat klopt, maar ook de productie van gerecycled
papier kost energie – en wat dacht u van de
CO2-uitstoot van de drukkerij? Hier komt nog
bij dat de betreffende krant de Volkskrant
is. Dat betekent dat er ’s zaterdags ook
een Volkskrant Magazine komt, welke
met dun, gerecycled krantenpapier
helemaal niets te maken heeft!
Misschien was dit allemaal nog wel
te compenseren geweest met het
niet-met-het-vliegtuig-op-vakantiegaan,
de-kachel-uit-als-we-niet-thuis-zijn
en overal-spaarlampen-in-plaats-vangloeilampen,
maar het mocht niet zo zijn.
De reden is de krantenbezorger. Het is niet dat
hij op een brommer komt, want dat doet hij niet. Voor
zover ik weet tenminste, hij komt natuurlijk op een
onchristelijk tijdstip. Nee, het probleem zit hem in dat
tijdstip. Onze bezorger is namelijk nachtblind.
Of bang in het donker, dat kan ook. In ieder geval
weigert hij sinds het ingaan van de wintertijd de krant
in de bus te stoppen. Toen een huisgenote hem ’s
ochtends tegenkwam, verklaarde hij desgevraagd dat
het “te donker” was. Ja, natuurlijk is het ’s nachts
donker! Dat is toch gewoon een bijkomstigheid
van kranten bezorgen? Maar nee, de beste jongen
weigerde de patio over te steken en legde de krant in
het vervolg net onder het afdakje op een deurmat.
8
Geert Folkertsma
Wij lieten het er niet bij zitten, maar goedmoedig als
we zijn, gingen we op zoek naar een oplossing voor het
watje de bezorger. We namen contact op met Acasa en
informeerden naar de mogelijkheid een sensorlamp te
laten installeren bij onze brievenbussen. Helaas: Acasa
wees ons erop dat er al verlichting is, gewoon met een
schakelaar in het berghok – en dat we die dan maar
aan moesten doen.
Dit konden wij natuurlijk niet over ons groene hart
verkrijgen, dus hadden we al besloten dat we in
geval van een ongewillige huisbaas gewoon zelf
een sensorlamp op zouden hangen. Wat schertste
echter de volgende dag onze verbazing? Om half 9 ’s
ochtends stond er toch een monteur op de stoep, “om
die verlichting te maken.” Had Acasa dan toch het hart
op de groene plek?
Een goed uur later sloeg de schrik ons echter
om datzelfde groene hart. De monteur had
helemaal geen sensor bij zich, maar heeft
simpelweg de lamp bij de brievenbussen
achter de schakelaar weggehaald. Ja,
u leest het goed: sindsdien hebben wij
een lamp die altijd aan is. 24 uur per
dag, 7 dagen per week en 52 weken
per jaar slurpen wij energie, die het
grootste deel van de tijd niet nuttig
wordt gebruikt!
Niet veel meer dan een week later werden
we al hard met de neus op de feiten gedrukt:
waarschijnlijk waren wij het enige “lichtpunt”
op de campus tijdens de Nacht van de Nacht. Wij
schaamden ons diep.
Ik wil u vragen om niet te slecht over ons te denken,
wanneer u in het holst van de nacht Matenweg 2 in
het licht ziet baden. Er is tenslotte sprake van twee
verzachtende omstandigheden: wij konden er weinig
tegen doen; en het is wél een spaarlamp.
Om af te sluiten met een vrolijke noot: na een weekje
had onze bezorgheld door dat hij de krant weer veilig
naar de brievenbus kon brengen. Heeft het toch wat
goeds gebracht.
PS Bij dezen het verzoek om vanavond een kwartiertje
eerder naar bed te gaan. Met de energie die u allen
bespaart, kunnen wij weer een jaartje de krant lezen.

Windows 7
Vista gefinetuned
Haast onopvallend is enkele weken geleden de opvolger
van de langverwachte opvolger van XP geïntroduceerd.
Windows 7 wordt door velen gezien als de
vervolmaking van Windows Vista; de reacties zijn over
het algemeen zeer positief. Wat maakt Windows 7 zo
volmaakt?
Geschiedenis
Door velen zal Windows XP als een keerpunt in de rap
ontwikkelende computerwereld worden beschouwd.
Het was niet alleen sneller dan zijn voorgangers, het
verlaagde ook de drempel voor het gebruik van randapparatuur
en het gebruiken van de PC voor multimedia
doeleinden. Daarnaast begonnen de grafische
mogelijkheden van een computer ook zichtbaar te
worden in besturingssystemen, de verfrissende groenblauwe
look van XP is het begin van een generatie
Windows-besturingssystemen waarbij vormgeving en
grafische effecten een grote rol spelen in de dagelijkse
gebruikservaring. Windows XP heeft relatief lang een
stem gehad in de computerwereld. Al in 2000, een
jaar voordat Windows XP uitkwam, begon Microsoft
met de ontwikkeling van de opvolger van Windows XP,
onder de codenaam ”Blackcomb”. Deze zou in 2005
uitkomen, maar vanwege vele vertragingen werd dit
uitgesteld en kwam men tot het besluit om nog een
tussenversie uit te brengen, die ontwikkeld zou worden
onder de naam ”Longhorn”. Longhorn zou in 2003
moeten zijn uitgekomen, maar ook dit werd vertraagd,
wat ertoe leidde dat Longhorn pas in 2006 uitkwam
onder de naam ”Vista”. Het wederom vernieuwde besturingssysteem
ontving veel kritiek: te zwaar, te mooi
en te volgepropt. Microsoft durfde het niet aan Vista
de alleenheerschappij voor langere periode te geven
en ging snel aan de slag met het verder ontwikkelen
van Blackcomb, waavan de codenaam reeds werd
vervangen door ”Windows 7”. Door het publiceren
van bèta’s en een Release Candidate en vervolgens
goed te luisteren naar de feedback werd geprobeerd
Albert van der Meer
een besturingssysteem te ontwikkelen dat beter door
de consument zou worden ontvangen. Uiteindelijk
verscheen op 22 oktober 2009 een systeem dat voor
velen al geen verrassing meer was…
Prestatie
Al vrij snel is te merken dat Windows 7 een getunede
versie van Vista is. De kern van Windows 7 is immers
gelijk aan die van Vista, waardoor Microsoft problemen
met betrekking tot incompatibiliteit van hardware en
drivers (wat Vista veel negatieve kritiek heeft geleverd)
probeert te voorkomen. Dat er weinig verschil is blijkt
uit vele testen. Tabel 1 toont een vergelijking met Vista
en XP op verschillende gebieden. Eenzelfde uitkomst,
eenzelfde basislay-out en eenzelfde engine betekent
echter niet dat er geen prestatieverbeteringen zijn.
Qua opstarten is er niet veel verschil met Vista; zeker
nadat Windows 7 een paar maanden heeft gedraaid
gaat de opstartsnelheid merkbaar achteruit. Dit wordt
wel goedgemaakt door de snelheid waarmee Windows
7 uit de slaapstand komt: binnen vijf seconden is het
besturingssysteem weer volledig te gebruiken.
Tabel 1 7 Ultimate 64-bit Vista Ultimate 64-bit (SP2) XP (SP3)
Opstarttijd 64 s 57 s 48 s
Overdracht bestand 9GB via netwerk 886 s 891 s 1140 s
Laden .psd bestand 50 lagen (Photoshop) 33 s 70 s 27 s
9

Windows 7 probeert ook de laptopgebruikers aan te
spreken door de batterij langer mee te laten gaan. Dit
wordt onder andere gedaan door inactieve schijven,
usb-poorten en processorkernen uit te schakelen.
Wie echt behoefte heeft aan een snel en een goed
werkend systeem zonder veel ‘poespas’ zal nog altijd
het beste op pad kunnen met het vertrouwde Windows
XP Service Pack 3. Op veel testen scoort dit OS qua
snelheid beter dan zijn twee opvolgers. Echter, het gebruiksgemak
en grafisch genot van Windows 7 zal XP
nooit te bieden hebben.
Gebruiksgemak
Het eerste dat opvalt zodra Windows 7 voor het eerst
op het scherm verschijnt is de taakbalk met zijn grote
knoppen. Internet Explorer 8 en Media Player 12 zijn
met één klik te bereiken. Echter, zodra de applicatie
is opgestart, verschijnt er niet een vertrouwd Windows
balkje; de knop zelf verandert van verschijnvorm. Een
zeer handige, nieuwe manier die na enige gewenning
zeer veel tijd kan schelen in de bediening. Via de bekende
snelmenu’s zijn de taakbalkinstellingen gemakkelijk
aan te passen aan de behoefte van de gebruiker.
Een andere grote verbetering op het gebeid van gebruiksgemak
is het systeemvak. De ellendige wolkjes
van XP en Vista zijn nu verstopt onder een vlaggetje dat
de mogelijkheid biedt het wolkje (gemetamorfoseerd
naar een vierkant schermpje) samengevat te bekijken
op een moment dat het uitkomt. Niet ver bij dit vlaggetje
vandaan is een netwerkknop waarmee in twee klikken
via een elegant menuutje een draadloos netwerk
kan worden gekozen: een must voor een ieder die vaak
wisselt tussen netwerken!
Microsoft heeft duidelijk geluisterd naar de wensen
van de gebruiker. Het startmenu is logischer ingedeeld;
Verkenner is weer overzichtelijk; en de sidebar werpt
geen zwarte waas meer over het bureaublad. Over de
sidebar gesproken, deze is in zijn geheel niet meer
te vinden in Windows 7. In plaats daarvan kunnen
gadgets los ergens geplaatst worden. Bij XP en Vista
leek het alsof de lay-out slechts een laag over de oude
vertrouwde blokkerige Windows-look was. De lay-out
van Windows 7 lijkt echter op zichzelf staand.
Win+E Computer openen
Win+Links Maximaliseer huidige venster tot helft
scherm links
Win+Rechts Maximaliseer huidig venster tot helft
scherm rechts
Win+Omhoog Maximaliseer huidig venster
Win+Omlaag Vorige grootte huidig venster
Win+M Alle vensters minimaliseren
Win+P Scherminstelling (2 e scherm selecteren)
Win+L Vergrendelen
Win+1, 2, 3, …. Applicaties vanaf taakbalk starten
10
Bij Windows 7 staat het gebruiksgemak hoog in
aanzien. Met een slechts een paar muisbewegingen
kunnen vensters netjes over het scherm verdeeld
worden, of makkelijker vergroot of verkleind worden.
Sleep een scherm naar een rand van het scherm, en het
wordt netjes aan rand gecentreerd. Schud een scherm
en alle andere vensters worden geminimaliseerd. Met
het oog op een comfortabele werkomgeving heeft
Microsoft een aantal nieuwe sneltoetscombinaties
ingevoerd. In bovenstaande tabel is een aantal te
vinden. Voor meer sneltoetsen is Google een bron van
informatie.
UAC
Een groot punt van ergernis bij Windows Vista was de
User Account Control: een storend scherm dat voor het
uitvoeren van ieder proces of applicatie toestemming
vraagt aan de administrator. In Windows 7 is deze
service er nog altijd, maar zodanig aangepast dat er
alleen om toestemming wordt gevraagd indien er wijzigingen
in systeemmappen worden gemaakt. In de
praktijk betekent dit dat het slechts gebeurt als er bepaalde
software wordt geïnstalleerd, iets waar de dagelijkse
gebruiker niet vaak mee te maken krijgt. Waar
in Windows Vista bijna iedereen UAC uitzette of zonder
nadenken op OK klikte, vervult het nu misschien de
bedoelde veiligheidsverhogende functie.
Receptie
Men hoeft maar even op het internet rond te
struinen om een grote hoeveelheid commentaar
op het nieuwe besturingssysteem te vinden. Veelal
positieve reacties: het besturingssysteem straalt rust
uit. Gebruiksvriendelijkheid en grafisch genot staan
hoog in het vaandel. Het systeem werkt stabieler en
vlotter. De verkoopcijfers spreken boekdelen: in de
aanvangsfase werd Windows 7 234% meer verkocht
dan Windows Vista, en er is met Windows 7 82% meer
winst gemaakt dan Vista. Niet vanwege de snelheid zal
men overstappen naar Windows 7. Gebruiksgemak,
stabiliteit of simpelweg een afkeer van het logge Vista
zullen de voornaamste overstapredenen zijn.

ALA
Actieve Leden Activiteit
Vele handen maken licht werk, zo geldt dit ook voor
Astatine. Vorig jaar mocht deze studievereniging
weer rekenen op steun van vele leden. Op de Actieve
Leden Activiteit (ALA in het vervolg) was het de beurt
aan het bestuur 2008–2009 om deze hardwerkende
leden te bedanken.
De borrel
De basisbehoeften van een student vormden de kern
van de dankzegging van dit bestuur: een borrel met,
niet onbelangrijk, gratis eten. De opkomst was dan ook
zeker bijzonder hoog te noemen. Alle aanwezigen stortten
zich vol overgave op het aanwezige bier en de heerlijke
Wok-to-Go avondmaaltijd; de sfeer zat er goed in.
Na het opsmikkelen van het eten werd het tijd voor
het oude bestuur om nog een laatste keer gezamenlijk
op te treden: een emotionele gebeurtenis. Zij riepen
alle aanwezige actieve leden van 2008–2009 om de
beurt op om ze persoonlijk toe te spreken en een gegraveerde
drankflacon aan te bieden.
Het cadeau
Het cadeau vind ik op zijn minst opmerkelijk te noemen.
Is een commissie bij Astatine zo zwaar dat
iedereen permanent een verlichtend borreltje bij zich
moet hebben? Of is er altijd zo veel gezelligheid binnen
de vereniging dat een borrel altijd kan? Ikzelf ervaar
vooral het laatste. De wisselwerking binnen Astatine
tussen leden, actieve leden en bestuur is altijd goed.
Daarnaast kent gezelligheid geen tijd dus is het een
erg grappig cadeau om een jaar mee af te sluiten.
De herinnering
De ALA is natuurlijk ook een terugblik op vorig jaar. Op
de borrel zelf werden dan ook leuke herinneringen opgehaald
van alle activiteiten die er zijn georganiseerd.
Zelf zat ik vorig jaar in de Buitenlandreis Commissie,
de BuCom in spreektaal. Het organiseren van deze reis
was echt een heel leuke, maar ook zeker een leerzame
ervaring. Ik heb in de voorbereiding geleerd hoe je
dingen ver van te voren kunt (moet) plannen, en hoe de
werking in een commissie gaat. Op de reis zelf hebben
we, als organisatie, alles in goede banen geleid en dat
was voor mij toch wel het leukste gedeelte. Dit omdat je
dan alles op zijn pootjes terecht ziet komen. Bovendien
Christien van Hengel
maak je de reis met heel veel vrienden en bekenden,
wat ontzettend gezellig is. De drankflacon gaat dus ook
zeker volgend jaar mee op reis.
Bedankt
Als afsluitend woord zou ik zelf het vierde bestuur willen
bedanken voor hun inzet voor de vereniging en de
ondersteuning van de vele commissies. Want zonder
bestuur geen commissies en zonder commissies geen
Astatine.
Het bestuur bedankt met bier en...
... een drankflacon.
11

Interview Ruud van Damme
“AT’ers vormen een heel hechte groep.”
Vorig jaar won hij de onderwijsprijs Advanced
Technology met een overweldigende meerderheid. Is
dat gek? Nou nee, want hij geeft maar liefst vijf (delen
van) vakken. Verzekerd van veel stemmen dus! Of
steekt er meer achter zijn ogenschijnlijke populariteit?
We maakten een afspraak met hem om te ontdekken
wat het geheim van Ruud van Damme is.
“Ik zou zelf geen AT willen studeren denk ik. Ik heb niet
zoveel met die gammavakken, of zelfs scheikunde.”
Wie ben je?
Ruud van Damme, wel getrouwd, geen kinderen, wel
poezen. Geboren in augustus 1955, dus nu 54 en
moet, of mag, doorwerken tot m’n 66e .
Even een paar standaardvragen. Woon-werk?
Ik woon in Hengelo en kom altijd op de fiets. Dat moet
wel, want ik heb geen rijbewijs, maar als ik een auto
zou kopen werd het een Prius.
Waarom heb je geen rijbewijs?
Het was nooit nodig: ik woonde altijd vlak naast mijn
werk, hooguit 10 minuten fietsen. Voor langere afstanden
was er OV, dus ik ben er eigenlijk nooit aan toe
gekomen. Rond mijn veertigste heb ik besloten het
maar gewoon niet meer te gaan doen. Mijn vrouw mag
wel rijden, dus als het echt heel slecht weer is, word ik
wel eens gebracht naar Drienerlo.
Wat doet je vrouw?
Ze werkt bij de gemeente als trajectmanager. Dat
is een beetje lastig uitleggen, ze helpt mensen die
sociaal wat achterop zijn geraakt weer terug te keren
in de maatschappij; denk aan zoeken naar een baan,
het volgen van een cursus, tot en met het leren fietsen
12
Geert Folkertsma & Pim Muilwijk
aan toe. Een soort sociale activering. Ze komt wel eens
met schrijnende verhalen thuis: vaak van allochtone
vrouwen, die door hun man of door hun cultuur thuis
wegkwijnen in plaats van deel te nemen aan de
maatschappij. Dat soort mensen probeert ze te helpen.
Waar ga je het liefst op vakantie?
Vroeger vaak naar de zee, maar daar ben ik een beetje
op uitgekeken. Nu gaan we altijd naar de bergen: het
liefst Zwitserland, maar ergens anders waar bergen
zijn is ook goed. We gaan ook regelmatig naar Servië,
daar komt mijn vrouw vandaan. Ik heb drie keer
geskied, maar dat is niet mijn favoriet: ergens in mijn
studententijd heb ik van de ene op de andere dag
hoogtevrees opgelopen. Ik weet niet hoe, ik vind het
irrationeel, maar ik kom er ook niet van af. Ik heb er
mee leren leven.
Hoe leer je een vrouw uit Servië kennen?
Ik heb haar hier op de UT ontmoet: ze kwam een
wiskundestage doen. Inmiddels ken ik een paar
honderd Servische woorden, genoeg om me tijdens de
familiebezoekjes te redden. Thuis begonnen we met
Engels, toen ben ik Nederlands gaan spreken en ten
slotte zij ook.
Wat heb je gestudeerd?
Ik ben in Utrecht begonnen met wiskunde, maar toen
we bij een werkcollege moesten bewijzen dat 0=0+0,
ben ik afgehaakt en overgestapt op natuurkunde. Ik
vind natuurkunde leuker dan wiskunde; op de een of
andere manier zijn de vraagstukken leuker.
Eerlijk gezegd verlang ik nog wel eens terug naar toen.
Niet alleen omdat de studententijd de beste tijd van
je leven is – en dat is echt zo, ik geloofde mijn vader
vroeger niet, maar het is echt zo – maar omdat Utrecht
een echte stad is. Enschede is nog wel oké, maar
Hengelo is saai: geen eetgelegenheden, geen musea,
sporadische concerten…
Heb je enige vorm van activisme vertoond?
Nee, gewoon op een rustig tempo gestudeerd. Ik was
wel lid van een studentenvereniging; studieverenigingen
kenden we niet. Alleen maar bier drinken dus.

En na de studie?
Toen ben ik gepromoveerd in de theoretische
natuurkunde, op deeltjesfysica, zeg maar voortgezette
kwantummechanica. Mijn promotor was Gerard ’t
Hooft, een geniale man die in 1999 de Nobelprijs
voor de natuurkunde won. Hij is geniaal in de zin dat
hij met kop en schouders boven de rest uitsteekt: op
vrijdagochtend hadden we altijd een colloquium, dan
kwam er een (inter)nationaal spreker wat vertellen.
Gerard luisterde de eerste paar minuten, viel in slaap,
en stelde aan het eind een vraag in de zin van “Waarom
doe je het niet zus en zo?”, wat over het algemeen een
betere manier was.
Hoe ben je bij de UT gekomen?
In 1986 ben ik na een paar jaar postdoc in Leiden te
zijn geweest aan de UT gaan doceren. Eerst werkte ik
bij natuurkunde, daarna ook een jaar bij informatica.
Vanaf 1988 gaf ik numerieke wiskunde aan eerstejaarsstudenten
en in die tijd moesten alle technische
studenten dat volgen. Het was in wat nu Horst C101
heet, maar dan voor de renovatie: een oude houten
zaal voor 500-600 mensen, de planken kraakten als
je erop liep. Ik vind dat verschrikkelijk, die massacolleges:
je hebt alleen contact met de eerste 3 rijen. In
HT900 kun je de achterste rijen al niet goed bereiken.
HT700 is echt een fijne zaal: hij zit vol en is lekker compact,
dus je kunt interactief college geven.
Inmiddels ben ik universitair hoofddocent numerieke
wiskunde en geef veel vakken bij ondermeer TW en AT.
Hoe komt het dat je zoveel vakken geeft bij AT?
Ik heb mijn best gedaan om de vakken die ik nu geef
te krijgen. Het leek me leuk om deze vakken te geven,
maar ook om ze nog aan te kunnen passen en invulling
te geven.
Bij AT geef je vooral wiskundevakken: FMM, MM,
Matlab, maar je vindt natuurkunde toch leuker?
Ik probeer ook bij FMM en MM een beetje de link
met de natuurkunde duidelijk te maken. Niet alleen
differentiaalvergelijkingen oplossen, maar ook duidelijk
maken dat je die kunt gebruiken voor bijvoorbeeld
massaveersystemen. FMM heb ik vorig jaar al opnieuw
opgezet om het beter aan te laten sluiten op I2E3, en
komend jaar gaan we proberen om datzelfde met MM
en ECS te doen. Dan komen die vakken ((F)MM) ook
niet meer zo uit de lucht vallen.
Het is leuk om bij AT college te geven, omdat de
groepsgrootte eigenlijk perfect is. Met veel minder
dan 50 studenten zitten zalen halfvol, dan heb je het
idee dat je voor niemand college staat te geven, maar
met veel meer dan 50 studenten kun je niet iedereen
bereiken. Precies wat ik net zei over de collegezalen:
met een man of 50, 60 in een niet te grote zaal is fijn
college geven.
Even wat meer over Advanced Technology: volgend
jaar wordt de studie Engelstalig. Zie je hierbij problemen,
voor je eigen vakken, of in het algemeen?
Voor mij zal het niet zoveel problemen opleveren, mijn
Engels is redelijk goed. Het is wel moeilijker: je hebt
veel minder nuances in een vreemde taal. Vooral bij
ingewikkelde technische of wiskundevakken gaat dat
denk ik erg lastig worden. Het gaat me nog flink wat
werk kosten om alle sheets in het Engels te vertalen…
Over het algemeen ben ik bang dat het meer studenten
gaat afschrikken dan aantrekken, en dat zou jammer
zijn. We moeten meer dan 40 studenten instroom
houden.
De UT is bezig met het invoeren van het bindend studieadvies
(BSA), wat is hier je mening over?
Mijn persoonlijke mening is absoluut niet doen. Je
moet kunnen genieten van je studententijd; sommige
mensen hebben wat aanpassingsproblemen in het
begin, dus die moeten even opstarten. Het lijkt mij
echt verschrikkelijk. Bovendien zijn veel mensen die
dit voorstellen zelf niet binnen 7 jaar afgestudeerd;
vroeger was dat heel gewoon.
Maar goed, het is zo dat studenten pas geld opleveren
als ze afstuderen, dus hoe sneller ze dat doen, hoe
minder geld ze kosten. En daar draait het natuurlijk allemaal
om. De wereld vercommercialiseert, alles moet
efficiënter. Jammer.
Merk je verschil tussen AT-studenten en andere
studenten?
Volgens mij vormen AT’ers een hechte groep. Ik denk
dat dat ook wel ten dele toe te schrijven is aan de
studievereniging, die heeft volgens mij een grote
sociale functie en is duidelijk aanwezig. Wel jammer
dat er zo weinig meisjes zijn, dat is bij TW met een
vrouw/man-verhouding van 1:2 toch een stuk beter.
Had je zelf AT willen studeren?
Nee, ik ben echt meer van de natuur- en wiskunde. In
AT zitten ook veel, hoe heet dat? Alfa, nee, ik heb net
gehoord gammavakken. Bedrijfskunde en zo. Dat vind
ik helemaal niets. Zelfs scheikunde interesseert me al
niet bijster, terwijl dat eigenlijk een soort natuurkunde
is.
Stel dat je een nieuw AT-vak zou mogen opzetten,
waar zou dat dan over gaan?
Dat zou denk ik iets over computers worden, over hoe
ik ze gebruik. Ik zou wel heel lang na moeten denken
over hoe je zoiets opzet, gewoon hoorcollege zou absoluut
niet werken. Misschien iets met cases.
13

Gebruik je vaak computers voor onderzoek?
Ja. Computers zijn natuurlijk heel erg saai, maar
ze geven een extra dimensie aan het onderzoek. Ik
gebruik ze alleen als hulpmiddel, om inzicht te krijgen.
Er zijn mensen die bijvoorbeeld de eigenschappen
van heel grote grafen op inzicht of intuïtie doorzien. Ik
kan dat niet, ik probeer het dan uit met een computer.
Dat kon vroeger niet, en toen de eerste computer er
was moest je met handen vol ponskaarten naar een
inleesbalie, een halfuur wachten en het dan helemaal
opnieuw doen omdat je een typefout had gemaakt. Dat
gaat nu toch wel een stuk makkelijker.
Op dit moment ben ik bezig met een grote berekening,
over grafentheorie en kwantummechanica. Daar ben ik
al een jaar mee bezig, maar het begint op te schieten.
Wat doe je behalve proberen AT’ers wat wiskunde bij
te brengen?
Met de vakken die ik bij AT en TW geef ben ik bijna 2
dagen per week bezig, waarmee ik ruimschoots aan
het onderwijsquotum kom. Daarnaast mag ik aio’s
begeleiden, en mag ik onderzoek doen.
Ik heb een tijdje geleden eens nagedacht over wat ik
nog wil doen. Ik heb nog twaalf jaar, en dat lijkt veel,
maar veel dingen kosten veel tijd. Ik wil in ieder geval
nog drie goede artikelen schrijven heb ik met mezelf
afgesproken.
Waar doe je onderzoek naar?
Deeltjesfysica. Mijn promotieonderzoek ging daar
dus over, dat vind ik toch wel erg interessant. Ik merk
dat ze nu nog steeds met hetzelfde bezig zijn als ik
toen, de deeltjesfysica staat wat dat betreft stil. Dat
komt omdat 99% van het onderzoeksgeld naar de
snaartheorie gaat. Dat is een theorie die ze nog niet
snappen, en ze proberen er dingen mee te voorspellen
die ze al helemaal niet begrijpen. Het gat tussen
experiment en theorie lijkt alleen groter te worden. De
verhalen rond de nieuwe versneller in CERN zijn ook
een beetje poeha, ze hebben met mooie verhalen
veel sponsors gekregen. Het zal mij benieuwen of ze
in CERN wat vinden. Natuurkundeonderzoek moet
richting de kosmos.
Vanochtend heb ik mijn eerste artikel bijna afgemaakt
(hmm, nou heb ik dat al vaker gezegd, vraag mijn
vrouw maar…). Dat gaat dus over quantummechanica
en grafentheorie, het is de berekening waar ik net over
vertelde. De planning was om in april, mei klaar te zijn,
maar het ging ineens zo goed dat het eerder moet
kunnen. Het lijkt allemaal te kloppen, dus nu is het nog
een kwestie van uitwerken.
14
Wanneer is het klaar?
Het eerste artikel moet voor 1 januari opgestuurd
zijn. Dan volgt er nog wel een, want het past niet
allemaal in een artikel, dus dan zit ik al op 2/3 van
mijn doelstelling. Als het straks inderdaad allemaal
klopt ben ik heel blij. Ik schrik soms wel eens ’s nachts
wakker of niet iemand me voor is, of dan lees ik een
artikel over hetzelfde onderwerp, maar het blijkt
gelukkig altijd ergens anders over te gaan.
Wat doe je als het uiteindelijk toch niet uitkomt, of
als iemand je voor is?
Dan ga ik heel lang in een hoekje zitten huilen. Echt.
En daarna weet ik het niet, dan moet ik iets nieuws
bedenken.
Nog een laatste vraag: als je een wetenschapper mag
noemen in dit interview, wie is het dan en waarom?
Als het op de UT moet zijn, zou ik voor Detlef Lohse kiezen.
Hij heeft een enorm inzicht en steekt duidelijk met
kop en schouders boven de meesten uit. Een geniale
man die er gewoon gevoel voor heeft.
En in het algemeen, alle tijden, alle plaatsen? Van
Newton tot Machiavelli?
In ieder geval niet Newton, dat was een verschrikkelijk
vervelende man. Als je de verhalen mag geloven jatte
hij een paar belangrijke dingen van Leibniz. Feynman
was ook heel onvriendelijk, arrogant is niet eens
het goede woord. Meer arrogant tot de macht een
heleboel. Maar het moet gezegd: hij was natuurlijk wel
veel slimmer dan de meesten.
Ik denk Gauss, ik kan hem wel in elk college noemen
als ik dat zou willen. Hij heeft zo ontzettend veel gedaan.
Nee, ik kies toch voor Leibniz. Hij heeft dingen
gezegd over gravitatie die nu nog steeds actueel zijn
en die we nog niet begrijpen.
Tot slot: welke docent moeten we als volgende aan
een interview onderwerpen?
Het lijkt me leuk om meer over Leon Abelmann te
weten te komen.

Lang leve het telraam
Over NOOPs en ponskaarten
Toen ik in 1966 wiskunde ging studeren, koos
ik daarvoor de University of Bristol uit, want die
hadden zojuist, jawel, een computer aangeschaft.
Dit in tegenstelling tot vele andere huizen van hoger
onderwijs die nog niet zover waren om aan deze
veronderstelde modegril mee te doen.
De computer in kwestie was een ICL, toentertijd een
soort Britse discount-IBM, en besloeg ongeveer vier
modale huiskamers. Hij werd bediend door een stuk
of twintig in witte jassen gehulde maagden, althans
dat dachten wij hormonaal gestoorde jongeren, en
eenvoudige undergraduates mochten zijn intensive
care-omgeving, stofvrij enzo, denk maar aan een
nanolab, tot op een meter of tien benaderen. Je hoorde
dan een zacht gezoem en net zo als in de vroegste
Bondfilms, zag je honderden lampjes in primaire
kleuren en een onbegrijpelijk staccato knipperen,
dan voelde je de bries van twee gigantische haspels
formaat vrachtwagenwielen die magneetbanden van
twee inch (=5,08 cm) breed met een klotegang heen
en weer zwengelden. Sorry voor al die komma’s, maar
het is nu eenmaal lang geleden.
Linksvoor de ICL was een soort broodsnijmachine
in stemmig roestvrijstaal te zien waarop een stapel
ponskaarten strikt haaks geplaatst moest worden om
de computer in beweging te krijgen. Er hing een bordje
INPUT bij. Rechtsachter was een hels kletterende,
beigekleurige printunit opgesteld die sprocket-feed
kettingformulieren van 17” (=42,59 cm) verslond en
ze weer uitspuwde nadat er in achtpunts matrixletters
iets nauwelijks leesbaars op afgedrukt was, vanwege
een versleten inktlint. OUTPUT, las men op een
belendende muur op een gegraveerd aluminium
plaatje, om misverstanden te voorkomen.
Nu moeten jullie weten: Bill Gates bestond toen
nog niet. Zo lang geleden was het! Er was nog geen
Windows. Er was zelfs nog geen DOS.
Alan Parfitt
De directeur van IBM Worldwide had zojuist de totale
wereldvraag naar computers op vijf stuks geschat:
één elk voor de Ministeries van Defensie van USA,
UK, Frankrijk, China en Rusland. Hij zag de toekomst
van zijn bedrijf dan ook somber in, dat spreekt (zeker
als je weet dat IBM de afkorting was van International
Business Machines).
Maar ter zake: ik was eerstejaars en mocht met de
computer spelen, als onderdeel van de leergang
Numerical Analysis and Computation. Nadat de
dienstdoende prof had uitgelegd dat er twee
computertalen van importantie bestonden, te weten
ALGOL (Algorithmic Language) en FORTRAN (Formula
Translation) en dat het nooit iets zou worden met
BASIC (wat later natuurlijk Gates’ Goldmine zou
worden, wist proffie veel…), kregen we ons huiswerk
voor het eerste trimester mee: schrijf een programma
waarmee je uit kunt rekenen wat twee plus twee is,
en dat daarna uitbreidbaar is naar “any two integer
values” –bijvoorbeeld 876592517 + 291875265.
In de weken daarna heb ik tot vier keer toe bij de
maagden mijn stapeltje ponskaarten ingeleverd,
want zo zag je programma er in het stenen tijdperk
dus uit: als een bundel acceptgiro’s. Tot drie keer
toe kwam het stapeltje een dag of vier later venijnig
retour met daarbij een handgeschreven notitie van de
oppermaagd. FATAL ERROR> UNDEFINED VARIABLE>
E00348>PROGRAMME ABORTED>PROCESSOR TIME
2:49. Of woorden van gelijke strekking. (Je had als
undergrad een bepaalde hoeveelheid processor time
tot je beschikking en mijn allocatie slonk op deze
manier schrikbarend snel.)
Maar de vierde keer was het gelukkig raak.
Ik had mijn inputvariabelen goed gedefinieerd,
namelijk als INTEGER en niet als REAL, en had de
operand ADDITION goed ingevoerd en de ICL had dan
ook voortvarend binnen drie minuten uitgerekend
dat 2 plus 2 gelijk was aan 3.999999997 E0 , in de
floating point notatie van die periode. Yesssssss!
15

In mijn tweede jaar heb ik geleerd hoe je automatisch
afrondingsverschillen kunt laten uitrekenen dan wel
onderdrukken, zodat er uit zulke sommen gewoon 4
uitkomt. Jawel: ik was al bijna bachelor en wist wat
iedere kleuter ook wist.
Dacht ik.
Ik moest echter eerst nog even door het vak
Fundamentals of Algebra heen. De prof daar stelde
vragen als “Wat is een getal eigenlijk?” en “Wat
bedoelen we met optellen?” Hij zaagde daarmee
alle poten onder mijn 3.999999997 E0 weg. Hoezo,
antwoord goed? Was de VRAAG wel goed?
Ik was terug bij af. Er volgden lange verhalen waarin
veel exponentiële reeksen, sigmatekens en oneindige
limieten voorkwamen om uiteindelijk “één” te
definiëren. Dames en heren, volgende week doen we
twee. Makkie.
Dacht ik. Dat viel nog knap tegen.
Ik ben toen maar filosofie gaan studeren.
Daar begon het eerste college epistemologie, ofwel
kenniskunde, met de verheven vraag: Wat bedoelen
we eigenlijk met “denken”?
16
Houdt het dan nooit op? Om met Thomas Mann te
vragen: “Gibt es dann keiner Antwort?”
(Okee, voor bètaboeren een moeilijke vraag, mede
gezien de taal. Maar Enschede, twee afslagen voor
Nordhorn: moet kunnen.)
Maar hoe loopt dit verhaal dan af? Luister, kinderen,
opa vertelt.
Niet veel later ontwikkelde IBM de elektrische
schrijfmachine.
Die werd door alle universiteiten ter wereld in groten
getale onmiddellijk aangeschaft, want academia
hebben van oudsher onmiddellijk door waar de
toekomst ligt. Hoezo tekstverwerken? Tikken, bitch!
Woody Allen heeft ooit een mooie one-liner van iemand
anders gepikt: “used to be uncertain, but now I’m not
so sure.”
Ik wens u veel kennis toe, maar vooral ook: veel
wijsheid. En neem van mij aan: straks weet je niet eens
meer waaróm je CTR-ALT-DEL zou moeten intoetsen.

{titel} Exposé: zwaartekracht
{subtitel} Van weddenschap tot wetenschap
Een van de krachten die ons dagelijks leven op een
fundamentele wijze beïnvloedt is de zwaartekracht.
Het zorgt ervoor dat je niet wegfladdert als je in de
lucht springt na het halen van je tentamen, of na het
nuttigen van een blikje Red Bull. Vrijwel iedereen kent
de gevolgen van zwaartekracht en denkt te weten
hoe het werkt. Veel mensen denken bijvoorbeeld dat
zwaartekracht bijzonder sterk is, omdat het veel moeite
kost om dingen de lucht in te schieten (zoals raketten)
en ze met een klap weer op de aarde terugkomen
als het misgaat. Toch is het opmerkelijk dat je bijna
dagelijks de zwaartekracht van een volledige planeet
(die zo’n 8×1022 keer zwaarder is dan een gemiddeld
persoon) overwint bij het optillen van een boek,
laptop of kop koffie. Het is dan ook eigenlijk niet zo
verwonderlijk dat van de fundamentele krachten de
zwaartekracht de zwakste is, namelijk 1038 keer zo
zwak als de sterkste (sterke kernkracht). Dit maakt
hem echter niet minder bijzonder of minder belangrijk.
Als je vraagt wie bedacht wat zwaartekracht nou eigenlijk
is en hoe je dit op een wiskundige manier kunt
beschrijven, zul je waarschijnlijk Isaac Newton als antwoord
krijgen. Hoewel Newton veel heeft bijgedragen
aan het beschrijven van zwaartekracht, waren er al veel
eerder mensen die hierover nadachten. Zoals Robert
Hooke (van de wet van Hooke), die in 1660 schreef dat
alle objecten naar de zon worden getrokken met een
kracht die evenredig is met de massa en omgekeerd
evenredig met hun afstand tot de zon in het kwadraat.
De reden dat Newton met zijn Philosophiae Naturalis
Principia Mathematica kwam, waarin naast de 3 wetten
van Newton ook een beschrijving van universele
gravitatie was opgenomen, was dezelfde reden waarvan
zoveel mooie dingen komen: een weddenschap.
In 1684 zaten Robert Hooke, Edmond Halley (van Halley’s
Comet) en Christopher Wren wat te eten in Londen
en bespraken ze de beweging van hemellichamen.
Het was bekend dat planeten een ellips volgden, maar
niet waarom. Wren bood omgerekend zo’n 290 euro
voor diegene die dit probleem kon oplossen. Hooke,
die bekend stond om het “lenen” van ideeën van anderen,
claimde dat hij het al had opgelost, maar dat hij
de oplossing niet wilde delen om de concurrentie niet
van de bevrediging van de oplossing te beroven. Halley
wilde het echter zo graag weten dat hij het aan de wiskundeprofessor
van Cambridge vroeg: Isaac Newton.
Pim {schrijver} Muilwijk
Newton was op zijn minst gezegd een aparte man. Zo
was hij bijvoorbeeld erg snel afgeleid; over hem werd
geschreven dat hij uren op de rand van zijn bed kon
zitten na het wakker worden door een plotselinge
stroom van gedachten die hem overviel. Ook stak hij
eens een mes tussen in zijn oog en jukbeen om te zien
wat er zou gebeuren. Verder probeerde hij eens zo lang
mogelijk in de zon te kijken om te zien wat voor invloed
dit had op zijn zichtvermogen. Wonderbaarlijk genoeg
veroorzaakten deze voorvallen geen blijvende schade
aan zijn gezondheid. Newton was tevens een overtuigd
arianist, een tot heresie verklaarde sekte die niet in de
heilige drie-eenheid gelooft, en hij was geobsedeerd
door het religieuze. Hij spendeerde vele uren met het
bestuderen van de plattegrond van de tempel van
Salomo in de hoop wiskundige aanwijzingen te vinden
voor de terugkomst van Jezus Christus en het einde
van de wereld. Ook was hij fervent alchemist; onderzoek
aan het haar van Newton wees uit dat er 40 keer
zoveel kwik in zat als in normaal haar. Wellicht dat dit
een van de oorzaken was van zijn afwijkende gedrag.
Ondanks dit alles dacht Halley dat Newton hem kon
helpen met zijn probleem. Toen hij hem vroeg welke
baan planeten zouden volgen als de kracht naar de
zon omgekeerd evenredig zou zijn met de afstand tot
de zon in het kwadraat, antwoordde Newton direct dat
dit een ellips zou zijn. Toen Halley hem vroeg hoe hij
dit wist, antwoordde Newton dat hij het berekend had,
maar Newton kon zijn berekeningen nergens meer
vinden. Hij deed ze over en dit resulteerde in de Principia.
Dit boek was voor zijn tijd net zo ingewikkeld als
invloedrijk: Newton had namelijk erg zijn best gedaan
om het zo onleesbaar mogelijk te maken, maar voor
diegenen die het konden volgen verklaarde het op een
wiskundige wijze de banen van de planeten door een
kracht die Newton zwaartekracht noemde en die beschreven
kon worden met de volgende formule:
Waarin M en m twee verschillende massa’s zijn, die gescheiden
zijn door een afstand r. De gravitatieconstante
G is nodig om de formule kloppend te maken. De eer
om deze te bepalen viel in 1797 aan Henry Cavendish,
vrij letterlijk, want de machine die hij gebruikte om dat
te doen had hij niet zelf verzonnen, maar geërfd van
Henry Michell, de man die William Herschel hielp met
het bouwen van zijn eerste telescoop.
17

Cavendish was minstens zo excentriek als Newton. Hij
was haast ziekelijk schuw; elke vorm van menselijk
contact was voor hem een grote bron van ongemak. Hij
communiceerde met zijn werkster middels brieven en
als hij zich vertoonde in het openbaar had hij het liefst
dat mensen naast hem in de lucht praatten zonder
naar hem te kijken, alsof hij er niet was. Naast solitair
was hij bijzonder rijk omdat hij de kleinzoon was van
de hertog van Devonshire en de hertog van Kent. Deze
eigenschappen stelden hem in staat om zijn huis om
te bouwen tot een gigantisch laboratorium waar hij
alle gebieden van de wetenschap aan experimenten
onderworp. Zo gaf hij zichzelf bijvoorbeeld elektrische
schokken in toenemende intensiteit waarbij hij noteerde
hoeveel pijn dat deed en was hij de eerste die
waterstof isoleerde en combineerde met zuurstof om
water te maken.
Toen hij 67 was, richtte hij zich op de machine van
Michell, die bestond uit een verzameling (contra)
gewichten, pendula, assen en torsiedraden (figuur
1). Midden in het apparaat bevonden zich twee loden
ballen van bijna 160 kg die naast twee lichte ballen
waren opgehangen. Het idee was om de gravitationele
aantrekkingskracht tussen deze ballen te meten. Na
het in elkaar zetten van de machine moesten er bijna
een jaar lang 17 intergerelateerde metingen verricht
worden voordat de gravitatieconstante, en daarmee
de massa van de aarde (wat het eigenlijke doel van
zijn experiment was), eruit rolde: 6,673×10−11 m3 kg-1 s-2 , waarmee hij de massa van de aarde vaststelde op
ongeveer 6×1021 kg. Verbazingwekkend genoeg wijkt
deze waarde maar 1% af van de huidige waarde.
Figuur 1: Het apparaat van Michell, waarmee Cavendish
de gravitatieconstante bepaalde.
Nu de formule compleet was, kon er mee gewerkt worden
en waarschijnlijk het meest bekende en invloedrijkste
voorbeeld is wel de ontdekking van Neptunus.
Na de ontdekking van Uranus door eerdergenoemde
William Herschell in 1781 werd al snel duidelijk dat er
enkele onregelmatigheden waren in zijn baan. In 1821
bedacht Alexis Bouvard dat er een achtste planeet zou
18
kunnen zijn die door zijn zwaartekracht de baan van
Uranus verstoorde. In 1845 berekende Urbain Le Verrier
de baan van deze hypothetische achtste planeet
en toen Johann Gottfried Galle zijn telescoop op de berekende
locatie richtte ontdekte hij in 1846 Neptunus.
Ironisch genoeg was het de baan van een andere
planeet die Newtons theorie ontkrachtte, want hoe
prachtig de wetten van Newton ook schitterden in
hun eenvoud, er waren enkele zaken die er niet mee
verklaard konden worden. Allereerst was er een fundamenteel
probleem met Newtons beschrijving van
zwaartekracht, hij wist namelijk niet waar het vandaan
kwam en hoe het overgebracht werd. Newton schreef
hierover:
“That one body may act upon another at a distance
through a vacuum without the mediation of anything
else, by and through which their action and force may
be conveyed from one another, is to me so great an
absurdity that, I believe, no man who has in philosophic
matters a competent faculty of thinking could ever
fall into it.”
Er was echter nog een praktisch probleem: de gemeten
periheliumprecessie van de planeten bleek niet overeen
te komen met de berekende waarden. Voor een
planeet die een baan om de zon volgt is het perihelium
het punt waarop hij zich het dichtst bij de zon bevindt;
het aphelium is dan het punt dat zich het verst van de
zon bevindt. Precessie is het veranderen van de richting
van de as van een roterend object (in het geval van
planeten is dit dus een rechte lijn die het perihelium en
het aphelium snijdt). Periheliumprecessie is dus het roteren
van de omloopbaan om het perihelium. Dit wordt
veroorzaakt door de invloed van zwaartekracht van
andere planeten die de baan verstoren en in mindere
mate doordat de zon geen perfecte bol is maar een
afgeplatte bol, net als de aarde (wat weer een gevolg is
van het draaien van de aarde om zijn eigen as). Dit probleem
werd vooral zichtbaar bij de planeet Mercurius,
omdat deze het dichtst bij de zon staat en een korte
omlooptijd heeft. Er was nog een derde probleem dat
Newtons theorie teisterde. Al in 1784 voorspelde John
Michell (die het apparaat bedacht waarmee Henry
Cavendish de gravitatieconstante voor het eerst mat)
op basis van Newtons gravitatiewet dat sterrenlicht om
massieve objecten zou buigen (gravitational lensing).
Echter werd er maar de helft van de waargenomen
waarde berekend. De druppel die de emmer deed
overlopen en Einstein aanzette tot het publiceren van
algemene relativiteit in 1915, was dat Newton had
aangenomen dat zwaartekracht instantaan moest zijn,
omdat propagatievertraging zou leiden tot instabiele
banen, zijn vergelijkingen waren immers onafhankelijk
van tijd. Dit ging tegen Einsteins speciale relativiteit in
en dus concludeerde Einstein dat Newton fout zat.

Einstein had 10 jaar eerder een pittig jaar achter de
rug. Sommigen noemen 1905 ook wel het “annus
mirabilis”, ofwel wonderjaar. Niet alleen schreef
Einstein over het foto-elektrisch effect, waar hij
stelde dat licht in kwanta is opgedeeld met een
energie die gerelateerd is aan de frequentie van het
licht en zo het foton uitvond, ook schreef hij over
Brownian motion, waardoor hij de weg baande voor
atomen en statistische thermodynamica. Bovendien
introduceerde hij zijn speciale relativiteit. Dit was een
bijzonder stuk schrijven in de zin dat het maar 5 namen
noemde van andere wetenschappers en geen enkele
referentie naar andere publicaties, maar ook vanwege
zijn radicale nieuwe theorie van tijd, afstand, massa en
energie. Eerst paste hij Galileo’s relativiteitsprincipe,
die stelt dat de natuurwetten hetzelfde zijn voor elk
niet-accelererend referentiekader (inertiaalstelsel),
toe op de wetten van elektrodynamica, optica en
mechanica. Vervolgens stelde hij dat de snelheid van
het licht dezelfde waarde heeft in alle referentiekaders,
onafhankelijk van de staat van beweging van het
lichaam dat het licht uitzendt. De gevolgen hiervan
waren onder andere tijddilatie, lengtecontractie en de
equivalentie van massa en energie. Er was echter een
ding dat miste: zwaartekracht.
Zwaartekracht kwam aan bod toen Einstein zijn algemene
relativiteit onthulde. Aan de basis van deze
theorie ligt een zeer belangrijk principe, het equivalentieprincipe.
Later noemde Einstein dit “The happiest
thought of my life”. Dit principe stelt dat trage massa
en zware massa dezelfde zijn. Wanneer je hier bij stil
staat is dit best een opmerkelijk feit: de eigenschap
die bepaalt hoe sterk de zwaartekracht op een object
werkt, is dezelfde als de eigenschap die de weerstand
tegen versnelling van welke kracht dan ook bepaalt.
Om dit idee te verduidelijken helpt een gedachteexperiment
wellicht. Stel dat je zo geconcentreerd de
ATtentie aan het lezen was dat je niet hebt gemerkt
dat buitenaardse wezens je hebben opgestraald en
dat je je nu in hun ruimteschip bevindt dat met 9,81
m/s2 accelereert naar hun thuisplaneet. Je staat op
om een Vulkoek Royaal te gaan halen in de Astatinekamer
en laat per ongeluk de ATtentie vallen. Omdat
de ATtentie gewoon op de grond valt concludeer je
dat je nog steeds op aarde bent. Op dat moment kijk
je uit het raam en zie je dat je je niet meer op aarde
bevindt (figuur 2). Het punt is dat je geen onderscheid
kunt maken tussen een ruimte die stilstaat of met
constante snelheid beweegt en waar de ATtentie door
zwaartekracht accelereert en op de grond valt en een
stilstaande of met constante snelheid bewegende ATtentie
die geraakt wordt door een ruimte die met een
constante acceleratie naar boven beweegt. Tevens
is er dus geen verschil tussen gewichtloosheid in de
ruimte, ver weg van zwaartekracht en gewichtloosheid
ATtentie
Periodiek der S.V.A.T. Astatine | Jaargang 3 | juli 2009
Katana:
Japanse zwaardsmeedkunst
Nieuwe studieadviseur
Pi
3-5 Taipei 101
Figuur 2: Het equivalentieprincipe; er is geen verschil
tussen zware en trage massa.
op aarde tijdens een vrije val.
Stel nu dat je een zaklamp zou hebben in je ruimteschip
en dat je die perpendiculair op de bewegingsrichting
zou laten schijnen. Omdat je ruimteschip omhoog
accelereert zal het pad dat het licht volgt naar beneden
lijken te buigen, omdat de vloer van het ruimteschip
naar boven komt. Dankzij het equivalentieprincipe kunnen
we het ruimteschip vervangen door zwaartekracht
en concluderen dat het pad dat het licht volgt door een
zwaartekrachtsveld gebogen is. Een van de fundamentele
principes in de optica is het principe van Fermat
dat stelt dat licht altijd het pad neemt met de minste
reistijd. Aangezien licht in vacuüm een constante snelheid
heeft (volgens Einsteins speciale relativiteit), betekent
dit dat het de kortst mogelijke afstand probeert
af te leggen. In platte Euclidische ruimte is de kortste
afstand tussen twee punten (een geodeet) een rechte
lijn. Einstein kon dus maar één conclusie trekken: de
ruimte is niet Euclidisch, maar gekromd, want het licht
volgt een gekromde baan.
Als de aarde een plat oppervlak gehad zou hebben,
zouden we deze kunnen beschrijven als een 2-dimensionaal
gebogen vlak (je hebt immers maar twee
coördinaten nodig om je positie te bepalen). Op een
soortgelijke wijze kan het heelal volgens Einstein beschreven
worden met 4-dimensionale ruimte-tijd. In
deze ruimte-tijd heeft elk punt 4 coördinaten: 3 ruimtelijke
coördinaten en 1 tijdscoördinaat. Objecten die rijk
zijn aan massa en/of energie (zoals planeten) oefenen
een invloed uit op de ruimte-tijd en vervormen deze.
Het gevolg hiervan is zwaartekracht. Je kunt je dit voorstellen
als een rubberen deken waar een bowlingbal
op ligt. De rubberen deken is de ruimte-tijd en de bowlingbal
is een massief object, bijvoorbeeld een planeet.
Onder de invloed van het gewicht van de bowlingbal
zal de deken indeuken en wanneer een golfbal langs
de bowlingbal wordt gerold zal deze afbuigen naar de
bowlingbal. Het is dus niet zo dat er een kracht op de
g
ATtentie
Periodiek der S.V.A.T. Astatine | Jaargang 3 | juli 2009
Katana:
Japanse zwaardsmeedkunst
Nieuwe studieadviseur
Pi
3-5 Taipei 101
19

Figuur 3: Artist impression van gekromde ruimte-tijd.
golfbal werkt, hij volgt gewoon een geodeet in gekromde
ruimte-tijd, die zo gekromd is door de bowlingbal.
Iets dat vaak verkeerd wordt begrepen is dat de ruimtetijd
wordt gekromd door energie en niet alleen door
massa. Dat massieve planeten de ruimte-tijd krommen
is een gevolg van de equivalentie van massa en energie,
zoals blijkt uit Einsteins beroemde formule:
Op deze manier valt ook goed te zien dat deeltjes zonder
massa, maar met een impuls (p), zoals fotonen,
invloed uit kunnen oefenen op de ruimte-tijd.
Natuurlijk moet elke theorie aan de tand gevoeld
worden en zo ook algemene relativiteit. De eerste test
was de eerdergenoemde periheliumprecessie van
Mercurius die Newton de das om had gedaan. Einstein
berekende een precessie van 43 boogseconden, wat
precies overeenkomt met de metingen.
Een ander effect waar Newton geen bevredigend
antwoord op kon geven werd door Einstein berekend:
gravitational lensing. Op 29 mei 1919 werd door Arthur
Eddington bewezen dat licht om massieve objecten
heen buigt door foto’s te maken van een eclips op het
eiland Principe. Gravitational lensing was een feit en
de geloofwaardigheid van algemene relativiteit kreeg
een enorme impuls. Deze ontdekking was vooral bruikbaar
voor astronomen, omdat dit ze in staat stelde om
heldere objecten, zoals quasars, die verscholen lagen
achter andere zware objecten, zoals melkwegstelsels,
te zien. Overigens verbaasde dit alles Einstein weinig;
toen een student Einstein eens vroeg wat hij had gedaan
als dit experiment uitgewezen zou hebben dat
gravitational lensing niet bestond antwoordde Einstein:
“Then I would have felt sorry for the dear Lord. The
theory is correct.”
Nog een effect zijn gravitational waves. Deze zouden
kunnen ontstaan als twee zeer zware objecten snel om
elkaar heen roteren, zoals bij een “binary star“ (figuur
4). Een samenwerkingsverband tussen ESA en NASA
genaamd “Laser Interferometer Space Antenna” (LISA)
zal deze rond 2020 gaan meten.
20
Figuur 4: Artist impression van gravitational waves; op
de voorgrond valt detector LISA te zien.
Een laatste interessant effect doet zich voor bij het
Global Positioning System (GPS). Om correct te functioneren
moet de tijd in elke satelliet tot op enkele nanoseconden
precies bekend zijn. Algemene relativiteit
voorspelt dat de tijd op een satelliet zo’n 7 microseconden
per dag langzamer loopt dan op aarde vanwege
zijn beweging rond de aarde. De klok zal echter zo’n 45
microseconden sneller tikken doordat hij zich verder
van de aarde bevindt, waar de ruimte-tijdkromming
minder is. In totaal is dat dus een afwijking van +38
microseconden. Dit lijkt weinig, maar in termen van
afstand betekent dit dat er elke dag een afwijking van
10km insluipt!
Hoewel algemene relativiteit op een aantal manieren
dus goede resultaten weet neer te zetten, is er een
gebied waar hij het gruwelijk laat afweten: kwantummechanica.
Op kleine schaal (lees: lage potentialen) is
de theorie onbruikbaar. Daarom is er een nieuw veld,
kwantumzwaartekracht genaamd, dat probeert de algemene
relativiteit en de kwantummechanica onder te
brengen in een “Theory of Everything“.
Eerder al werden de zwakke kernkracht en de elektromagnetische
kracht verenigd in de “Elektroweak
theory“ en werd deze theorie vervolgens met de sterke
kernkracht uitgebreid tot de “Grand Unified Theory“.
Het enige dat dus nog resteert is de zwaartekracht.
Op dit moment is er een aantal kandidaten, maar verreweg
de grootste is snaartheorie.
De snaartheorie gaat er vanuit dat deeltjes in werkelijkheid
kleine, trillende, eendimensionale snaren zijn.
Verschillende trillingswijzen van een snaar worden
waargenomen als verschillende deeltjes, er zijn echter
11 dimensies voor nodig om het te laten werken.
Opmerkelijk genoeg voorspelt de snaartheorie ook nog
het gravitondeeltje, dat verantwoordelijk moet zijn voor
de overbrenging van zwaartekracht. Dus, mocht je nog
een Nobelprijs willen winnen, probeer het eens in de
zwaartekracht.

{titel} Advertorial ASML
{subtitel} Samen groter worden door steeds kleiner te gaan!
Samen bouwen aan een machine die nog niet bestaat,
die in de toekomst dingen kan die nog niet mogelijk
zijn, om daarmee een product te kunnen maken dat
nog niet is bedacht.
Dat is zo’n beetje waar wij ons bij ASML mee bezig
houden. En dat is waarom ik voor ASML gekozen heb.
Drie jaar geleden ben ik, aan het eind van mijn studie
Elektrotechniek, gaan zoeken naar een baan. Natuurlijk
ga je dan kijken wat belangrijk is. Een technische
uitdaging? Diep de techniek in, of juist meer richting het
projectmanagement? Ontwikkelingsmogelijkheden?
Reizen?
In mijn zoektocht naar een interessante toekomst
belandde ik bij een aantal mogelijke werkgevers,
waarbij ASML er meteen uitsprong. Waarom? Nou,
volgens mij valt dat in 1 woord samen te vatten:
uitdaging!
Aan de slag bij ASML
ASML is marktleider in een hightech markt. Dat word
je niet zomaar en dat merk je ook aan de mensen die
bij ASML werken. Stuk voor stuk zijn we gedreven om
samen het onmogelijke mogelijk te maken.
Iedereen heeft veel vrijheid, om zo het beste uit zichzelf
te halen. Want juist het werken met de nieuwste
technologie vereist een stevige dosis creativiteit en
gedrevenheid.
Twee en een half jaar geleden ben ik daarom gestart
bij de afdeling Equipment Engineering, Illumination.
Als Equipment Engineer is het je taak om diverse
nieuwe systemen en projecten te begeleiden vanaf de
designfase, om er zo voor te zorgen dat de uiteindelijk
geleverde systemen de juiste functionaliteit hebben en
houden.
Hiervoor hebben we niet alleen contact met de diverse
takken binnen development (Optics, Electronics,
Software, Mechanical layout, Mechatronics, etc.), maar
ook met Marketing, Production Engineering, Supply
Chain en natuurlijk: de klant. Want een machine die
tot op de 2nm nauwkeurig positioneert, die bouw je
namelijk niet met een enkele competentie.
Etienne Thewissen
{schrijver}
Internationale omgeving
Een van de pluspunten van een hightech marktleider is
het internationale speelveld waarin je je bevindt. In mijn
geval begin ik de dag dus regelmatig met conference
calls met Azië en sluit ik de dag met conference calls
met de VS. Met meer dan 60 vestigingen over de
hele wereld en het hoofdkantoor in Veldhoven wordt
er bij ASML rond de klok gewerkt. Dat is overigens
niet het enige contact met de internationale kant van
ASML: ook hier in Nederland werkt een groot aantal
internationale ontwikkelaars, planners en overige
collega’s.
Tja, en met zo’n verspreid netwerk kan er natuurlijk
ook regelmatig wel eens gereisd worden. Zo ben ik
voor de introductie van nieuwe systemen en producten
al diverse malen op reis geweest en heb zo al heel wat
van de wereld als ASML’er kunnen zien.
Maak je eigen carrièrepad
Op een dag hoorde ik de spreuk: “ASML shows
you the door, but you have to open it yourself”. En
niets is minder waar! De mogelijkheden om jezelf
te ontwikkelen binnen ASML zijn talrijk. Ze hangen
eigenlijk maar van 1 factor af: jezelf. Wat wil je graag
doen? En wat zou je over een paar jaar willen doen?
ASML stelt ons in staat om jezelf te ontwikkelen op die
vlakken waarin je in de toekomst ook verder wilt.
Dat is dus ook de reden dat we geen standaard
traineeships of vastomlijnde carrièrepaden hebben:
iedereen vindt binnen ASML zijn of haar eigen weg
naar de top.
Dat wil trouwens niet zeggen dat iedereen bij ons dus
manager moet worden: nee, juist ook de technische
ontwikkeling van mensen wordt ondersteund. De
toegekende fellowships aan technische toppers zijn
hier een goed voorbeeld van.
Al met al dus volgens mij reden genoeg om binnenkort
eens een kijkje in de keuken bij ASML te komen nemen!
21

{titel} Waterbaan
{subtitel} Of elektrisch circuit?
Engineering I is alweer een tijdje geleden afgerond
door de eerstejaars en elk jaar is het weer hetzelfde
liedje: niemand snapt het elektronicagedeelte (uitzonderingen
daargelaten) en door de jokerregeling glippen
de meesten door het tentamen – voor mij was dit niet
anders. Het lijkt erbij te horen. Hoe komt het nou? Ik
denk dat de begrippen te abstract zijn: wat is spanning,
wat is stroom? En weerstand dan? Dit artikel is
een poging om het wat duidelijker te maken, door een
vergelijking met iets wat we allemaal kennen: water.
Een kwalitatief verhaaltje over druk en stroming en
vernauwing is natuurlijk grappig, maar te simpel voor
de ATtentie: alles moet één op één vergelijkbaar zijn en
dus ook kwantitatief kloppen.
Basisbegrippen
Bij elektriciteit zijn twee basisgrootheden belangrijk:
spanning en stroom. Ze zijn aan elkaar gerelateerd via
lading:
[U] = V = J/C, oftewel U is energie per ladingseenheid
[I] = A = C/s, oftewel I is lading per seconde
Het waterequivalent van stroom is ook waterstroom,
maar moet dit een stroomsnelheid v of debiet Q
worden? Het equivalent van spanning geeft uitkomst:
als de waterdruk p in Pa wordt uitgedrukt, volgt dat
stroom het debiet moet worden:
[p] = Pa = N/m2 = J/m3 , oftewel p is energie per volume
[Q] = m3 /s, oftewel Q is volume per seconde
Het product hiervan, equivalent aan het elektrische
U•I=P, moet dus een vermogen opleveren:
[P] = [p]•[Q] = Nm/s = J/s = W
Kwantificeren p en Q
Een fundamenteel verschil tussen druk en spanning is
dat de laatste wel negatief kan worden. In tegenstelling
tot spanning, is er dus wel sprake van een absolute
druk: we definiëren het nulpunt op p , de luchtdruk op
o
Aarde - voor het gemak als 100 kPa. Hoger mag, lager
niet. We nemen als equivalent voor 1 V niet 1 Pa, maar
1 kPa - dit komt beter overeen met reële waarden.
Om de eenheid van P (vermogen) te laten kloppen, nemen
we als equivalent voor 1 A een debiet van 1 L/s.
Dit is meteen een reële orde van grootte!
22
Geert Folkertsma
{schrijver}
Bronnen en verbindingen
Om een echt watercircuit te kunnen bouwen, zijn in
ieder geval stroom- of spanningsbronnen nodig, alsook
verbindingen. De verbindingen zijn eenvoudig: het
worden buizen waar het water door stroomt. Om de
stroomsnelheid binnen de perken te houden, nemen
we buizen met een diameter D van 20cm, dit geeft een
stroomsnelheid v in de orde van grootte van 1 m/s.
De makkelijkste bron is de stroombron: dit is gewoon
een pomp, ze worden verkocht met een specificatie
van debiet. Alles wat rond de L/s of m3 /h zit is goed.
Een spanningsbron is wat lastiger: hoe geef je
water een bepaalde druk? Vloeistofstatica geeft het
antwoord: waterdruk is afhankelijk van de hoogte van
de waterkolom erboven. De spanningsbron wordt een
verticale tank met een waterhoogte afhankelijk van de
gewenste spanning, volgens
p = ρ•g•h, ofwel h=p/(ρ•g)
met ρ de dichtheid in kg/L (want p is in kPa) en g de
zwaartekrachtversnelling, ongeveer 10 m/s2 . Dat is
fijn, want zo is elke decimeter ongeveer 1 “V” (kPa)
erbij. Om het water op hoogte te krijgen heeft ook de
spanningsbron een pomp die de waterhoogte constant
houdt. Hieronder staat dan het eerste circuit!
Figuur 1: Een simpel circuit met spannings- en stroombron,
oftewel een waterkolom (links) en een pomp
(rechts). In de bovenste pijp heerst een hoge druk, in
de onderste is de druk p 0 ; de stro(o)m(ing) is met de
klok mee.

Vermogen in water
De vermogens in dit eerste circuit (figuur 1) zijn net
zo uit te rekenen als bij een elektrisch circuit, met
P = Q•p. Q en p zijn allebei bekend, want (zoals we
later zullen bewijzen) de wetten van Kirchhoff gelden:
de stroom door de drukbron is gelijk aan die door de
pomp en de drukval in beide bronnen is tegengesteld.
Het geassocieerd vermogen van de beide bronnen is
dus gelijk, met uitzondering van het teken.
De vraag is: wanneer is het nu positief en wanneer
negatief? Dit is iets wat veel mensen bij elektrische
circuits vaak lastig vinden, maar door aan dit
watercircuit te denken wordt het makkelijk. Het
enige wat je hoeft te onthouden is dat het vermogen
positief is wanneer er energie gedissipeerd wordt: er
wordt elektrische energie omgezet in (vaak) warmte.
Wanneer is dit het geval?
In het circuit in figuur 1 komt water met hoge druk de
pomp binnen en verlaat het met lage druk. De pomp
hoeft eigenlijk niets te doen en is meer een soort
schoepenrad: hier wordt duidelijk energie gedissipeerd;
het teken is positief. Automatisch volgt dat de drukbron
vermogen genereert, dus krijgt die een negatief teken.
Zou de pomp omgedraaid worden, dan zou hij water
van een plek met lage druk naar hoge druk moeten
pompen en dus duidelijk zware arbeid moeten
verrichten; het vermogen is negatief (want er wordt
vermogen gegenereerd, niet gedissipeerd).
Weerstand
De simpelste volgende elektronicacomponent is de
weerstand. Passief, symmetrisch en volgens Ohm een
lineaire relatie tussen spanning en stroom:
R = U/I of U = I•R of I = U/R
Het is duidelijk wat de waterweerstand moet doen: net
als een elektrische weerstand de stroom als gevolg van
een spanningsval inperken, of bij een gegeven stroom
de spanningsval bepalen; beide simpel lineair.
Dit is te realiseren door plaatselijk een vernauwing in
de buis te maken. De eenheid is eenvoudig te bepalen:
[R] = [P]/[Q] = N/dm2 • s/dm3 = Ns/dm5 Kwantificeren R
Om iets kwantitatiefs over R te kunnen zeggen, hebben
we stromingsleer nodig: wanneer het drukverlies als
functie van de stroomsnelheid bekend is, kunnen we
daar de weerstand uit bepalen.
De eerste stap is het bepalen van het Reynoldsgetal
Re, gegeven door Re = v•D•ρ/μ, waarbij v de stroomsnelheid
is (dus niet het debiet), D de diameter van de
buis en μ de dynamische viscositeit, voor water gelijk
aan 1 mPa•s.
Nu kan de drukval worden uitgerekend volgens
Δp = λ • L/D • ρ/2 • v2 Waarbij L de lengte van de buis en λ de drukvalcoëfficiënt
is: λ=64/Re voor laminaire stroming en voor
turbulente stroming wordt λ gegeven door:
Probleem!
Bij het invullen van de bedachte waarden voor v, D en
dergelijke blijkt dat Re=12.732, wat betekent dat de
stroming turbulent is (Re>2320). Waarom is dat erg?
We moeten de lelijke formule hierboven gebruiken en
de drukval ΔP is nu min of meer kwadratisch afhankelijk
van de stroomsnelheid (en dus het debiet Q), terwijl
we voor de weerstand willen dat geldt ΔP=R•Q - een
lineair verband!
Bij een laminaire stroming staat v in λ (in plaats van
log(v) 2 ), waardoor er een v wegvalt uit de formule voor
Δp en het wel klopt. Wat nu? Om tot laminaire stroming
te komen moet de pijpdiameter omlaag, maar ook de
snelheid, dus er is ook een veel lagere Q nodig. Om
het allemaal te laten kloppen moeten we op de lullige
schaal van de chips van Project III gaan zitten en dat
was nou net niet de bedoeling, we willen het voor ons
kunnen zien!
De oplossing
Als we stroomsnelheid en dergelijke niet willen
veranderen, zit er maar een ding op om Re omlaag
te krijgen: de viscositeit μ verhogen, oftewel een
andere vloeistof dan water kiezen. Na wat geblader
door tabellenboeken valt de keus op olijfolie: met
μ=81mPa•s valt de stroming bij de gekozen dimensies
mooi binnen het laminaire regime. Wel jammer is dat
de druk nu niet meer met 10kPa per m toeneemt,
zoals het bij water zo mooi uitkwam - de dichtheid van
olijfolie is immers slechts 800-900 kg/m3 .
Kwantificeren R, poging 2
De formule voor drukval is nu makkelijk in te vullen;
een waarde voor R kan gevonden worden door de wet
van Ohm voor water, R=ΔP/Q. Uiteindelijk vinden we:
R=128/π LμD-4 .
Ingevuld voor een buis met D=2cm en L=1m krijgen we
een weerstand met een waarde van 25kPa/Ls -1
NB: Kritische lezers vragen zich nu af of de weerstand
van de voorgestelde “stroomdraden”, de buizen met
een diameter van 20cm, wel verwaarloosbaar is ten
opzichte van deze weerstanden. Wees gerust: de weerstand
van deze buizen bedraagt 0,002 kPa/Ls -1 m -1 .
23

Het tweede circuit en Kirchhoff?
Hoe rekenen we nu de verschillende drukken en
debieten uit? Zijn de wetten van Kirchhoff toepasbaar?
De spanningswet van Kirchhoff zegt dat de som van
spanningsval over een gesloten pad in het circuit gelijk
moet zijn aan 0. Voor de waterbaan moet de som van
de (positieve en negatieve) drukverschillen onderweg
dus 0 zijn, en dit is ook logisch: we komen immers weer
op hetzelfde punt uit. Conclusie: de spanningswet van
Kirchhoff geldt ook voor water en olijfolie.
De stroomwet van Kirchhoff zegt dat er geen
ladingsophoping plaatsvindt: wat een knooppunt
instroomt, stroomt er ook weer uit. Voor olijfolie is dit
ook geldig, als we de volumeverandering ten gevolge
van druk verwaarlozen. Dit kan als de druk niet te hoog
wordt - tussen 1 en 100 kPa is de volumeverandering
minder dan 1% en dus verwaarloosbaar.
NB: Doordat de wetten van Kirchhoff en de wet van
Ohm geldig zijn, kunnen we vervangingsweerstanden
op dezelfde manier bepalen als bij elektrische weerstanden.
Figuur 2: Een circuit met drukbron en drie weerstanden;
Δp=100kPa; R 1 , R 2 en R 3 zijn 10, 20 en 60 kPa/Ls -1 .
Rekenen..
Door voor elk element de elementsvergelijking op te
schrijven (bijvoorbeeld p -p =Q •R ) en dit stelsel van
1 2 1 1
vergelijkingen op te lossen, vinden we:
p =100kPa, p =60kPa, Q =4Ls 1 2 1 -1 , Q =3Ls 2 -1 en Q =1Ls 3 -1 .
Gaaf, nietwaar? Nu tijd voor iets echt interessants!
Condensator
Een condensator kan tijdelijk lading opslaan bij een
bepaalde spanning en heeft een aantal relaties
waarvan i=C•dv/dt en Q=CV de belangrijkste zijn. Het
voorstel voor een watercondensator is een reservoir
met een geveerde, beweegbare wand in het midden;
zie figuur 3. Deze kan water opslaan, heeft een druk
afhankelijk van de hoeveelheid opgeslagen water en de
stroom is hopelijk evenredig met de drukverandering.
Laten we kijken of de relaties en eenheden willen
kloppen!
24
p
p 1
p 0
Q 3
R 1
Q 1
R 3 R 2
p 2
Q 2
Figuur 3: De condensator is een bak met een horizontaal
beweegbare wand, tegengehouden door een veer.
De kracht die de veer via de plaat uitoefent op het
water is F=k•u; k is de veerconstante in N/m. Het
drukverschil tussen de twee compartimenten is dus
Δp=F/A=ku/A (A is de oppervlakte van de plaat). De
uitwijking u wordt gegeven door u = ΔV/A, waarbij ΔV
het in- of uitgestroomde water is. Deze vergelijkingen
leveren p=kΔV/A2 . ΔV is de tijdsintegraal over het debiet
Q; door links en rechts te differentiëren en door k/A2 te
delen vinden we: Q = A2 /k•dp/dt. In vergelijking met
i=C•dv/dt lijkt het dat we C=A2 /k hebben gevonden.
De eenheid van C is m4 /Nm-1 , oftewel L/kPa, ook dit
klopt met de formules!
Spoel? Win een taart!
In plaats van de laatste halve kolom te wijden aan een
rechttoe-rechtaan analyse met een condensator, gaan
we nog proberen een waterspoel te verzinnen. Een
spoel doet net zoiets als een condensator, maar dan
met stroom: v = L•di/dt. In figuur 4 zie je het voorstel
voor een spoel: een schoepenrad dat door water in
beweging wordt gebracht en door zijn eigen traagheid
een tijdje door kan draaien.
Figuur 4: De spoel is een schoepenrad met hoogte h
[m], diameter D [m] en traagheidsmoment I [kg•m 2 ].
Uiteindelijk vinden we voor de inductie L van deze
“spoel”, waarvoor geldt p=L•dQ/dt:
En die taart dan?
Helaas heb ik geen ruimte meer voor de afleiding
van bovenstaande formule. Daarom heb ik een taart
voor de eerste twee mensen die mij de correcte
afleiding geven. Behalve de bij de figuur genoemde
eigenschappen mag je ervan uitgaan dat (ondanks
mijn klunzige tekening) het schoepenrad ideaal is,
wat wil zeggen dat het water het rad slechts één kant
om duwt, dus altijd tegen één zijde van één schoep.
Vragen en oplossingen naar de redactie of yours truly.

{titel} Bierproefavond
{subtitel} Zuipen voor gevorderden
De derde woensdag van oktober was een ouderwets
gezellige avond met veel speciaalbier in de Tombe.
De aanmeldingen voor het bierproeven kwamen
van AT’ers over de hele wereld - zelfs studenten van
onze dependances in Zürich en Göteborg waren (zij
het op afstand) aanwezig. In de overvolle en altijd
subtropische Tombe begonnen we met twee bijzondere
biertjes uit Duitsland.
Het eerste biertje, Mönchshof Schwarzbier, wordt in
Kulmbach in Zuid-Duitsland gebrouwen. Zoals de naam
al doet vermoeden is Schwarzbier een zeer donker
biertje met slechts 4,9% alcohol. De geschiedenis
van deze donkere bieren gaat terug tot 1543. De
donkere kleur komt van de mout. Mout is gedeeltelijk
ontkiemd graan, bij bier wordt meestal gerst gebruikt.
De gerst wordt zes dagen lang onder water gezet
zodat de korrels ontkiemen. Bij het ontkiemen wordt
het zetmeel omgezet in suikers, welke bij het brouwen
weer worden omgezet in alcohol. Na zes dagen wordt
het kiemproces gestopt door het water eruit te halen en
het mout te drogen. Bij oude brouwprocessen gebeurde
dit rond de 110°C, waardoor het mout donker werd en
het bier een karakteristieke smaak kreeg. Bij moderne
brouwprocessen mag er meer water in de mout zitten
en wordt het gedroogd op ongeveer 80°C - zo kan een
pilsener worden gebrouwen. De pilseners zoals we
die nu kennen, worden nog maar zo’n honderd jaar
gebrouwen, daarvoor waren alle bieren dus een stuk
donkerder.
Het tweede bier dat deze avond genuttigd werd, was
de Dunkel Weißen van Paulaner uit München. Deze
soepele verfrissende Weißen viel bij iedereen in de
smaak; de meeste aanwezigen begonnen echter toch
Mark van {schrijver} Schagen
wel te verlangen naar het echte werk. Daarom werd al
snel het derde biertje geserveerd, Isid’or van La Trappe.
Dit lichtzoete amberbier van 7,5% procent is speciaal
gebrouwen naar aanleiding van het 25e lustrum van de
brouwerij. Het bier is vernoemd naar broeder Isidorus
Laaber die 125 jaar geleden de eerste brouwmeester
was van dit klooster. Het klooster waar La Trappe wordt
gebrouwen ligt vlak buiten Tilburg en voldoet aan de
drie criteria die aan trappistenbier worden gesteld:
1. Het bier wordt gebrouwen binnen de muren van een
trappistenabdij, door de monniken zelf of onder hun
toezicht.
2. De brouwerij moet ondergeschikt zijn aan het
klooster en getuigen van een bedrijfscultuur die past
bij het monastieke project.
3. De brouwerij heeft niet als doel winst te maken.
De inkomsten zorgen voor het levensonderhoud van
de monniken en het onderhoud van de abdij. Winst
die vervolgens overblijft, wordt geschonken aan
charitatieve doelen.
Onderhand was het wel tijd geworden voor roze
olifantjes, kortom Delirium Tremens. Dit blonde bier
van 9% uit Melle in België is simpelweg het beste bier
ter wereld. Het won dan ook de gouden medaille op het
World Beer Championship van Chicago in 1998.
De avond werd knallend afgesloten met de
Stormbock. Dit zware bokbier wordt gebrouwen aan
de Waddenzeekant van Texel en viel bij de aanwezigen
goed in de smaak. Dat is ook niet zo verwonderlijk,
omdat iedereen aan het eind van de avond een vrolijke
dronkenschap te pakken had.
25

{titel} Veiligheid op de spoorwegen
{subtitel} Bomen, kruizen en lichtjes
Er kan veel gezegd worden over het openbaar vervoer:
aansluitingen moeten worden verbeterd, treinen
moeten sneller rijden, vertragingen moeten worden
beperkt. Toch is het belangrijkste wel dat het openbaar
vervoer veilig is. Om de veiligheid te waarborgen zijn er
allerlei maatregelen getroffen, maar helaas is het niet
overal even veilig en gebeuren er nog steeds ongelukken.
Zo is er in de buurt van Boxtel een onbewaakte
spoorwegovergang waar enkele dodelijke ongelukken
zijn gebeurd. Op deze overgang staan geen slagbomen
en dus is het gemakkelijker het spoor op te rijden op
het moment dat je dit níet moet doen. Na het ongeluk
in oktober 2009, waarbij de trein ontspoorde, is het
spoor zo ernstig beschadigd dat het traject enkele
dagen dicht moest blijven. Daarbij werd er bepaald de
spoorwegovergang dicht te houden. Een goede beslissing
natuurlijk, omdat dit beter is voor de veiligheid,
maar een permanente oplossing is het niet.
Beveiliging tussen treinen en ander verkeer
Er zijn verschillende aspecten aan de spoorwegen
die beveiligd moeten worden. Zo mogen mensen (en
dieren) rondom het spoor niet in gevaar komen. In
stedelijke gebieden zijn vaak hekken geplaatst langs
het spoor, zodat er niet per ongeluk iemand het spoor
op kan. De zwakke punten hierin zijn de overwegen. Een
gelijkvloerse kruising tussen trein- en wegverkeer heeft
ontzettend veel risico’s en daarom zijn deze vrijwel altijd
voorzien van een waarschuwingsinstallatie. De meest
voorkomende waarschuwing is het andreaskruis.
Op onbewaakte spoorwegovergangen is dit de enige
waarschuwing en daar
moet dan ook goed
opgelet worden door
het wegverkeer of het
oversteken veilig gedaan
kan worden. De volgende
stap is een AKI, ofwel een
Automatische Knipperlicht
Installatie. Hierbij is
naast het andreaskruis
ook een knipperlicht
aanwezig dat rood zal
knipperen wanneer er
een trein in aantocht is.
Bij de meeste AKI’s zijn er
ook bellen aanwezig die
Figuur 1: Overgang
zullen luiden.
Jochem {schrijver} Giesbers
De AHOB (Automatische Halve Overweg Bomen) heeft
slagbomen die één weghelft beslaan. Hierdoor wordt
wegverkeer gemakkelijk tegengehouden het spoor op
te rijden bij een naderende trein, maar kan een auto op
het spoor nog veilig het spoor verlaten. Helaas voelen
sommige mensen zich “helden” en zigzaggen nog snel
het spoor over voor de trein langskomt.
De ADOB (de D staat voor dubbele) sluit het spoor
compleet af met meer slagbomen. Dit zorgt er echter
wel voor dat er eventueel wegverkeer opgesloten kan
raken tussen de slagbomen. Dit wordt na een aantal
seconden geconstateerd en dan zullen de uitrijbomen
snel openen, zodat het spoor vrij kan worden gemaakt.
Vanwege deze extra beveiliging moet de ADOB eerder
sluiten dan een AHOB en dit gaat natuurlijk ten koste
van de doorstroming.
Voor overgangen voor personeel wordt er ook een
leuke afkorting gebruikt: WIDO. De WaarschuwingsInstallatie
bij DienstOverpaden heeft lantaarns langs het
spoor die constant branden wanneer er veilig gepasseerd
kan worden. Bij een knipperend signaal staat er
minstens één spoorsein op groen en is er dus een kans
op een passerende trein. Personeel moet dan goed oppassen.
Beveiliging tussen treinen onderling
Zolang er maar één trein per spoor rijdt, is de kans
op een botsing tussen twee treinen nul. Pas als er
meerdere treinen per spoor aanwezig zijn of wanneer
sporen elkaar kruisen, wordt hij groter dan nul. Op het
Nederlandse spoornetwerk wordt er gebruik gemaakt
van een automatisch blokstelsel. Rond stations staan
seinen langs het spoor die samen met spoorwissels bediend
worden door treindienstleiders. Tussen stations
in zijn de seinen automatisch (P-seinen, permissieve
seinen). Zodra de voorste wagon een sein voorbij rijdt,
springt dit sein op rood. Pas als de laatste wagon het
volgende sein passeert, springt het eerste sein weer
op groen. De seinen geven dus aan of het komende
blok vrij is van treinen. De afstand tussen de seinen
is afhankelijk van de snelheid waarmee gereden mag
worden, want er moet uiteraard rekening worden
gehouden met een remweg. Er zijn drie beveiligingssysteems
die gebruikt worden en ze zijn afhankelijk
van de seinen.
27

De eerste heet Verkeerd Spoor. Op sommige trajecten
is het niet mogelijk om op het linkerspoor (waar de tegemoetkomende
treinen rijden) te rijden, omdat daar
niet in beide richtingen seinen zijn geplaatst. Als het
rechterspoor dan voor een trein was afgesloten, moest
hij een verklaring halen en tekenen om het linkerspoor
te mogen gebruiken. Wel bij een lagere snelheid natuurlijk.
Spoorwegovergangen waren vaak niet berekend
op zulke “spookrijders” en daarom werd de trein
met een lage snelheid naar een overgang gereden om
daar met zijn aanwezigheid aan te duiden dat het wegverkeer
voorrang moet verlenen.
Vandaag de dag zie je vaak de beveiliging Linker Spoor.
Hierbij kan wel op seinbediening op het linkerspoor
worden gereden. Spoorwegovergangen werken nu ook
goed. Het linkerspoor heeft nu in de ”verkeerde richting”
een begin- en eindsein, maar daartussen geen
automatische seinen. Ook bij deze beveiliging kan er
maar één trein onderweg zijn tussen twee stations. Dat
is nog steeds een nadeel. Een variant is dat er langs
het linkerspoor wel enkele tussenseinen staan (P-seinen),
waardoor er alsnog meerdere treinen onderweg
kunnen zijn. Keren op de vrije baan blijft echter niet
mogelijk.
Het ideale seinsysteem is Dubbel Enkelspoor, waarbij
beide sporen in beide richtingen seinen hebben. Met
vier aansturingsdraden worden alle seinen aangestuurd
en ontstaat er een Absoluut Permissief Blokstelsel,
een vierdraads APB. Dit systeem is veiliger dan
Linker Spoor en laat een hogere rijsnelheid toe in de
andere richting.
Soorten seinen
Er zijn twee soorten lichtseinen, bekend als hoge seinen
en dwergseinen. De laatst genoemde komt vaak
voor rond stations en mogen maar met maximaal 40
km/u voorbijgereden worden. In onderstaande foto
wordt het stopsein gegeven en een machinist zal hier
dan uiteraard voor moeten stoppen. Als het rechterlicht
geel knippert, mag het sein voorbijgereden worden. Dit
moet wel heel langzaam gebeuren, want er kan zich
een trein of ongecontroleerd stuk spoor achter het sein
bevinden. Dit wordt ook wel rijden op zicht genoemd.
Figuur 2: Een dwergsein langs het spoor.
28
Als het rechterlicht niet knippert, maar wel geel licht
uitstraalt, dan mag er een stopsein worden verwacht
bij het volgende sein. Als laatste kan het bovenste licht
op groen staan en dan mag er gewoon voorbij het sein
worden gereden. Let wel, nog steeds met maximaal 40
km/u.
Hoge seinen lijken heel veel op de stoplichten die wij
kennen op de weg. Het eerste wat zal opvallen is dat
het rode licht onderaan zit, en het groene licht bovenaan.
Dit is niet zomaar gedaan, er zit een reden achter.
Boven elke lamp zit een fantoomkap gemonteerd. Bij
hevige sneeuwval is het mogelijk dat hierop sneeuw
blijft liggen en de bovenste twee lichten worden geblokkeerd;
een stopsein zal echter altijd zichtbaar zijn.
De soorten seinen zijn bij hoge seinen hetzelfde als
bij dwergseinen, behalve dat de snelheid natuurlijk
hoger ligt. Doordat de hoge seinen hoog op een paal
gemonteerd zitten, zijn ze veel beter te zien op hogere
snelheid dan dwergseinen.
Snelheid
De beveiliging van het spoor is ook afhankelijk van
de snelheid waarmee er op het spoor gereden mag
worden. Stoptreinen rijden circa 60 tot 90 km/u, afhankelijk
van het aantal stops. Niet echt een punt voor
de beveiliging. De intercity’s in ons land gaan zo’n 130
tot 140 km/u. Hier is toch wel ongeveer het maximum
bereikt, want bij hogere snelheden zal de beveiliging
verbeterd moeten worden. Zo zit er in de trein zelf een
waarschuwingssysteem dat de machinist een signaal
geeft als hij boven de maximumsnelheid zit. Dit zal
aangepast moeten worden als men bijvoorbeeld 160
km/u wil gaan rijden. Ook het seinsysteem zal moeten
worden veranderd, mensen bij spoorwegovergangen
moeten nog steeds evenveel tijd hebben om veilig
het spoor over te kunnen steken. De afstand tussen
P-seinen dient vergroot te worden, vanwege de grotere
remweg. Op sommige trajecten is het al toegestaan om
160 km/u te rijden, dus we kunnen ervan uitgaan dat
de (meeste) treinen zelf al zijn aangepast, en dat sommige
trajecten ook veranderingen hebben ondergaan
aan hun seinsystemen.
HSL
In Nederland is er nog de HSL van Schiphol naar Antwerpen,
waar uiteindelijk 300 km/u gereden zal worden.
Zelf ben ik erg benieuwd hoe de beveiliging hier in
elkaar zit. Zou het seinsysteem compleet anders zijn?
Hoeveel wissels hebben ze in het traject geplaatst?
Met die snelheid zouden ze natuurlijk geen spoorwegovergang
kunnen realiseren, dat zou veel te veel risico
opleveren. Leuke vragen over de veiligheid; laten we
maar aannemen dat de ontwerpers hier goed over hebben
nagedacht.

{titel} Lifehacking?
{subtitel} Doe wat je doet efficiënt
In ATtentie 3-3 schreef Ben van der Harg over alle informatie
die op internet te vinden is; ook op onverwachte
plekken zoals YouTube bleek veel informatie te vinden,
zoals op het MIT Channel.
Mensen zitten steeds meer achter de computer en ook
al kun je veel met een computer, het maakt je werk
lang niet altijd efficiënter. Lifehacking is de term die
alle trucjes beschrijft om je efficiënter met je tijd om
te laten gaan.
Vaak loont het dan ook om van tevoren over het organiseren
van je taken en data na te denken. Dit voorkomt
dat je dingen vergeet of documenten kwijtraakt. Ook
kan het ervoor zorgen dat je sneller kunt werken, zodat
je meer tijd over hebt om leuke dingen te doen.
Minder muizen
Een van de factoren die RSI kan veroorzaken is het
continue verplaatsen van je rechterhand van muis
naar toetsenbord. Dat is een van de redenen dat het
goed is om veel sneltoetsen te gebruiken, daarnaast
is het ook veel sneller. Zoek daarom de sneltoetsen
eens op voor functies die je vaak gebruikt en maak ze
anders aan.
Fit
Als je lekker door wilt werken aan je project of flink
moet studeren is het belangrijk dat je lekker achter
je bureau zit. Zorg er daarom voor dat je fit bent; als
student is voldoende slaap krijgen niet altijd een optie,
maar je kunt wel een powernapje doen waarna je je
weer fit voelt. Ga ook regelmatig sporten, dit zorgt er
namelijk niet alleen voor dat je lichaam in conditie
blijft, maar vaak kun je dan ook even je hoofd leegmaken
(ook als je chagrijnig bent) en daarna weer flink
aan de slag.
Als je eenmaal aan de slag bent, zorg dan dat je goed
zit, want aan de slag gaan is één ding, maar als je
last krijg van je spieren en daardoor niet meer lekker
zit, ben je ook niet goed bezig. Zorg daarom voor een
goede stoel en als je met een laptop werkt, doe dat
dan bij voorkeur met een losse muis, los toetsenbord
en een laptopsteun.
To-do list
Veel studenten geven aan dat ze het druk hebben als
je ze vraagt hoe het gaat. Bij verder vragen weten ze
vaak niet precies waar ze druk mee zijn. Iets wat aan-
Hein {schrijver} Verputten
geeft dat ze niet echt georganiseerd hebben waar ze
mee bezig zijn.
Daarom is het goed om allereerst te beginnen met een
to-do list. Schrijf alles op wat je wilt doen. Deze lijst kun
je opdelen in verschillende categorieën, bijvoorbeeld:
studeren, werk en mijzelf. Dit kun je dan nog onderverdelen
in prioriteit en geen prioriteit, maar houd het wel
overzichtelijk, dus 6 categorieën is wel het maximum.
Als je eenmaal een to-do list hebt, ga deze dan afwerken.
Wissel de leuke dingen af met de minder leuke
dingen, zodat de saaie dingen niet blijven liggen tot
na de deadline. Als er een harde deadline zit aan een
punt op je lijst, schrijf deze er dan ook bij, zodat je hier
rekening mee kunt houden.
Eenmaal gewend aan een to-do list geeft het je voldoening
als je kunt zien hoeveel je hebt gedaan op
een dag. Een hele dag rommelen in huis en allerlei
kleine dingetjes doen geeft geen voldoening. Om dit
te voorkomen kun je de dingen die je dan hebt gedaan
opschrijven en ook meteen weer afstrepen, zodat je
saldo voor die dag toch weer positief uitvalt.
Multitasken
Vrouwen kunnen multitasken en mannen niet, dat is de
algemene opvatting. Dit is in ieder geval niet helemaal
waar; mensen kunnen multitasken tot op zekere hoogte.
Je kunt namelijk prima tegelijkertijd tv-kijken en
eten; typen en lezen wat je aan het typen bent; fietsen
en praten tegelijkertijd. Dit zijn allemaal dingen waarbij
je twee verschillende delen van je hersenen gebruikt:
een motoriek deel en iets waar je bij moet nadenken.
Bij het typen en lezen tegelijkertijd gebruiken beide
handelingen het taaldeel van je hersenen, maar omdat
het over precies hetzelfde gaat, gaat dat wel goed.
Ook waren dat voorbeelden waarbij je niet voor beide
onderdelen concentratie nodig hebt. Bij multitasken
gaat het namelijk fout als je je op twee onderdelen
tegelijkertijd probeert te concentreren: een telefoongesprek
voeren en een mailtje schrijven bijvoorbeeld.
Wil je dingen gedaan krijgen, zorg dan dat je je concentratie
richt op één onderwerp en maak dit ook af.
Daarvoor is je to-do list ook gemakkelijk: als je midden
in de ene taak iets verzint, ga dit dan niet direct doen,
maar schrijf het op en ga er mee bezig als je met je
andere taken klaar bent.
29

Concentratie
Je bent net begonnen om een stuk te typen voor je
project, maar er komt een mailtje van een commissiegenootje
over de notulen; weg concentratie. Vijf
minuten later ben je weer begonnen, een reactie op
je mailtje. Concentreren is moeilijk als je continu onderbroken
wordt, zorg er daarom voor dat dit zo min
mogelijk gebeurt als je echt wat wilt doen. Zet in je
e-mailprogramma de pop-up voor nieuwe e-mail uit
of sluit het programma helemaal af. Daarnaast is het
ook verstandig om de deur van je projectkamer dicht
te doen of met je rug naar de deur te gaan zitten, zodat
je niet wordt afgeleid als er iemand langs komt lopen.
E-mail
Naast dat e-mail je kan afleiden, kan het ook erg nuttig
zijn. Aan het begin van je studententijd krijg je er een
aantal extra mailboxen bij: studentenmail, Astatinemail
en misschien nog wel meer naast de mailboxen die je
al had (hotmail, gmail, enzovoorts). Nu wordt het nuttig
om alles te bundelen in Thunderbird, Outlook, Gmail,
of een ander programma. Je kunt dan op een centrale
plaats zien waar er nieuwe mail is binnengekomen en
hoef je niet op de verschillende plekken in te loggen.
Ook sla je meteen de wachtwoorden op zodat je tijd
bespaart.
Nu alle verschillende e-mailtjes op één plek binnenkomen,
is het ook veel makkelijker om ze te organiseren.
Er zijn verschillende manieren om dit te doen, hier
volgt een aantal.
Filter je e-mail, zo komt de e-mail van commissies meteen
terecht in de commissiemap en de projecte-mail in
de map van het project.
Alle e-mail die je nu nog in je inbox over hebt, kan
veel verschillende onderwerpen hebben. Om deze
onderwerpen vast te sorteren kun je ze threaded weergeven
(standaard in Gmail). Je hebt dan een lijst per
e-mailconversatie, zodat je direct kunt teruglezen wat
jij en anderen daarover te zeggen hadden. Als het nu
nog niet overzichtelijk is, kun je nog een stapje verder
gaan. Houd alleen de e-mail die je nog nodig hebt in je
inbox en plaats de rest in mapjes als archief, to-do en
wachten op reactie. Zo kun je snel zien waar je nog op
moest reageren en het geeft wat rust.
Er is niets zo irritant als mensen die Svennen, oftewel
mensen die hun bijlage vergeten. Om dit te voorkomen
kun je in Thunderbird de add-on ”Attachment
Reminder” installeren, zodat je een pop-up krijgt als je
bepaalde woorden in je e-mail hebt staan, maar geen
bijlage hebt toegevoegd. Voor Outlook zijn ook scripts
te vinden die iets vergelijkbaars doen.
30
Word
Elk document dat je typt, bevat verschillende vormen
van opmaak: normale tekst, verschillende koppen, een
titel, enzovoorts. Elke keer handmatig alles opmaken
is naast onhandig ook vaak lelijker en dom. Het is veel
beter om gebruik te maken van ”styles”. Hiermee kun
je gemakkelijk alles in een stijl opmaken, maar kun je
ook een inhoudspagina direct laten opmaken.
Mocht je de standaard blauwe koppen en de dubbele
Line Spacing van Word 2007 niet fijn of mooi vinden,
dan is het aan te raden om wat tijd te besteden aan
het maken van een eigen style en deze op te slaan,
zodat je hier niet iedere keer opnieuw tijd aan hoeft te
besteden. Als je deze styles dan toch aan het maken
bent, kun je er direct sneltoetsen voor aanmaken (kop
1 Ctrl+1, kop 2 Ctrl+2, normale tekst Ctrl+spatie), dat
scheelt ook weer veel geklik en gezoek.
Omgang met anderen
Andere mensen kunnen je ook helpen je werk beter
te doen en jij kunt hen daarbij weer helpen. Als
eerste: durf sorry te zeggen als je wat hebt vergeten,
geef een korte uitleg, maar laat het daar ook bij.
Daarnaast is het belangrijk dat je kritiek durft te geven.
Mensen die continu dingen fout doen en daar niet op
gewezen worden, weten het zelf niet altijd, terwijl ze
het misschien makkelijk anders kunnen doen. Durf
daarnaast echter ook complimenten te geven, dan
weet iemand dat hij of zij het goed heeft gedaan en dat
geeft weer voldoening in je werk.
Hoe vaak gebeurt het niet dat je gehaast in de
trein zit en bang bent om je aansluiting te missen?
Waarschijnlijk te vaak, probeer hier vanaf te stappen:
als je in het weekend in de trein zit, heb je toch de tijd
en je kunt er vaak toch niks aan doen als je vertraging
hebt, dus waarom haasten? Als je naar een afspraak
gaat en je hebt de extra ingeplande tijd al verloren aan
vertraging, bel dan gewoon op dat het wat later wordt.
Iedereen weet dan tenminste waar hij aan toe is en jij
zit relaxter in de trein.
Bronnen en verder lezen
Martijn Aslander et.al, 100 Lifehackingtips om prettiger
en efficiënter te werken, Van Duuren Management,
Culemborg
Marjoleine de Vos, Het ideaal van deze tijd is chaotisch
gerommel. Multitasker doet niets goed, NRC Handelsblad
6-9-2008, Opinie & Debat 2-3,
http://www.lifehacking.nl
http://www.lifehackerbook.com
Hester Otter, Als e-mails en sms’jes je leven beheersen,
Trouw 7-11-2009, Gids 46-47, http://issuu.com/
mcoster/docs/artikel-trouw-lifehacking

{titel} Verjaardagen
{subtitel} Van wie krijgen we taart?
november
1 Joel van Tiem 18
3 Bart Smit 20
5 Tom van den Berg 20
8 Raimond Frentrop 20
11 Kasper Wenderich 22
12 Jolande Poel 21
12 Martin Klein Schaarsberg 20
15 Frank van den Brink 21
15 Karun Datadien 22
15 Casper Borsje 23
16 Bram Burkink 24
17 Mark Hidding 19
18 Victor Schouten 22
19 Albert van der Meer 19
21 Sander Keemink 22
22 David van Duinen 19
23 Chris Willemsen 20
23 Eelco van Ruiten 23
24 Jorrit Weidenaar 18
29 Alexander Hulsker 20
december
1 Thom Mensink 23
6 Ron Hendriks 20
8 Thijs ten Brinck 22
11 Pim Momberg 22
17 Stefan van Nierop 27
19 Vincent Strijker 22
20 Tim Berk 20
20 Guido Boerboom 20
21 Brigitte Bruijns 24
22 Arvid Keemink 22
22 Kylie Knepper 20
24 Joost van der Wiel 22
24 Rico Nijhof 22
24 Tjarco van Overbeek 20
30 Quirijn van Hengstum 21
31 Cristian Deenen 21
januari (2010)
1 Sander Bolk 20
1 Saskia Schildkamp 23
2 Daan van der Gun 23
4 Joram Boegborn 22
5 Paul Straathof 23
6 Ruud Meulenbroek 24
6 Sander Buijs 23
6 Thomas Schot 20
7 Jeroen Meijer 22
7 Luuk van der Velden 25
8 Joris van den Berg 23
9 Alex Louwes 24
10 Jens Schumacher 23
14 Justin Schaffer 21
14 Mark Valkering 25
15 Daniel van Poppelen 20
15 Klaas Bootsma 25
15 Michel van Hirtum 21
16 Rik Eijkelenkamp 21
17 Danny Bruins 24
17 Roy van Koten 25
18 Teun Bartelds 18
18 Marise Gielen 21
19 Zagar Zeeman 21
20 Bart Claessen 22
20 Marius van Voorden 22
21 Harm van de Haar 23
21 Luitzen Hietkamp 21
24 Guus Remmerswaal 20
28 Kees van der Zouw 21
28 Joris Maas 19
29 Michel Zoontjes 23
29 Bastiaan Drenth 19
30 Nander Alblas 22
31 Joost Klitsie 20
{schrijver}
31

{titel} Prijspuzzel
{subtitel} Win jij een bioscoopbon?
Het is wellicht aan sommigen ontgaan, maar
tegenwoordig is er een prijs voor degene die de juiste
oplossing inzendt. Wanneer dit meerdere personen
zijn, wordt de prijs verloot onder de goede inzendingen.
Inzenden kan standaard tot het uitkomen van de
volgende ATtentie.
De oplossing van de beeldzoeker uit ATtentie 3-5
was een afbeelding van “The Creation of Adam” van
Michelangelo. Jens Schumacher was een van de
inzenders en was deze keer de gelukkige winnaar van
een bioscoopbon!
De nieuwe puzzel
De puzzel van deze editie is de woordzoeker die je
hiernaast ziet. In deze woordzoeker zitten 56 woorden
verstopt die met de ATtentie en vooral deze editie te
maken hebben. De woorden zijn horizontaal, verticaal
en diagonaal te vinden, van voor naar achteren, maar
ook van achteren naar voren. Als je alle woorden hebt
gevonden blijft er een groot aantal letters over. Elke
11e letter maakt deel uit van het eindantwoord van de
puzzel.
32
Jochem {schrijver} Giesbers
Boven: Jens krijgt een bioscoopbon uitgereikt...
Onder: ...voor de juiste oplossing van de puzzel in 3-5.

o c e y w x o k u h v l o e i s t o f s t a t i c a d i k m
w m o u t p g k e j c v t b r i j b e w i j s x k g i o y u
a d g n f c s y s t e e m k w a n t i f i c a t i e j e v l
t w e k d d u a m c c o n s t i t u t i e b o r r e l r k t
e m b r i e r y r p c n u y r u u d v a n d a m m e e u j i
r y r n e t n w z k e b p k y w l b e v e i l i g i n g m t
e e u v u l e s c w u r s n e w t o n t p e k f o n s e p a
q l i e d d e a a p a j i f v l a k d r a a i i n g e n t s
u l k r k c l m b t r a l h u n j w l b a s t a m o k o o k
i i s a g b u p e t o e r f e b m v v i j t c w p k l f r i
v p v n g i v k b n z r s t d l d b c o f t t m l q r o u n
a s r t w o j y q z t n a t e e i a r c o e c e a v m k u g
l b i w i k a s u x r s m i a k e u k o o r h o n t j w t s
e a e o n h l p p o d w v n t t r l m i u m z a g t l n s c
n a n o d t v g h i r e z e i r i a t p r w m i c c i a e o
t n d r o d p g q p o t s r r o a e c j r c p i t k u e b c
s g e d w n n g a s n e s t n g k j v h e e h r s t i b b s
p e l e s o d o c p k n i i m w e b e e t s c h o s e n e o
o r i l l v r p t e e s n a r o c l h c r a f e o c i r g k
o s j i m a a o i e n c f a s a v c i s t b v y s f e e y e
r t k j t f n w e l s h o l w a t p a j n m e h s s f s s i
w w h k o e k e v g c a r s o k l e s u k e a t c i i h v d
e a e h d o f r e o h p m t k b r g r z x i l n e z c e l o
g p i e o r l n l e a e a e t z u n o c o q n h a r o a x i
e l d d l p a a e d p z t l o q b b z r e w t g e g i q o r
n n c e i r c p d o w y i s g o i u o k i s c g h i e n a e
w s l n s e o j e x v j c e o x k m x o v t g t i u d r g p
b k d y t i n e n e e o a l k l u k x b s y m r r e h n s j
z g a b e b a r s b r h y g o l o n h c e t d e c n a v d a
actieveleden
advancedtechnology
algoritme
alv
astamok
attentie
bestuur
beveiliging
bierproefavond
blackcomb
brouwproces
commissies
condensator
constitutieborrel
cube
deeltjesfysica
drankflacon
dronkenschap
elementsvergelijking
ellipsbaan
gebruiksvriendelijkheid
gerst
inertiaalstelsel
informatica
kirchhoff
kwantificatie
lifehacking
longhorn
matlab
mout
multitasking
newton
periheliumprecessie
periodiek
powernapje
prestatieverbetering
puzzel
rijbewijs
rubik
ruudvandamme
secretaris
snelheid
speelgoed
spoorwegen
systeem
todolist
trajectmanager
verantwoordelijkheden
vlakdraaiingen
vloeistofstatica
voorzitter
waterequivalent
wetenschap
windows
woktogo
zwaartekracht
33

{titel} Colofon
{subtitel} Wie maken de ATtentie?
34
{schrijver}
De ATtentie is de periodiek van S.V.A.T. Astatine die vijfmaal per jaar verschijnt. De ATtentie wordt verspreid onder
de leden van Astatine en de medewerkers van de opleiding Advanced Technology aan de Universiteit Twente.
Jaargang: 4
Nummer: 2
Editie: 15
Oplage: 415
Verschijningsdatum: december 2009
Redactie:
Pim Muilwijk Hoofdredacteur, Opmaak
Annegreet Boekeloo Eindredacteur (Bestuur)
Auke Been Redacteur
Jeroen van den Berg Redacteur
Geert Folkertsma Redacteur, Opmaak
Jochem Giesbers Redacteur
Albert van der Meer Redacteur
Adresgegevens:
S.V.A.T. Astatine
t.a.v. ATtentie
Postbus 217
7500 AE Enschede
Tel. 053-489 4450
Bank: 1475.73.769 (Rabobank)
attentie@astatine.utwente.nl
http://www.astatine.utwente.nl
Met dank aan:
Alan Parfitt, Albert van der Meer, Annegreet Boekeloo, Christien van Hengel, Felix Segers, Geert Folkertsma,
Hein Verputten, Jeroen van den Berg, Jochem Giesbers, Mark van Schagen en Pim Muilwijk.
Kopij kan op bovengenoemde adressen in .doc(x) of .txt formaat aangeleverd worden. Eventuele afbeeldingen of
foto’s kunnen bij de tekst gebundeld worden in een .zip of .rar bestand.
De deadline voor de volgende ATtentie: 13 januari 2010
© S.V.A.T. Astatine 2009
De auteurs zijn zelf verantwoordelijk voor de inhoud van de geschreven stukken.
De redactie behoudt zich het recht ingezonden stukken te wijzigen of te weigeren.

Morgen kunnen we sneller
chips maken. Vandaag mag
jij ons vertellen hoe.
De race om steeds meer IC-schakelingen
op de vierkante centimeter te realiseren,
is niet de enige race in de chipwereld.
Fabrikanten willen ook de chipproductie
zélf versnellen. Maar hoe voer je een
machine op, die op de nanometer
nauwkeurig moet presteren?
In de chip-lithografiesystemen
waar ASML nu
aan werkt, wordt een
schijf fotogevoelig
silicium (de wafer)
op hoge snelheid
belicht.
De wafer ligt op de
zogenoemde waferstage
(ruim 35 kilo). Die beweegt
onder het licht door. Heen en
weer, dus met een extreme
versnelling en vertraging van
33 m/s 2 .
Deep UV-licht
(193 nm)
33 m/s 2
6 m/s
70
33 m/s
t
2
60
50
40
30
20
10
0
Voor engineers die vooruitdenken
Profiel: Wereldwijd marktleider in chip-lithografiesystemen | Marktaandeel: 65% | R&D-
budget: 500 miljoen euro | Kansen voor: Fysici, Chemici, Software Engineers, Elektro-
technici, Mechatronici en Werktuigbouwkundigen | Ontdek: ASML.com/careers
v
Chips met 45-nm-details kun
je alleen maken als je - tussen
versnelling en vertraging door -
op de nanometer exact belicht.
1000 sensoren en 8000 actuatoren
bedwingen en daarmee
180 wafers per uur belichten.
Hoeveel software en processoren
vraagt dat? En hoe manage je de
architectuur daarvan?
Versnellen met 33 m/s 2 is al een
uitdaging op zich. Welke motoren
kies je? Waar vind je versterkers met
100 kW vermogen, 120 dB SNR en
10 kHz BW? En dan begint het pas.
Want voorkom maar ’ns dat al die
warmte je systeem weer
onnauwkeurig maakt...