jaarverslag 2008

jaarverslag 2008

De kredietcrisis
In het jaar 2008 leek niets zeker. De financiële crisis,
waarvan de eerste tekenen al in 2007 zichtbaar werden,
sloeg in de tweede helft van 2008 wereldwijd hard toe.
Ook pensioenfondsen werden geraakt, op een schaal die
maar weinigen tot voor kort voor mogelijk hielden.
In dit jaarverslag laat VB mensen uit andere sectoren rond
een vijftal thema’s met gepaste afstand de financiële crisis
beschouwen. Want wie van te dichtbij kijkt, ziet soms
andere dingen dan er zijn. Kijk zelf maar.

1
1.1
1.2
2
2.1
2.2
2.3
3
3.1
3.2
4
4.1
4.2
5
5.1
5.2
6
7
7.1
7.1.1
7.1.2
7.1.3
7.2
7.2.1
7.2.2
7.2.3
7.3
7.4
7.5
8
8.1
8.2
8.3
9
Inhoudsopgave
Voorwoord 9
Globalisering - De wereld wordt steeds kleiner 11
Interview met Jan Pronk, oud-minister 14
De crisis grijpt om zich heen 16
Risico - Piepende en krakende modellen 19
Interview met Marjolijn Februari, filosoof, schrijver en publicist 22
De kansen van het FTK 24
Een giftige cocktail 25
Zekerheid - De onbetaalbaarheid van absolute zekerheid 27
Interview met René Vrugt, projectleider Rijkswaterstaat 30
Zekerheid versus betaalbaarheid 33
Transparantie - De transparantieparadox 35
Interview met Sander Wieringa, eigenaar Bob de Ronde Partners 38
Onheilsberichten: duiden of sussen? 40
Crisisbeheersing - Het komt aan op beheersing 43
Interview met Wouter Jong, coördinator crisisbeheersing Nederlands Genootschap voor Burgemeesters 46
Deskundigheid, toezicht en maatwerk 49
De Vereniging 51
Verenigingsactiviteiten 55
Belangenbehartiging en lobbywerk 56
Haagse contacten 56
Sociale partners 56
Toezichthouders 56
Bestuurlijke contacten 57
Koepelorganisaties 57
Opleiding en onderzoek 58
Overige contacten 58
Platformfunctie voor leden 59
Publiciteit en uitgaven 59
Bestuursamenstelling, commissies en werkgroepen 61
Financiële gegevens 67
Resultatenrekening 68
Balans 69
Accountantsverklaring 70
Ledenlijst 73
Colofon

Basis van ons handelen
Nog erger
‘We vergaderden kort na het
faillissement van Lehman Brothers.
In een korte “tour d’horizon” bleek
toen dat iedereen snel contracten
had kunnen oversluiten naar andere
partijen. Een hele opluchting, maar
tegelijk beseften we dat ons nog veel
meer te wachten stond. Dat was voor
ons allemaal een indringend moment
denk ik. In de volgende vergadering
bleek dat de dekkingsgraden dramatisch
waren gedaald. Het was mogelijk
nog erger geworden dan wij eerder
verwachtten. Maar een mens lijdt het
meest van het lijden dat hij vreest.
Eenmaal geconfronteerd met de lage
dekkingsgraad ga je gewoon op zoek
naar oplossingen.’
Uit de Beleggerscommissie
Theo Jeurissen
Hoofd Beleggingen · Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT)
‘De kredietcrisis heeft veel onzekerheid gebracht, maar één zekerheid is overeind gebleven.
Dat is de noodzaak om als nooit tevoren stipt te voldoen aan wet- en regelgeving en
zelfregulering. Een sleutel voor succes daarbij is een goede afstemming van compliance,
risk management en goed bestuur. Om dat voor elkaar te krijgen zijn er bijvoorbeeld
compliancebijeenkomsten, voor en door de leden. Daar staan kennis opdoen, kennis delen,
toolkits en vooral de dagelijkse praktijk centraal. De komende jaren zetten we hier onze
schouders onder. Compliance als basis van ons handelen. Maar vergeet één ding niet:
“The future never happens as planned.”’
Uit de Stuurgroep Compliance
Paul van Leeuwen
Algemeen directeur · Grafische Bedrijfsfondsen
Voorwoord
Werknemers, gepensioneerden en werkgevers
hebben met hard werken de afgelopen decennia de
pensioenvermogens in Nederland bij elkaar gebracht.
Met die vermogens hadden we stevige reserves
om zware tijden te kunnen doorstaan. In het najaar
van 2008 zijn die reserves bij een groot aantal
pensioenfondsen in korte tijd verdwenen door de
instortende aandelenkoersen en de tegelijkertijd sterk
dalende rente. De huidige financiële en economische
crisis is de grootste sinds 1930. Met dergelijke
uitzonderlijke uitschieters is bij het opbouwen van
deze reserves geen rekening gehouden door de
pensioenfondsen en toezichthouder. Voor vele van de
bij VB aangesloten pensioenfondsen zal 2008 dan ook
de geschiedenis ingaan als het slechtste jaar in hun
bestaan.
Offers vragen
Het herstel van de pensioenreserves zal offers vragen
van alle betrokkenen. Voor veel gepensioneerden
betekent dit dat hun uitkering de komende jaren
bevroren wordt. In diezelfde jaren voelen werkgevers
en werknemers de premieverhogingen direct in hun
portemonnee. Werknemers en gewezen deelnemers zien
hun tot nu toe opgebouwde rechten niet geïndexeerd.
De nu gevraagde offers vallen velen rauw op hun dak.
Dat pensioenen niet vrij van risico zijn, komt voor hen
als een verrassing. VB en haar leden erkennen dat bij
de deelnemers op dit risico onvoldoende de aandacht is
gevestigd.
Beheerst
De afgelopen jaren is door VB en de bedrijfstakpensioenfondsen
te weinig nadrukkelijk gewezen op
de risico’s die gepaard gaan met de beleggingen van
pensioenfondsen. Die risico’s worden evenwel niet
voor niets gelopen. Door het beleggingsrisico dat de
fondsen nemen, konden zij de afgelopen tientallen
jaren de pensioenuitkeringen laten meegroeien met de
inflatie. Bovendien zorgden de beleggingsrendementen
ervoor dat de pensioenregelingen betaalbaar bleven.
Zonder het nemen van een beheerst risico, zouden de
pensioenuitkeringen nu lager zijn en de premies hoger.
Vertrouwen
Recent onderzoek onder Nederlandse werknemers laat
zien dat het vertrouwen in bedrijfstakpensioenfondsen
een forse deuk heeft opgelopen. Terwijl banken
en verzekeraars massaal financiële steun moeten
zoeken bij de overheid en pensioenfondsen slechts
tijd vragen om het herstel op een rustige, niet
paniekerige manier vorm te geven, daalt juist het
vertrouwen in pensioenfondsen het hardst van alle
financiële dienstverleners. Alle voorstellen die het
pensioensysteem aantasten, versoberen of afbreken,
worden op dit moment gepresenteerd als dé oplossing
voor het zogenaamde falen van het systeem. Voor VB is
dit een aansporing om de voordelen die het collectieve
stelsel werknemers, werkgevers en gepensioneerden
in Nederland heeft gebracht en ook in de toekomst
zal brengen, de komende jaren met verve voor het
voetlicht te brengen. Samen met anderen je pensioen
regelen, levert nog steeds betere resultaten op dan de
oudedagsvoorziening in klein verband of individueel te
regelen.
Hard werken
De Nederlandse bedrijfstakpensioenfondsen moeten
de komende jaren hard werken aan een grotere
transparantie over de voor- en nadelen van risico’s.
Om de kracht te laten zien van het collectieve stelsel.
Waarbij risico’s gedeeld worden, in goede en in
slechte tijden. Dat betekent nu het verdelen van de
pijn van herstel over werknemers, werkgevers en
gepensioneerden. Collectiviteit en solidariteit, daar
staan VB en de bedrijfstakpensioenfondsen voor.
Juist in deze onzekere tijden.
Den Haag, 11 mei 2009
Benne van Popta · werkgeversvoorzitter
Willem Noordman · werknemersvoorzitter
8 Voorwoord
9

Globalisering 1

De wereld wordt
steeds kleiner
Een wereld die steeds kleiner wordt, brengt voor een
klein land mooie kansen met zich mee. We kunnen
ons laten inspireren door de hele wereld, van overal
de beste ideeën halen en de beste mensen vragen
naar ons toe te komen. En we kunnen zelf overal
naartoe. Maar die steeds kleinere wereld brengt
ook met zich mee dat we gevoeliger zijn geworden
voor ontwikkelingen die zich schijnbaar ver van ons
vandaan voltrekken.
Dat geldt voor armoede, honger en geweld aan de
andere kant van de wereld, die mensen op de vlucht
doen slaan op zoek naar een betere toekomst voor
hun kinderen. Het geldt voor energieschaarste,
waardoor het dichtdraaien van de gas- of oliekraan
een geo-politiek dreigement van betekenis is
geworden. Voor een land dat zich voortdurend moet
wapenen tegen de zee, is ook de klimaatverandering
een wereldwijde ontwikkeling die direct voelbare
gevolgen heeft. En dat de wereld kleiner wordt,
merken we tot slot niet in het minst door de nauwe,
globale, economische verbondenheid.
De Amerikaanse huizenbezitter die zijn hypotheek
niet meer kon betalen, was de eerste, zichtbare
schakel in een keten met als voorlopig eindstation de
voorspelling dat in Nederland de komende twee jaar
bijna 400.000 mensen hun baan zullen verliezen.
12 Hoofdstuk · Subtitel
13

Jan Pronk
oud-minister
Pak
problemen
globalisering
in groter
verband aan
De economische crisis van 2008 laat zien dat de
financiële markten wereldwijd sterk verweven zijn.
Risico’s waaieren de hele wereld over en de gevolgen
van koersdalingen op effectenbeurzen zijn allang
niet meer gebonden aan één regio. De Nederlandse
pensioensector kan als relatief klein bastion dan
ook weinig invloed uitoefenen op deze financiële
globalisering. Hoe moeten we volgens oud-minister
Jan Pronk omgaan met globalisering?
Globalisering is niet nieuw maar heeft de laatste twee
decennia wel nieuwe dimensies gekregen. Pronk:
‘De belangrijkste is dat globalisering zorgt voor een
escalatie van crises. Dat zie je onder meer terug in de
internationale politiek.’ Als voorbeeld geeft hij het
conflict in Soedan dat niet alleen de lokale bevolking
treft. Het conflict heeft ook invloed op een groot deel
van Afrika en op de verhoudingen tussen de VS, Rusland
en China, die allemaal belangen in de regio hebben.
Verder is klimaat bij uitstek een globaliseringsthema,
vindt Pronk. De klimaatverandering voltrekt zich
wereldwijd en is niet alleen gebonden aan landen waar
de CO2-uitstoot hoog is. Kleine landen stoten weinig
broeikasgassen uit maar ondervinden volgens Pronk wel
in sterke mate de gevolgen van deze crisisescalatie.
Voortrekkersrol
De vraag is dan ook hoe Nederland als klein land
op de globaliseringsproblematiek moet reageren.
Pronk vindt dat dit moet worden aangepakt in groter
verband. ‘Nederland moet inzetten op gezamenlijk
beleid binnen de Europese Unie. Daarbij zou Nederland
een voortrekkersrol moeten vervullen door het goede
voorbeeld te geven, zoals bij klimaatbeleid. Op die
manier kan Nederland de samenwerking binnen de EU
stimuleren.’ Zo meent Pronk dat Nederland zou kunnen
concurreren op duurzaamheid door extra investeringen
in wind- en zonne-energie en in energiezuinige
Globalisering · Interview met Jan Pronk
Jan Pronk (1940) was voor de PvdA minister
voor Ontwikkelingssamenwerking in de
kabinetten Den Uyl, Lubbers III en Kok I en
minister van VROM in het kabinet Kok II.
Tijdens dit laatste ministerschap leidde
hij de onderhandelingen die resulteerden
in het Kyoto-protocol. Van 2004 tot
2006 was hij speciaal gezant voor de
Verenigde Naties in Soedan. Momenteel
is hij professor aan het Institute for
Social Studies op het gebied van
ontwikkelingsvraagstukken.
technologie. Dit is volgens hem ook hard nodig omdat
Nederland de laatste jaren op het vlak van duurzame
energie achterop is geraakt vergeleken met landen
als Duitsland en Denemarken. Deze ‘sprong vooruit’
levert nieuwe werkgelegenheid op. Pronk vindt dat de
Nederlandse overheid dit via onderwijs, onderzoek,
investeringen in de infrastructuur en herscholing van
mensen kan faciliteren.
Kortzichtig
Wat in elk geval niet werkt, is protectionisme. Pronk:
‘Je zag dat onder meer in de houding van de Verenigde
Staten. Onder Bush wilde men zich niet vastleggen
op bindende afspraken over CO2-uitstoot omdat dit
marktverstorend zou werken. Dat dit kortzichtig is,
bleek wel uit het beleid van veel Amerikaanse deelstaten
die juist inzetten op duurzame energie en daarmee een
nieuwe markt stimuleerden.’ Pronk verwacht dat Obama
de aanpak van de deelstaten zal overnemen en daarmee
ook andere landen zal meetrekken. Dat is ook vanuit
bedrijfseconomisch perspectief nodig, vindt hij. ‘Er is
een open wereldmarkt nodig voor duurzame energie en
milieutechnologie om er iets aan te verdienen.’
Kyoto
Gaan het Kyoto-protocol en het nog te sluiten
Kopenhagen-akkoord dan toch vruchten afwerpen?
Pronk is daar optimistischer over dan een paar jaar
geleden. ‘Wat je aanvankelijk zag bij Kyoto is dat het
vooral schortte aan de uitvoering in bijvoorbeeld
Europa. Westelijke landen verloren daardoor hun
geloofwaardigheid. Daardoor stelden landen als China
en India zich terughoudend op.’ Het draagvlak in het
westen voor klimaatbeleid is echter toegenomen,
signaleert Pronk. ‘Niet alleen op regeringsniveau maar
ook bij burgers. Bij hen groeit het besef dat er iets moet
gebeuren.’
15

1.2
Versobering van het pensioen
‘Door de kredietcrisis en de mede daardoor veroorzaakte lage dekkingsgraden kan indexatie
nog lang uitblijven. Zelfs het korten van pensioenaanspraken wordt al als mogelijkheid
genoemd. Een structurele oplossing is het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar
bijvoorbeeld 67 jaar. Sociale partners kunnen dan kiezen of zij dit in de tweede pijler
volgen. Als de overheid geen keuzemogelijkheid in de tweede pijler wil, kan zij de pensioenrichtleeftijd
in de Wet op de Loonbelasting verhogen. Een andere fiscale mogelijkheid is het
verlagen van het opbouwpercentage. Ook dat betekent lagere pensioenpremies en daardoor
een economische stimulans. Al met al is er dan sprake van versobering van het pensioen.’
Uit de Commissie Fiscaliteit
Leo Bessems
Hoofd Juridische en Fiscale Zaken · APG, afdeling PRO
De crisis grijpt om
zich heen
Nederland is met zijn open en op export gerichte
economie gebaat bij een wereld die steeds kleiner wordt.
Het jaar 2008 liet zien dat naast de goede dingen die
de op de buitenwereld gerichte blik ons brengt, we
daardoor minstens evenzeer als de rest van de wereld
kwetsbaar zijn voor ontwikkelingen ver bij ons vandaan.
Die kwetsbaarheid geldt ook pensioenfondsen met hun
wereldwijd gespreide beleggingen.
In 2007 bleken in de Verenigde Staten steeds meer
mensen niet in staat hun te risicovolle hypotheek af
te lossen. Langzaam maar zeker werd duidelijk dat
de risico’s die met deze hypotheken samenhingen op
ondoorzichtige wijze waren verpakt en doorverkocht.
Dat was zo complex gebeurd, dat de bezitters van deze
hypotheekbeleggingen zelf nauwelijks een idee hadden
van de risico’s die ze liepen. Banken vertrouwden
elkaar daardoor niet meer en de onderlinge geldstroom
droogde op.
De financiële crisis, in de Verenigde Staten begonnen
als de kredietcrisis, greep in 2008 wereldwijd in steeds
hoger tempo om zich heen, om in het laatste kwartaal
ook in Europa hard toe te slaan. Overheden grepen op
ongekende schaal in om het financiële systeem overeind
te houden. Ook in Nederland moesten banken en
verzekeraars worden ondersteund met kapitaalinjecties.
Om de Nederlandse tak van Fortis, inclusief het
overgenomen deel van ABN AMRO, te redden, zag
minister Bos geen andere uitweg dan volledige
nationalisatie.
Doordat de geldstroom tussen banken nagenoeg
tot stilstand was gekomen door grote afboekingen
op onbetrouwbare leningenportefeuilles en door
een onderling gebrek aan vertrouwen, kreeg
ook de reële economie met de crisis te maken.
Kredietvoorwaarden werden aangescherpt, waardoor
het voor ondernemingen steeds moeilijker werd een
lening te krijgen. Met als gevolg dat investeringen op
de lange baan werden geschoven. Tegelijkertijd liep de
orderportefeuille van het bedrijfsleven scherp terug,
doordat ook andere ondernemingen en consumenten
grote uitgaven uitstelden.
De slechte vooruitzichten voor de wereldwijde economie
zorgden voor de grootste aandelen koersdalingen sinds
1933. Grote delen van de wereld belandden in een
diepe recessie die ook in 2009 het economische beeld
zal bepalen. Voor Nederland voorspelt het Centraal
Planbureau een economische krimp van 3,5% in 2009,
bij een werkloosheidspercentage dat in 2010 kan
oplopen tot bijna 9%.
Ongestructureerd gevoel
van onrust
‘De publieksreacties op de kredietcrisis
vormen een breed spectrum. Aan de
ene kant zijn er veel mensen met een
latente zorg van wie je niets hoort. Aan
de andere kant zijn er degenen met een
ongestructureerd gevoel van onrust.
Hun reacties vliegen alle kanten op en
zij uiten soms heftige verwijten. Voor
dit hele spectrum is nu voorlichting
nodig. Als je wacht, kost de inhaalslag
later meer energie. Publieksvoorlichting
biedt tegenwicht aan ongefundeerde
kritiek. Daarbij staan we samen sterk.
Via VB kunnen pensioenfondsen
samen de schouders eronder zetten
en zo de lastige boodschap duidelijk
maken. Een voorbeeld daarvan is het
publieksvriendelijke format voor
een herstelplan waar mijn commissie
mogelijk ook een bijdrage aan zal
leveren.’
Uit de Commissie Publieksvoorlichting
Roos Kuip
Manager Pensioencommunicatie · Syntrus Achmea
Ook pensioenfondsen
worden hard geraakt
De financiële crisis heeft grote gevolgen voor de
financiële positie van de Nederlandse pensioenfondsen.
De wereldwijd gespreide beleggingen zijn in korte
tijd over vrijwel de hele linie fors minder waard
geworden. Tegelijkertijd zijn de huidige en toekomstige
pensioenverplichtingen sterk in waarde gestegen door
de scherpe daling van de rente in het laatste half jaar
van 2008. De combinatie van deze twee factoren zorgde
voor een ongekende val van de dekkingsgraden van
de Nederlandse pensioenfondsen. Uiteindelijk werden
historisch lage niveaus bereikt: aan het eind van 2008
kenden vele pensioenfondsen een dekkingsgraad lager
dan 100%, waarbij niveaus van rond de 90% ook voor
de grote fondsen geen uitzondering vormden. Alle
betrokkenen merken dat. Zo ziet een groot deel van
de gepensioneerden zijn uitkering niet aangepast aan
de gestegen prijzen. En ook de pensioenrechten van
werknemers worden niet trendmatig verhoogd. Ze
betalen bovendien, samen met hun werkgever, in veel
gevallen een hogere premie.
16 Globalisering · De crisis grijpt om zich heen
Globalisering · De crisis grijpt om zich heen
17
Pensioenbeheer

Risico 2

Piepende en
krakende modellen
Wie begin 2008 had voorspeld dat aan het einde van
datzelfde jaar een groot deel van de Nederlandse
pensioenfondsen zijn reserves kwijt zou zijn, zou
door kenners meewarig zijn aangekeken. We weten
nu beter. Niet alleen is door de fondsen in de tweede
helft van 2008 sterk ingeteerd op de reserves, veel
fondsen bezitten aan het eind van het jaar zelfs
minder vermogen dan de langetermijnverplichtingen
vandaag waard zijn.
Beleggers en actuarissen zijn de onbetwiste
rekenmeesters van de pensioenwereld. Ze hanteren
modellen, vaak zo complex dat een leek zijn vingers
er niet aan brandt. Ze kunnen tot achter de komma
risico’s en verwachte rendementen berekenen. Maar
menselijk gedrag, immers lang niet altijd rationeel,
is moeilijk in modellen te vangen. Gebrek aan
vertrouwen, paniek en kuddegedrag hebben grote
invloed op de wereldwijde financiële markten, maar
vormen niet het domein waar de rekenmeesters zich
van nature op hun gemak voelen. Het jaar 2008 liet
de gangbare modellen piepen en kraken. Een schrale
troost is dat ze daar mogelijk uiteindelijk beter
van worden.
20 Hoofdstuk · Subtitel
21

Marjolijn Februari
filosoof, onderzoeker en publicist
Het risico van
modelmatig
denken
Opnieuw konden al onze risicomodellen ons niet
behoeden voor een diepe pensioencrisis.
De Pensioenwet veronderstelt dat tekorten zoals die
zich nu voordoen eens in de veertig jaar voorkomen,
maar niet elke vijf jaar. Pensioenen worden geacht
stabiel en zeker te zijn. Maar de huidige realiteit
trotseert al deze wetmatigheden. Dus rijst de vraag:
heeft risicoperceptie nog wel zin? Een antwoord van
filosoof, onderzoeker en schrijver Marjolijn Februari.
‘Er is de laatste eeuw een verschuiving geweest van
verantwoordelijk heid naar verantwoording’, zegt
Februari. ‘De focus ligt niet meer op het verantwoord
nemen van beslissingen, maar op het verantwoorden
daarvan. Hierdoor is er een enorme aanwas geweest van
meetinstrumenten en management-controlsystemen:
als je je beslissingen netjes volgens de regels neemt,
kun je er achteraf eenvoudig verantwoording over
afleggen. Het nadeel daarvan is dat je juist bij het
nauwgezet volgen van modellen en scenario’s nogal
eens de weg kwijt raakt. Complete codificatie en
standaardisatie van gedrag leidt tot fatale gevolgen.
Hetzelfde geldt voor het blindelings volgen van
berekeningen. Het loont om afwijkingen van het pad
toe te staan en werknemers zelfstandig meer intuïtieve
beslissingen te laten nemen.’
Irrationele wereld
Hoe bruikbaar zijn wiskundige scenario’s dan in
deze grillige, irrationele wereld? Februari: ‘Er worden
te hoge verwachtingen aan wetenschappelijke
modellen gekoppeld. Ze zijn geen tovermiddel, maar
een hulpmiddel, een vereenvoudiging. Je kunt in
de gedragswetenschappen, waartoe de economie
behoort, een model beslist niet gebruiken om keuzes
en beslissingen te vervangen. Je hebt alleen maar wat
Marjolijn Februari (1963) is schrijver,
columnist, onderzoeker en filosoof. Ze
studeerde kunstgeschiedenis, filosofie
en rechten in Utrecht en promoveerde
in Tilburg op een proefschrift over de
verhouding tussen ethiek en economie.
Februari werkte onder meer als adviseur
voor een organisatieadviesbureau, als
recensent voor diverse media en als
wetenschappelijk medewerker. Ze is lid
van een adviescollege op het gebied van
luchtvaartveiligheid en lid van het Panel
van Wijzen van de Economische Agenda van
de Volkskrant.
aan zo’n hulpmiddel als je weet waar je het precies voor
nodig hebt en in staat bent de uitkomsten zelf terug
te vertalen naar de veel complexere werkelijkheid.
Een groot gevaar van het gebruik van modellen is
dat ze na verloop van tijd die werkelijkheid beginnen
te verdringen. De oplossing krijgt zoveel aandacht,
dat het probleem uit het zicht verdwijnt. In zijn
kinderboek Sylvie and Bruno vertelt de wiskundige Lewis
Carroll een verhaal over een land waarin de mensen
hun landkaarten steeds verder vervolmaakten en
detailleerden, totdat ze uiteindelijk een kaart hadden
van een schaal 1:1. Was dat handig? Nee, want de
boeren waren bang dat die grote landkaart, als hij werd
uitgevouwen, de velden zou bedekken en de zon zou
blokkeren. Daarom hielden ze de kaart dichtgevouwen
en besloten ze het land verder maar gewoon te
gebruiken naar eigen inzicht, en dat werkte prima.’
Fantaseren
Vraag is dan of we niet moeten accepteren dat economie
gewoon psychologie is en daar onze modellen op
baseren? Februari citeert de filosoof H.W. Johnstone
die ooit heeft gezegd: ‘All the animals except men are
rational.’ Om daaraan toe te voegen: ‘Dieren laten hun
beslissingen namelijk heel rationeel afhangen van de
dingen die ze zien, ruiken, horen, en van hun aangeboren
en aangeleerde reacties daarop. Mensen halen er veel
meer informatie bij, die fantaseren erop los. Met die
irrationaliteit van de mens moet de economische
wetenschap zich bezighouden en die doet dat gelukkig
ook meer en meer. Bovendien heeft de economie
afscheid moeten nemen van de gedach te dat de mens
louter en alleen uit eigenbelang handelt. Dat is niet het
geval. Altruïsme heeft dus ook al een plek gekregen in
het economisch denken.’
Risico · Interview met Marjolijn Februari 23

2.2
De kansen van
het FTK
Sinds 2007 is het nieuwe Financieel Toetsingskader
(FTK) voor pensioenfondsen van kracht, onderdeel
van de Pensioenwet. Het FTK stelt voorwaarden aan
de financiering van pensioenfondsen met als doel
het beschermen van de pensioentoezeggingen aan
de deelnemers. Om dat doel te bereiken eist het
FTK een realistisch beeld van de financiële positie
van pensioenfondsen. Dat realistische beeld wordt
volgens het FTK verkregen door de waarde van de
pensioenverplichtingen te berekenen aan de hand
van de actuele (lange) marktrente. Daarbij geldt
dat het risico- en vermogensbeheer zo moeten zijn
ingericht, dat de kans op een dekkingsgraad lager dan
105% niet groter is dan 2,5%. Met andere woorden:
een pensioenfonds moet financieel zo solide zijn, dat
gemiddeld slechts eens in de veertig jaar de situatie
van onderdekking kan optreden. Het FTK stelt daarvoor
eisen aan het niveau van de dekkingsgraad en de
mogelijkheid om een daling van de aandelenkoersen en
een rentedaling te kunnen opvangen. De Nederlandsche
Bank houdt hierop toezicht.
Met minder muntjes
‘Door de kredietcrisis is de kans dat
pensioenfondsen hun oorspronkelijke
indexatie-ambitie kunnen waarmaken,
kleiner geworden. Het toeslagenlabel zal
daardoor minder muntjes laten zien. Dat
ziet er straks niet zo goed uit op het UPO.
Je moet als pensioenfonds de waarheid
echter niet verbloemen, deelnemers
moeten goed worden geïnformeerd over
de kans op de verhoging van hun pensioen.
Het UPO mag van mij zelfs wel duidelijker.
Nu is het nog optioneel om in de rubriek
“maatregelen van de toezichthouder” de
herstelplannen te noemen. Wat mij betreft
is dit geen optie maar een verplichting.’
Uit de Koepelwerkgroep UPO
Geert Bierlaagh
Directeur · Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland
Twee jaar na invoering van het FTK verkeert een groot
deel van de pensioenfondsen in de situatie die zich
slechts eens de veertig jaar voor mag doen. Statistisch
is dat natuurlijk mogelijk en de omstandigheden waren
in 2008 uitzonderlijk. Toch rijst de vraag of het model
van het FTK recht doet aan de robuustheid van het
Nederlandse stelsel.
Sinds pensioenfondsen hun dekkingsgraad moeten
berekenen volgens de nieuwe regels, beweegt die
dekkingsgraad heftiger dan ooit. De invloed van de zeer
dynamische rente is voor de meeste fondsen groter
dan die van de wisselende waarde van de beleggingen.
Of de veranderlijke rente van dag tot dag een zinnige
indicator is voor de financiële soliditeit van een
pensioenfonds met een verplichtingenhorizon van
zestig jaar of langer, is steeds vaker onderwerp van
discussie. Hoewel de nieuwe methodiek aansluit op wat
op de financiële markten ook internationaal gangbaar
is, lijkt herbezinning op de betekenis van de details van
het FTK voor het Nederlandse stelsel met zijn specifieke
kenmerken zinvol.
Haken en ogen
‘De kredietcrisis versnelt discussies in een rap tempo, ook over waardeoverdracht.
Een pensioenfonds met een te lage dekkingsgraad mag niet aan waardeoverdracht
meewerken. De vraag is alleen wat dit in de praktijk betekent. Moet het hele
overdrachtsproces worden stopgezet? Of mag alleen de overdrachtswaarde niet worden
overgemaakt? Over de diverse haken en ogen wordt op dit moment druk nagedacht. Wat
de uitkomst ook wordt, de klant moet duidelijk worden geïnformeerd. Communicatie is van
groot belang. De kredietcrisis dwingt ons na te denken over het nut en de noodzaak van
waardeoverdracht. Deze discussie zal in de komende periode worden gevoerd.’
Uit de Werkgroep Waardeoverdracht
Mark Boumans
Senior juridisch beleidsmedewerker · PGGM, Markt- en Productstrategie
Een giftige cocktail
De financiële crisis bracht een combinatie van een sterke
waardedaling van de pensioenbeleggingen en gelijktijdig
veel duurdere pensioenverplichtingen door de scherpe
daling van de lange rente. Voor pensioenfondsen
levert deze combinatie een giftige cocktail op. Het
uiteindelijke doel van het FTK is de belangen van
deelnemers en gepensioneerden te beschermen door
de aan hun gedane pensioentoezeggingen goed te
waarborgen. De praktische uitkomst van de nieuwe
berekeningsmethode is echter dat pensioenfondsen
zich gedwongen voelen hun beleid sterker op de korte
termijn te richten. Meer en meer bestuurt de rente
de fondsen. Dat leidt ertoe dat sneller dan voorheen
de verhoging van de pensioenen om ze in de pas te
laten lopen met de gestegen prijzen, achterwege moet
worden gelaten. Waar met de focus op de lange termijn
een dergelijke maatregel misschien niet direct nodig
lijkt, valt er onder het regime van het FTK kennelijk
niet aan te ontkomen. De gewenste bescherming van
werknemers en gepensioneerden leidt er daardoor
toe dat pensioenfondsen een grillig financieel beleid
voeren. Dat is niet alleen vanuit het oogpunt van
het bieden van zekerheid aan alle betrokkenen
onwenselijk. De onmogelijkheid om jaarlijks wisselende
beleidsuitkomsten aan deelnemers en gepensioneerden
uit te leggen, kan het draagvlak voor het Nederlandse
stelsel uiteindelijk schaden.
VB en haar leden zijn volstrekt overtuigd van de
noodzaak maatregelen te nemen die moeten leiden
tot herstel van de pensioenreserves. De sector pleit
er wel voor dat de maatregelen die genomen worden
in lijn zijn met de langetermijnbelangen van de
werkgevers, werknemers en gepensioneerden van de
betrokken fondsen. Dat is niet alleen in het belang van
de direct betrokkenen. Aantasting van de koopkracht
van gepensioneerden en werknemers door uitblijven
van indexatie en het fors verhogen van de premies,
leidt tot direct koopkrachtverlies. Dat verlies aan
koopkracht heeft negatieve effecten op de economie als
geheel. Dat geldt ook voor ondernemingen die worden
geconfronteerd met een hogere premie. Die hogere
kostenpost voor werkgevers kan ten koste gaan van
innovatie, investeringen en werkgelegenheid.
24 Risico · De kansen van het FTK
Risico · Een giftige cocktail
25
2.3

Zekerheid 3

De onbetaalbaarheid
van absolute
zekerheid
Mensen houden niet van risico’s. Van de overheid
wordt verwacht dat ze ons vrijwaart van al het
gevaar. Of het nu gaat om afgewaaide dakpannen,
door vorst veroorzaakte steenslag die de nieuwe
auto beschadigt of in IJsland zoekgeraakt spaargeld:
we leggen de verantwoordelijkheid graag buiten
onszelf. We aanvaarden minder en minder dat
een risicovrije samenleving niet bestaat. Ook
pensioenfondsen ontkomen niet aan die toenemende
risicoaversie. De boodschap dat absolute zekerheid
onbetaalbaar is, wordt steeds moeilijker verkoopbaar.
28 Hoofdstuk · Subtitel
29

René Vrugt
projectleider Rijkswaterstaat
De bestaande
situatie is
per definitie
onzeker
We vinden het vanzelfsprekend dat voldoende schoon
drinkwater altijd voorradig is en dat we onze voeten
droog kunnen houden. Toch kost het Nederland veel
geld en energie om alle watervoorzieningen op peil
te houden. Net als in de collectieve pensioensector
moet alles op alles worden gezet om in dit geval het
watersysteem robuust én betaalbaar te houden. Niet
in de laatste plaats door de wereldwijde klimaatcrisis.
Hoe bepaal je het evenwicht tussen kosten en
veiligheid? En hoeveel zekerheid kan Rijkswaterstaat
ons eigenlijk bieden?
‘Het besef dat Nederland goeddeels onder de
waterspiegel ligt, is ver weggezakt’, zegt René
Vrugt, projectdirecteur van het landelijk Beheer- en
ontwikkelplan voor de Rijkswateren 2010-2015. ‘De
watersnoodramp van 1953 ligt inmiddels al één of twee
generaties achter ons. Zonder dit bewustzijn is er ook
weinig acceptatie voor de hogere lasten die het waterbeheer
onherroepelijk met zich meebrengt. Mensen
realiseren zich niet dat veel waterkeringen in Nederland
nu al niet meer voldoen aan de wettelijke normen, denk
bijvoorbeeld maar aan de Afsluitdijk.’
Droge voeten
Voor de jaren 2010-2015 ligt er nu een landelijk plan met
maatregelen om wél aan de normen te kunnen voldoen.
Moeten we ons nu dan geen zorgen maken? Vrugt: ‘De
bestaande situatie is per definitie onzeker. Maar we zijn
wel de veiligste delta van de hele wereld. Onze normen
zijn ook het strengst en alle dijken worden periodiek
aan die normen getoetst. Burgers hoeven zich dus niet
ongerust te voelen, wel is er meer inspanning nodig om
ook in de toekomst droge voeten te houden.’
Leefbaar
In september 2008 bracht de Commissie Veerman
(Deltacommissie) een uitgebreid advies uit aan
staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat
Zekerheid · Interview met René Vrugt
René Vrugt (1965) studeerde politicologie
aan de VU in Amsterdam en rechten
in Utrecht. Hij werkt sinds 1993 bij
Rijkswaterstaat. Momenteel is hij
projectdirecteur van het landelijk Beheer-
en ontwikkelplan voor de Rijkswateren
2010-2015. Onder zijn leiding maakt
dit waterplan momenteel een ronde
langs alle regionale waterbeheerders,
zoals provincies en waterschappen,
om iedereen mee te krijgen.
over wat allemaal moet gebeuren om onze kust en het
achterland de komende honderd jaar veilig te houden.
Vrugt: ‘Volgens Veerman heeft onze maatschappij door
alle economische en maatschappelijke ontwikkelingen
sinds 1953 een waardevermeerdering ondergaan van
factor 10 en moet ook het wettelijke veiligheidsniveau
met diezelfde factor worden verhoogd om Nederland
aantrekkelijk en leefbaar te houden voor de toekomst.
Deze keuze voor maximale veiligheid is ook een politieke
keuze en kost straks ongeveer één miljard euro extra
per jaar. Hiervoor moet nog een robuuste financiering
worden gevonden, maar uiteindelijk komen deze lasten
natuurlijk ook bij de burger terecht.’
Wel urgent
‘De klimaatcrisis is eigenlijk een sluimerende crisis’,
voegt Vrugt hier nog aan toe. ‘De crisis is niet acuut,
maar wel urgent. ‘We moeten er tijdig bij zijn en
maatregelen treffen. Water is aan de andere kant
ook een natuurlijk systeem. Je moet accepteren dat
je niet alles kunt beheersen, soms moeten we ons
aanpassen in plaats van ons ertegen verzetten. De
klimaatverandering kun je toch niet keren.’
Faalfactoren
Hoe worden de veiligheidsnormen vastgesteld? Vrugt
zegt daarover: ‘De huidige normen verschillen per
gebied. Voor economisch belangrijke gebieden geldt een
strengere norm. De kans op overstroming mag daar één
keer per 10.000 jaar zijn, elders één keer per 5000 jaar.
De komende jaren gaan we werken met een meerlaagse
veiligheidsbenadering: preventie, verantwoorde
ruimtelijke keuzes en adequate rampenbeheersing. De
nieuwe normen gaan uit van de overstromingskans
van een gebied. Die hangt af van de sterkte van dijken
en allerlei faalfactoren zoals extreme waterstanden of
langdurige belasting. En daarbovenop komt dan nog
de factor 10 van Veerman. Nederland is dus ook straks
optimaal beveiligd.’
31

Discussie over het
“prijskaartje”
‘Sociale partners ambiëren waardevaste
pensioenen, passend bij de reële wereld
waarin wij leven. De discussie over het
voeren van een reëel beleid is er een over
het “prijskaartje”. Het is de vraag hoe de
kosten worden verdeeld. De kredietcrisis
heeft duidelijk gemaakt dat in het
pensioenbeleid wordt ingezet op
onzekere rendementen. We zien bij de
huidige dekkingsgraden dat de nominale
pensioenen minder zeker zijn dan
gedacht. Afstempelen van nominale
pensioenen zou een barst betekenen in
het vertrouwen van deelnemers in ons
collectieve pensioenstelsel. Ik prefereer
een gegarandeerd nominaal pensioen
met een optie op indexatie, tegenover
een onzekere variant zonder een heldere
ondergrens.’
Uit de Werkgroep FTK
Rob Wassink
Senior Investment Strategist · Mn Services
Voor alle partijen gunstig
‘De kredietcrisis leidt tot stijgende werkloosheid. Ontslagen deelnemers krijgen te maken
met UWV, uitvoerder van de werknemersverzekeringen. Voor pensioenfondsen is UWV
zeker geen onbekende. UWV heeft gegevens over inkomens en uitkeringen. Wanneer
een deelnemer arbeidsongeschikt wordt, heeft het pensioenfonds gegevens van UWV
nodig. Door de kredietcrisis is efficiëntie en kostenbeheersing nog belangrijker geworden.
Dat geldt ook voor pensioenfondsen. Momenteel hebben diverse pensioenfondsen hun
eigen bilaterale afspraken met UWV. Ik werk eraan om de gegevensverstrekking door
UWV te stroomlijnen. Uniforme gegevensuitwisseling met UWV geeft pensioenfondsen
een volledige en goede gegevensset tegen zo laag mogelijk kosten. Deze transparante
werkwijze is voor alle partijen gunstig.’
Uit de Stuurgroep Gegevensverstrekking
Jan Vrijsen
Projectmanager · Cordares IT
Zekerheid versus
betaalbaarheid
Het werd in de tweede helft van 2008 voor iedereen
helder: de kredietcrisis had ook Nederland bereikt. Op
23 oktober van dat jaar maakten de grote Nederlandse
pensioenfondsen hun cijfers over het derde kwartaal
bekend. De grote koersval van oktober was in dat cijfer
nog niet verwerkt. Berichten daarover verschenen de
laatste dagen van die maand in de media. De situatie
was in korte tijd zo verslechterd, dat de fondsen en De
Nederlandsche Bank zich genoodzaakt zagen sussende
woorden te spreken over de robuustheid van het
Nederlandse pensioensysteem. Al snel werd duidelijk
dat een volledige of gedeeltelijke verhoging van de
pensioenen er voor een grote groep gepensioneerden in
2009 niet in zat. Later zou blijken dat het uitblijven van
indexering wel een aantal jaren zou kunnen gaan duren.
Daar was een jaar eerder door niemand op gerekend.
Ondanks de toenemende aandacht die pensioenfondsen
geven aan de voorwaardelijkheid van de waardevastheid
van pensioenen, wordt de jaarlijkse verhoging van
de pensioenuitkering door velen nog steeds gezien
als een verworven recht. Gewend geraakt aan de
stijgende rendementen in de periode vanaf 2003,
leek het langzamerhand weer vanzelfsprekend dat de
pensioenen konden worden aangepast aan de inflatie.
De pensioensector blinkt niet uit in het duiden van de
risico’s die met het pensioenstelsel samenhangen. Toch
is het verhaal rondom die risico’s de moeite van het
vertellen waard. De uitdaging die de sector de komende
jaren aan moet gaan, bestaat eruit deelnemers,
gepensioneerden en de politiek te overtuigen van
de onmisbare voordelen van het nemen van een
beheerst risico. Dat is een lastige boodschap onder
het huidige gesternte, maar wel een boodschap die
verteld moet worden. Het alternatief, een risicovrij
pensioen, kent namelijk voor alle betrokkenen alleen
maar nadelen: een duurder en lager pensioen. Wanneer
door de pensioenfondsen de afgelopen decennia niet in
risicodragende beleggingen was geïnvesteerd, was de
premie fors hoger geweest en waren de uitkeringen nu
lager.
Niet alleen het publiek heeft moeite te aanvaarden
dat absolute zekerheid onaanvaardbaar hoge kosten
met zich mee zou brengen. Ook de wetgever doet zijn
best de rationele en weloverwogen risico’s van het
Nederlandse pensioenstelsel zoveel mogelijk in te
kaderen. De regels van het FTK getuigen daarvan. Die
inkadering heeft nut, maar de gebeurtenissen van 2008
hebben laten zien dat de geldende kaders, waaronder
ook het FTK, niet zijn geschreven voor uitzonderlijke
omstandigheden. In dat soort situaties is het gewenst
buiten de bestaande kaders te treden.
32 Zekerheid · Zekerheid versus betaalbaarheid
33
3.2

Transparantie 4

De transparantieparadox
Het gaat slecht. Maar we hebben het goed geregeld
met elkaar. Is die paradox uit te leggen? Hoe verklaar
je dat het Nederlandse pensioenstelsel robuust
is als de jarenlang door hardwerkende mensen
opgebouwde buffers in een paar maanden tijd als
sneeuw voor de zon verdwijnen? Hoe leg je uit dat het
nemen van een zeker risico uiteindelijk voor iedereen
het beste is als je tegelijkertijd moet vertellen dat de
pensioenen niet meegroeien met de gestegen prijzen
en dat die situatie misschien wel een paar jaar gaat
duren? Moet je duiden of sussen? Openheid geven of
zorgen wegnemen? VB en haar leden worstelden in
2008 met die vragen. Niet altijd was iedereen het met
elkaar eens. Ook dat hoort bij een vereniging.
36 Hoofdstuk · Subtitel
37

Sander Wieringa
eigenaar Bob de Ronde Partners
Het terugwinnen
van
vertrouwen
Waar pensioenfondsen economische ontwikkelingen
bij voorkeur vanuit het langetermijnperspectief
bekijken, leggen de media vooral de focus op
ingestorte beurskoersen en onderdekking. Twee
tegenovergestelde invalshoeken, waar tussen de
pensioenbranche vernuftig dient te laveren. Want
vanuit de maat schappij klinkt de roep om uitleg luid
en duidelijk.
‘Als in de maatschappij een algeheel gevoel heerst van
“hier is iets mis”, dan moet je daar als organisatie iets
mee. Erken het en steek je kop niet in het zand’, zegt
Sander Wieringa, specialist op het gebied van crisis- en
calamiteitencommunicatie. ‘Wel moet je altijd goed
nadenken over hoe en waar je je verhaal wilt doen.’
Vertrouwensband
Volgens Wieringa draait het bij crisiscommunicatie
vooral om het terugwinnen van vertrouwen. ‘Want als
mensen weten hoe het zit, hebben ze ook vertrouwen
in de gang van zaken.’ Juist de kredietcrisis is een
vertrouwens crisis bij uitstek. Zonder consumentenvertrouwen
komen banken met lege handen te staan en
moeten pensioenfondsen telkens opnieuw hun bestaan
legitimeren. Het herstellen van die vertrouwensband
is allesbehalve eenvoudig. ‘Er is sprake van een
transparantieparadox’, meent Wieringa. ‘Theoretisch
zorgt volledige openheid voor vertrouwen. Anderzijds,
als je mensen vertelt wat er allemaal aan de hand is, kan
de schrik ze ook om het hart slaan. Denk bijvoorbeeld
aan medische bijsluiters, als je die gelezen hebt, durf je
het medicijn vaak niet meer te gebruiken. Dus door een
overload aan informatie te bieden, span je het paard
eigenlijk achter de wagen.’
Medialogica
Hoe los je dit dilemma op? Wieringa: ‘Je moet meer
doen dan puur informeren. Er is grote behoefte aan
duiding van informatie. Het gaat er vooral om dat je
mensen kunt overtuigen. In de financiële wereld is heel
veel informatie beschikbaar, talloze cijfers op zowel
Sander Wieringa (1953) heeft ruim
25 jaar ervaring opgedaan in media en
journalistiek. Na zijn studie sociologie en
economie werd hij wetenschapsvoorlichter
aan de universiteit van Tilburg. Hij vervolgde
zijn loopbaan als journalist bij het
Brabants Dagblad, groeide daarna door
tot hoofdredacteur van FEM en richtte
vervolgens het managementblad NeXT! bij
Elsevier op. Wieringa was onder meer auteur
van drie managementboeken en schreef mee
aan de dramaserie ‘Oud Geld’. In oktober
2002 nam hij communicatie trainingbureau
Bob de Ronde Partners BV over van de
oprichter. Dit bureau verzorgt media- en
presentatietrainingen, onder andere op het
gebied van crises en calamiteiten.
macro- als micro-economisch niveau. Maar de vraag
is, wie duiden die cijfers? Nu doen vooral de media dat,
maar die hanteren daarbij wel hun eigen medialogica.
Zo is voor hen een crisis nog altijd groter nieuws, dan
de zorgvuldige aanpak ervan. De financiële branche zelf
kan natuurlijk de nodige tekst en uitleg geven, maar hoe
geloof waardig ben je nu nog? Dit speelt natuurlijk vooral
bij bankiers, die hebben hun maatschappelijk krediet
behoorlijk verspeeld. Maar ook voor de pensioenbranche
is het verstandig om het “duiden” over te laten aan
formele en informele deskundigen, zoals Kees Storm
(oud-CEO van Aegon), Aad Jacobs (ex-topman van ING)
of Jaap van Duijn (voormalig directielid van Robeco).
En maar hopen dat die het goed doen.’
Valkuilen
Sommige fondsen publiceren ieder maand hun cijfers,
anderen houden zich angstvallig stil. Hoe erg is dat?
Volgens Wieringa is het zo dat wanneer je als branche
de maat schappij van je gelijk wilt overtuigen, dat je dan
één lijn moet volgen. ‘Juist doordat de ene partij veel
informatie geeft en de andere geen, worden mensen
argwanend. Het is dus belangrijk om allemaal vanuit
dezelfde principes te communiceren. De algemene
tendens bij overheid en bedrijfsleven is overigens de
angst voor negatieve publiciteit. De verleiding is dan
altijd weer enorm om in een van de valkuilen te stappen:
doen alsof er niets aan de hand is, zeggen dat het
niet jouw schuld is of de gevolgen bagatelliseren. De
gezondheidszorg is enorm aan het leren op dit gebied,
maar vooral de banken moeten er nog aan wennen.’
Transparantie · Interview met Sander Wieringa 39

4.2
Onheilsberichten:
duiden of sussen?
Het Nederlandse pensioenstelsel kan tegen een
stootje. Het kan ook de grootste economische
crisis sinds de jaren dertig doorstaan. Terwijl de
aandelenkoersen in 2008 zo ongeveer halveerden
en de rente scherp terugliep, zijn de Nederlandse
pensioenfondsen nog steeds de best gefinancierde
ter wereld. De fondsen lopen rake klappen op en zullen
zeker een aantal jaren nodig hebben om daarvan
te herstellen. De mensen waar het uiteindelijk om
gaat, werknemers en gepensioneerden, gaan dat
in hun portemonnee voelen. Maar als het moet,
leggen de fondsen morgen in één klap het geld op
tafel dat nodig is om de pensioenuitkeringen de
komende tientallen jaren te bekostigen. Zo groot is de
Nederlandse pensioenspaarpot nog steeds. En toch
stonden de kranten in het najaar van 2008 bol van de
onheilsberichten over pensioenen. De chocoladeletters
op de voorpagina’s verdrongen elkaar om wie het hardst
kon roepen dat de pensioenfondsen door het ijs zakten.
Wie vluchtig las, kon denken dat zijn uitkering niet
zeker was en belde bezorgd naar zijn pensioenfonds
om te informeren of zijn pensioen de komende maand
nog wel betaald kon worden. VB en haar leden zochten
ondertussen naar de juiste woorden. Die uitkering werd
betaald, dat stond vast. Maar moest de boodschap zijn
dat iedereen rustig kon gaan slapen?
Toen in september 2008 definitief duidelijk werd dat
de financiële crisis het vasteland van Europa had
bereikt, duurde het niet lang voordat bleek dat ook de
pensioenfondsen hard geraakt werden. Eind oktober
Eigen schuld, dikke bult
2008 publiceerde een aantal grote fondsen, zoals ieder
kwartaal, de rendementscijfers en de actuele stand van
de dekkingsgraad. Omdat die cijfers zonder uitzondering
slecht waren, besloten de fondsen in een gezamenlijke,
door VB gecoördineerde publiciteitsactie, duiding
te geven aan de ontwikkelingen. De boodschap was
eenvoudig: de crisis raakt ook pensioenfondsen hard en
er is flink ingeteerd op de reserves, maar dat is precies
waarvoor die reserves zijn aangelegd. De buffers doen
hun werk dus.
Twee maanden later, in december, werd opnieuw
gezamenlijk de publiciteit gezocht. De situatie was
in twee maanden tijd dramatisch verslechterd. De
reserves waren door de aanhoudende daling van de
aandelenkoersen en de verder gedaalde rente bij een
groot aantal fondsen verdwenen en een belangrijk
deel van de Nederlandse pensioenfondsen had een
dekkingsgraad die duidelijk onder de 100% lag. VB
meldde namens de leden dat de fondsen door hun
reserves heen waren, waarbij de grote rol die de
dalende rente speelde, werd uitgelegd. Duidelijk was
dat de meeste pensioenen in 2009 niet zouden worden
verhoogd.
Binnen de achterban van VB woedde een discussie over
het nut van tussentijdse publicaties over de financiële
positie van de fondsen. Die discussie werd onder meer
gevoerd in de commissies PA/PR en Publieksvoorlichting.
Voorstanders van publicatie wilden liefst elke maand
hun dekkingsgraad bekendmaken, om zo volstrekte
openheid te geven en op die manier het vertrouwen
van deelnemers en gepensioneerden te bewaren. Door
de geboden openheid ontstond bovendien ruimte om
de cijfers te verklaren, zo was de gedachte. Anderen
‘De herstelkracht van individuele pensioenfondsen is belangrijk. Jonge fondsen kunnen
daarmee bij gematigd economisch herstel mogelijk zelf uit de problemen komen. Daarom
hoop ik dat SZW en DNB waar mogelijk de hersteltermijn van drie jaar soepel toepassen.
Voor sommige bedrijfstakken is die termijn onnodig en onwenselijk. De economische situatie
in de bedrijfstak wordt daardoor alleen maar verder onder druk gezet. Daarnaast probeer ik
pensioenfondsen en andere stakeholders ertoe te bewegen de media van kennis te voorzien.
Jarenlang zijn zij nauwelijks transparant geweest. Dat komt nu in de media als een boemerang
terug. Een beetje een kwestie van eigen schuld, dikke bult?’
Uit de Commissie PA/PR
Annemieke Biesheuvel
Manager Communicatie · Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT)
waren minder enthousiast over het idee om tussentijds
te publiceren. Het zou tot onnodige onrust kunnen
leiden, maar belangrijker nog: pensioenfondsen
hebben een lange beleggingshorizon. Door met
maandcijfers naar buiten te komen zou de aandacht
daarvan afgeleid kunnen worden. In een tijd waarin
de koers- en rentebewegingen zo heftig zijn, zeggen
actuele cijfers niets over de langetermijnpositie van
een pensioenfonds, was het argument. Uiteindelijk
werd toch gekozen voor publicatie, waarbij geen cijfers
van de individuele fondsen werden genoemd, maar
de bandbreedte waarbinnen de grote fondsen zich
bevonden.
Toeslagenlabel in
woelig water
Er speelde in 2008 nog een ander transparantiedossier
dat werd beïnvloed door de financiële crisis. Het
toeslagenlabel, ook wel indexatielabel genoemd,
dat deelnemers inzicht moet bieden in de
langetermijnindexatieverwachtingen van hun fonds,
bleek in eerste opzet weinig effectief. Het beeldmerk
dat met behulp van bootjes in al dan niet woelig water
probeerde uit te leggen waar men op kon rekenen,
werd maar door weinigen begrepen. Reden voor de
pensioenkoepels om gezamenlijk op zoek te gaan naar
een alternatief. De nieuwe variant, met eenvoudige
stapels muntjes, bleek een stuk begrijpelijker. De
minister nam deze variant vervolgens in de definitieve
regelgeving op.
De financiële crisis heeft de invoering van het label,
oorspronkelijk gepland voor 1 januari 2009, echter op
z’n kop gezet. Fondsen moeten eerst een herstelplan
opstellen en door De Nederlandsche Bank goedgekeurd
krijgen, voordat zij hun indexatielabel kunnen
berekenen. Het indexatielabel in z’n huidige vorm roept
veel vragen op. Wanneer de huidige financiële situatie
van de fondsen startpunt is bij de berekeningen voor
het label, zal de toekomstige indexatiekwaliteit die het
label toont in veel gevallen laag zijn. Wat de openheid
en het inzicht die het label beoogt te geven onder
de huidige marktomstandigheden waard zijn, is dan
nog maar de vraag. Begin 2009 zoekt VB samen met
de AFM, DNB en de andere koepels naar oplossingen
waar de fondsen wel mee uit de voeten kunnen, zoals
alternatieve communicatiemiddelen in plaats van het
indexatielabel.
In grote lijnen hetzelfde
‘Als werknemersvoorzitter van VB
zet ik mij in voor meer samenwerking
tussen de pensioenkoepels. Juist door
de kredietcrisis begrijpen de koepels dat
het essentieel is om de overeenkomsten
en gezamenlijke belangen ook samen
te bepleiten. De overeenkomsten
tussen pensioenfondsen zijn logisch.
Hun belangen en problemen zijn in
grote lijnen hetzelfde. Binnen de
pensioensector zie ik soms de neiging
om te veel te kijken naar de verschillen
tussen ondernemingspensioenfondsen,
bedrijfstakpensioenfondsen en
beroepspensioenfondsen. Dat wordt
gelukkig steeds minder, juist nu. Door
de samenwerking kunnen we samen
nadenken over de gewenste aanpak van
de kredietcrisis en samen in Den Haag
pleiten voor onze sector en de miljoenen
mensen voor wie wij werken.’
Uit de Stuurgroep Samenwerking koepels
Willem Noordman
Werknemersvoorzitter VB en
penningmeester hoofdbestuur FNV Bondgenoten
40 Hoofdstuk · Subtitel Transparantie · Onheilsberichten: duiden of sussen?
41

Crisisbeheersing 5

Het komt aan
op beheersing
ALM-studies, scenarioberekeningen,
beleggingsplannen, geavanceerd risicobeheer en
stevig toezicht: ze konden de pensioenfondsen
niet behoeden voor de gevolgen van de
wereldwijde financiële crisis. Eenmaal in een
crisis komt het aan op beheersing. Dan gaat het
om kortetermijnmaatregelen die nodig zijn om
de schade te beperken, om het voorzien van alle
betrokkenen van voldoende informatie en om
langetermijnmaatregelen gericht op duurzaam
herstel. Een recept dat voor iedereen werkt, bestaat
echter niet. VB roept daarom op tot maatwerk.
44 Hoofdstuk · Subtitel
45

Wouter Jong
coördinator crisisbeheersing
Nederlands Genootschap voor Burgemeesters
Wees tijdens
een crisis
zichtbaar!
Een zware storm teistert de financiële markten en zet
de pensioensector sterk onder druk. Aan het bestuur
van pensioenfondsen de taak om de gevolgen zo
beperkt mogelijk te houden. Met andere woorden:
crisisbeheersers gevraagd. Een gesprek met Wouter
Jong, coördinator crisisbeheersing bij het Nederlands
Genootschap van Burgemeesters over hoe gemeentebestuurders
rampen en andere incidenten aanpakken.
Het omgaan met crisissituaties door gemeenten is
al geruime tijd niet vrijblijvendheid meer. ‘Op basis
van de wet moet elke gemeente over een rampenplan
beschikken’, vertelt Jong. ‘Het plan geeft aan bij welke
incidenten je welke processen kunt activeren, zoals
voorlichting en het inrichten van een opvanglocatie.’
In totaal gaat het om ongeveer achttien verschillende
scenario’s waarop gemeenten zich moeten voor-
bereiden, van ontploffingen met gevaarlijke stoffen
tot stroomuitval en wateroverlast. Daarnaast wordt
regelmatig geoefend maar dat richt zich vooral
op de grotere incidenten, zoals de ontploffing van
opslagplaatsen waarbij giftige stoffen vrijkomen.
Familiedrama
De laatste jaren dringt volgens Jong steeds meer
het besef door bij burgemeesters dat er naast grote
rampen als de vuurwerkramp in Enschede ook
regelmatig kleinere incidenten zijn die een specifieke
aanpak behoeven. ‘Vooral gebeurtenissen met een
grote emotionele impact. Denk aan familiedrama’s
en zinloos geweld. Die krijgen in het rampenplan nu
meer aandacht.’ Juist bij emotionele situaties kan een
burgemeester veel meer doen, vindt Jong. ‘Meer nog dan
bij een gifwolk, waar een burgemeester vaak zal afgaan
op de mening van specialisten bij de brandweer. Bij een
geweldsincident komt het vooral aan op het kanaliseren
van de collectieve stress. De burgemeester speelt daarin
de rol van boegbeeld richting de samenleving.’
Wouter Jong (1972) is coördinator
crisisbeheersing bij het Nederlands
Genootschap voor Burgemeesters.
Daarvoor was hij onderzoeker/adviseur
bij COT Instituut voor Veiligheids- en
Crisismanagement. Hij is auteur van de
boeken Als dat maar goed gaat, bestuurlijke
ervaringen met crises en Als het dan toch
gebeurt, bestuurlijke ervaringen met crises.
In beide boeken staan interviews met
burgemeesters centraal.
Als voorbeeld geeft Jong de kabaaldemonstratie
die burgemeester Cohen leidde na de moord op
Theo van Gogh.
Tussen de oren
De belangrijkste functie van een rampenplan is volgens
Jong dat het bij de burgemeesters tussen de oren komt
te zitten. ‘De ervaring leert dat bij een daadwerkelijke
crisis het rampenplan zelf niet uit de kast komt. Maar
door de plannen kun je je wel voorbereiden op tal van
scenario’s. Als je met rampenplannen hebt geoefend,
is 80% redelijk voorspelbaar. De resterende 20% kunnen
burgemeesters op basis van hun ervaring invullen.’
Toch kunnen ook burgemeesters soms voor verrassingen
komen te staan. Jong: ‘Rampen en incidenten
zijn erg situationeel afhankelijk. Elke gebeurtenis
heeft een eigen aanpak nodig.’ Mede hierom hebben
burgemeesters soms behoefte aan extern advies ten
tijde van een crisis. ‘In dat geval komen ze regelmatig
bij ons terecht. Wij kunnen bepaalde aandachtspunten
verder verduidelijken en burgemeesters in contact
brengen met collega’s die een soortgelijk incident al
hebben meegemaakt.’
Houvast
Uit dit ‘kennis delen’ tussen burgemeesters
onderling komt naar voren dat zichtbaarheid van de
burgemeester tijdens een crisismoment essentieel is.
Deze zichtbaarheid moet zich niet primair vertalen
naar een rol van burgemeester als nieuws- en
informatieverstrekker. Verspreiding van nieuws
gaat volgens Jong tegenwoordig zo snel dat een
burgemeester hier het nieuws dat rondgaat vooral moet
bevestigen of ontkrachten. ‘Maar nog veel belangrijker is
dat je als burgemeester de schokkende gebeurtenissen
kunt duiden. Daarmee geef je als overheid de mensen
een houvast en geef je de gevoelens in de samenleving
een plek.’
Crisisbeheersing · Interview met Wouter Jong 47

Vertrouwen willen bieden
‘Bestuursleden vertrouwen willen bieden. Het staat op dit moment nog meer centraal in het
werk van bestuursondersteuners. Dat vertrouwen vindt zijn basis in de juiste gegevens.
Het is de bestuursondersteuner die dat houvast moet bieden. Nu, in een tijd van crisis, is
hier nog meer behoefte aan dan anders. Ik constateer daarin drie ontwikkelingen. Ten eerste
een hogere frequentie. Besturen vergaderen vaker, zeker als er een herstelplan ontwikkeld
moet worden. Ten tweede een hogere snelheid. Zo wil DNB sneller antwoord op de vraag naar
de hoogte van de actuele dekkingsgraad. Ten derde zijn er nu meer organen dan voorheen.
Pension Fund Governance heeft ons het verantwoordingsorgaan en intern toezicht gebracht.
Door professionele bestuursondersteuning kan het bestuur niet alleen sneller reageren,
maar ook anticiperen.’
Uit de Commissie Bestuursondersteuning
Floor Briedé
Manager Pensioenen/Bestuurssecretaris · Pensioenfonds van de Metalektro (PME)
Deskundigheid,
toezicht en maatwerk
Al voor de crisis in Europa echt toesloeg, gaf
De Nederlandsche Bank (DNB) aan dat de deskundigheid
van pensioenfondsbestuurders een van de speerpunten
van het toezichtbeleid in 2008 en 2009 zou zijn.
Het belang van die deskundigheid, vooral op het
gebied van beleggingsbeleid en de uitbesteding van
de uitvoering daarvan, zal door de financiële crisis nog
meer dan voorheen de interesse van DNB hebben.
Ook VB onderkent het grote belang van de bevordering
van bestuurdersdeskundigheid, zeker gezien het
steeds complexer wordende speelveld waarin
bestuurders opereren. Samen met de pensioenkoepels
OPF en UvB organiseerde VB in 2008 een drietal
themabijeenkomsten voor bestuurders over het
onderwerp.
De deskundigheid van bestuurders is een van de
instrumenten die nodig zijn om de gevolgen van de
financiële crisis zoveel mogelijk in te perken en te komen
tot een duurzaam herstel van de financiële positie van
de fondsen in de komende jaren. De beleidsmatige
mogelijkheden die de fondsen zelf hebben om de
financiële positie te verstevigen, zijn de traditionele
sturingsinstrumenten premie, indexatie en beleggingsbeleid.
Alle drie die instrumenten kunnen effectief zijn
in het bijsturen van de financiële positie, maar het zijn
geen wondermiddelen voor de korte termijn.
Een groot deel van de Nederlandse pensioenfondsen had
eind 2008 een dekkingsgraad die lager lag dan 100%.
Deze fondsen moeten uiterlijk aan het einde van het
eerste kwartaal van 2009 een herstelplan indienen bij
DNB. De regelgeving schrijft voor dat in het geval een
fonds een dekkingsgraad heeft lager dan 105%, het
herstelplan moet aangeven hoe het fonds binnen een
termijn van drie jaar uit deze situatie van onderdekking
denkt te komen. Gegeven de omstandigheden eind
2008, met nog steeds historisch lage rentestanden en
een aandelenmarkt die niet aantrekt, is het voor een
deel van de fondsen nauwelijks mogelijk met inzet van
de traditionele sturingsinstrumenten binnen drie jaar
te herstellen. VB heeft dan ook intensief bij minister,
Kamer en toezichthouder voor maatwerk gelobbyd. Dat
wil zeggen dat de fondsen die nog het vermogen hebben
te herstellen, de tijd krijgen dat herstel vorm te geven.
Waar scherpe maatregelen onontkoombaar zijn, verzet
de sector zich daar niet tegen. Maar voor fondsen die
uitzicht op herstel hebben, zou het onnodig veel schade
berokkenen als zij gedwongen door een hersteltermijn
van drie jaar moeten overgaan tot draconische
maatregelen, zoals het verlagen van de uitkeringen.
In het sectoroverleg van actuarissen (KRIBA) en in de
Beleggerscommissie is in het laatste kwartaal van
2008 veel aandacht besteed aan de kredietcrisis en de
betekenis daarvan voor pensioenfondsen. De slechte
positie van pensioenfondsen roept vragen op over de
aannames die ten grondslag liggen aan het beleggingsbeleid
van pensioenfondsen. De fondsen moeten
aan de slag met het opstellen van herstelplannen.
Dit is de eerste keer sinds het inwerkingtreden van
het FTK dat dit moet gebeuren. Veel blijkt in de
praktijk nog onduidelijk. Er is goed contact tussen
de koepels, pensioenfondsen, toezichthouders en
pensioenuitvoerders om de lacunes in de uitvoering
van de regelgeving op te vullen.
Binnen VB wordt sinds enige jaren gewerkt aan een
nieuwe systematiek voor waardeoverdrachten. Concreet
moet dit betekenen dat pensioenfondsen aan elkaar niet
alleen nominale aanspraken overdragen, maar ook een
deel van de opgebouwde buffer meegeven, waardoor
verwatering van de dekkingsgraad bij pensioenfondsen
met veel inkomende waardeoverdrachten kan worden
voorkomen. De invoering van de nieuwe systematiek is
in het laatste kwartaal van 2008 opgeschort. Fondsen
met een dekkingsgraad lager dan 100% mogen namelijk
geen waardeoverdrachten meer uitvoeren om verdere
verlaging van de dekkingsgraad te voorkomen.
48 Hoofdstuk · Subtitel Crisisbeheersing · Deskundigheid, toezicht en maatwerk
49
5.2

De Vereniging 6

Doelstellingen
VB, opgericht in 1985, kent een drietal doelstellingen:
het behartigen van de gemeenschappelijke belangen
van de bedrijfstakpensioenfondsen in Nederland,
het informeren van de leden en de buitenwereld en
serviceverlening aan de leden.
Marktpositie
De 81 leden van VB hebben samen circa 4,7 miljoen
deelnemers. Daarmee vertegenwoordigt VB ongeveer
driekwart van het aantal mensen dat in Nederland
deelneemt in collectieve pensioenregelingen. Daarnaast
tellen de leden samen ruim 1,2 miljoen gepensioneerden
en 6,8 miljoen gewezen deelnemers. Het gezamenlijk
belegd vermogen van de leden bedroeg eind 2008 circa
500 miljard euro.
Verenigingsstructuur
De structuur van VB is gericht op een zo groot
mogelijke betrokkenheid van de leden. De leden bepalen
gezamenlijk het beleid van VB. Het hoogste orgaan is de
Algemene Ledenvergadering (ALV), waar besluiten vallen
over beleid van algemene strekking en over financiële
kwesties van belang. De ALV vindt tweemaal per jaar
plaats. In het voorjaar van 2008 stond de ALV in het
teken van transparantie in de sector.
Spanning tussen de belangen
In het najaar van 2008 was de ALV gewijd aan de
financiële crisis. Onder meer minister Piet Hein Donner
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en
bestuursvoorzitter Hans Hoogervorst van de AFM
spraken de vergadering toe. Het bestuur van VB geeft
op meer regelmatige basis sturing aan de Vereniging.
Het bestuur wordt benoemd door de ALV en komt
zesmaal per jaar bijeen. Het bestuur van VB wordt
tijdens alle vergaderingen bijgestaan door het College
van Advies, dat het bestuur gevraagd en ongevraagd
van advies dient. Het College van Advies bestaat uit
vertegenwoordigers van uitvoerende instanties en van
bestuursbureaus van pensioenfondsen.
Naast het bestuur van VB functioneert het
Directeurenoverleg, dat uitvoeringstechnische
pensioenzaken behandelt. Alle ledenfondsen kunnen
hierin één directielid (van het fonds of van hun
uitvoeringsorganisatie) afvaardigen. De voorzitter van
het Directeurenoverleg zit uit hoofde van zijn functie
ook in het College van Advies. Het Directeurenoverleg
vergadert de ene maand en het bestuur de andere,
zodat er een continue wisselwerking ontstaat en
overlappingen zoveel mogelijk worden voorkomen.
Eens per jaar vergaderen bestuur en Directeurenoverleg
gezamenlijk.
‘Marktwaarde geeft het beste inzicht in de solvabiliteit, in de reserves. Marktwaarde is
prima te combineren met evenwichtige en trendmatige maatregelen voor herstel van
solvabiliteit. Mijn zorg is dat fondsen bij tekorten gepensioneerden te veel willen ontzien.
Maar dan draaien (toekomstige) actieven op voor herstel. En zij zijn juist cruciaal voor het
voortbestaan van het pensioenstelsel. Deze spanning tussen de belangen van jong en oud
wordt het pensioenthema van de komende jaren. Differentiatie in het pensioencontract kan
deze spanning wegnemen. Het zorgt voor meer (indexatie)zekerheid voor gepensioneerden
en geeft tegelijkertijd voldoende rendement voor een goed en betaalbaar pensioen voor
actieven.’
Uit de Werkgroep Solvency II
Niels Kortleve
Manager Actuarial Projects & Special Accounts · PGGM
De andere zijde van de balans
‘De kredietcrisis heeft impact op beide zijden van de pensioenbalans. De aandacht gaat
meestal uit naar de lagere waarde van de beleggingen. Daarbij wordt de andere zijde van
de balans vaak vergeten. De technische voorziening steeg fors door de lagere marktrente.
In de discussie over de kredietcrisis is er onvoldoende aandacht voor de impact van de lage
marktrente. Pensioenfondsen moeten van DNB hun herstelplannen namelijk baseren op deze
lagere rentecurve. Wel aannames maken over toekomstige beleggingsrendementen, maar
geen ruimte voor een visie op de ontwikkeling van de marktrente voor de bepaling van de
technische voorziening. Dit resulteert in een onevenwichtige voorstelling van zaken.’
Uit de Kring van Interne Bedrijfstakpensioenfondsactuarissen (KRIBA)
Theo Morsch
Actuaris · Syntrus Achmea Pensioenbeheer
Commissies en werkgroepen
Naast bovengenoemde gremia kent VB een ondersteunende
structuur van commissies en werkgroepen.
De commissies behandelen vakinhoudelijke thema’s,
bereiden beleid voor, werken met andere organisaties
en brancheverenigingen samen, vervullen een
verbindingsfunctie naar de ledenfondsen en hebben
een adviserende taak richting het bestuur. In de
commissies zitten specialisten van pensioenfondsen
of hun uitvoeringsorganisaties. In paragraaf 7.5 wordt
nader ingegaan op de activiteiten van de commissies en
werkgroepen.
52 De Vereniging
De Vereniging
53
Taken
De drie doelstellingen van VB, belangenbehartiging,
informatieverschaffing en serviceverlening, laten zich
vertalen in de volgende taken:
· lobbyen op nationaal en internationaal niveau;
· vertegenwoordigen van de leden;
· informeren van de leden;
· informatieverstrekking over de leden en de sector;
· functioneren als vraagbaak voor leden, overheid,
politiek, sociale partners, toezichthouders, pers en het
grote publiek;
· organiseren van bijeenkomsten voor de leden.
Lidmaatschap en contributie
VB telde in het verslagjaar 81 leden. De contributie
wordt vastgesteld door de ALV en wordt berekend
over het vermogen en de premie-inkomsten van de
leden, met een maximum van 133.500 euro per jaar.
Ook in 2008 werd een opslag berekend voor extra
communicatieactiviteiten, in het bijzonder de bijdrage
aan het werk van de Stichting Pensioenkijker.nl.
De opslag bedroeg 13% van de reguliere contributie.
Bureau
Het Bureau van VB vervult een brugfunctie tussen
twee werelden: enerzijds de pensioenwereld, waarvan
de dragers de werkgevers en werknemersorganisaties
zijn en anderzijds het politieke en maatschappelijke
speelveld in Nederland en in toenemende mate ook
Europa. Van dit speelveld maken naast het grote publiek
ook beleidsambtenaren, parlementariërs, bewindslieden
en toezichthouders deel uit.
Het bureau van VB bestaat uit een directie, een
compacte beleidsstaf, een afdeling communicatie &
persvoorlichting, een secretariaat en een helpdesk.
In het voorjaar van 2008 werd Gerard Riemen benoemd
tot directeur van de vereniging na het vertrek van zijn
voorganger Peter Borgdorff eind 2007. In de periode
tussen het vertrek van Borgdorff en de aanstelling van
Riemen nam plaatsvervangend directeur Leny van der
Heiden-Aantjes de directeurspositie waar.
In 2008 kende het bureau een relatief groot
personeelsverloop. Met name op enkele strategische
beleids- en communicatiefuncties ontstonden
vacatures. Door de krapte op de arbeidsmarkt konden
deze functies niet direct worden ingevuld. Eind 2008
was het bureau echter weer grotendeels op sterkte.

Verenigingsactiviteiten 7

7.1
7.1.1
Belangenbehartiging
en lobbywerk
Nederland heeft een van de meest
ontwikkelde pensioenstelsels
ter wereld. Bijna elke werknemer
bouwt aanvullend pensioen op.
De bedrijfstakpensioenfondsen,
verantwoordelijk voor het
aanvullend pensioen van verreweg
de meeste werknemers, spelen
daarin een belangrijke rol. Door
de rol die de fondsen als grote
financiële spelers innemen, staan
zij meer en meer in het brandpunt
van de publieke belangstelling.
Belangenbehartiging vormt dan
ook de belangrijkste taak van VB.
De leden hebben de gezamenlijke
belangenbehartiging aan VB
gedelegeerd. De lobby voor de
sector vindt plaats op zowel
nationaal als internationaal niveau.
Haagse contacten
Eerste en Tweede Kamer
De lobbyactiviteiten van VB zijn
voor een belangrijk deel gericht
op het Nederlandse parlement.
Deze contacten hebben ten doel
de belangen van deelnemers,
gepensioneerden, werkgevers
en gewezen deelnemers in
bedrijfstakpensioenfondsen zo
goed mogelijk te behartigen door
waar mogelijk invloed uit te oefenen
op wet- en regelgeving. Bij de
voorbereiding van de contacten
worden de leden zoveel mogelijk
betrokken. VB overlegt regelmatig
met de pensioenwoordvoerders
in de Tweede Kamer en wanneer
gewenst met de woordvoerders in
de Eerste Kamer.
Bewindslieden
De minister van SZW beheert
de pensioenportefeuille. Bij
verschillende gelegenheden is
met de minister gesproken over
het pensioendossier, waarbij de
gevolgen van de kredietcrisis
centraal thema van gesprek waren.
Minister Donner van SZW sprak op
de Algemene Ledenvergadering
van november 2008 over de
positie van pensioenfondsen in
de financiële crisis. Op het door
VB, UvB en OPF georganiseerde
jaarlijkse Pensioenpanorama in
september, waar parlementsleden,
pensioenbestuurders en
journalisten elkaar ontmoeten, hield
staatssecretaris Frank Heemskerk
van Economische Zaken een lezing
over maatschappelijk verantwoord
beleggen door pensioenfondsen.
Departementen
VB onderhoudt intensieve
contacten met ambtelijk Den
Haag. De contacten met de
departementen zijn van groot
belang voor het vergaren van tijdige
en juiste informatie en worden
gebruikt voor het uitdragen of
toelichten van VB-standpunten.
Het meest frequente contact vindt
plaats met het ministerie van SZW.
Er is periodiek overleg, waarbij alle
van belang zijnde dossiers worden
langsgelopen. Daarnaast zijn er op
ad-hoc-basis regelmatig contacten
over uiteenlopende onderwerpen.
Het kan daarbij gaan om artikelen
in de media, Kamervragen of
andere actuele onderwerpen. Het
initiatief voor de gesprekken komt
van beide kanten. VB voorziet het
departement van alle position
papers en persberichten die worden
uitgebracht. Ook met het ministerie
van Financiën en met het ministerie
van Economische Zaken wordt,
wanneer nodig, overleg gevoerd.
Sociale partners
De activiteiten van sociale partners
op het gebied van pensioenen
overlappen elkaar, doordat
ze enerzijds actief zijn in de
Stichting van de Arbeid (STAR) en
anderzijds in de pensioenkoepels.
Een goede samenwerking en
degelijke afstemming is vanwege
deze overlap van groot belang.
In 2008 speelde de financiële
crisis en de effecten daarvan op
pensioenfondsen een hoofdrol in de
intensieve afstemming met sociale
partners.
Toezichthouders
De Nederlandsche Bank
Met De Nederlandsche Bank
(DNB) wordt naast frequent
ad-hoc-overleg viermaal per jaar
periodiek overleg gevoerd. Bij
de periodieke overleggen staan
tweemaal per jaar de begroting
en de jaarverantwoording van
DNB op de agenda. Daarnaast is er
tweemaal per jaar een bestuurlijk
overleg met de gezamenlijke
pensioenkoepels. Voor 2008 en
2009 heeft DNB deskundigheid
van pensioenfondsbestuurders
tot een van de speerpunten van
het toezichtbeleid benoemd. De
financiële crisis maakt het belang
van deskundigheid nog groter,
met name op het gebied van
beleggingen en de uitbesteding
daarvan.
Andere onderwerpen die aan
de orde kwamen in het overleg
met DNB waren onder andere
compliance en het opschorten
van waardeoverdracht bij
pensioenfondsen die in
onderdekking verkeren. Ook de
regelgeving en het toezicht rondom
de in te dienen herstelplannen
kwamen aan bod. In 2008 kregen
pensioenfondsen voor het eerst
sinds de invoering van het nieuwe
7.1.2
7.1.3
Financieel Toezichtkader (FTK) te
maken met een situatie waarin
herstelplannen noodzakelijk waren.
Het nieuwe toezichtkader liet in
2008 nog veel vragen open over
de eisen waaraan herstelplannen
moeten voldoen.
AFM
Met het in werking treden van
de Pensioenwet is de positie van
de AFM als toezichthouder naast
DNB wettelijk verankerd. De AFM
organiseert sinds 2007 jaarlijks
een bijeenkomst specifiek voor
de pensioensector. VB overlegt
tweemaal per jaar samen met
de andere pensioenkoepels op
bestuurlijk niveau met de AFM.
Dit overleg gaat onder meer
over de wijze van toezicht op
de communicatieverplichtingen
van pensioenfondsen. Ook de
invoering van het toeslagenlabel
is tijdens deze ontmoetingen
besproken. Naast dit bestuurlijk
overleg vindt, net als met DNB,
tweemaal per jaar overleg plaats
over zowel de begroting als de
jaarverantwoording. Op de ALV
van VB in november 2008 sprak
Hans Hoogervorst van de AFM de
aanwezigen toe over de voorlichting
van de fondsen aan deelnemers in
het licht van de financiële crisis.
Bestuurlijke
contacten
Koepelorganisaties
Samenwerking met OPF en UvB
Met de Stichting voor
Ondernemingspensioenfondsen
(OPF) en de Unie van
Beroepspensioenfondsen (UvB)
is in 2008 de al langer bestaande
samenwerking geïntensiveerd.
Op vele terreinen komt de
samenwerking tot uiting, onder
meer bij dossiers rondom fiscaliteit,
verslaglegging, Europa, Solvency II,
deskundigheidsbevordering, het
Uniform Pensioenoverzicht en het
Pensioenregister. VB, UvB en OPF
opereren samen in een groot aantal
commissies en werkgroepen en
treden op verschillende dossiers
gezamenlijk in overleg met de
toezichthouders. Ook worden
gezamenlijke bijeenkomsten voor
de verschillende achterbannen
georganiseerd.
De samenwerking heeft grote
voordelen voor de koepels: de
beschikbare menskracht en
middelen bij de koepels worden
op deze manier zo efficiënt
mogelijk gebruikt. Belangrijker
nog is dat door de samenwerking
de Nederlandse pensioensector
op de belangrijkste dossiers met
één stem spreekt, waardoor de
zeggingskracht bij politiek en
toezichthouders toeneemt. Het
gezamenlijke streven van de koepels
is dan ook de samenwerking de
komende jaren verder vorm te geven.
Verbond van Verzekeraars
De relatie tussen het Verbond van
Verzekeraars en VB is tweeslachtig
van aard. In een aantal projecten
wordt goed samengewerkt. Het
Pensioenregister en de Stichting
Pensioenkijker.nl, waarvan het
Verbond en VB de belangrijkste
sponsors zijn, zijn daar voorbeelden
van. Dat geldt ook voor de
samenwerking rondom het Uniform
Pensioenoverzicht en CentiQ,
een samenwerkingsverbond over
geldzaken van overheden,
consumenten- en brancheorganisaties
en de wetenschap.
Er zijn echter ook zaken waar
de belangen uiteenlopen. De
marktordeningsbepalingen in
de Wet Bpf 2000 hebben in 2008
opnieuw voor de nodige spanning
in de verhoudingen tussen
pensioenfondsen en verzekeraars
gezorgd. Die spanning weerhoudt
VB en het Verbond er niet van veel
energie te steken in een vruchtbare
samenwerking waar nodig en
mogelijk.
Ouderenbonden
VB onderhoudt contacten met
verschillende ouderenorganisaties,
waaronder het Coördinatieorgaan
Samenwerkende Ouderenorganisaties
(CSO). Ook in de
SER-werkgroep Coördinerend
Overleg Arbeidspensioenen wordt
met het CSO gesproken. Deze
werkgroep is breed samengesteld
met zowel adviserende leden als
waarnemers namens organisaties
van sociale partners, CSO, OPF, UvB,
VB, het Platform Deelnemersraden
en anderen. De werkgroep heeft
tot doel het afstemmen en
coördineren van instrumenten
en activiteiten voor een juiste
implementatie van de principes
voor goed pensioenfondsbestuur
en van het vernieuwd
convenant Medezeggenschap
gepensioneerden.
Platform Deelnemersraden
VB biedt facilitaire
ondersteuning aan het Platform
Deelnemersraden. Bij het Platform
zijn 45 deelnemersraden van
bedrijfstakpensioenfondsen
en drie deelnemersraden van
ondernemingspensioenfondsen
aangesloten.
56 Verenigingsactiviteiten · Belangenbehartiging en lobbywerk
Verenigingsactiviteiten · Bestuurlijke contacten
57
7.2
7.2.1

7.2.2
Consumentenbond
De contacten van VB met de
Consumentenbond zijn vooral
gericht op afstemming in dossiers
rondom pensioencommunicatie,
zoals het Uniform Pensioenoverzicht
en het toeslagenlabel.
Samen met onder andere de
Consumentenbond zit VB in
het bestuur van de Stichting
Pensioenkijker.nl.
Opleiding en onderzoek
Stichting Pensioenopleidingen
Met huisgenoot Stichting
Pensioenopleidingen (SPO) is
intensief contact. Medewerkers
van VB treden regelmatig op als
docent bij de cursussen die SPO
organiseert. Ook bestuurlijk is
VB betrokken bij SPO. Inhoudelijk
wordt samengewerkt op
onder meer het terrein van
deskundigheidsbevordering van
pensioenfondsbestuurders.
Wereldbank
Sinds twee jaar participeert VB
in een onderzoeksproject met
onder meer de Wereldbank, OESO
en ING. In dit onderzoek wordt
een vergelijking gemaakt tussen
de financiële resultaten van
pensioenfondsen in verschillende
landen. Door de participatie van
VB wordt gewaarborgd dat binnen
het onderzoek ook aandacht is
voor DB-regelingen zoals het
Nederlandse systeem kent.
Nederlandse pensioenfondsen en
wetenschappers zijn bij het project
betrokken. Omdat publicaties van de
Wereldbank en OESO grote invloed
hebben op het internationale
denken over pensioen, is het van
belang het Nederlandse geluid
hierin te laten meeklinken.
Leerstoel Pensioenrecht en
VU Expertisecentrum
Sinds 1992 draagt VB bij aan de
leerstoel Pensioenrecht aan de Vrije
Universiteit (VU), die wordt bekleed
door prof. dr. Erik Lutjens. Van deze
langjarige samenwerking heeft VB
veel profijt. Lutjens is de vaste
juridische adviseur van VB voor
kwesties die bedrijfstakpensioenfondsen
aangaan en is daarnaast
deelnemer van het Beraad Juristen
Bedrijfstakpensioenfondsen.
VB draagt ook structureel financieel
bij aan het Expertisecentrum
Pensioenrecht van de VU, om op
die manier de wetenschappelijke
ontwikkeling van het pensioenrecht
te ondersteunen. Voor VB levert
deze bijdrage concrete voordelen
op. Zo is in 2008 in opdracht
van VB onderzoek gedaan
naar de institutionele eisen en
toezichtnormen op de Europese
pensioenmarkt.
Samenwerking Netspar
Een prominente speler in het
pensioenonderzoek in Nederland
is Netspar, een onafhankelijk
samenwerkingsverband van
onderzoekers die zich richten
op pensioenen en andere
oudedagsvoorzieningen.
Netspar wordt gesponsord
door universiteiten, pensioeninstellingen,
ministeries en
toezichthouders. VB fungeert
als waarnemer bij Netspar, samen
met de andere pensioenkoepels
en het Verbond van Verzekeraars.
Dit geeft de koepels de mogelijkheid
om besloten bijeenkomsten van
Netspar bij te wonen. De koepels
op hun beurt zullen het werk van
Netspar waar mogelijk faciliteren.
Overige contacten
Ombudsman Pensioenen/KiFiD
De Ombudsman Pensioenen is
een gezamenlijk initiatief van VB
en OPF. De formele taak van de
Ombudsman Pensioenen is het
behandelen van klachten van
deelnemers over pensioenfondsen.
Zijn pensioenfondsen op serieuze
en correcte wijze ingegaan op
klachten van deelnemers? De
Ombudsman heeft in principe geen
taak bij juridische geschillen tussen
deelnemers en pensioenfondsen,
waarbij het vaak gaat om de
inhoudelijke interpretatie van
de pensioenregeling. Dat is aan
de rechter. Sinds de invoering
van de principes voor goed
pensioenfondsbestuur dient ieder
fonds overigens ook zelf over een
klachten- en geschillenprocedure
te beschikken. De Ombudsman
Pensioenen vult zijn functie in naar
de geest in plaats van naar de letter
van de formele taakomschrijving.
Door het verstrekken van informatie
en het zorgen voor eventuele
bemiddelingen worden veel zaken
tot een bevredigend einde gebracht.
Vanaf 1 januari 2009 buigt de
Ombudsman Pensioenen zich ook
over klachten over rechtstreeks
verzekerde regelingen.
In 2007 is het Klachteninstituut
Financiële Dienstverlening (KiFiD)
opgericht, een bundeling van de
verschillende klachten- en
geschilleninstituten. KiFiD
verzorgt sinds 2007 de logistieke
ondersteuning van de Ombudsman
Pensioenen. In 2008 zijn door
de beide pensioenkoepels met
KiFiD afspraken gemaakt over
deze ondersteuning op basis van
een Service Level Agreement.
De zelfstandige positie van de
Ombudsman Pensioenen staat
daarbij voorop.
7.2.3
Eumedion
De Stichting Eumedion is
de belangenorganisatie van
institutionele beleggers op
het terrein van corporate
governance. Eumedion stelt zich
ten doel om, vanuit het belang
en de verantwoordelijkheid
van in Nederland gevestigde
institutionele beleggers, goed
ondernemingsbestuur te
onderhouden en te ontwikkelen bij
beursgenoteerde ondernemingen
en institutionele beleggers. VB is als
waarnemer bij Eumedion betrokken.
European Federation of
Retirement Provision (EFRP)
VB is, net als OPF en UvB, lid
van de European Federation of
Retirement Provision (EFRP). Binnen
de EFRP wordt door Europese
pensioenfondsen overlegd over
grensoverschrijdende dossiers
met een gezamenlijk belang, zoals
Solvency II en IAS19.
Association Européenne des
Institutions Paritaires (AEIP)
De Association Européenne des
Institutions Paritaires (AEIP)
is de Europese koepel van
paritair bestuurde organisaties.
Van AEIP zijn organisaties lid
die zich bezighouden met
pensioenen, vakantiefondsen en
ziektekostenverzekeringen. AEIP
reageert op de ontwikkelingen in
de Europese wet- en regelgeving en
agendeert ook zelf onderwerpen.
Er is vanzelfsprekend overlap in de
behandeling van pensioendossiers
tussen de Europese koepels AEIP
en EFRP. Er wordt dan ook, mede op
aandringen van VB, in toenemende
mate samengewerkt tussen de
organisaties.
Platformfunctie
voor
leden
Leden geven aan de onderlinge
contacten binnen de vereniging
belangrijk te vinden. VB organiseert
daarom tal van bijeenkomsten
waarop leden elkaar kunnen ontmoeten
en kennis kunnen nemen
van ontwikkelingen in wet- en
regelgeving of andere actualiteiten.
De bijeenkomsten worden
gemiddeld goed beoordeeld in de
evaluaties onder de deelnemers.
De themabijeenkomsten zijn
toegankelijk voor bestuurders,
directies en staffunctionarissen van
ledenfondsen en hun uitvoeringsorganisaties.
In 2008 organiseerde
VB themabijeenkomsten over
de kredietcrisis, compliance,
deskundigheidsbevordering,
pensioencommunicatie en
pensioenactualiteiten.
Tijdens een van de twee
bijeenkomsten over compliance,
die werden georganiseerd in
samenwerking met OPF en UvB,
is een toolkit voor bestuurders
gepresenteerd die allerlei modeldocumenten
bevat. Het eerste
exemplaar werd uitgereikt aan
Maarten Camps, directeurgeneraal
Arbeids verhoudingen en
Internationale Betrekkingen.
Pensioenplatforms
Op verzoek van de leden zijn
enkele jaren geleden twee
pensioenplatforms geformeerd
die bestemd zijn voor bestuursleden
van de ledenfondsen. Eén platform
bestaat uit bestuursleden van
pensioenfondsen met een belegd
vermogen tot één miljard euro, het
andere is bedoeld voor bestuurders
van fondsen met een belegd
vermogen daarboven. Doel van
de platforms is het uitwisselen
van kennis en ervaring. In 2008
werd gesproken over thema’s
als bestuurdersdeskundigheid,
verantwoord beleggen, betekenis
van de Algemene Pensioeninstelling
(API), de financiële crisis en de
communicatie daarover. Ook werd
het overleg met DNB over herstelplannen
en -termijnen voorbereid.
Publiciteit en
uitgaven
Mediacontacten
VB hecht veel waarde aan een
goede en open relatie met de
media. De schrijvende pers en
radio en televisie weten VB goed te
vinden en vragen in toenemende
mate commentaar op actuele
ontwikkelingen. De financiële crisis
zorgde in 2008 voor intensieve
mediacontacten. Vanaf het najaar
besteedden de media vrijwel
dagelijks aandacht aan de gevolgen
van de financiële crisis voor
pensioenfondsen. VB reageert niet
alleen op vragen van de media,
maar zoekt ook actief de pers op.
Dat gebeurde in het najaar in nauw
overleg met de ledenfondsen. VB
lichtte toen namens de fondsen
de sterk negatieve effecten van
de dalende aandelenkoersen en de
dalende rente op de dekkingsgraden
van de fondsen toe.
VB Contact
VB geeft een thematisch
kwartaalmagazine uit, VB Contact,
bedoeld voor leden en andere
belangstellenden en betrokkenen.
VB Contact verbreedt de horizon
en werpt in vraaggesprekken met
mensen van binnen en buiten de
sector steeds een frisse blik op
actuele ontwikkelingen.
58 Verenigingsactiviteiten · Bestuurlijke contacten
Verenigingsactiviteiten · Platformfunctie voor leden
59
7.3
7.4

VB Nieuwsflits
Dagelijks verzorgt VB in een digitale
nieuwsflits een samenvatting van
het relevante nieuws uit binnen- en
buitenland. De VB Nieuwsflits heeft
inmiddels ruim 600 abonnees onder
leden en andere betrokkenen.
VB Nieuwsbrief
Voor bestuurders van de
ledenfondsen geeft VB kort na
iedere bestuursvergadering een
digitale nieuwsbrief uit, met
daarin een beknopt verslag van
actuele, bestuurlijke kwesties. Naar
aanleiding van de actualiteit geeft
VB met enige regelmaat een extra
editie van de nieuwsbrief uit.
EU Nieuwsbrief
In samenwerking met OPF verzorgt
VB een tweewekelijkse digitale
nieuwsbrief over Europese
ontwikkelingen. Deze nieuwsbrief
wordt breed verspreid onder de
achterban van VB, OPF en UvB. Ook
een grote groep geïnteresseerden
uit politiek, sociale partners en
uitvoeringsorganisaties ontvangt
de nieuwsbrief.
Website
De VB-website, www.vb.nl, is
in 2008 opnieuw ingericht en
vormgegeven. Naast direct
belanghebbenden en de pers
weet steeds vaker ook het grote
publiek de site te vinden. Het totale
aantal bezoekers op de website
bedroeg in 2008 circa 375.000. De
werkgroep Publieksvoorlichting
verzorgt een digitaal platform voor
de communicatiemedewerkers
van de ledenfondsen en
uitvoeringsorganisaties. Hierop
vindt een uitwisseling plaats van
informatie en best practices.
Handleidingen
In het verslagjaar verschenen
drie VB-handleidingen voor
de ledenfondsen. Het betrof
handleidingen over compliance,
een gedragscode voor bestuurders
en naar aanleiding van de
vastgoedfraude bij het Philips
Pensioenfonds een handleiding
over integriteitswaarborging bij
vastgoedbeleggingen.
Boek
In maart 2008 presenteerde VB het
boekje Midden in de Samenleving.
De uitgave is een weergave van
gesprekken van professor Harrie
Hummels en andere deelnemers
aan de ‘Praktische Commissie
verantwoord beleggen’ van de
koepels met Nederlandse
opiniemakers, wetenschappers
en (oud)-politici over de maatschappelijke
verantwoordelijkheid
van pensioenfondsen bij het vormgeven
van hun beleggingsbeleid.
De gesprekken zijn opgetekend
door journalist Marleen Janssen
Groesbeek. Hummels voerde de
gesprekken in het kader van zijn
voorzitterschap van de Praktische
Commissie Verantwoord Beleggen.
Die commissie, een initiatief van
VB, UvB en OPF, produceerde in
2007 een praktische handleiding
voor pensioenfondsen rond het
thema verantwoord beleggen.
Helpdesk Vergeten Pensioenen
Wie op zoek is naar een
vergeten pensioen, kan bij de
Helpdesk Vergeten Pensioenen
terecht. De helpdesk staat
(bijna) gepensioneerden of hun
nabestaanden bij in het vinden van
de namen van pensioenfondsen
of verzekeringsmaatschappijen
waar mogelijk rechten zijn
opgebouwd. Ook komen er bij de
helpdesk telefoontjes binnen met
vragen over zaken als pensioen bij
scheiding en pensioen bij werken
in het buitenland. Veel lost de
helpdesk zelf op, maar ook wordt
regelmatig doorverwezen naar
de Ombudsman Pensioenen, de
Sociale Verzekeringsbank, FVP, de
Belastingdienst en anderen.
De service is gratis. In totaal
verwerkte de helpdesk in 2008
bijna 13.000 telefoontjes, een
kleine 3000 e-mails en bijna
200 brieven. Het publiek en
hun belangenbehartigers, zoals
advocaten en rechtswinkels,
weten de helpdesk dus te vinden.
Dat is goed voor het imago van
de sector, want de helpdesk is
enig in zijn soort. De helpdesk
krijgt regelmatig publiciteit in
dagbladen, seniorentijdschriften en
in klantenmagazines van de Sociale
Verzekeringsbank, banken en
verzekeringsmaatschappijen.
Position papers
Om bij te dragen aan de publieke
opinie en de gedachtevorming bij
overheid en politiek, brengt VB
met regelmaat position papers uit
die het standpunt van de sector
verwoorden over actuele, relevante
thema’s. In 2008 bracht VB position
papers uit over Solvency II, de
inzichten in de kosten van pensioen,
de ongelukkige terugkoppeling
van de resultaten van het door de
AFM georganiseerde zelfonderzoek
voor pensioenfondsen, het
conceptwetsvoorstel ter
introductie van de zogenaamde
premiepensioeninstelling en
de wetswijziging Boetestelsel
financiële wetgeving.
Bestuurssamenstelling,
commissies en
werkgroepen
Het VB-Bestuur bestond
eind 2008 uit:
60 Verenigingsactiviteiten · Publiciteit en uitgaven
Verenigingsactiviteiten · Bestuurssamenstelling, commissies en werkgroepen
61
7.5
WERKGEVERS
Drs. K.B. van Popta · MKB Nederland,
werkgeversvoorzitter
Drs. P.B.A. Dirks · PNO Media
Ir. drs. A. Fraterman · AWVN
Mr. drs. F.Th. M. Rohof · NOA
WERKNEMERS
W.J. Noordman · FNV Bondgenoten,
werknemersvoorzitter
E. J. Jansen · De Unie
Drs. X.J. den Uyl · AbvaKabo FNV
J. W. Wevers · CNV
Tijdens de ALV op 24 november
2008 is besloten dat de heer
mr. I. Slikkerveer met ingang van
1 januari 2009 de plaats van
E. J. Jansen zal innemen.
Plaatsvervangende
bestuursleden eind 2008:
WERKGEVERS
Mr. G.B.J. Dommering · Koninklijke
Horeca Nederland
Ir. A.K.J. Hoekstra · MO Groep
Mr. G.H. Nieuwenhuis · Centrale
Bond voor Meubelfabrikanten
R. van Westerhoven · Ursa Paint
WERKNEMERS
J.C. Dwarswaard · De Unie
T.J.M. van Haaster · FNV Bouw
K. Kruithof · CNV Publieke Zaak
T.F.M. Schets · FNV Bondgenoten
Met ingang van 2009 komen de
plaatsvervangende bestuursleden
te vervallen.
College van Advies
Het VB-Bestuur wordt bij alle
vergaderingen bijgestaan door het
College van Advies, dat uit minimaal
vijf pensioenfondsdirecteuren
bestaat. Het Bestuur bepaalt wie
er deel uitmaken van het College
van Advies. De voorzitter van het
Directeurenoverleg zit uit hoofde
van zijn functie in het College van
Advies.
Het College van Advies
bestond eind 2008 uit:
A.J. Akkerman MBA · SPF Beheer
Mr. B. van de Belt · PMT
P.J.C. Borgdorff · Zorg en Welzijn
J. van der Windt · PME
A.H.M. Wouters · Syntrus Achmea
Dr. A. van der Wurff · Cordares
Directeurenoverleg
Naast het VB-Bestuur functioneert
het Directeurenoverleg. Het
VB-Bestuur vergadert de ene
maand en het Directeurenoverleg
de andere, zodat er een continue
wisselwerking bestaat en
overlappingen zoveel mogelijk
worden voorkomen. Eens per
jaar vergadert het VB-Bestuur
gezamenlijk met het Directeurenoverleg.
Het Directeurenoverleg
behandelt uitvoeringstechnische
pensioenzaken en dient daarnaast
het VB-Bestuur gevraagd en
ongevraagd van advies over
majeure beleidsvragen. Er is geen
maximum gesteld aan het aantal
leden in het Directeurenoverleg.
Alle ledenfondsen kunnen één
directielid (van het fonds of van hun
uitvoeringsorganisatie) afvaardigen.
Het Directeurenoverleg
bestond eind 2008 uit:
Mr. B. van de Belt · PMT (voorzitter)
A.J. Akkerman MBA · SPF Beheer
Mr. F.F.F. de Beaufort · TKP Pensioen
Drs. N.J.M. Beuken · ABP
P.J.C. Borgdorff · Zorg en Welzijn
W.J. Brand · Bpf. Beroepsvervoer
H.M.A. Dumont · AZL
Drs. R. Hagendijk · Mn Services
B. Keddeman RA · Bpf. Waterbouw
Mr. M.J.M. Kropman RB ·
Pf. Medewerkers Apotheken
Mr. P.W.G. van Leeuwen ·
Grafische Bedrijfsfondsen
Mr. E.W. Martens · AVH
Drs. G.T.J. Meulenbroek ·
Bpf. Zorgverzekeraars
Drs. W.J.M. Moes AAG · APG
Mr. J.J.G. Neven · PGGM
R.G. Schrage · Technisch Bureau
Bouwnijverheid
Mr. R.F. de Soet · A&O Services
A.J.P. van der Tak · Aegon Pensioen
& Advies
H.A.J. de Valck · SPW
J. van der Windt · PME
L.G. Witkamp AAG · PNO Media
A.H.M. Wouters · Syntrus Achmea
Dr. A. van der Wurff · Cordares
G.P.C.M. Riemen · VB (secretaris)
Beleggerscommissie
De Beleggerscommissie behandelt
onderwerpen op het vlak van
vermogensbeheer in de meest
brede zin van het woord. In het
laatste kwartaal van 2008 stond
vanzelfsprekend de kredietcrisis
bovenaan de agenda. Het ging
daarbij onder andere om de vraag
of met de huidge, beweeglijke
rente de wijze van waardering
van de pensioenverplichtingen
een zinvolle indicatie is van de
toekomstige robuustheid van een
fonds. Ook werd gesproken over de
herstelplannen die veel fondsen in
april 2009 moeten indienen bij
De Nederlandsche Bank.

De Beleggerscommissie
bestond eind 2008 uit:
Drs. J.Th.A.M. Jeurissen · PMT
(voorzitter)
Drs. M.R. Andringa · SPF Beheer
Drs. J.W. Baan · namens UvB
Drs. J.M.C.B. van Bakel · Cordares
Drs. E.F. Bos · PGGM
Drs. P.B.A. Dirks · VB-Bestuur
Drs. E.E. Hagen · Pf. Horeca &
Catering
Drs. R.M.S.M. Munsters · APG
Drs. W.Th.J. Pelser · Mn Services
Mr. O. Veldt · Syntrus Achmea
Drs. D. Wieman · Grafische
Bedrijfsfondsen
R. van Wijk RBA · TKP Pensioen
Dr. R.L. Biezeveld · VB (secretaris)
Beraad Juristen
Bedrijfstak pensioenfondsen
(BJB)
Het Beraad Juristen
Bedrijfstakpensioenfondsen
(BJB) fungeert als klankbord
en overlegplatform voor
pensioenjuristen van de
aangesloten fondsen. In 2008
waren onder andere de laatste
wijzigingen van de Pensioenwet
(de zogenaamde Veegwet)
onderwerp van overleg. Ook de
invloed van het mededingingsrecht
en de positie van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa)
stonden op de agenda.
Het BJB bestond eind
2008 uit:
Mr. J.M. van Riemsdijk · PGGM
(voorzitter)
Mr. M.J. Alsma · namens UvB
Mr. K. Bitter · Zorg en Welzijn
Mr. L.H. Blom · Syntrus Achmea
Mr. Th.J. Boeschoten · AZL
Mr. L.H.N.J.M. Janssen · APG
Mr. C.G.M. Karregat · Mn Services
Prof. dr. E. Lutjens · Vrije
Universiteit Amsterdam
Mr J.P. van der Meer · Cordares
Mr. P.S. Muis · PNO Media
Mr. M. Roorda · PMA
Mr. A.C. Ros · SPF Beheer
Drs. P.I.E. Vonk · A&O Services
G.F.C. Welten · Pf. Horeca & Catering
Mr. E. Witkamp · Pensioenfonds KPN
Commissie
Bestuursondersteuning
De Commissie Bestuursondersteuning
richt zich op
alle gebieden die raken aan
pensioenfondsbestuur.
De Commissie Bestuursondersteuning
bestond
eind 2008 uit:
Mr. F.C.J. Briedé · PME (voorzitter)
Mr. M.C. Brull · SPF Beheer
Drs. R.L.H. Devue · Actor
Drs. A.S. Hofland · AVH
M.T. de Jong · Achmea
Dr. P. ten Pas · PMT
Mr. drs. S.B.P. Smit-Bos · PNO Media
Mr. J.A.M. Suiker · Orsima
Mr. J.M. van der Torre · Zorg en
Welzijn
Drs. P.I.E. Vonk · A&O Services
K. Zunneberg-Veerkamp ·
TKP Pensioen
L.H. van der Heiden-Aantjes ·
VB (secretaris)
Stuurgroep Compliance
De Stuurgroep Compliance is
een gezamenlijk initiatief van de
pensioenkoepels VB, UvB en OPF.
Onder de stuurgroep functioneren
een aantal ad-hoc-werkgroepen.
De Stuurgroep Compliance
bestond eind 2008 uit:
Mr. P.W.G. van Leeuwen · Grafische
Bedrijfsfondsen (voorzitter)
Mr. R. Bastian · UvB
M.E.H.M. Bartelink · APG
Drs. R. Hagendijk · Mn Services
Mr. M. Schuijt · Mn Services
Drs. H. Schuijt · Ahold
Pensioenfonds
Drs. P.G. van de Graaff · OPF
(secretaris)
L.H. van der Heiden-Aantjes · VB
(secretaris)
Commissie Europa
Binnen de Commissie Europa
wordt samengewerkt aan Europese
pensioendossiers door de drie
pensioenkoepels VB, UvB en OPF.
De drie koepels zijn lid van EFRP,
de Europese koepelorganisatie
van pensioenuitvoerders. VB is
tevens lid van AEIP, de Europese
koepelorganisatie van paritair
bestuurde instellingen. De
Commissie Europa hield eind 2008
op te bestaan met de huidige
werkzaamheden. In 2009 maakt
de commissie een doorstart in een
nieuwe samenstelling.
De Commissie Europa
bestond eind 2008 uit:
Drs. W.N.C. Beckers · DSM
(voorzitter)
Mr. E.W. Martens · AVH (voorzitter)
P.J.C. Borgdorff · Zorg en Welzijn
Drs. G.H. Bosman · Mn Services
Mr. F.C.J. Briedé · PME
G.A.W. van Dalen · DPFS
Drs. W.J. Handels · Shell
Pensioenfonds
Mr. E.S. Hoogendijk · Cordares
Drs. P.L.M. Janssen · PGGM
Drs. M.P.M. Meijs · APG
Drs. J.C. Nijtmans · Syntrus Achmea
Mr. F. Prins · OPF
Drs. L. van Rijssen · UvB
Drs. L.M.C. Savelkoul · APG
Drs. W.H.C. Thalen · PGGM
Drs. E.J.J. Voorhoeve · Blue Sky
Group
Mr. R. ten Wolde · AZL
Werkgroep Solvency II
De Werkgroep Solvency II is in het
leven geroepen door de Commissie
Europa en houdt zich bezig met de
in 2007 gepresenteerde Europese
conceptrichtlijn voor verzekeraars
over solvabiliteitseisen. De
Nederlandse pensioenfondsen
zetten zich in om de richtlijn niet
van toepassing te laten verklaren
voor pensioenfondsen.
De Werkgroep Solvency II
bestond eind 2008 uit:
Prof. dr. O.C.H.M Sleijpen · APG
(voorzitter)
Mr. drs. J.J. van de Velde ·
Pensioenfonds Hoogovens
(voorzitter)
B.A.M. de Groot AAG · SPF Beheer
Drs. P. Kandhai · DSM
Drs. C.E. Kortleve · PGGM
J.A. Kuijsten AAG · Philips Pensions
Competence Center
Drs. B.J. Kuipers · APG
Drs. A.C.A. Lemsom-Mosselman AAG
Progress
Th. Morsch AAG · Syntrus Achmea
Drs. L. van Rijssen · UvB
Drs. M.C.M. Slabbers · Shell
Pensioenfonds
Drs. J.A.G. Steenvoorden · SPMS
Drs. P.G. van der Graaff · OPF ·
(secretaris)
Ir. T.J. Wijffels · VB (secretaris)
Commissie Fiscaliteit
De Commissie Fiscaliteit houdt
zich bezig met belastingtechnische
zaken rondom pensioenen en
pensioenfondsen.
De Commissie Fiscaliteit
bestond eind 2008 uit:
Mr. L.G.J. Bessems · APG (voorzitter)
Mr. B.J. Bruggeman · Mn Services
Mr. H. Bulle · Pensioenfonds Robeco
Mr. G. van Ginkel · PGGM
Mr. J. Goetstouwers · Syntrus
Achmea
Mr. R. Goudswaard · PGGM
Mr. drs. J. Kleuters · APG
J.A. Kuijsten AAG · Philips Pensions
Competence Center
Mr. D.J. Kwanten · SPF Beheer
Mr. R.A. Schuurs · AZL Group
Mr. P. Verdegaal · Cordares
Mr. J.R. Wirschell · Blue Sky Group
Drs. A.W.P.M. Zimmerman ·
Nedlloyd Groep
Mr. W.H.C. Witjes · OPF (secretaris)
Kring van Interne
Bedrijfstakpensioenfondsactuarissen
(KRIBA)
De KRIBA behandelt actuariële
onderwerpen in de breedste zin van
het woord en signaleert relevante
ontwikkelingen die gevolgen
hebben voor de financiering van
pensioenverplichtingen.
De KRIBA bestond eind
2008 uit:
Th. Morsch AAG · Syntrus Achmea
(voorzitter)
Drs. K. Aarssen AAG RBA · APG
M.J.H.M. Beelen AAG · Mn Services
Drs. Z.Z. Chen · Cordares
B.A.M. de Groot AAG · SPF Beheer
Drs. A.D. Hulsbergen AAG · PMT
Drs. R. Kiburg AAG · A&O Services
Drs. A. Kraster AAG · TKP Pensioen
M.A.J. van der Linden AAG · namens
UvB
Drs. J.G.M. van Ophem AAG ·
Syntrus Achmea
L. Pex · Pf. Horeca & Catering
Drs. H. Sallé AAG · PNO Media
Dr. R.L. Biezeveld · VB (secretaris)
Commissie PA/PR
De Commissie PA/PR behandelt
zaken op het gebied van Public
Affairs en Public Relations, zowel op
nationaal als Europees niveau.
De Commissie PA/PR
bestond eind 2008 uit:
Drs. J.H. ten Brinke · APG (voorzitter)
Drs. A. Biesheuvel · PMT
J. van Dijk · ABP
F. Erkens · Cordares
P. Janssen · Mn Services
Drs. J.C. Nijtmans · Syntrus Achmea
G.P.C.M. Riemen · VB
G. Smits · PME
Drs. W.H.C. Thalen · PGGM
S.H.J. Vollenbroek FFP · PNO Media
Drs. W.C. Ypma · PGGM
Drs. H. Zoontjes · SPF Beheer
Drs. M.J. Zaal · VB (secretaris)
Commissie
Publieks voorlichting
De Commissie Publieksvoorlichting
richt zich op pensioencommunicatie
met werkgevers, deelnemers en
gepensioneerden. De commissie
organiseert jaarlijks een
bijeenkomst voor communicatiemedewerkers
van de leden van VB
en hun uitvoeringsorganisaties.
De Commissie Publieksvoorlichting
bestond eind
2008 uit:
R. Kuip · Syntrus Achmea
(voorzitter)
Drs. A. Biesheuvel · PMT
G. Cath · Mn Services
F. Erkens · Cordares
Drs. A.S. Hofland · AVH
C.Z.M. Kemps · SPF Beheer
A. Koopmans · AZL
P.J.A. van der Meer · Kunst &
Cultuur
Drs. E. van de Poel · PGGM
G. Smits · PME
C. Veerkamp · APG
S.H.J. Vollenbroek FFP · PNO Media
M. Zuidervliet · Pf. Horeca &
Catering
B. van Els · VB (secretaris)
62 Verenigingsactiviteiten · Bestuurssamenstelling, commissies en werkgroepen
Verenigingsactiviteiten · Bestuurssamenstelling, commissies en werkgroepen
63

Koepelwerkgroep UPO
De Koepelwerkgroep UPO houdt
zich bezig met de ontwikkelingen
rondom het Uniform Pensioenoverzicht
(UPO) en de vervolmaking
ervan. In 2008 is onder regie van de
werkgroep een website ontwikkeld
met alle relevante informatie over
het UPO.
De Koepelwerkgroep UPO
bestond eind 2008 uit:
Drs. M.J. Zaal · VB (voorzitter)
L.D. Blankestijn-Grootings · Montae
Advies
E. Bouwhuis · Verbond van
Verzekeraars
Drs. J.C. Nijtmans · Syntrus Achmea
Drs. L. van Rijssen · UvB
Commissie
Verslag legging
De Commissie Verslaglegging is
een gezamenlijke commissie van
VB en OPF die zich bezighoudt
met de vereisten en richtlijnen
rondom de jaarverslaglegging door
pensioenfondsen.
De Commissie
Verslaglegging bestond
eind 2008 uit:
Drs. A. Laning RA RC · TKP Pensioen
(voorzitter)
W.N.M.J. Bours QC · DSM Pension
Services
J.M.J Bovens RA · APG
A. Franken-Liemburg · SPF Beheer
Ir. drs. J.H.N. Kapteijn ·
Pensioenfonds voor Predikanten
A.H.J. Kleinheerenbrink · ING
M.A.J. Klever · PGGM
J. Kuiper · PMT
H. Lensen · Pensioenfonds
Hoogovens
J.H. Nijhuis RA RO · Syntrus Achmea
Drs. Th. Ooms RA · APG
J. Oudenes RA · Blue Sky Group
H. Schuijt RA · Ahold Pensioenfonds
J.P.G. Sieraad RA · PME
Drs. P.G. van der Graaff · OPF
(secretaris)
Ir. T.J. Wijffels · VB (secretaris)
Stuurgroep
Gegevensverstrekking
De Stuurgroep Gegevensverwerking
houdt zich bezig met de
gegevensuitwisseling tussen
UWV en de pensioensector.
De stuurgroep richt zich op
het verbeteren van specifieke
gegevensuitwisseling, waarbij
arbeidsongeschiktheidsgegevens
prioriteit hebben.
Werkgroep
Waardeoverdracht
De Werkgroep Waardeoverdracht
onderzoekt de mogelijkheden om
te komen tot een versoepeling
van de procedures voor
waardeoverdracht tussen de
bedrijfstakpensoenfondsen. Wie van
sector wisselt bij een nieuwe baan,
moet nu vaak lang wachten voordat
zijn pensioen is overgedragen aan
zijn nieuwe pensioenfonds. Het
bepalen van de overdrachtswaarde
is een complicerende factor,
waarbij sommige fondsen
benadeeld kunnen worden en
andere bevoordeeld. De werkgroep
zoekt naar een methodiek die
recht doet aan alle betrokken
individuen, ondernemingen en
pensioenfondsen.
Werkgroep
Waarde overdracht
bestond eind 2008 uit:
Drs. J.C. Nijtmans · Syntrus Achmea
(voorzitter)
J. den Boer · Achmea
Mr. M.E.C. Boumans · PGGM
E. Bouwhuis · Verbond van
Verzekeraars
B.J.A. Bruinsma · PGGM
W. Dijkshoorn · Aegon
Drs. P.G. van der Graaff · OPF
Drs. W.J. Handels · Shell
Pensioenfonds
R.A.C. Kehrens · APG
B. de Leijster · Pf. Horeca & Catering
P. van Mil · APG
Mr. M. van der Starre-Meijs ·
Verbond van Verzekeraars
Dr. R.L. Biezeveld VB · (secretaris)
De Werkgroep Regels
waardeoverdracht kwam
in 2008 niet bijeen.
Werkgroep FTK
De Werkgroep FTK bestudeert
de uitwerking die het nieuwe
Financieel Toetsingskader (FTK)
in de praktijk heeft. De nieuwe
regels, waarbij pensioenfondsen
onder meer de waarde van de
pensioenverplichtingen moeten
berekenen aan de hand van de
actuele rente, hebben grote
implicaties voor het financieel
beleid van de fondsen. De
werkgroep zal aanbevelingen
opstellen voor de formele evaluatie
van het FTK.
De Werkgroep FTK kwam
in 2008 niet bijeen.
Stuurgroep
Samenwerking koepels
De drie pensioenkoepels VB, UvB
en OPF werken in toenemende
mate samen. De samenwerking
concentreert zich voorlopig op
een beperkt aantal dossiers. De
stuurgroep, waarin directies en
bestuursleden van de koepels
zitting hebben, initieert en
coördineert de samenwerking.
De Stuurgroep
Samenwerking koepels
bestond eind 2008 uit:
Drs. K.B. van Popta · VB (voorzitter)
L.J. van Kuijck · UvB
W.J. Noordman · VB
Mr. F. Prins · OPF
G.P.C.M. Riemen · VB
Drs. T. de Ruijter · UvB
Drs. A.J.M. Sibbing · OPF
H. Schuijt RA · OPF
Mr. R. Bastian · UvB (secretaris)
Stichting
Pensioenregister
Het Pensioenregister is in 2006 bij
amendement in de Pensioenwet
opgenomen. Doel van het
Pensioenregister is om het vanaf
2011 voor iedere burger mogelijk
te maken om via één website
een totaaloverzicht te krijgen
van alle bij pensioenfondsen en
pensioenverzekeraars opgebouwde
pensioenaanspraken. En van
toekomstige rechten en de
aanspraken in het kader van de
Algemene Ouderdomswet (AOW).
Het register laat bovendien zien
waar het pensioen is opgebouwd
en waar men dus terecht kan voor
meer informatie. De Stichting
Pensioenregister is verantwoordelijk
voor de totstandkoming van
het register. Het bestuur van de
stichting wordt gevormd door
vertegenwoordigers van de
pensioenkoepels VB, UvB en OPF,
het Verbond van Verzekeraars en de
Sociale Verzekeringsbank.
De Stichting
Pensioenregister
bestond eind 2008 uit:
Drs. F.C. Giskes (voorzitter)
Mr. R. Bastian · UvB
F. van Bruggen · Verbond van
Verzekeraars
Drs. T. de Bruin · Verbond van
Verzekeraars
Mr. R.J.J. Kragten · OPF
A.G. Nauta · UvB
Drs. K.B. van Popta · VB
Mr. F. Prins · OPF
G.P.C.M. Riemen · VB
Drs. M. Quené · SVB
E.F. Stoové · SVB
Dankbetuiging
VB bedankt de leden, en in het
bijzonder de personen die lid zijn
van de VB-gremia, voor de goede en
intensieve samenwerking.
Onderstaande personen verlieten
in 2008 een van de VB-gremia. VB
bedankt hen voor hun inzet.
64 Verenigingsactiviteiten · Bestuurssamenstelling, commissies en werkgroepen
Verenigingsactiviteiten · Bestuurssamenstelling, commissies en werkgroepen
65
VB-BESTUUR
E.J. Jansen
COLLEGE VAN ADVIES
Drs. H.J. van Essen
Mr. drs. J.F. Maassen
DIRECTEURENOVERLEG
Drs. L.C. van der Kieft
A. van Groningen
E.A.W.M. Uijen
BELEGGERSCOMMISSIE
Drs. J.M.G Frijns
J. van Markwijk
KRIBA
G.J. van Keeken
COMMISSIE PA/PR
Drs. G.H. Bosman
B. van Els
R. Kuip
Drs. M.P.M. Meijs
Mr. E.E.W. Nooij
Mr. P.E. Wevers
COMMISSIE PUBLIEKSVOORLICHTING
B. van Els
H. Kuipers
Drs. J.C. Nijtmans
Mr. J.C.J. Pluijmaekers
KOEPELWERKGROEP UPO
Mr. drs. G.C.M. Bierlaagh
R. Kuip
Th. A. Wittkamp
COMMISSIE VERSLAGLEGGING
Drs. H. Dikkema RA
D. Heijting RA
Drs. B. Onkenhout RA

Financiële gegevens 8
66 Hoofdstuk · Subtitel Hoofdstuk · Subtitel
67

8.1
Resultatenrekening
baten
Begroting
2008
Jaarrekening
2008
Begroting
2009
contributie leden N 2.950.000 N 2.886.871 N 2.973.000
bijdragen communicatie N 354.000 N 359.021 N 370.000
effecten N 0 N -295.419 N 0
interest en overige baten N 55.000 N 72.655 N 60.000
totaal N 3.359.000 N 3.023.128 N 3.403.000
lasten
personeelskosten N 1.483.000 N 1.285.798 N 1.524.500
huisvesting en inventaris N 219.500 N 220.579 N 205.500
kantoorkosten N 260.000 N 243.277 N 272.000
communicatie N 354.000 N 322.259 N 383.500
publicaties N 100.000 N 112.913 N 130.000
adviezen en onderzoek N 75.000 N 60.664 N 75.000
Europa N 126.000 N 107.378 N 130.000
bestuurs- en vergaderkosten N 85.000 N 61.619 N 87.000
ALV's en themabijeenkomsten N 124.000 N 161.461 N 160.000
jaarverslag N 40.000 N 41.275 N 45.000
Ombudsman Pensioenen N 175.000 N 183.074 N 175.000
leerstoel Pensioenrecht N 20.000 N 20.000 N 20.000
Expertisecentrum Pensioenrecht N 22.500 N 22.500 N 22.500
diverse lidmaatschappen N 102.000 N 2.975 N 16.000
diverse verenigingskosten N 173.000 N 89.819 N 157.000
totaal N 3.359.000 N 2.935.591 N 3.403.000
saldo N 0 N 87.537 N 0
Balans
per 31 december
2008
per 31 december
2007
68 Financiële gegevens · Resultatenrekening
Financiële gegevens · Balans
69
activa
materiële vaste activa
apparatuur en software N 32.324 N 25.655
inventaris N 58.966 N 84.359
vorderingen
nog niet ontvangen bedragen N 190.985 N 110.767
vooruitbetaalde kosten N 56.758 N 65.038
liquide middelen N 833.349 N 517.773
effecten N 910.692 N 1.201.110
totaal N 2.083.074 N 2.004.702
passiva
eigen vermogen
algemene reserve N 1.673.475 N 1.622.701
bestemmingsreserve communicatie N 67.677 N 30.914
kortlopende schulden
loonheffing en sociale lasten N 25.768 N 34.865
personeelskosten N 70.289 N 72.245
te betalen kosten N 245.865 N 243.977
totaal N 2.083.074 N 2.004.702
8.2

8.3
Accountantsverklaring
Nu zien we het gebeuren
‘Door de regelgeving op het gebied van verslaggeving zijn beursgenoteerde bedrijven zich
meer bewust geworden van het pensioenrisico. Het pensioenresultaat moet namelijk worden
opgenomen in de jaarcijfers. De afgelopen tijd werd het duidelijk dat het pensioenrisico
substantieel is. Mijn belangrijkste observatie is dat het totale pensioenrisico in Nederland
wordt verdeeld tussen werkgevers en deelnemers. In het verleden was dat een theoretische
discussie, maar nu zien we het gebeuren. Deze waarneming is nuttig in de internationale
discussie over regelgeving. We hebben namelijk belang bij een reële weergave van de
pensioenverplichtingen. Ook ontbreekt nog de uniformiteit in de toe te passen rekenrente
bij verplichtingen en bijvoorbeeld financiële instrumenten.’
Uit de Commissie Verslaglegging
Anne Laning
Financieel directeur · TKP Pensioen
Nooit over nagedacht
‘De kredietcrisis leidt tot juridische
vraagstukken waar niemand ooit over
nagedacht had. Zelfs de wetgever heeft
geen crisisscenario doorlopen dat zo
ernstig was als de huidige werkelijkheid.
Bijvoorbeeld: collectieve en individuele
waardeoverdracht is voor veel fondsen
verboden. De Pensioenwet bevat zo’n
twintig artikelen over waardeoverdracht,
maar er zijn nog veel juridische vragen.
Op welk moment herleeft de plicht
tot waardeoverdracht weer? En het
toeslagenlabel. Veel fondsen kunnen nu
maar één of twee muntjes laten zien bij
de verwachte indexatie voor de komende
vijftien jaar. De praktijk is mogelijk
minder ernstig. Geeft het toeslagenlabel
dan een reëel beeld? Wij dragen bij aan
goede oplossingen.’
Uit het Beraad Juristen Bedrijfstakpensioen
fondsen (BJB)
Jan Maarten van Riemsdijk
Pensioenjurist/juridisch beleidsmedewerker · PGGM
70 Financiële gegevens · Accountantsverklaring
71

Ledenlijst 9
72 Hoofdstuk · Subtitel Hoofdstuk · Subtitel
73

A
B
C
D
Ledenlijst
(per 31 december 2008)
De adresgegevens van de leden zijn
te vinden op de website www.vb.nl.
ABP,
Pensioenfonds
Agrarische en Voedselvoorzieningshandel,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Apotheken,
Stichting Pensioenfonds Medewerkers
Architectenbureaus,
Stichting Pensioenfonds voor de
Bakkersbedrijf,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het
Baksteenindustrie,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Banden- en Wielenbranche,
Stichting Bedrijfstak pensioenfonds voor de
Beroepsgoederenvervoer over de Weg en de Verhuur
van Mobiele Kranen,
Stichting Prepensioenfonds voor het
Beroepsvervoer over de Weg,
Bedrijfspensioenfonds voor het
Betonmortelindustrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Betonproduktenindustrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Bibliotheken,
Stichting Pensioenfonds Openbare
Bitumineuze Dakbedekkingsbedrijf,
Bedrijfspensioenfonds voor het
Bloemen en planten,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de Groothandel in
Bouwnijverheid,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Colland
Detailhandel,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Drankindustrie,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Federatief Pensioenfonds,
Stichting
Film- en Bioscoopbedrijf,
Bedrijfstakpensioenfonds voor het
FNV,
Stichting Pensioenfonds
Grafische Bedrijven,
Pensioenfonds voor de
Groenten- en Fruitverwerkende Industrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Handel in Bouwmaterialen,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Herwinning Grondstoffen,
Bedrijfstakpensioenfonds
Horeca & Catering,
Pensioenfonds
Houthandel,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Houtverwerkende Industrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
ICK,
Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de
Kappersbedrijf,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het
Kartonnage- en Flexibele verpakkingsbedrijf,
Bedrijfspensioenfonds voor het
Koopvaardij,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Kunst en Cultuur pensioen en verzekering
Kunststof- en Rubberindustrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Levensmiddelen,
Bedrijfspensioenfonds voor de Groothandel in
Levensmiddelenbedrijf,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het
F
G
H
I
K
L
Metaal en Techniek (PMT),
Pensioenfonds voor de
Metalektro (PME),
Pensioenfonds van de
Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Mijnbedrijf,
Beambtenfonds voor het
Mijnwerkersfonds van de Steenkolenmijnen in
Limburg,
Algemeen
MITT,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds Mode-, Interieur-,
Tapijt en Textielindustrie
Molenaarspensioenfonds,
Stichting
Nederlandse Groothandel,
Stichting Pensioenfonds
Notariaat,
Bedrijfspensioenfonds voor de Medewerkers in het
Openbaar Vervoer,
Stichting Pensioenfonds
Optiekbedrijven,
Bedrijfstakpensioenfonds, Stichting
Orsima,
Stichting Bedrijfspensioenfonds voor Onderhoud
en Reiniging in Scheepvaart, Industrie en Milieu en
Aanverwante Activiteiten
Particuliere Beveiliging,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Personeelsdiensten,
Stichting Pensioenfonds voor (StiPP)
Personenvervoer over de weg,
Stichting Prepensioenfonds voor het
PNO Media,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Recreatie,
Stichting Pensioenfonds voor de
Reiswerk Pensioenen,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Reisbranche
Rijn- en Binnenvaart,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Schilders-, Afwerkings- en Glaszetbedrijf,
Stichting Bedrijfstak pensioenfonds voor het
Schoen-, Leder- en Lederwarenindustrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Schoenmakerij,
Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de
Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf,
Bedrijfstakpensioenfonds voor het
SER & Bedrijfschappen (PSB),
Stichting Pensioenfonds
Sigarenindustrie en Aanverwante Bedrijven,
Vereniging Nederlands Pensioenfonds voor de
Slagersbedrijf,
Stichting De Samenwerking Pensioenfonds voor het
Spoorwegpensioenfonds,
Stichting
Suikerverwerkende Industrie,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Suikerwerk- en Chocoladeverwerkende Industrie,
Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Tandtechniek,
Stichting Pensioenfonds voor de
TEX
(voorheen Bedrijfstakpensioenfonds voor de Groothandel
in Textielgoederen en Aanverwante Artikelen)
Textielverzorging,
Stichting bedrijfstakpensioenfonds (voorheen
Bedrijfspensioenfonds Textielreiniging)
Verf- en Drukinktindustrie,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Vlakglas-, Verf-, het Glasbewerkings- en het
Glazeniersbedrijf,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Groothandel in
Vlees- en Vleeswarenindustrie en de
Gemaksvoedingindustrie,
Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de
Vleeswaren- en Gemaksvoedingindustrie,
Stichting Prepensionering
Waterbouw,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds
Waterrecreatie en de Kunststoffen en Houten
Jachtbouw,
Bedrijfspensioenfonds voor de sector
Werk en re(Integratie),
Pensioenfonds
Wonen,
Stichting Pensioenfonds
Woningcorporaties,
Stichting Pensioenfonds voor de
Zeevisserij,
Bedrijfspensioenfonds voor de
Zorg en Welzijn,
Stichting Pensioenfonds
Zorgverzekeraars,
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds
74 Ledenlijst
Ledenlijst
75
M
N
O
P
R
S
T
V
W
Z

Ieders eigen pensioenaanspraken weergeven
‘In onzekere tijden is het extra belangrijk goed zicht te hebben op de persoonlijke financiën.
Op verzoek geeft het Pensioenregister ieders eigen pensioenaanspraken weer bij de huidige
en alle vorige werkgevers. Volgens de Pensioenwet krijgen gewezen deelnemers eenmaal
per vijf jaar een UPO. Wij vragen pensioenuitvoerders om een jaarlijkse update voor gewezen
deelnemers. Meer werk, maar nodig om mensen echt een volledig overzicht te geven. Het
Pensioenregister geeft ook informatie over hoeveel AOW er werkelijk wordt opgebouwd. Wij
denken erover na of het Pensioenregister ook de verwachting over toekomstige indexatie uit
het indexatielabel kan tonen. In 2011 moet het Pensioenregister volgens de wet gereed zijn.’
Uit de Stichting Pensioenregister
Francine Giskes
Voorzitter · Stichting Pensioenregister
Waakzaam zijn
‘Ik vind dat de kredietcrisis het extra
belangrijk maakt om waakzaam te zijn
in het Europese dossier Solvency II.
De zekerheidsmaat van Solvency II
(99,5%) is zwaarder dan die van het
Nederlandse FTK (97,5%). Gelukkig
is Solvency II niet van toepassing op
pensioenfondsen. In Europa zijn er
echter voorstanders om Solvency II
wel van toepassing te verklaren op
pensioenfondsen. Dat zou desastreus
zijn. Pensioenfondsen krijgen in dat
geval te maken met hogere vereiste
dekkingsgraden. Zij zullen hogere
buffers moeten aanhouden dan het FTK
nu vereist. Door de kredietcrisis zitten
pensioenfondsen al in grote problemen.
Solvency II kunnen zij er zeker niet bij
hebben.’
Uit de Commissie Europa
Erik Martens
Directeur · AVH
Colofon
De Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB)
is opgericht op 22 april 1985 en is gevestigd in Den
Haag. Eind 2008 had VB 81 leden. VB behartigt de
pensioenbelangen van circa 4,7 miljoen deelnemers,
1,2 miljoen gepensioneerden en 6,8 miljoen gewezen
deelnemers. Nagenoeg alle bedrijfstakpensioen
fondsen zijn bij VB aangesloten. De leden van VB
vertegenwoordigen samen meer dan 75% van het
aantal deelnemers in collectieve pensioenregelingen.
Het gezamenlijk belegd vermogen van de ledenfondsen
bedroeg eind 2008 circa 500 miljard euro.
Concept
Prisma Communicatie
Backscratch
76 77
Tekst
VB
Backscratch
Interviews
Wieke Everts
Lieuwe Koopmans
Marga Ruitenbeek
Hoofdredactie
Bram van Els, Backscratch
Eindredactie
Prisma Communicatie
Ontwerp
Werf3
Fotografie
Reinier Gerritsen (pagina 30, 38 en 46)
Marco Okhuizen · Hollandse Hoogte (pagina 14)
Fleur Speet (pagina 22)
Drukwerk
Chevalier International
Dit jaarverslag is milieubewust en CO2-neutraal
geproduceerd, gebruikmakend van 100% plantaardige
inkten en FSC-papier.
© VB, 2009. Het overnemen van (delen van) artikelen en
interviews is toegestaan mits de bron wordt vermeld.

Vereniging van
Bedrijfstakpensioenfondsen
Zeestraat 65 d
2518 AA Den Haag
T 070 362 80 08
E inf0@vb.nl
I www.vb.nl