jaarverslag 2008

4.2
Onheilsberichten:
duiden of sussen?
Het Nederlandse pensioenstelsel kan tegen een
stootje. Het kan ook de grootste economische
crisis sinds de jaren dertig doorstaan. Terwijl de
aandelenkoersen in 2008 zo ongeveer halveerden
en de rente scherp terugliep, zijn de Nederlandse
pensioenfondsen nog steeds de best gefinancierde
ter wereld. De fondsen lopen rake klappen op en zullen
zeker een aantal jaren nodig hebben om daarvan
te herstellen. De mensen waar het uiteindelijk om
gaat, werknemers en gepensioneerden, gaan dat
in hun portemonnee voelen. Maar als het moet,
leggen de fondsen morgen in één klap het geld op
tafel dat nodig is om de pensioenuitkeringen de
komende tientallen jaren te bekostigen. Zo groot is de
Nederlandse pensioenspaarpot nog steeds. En toch
stonden de kranten in het najaar van 2008 bol van de
onheilsberichten over pensioenen. De chocoladeletters
op de voorpagina’s verdrongen elkaar om wie het hardst
kon roepen dat de pensioenfondsen door het ijs zakten.
Wie vluchtig las, kon denken dat zijn uitkering niet
zeker was en belde bezorgd naar zijn pensioenfonds
om te informeren of zijn pensioen de komende maand
nog wel betaald kon worden. VB en haar leden zochten
ondertussen naar de juiste woorden. Die uitkering werd
betaald, dat stond vast. Maar moest de boodschap zijn
dat iedereen rustig kon gaan slapen?
Toen in september 2008 definitief duidelijk werd dat
de financiële crisis het vasteland van Europa had
bereikt, duurde het niet lang voordat bleek dat ook de
pensioenfondsen hard geraakt werden. Eind oktober
Eigen schuld, dikke bult
2008 publiceerde een aantal grote fondsen, zoals ieder
kwartaal, de rendementscijfers en de actuele stand van
de dekkingsgraad. Omdat die cijfers zonder uitzondering
slecht waren, besloten de fondsen in een gezamenlijke,
door VB gecoördineerde publiciteitsactie, duiding
te geven aan de ontwikkelingen. De boodschap was
eenvoudig: de crisis raakt ook pensioenfondsen hard en
er is flink ingeteerd op de reserves, maar dat is precies
waarvoor die reserves zijn aangelegd. De buffers doen
hun werk dus.
Twee maanden later, in december, werd opnieuw
gezamenlijk de publiciteit gezocht. De situatie was
in twee maanden tijd dramatisch verslechterd. De
reserves waren door de aanhoudende daling van de
aandelenkoersen en de verder gedaalde rente bij een
groot aantal fondsen verdwenen en een belangrijk
deel van de Nederlandse pensioenfondsen had een
dekkingsgraad die duidelijk onder de 100% lag. VB
meldde namens de leden dat de fondsen door hun
reserves heen waren, waarbij de grote rol die de
dalende rente speelde, werd uitgelegd. Duidelijk was
dat de meeste pensioenen in 2009 niet zouden worden
verhoogd.
Binnen de achterban van VB woedde een discussie over
het nut van tussentijdse publicaties over de financiële
positie van de fondsen. Die discussie werd onder meer
gevoerd in de commissies PA/PR en Publieksvoorlichting.
Voorstanders van publicatie wilden liefst elke maand
hun dekkingsgraad bekendmaken, om zo volstrekte
openheid te geven en op die manier het vertrouwen
van deelnemers en gepensioneerden te bewaren. Door
de geboden openheid ontstond bovendien ruimte om
de cijfers te verklaren, zo was de gedachte. Anderen
‘De herstelkracht van individuele pensioenfondsen is belangrijk. Jonge fondsen kunnen
daarmee bij gematigd economisch herstel mogelijk zelf uit de problemen komen. Daarom
hoop ik dat SZW en DNB waar mogelijk de hersteltermijn van drie jaar soepel toepassen.
Voor sommige bedrijfstakken is die termijn onnodig en onwenselijk. De economische situatie
in de bedrijfstak wordt daardoor alleen maar verder onder druk gezet. Daarnaast probeer ik
pensioenfondsen en andere stakeholders ertoe te bewegen de media van kennis te voorzien.
Jarenlang zijn zij nauwelijks transparant geweest. Dat komt nu in de media als een boemerang
terug. Een beetje een kwestie van eigen schuld, dikke bult?’
Uit de Commissie PA/PR
Annemieke Biesheuvel
Manager Communicatie · Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT)
waren minder enthousiast over het idee om tussentijds
te publiceren. Het zou tot onnodige onrust kunnen
leiden, maar belangrijker nog: pensioenfondsen
hebben een lange beleggingshorizon. Door met
maandcijfers naar buiten te komen zou de aandacht
daarvan afgeleid kunnen worden. In een tijd waarin
de koers- en rentebewegingen zo heftig zijn, zeggen
actuele cijfers niets over de langetermijnpositie van
een pensioenfonds, was het argument. Uiteindelijk
werd toch gekozen voor publicatie, waarbij geen cijfers
van de individuele fondsen werden genoemd, maar
de bandbreedte waarbinnen de grote fondsen zich
bevonden.
Toeslagenlabel in
woelig water
Er speelde in 2008 nog een ander transparantiedossier
dat werd beïnvloed door de financiële crisis. Het
toeslagenlabel, ook wel indexatielabel genoemd,
dat deelnemers inzicht moet bieden in de
langetermijnindexatieverwachtingen van hun fonds,
bleek in eerste opzet weinig effectief. Het beeldmerk
dat met behulp van bootjes in al dan niet woelig water
probeerde uit te leggen waar men op kon rekenen,
werd maar door weinigen begrepen. Reden voor de
pensioenkoepels om gezamenlijk op zoek te gaan naar
een alternatief. De nieuwe variant, met eenvoudige
stapels muntjes, bleek een stuk begrijpelijker. De
minister nam deze variant vervolgens in de definitieve
regelgeving op.
De financiële crisis heeft de invoering van het label,
oorspronkelijk gepland voor 1 januari 2009, echter op
z’n kop gezet. Fondsen moeten eerst een herstelplan
opstellen en door De Nederlandsche Bank goedgekeurd
krijgen, voordat zij hun indexatielabel kunnen
berekenen. Het indexatielabel in z’n huidige vorm roept
veel vragen op. Wanneer de huidige financiële situatie
van de fondsen startpunt is bij de berekeningen voor
het label, zal de toekomstige indexatiekwaliteit die het
label toont in veel gevallen laag zijn. Wat de openheid
en het inzicht die het label beoogt te geven onder
de huidige marktomstandigheden waard zijn, is dan
nog maar de vraag. Begin 2009 zoekt VB samen met
de AFM, DNB en de andere koepels naar oplossingen
waar de fondsen wel mee uit de voeten kunnen, zoals
alternatieve communicatiemiddelen in plaats van het
indexatielabel.
In grote lijnen hetzelfde
‘Als werknemersvoorzitter van VB
zet ik mij in voor meer samenwerking
tussen de pensioenkoepels. Juist door
de kredietcrisis begrijpen de koepels dat
het essentieel is om de overeenkomsten
en gezamenlijke belangen ook samen
te bepleiten. De overeenkomsten
tussen pensioenfondsen zijn logisch.
Hun belangen en problemen zijn in
grote lijnen hetzelfde. Binnen de
pensioensector zie ik soms de neiging
om te veel te kijken naar de verschillen
tussen ondernemingspensioenfondsen,
bedrijfstakpensioenfondsen en
beroepspensioenfondsen. Dat wordt
gelukkig steeds minder, juist nu. Door
de samenwerking kunnen we samen
nadenken over de gewenste aanpak van
de kredietcrisis en samen in Den Haag
pleiten voor onze sector en de miljoenen
mensen voor wie wij werken.’
Uit de Stuurgroep Samenwerking koepels
Willem Noordman
Werknemersvoorzitter VB en
penningmeester hoofdbestuur FNV Bondgenoten
40 Hoofdstuk · Subtitel Transparantie · Onheilsberichten: duiden of sussen?
41