Open / lees de publictaie - Kunst in de openbare ruimte

NAi Uitgevers
De kunst van Rotterdam-Zuid

Met bijdragen van:
Laurens Abbink Spaink
Atelier Licht en Kleur (LEK)
Luuk Bode
Bianca Boer
Bureau Venhuizen
Max Dereta
Sanneke van Hassel
Jan Konings
Christian van der Kooy
Ernest van der Kwast
Lennart Pieters
Internationale Beelden Collectie Rotterdam (IBC)
Otto Snoek
Fred de Vries
Zones Urbaines Sensibles (ZUS)
Redactie Marjolijn van der Meijden, Minke Themans en Siebe Thissen
Initiatief van het Centrum Beeldende Kunst Rotterdam en Pact op Zuid
NAi Uitgevers, Rotterdam
De kunst van Rotterdam-Zuid

Maasoevers (foto Max Dereta)
4 5

Inhoudsopgave
12
De ontdekking
Lennart Pieters
Stadsentree Maasplein
De ontdekking van het Maasplein
Bureau Venhuizen
22
134
Stadsentree Tarwewijk
Off- Off Broadway
Jan Konings
Otto Snoek
Beeld
80
Max Dereta
Beeld
Stadsentree Zuidplein
Parels
Internationale Beelden Collectie Rotterdam
Shoarma Kale
Fred de Vries
Vijf miljard jaar
Sanneke van Hassel
170
114
184
38
92
68
Valsheid in geschrifte
Ernest van der Kwast
Stadsentree Metro
De metromane stad
Luuk Bode
Stadsentree Maashaven
Uitgelicht
Atelier LEK (Licht en Kleur)
246
Vocht
Bianca Boer
204
Stadsentree Vaanplein
Ringpark Rotterdam
Zus (Zones Urbaines Sensibles)
Christian van der Kooy
Beeld
218
Aan de ring
Laurens Abbink Spaink

Kop van Zuid (foto Max Dereta)
8 9

De
ontdekking
Lennart Pieters
Lusteloos lag ze op de bank haar lot te overpeinzen.
Ga je mee?’ Vroeg ik.
Er kwam beweging in de bos dreadlocks.
Waarheen?’
‘Op ontdekkingsreis.’
We kozen het troosteloze afstapje onderaan de Boompjes
om de omgeschopte blokkendoos vaarwel te wuiven.
De steiger leek een Mondriaan,
de kapitein een Piet.
Ik gaf haar mijn camera en de opdracht:
Schiet op alles wat je ziet!’
Vanaf nu of zo meteen?’
De Willemsbrug dook een boog
over onze hoofden heen.
Een lijnenspel ontvouwde zich achter het Noordereiland.
We trokken een V door het kabbelende nat.
Voorbij de pot pindakaas richting grofsmelterij,
waar op de gevel ‘Feijenoord’ nog F, lange IJ.
Een rij flats marcheerde eensgezind
langs de kade op ons af.
Ze zag een Rotterdamse vlag
op de koppen van de keien aan de waterkant.
Zie je die lantarenpaal met zijn armen naar de hemel?’
Ja.’
Die heeft verlichting bereikt.’
Een schaterlach rolde over de versbetegelde straat.
Kun je mij vertellen wat je ziet?’ Vroeg ik haar.
Ambitie.’
Ik knikte.
Een luid gejuich steeg achter ons op.
De ontdekking Lennart Pieters
10 11

Kop van Charlois (foto Max Dereta)
12 13

WIE BUREAU VENHUIZEN
WAT DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
WAAR MAASPLEIN
Het Noordereiland, de Kop van Zuid, Katendrecht en Oud-Charlois ontwikkelen zich tot een vitale culturele zone op de
Linker Maasoever. De zone biedt een geweldige entree tot Zuid. Maar om Charlois te bereiken moet je eerst je weg
vinden door Feijenoord en de Tarwewijk. Dat is geen geringe opgave. Of je maakt gebruik van de Maastunnel –
volgens Bureau Venhuizen de ‘dienstingang’ van Zuid. Hoe kan Charlois beter worden geïntegreerd in die grootstedelijke
culturele zone? Hoe kan Charlois uitgroeien tot een echte stadsentree? Bureau Venhuizen: verander de Maas
tussen Erasmusbrug en Maastunnel in het Maasplein, het nieuwe hart van de stad.
DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
Op initiatief van Bureau Venhuizen wordt in 2009 in Rotterdam
een nieuw plein geopend, het m a a s p l e i n. Dit nieuwe plein
ligt midden in de stad en is ontstaan door een aantal kades
rondom de meest bepalende kwaliteit van de stad – het water
– aaneen te sluiten. Daarmee is het m a a s p l e i n geen bouwplan,
maar een ontdekking. Door de ruim aanwezige kwaliteiten
van de stad te verbinden en beter te ontsluiten, ontstaat een
hernieuwde omhelzing van de stad met het centrale en meest
spectaculaire water van de stad: de Nieuwe Maas.
14 15
Bureau Venhuizen
Met het r o n d j e m a a s p l e i n kan het hart van de stad van alle
kanten beleefd worden. Daarmee klikt het m a a s p l e i n het noordelijke
en zuidelijke deel van de stad nadrukkelijk aan elkaar.
De missing link voor dit rondje is nu nog een verbinding over
de Maashaven. Bureau Venhuizen stelt voor om de schitterende,
maar werkloze hefbrug hier naartoe te verplaatsen. Zo
gaat De HEF de Maastunnel op het Charloisse HOOFD, met
de KAAP en de WilhelminaKADE, en met de KOP van Zuid
verbinden op een onlogische manier.

DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN Bureau Venhuizen DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
Bureau Venhuizen
De realisatie van het m a a s p l e i n vraagt om een paar ingrepen.
DE ONTSLUITING VAN HET MAASPLEIN:
DE VERPLAATSTE HEFBRUG
Het m a a s p l e i n is tot 2009 alleen nog met grote omwegen of
met de watertaxi van alle kanten te beleven. Vanaf de Kop
van Zuid, de Wilhelminapier bereik je via de Erasmusbrug,
die als een hoofdingang Zuid met Noord verbindt, eenvoudig
de Maastunnel. Deze tunnel is feitelijk de dienstingang en
wordt vooral voor woon-werkverkeer gebruikt. Hoewel buitengewoon
de moeite waard ontbreekt de Maastunnel in alle
toeristische routes. Eenmaal uit de tunnel op het Charloisse
Hoofd wordt je met grote omwegen rond het m a a s p l e i n
gevoerd. Om weer van Hoofd naar Kop te komen, dwingen
twee havens je tot een omweg. Weliswaar wordt binnenkort
een brug over de Rijnhaven gebouwd, maar een verbinding
over de Maashaven ontbreekt voorlopig, terwijl niet ver daarvandaan
een van Rotterdams meest trotse bruggen werkloos
ligt te zijn. Dit gat in de m a a s p l e i n-route kan worden gedicht
door de hefbrug te verplaatsen naar de Maashaven. Daar kan
deze monumentale brug weer nuttig schitteren.
Storyboard voor de verplaatsing van de hefbrug naar het Maasplein
16 17

DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
DE INRICHTING VAN HET MAASPLEIN:
EEN DRIJVEND PARK
De Maashaven wordt in 2009 gedeeltelijk heringericht om de
binnenvaartschepen uit de Rijnhaven op te vangen. In het
voorstel van Bureau Venhuizen krijgt de rest van de Maashaven
een publieke functie door er ruimte te maken voor drij-
vend groen. Met natuurboten, speelboten, zwemboten en
klusboten kan deze haven uitgroeien tot het nieuwe, drijvende
m a a s p a r k . Vanzelfsprekend is er ook veel ruimte voor particuliere
groen-initiatieven.
Bureau Venhuizen DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
Bureau Venhuizen
De levendige Maashaven in de jaren zestig
(foto collectie Gemeentearchief Rotterdam, prentbriefkaart uit 1966)
De iets minder levendige Maashaven in 2009 (foto Bureau Venhuizen)
18 19

DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
DE PROGRAMMERING VAN HET MAASPLEIN:
Vanaf de zee gezien zijn de ventilatiegebouwen van de
Maastunnel de toegangspoorten naar het m a a s p l e i n. De omgeving
van het tunnelgebouw op Zuid, op het Charloisse Hoofd,
wordt ingericht als schakel van het m a a s p l e i n. Vanaf Noord
met de fiets uit de tunnel komend, voel je je nu nog verloren
op dit Charloisse Hoofd. Het grasveld tussen de Maas en
Charlois ligt er eenzaam en ongebruikt bij, waardoor je geen
idee hebt waar de stad verder gaat. Na de herinrichting vol-
Bureau Venhuizen
HET TUNNELGEBOUW ALS OPENLUCHTBIOSCOOP
gens het voorstel van Bureau Venhuizen koers je over het
nieuwe fietspad trefzeker af op het centrum van Charlois. Dit
fietspad voert je langs een aantal nieuwe sportvoorzieningen
en snijdt door het langzaam oplopende terrein. Deze helling
wordt de tribune voor de Rotterdamse Openluchtbioscoop
waarvoor in de zomer het ventilatiegebouw van de Maastunnel
dienst zal gaan doen.
DE ONTDEKKING VAN HET MAASPLEIN
De Maasbios wordt alleen gedurende de zomermaanden geprogrammeerd. Het filmaanbod bevat vooral films waarin Rotterdam
op een of andere manier een rol speelt. Van documentaire films over de stad en de haven tot speelfilms met Rotterdam als decor.
20 21
Bureau Venhuizen

Valsheid in
geschrifte
Ernest van der Kwast
Ik fiets met tien Chinezen de Willemsbrug op. De lucht is grijs als beton, mijn banden zijn zacht
als gekookte pasta. Tenminste, zo lijkt het. Rob fietst voorop. Rob is de gids. De Chinezen volgen
hem in een lange sliert. Spaghetti. Nee, mi.
Ooit stond ik op deze brug met een bezem in mijn hand. Een bezem van de Roteb: houten
steel, droge takken. Naast mij stonden tientallen atleten: pupillen, junioren, senioren en veteranen.
Onze atletiekvereniging bestond honderd jaar, of tweehonderd. En de Roteb had ook iets
te vieren. Ik herinner me niet meer wat. Wel herinner ik me dat ik hier, op deze rode brug, stond
met een bezem in mijn hand. En een glimlach op mijn gezicht. Het licht was fel, een mooie
voorjaarsdag. We keken naar de fotograaf. Hij gebaarde ons dichter bij elkaar te gaan staan.
Achter hem hing nog geen Erasmusbrug over het water, daarachter stonden nog geen torens
tot aan de hemel, daarachter was leegstand en braakland. Het terrein van criminelen en prostituees.
Het einde van de wereld.
Nu, dertig jaar later, fiets ik met tien Chinezen en een gids de brug over die ik als jongen
op gymschoenen heb overwonnen. Mijn handen tintelen, een zweep van regen en kou slaat in
mijn gezicht. Ik kom nauwelijks vooruit. Mijn mond opent zich als een krater: scheldwoorden
worden meegenomen door de wind, de Nieuwe Maas op, richting Katendrecht. En dat is misschien
maar goed ook. Ik raak steeds verder achter. Het is de fiets. Toen ik vanmorgen op de
stoep stond van Citybike Rotterdam, zaten de Chinezen al op hun zadel. Er was nog één fiets
over. Waarschijnlijk uitgeprobeerd en afgekeurd door elk van de tien Chinezen. Nee, moesten
ze hebben gedacht, je kunt nog beter op een chihuahua de Willemsbrug beklimmen dan op deze
fiets.
Op het hoogtepunt van de brug staat de groep stil. De Chinezen zetten hun fiets op de standaard,
houden hun camera in de aanslag. Rob gebaart naar het Noordereiland en de Kop van
Zuid. Misschien vertelt hij waar de rondrit naartoe gaat, wat we zullen zien, welke gebouwen,
bruggen en kunstwerken. Als ik boven ben, stappen de tien Chinezen weer op hun fiets en zoeven
ze een voor een de brug af, achter de kont aan van Rob. Ik roep ze achterna, maar de wind
neemt mijn woorden mee. En dat is misschien ook maar goed.
Mijn borst bonkt, zweet loopt in mijn nek. Ik stap van mijn fiets af en loop naar de reling
van de brug. Beneden vaart een vrachtschip onder de brug door, op het achterdek staat een
auto. De vragen die ik als kind al hoorde in mijn kop, komen naar boven. Eeuwige vragen.
Welke reis maakt dit schip? Welke zee zal het oversteken? O, waar ga je naartoe?
Dan is er de afdaling. Ik buig me over mijn stuur heen, gewicht naar voren, hoofd boven
het wiel. Ik zie het asfalt voorbij flitsen, ik hoor de wind suizen en klapperen. Zo moet het zijn,
Valsheid in geschrifte Ernest van der Kwast
22 23

Joe Cillen, Motorschip Noordereiland (1996), Noordereiland (foto’s Christian van der Kooy)
24 25

FollyDOCK: Bijlsma, Roeterink, Roeterink en Nout, Container Origami (2008), Eemhavenweg (foto Christian van der Kooy) John Körmeling, Pioniershuisje (2000), Reeweg (foto Christian van der Kooy)
26 27

Ineke Hauer, Watertank Montevideo (2005), Wilhelminapier (foto Christian van der Kooy)
Driessens, Verstappen en Holleman, Time Warp (2003), Witteveenplein (foto Christian van der Kooy)
28 29

LOZ.010.K006 10 juni 2009 LOZ.010.K007
10 juni 2009
LOKAAL LOKAAL
Say My Name (2008), Maashaven, Mamamess
Say My Name
Over je eigen schaduw heen springen
Van onze verslaggever
In de zomer van 2008 hingen er overal in de binnenstad van Rotterdam plotseling levensgrote portretten
van vrouwen. Je vroeg je af wat ze je wilden vertellen, want door hun afmeting waren ze
nogal dominant. De vrouwen waren niet zozeer mooi, of ‘mooi’ gefotografeerd; ze waren heel verschillend,
jong, vrij stoer, niet zielig of droevig, eigenlijk heel gewoon, gewend als we zijn aan de
bonte damesmix in Rotterdam.
De foto’s horen bij een internationaal – en altijd weer ergens anders te vervolgen – project van Mamamess,
van de kunstenaars Nirit Peled uit Israël en Dave Hemmingway uit Nederland. Mamamess maakt kunst die
de subcultuur van de stad representeert: graffiti, posters, stickers, tags, de wereld van de hiphopscene.
Eerder deed Mamamess Say My Name projecten in Angola (Afrika) en de Verenigde Staten. In Rotterdam
werd het uitgevoerd in het kader van Street Science, een festival van het Hiphophuis Rotterdam. Peled en
Hemmingway willen met dit project vrouwen een gezicht geven, hun lotgevallen uit de doeken doen, laten
zien hoe ze over hun eigen schaduw weten heen te springen. Wat maakten deze vrouwen mee, hoe richten
ze hun leven in, hoe denken ze dat hun toekomst eruit zal komen te zien? De levensverhalen met adhesiebetuigingen
kunnen op internet worden gelezen (www.saymyname.org).
Sustainable Square
Van onze verslaggever
Kunstenaar Daan Roosegaarde is in het Rotterdamse circuit bekend
geworden met de dansvloer in poppodium Watt aan de West-
Kruiskade. Het dansen, stampen en bewegen wekt energie op, die vervolgens
de vloer verlicht. Door te dansen geef je jezelf energie, maar
ben je tegelijk ook onderdeel van een soort maatschappelijk energiefabriekje.
Twee vliegen in een klap.
Voor het project Kunst op Zuid lag het voor de hand Studio Roosegaarde
te vragen na te denken over het plein tussen Maashaven en
Creative Factory en hiervoor een ‘gewaagde en uitdagende grootstedelijke
ruimte’ te verzinnen. Van sustainable floor naar sustainable
square is geen grote stap.
Hoe werkt het? Honderden straatstenen lichten op als er een wandelaar
overheen loopt. Hij beweegt zich als het ware voort in banen van
licht. Hiervoor worden speciale straatstenen met zonnecellen vervaardigd.
Overdag wordt het plein opgeladen door de zonnecellen in de
stenen, ’s avonds komt het plein door LED-licht tot leven. Druksensoren
onder de stenen, aangestuurd door intelligente software, registreren
de menselijke beweging. Techniek en ontwerp houden elkaar
in balans; er ontstaat een omgeving die zichzelf ‘voedt’, maar ook
ruimte vormt.
Het ontwerp is geïnspireerd op de motieven in Arabische mozaïeken
en op het typisch Nederlandse ‘hink-stap-sprong’ spel. Deze culturele
mix in het kunstwerk vertegenwoordigt en symboliseert de menselijke
mix die uit het metrostation over het plein zal waaieren. Overdag
bindt de vloer het publiek, lopend over datzelfde tapijt. En ’s avonds
wordt je veilig bijgeschenen, als je uit de metro komt.
Straatstenen gevuld met licht, Studio Roosegaarde
Sustainable Square (2009), Maashaven, Studio Roosegaarde
www.studioroosegaarde.net

Maashaven (foto Max Dereta)
32 33

WIE ATELIER LEK (Licht en Kleur)
WAT UITGELICHT
WAAR STATION MAASHAVEN EN OMGEVING
Station Maashaven is een dynamisch infrastructureel knooppunt op de grens van Feijenoord en Charlois. Het station
fungeert ook als ontvangsthal van de Creative Factory in de graansilo en als ontmoetingsplek voor jongeren.
Maashaven is een belangrijke stadsentree. Maar de verrommeling van het gebied (van een plein is geen sprake), het
ontbreken van een programma dat het verblijf leuker moet maken, en het toch obscure karakter van het station in de
avond, maken Maashaven tot een droevige stadsentree. Kan licht een bijdrage leveren aan een andere ervaring van
metrostation Maashaven? Atelier LEK: dring stressmomenten terug.
UITGELICHT
Station Maashaven pleinzijde, boven verkeersknooppunt
34 35
Atelier LEK

UITGELICHT Atelier LEK UITGELICHT
Atelier LEK
STATION MAASHAVEN EN OMGEVING
Wat is er mis met Maashaven en omgeving; hoe zou Maashaven
en omgeving een aantrekkelijke entree op Zuid kunnen
worden? Op basis van deze vragen heeft atelier Licht en
Kleur (LEK) de locatie geschouwd en wordt een aantal suggesties
gedaan.
Atelier LEK is een ontwerpbureau dat lichtprojecten ontwikkelt
voor stedelijke ruimten en buiten- en binnenkanten van
gebouwen. Centraal uitgangspunt bij het ontwerpen is de
‘avondbeleving van de gebruiker’.
Om gevoel en inzicht te krijgen in de beleving en dynamiek
van de plek hebben we een videoportret gemaakt van het station,
de gebruikers en de stationsomgeving. Het videoportret
laat zien wat een papieren verslag niet kan: beweging, overgangen,
dynamiek, geluiden en bijzonderheden die bij deze
plek horen. Het verleidt om Maashaven te bezoeken en tijd te
nemen het karakter van de plek te ervaren; een transitie van
beeld naar werkelijkheid.
VIDEOPORTRET, DyNAMIEK
Het videoportret toont Maashaven als een plek met grote
tegenstellingen. Spitsuur versus verlatenheid; het gebouw als
statisch element versus de drukte van verkeersstromen; de
bijzondere detaillering van het gebouw zelf versus de functionele
uitstraling van controlepoortjes; de mensen versus de
automatisering; de verschillen tussen het licht overdag en ’s
avonds; het lieflijke van een verliefd stel tot het rauwe van
prikkeldraad; het contrsat tussen de vrolijke bloembakken en
de bespuugde ramen…
Met het videoportret zijn de kwaliteiten en knelpunten van
deze plek inzichtelijker geworden. Vanuit de beleving van de
gebruiker zijn er momenten, waarop je je op deze plek welkom
voelt, maar ook momenten waarop dat niet zo is.
Maashaven is een grootstedelijk, functioneel en dynamisch
gebied dat juist door deze kwaliteiten fascinatie oproept.
Dag- en nachtbeeld van station Maashaven: diepte verdwijnt, accenten
en contrasten bepalen ’s avonds de sfeerbeleving.
Het videoportret is te zien op www.atelierlek.nl onder ‘uitgelicht’.
36 37

UITGELICHT Atelier LEK UITGELICHT
Atelier LEK
38 39

UITGELICHT Atelier LEK UITGELICHT
Atelier LEK
De toegang tot metrostation Maashaven geeft geen ‘welkom’ gevoel:
je bent pas ‘binnen’ na de hoge chipkaartpoorten. Het station is
zijn sociale gezicht kwijt door het ontbreken van vast personeel en
automatisering van functies.
Schematische weergave verkeersknooppunt Maashaven met daarin
aangegeven de voetgangersroutes naar de perrons
ARCHITECTUUR EN OORSPRONKELIJKHEID
Toen het gebouw als overstapstation in 1968 door de
architect van Gemeentewerken, C. Veerling werd ontworpen,
werd er gestreefd naar functionaliteit, goede doorstroming
van verkeer, helderheid en overzichtelijkheid, onder andere
door de toepassing van één hoofdkleur (donkerblauw) en zo
veel mogelijk transparantie, door gebruik te maken van staal
en glas. Ook de draagconstructie van het spoor werd zo luchtig
mogelijk ontworpen; de kolommen liepen naar onderen
taps toe en werden zo ver mogelijk uit elkaar geplaatst. Op
maaiveld kende Maashaven weinig hoogteverschillen en dit
40 41
zorgde, in combinatie met een duidelijke naamvoering boven
de entree, voor een heldere, leesbare ruimte.

Vijf miljard
jaar
Sanneke van Hassel
Op sommige dagen spreekt Cheng alleen bouwvakkers. Na de slopers, ruwe mannen die nooit
een servetje vragen, volgen de jongens van beton en staal. De stukadoors zijn het rustigst. Ten
slotte komen de schilders die hem de oren van het hoofd kletsen. De laatste tijd komen ook zij
niet meer. Eigenlijk is er maar een iemand op wie hij kan rekenen, maar die bestelt alleen
thee.
Met gesloten ogen zit hij in de metro en concentreert zich op de cadans. Na een kwartiertje
geeft hij het op en kijkt naar buiten. De flauwe bocht tussen Rhoon en Slinge is het mooiste
stuk van de rit. Sportvelden, volkstuinen, dichterbij de metro struiken met lichtgroene twijgen,
het Zuiderpark. Steeds verder de stad in, vollere perrons. De metro dendert langs Maashaven,
water vonkt in de zon, schepen liggen zij aan zij. Bij het appartementenblok aan de rechterkant
is het bord van de makelaar verwijderd. De nieuwe bewoners zullen naar zijn kar komen en
zakken vol loempia’s kopen. Hij is zeven dagen per week open.
Hij stapt uit, het perron is net geboend, de trap glimt. Voorzichtig daalt hij af. Voor de autoweg
blijft hij staan en kijkt naar de overkant. Onder een bord schiet onkruid op, liggen stapels
betonnen platen. European China Centre staat er in karakters, naast een foto van een jonge
Chinese met een geheimzinnige glimlach. In de zomer geloofde Cheng dat het bord zijn leven
zou veranderen. In de winter leende zijn oom hem geld, tegen woekerrente.
Hij loopt onder het spoor door en steekt over bij de zebra. Betonnen skeletten met steigers
ervoor. Wanden en vloeren die schuil gaan achter groene netten. De afgelopen jaren is deze
buurt gesloopt en weer opgebouwd.
Hij maakt zijn kar open en zet twee klapstoelen onder de luifel, kijkt er even naar, plaatst
ze een halve meter verder, in de zon. Dan legt hij de rubberen mat voor de deur en hangt zijn
jas aan het haakje. Het is minder koud dan een maand geleden, toen het straalkacheltje stroom
vrat en hij een bodywarmer over zijn jas droeg.
De vitrine vullen. Blikjes Fernandez voor de Surinamers, een tree Red Bull voor de scholieren.
Voor de oudere Chinezen heeft hij pakjes chrysantenthee besteld, dat smeert de keel.
Gisteren is Suey geweest, van de groothandel die aan zijn oom levert. In het restaurant van zijn
oom is keuze uit honderden gerechten. Cheng vindt het assortiment van z’n kar al moeilijk te
overzien. Altijd maar raden waar de mensen zin in hebben.
In de friteuse is het gestolde vet vloeibaar geworden. Hij sluit de deksels. Alles staat gereed.
Half elf, het kruispunt is leeg. De deur van het metrostation gaat langzaam open. Onder het
spoor door komt ze zijn kant op. Ze draagt een gele trui die haar gezicht bleek maakt als porselein.
Hij zou zijden blouses voor haar willen kopen, azalearood.
Vijf miljard jaar Sanneke van Hassel
42 43

Metrostations Rijnhaven en Maashaven (foto: Max Dereta)
44 45

WIE LUUK BODE
WAT DE METROMANE STAD
WAAR WILHELMINAPLEIN – ZUIDPLEIN
Arriveren op Zuid met de metro biedt een bijzondere stedelijke ervaring. Plots verlaat je de tunnelbuis en rol je bovengronds
de Rijnhaven en Maashaven binnen. Links is daar de stad, rechts de havens. Illustrator Luuk Bode liet die ervaring
op zich inwerken en inventariseerde indrukken, zichtlijnen en beelden. Hij integreerde die elementen in een
abstract comic, die zich laat lezen als een postmodern verhaal van Zuid. Maar hij maakt ook een vormtaal zichtbaar,
waarin de openbare ruimte van Zuid zich tussen de stations Wilhelminaplein en Zuidplein aan ons meedeelt. Het is de
metromane stad.
46 47

48 49

50 51

Tarwewijk (foto Max Dereta)
52 53

WIE JAN KONINGS
WAT OFF-OFF BROADWAy
WAAR TARWEWIJK
OFF-OFF BROADWAy Jan Konings
In Rotterdam is de Tarwewijk een echte doorgangswijk. Voor nieuwkomers is dit niet alleen een entree, maar ook een
springplank naar elders. Achter de gevels van de woningen bloeit bedrijvigheid. Zo’n vierhonderd zelfstandige ondernemers
verrichten hier thuiswerk: van handel in films of landbouwmachines tot catering, beeldende kunst en het
maken van televisie. De meeste thuiswerkers weten niet van elkaars bestaan, maar hebben wel behoefte aan meer
contact. Hoe moeten we die micro-economie in de Tarwewijk duiden? Welke kennis hebben thuiswerkers in huis en
THUISWERK
welke voorzieningen hebben ze nodig? Jan Konings presenteert twee modellen: het pension en het kantoor. – beeldend kunstenaar (portret, landschap en kunst in opdracht)
(foto Ralph Kämena)
54 55

OFF-OFF BROADWAy Jan Konings OFF-OFF BROADWAy
Jan Konings
Bas Jungeriusstraat heen
1 7 a afslankinstituut
1 7 b café
1 7 c industriële machines
3 1 a schoonheidsinstituut
3 1 b secretariaatsdiensten
Room
49 a stukadoorsbedrijf
49 b telecommunicatie
49 c rechtshulp
Economie van een straat
1 a cateringservice
1 b beleggingen
1 9 a land- en tuinbouw
1 9 b restaurant
33 a thuiszorg
33 b verzekeringen
Laudrette
Restaurant
Cinema
5 1 a zakelijke dienstverlening
5 1 b kunstenaar
3 a maatschappelijk werk
3 b administratie- en boekhoudkantoor
3 c artiest
2 1 a adviesbureau
2 1 b arts
35 a autobedrijf
35 b computers en randapparatuur
53 a pedicure
53 b software
Room Room
Room
5 a autobedrijf
5 b bakker
Room
23 a beleggingen
23 b boekhandel
23 c distributeurs en expediteurs
37 a hotel
37 b ingenieursbureau
37 c kapper
7 a drogisterijartikelen
7 b groente en fruit
7 c garage
25 a elektricien
25 b glaswerk, porselein en aardewerk
39 a masseur
39 b rechtshulp
39 c sigaren, sigaretten en tabak
9 a interieurbouw
9 b kleding
9 c koeriersdiensten
27 a informatieve websites
27 b internetdienst
27 c klusbedrijf
4 1 a studio en producties
4 1 b taxi
4 1 c timmerwerken
59 a maatschappelijk werk
59 b boekhandel
1 1 a loonbedrijf
1 1 b meubels
1 1 c reclame
Room Room
55 a tatoeëren en body-art
55 b afslankinstituut
55 c elektrische apparaten
Room
57 a levensmiddelen
57 b bloemen en planten
43 a woningtextiel
43 b arbeidsbemiddeling
43 c automatisering
6 1 a tandarts
6 1 b makelaar
56 57
Room
Room
Espressobar Reception / Lobby
Room
Room
Room
1 3 a schilder
1 3 b schoonmaakbedrijf
1 3 c snackbar
29 a kunstenaar
29 b leder en lederwaren
45 a café
45 b financieel adviseur
63 a aannemer
63 b fysiotherapeut
Room
1 5 a telefoonwinkel
1 5 b verkeersschool
1 5 c administratie- en boekhoudkantoor
29 a niet te rubriceren onderneming
29 b reisbureau
29 c sanitair
47 a huishoudelijke artikelen
47 b kinderopvang
47 c slijterrij
65 a automatisering
65 b tweedehands artikelen

OFF-OFF BROADWAy Jan Konings OFF-OFF BROADWAy
Jan Konings
Bas Jungeriusstraat weer
Room
1 7 a afslankinstituut
1 7 b café
1 7 c industriële machines
49 a stukadoorsbedrijf
49 b telecommunicatie
49 c rechtshulp
33 a thuiszorg
33 b verzekeringen
Room
Room Room
Economie van een straat
Meeting Room
5 1 a zakelijke dienstverlening
5 1 b kunstenaar
Room
2 1 a adviesbureau
2 1 b arts
53 a pedicure
53 b software
37 a hotel
37 b ingenieursbureau
37 c kapper
Room
Room
39 a masseur
39 b rechtshulp
39 c sigaren, sigaretten en tabak
57 a levensmiddelen
57 b bloemen en planten
9 a interieurbouw
9 b kleding
9 c koeriersdiensten
27 a informatieve websites
27 b internetdienst
27 c klusbedrijf
4 1 a studio en producties
4 1 b taxi
4 1 c timmerwerken
59 a maatschappelijk werk
59 b boekhandel
1 1 a loonbedrijf
1 1 b meubels
1 1 c reclame
43 a woningtextiel
43 b arbeidsbemiddeling
43 c automatisering
6 1 a tandarts
6 1 b makelaar
58 59
Room
Copy Corner
Room
Room
1 3 a schilder
1 3 b schoonmaakbedrijf
1 3 c snackbar
29 a kunstenaar
29 b leder en lederwaren
Room
63 a aannemer
63 b fysiotherapeut
Room
Espressobar
Restaurant
1 5 a telefoonwinkel
1 5 b verkeersschool
1 5 c administratie- en boekhoudkantoor

OFF-OFF BROADWAy Jan Konings OFF-OFF BROADWAy
Jan Konings
THUISWERK
– consultancy (loopbaancoaching,
conflicthantering, management en
teambuilding)
– publicist
(foto Ralph Kämena)
60 61
(foto Ralph Kämena)
THUISWERK
– natuur- en kunsteducatie
– initiatiefnemer speeltuin Katendrecht

DE PLAyER
Hillelaan 46b / 49d
3072 JE Rotterdam
www.deplayer.nl
(foto Otto Snoek)
62
63

Creative Factory
Maashaven Zuid Zijde 2
3081 AE Rotterdam
www.creativefactory.nl
(foto Otto Snoek)
64 65

Hommes
Charloisse Kerksingel 14
3082 DA Rotterdam
www.hommes.nl
(foto Otto Snoek)
66
67

Club Attent
Struitenweg 50
3082 WX Rotterdam
www.stichting-nac.nl
(foto Otto Snoek)
68
69

DeLI-LIght: Stichting DSPS en Atelier LEK, Lichtkubus Codrico (2007), Rijnhaven Zuidzijde (foto Christian van der Kooy) John Körmeling, 1989 (1991) Hillelaan (foto Christian van der Kooy)
70 71

Jorge Kata Núñez, El Viaje / De Reis (2003), Vogelklas Karel Schot Afrikaanderplein (foto Christian van der Kooy) Ad Schouten, Onomkeerbaar (1994), Bloemfonteinstraat (foto Christian van der Kooy)
72 73

Lydia Schouten, De Rozenwand (1996), Brielselaan (foto Christian van der Kooy)
RNul, Dichtregel Jan Prins (2008), Maastunnel Zuidzijde (foto Christian van der Kooy)
74 75

LOZ.010.K013 LOKAAL 29 maart 2009
Beijerkoppen
Een saai stuk straat krijgt smoel
Van onze verslaggever
Op de hoek van de Beijerlandselaan en de Laantjesweg in de wijk Hillesluis komt nieuwbouw,
in de vorm van een toren op de hoek en een strook laagbouw die aansluit op de
gemiddelde bouwhoogte langs de Beijerlandselaan. Die bestaat uit winkels met daarboven
twee woonlagen en een kap. Omdat er in de laagbouw een filiaal van de Mediamarkt
komt, en dit type warenhuizen geen ramen wil, moest er iets bedacht worden voor de
Beijerkoppen, artist impression, Toine Horvers en Paul Cox
onaantrekkelijke blinde gevel die zich over een behoorlijke lengte uitstrekt en allerlei
bekladderij aantrekt. De in Rotterdam gestationeerde kunstenaars Toine Horvers en Paul
Cox ontwierpen voor de muur drie omlijste vlakken, bestemd als portrettengalerij van
nieuwslezers van tv-stations van over de hele wereld. Daarmee refereren ze zowel aan
de rijke mix van culturen op Zuid als aan de functie van verkooppunt van onder andere
mediagoederen in de laagbouw. Gebruikelijk is dat nieuwslezers tot borsthoogte worden
uitgezonden; ze zijn daardoor al een soort familie van elkaar, maar er zijn natuurlijk
onderling grote verschillen. Behalve die van nationaliteit of ras, zijn ook de achtergrond
van de studio, de attributen, tekstbalken en dergelijke verschillend. Horvers en Cox stellen
voor nieuwslezers te vertonen die elkaar vloeiend opvolgen. Een speciaal voor dit
project ontwikkelde zoekmachine verzamelt de beelden. Zo hoef je je niet te vervelen op
dit stukje Beijerlandselaan. Zie ook: www.toinehorvers.nl
LOZ.010.K014 LOKAAL 17 februari 2010
Broken Light, artist impression, Rudolf Teunissen
Broken Light
in de
Atjehstraat
Een straat als een kathedraal
Van onze verslaggever
Kunstenaar Rudolf Teunissen
gebruikt een deel van de Atjehstraat
op Katendrecht als onderzoeksgebied
voor een ‘licht-
ruimte’. Door licht kunnen ruimten
hoger, breder, lager en dieper
worden gemaakt, door met
licht te sturen kunnen gebouwen
veranderen van perspectief,
massa, kleur of contour. Het is
een toepassing die in het theater
dagelijkse kost is, maar in onze
leefomgeving weinig voorkomt.
Teunissen wil met zijn project in
de Atjehstraat een totaalervaring
creëren van licht en donker, binnen
en buiten, beweging en stilstand,
richting en oriëntatie.
In de Atjehstraat worden vijftien
lichtpalen geplaatst die de gevels
tussen de ramen fragmentarisch
uitlichten. (De gewone lantaarnpalen
worden uitgeschakeld).
Dezelfde armaturen verlichten
in een boogvorm ook de trottoirs.
Volgens Teunissen lijkt de
straat daardoor op een kathe-
draal met haar hoog oprijzende
kolommen en gewelven, waar in
dit geval bomen en auto’s als
rekwisieten staan opgesteld. Het
open dak van deze lichtruimte
verbindt hemel en aarde. In een
ruimte die zo’n bewerking door
licht heeft ondergaan, moet je
wel anders gaan kijken; doe je
onwillekeurig mee als beschouwer
en speler.
Het is bijzonder dat de vrij onopvallende
Atjehstraat door dit kunstenaarsinitiatief
onder aanvoering
van de stichting DSPS een
straat met allure wordt. Gedurende
de ingrijpende herstructurering
van Katendrecht wordt
immers voornamelijk in nieuw-
bouw geïnvesteerd. Katendrecht
krijgt er met dit lichtproject een
verrassend straatbeeld bij.
Broken Light wordt gerealiseerd in samenwerking
met MAX strategy by design en
stichting DSPS. Het project Broken Light
is onderdeel van het Pact op Zuid. Zie ook:
www.daglichtenvorm.nl
Het initiatief tot DeLI-LIght werd genomen
in voormalig café de Zondvloed aan
het Deliplein. Zie ook: www.deli-light.nl

Shoarma
Kale
Fred de Vries
Dat je zo kon genieten van naambordjes. Hij liep hij door de straat en las, traag en hardop met
rollende r’s en harde klinkers, want dan klonk het pas echt goed, bijna als een gedicht: Potgieter,
Malan, Du Toit, De Villiers, Van der Merwe, Engelbrecht, Brink, Brümmer, Du Plessis, weer Van
der Merwe, Van Niekerk. Voor het hoekhuis stond hij stil. De vlag, hun vlag, de driekleur,
blauw, wit en oranje, wapperde fier in de wind. Het scheermesjesprikkeldraad lag in opgekrulde
bossen in de tuin van Engelbrecht te wachten op een bestemming. Binnenkort zouden ze het
eenjarig bestaan vieren van het Afrikaner cultureel centrum ‘Pretoria in Pendrecht’, met een
braai en Castle bier.
Het was allemaal begonnen op een vroege zaterdagochtend in februari, toen Andries Potgieter
tegelijkertijd zijn ogen en billen samenkneep. De zon stond nog laag. Het was onmenselijk koud
en hij moest nodig naar de wc, erg nodig. Hij was uit lijn 2 gekomen en de Boergoensevliet afgelopen,
op weg naar zijn afspraak met de makelaar, ergens in een kantoor aan een straat die
Slinge heette. Hij had geen idee waar dat was, maar hij had een kaart van Rotterdam gekocht
en daarmee liep hij nu door Oud-Charlois. Want hij wilde eerst zelf, zonder een opdringerige
makelaar, een kijkje nemen in de buurt waar hij een huis wilde huren of misschien wel kopen.
Als Zuid-Afrikaan, als Afrikaner, vertrouwde hij die Nederlanders niet zo. Te veel gladde praatjes.
Te bijdehand.
Dus nu liep hij in zijn eentje middenin een onbekende woonbuurt. Uit zijn mond kwam witte
damp, net als uit de fabriekspijp achter hem. Langs de Boergoensevliet stonden donkerbruine
bakstenen huizen van twee verdiepingen, met een zolder. Dat vond hij niks, zag er allemaal veel
te oud uit. Onderhoud zou een probleem worden. Hij wilde iets nieuwers, iets moderners, iets
zonder geschiedenis. Hij wilde geen herinneringen, niks zwaars. Vederlicht moest zijn nieuwe
woonplek zijn.
Met zijn handen diep in zijn zakken stapte hij door. Hier en daar liet iemand zijn hond uit.
Maar nergens was een winkel te bekennen, laat staan een café of een restaurant waar hij ongestoord
zijn blaas kon legen. Het enige wat hij zag was een soort caravan met daarop de woorden
Shoarma Kale. Rare naam. Op het trottoir stond een bord met ‘Kapsalon Groot €4,50’ en
‘Kapsalon Klein €3,50’. Hij begreep niet hoe je bij een shoarmazaak ook je haar kon laten doen.
‘Kan ik helpen?’ klonk een stem. Potgieter zag een man slappe stukken rozig vlees aan een
spies rijgen. Hij was jong, kaalgeschoren en had priemende zwarte ogen en een klein sikje vlak
onder zijn onderlip.
‘Ik zoek een wc.’
Shoarma Kale Fred de Vries
78 79

Zuidplein (foto Max Dereta)
80 81

Internationale Beelden Collectie Rotterdam
WIE Sculpture International Rotterdam
WAT PARELS
WAAR ZUIDPLEIN
Het Zuidplein is het kloppende hart van Zuid, maar voldoet helemaal niet aan het idee van een plein. Het is een grote
doos die ieder oriëntatiegevoel aantast. Daaromheen wordt de openbare ruimte geheel ingenomen door verkeersstromen.
De voetganger is hier gereduceerd tot de ‘forgotten man’, zoals Lewis Mumford ooit opmerkte. De revitalisering
van het Zuidplein biedt een unieke kans voor de kunst: deze centrale plek in de stad verdient nieuwe iconen en pronkjuwelen.
De Internationale Beelden Collectie doet een serie voorstellen, waarmee het nieuwe Zuidplein durf, ambitie
en kwaliteit wil uitdrukken. Het motto luidt: om winst te behalen, moet je risico nemen.
PARELS Internationale Beelden Collectie Rotterdam
Parkeerplaats Zuidenwijdsestraat (foto Jannes Linders)
‘The city is like a monster: but you can tame it. To make it more lively, emphasize a
part and suggest strength. Create excitement end celebrate the unpredictable, or as
the Chinese say: one can see the head of the divine dragon, but not the tail.’
Ai Weiwei
82 83

PARELS Internationale Beelden Collectie Rotterdam PARELS
Internationale Beelden Collectie Rotterdam
1. 2. 1.
2.
3. 4. 3.
4.
1. Zuiderterras, 2. Theater Zuidplein, 3. Zuidenwijdsestraat / Gooilandsingel, 4. Café-restaurant Champs Elysées, zicht op busbaan (foto Jannes Linders)
ZUIDPLEIN
Vanuit de lucht gezien voldoet het Zuidplein nauwelijks aan
het idee van een plein. Het gebied met die naam is bijna helemaal
volgebouwd met een winkelcentrum en een parkeergarage.
De overgebleven ruimte wordt ingenomen door een busstation,
verkeersstromen en vooral door de imposante busbaan,
waarover de bussen met grote snelheid vanaf de hoogte
van het metrostation naar beneden rijden, behendig laverend
langs wegspringende mensen. Fascinerend misschien
om te zien vanaf het terras van café-restaurant Champs
Elysées, maar voor een levendige publieke ruimte uit den
boze.
Toch bezit het Zuidplein een schat aan mogelijkheden voor
een interessant publiek domein, niet in het minst door de
diverse bevolking. Het druk bezochte winkelcentrum, het
populaire Theater Zuidplein en het goed lopende zwembad
maken deel uit van de sluimerende potentie van dit plein. Op
steenworpafstand ligt evenementenhal Ahoy met een immense
lege vlakte voor de deur, die in de toekomst hopelijk een
1. Zuidplein: busstation en zwembad, 2. Zijkant Theater Zuidplein, 3. Zuidplein, 4. Wandelbrug naar winkelcentrum Zuidplein (foto Jannes Linders)
spraakmakende renovatie zal ondergaan. Aan de achterkant
van Ahoy ligt het park met de volkstuinen, vijver met boten,
sportpark, speeltuin, restaurant en straks hopelijk een spraakmakende
renovatie van Ahoy zelf.
PRONKJUWELEN VOOR ZUID
In opdracht van Pact op Zuid, het project waarbij de deelgemeenten
Charlois en Feijenoord betrokken zijn, ontwikkelde
de Internationale Beelden Collectie (IBC) een plan voor een
kunsttraject voor het Zuidplein dat zo snel mogelijk van start
84 85
moet gaan en doorloopt tot het moment waarop de eindvorm
van het plein is bereikt.
Het internationaal erfgoed, de kroonjuwelen van de stad die
beheerd en ontwikkeld worden door de IBC, zijn vooral in het
centrum van Rotterdam te vinden. Met de uitnodiging aan
IBC om een voorstel te ontwikkelen voor het toekomstig hart
van Zuid, geeft de opdrachtgever c.q. de stad aan welke ambities
hij heeft met Zuid en vooral het Zuidplein als een potentieel
dynamische, verleidelijke en internationale plek.

PARELS Internationale Beelden Collectie Rotterdam PARELS
Internationale Beelden Collectie Rotterdam
DRAGON’S TAIL
Ai Weiwei
Dit voorstel bestaat uit een serie tekeningen. ‘If one seeks to obtain
the jade that rests below the chin of the dragon, one must
wait until he is fast asleep’. Dit is het origineel van het gezegde
‘seek the dragon and f ind the pearl’. Met andere woorden, om
winst te behalen, moet je risico nemen!
Busbaan (foto Jannes Linders)
Eerste voorstel van Ai Weiwei
86 87

PARELS Internationale Beelden Collectie Rotterdam PARELS
Internationale Beelden Collectie Rotterdam
Eerste voorstel van Ai Weiwei
Tweede voorstel van Ai Weiwei
88 89

Vaanplein (foto Max Dereta)
90 91

WIE ZUS (Zones Urbaines Sensibles)
WAT RINGPARK
WAAR ROTTERDAM
Kritiek op het Vaanplein klinkt vaak zo: het plein is een merkwaardige verzameling snelwegen, opritten en fly-overs.
Het is weliswaar een groot en dynamisch verkeersplein, maar zonder grootstedelijke uitstraling en gelegen in enorme
plukken onbestemd groenmoes. Vanaf de snelweg scheur je Zuid binnen. Veel te laat heb je door dat je je snelheid
moet aanpassen. Nog afremmend kom je aan op het Zuidplein. Daar begint de stad. Wat is er aan de hand met deze
stadsentree? Hoe kunnen het Vaanplein en de stad anders met elkaar worden verbonden? ZUS: ontwerp een ringpark
en maak een programma voor de gehele periferie.
RINGPARK ROTTERDAM ZUS
Rotterdam-Zuid heeft duidelijke stadsentrees nodig. Maar
waar begint en waar eindigt de stad eigenlijk? Voor sommigen
begint Rotterdam al bij Ridderkerk, anderen beschouwen
het Zuidplein als de entree, terwijl enkelen niet vóór het oversteken
van de Maas het idee hebben dat ze in Rotterdam zijn.
Het idee van een stadsentree past nauwelijks meer bij deze
tijd. Toen een paar decennia geleden de verstedelijking van
de Randstad nog overzichtelijk was, was duidelijk herkenbaar
waar een stad begon. Tegenwoordig is het een amalgaam
van bedrijventerreinen, verloren boerderijen, eindeloze
92 93
uitbreidingswijken, een veelheid aan afslagen en obscure
maneges die de opmaat vormen naar de uiteindelijke climax
die het centrum mag heten. De stadsentree is verworden tot
één grote diffuse achterkant.
In Rotterdam geldt de Ring, ook bekend als de Ruit, als een
zeer aanwezige zone in het stedelijk landschap, die hèt verschil
maakt tussen binnen en buiten. De wijk Hoogvliet ligt er
buiten en Pendrecht ligt er binnen. De Ring is vanwege zijn
maat voor velen een barrière om van de stad in het buitengebied
te komen – of andersom de stad in. De stadsentree van
Rotterdam wordt gemaakt door het snelweglandschap.

RINGPARK ROTTERDAM ZUS RINGPARK ROTTERDAM
ZUS
Het desolate snelweglandschap
Huidig subprogramma rond de Ring
SUBPROGRAMMA
Op het eerste oog bestaat deze ringzone uit een grote hoeveelheid
asfalt, geflankeerd door bermen met schaamgroen.
Talloze afrasteringen markeren de verschillende eigendomsgrenzen
van Rijkswaterstaat, gemeenten of private nederzettingen,
zoals maneges en volkstuinen. In veel gevallen lijkt
het onmogelijk om de gebieden tussen de infrabundels te
bereiken. Maar als je beter kijkt is er veel activiteit waarneembaar
in deze perifere zone. Activiteiten die meestal op weinig
sympathie van buurtbewoners kunnen rekenen, hebben hun
94 95
Reclame
Compost dump
Kamperen
BMX
Paintball
Ruiterpad
Huttenbouwplaats
heil gezocht langs de grote infrabundels, waar nauwelijks
beperkingen gelden: motorcrossen, aan auto’s sleutelen, illegaal
kamperen en paardrijden. Stuk voor stuk bezigheden die
de stedeling ontplooit om de drukte te ontvluchten.
Tolerante landschappen zijn schaars in het stedelijk gebied,
maar zijn van essentieel belang voor de stadsbewoners bij
wijze van uitlaatklep. De ringzone is de ultieme plek voor luidruchtige,
vieze, ruimtevretende en subversieve praktijken.

RINGPARK ROTTERDAM ZUS RINGPARK ROTTERDAM
ZUS
Plankaart Ringpark Rotterdam
De non-ruimtes rond de Rotterdamse Ring zijn in het Ringpark plan
voorzien van subprogramma. De stedelijke energie die gewoonlijik
verstopt in de stad aanwezig is, vormt hier de levendige stadsentree. Spelen in het ringpark
RINGPARK ROTTERDAM
Gezien de verdere verdichting binnen de Ring en de steeds
schaarsere, landschappelijke open ruimte, zou dit ‘randverschijnsel’
juist als een ultieme buffer moeten worden gezien.
Met de oppervlakte die de ringzone bestrijkt wordt het interessant
om deze achterkant juist op te vatten als voorkant.
Niet als verzameling restgroen, maar als metropolitaan
Ringpark van 1.500 ha.
Om daadwerkelijk over het Rotterdamse Ringpark te kunnen
spreken, moeten de nu nog geïsoleerde gebieden aan elkaar
geknoopt worden, zodat je per motor of paard lange circuits
kunt maken. De circuits kunnen op hun beurt verbonden worden
met de rest van de langzaamverkeers netwerken, zodat
ze makkelijk bereikbaar worden voor de stedeling. Rotterdammers
kunnen de ongebruikte ruimtes in bezit nemen,
waardoor er een bonte verzameling van onder andere fietscrosstracks
en paintball-velden ontstaat.
96 97

RINGPARK ROTTERDAM ZUS RINGPARK ROTTERDAM
ZUS
Vaanplein Circuit, vogelvlucht vanuit het zuiden
98 99

Aan de
ring
Laurens Abbink Spaink
Hugo Zuidema was achtendertig jaar en uitbater van drie autopoetssalons. Buiten het credo dat
hij zijn bedrijfsleiders regelmatig inpeperde, werk moet snel en goed gebeuren, had hij weinig
principes. Roken, drinken, vreemdgaan, een suv brullend over de stoep manoeuvreren; het
waren zaken die allerminst aan zijn geweten knaagden. En waarom zou dat ook? Hoe goed de
mens zich ook voordeed, uiteindelijk had hij zichzelf niet in de hand. Schijnheilig en achterbaks
vond Hugo dat – en in die overtuiging sliep hij uitstekend.
Maar op een nacht schrok hij wakker uit zijn slaap. Een felle pijn drong als een lans zijn
borstkas binnen. Wanhopig klauwde Hugo in zijn dekbed, naar adem happend. Overeind komen
lukte niet, een loodzware hand duwde zijn rug op het matras, terwijl helwitte bollen in het donker
voor zijn ogen draaiden en vuur lekten. Eindelijk kon hij schreeuwen, lang en verbaasd.
‘Huug!’ hoorde hij in het donker, ‘Huug!’
Het licht sprong aan. Voorover geknakt en hijgend keek hij naar Desiree, zijn vrouw. De steken
werden steeds lichter, de pijn ebde weg. ‘Ik droomde dat ik verdronk,’ loog hij.
Desiree streelde zijn slaap. ‘Wat vreselijk.’
‘Gewoon een droom,’ zei hij en stapte uit bed.
Desiree en hij woonden op de twintigste etage van een rank en eenzaam f latgebouw tussen
de ring en de rivier. Hugo dronk een glas water in de woonkamer. De meubels stonden als donkere
blokken afgetekend tegen het oranje schijnsel van de (BOVEN DE) ring. Hij drukte zijn
voorhoofd tegen de koude ruit. Hij had een en ander meegemaakt maar de mate van angst die
hij nu voelde, letterlijk met knikkende knieën, was nieuw voor hem. Zijn lichaam dat niets meer
waard leek, weggezogen werd. Hugo vloekte zachtjes. Wat hem zojuist in bed had bezocht, kon
niets anders dan de dood zijn.
De huisarts was een vreemde voor hem, Hugo was nooit ziek. De man hoorde hem aan, knikte
bezorgd en belde direct een cardioloog. Diezelfde middag nog schoor een zachtmoedige verpleger
met een zacht zoemende tondeuse zes kale plekken op Hugo’s borst en plakte daar zes
vleeskleurige sensoren op. Vernedering. In zijn oranje slip, bedraad als een tijdbom moest Hugo
op een fietsje klauteren en zich tegen een virtuele berg opvechten. Daarna moest hij – puf puf
– diepe kniebuigingen maken, wel twintig. Ook moest hij een gewicht met gestrekte armen
optillen en weer neerzetten, optillen, neerzetten. Hij zweette als een otter toen hij een halfuur
later zijn blauwwitte ruitjesoverhemd weer aantrok. Bij het derde knoopje bedacht hij zich.
Desiree zou vragen stellen. ‘Raar verzoek misschien,’ zei hij tegen de verpleger, ‘maar zou je
mijn borst helemaal willen scheren?’ De jongen fronste. Hugo spreidde zijn armen. ‘Zeg nou zelf,
toch geen gezicht zo?’
Aan de ring Laurens Abbink Spaink
100 101

Marino Marini, Il Grande Miracolo (1953), Pleinweg (foto’s Christian van der Kooy)
102 103

Berry Holslag, Citywalk (1998), Zuidplein (foto’s Christian van der Kooy)
104 105

Olphaert den Otter, Sarianne Breuker, Milou van Ham, Anuli Kroon, Stang Gubbels en Ben Zegers, Raamvertellingen (2009),
Melissantstraat / Middelharnisstraat (foto’s Christian van der Kooy)
106 107

LOKAAL LOKAAL
Hier-groeit-Hordijkerveld
Drie tuinen langs een nieuwe singel
Boeren op Zuid,
Pluktuinen en
Van onze correspondent
Fantastische Lies
LOZ.010.K018 8 april 2009 LOZ.010.K019
23 maart 2011
De deelgemeente IJsselmonde
verandert langzaam van samenstelling.
Deze wijk is in de jaren
vijftig opgezet volgens een strak
hiërarchisch stedenbouwkundig
patroon van woonwijken en
woonbuurten, hoofdwegen,
buurtontsluitingswegen en
paden. Heel kenmerkend en
waardevol zijn de brede groene
longen die vanuit het midden
uitwaaieren naar de randen waar
zich in het begin een open landschap
ontvouwde. Deze groene
longen met hun mooie bomenbestand
en bruggen functioneren
nog steeds als dwarsroutes van
wijk naar wijk, en als buurtpark.
Ook tussen en binnen de woon-
cmyk omzetten
blokken zelf is er in IJsselmonde
volop collectief groen te vinden.
Maar als groen niet wordt onderhouden,
wordt het een probleem.
En dat is in IJssselmonde het
geval.
Met de fysieke herstructurering
van bijvoorbeeld Hordijkerveld
wordt meteen ingezet op de buitenruimte
als trekker voor ontmoeting
en als stimulans voor
een gezond leven. In opdracht
van woningbouw corporatie
Vestia en op advies van het
Centrum Beeldende Kunst ontwierpen
Ester van de Wiel en
Marnix Tavernier drie singeltuinen
waarmee de traditie van
IJsselmonde als groene tuinstad
wordt vervolgd. Uitbreiding van
de waterberging staat daarbij
hoog op de Rotterdamse agenda.
De eerste tuin is een speeltuin
voor kinderen, met onder andere
een ‘boomgoal’ en een kabelbaan.
De tweede tuin, de ‘altijdmooi-weer’
tuin heeft kleurige
plantenvakken, omdat er in
IJsselmonde wel veel groen is,
maar weinig kleur. Deze tuin
wordt omgeven door een haag
met bijzondere banken, zodat je
daar rustig kunt zitten. De derde
tuin ligt direct aan de singel en
bestaat uit een terras waar een
hengel kan worden uitgegooid.
Op de oever worden fruit- en
Detail Haagbank
Omlooptuin en de boomgaard Buurttuin: de altijd-mooi-weer tuin
notenbomen geplant met daaronder
picknicktafels.
Projectleider Charlotte Wiering,
Ester Van der Wiel en Marnix
Tavenier hebben veel moeite
moeten doen om de op maat ontworpen
attributen erdoor te krijgen,
maar het is ze gelukt dankzij
support van Vestia en het
CBK. Ondanks dat bewoners
geïnteresseerd zijn in de komst
van de tuinen, is zo’n groenproject
afhankelijk van deugdelijk
onderhoud door de (deel)gemeente.
Als er geen beheer is, is
er weinig kans op een geslaagd
en duurzaam gebruik van dit
aanstekelijke, maar ook kwetsbare
initiatief.
Ester van de Wiel werkt voornamelijk als
ontwerper buitenruimte. Ze is gevestigd in
Rotterdam en geeft les aan de Design
Academy in Eindhoven. Marnix Tavenier
(MXT landschapsarchitectuur, Haarlem)
werkt op allerlei schaalniveaus: van stadstuin
tot stedenbouwkundig plan.
Boeren op Zuid Fantastische Lies en Pluktuinen
Boeren op Zuid
Van onze correspondent
Tuinieren in de stad lijkt terug van weggeweest te zijn. Op platte daken, ook in een
wijk als het Oude Noorden, werd voor de Tweede Wereldoorlog groente gekweekt,
vaak uit nood. De projectgroep Eetbaar in Rotterdam propageert stadslandbouw
al jaren. Ook het project Boeren op Zuid past in deze ideologie van de zelfvoorzienende
mens.
Het idee voor Boeren op Zuid is bedacht door Mark Heijne, in samenwerking met
Charlotte Wiering. Beiden zijn adviseurs op het snijvlak van kunst en cultuur. De bedoeling
is dat er op Zuid makkelijk te onderhouden moestuinen worden aangelegd. Daarbij
maken Heijne en Wiering gebruik van ‘de makkelijke moestuin’ uit de jaren zeventig
van de Amerikaan Bartholomew: een vierkante bak met goede grond, waaruit je een
maximale opbrengst kunt halen. Je kunt ze overal neerzetten: op het balkon, in je tuin,
op pootjes, in de grond. Je moet natuurlijk wel weten hoe je dat moet aanpakken en daarvoor
organiseert de projectgroep Boeren op Zuid voor de honderd boeren op Zuid sessies
om kennis en ervaring uit te wisselen, om onderlinge contacten te leggen en de nieuwe
boeren duidelijk te maken hoe belangrijk het is om gezond (en lekker) te eten, in het
belang van de duurzame samenleving.
Het project Pluktuinen van Charlotte Wiering samen met de hovenier Paul Casteleijn is
iets dergelijks. Op allerlei overgeschoten stukjes grond kunnen bloementuinen worden
aangelegd, omgeven door een afrastering van kastanjehout. Door veel te plukken worden
groei en bloei rijker. Bewoners kunnen met elkaar zo’n tuin onderhouden, er een zitplekje
in maken of er een bewonersbijeenkomst houden. De pluktuinen hebben een
intensief beheer nodig en daarom zijn ze volgens Wiering vooral geschikt voor collectieve
groengebieden binnen corporatiebezit of in buurtparken, waar gemeente en corporaties
(ook financiële) hand- en spandiensten kunnen leveren. Een ander project van
Wiering, samen met ontwerpstudio Soup Royale en Paul Casteleijn kreeg de naam
Fantastische Lies, een eenjarig bloemprogramma voor gemeenschappelijke tuinen,
buurtparken en braakliggende terreinen.
Charlotte Wiering woont en werkt in Rotterdam. www.blissmatters.nl
Het Vlijtig Liesje is misschien wel het makkelijkste jaarlingetje ooit: sterk, vlijtig, kleurig en spotgoedkoop.
Soup Royale maakt in het kader van dit project tuinontwerpen, geheel opgebouwd uit Vlijtige
Liezen. Er zijn standaardmodellen, maar je kunt ook een tuin naar eigen smaak in Vlijtige Lies laten
ontwerpen: een grafisch patroon, of je liefste knuffel. Als de Vlijtige Liezen zijn uitgebloeid, worden
er bollen ingezet en kan het kleurrijk feest in het voorjaar weer beginnen.

Linker Maasoever (foto Max Dereta)
110 111

De kunst van Rotterdam-Zuid