gids wegwijzer 64 - Het Utrechts Archief

More documents

Recommendations

Info

Inventarisatie historische voetpaden Historische voetpaden, zoals kerkpaden, zijn mede bepalend voor de identiteit en geschiedenis van het landschap. Deze tot de verbeelding sprekende kleinschalige elementen verbinden de oude boerderijen en dorpen met elkaar en vormen daarmee historische linten door het landschap. In de loop der tijd hebben veel van deze paden hun oude functie verloren en zijn zodoende letterlijk uit het landschap verdwenen. Er zijn nauwelijks nog rustige weggetjes; binnendoor fietsen of wandelen is soms niet meer mogelijk. Dit terwijl er een toenemende interesse is voor het landelijke gebied; rust, kleinschaligheid en de combinatie van cultuurhistorie en natuur zijn in trek. Landschapsbeheer Utrecht wil de oude paden weer herstellen. Dit is onder andere gebeurd met het jaagpad langs de Heicop (1413) even ten zuiden van Kockengen. Samen met de Bijleveld (1385) vormde de Heicop een schakel in de verbinding tussen de Oude Rijn en de Amstel. Nadat een deel van de Bijleveld was gedempt en scheepvaart niet meer mogelijk was, raakte het jaagpad in onbruik en werd het overwoekerd door onkruid en riet. Een eerste stap voor het herstel is een inventarisatie van de oorspronkelijke ligging van deze paden. Voor de inventarisatie is onder meer gebruik gemaakt van de TMK. Het probleem van deze kaart is echter dat het niet altijd duidelijk is of het gaat om een voetpad, een slecht onderhouden landweg, dan wel een bomenrij. De Chromotographische kaart des Rijks geeft een veel beter beeld. Deze kaart is dan ook als basis gebruikt voor de inventarisatie. Daarnaast worden aanvullende gegevens verkregen door middel van archiefonderzoek, veldwerk en oral history. De historische voetpaden zijn ingetekend op een huidige topografische ondergrondkaart, zodat zichtbaar wordt wat nog aanwezig is en wat niet. Ook de landwegen uit die tijd zijn ingetekend, omdat anders vaak onduidelijk is waar de voetpaden naar toe liepen. De verkregen basis-inventarisatiekaart is vergeleken met andere kaarten tussen 1850 en 1970, waaronder de genoemde TMK. Het jaar 1970 is gekozen omdat toen de grote ruilverkavelingen zijn begonnen. Het onderzoek is tijdrovend, maar de resultaten zijn dikwijls verrassend, met name op de zandgronden, waar het vroeger wemelde van de paden. Opknapbeurt van het Schotse Dijkje gelegen in Achterveld aan de Hessenweg door Landschapsbeheer Utrecht, 2002. komgronden waren in gebruik als wei- en hooilanden en als grienden. Ook deze gebieden waren door wegen, die hier vaak ‘stegen’ heetten, verbonden met het dorp. Niet aan landschapstypen gebonden, waren wegen en paden die bewoners van het buitengebied verbonden met de kerk, de molen of de stad. Elk van deze centra kon het middelpunt vormen van een netwerk van verbindingen met het hele verzorgingsgebied. Deze wegen en paden hebben heel weinig sporen in archieven achtergelaten. Vaak kunnen alleen namen of mondelinge overleveringen inzicht verschaffen in de vroegere functie. Zo toont de moderne topografische kaart een Kerkpad van Polsbroek naar de r.k. kerk van Cabauw. Het pad moet jonger zijn dan 1679, toen de eerste schuurkerk in Cabauw werd gebouwd. Een Kerkweg loopt van Reijerscop naar Harmelen en een andere Kerkweg van het Heetveld naar de in 1826 afgebroken kerk van Oud- Leusden. Wegwijzer 37
6.2 Interlokaal verkeer en wegen - voor het eerst vermeld in een ordonnantie uit 1536 - die onder de verantwoordelijkheid van de maarschalk en de ridderschap vielen. Onder heerwegen werd verstaan ‘die weegen daar die koopman of varende man, te wagenen van die een stad in d’ander, ofte van een groot dorp totten anderen vaart’. Het waren de wegen Utrecht-Ouderkerk a/d Amstel, Utrecht-Leiden, Amsterdam- Schoonhoven - waarvan het traject Mijdrecht-Kamerik in het gewest Utrecht viel -, Utrecht-Schoonhoven en de verharde weg tussen Utrecht en De Bilt. Ze moesten voldoen aan minimale eisen voor wat betreft de breedte, berijdbaarheid en bruggen. Een andere groep wegen die veel aandacht van historici heeft getrokken, vormen de hessenwegen. Dit zijn routes die ooit gebruikt zijn door voerlieden uit Hessen, die zich hadden gespecialiseerd in het lange-afstandsvervoer over de weg. Omdat hun karren een afwijkende spoorbreedte hadden, mochten ze geen gebruik maken van de bestaande karrensporen. In de Nederlanden was de belangrijkste bestemming van de hessenkarren in de 16de eeuw nog Antwerpen, later werd dit Amsterdam. In de 17de en 18de eeuw liepen dan ook enkele druk bereden hessenwegen vanuit Midden-Duitsland via Amersfoort naar Amsterdam. Deze wegen zijn vooral in de 17de en 18de Van een hogere orde dan al deze lokale waren de interlokale wegen. De oudste lange-afstandsverbindingen die in het landschap zijn aan te wijzen, stammen uit de Romeinse tijd. De belangrijke Romeinse wegen waren verhard en waar het terrein dat mogelijk maakte kaarsrecht. Romeinse wegen spreken tot de verbeelding en ze hebben dan ook aanleiding gegeven tot de nodige gissingen. Over het algemeen kan alleen archeologisch onderzoek hier uitsluitsel bieden. De enige Romeinse tracé’s in Nederland die nog altijd in gebruik zijn, treffen we aan in de provincie Limburg en in de stad Utrecht (Zadelstraat). Van de wegen die de Romeinse forten langs de Rijn met elkaar verbonden, zijn resten in het terrein teruggevonden. Zo werden in de afgelopen jaren delen van de Romeinse weg over de zuidoever van de Rijn bij Vleuten en eerder al bij Harmelen en Woerden gevonden en in kaart gebracht. In de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd waren vrijwel alle dorpen en steden in de provincie Utrecht met elkaar verbonden. Daarnaast onderscheidde men ook in deze periode al wegen die van een nog hogere orde waren. Het waren de zogenoemde heerwegen eeuw van belang geweest. Over land was de stad Utrecht vanaf de tweede helft van de 17 de eeuw met een aantal grotere steden verbonden door middel van wagenveren. Dit waren reguliere postwagendiensten voor het vervoer van passagiers en goederen, meestal op steden in het oosten en zuiden van het land, zoals Zutphen, Deventer en ’s-Hertogenbosch, die niet of nauwelijks per schip of trekschuit bereikbaar waren. De postwagens werden getrokken door 4 paarden en haalden een gemiddelde snelheid van 7-8 kilometer per uur. De capaciteit was ongeveer zes personen met goederen op het dak. Evenals bij trekschuiten het geval was, verleenden de betrokken stadsbesturen de vergunning om een wagenveer te exploiteren en bepaalden ze de hoogte van de tarieven en andere voorwaarden. In het rivierengebied vormden de rivierdijken, die als waterkering een stevige ondergrond hadden en altijd droog en begaanbaar bleven, van nature goede verbindingen voor de langere afstand. De dijken volgden de bochtige loop van de rivieren en in de loop van de tijd hebben reparaties van dijkdoorbraken de meeste dijken nog veel bochtiger gemaakt. Veelal kaarsrecht zijn daarentegen de jaagpaden langs trekvaarten en andere kanalen. Verreweg het belangrijkste jaagpad lag langs de in 1626 aangelegde trekschuitverbinding tussen Utrecht en Amsterdam. Het bestuur van het pad bestond uit vertegenwoordigers van beide steden, die ook de aanleg en het onderhoud op zich hadden genomen. Buiten de genoemde voorbeelden bestonden er lange tijd maar weinig speciaal aangelegde interlokale wegen. Een voorbeeld daarvan is de Amersfoortseweg van Vollenhoven naar Amersfoort, aangelegd in 1653, maar pas in 1808 verhard. Naast de weg werden rechthoekige percelen heidegrond uitgegeven met een breedte van 100 roeden (ca. 376 m), waarbij de nieuwe eigenaren het aangrenzende deel van de weg moesten onderhouden. Vanaf het landgoed Vollenhoven liep de weg kaarsrecht naar Amersfoort; het tracé wordt voor het grootste deel nog gevolgd door de huidige N237. Tot voor kort was het maar weinig bekend dat vroeger ook in het voetgangersverkeer fors is geïnvesteerd. De slechte toestand van de wegen maakte dat zelfs voetgangers soms moeilijk vooruit kwamen. Vanaf het eind van de 16 de eeuw is rond de stad Utrecht een net van voetpaden aangelegd, de zandpaden, genoemd naar de 15 cm dikke laag grof zand die op de onderliggende veen- of kleigrond werd aangebracht. Een aantal van deze zandpaden liep langs vaarten, waardoor ze tevens dienden als trek- of jaagpad. Daarnaast zijn ook wel vrijliggende paden aangelegd. Deze laatste 38 Landwegen tot 1814
Page 1 and 2: Wegwijzer Gids voor historisch onde
Page 3 and 4: Wegwijzer Gids voor historisch onde
Page 5 and 6: … men vindt al slapende zich op z
Page 7 and 8: N Kaart van het gebied tussen de Ve
Page 9 and 10: een rol gespeeld in de militaire lu
Page 11 and 12: ging van meer recente archivalia di
Page 13 and 14: Archieven Nationaal Archief Bestrat
Page 15 and 16: ijvoorbeeld voor het planten en roo
Page 17 and 18: Literatuur J. Hagen, Vragen over vr
Page 19 and 20: Ook bij stadsplattegronden werd bij
Page 21 and 22: negen bladen, op schaal 1:115.220.
Page 23 and 24: Plattegrond van de stad Amersfoort.
Page 25 and 26: Werkzaamheden ten behoeve van de do
Page 27 and 28: keren en voor de zwakkere weggebrui
Page 29 and 30: Graafwerkzaamheden voor de aanleg v
Page 31 and 32: De overtoom tussen de Haarrijn en h
Page 33 and 34: scheepvaart in Nederland tot 1940
Page 35 and 36: De stoomboot Estafette IX van de Ut
Page 37: Op de hoge zandgronden in het ooste
Page 41 and 42: In weidegebieden, zoals hier in het
Page 43 and 44: De glintingen langs de weg over de
Page 45 and 46: Plattegrond van het dorp Nieuwerslu
Page 47 and 48: Bouwtekening van een tolhuis volgen
Page 49 and 50: Wegen in Breukelen in 1815 In 1815
Page 51 and 52: Nieuwe weg (GA Amersfoort), de Buns
Page 53 and 54: Dat was anders langs de Rijn en Lek
Page 55 and 56: De diligence naar Gorinchem staat g
Page 57 and 58: Het station in Breukelen, 1967 56 S
Page 59 and 60: Spoorlijnen 1843-1845 Amsterdam-Utr
Page 61 and 62: Adressen Archiefdiensten N.B. Zie v
Page 63 and 64: olpalen, 32 Romeinse wegen, 26; 38
Page 65 and 66: Reeds verschenen in de reeks Trajec

gids wegwijzer 64 - Het Utrechts Archief

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?