gods verborgen omgang een stil moment… - Noorderkerk Amsterdam

geen openbaring van goddelijke natuur, het was mensenwerk
in alle opzichten, en de bewoners wisten het.
De kerken die ik passeerde waren zwaar en groot, maar
de hemel raakten ze niet. (..) [Het land was vol] van
mensenwerk en lotsbeschikking, van zelfvertrouwen en
afhankelijkheid, van een protestantisme dat altijd zocht
en nooit zou vinden. ‘Here, Here, wat hebben wij gedaan?’
Over de stad als cultureel fenomeen zijn natuurlijk al
meters boeken geschreven en als veel te groot boekenliefhebber
heb ik over het onderwerp ook wel het een
en ander op de bovengenoemde boekenplank staan.
Maar als reformatorisch theoloog wil ik niet graag blijven
steken in het algemene. Zo algemeen is het leven
immers niet, wel bijzonder! En dr. Miskotte leraarde
voor het eerst dat de vólgorde er ook toe doet: let op
het bijzondere voor het algemene (en niet andersom).
Daarom ben ik zo blij dat iemand als Geert Mak weet te
schrijven over Amsterdam én de stad in het algemeen
in relatie tot het omliggende land met bijbehorende kernen
van samenleven. Neem nu Amsterdam! ‘Rond het
oude centrum werd [in de 17de eeuw] een hele ring gelegd
van waterboulevards [cq. bestrate grachten], met
links en rechts honderden kleine paleisjes, een stadsuitbreiding
op een schaal die in Europa nog nooit was vertoond
(..).’ Ook nu misschien schouderophalen, maar
heeft het wat te zeggen dat tegenwoordig bijna de helft
van de Nederlandse bevolking woont én werkt in het
randstedelijk gebied? Het houdt in elk geval in dat ze
als Noordwest-Europeanen wonen in de vierde stedelijke
agglomeratie.
Voordat we overstappen van Noordwest-Europa naar
de Noordwest-Veluwe (dat lijkt een reuzenstap, maar
lijken doet vergelijken – en dan zullen we nog eens
zien!) wil ik nog graag met u in de leer bij de Amsterdammer
die Mak heet. Wat is de stad voor een plek? Dat
is de plek waar ‘al het tegengestelde zich concentreert:
macht en recht, cultuur en barbarij, het goddelijke en
het menselijke’. Of wel: ‘In de stad wordt de beschaving
gevormd en op de proef gesteld. Hier wordt alles wat
mensen kunnen en weten omgezet in signalen, gedrags-
patronen, systemen van orde. Tegelijkertijd is de stad
ook een ideaal instrument om het oog te verblinden,
de geest te intimideren en het hart te misleiden.’ Nou,
daar moeten we meer van weten! Want dat laatste komt
overeen met ons huidige levensgevoel! Geert Mak: ‘In
de middeleeuwen was de hemel nog echt een stad, een
Nieuw Jeruzalem, met gouden poorten waarbinnen een
goddelijke orde heerste. Daar is weinig meer van over.
Tegenwoordig roept de hemel bij de meeste mensen het
beeld op van grazige weiden, boomgaarden, ruisende
beken en brave gelovigen in hagelwitte pakken. Het paradijs
van de huidige Nederlander heeft een uitgesproken
landelijk karakter.[!] De stad is daarvan de absolute
tegenpool: het is de verleidster, het alomvattend mensenetend
monster, een leefsysteem dat door de mens
zelf is geschapen, maar dat hij niet meer kan beheersen.
De stad is, (..) het paradijs dat de mens zich, door te veel
kennis, te veel goed en kwaad, te veel appels en te veel
slangen tot een hel heeft gemaakt.’
Volgens Mak is de tegenstellingenstrijd tussen boer en
stedeling ‘één van de meest klassieke discussies van de
mensheid’ gebleken. Kon Plato 400 jaar voor Christus
nog spreken over een ‘goede stad’ (met behulp van gezag),
zijn leerling Aristoteles dacht daar al heel anders
over: zonder interactie wordt het niks. En de boer wil
traditioneel wat Plato bedoelde, en de stedeling heeft
Aristoteles als burgemeester… Nou als we dit gaan toepassen
op alles dan kunnen we nog even! Voor wie wat
dit betreft nog wil liefhebberen heeft stedenbouwkundige
Kevin Lynch drie waardesystemen voor de stad in de
geschiedenis opgespoord: Er is een kosmische stad (de
stad als ceremonieel centrum), een stad als praktische
machine (als machtscentrum), en een stad die organisch
heet (met als zwaartepunt de buurt: lees Dora Beets!).
Nu naar de Noordwest-Veluwe en wel op het randje:
Waar de stad van droomt hebben wij als rebus, ‘een rebus
die een verlangen verbergt óf een angst’ (Italo Calvino).
Zijn we daarom zo gesteld op rust?
Ds. Leendert W. van der Sluijs,
Nijkerkerveen
DE VERBORGEN OMGANG MET GOD IN
EEN TIJD VOL STRESS EN MEDITATIE
“De verborgenheid van de Heere. Dat is: gemeenzame omgang,
innige vertrouwelijkheid, gemeenschap van het
hart. Dit is een grote verborgenheid. Vleselijk gezinde
mensen kunnen niet vermoeden, wat hiermee bedoeld
wordt, en zelfs gelovigen kunnen geen woorden vinden
om het te verklaren, want het moet gevoeld, ervaren
worden, om gekend te wezen. Het hogere geestelijk
leven is een weg die arendsogen niet hebben gezien,
en waarover de leeuwenwelpen niet zijn heen gegaan.
Natuurlijke wijsheid noch kracht kunnen zich toegang
verschaffen tot diezelfde binnenkamer. De heilige bezitten
de sleutel van de hiëroglyfen van de hemel; zij
zijn in staat om de oplossing te vinden van de hemelse
raadselen. Zij zijn ingewijd in de gemeenschap van de
hemelse geesten; hebben woorden gehoord die het een
mens niet geoorloofd is te spreken.”
Zo omschreef Charles Spurgeon, de Engelse opwekkingsprediker
uit de 19e eeuw, de betekenis van vers
14 van Psalm 25. Volgens Spurgeon kunnen gelovigen
geen woorden vinden om te verklaren wat wordt bedoeld
met ‘de verborgenheid van de Heere’. Het moet
gevoeld, ervaren worden. Wellicht dat juist dat gevoel
en die ervaring toch een aanknopingspunt bieden om
iets over deze tekst te verwoorden. In onze tijd hebben
gevoel en ervaring immers de primaat, hoezeer wij onszelf
ook als rationele mensen zien of willen zien. Een predikant
zei laatst dat waar hij 30 jaar geleden een Bijbelstudie
begon met de vraag ‘wat denken jullie daarvan’, hij
nu de vraag ‘wat voel je daarbij’ aan de orde stelt.
Een korte blik in kranten en tijdschriften maakt duidelijk
dat het in onze samenleving gaat om het voelen en
ervaren van rust, van stilte, van innerlijke balans, vooral
als reactie op het jachtige, stressvolle en drukke bestaan.
In Trouw (31 maart 2012): “558.000 Nederlandse doen
aan yoga, schat Yoga magazine. (…) De yoga is er om
te ontsnappen aan de drukte van alledag.” In dezelfde
krant een bijdrage met als titel ‘Wie heeft onze tijd gekaapt’:
“Ontspannen leven is het resultaat van de juiste
mentaliteit, en die bereiken we door zelf aan de slag te
gaan met meditatie of andere oefeningen, of desnoods
door een therapeut of masseur in te schakelen.”
En in Intermediair (30 maart 2012), onder de titel ‘Opgebrand’:
“Vijftien minuten mediteren helpt beter tegen
stress dan vijftien minuten luisteren over een radioprogramma
over mediteren. Na meditatie waren de deelnemers
kalmer en minder gestresst.”
Hoe verhoudt zich deze trend in onze maatschappij –
en deze lucht ademen ook Christenen in! – nu tot de
GODS VERBORGEN OMGANG GODS VERBORGEN OMGANG
verborgen omgang van God? Op 7 september 2010
hield ds. P.J. Stam (Katwijk) een lezing over een aantal
aspecten van het werk van dr. W. Aalders die relevant
zijn voor het onderwerp van deze bijdrage. Stam: “Al
vanaf het begin van zijn werkzame periode in de kerk schreef
Aalders dikwijls over de ziel van de moderne mens. Aalders
poneerde toen al dat de mens en de tijd rationalistisch, technisch,
logisch, mathematisch, wetenschappelijk is geworden.
Alles wordt alleen nog maar verstandelijk benaderd. Je merkt
en ziet en voelt en proeft het alom om je heen en in jezelf. Kijk
naar de fabriekshallen, de flatgebouwen, het moderne verkeer,
de zogenaamde moderne kunst en vandaag de dag kunnen we
er aan toevoegen de laboratoria, de bio-chemie, de techniek,
de ruimtevaart, en ga maar door. Heel het moderne onderwijs
en de wetenschap denken nog slechts in tijd en ruimte,
in lengte en breedte, maar dat levert slechts oppervlakte op.
Het mist de hoogte, diepte en dus ook de inhoud. Want lengte
maal breedte maal hoogte is inhoud. Alleen het verstand lijkt
nog de poort tot het verstaan van de werkelijkheid. Alles even
zakelijk, even koud en kil. Zelf zou ik het willen noemen de
weg van de ziel naar het verstand, in de kunst de weg van
Rembrandt naar Picasso, Herman Brood, Mondriaan, Wolkers
en dat soort figuren. We hebben onze ziel gedresseerd en
gedwongen in een technisch-rationalistisch keurslijf. De moderne
westerse mens tracht zich daarmee te ontzielen, zij is
nagenoeg ontmenselijkt. Zij leeft gerobotiseerd.”
Deze ‘ontmenselijking’ zoals Aalders het noemt, heeft
een grens. En die grens lijkt bereikt. Mensen ontdekken
dat het technisch-rationalistisch keurslijf te beperkend
is. Er moet meer zijn. Dat verklaart de hedendaagse
zoektocht naar rust, stilte, innerlijke balans en spiritualiteit.
Maar via vormen als yoga en transcendente meditatie
zoeken mensen het in de verkeerde richting. Het
gaat er in die vormen om de stilte in de mens zelf, om
via een volledig inkeren in jezelf, jouw eigen kracht te
ontdekken en in balans te komen, jouw authentieke ‘ik’
te vinden. Dat is voor onze ont-goddelijkte maatschappij
een begrijpelijke poging maar tegelijkertijd een heilloze
weg. Die zogenaamde ‘stilte in jezelf’ blijkt uiteindelijk
een ondoorgrondelijke leegte, een naakt bestaan
waardoor we bang worden en ons verbergen – voor de
ander en voor God (Gen. 3: 10). De focus op de ‘diepten’
en de ‘stilte’ in onszelf miskent namelijk het wezen van
ons mens-zijn.
Nogmaals ds. Stam: “Wat maakt de mens nu mens? Het
feit dat hij mens is in relatie. In betrekking. Zijn bestaan is
niet in zichzelf geworteld en gegrond, maar altijd vanuit iets
of iemand anders. Dat maakt de mens persoon met een persoonlijkheid.
En die persoonlijkheid wordt nu bepaald door