SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD

Informatie en advies voor de praktijkbegeleider
SPECIALE
AANDACHT
GEVRAAGD
Voor slechthorende en doVe stagIaIres
In de werksItuatIe

InzIcht, herkennen, handelen
Stagiaires met een auditieve en/of communicatieve
handicap kunnen grofweg worden ingedeeld in
drie groepen:
• slechthorende en dove stagiaires;
• stagiaires met Ernstige Spraak- en taal
Moeilijkheden (ESM);
• meervoudig gehandicapte dove of slechthorende
stagiaires.
Deze stagiaires hebben speciale aandacht nodig,
zodat zij een realistisch toekomstperspectief ontwikkelen
waarin hun (on)mogelijkheden in leren en
werken een plek krijgen.
Bij auditief en/of communicatief gehandicapten is
vaak ook sprake van een autisme spectrum stoornis.
Als hier sprake van is, verwijzen wij u voor
aanvullende informatie en tips naar de brochure
Speciale Aandacht Gevraagd voor stagiaires met
autisme in de werksituatie.
Een belangrijke boodschap voor u als praktijkbegeleider
is dat een auditieve, communicatieve beperking
ook invloed heeft op andere ontwikkelingsgebieden.
Niet alleen de communicatie verloopt problematisch,
maar ook de sociaal-emotionele en
cognitieve ontwikkeling kunnen anders verlopen.
Het is goed om te beseffen dat er sprake is van een
blijvende functiebeperking waar de stagiaire en u
als praktijkbegeleider mee moeten leren omgaan.
U als praktijkbegeleider kunt ervoor zorgen dat een
stagiaire met een auditieve, communicatieve beperking
zo goed mogelijk functioneert in de werksituatie.
Juist omdat u zo dicht bij deze stagiaires staat,
kunt u eraan bijdragen dat zij betere kansen krijgen.
Voor twee van de drie groepen is een brochure ontwikkeld
om u verder op weg te helpen. De derde
groep is achterwege gelaten aangezien deze deelnemers
in het regulier middelbaar beroepsonderwijs
niet of nauwelijks vertegenwoordigd zijn.
leeswijzer
U als praktijkbegeleider heeft een stagiaire met een
gehoorbeperking of een dove stagiaire. In deze brochure
leest u de belangrijkste kenmerken en consequenties
voor de stagiaire. Daarna volgen specifieke
tips en adviezen die u als praktijkbegeleider kunt
gebruiken bij het begeleiden van de stagiaire met
een gehoorbeperking of de dove stagiaire in de
werksituatie. Vraagt u waar nodig ook ondersteuning
aan de deskundigen van de school van uw
stagiaire.
Brochurereeks ‘speciale aandacht gevraagd’
De brochurereeks ‘Speciale Aandacht Gevraagd’ bestaat uit verschillende onderwerpen die zijn uitgewerkt
voor docenten en praktijkopleiders in het mbo. De brochures zijn te downloaden via www.rugzakinmbo.nl
(zie ‘toolbox’). De volgende onderwerpen zijn beschikbaar:
cluster 2 cluster 3 cluster 4
• Ernstige Spraak- en taal
Moeilijkheden (ESM)
• Slechthorend en doof
• Chronisch ziek
• Lichamelijk gehandicapt
• Autisme • Borderline stoornis
• ADHD • NLD
• Antisociale
gedragsstoornis
of ODD
1

2
slechthorendheId en doofheId
wat is het
In geval van slechthorendheid hoort iemand minder (kwantiteit) en anders (kwaliteit) dan een goedhorende. Alle
geluiden, dus ook spraakklanken, komen niet alleen zachter, maar ook vervormd op de slechthorende over. In geval
van doofheid kan iemand de spraakgeluiden langs de auditieve weg helemaal niet waarnemen. Doof zijn betekent
niet dat je niets kunt horen. Doof zijn betekent dat je te weinig hoort om gesproken taal te leren. Wanneer iemand
minder dan 90 dB hoort, dan wordt hij 1 als audiometrisch doof gezien.
Binnen de groep doven en slechthorenden is er sprake van een grote diversiteit. De mate en de aard van het gehoor-
verlies kan verschillen, evenals het tijdstip en de manier waarop het gehoorverlies is ontstaan. Verder kan de oorzaak,
de leeraanleg, de hoorstatus van de ouders en de acceptatie van de ouders van het gehoorverlies verschillen en van
invloed zijn op de ontwikkeling van de deelnemer. Voor doofgeborenen is gebarentaal de moedertaal, voor mensen
die later doof worden kan dat verschillen.
wat merkt u, wat ziet u
Slechthorenden horen minder en vooral ook slechter
dan goedhorenden. Het vervelende daarbij is
dat een slechthorende niet weet wat hij slecht hoort
of wat hij niet gehoord heeft. Hij hoort namelijk ook
delen wel goed. Dat maakt dat de omgeving van de
slechthorende hem vaak als eigenwijs en eigenzinnig
typeert, immers hij heeft een eigen interpretatie
van wat hij gehoord heeft. Ook zijn er stagiaires die
hierdoor in de war raken en blijven twijfelen. Zij zijn
onzeker en durven niet te vertrouwen op wat ze
horen.
Slechthorenden en doven maken vaak gebruik van
apparatuur. Het is een misverstand te denken dat
een slechthorende door het gebruik van apparatuur
een goedhorende wordt. De geluiden worden door
de apparatuur alleen versterkt, de vervorming blijft
aanwezig. Luisteren is voor een slechthorende zeer
vermoeiend. Dat komt omdat een hoorapparaat
geen (spraak)geluiden uit het achtergrondrumoer
kan selecteren, ook de bijgeluiden worden versterkt
doorgegeven.
1 Waar ‘hij’ staat, kunt u natuurlijk ook ‘zij’ lezen
Een slechthorende of dove stagiaire is eerder vermoeid,
zowel op korte termijn (huiswerk en opdrachten
kosten bijvoorbeeld meer energie en tijd)
als op de langere termijn (enkele weken voor de
vakantie lijkt het of ze er met de pet naar gooien,
maar ze kunnen dan niet meer).
Een slechthorende stagiaire
- hoort wel wat, maar niet alles. Hierdoor ontstaan
er heel vaak misverstanden;
- kan niet tegelijkertijd luisteren én opdrachten
uitvoeren;
- krijgt vragen of opmerkingen van anderen vaak
niet mee; omdat ze niet altijd rondkijken ‘zien’ ze
meer dan de helft van de woorden niet;
- heeft meer tijd nodig voor het uitvoeren van opdrachten;
- kan zinnen maken die naar ons idee niet af zijn,
of waarin de taalregels niet goed zijn toegepast.
Ook bij het schrijven maakt hij deze taalfouten;
- kan een verstoord zelfbeeld ontwikkelen. Dit kan
tot uiting komen in grote faalangst, of juist onvoldoende
besef van de eigen beperking (een
‘onterecht zelfvertrouwen’);
- verstaat de feedback (onontbeerlijk voor ontwikkeling
van zelfbeeld) vaak niet of verkeerd of accepteert
deze in zijn geheel niet.

wat doet u
(zowel bij slechthorendheid
als bij doofheid)
Hieronder schetsen wij een aantal situaties die zich
voordoen tijdens de werksituatie. Per situatie geven
wij u tips zodat u zo goed mogelijk om kunt gaan
met de dove of slechthorende stagiaire.
U bent in gesprek met de stagiaire
- Maak gebruik van een zo rustig mogelijke ruimte
met zo min mogelijk omgevingslawaai (van collega’s,
machines e.d.).
- Zorg dat er sprake kan zijn van liplezen: geen
hand voor de mond, geen kauwgom, voldoende
lichtinval. Let erop dat uw lippen goed zichtbaar
zijn.
- Spreek met duidelijke mondbewegingen, spreek
niet te snel.
U geeft een werkopdracht (in groepsverband)
- Verander bij groepsinstructie niet te snel van
onderwerp. Geef verandering van onderwerp aan
door middel van een visueel (bijvoorbeeld op
een flip-over).
- Herhaal opmerkingen en vragen van collega’s.
Vooral wanneer er een grap wordt gemaakt, anders
denkt de stagiaire dat ze om hem lachen.
- Geef indien mogelijk werkopdrachten schriftelijk
mee.
- Voorkom dat de stagiaire het begin van de instructie
mist door een ‘wek-signaal’ te geven,
bijvoorbeeld door het noemen van de naam of
een afgesproken teken.
- Rondlopen en tegelijkertijd praten werkt verwarrend.
- Wanneer er wordt gewerkt in een ruimte met
omgevingslawaai (van collega’s, machines e.d.).
geef opdrachten dan in een rustige, andere
ruimte.
- Let op met (tijds)druk, hierdoor kunnen blokkades
optreden. Informatieverwerking en taalproductie
verlopen dan moeizaam. Geef indien mogelijk
extra tijd.
Ruis en bijgeluiden
Ruis en bijgeluiden kunnen stagiaires soms lastig
onderscheiden van geluid dat gehoord moet worden
(bijvoorbeeld een instructie). Soms helpt een
hoortoestel daarbij, maar vaak moeten er ook andere
aanpassingen gedaan worden. Het is van belang
dat zomin mogelijk verkeerde geluiden worden
mee versterkt. Geschuif van stoelen en schoenen
op zeil levert hinder op, bij vloerbedekking is hiervan
minder sprake. Ook ander zacht materiaal (bijvoorbeeld
gordijnen) kunnen helpen dempen. Het
gebruik van solo-apparatuur (zender met een microfoon
voor de docent en een ontvanger met een
hoortoestel voor de stagiaire) helpt ook bij het voorkomen
dat andere geluiden worden mee versterkt.
Bij ernstige slechthorendheid en doofheid heeft de
solo-apparatuur een signaalfunctie. Het geeft een
prikkel wanneer iets gezegd wordt. Dit verbetert de
alertheid van de stagiaire.
tip
Geef de collega’s van de stagiaire advies hoe zij
met deze stagiaire om kunnen gaan (met toestemming
van de stagiaire). Dit vergroot het begrip;
ook collega’s hebben vaak behoefte aan
aanwijzingen op dit vlak.
tip bij doofheid
U kunt in geval van doofheid gebruikmaken van
een tolk Nederlandse gebarentaal.
Verdiep u in het verhaal van de stagiaire
•
laat merken dat u begrip heeft door mee te denken over oplossingen
3

4
Voor meer informatie, kijk op
www.fodok.nl
www.nVVs.nl / www.foss-info.nl
www.doof.nl
www.rugzakinmbo.nl

Deze brochure is ontwikkeld door CINOP in samenwerking met SSOE Externe Dienstverlening en
Viataal in het kader van het project ‘Voorlichting LGF in het mbo’. Dit project is gefinancierd door het
ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Tekst: Boukje Jansen (CINOP) • Fotografie: Pim Kersten
Grafische vormgeving: Theo van Leeuwen BNO en ADC • Drukwerk: ADC, ‘s-Hertogenbosch
’s-Hertogenbosch, september 2009
deze brochure is te downloaden van de site www.rugzakinmbo.nl