100 jaar Bello 24 september 1910 - Historische Kring Dalfsen

100 jaar Bello
24 september 1910:
een feestelijke proefrit over de nieuwe spoorlijn van Deventer naar Ommen
De spoorlijn Deventer-Ommen
100 jaar geleden verbond een nieuwe spoorlijn Deventer via Raalte en Lemelerveld met Ommen.
De dienstregeling ging in op 1 oktober 1910. In 1935 werd de spoorlijn gesloten en veranderde
jaren later in een betonweg. De provinciale weg N348 tussen Ommen en Raalte loopt ook nu nog
over het tracé van de voormalige spoorlijn Deventer-Ommen.
Herinneringen
Het station is afgebroken, de rails zijn opgebroken en de draaibrug over het kanaal is verwijderd.
Er zijn slechts herinneringen overgebleven: de Stationsstraat (toen Stationsweg) en Café 't Hoekje
(toen het stationskoffiehuis).
Het stationskoffiehuis (links) werd in 1910 gebouwd door de heer Flierhuis.
In de loop der jaren heeft het café verschillende eigenaars gekend.
Op de plek van stopplaats De Posthoorn staat nu restaurant De Lantaren.
Maar in historische kranten, archieven, oude prentbriefkaarten en foto's kun je het spoorwegverhaal
terugvinden. Voor wie het hele verhaal wil weten is het boek van Wiebe van der Velde een aanrader:
Overijsselsche Lokaalspoorwegmaatschappij Deventer-Ommen

De feestelijke opening
De Dalfser Courant deed op 7 oktober 1910 verslag van de feestelijkheden:
Een lokaalspoorweg
Een lokaalspoorweg was een spoorlijn van regionale betekenis. Er werden minder hoge technische
eisen aan gesteld dan aan de hoofdspoorwegen. Ook werden er minder eisen gesteld aan de
beveiliging. De spoorwegovergangen hoefden niet bemand te zijn. Ook was de maximumsnelheid
veel lager, max. 50 km per uur. De aanleg was dus goedkoper. Er werd gebruik gemaakt van
verouderde locomotieven en rijtuigen.
Bello puffend op weg door Salland

Het personenvervoer uit Lemelerveld bestond voornamelijk uit een ritje op woensdag naar de markt
in Raalte en op vrijdag naar de markt in Deventer. Verder was de trein een uitkomst voor de
scholieren. Een retourtje Deventer-Ommen 3e klasse kostte f 1,15 (nu € 0,50). Voor de gewone man
een heel bedrag: een boeren knecht verdiende in die tijd slechts f 4,00 (nu € 1,80) per week.
De locomotief moest het vanwege zijn leeftijd kalmpjes aan doen. De rijtuigen hadden geen
zijdeuren. Men moest instappen via het balkon. Sommige rijtuigen hadden langs de wanden slechts
houten zitbanken. De overwegen waren onbewaakt. De stoombel was dus een noodzakelijk attribuut
op de locomotief!
Historie in het kort
In juni 1907 werd ten overstaan van notaris Immink te Deventer de Overijsselse
Lokaalspoorwegmaat schappij Deventer-Ommen opgericht. De aanleg werd uitgevoerd door de
firma Herder en Bolle, die voor de aanvoer van zand en grind twee locomotieven gebruikte: Anna
en Dina, vernoemd naar de dochters van de ondernemers.
Op 1 augustus 1909 werd het startsein gegeven voor de aanleg, die ruim een jaar werk verschafte
aan driehonderd man. Op 24 september 1910 werd met veel feestelijk vertoon en een versierde
locomotief een proefrit gereden, waarmee de lijn officieel werd geopend.
Station Lemelerveld (Lmv)
Dit grote stationsgebouw stond op de plaats waar nu de Stationsstraat aansluit op de provinciale
weg.

De bijbehorende woning van de haltechef en zijn gezin was hoogst geriefelijk ingericht en voorzien
van alles wat wenselijk was, volgens de strengste eisen van hygiëne. Aan beide zijden was een
bloementuin aangelegd. Aan de dorpszijde stond een waterpomp, aangesloten op een waterput
waarin het hemelwater werd opgevangen.
Verder was er nog een gebouwtje met wc's en retirade, een magazijn en een oliebergplaats. Voor het
stationsgebouw lag een perron langs het hoofdspoor, met een lengte van 90 meter. De breedte
bedroeg minimaal 5,50 meter. Het perron werd verlicht door gaslantaarns.
In Deventer, Raalte en Ommen werden de locomotieven van water voorzien. Steenkolen werden
alleen in Deventer ingenomen.
Gezicht op de spoorlijn met het station.
Stationschef Toorens bedient het wissel, dat naar het losspoor leidt, waar de goederenwagens
konden worden gelost en geladen. Lemelerveld was in die tijd een bijzonder druk station. Het had
het grootste emplacement van alle OLDO-stations. De bedrijvigheid was vooral te danken aan de
suikerfabriek, die een eigen spooraansluiting had. In Dalmsholte werden geen bieten meer
verbouwd. De suikerbieten moesten van elders aangevoerd worden over het kanaal én het spoor.
Bello staat klaar voor vertrek richting Raalte.
Van links naar rechts staan machinist Voerkamp, telegrafist Lammers,
haltechef A.F. Toorens en telegrafist Witsenboer.

De draaibrug over het kanaal
Waar nu het viaduct is lag vroeger deze ongelijkarmige draaibrug (lengte 12,95 m) over het kanaal.
De brugwachter bediende de brug met de hand.
Weet u nog wie de eerste brugwachter was? Weet u wie de personen op deze foto zijn?
Weet u waarom deze foto gemaakt is? Laat het ons weten!
Vlakbij de brug stond het wachthuisje met het bloktoestel, dat in verbinding stond met het station.
De brug was beveiligd door twee afstandsseinen, die werden bediend vanaf het station. De
bediening kon alleen plaats vinden als toestemming van de brugwachter was verkregen via het
bloktoestel in het wachthuisje. Die toestemming kon alleen worden verkregen als uit de
veiligheidsmaatregelen bleek dat de brug gesloten en vergrendeld was.
De suikerfabriek
De spoorlijn betekende een extra aanvoerlijn van bieten die voor de fabriek bijzonder welkom was.
Gedurende de campagnetijd die begon in september en eindigde in december werden hier wel zo'n
veertig wagens per dag per speciale goederentrein vanuit Raalte aangevoerd. De trein werd in één
'trek' op de spooraansluiting naar de fabriek geplaatst. Vervolgens werden de wagens met paarden
de fabriek in en uit getrokken. De geloste wagens werden weer beladen met schuimaarde, een
bijproduct dat als meststof gebruikt kon worden op kalkarme grond. Veel hiervan ging naar het
klooster Sion bij Eikelhof.

In de drukste tijd lagen ook honderden schepen in het kanaal te wachten om gelost te worden en
weer voorzien van een retourvracht (pulp, schuimaarde).
De fabriek was een voor die tijd modern bedrijf, uitgerust met kranen en schoepen voor het lossen
en laden van de schepen en de wagens. Na afloop van de bietencampagne bestond het
goederenvervoer vooral uit melasse naar de spiritusfabriek in Bergen op Zoom voor verdere
verwerking (alcohol).
In de zomermaanden werden turf, kalksteen en steenkolen aangegevoerd. Dennenhout voor de
mijnbouw werd weer naar Limburg afgevoerd.
De spoorlijn betekende een extra aanvoerlijn van bieten die voor de fabriek bijzonder welkom was.
Gedurende de campagnetijd die begon in september en eindigde in december werden hier wel zo'n
veertig wagens per dag per speciale goederentrein vanuit Raalte aangevoerd. De trein werd in één
'trek' op de spooraansluiting naar de fabriek geplaatst. Vervolgens werden de wagens met paarden
de fabriek in en uit getrokken. De geloste wagens werden weer beladen met schuimaarde, een
bijproduct dat als meststof gebruikt kon worden op kalkarme grond. Veel hiervan ging naar het
klooster Sion bij Eikelhof.
In de drukste tijd lagen ook honderden schepen in het kanaal te wachten om gelost te worden en
weer voorzien van een retourvracht (pulp, schuimaarde).
De fabriek was een voor die tijd modern bedrijf, uitgerust met kranen en schoepen voor het lossen
en laden van de schepen en de wagens. Na afloop van de bietencampagne bestond het
goederenvervoer vooral uit melasse naar de spiritusfabriek in Bergen op Zoom voor verdere
verwerking (alcohol).
In de zomermaanden werden turf, kalksteen en steenkolen aangegevoerd. Dennenhout voor de
mijnbouw werd weer naar Limburg afgevoerd.
Dienstregeling
De zomerdienstregeling van 1911

De 37.508 meter lange lokaalspoorweg werd op 1 oktober 1910 in gebruik genomen, toen de
winterdienstregeling inging. De treinstellen bestonden grotendeels uit tweedehands rijtuigen en
locomotiefjes uit de 19 e eeuw. Er reden zes treinen per dag van Ommen naar Deventer en vijf in
omgekeerde richting. De reistijd tussen de beide eindpunten was meestal 1 uur en 18 minuten.
Tarieflijst voor de plaatsbewijzen
De nieuwe trein bleek in een behoefte te voorzien. Vooral het goedervervoer ontwikkelde zich
voorspoedig. Lemerveld was nog maar een klein plaatsje met een handvol winkels. Maar de
winkeliers kwamen tijdens de bietencampagne handen tekort om de wachtende schippers van de
nodige levens middelen te voorzien. De koloniale waren (koffie, thee, tabak, specerijen, cacao) en
voedingsmiddelen werden als stukgoed aangevoerd per trein.
Het reizigersvervoer was van geringe betekenis: op woensdag naar de markt in Raalte en op vrijdag
naar Deventer. Verder was er het scholierenvervoer naar de scholen in Raalte en Deventer.
Er werd op de stopplaatsen weinig ingestapt. Bij vertrek uit Lemelerveld controleerde de
conducteur de plaatsbewijzen en gaf door het opsteken van één, twee of drie vingers aan de
machinist door dat er geen reizigers waren voor de eerste, tweede of derde stopplaats. Stonden hier
ook geen reizigers te wachten dan reed de trein gewoon door.
Naar onze normen moet zo’n treinritje vroeger maar een simpele en trage bedoening geweest zijn.
Maar honderd jaar geleden was men op het platteland niet veel gewend. Vijf- of zesmaal per dag
een trein, bestaande uit eenvoudige, weinig comfortabele rijtuigen en een reissnelheid van net even
boven de 25 km per uur vond men al heel wat. Voor die tijd was het snelste dat men kende een
paard-en-wagen en die kwam niet zoveel boven de tien kilometer per uur.
Kleine ongemakken werden door het behulpzame treinpersoneel verholpen. Hoge nood en geen
toilet in de trein? Geen probleem. Men waarschuwde de conducteur en de trein stopte zonodig wel
ergens in het vrije veld. Een bosje was dan altijd wel in de buurt.
Natuurlijk hadden de lokaaltreintjes ook een dienstregeling waaraan de machinist zich moesten
houden. Maar als een reiziger zich verlaat had en toch met de trein meemoest, dan werd de
stationschef gewaarschuwd. Deze liet de trein wel even wachten tot de verlate reiziger gearriveerd
was. De machinist zorgde er dan wel voor dat men op tijd bij het eerst volgende station aankwam.
Er werd wat harder gereden dan de voorgeschreven maximumsnelheid.
Natuurlijk werd deze service niet gratis verleend. Een fooitje of een paar goede sigaren werden wel
als tegenprestatie verwacht. Wanneer je dit 'vergat' dan kon je er een volgende keer op rekenen dat
de trein precies op tijd vertrok, ook al stond je voor het station. Overigens kwam te laat komen niet
vaak voor. De dorpelingen reisden niet zo vaak en een treinrit was dan een hele belevenis. Men
stond dus al vroeg te wachten op de trein.

De abri bij halte De Posthoorn
Bij de kleine stopplaatsen was het in elk geval nodig om op tijd te zijn. Zij bestonden vaak alleen
maar uit een perron van aangestampte aarde, soms met wat grind, en een schuilhokje (abri). De trein
stopte er dan ook alleen maar op verzoek door de hand op te steken. Als men wilde uitstappen,
moest men een station van tevoren de conducteur waarschuwen. Die gaf dan aan de machinist door,
dat hij bij de halte moest stoppen.
Bij duisternis gaf het geven van een stopteken aan de machinist wel enige problemen. Niet alleen
was de halte onverlicht, maar meestal was ook de omgeving aardedonker. En de lantaarns van de
locomotief gaven maar weinig licht. Het kwam dan ook wel eens voor dat de machinist het
stopteken van de instappende reiziger niet zag en doorreed. Vandaar dat een reiziger 's avonds een
krant of iets anders brandbaars in brand stak. Voor de machinist was dat het teken dat men mee
wilde.
Uit die tijd zijn nog enkele vermakelijke gebeurtenissen bekend. Zoals van de machinist
die niet alleen zijn vak goed beheerste, maar ook een verwoed stroper was. Op zekere dag
ontdekte hij dat een haas steeds op dezelfde plek de rails overstak. 's Avonds werd de rit
van Raalte naar Ommen even door hem onderbroken om een vakkundig geplaatste strik
te controleren. Een enkele keer gebeurde het dat de trein nodeloos stond te wachten bij de geopende
draaibrug over het kanaal: de brugwachter was door vermoeidheid overmand in slaap gevallen…
Bronnen:
Overijsselsche Lokaalspoorwegmaatschappij Deventer-Ommen,W. vd Velde
Hoe Deventer vroeger spoorde, Joh.W. Montenberg e.a.
Lemelerveld in oude ansichten, H. Huisman
Fotoarchief Jan Duerink
Krantenarchief Hist. Kring Dalfsen