Hollandsche IJssel Fietsroute - Project Hollandsche IJssel

Hollandsche IJssel
Fietsroute
Op ontdekkingstocht langs de Hollandsche
IJssel van Gouda tot Capelle aan den IJssel
www.schonermooier.nl

Op ontdekking langs het water
Wie de Hollandsche IJssel Fietsroute volgt, peddelt als het ware door
de geschiedenis van de streek. Een geschiedenis waarin het water een
belangrijke rol speelt. Al bij het ontginnen van dit moerasachtige gebied
moesten de pioniers een weg vinden voor het overtollige water. Ze groeven
slootjes en weteringen. Later werden dijken aangelegd om het water
te beteugelen. Er kwamen molens en gemalen om het water in de polder
op peil te houden.
De Hollandsche IJssel was een bron voor
bedrijvigheid. Vissers en schippers verdienden
hun brood op de rivier terwijl langs het water
eeuwenlang scheepswerven en steenbakkerijen
floreerden. Het was een leven van
‘werken en kerken’.
Behalve levensader kon het water
ook een vijand zijn. Bij stormrampen
- zoals die in 1916 en 1953 - braken de
dijken door en liep de polder onder.
Op de fiets komt men overal tastbare herinneringen
aan mijlpalen uit de historie tegen,
naast fraaie natuur.

A20
5
Moordrecht
8
9
euwerkerk
a/d IJssel
7
6
29
27
26
1
3
30 Aan de droogvallende slikvlakten is te zien dat er sprake
is van getijdenwerking. De Hollandsche IJssel is één
van de weinige zoetwater getijden-rivieren in Nederland.
Hollandsche IJssel
4
10 11
28
12
Gouderak
Dit routeboekje geeft tekst en uitleg
bij plekken waar iets bijzonders te
zien is in het landschap. Dat kan een
bezienswaardigheid zijn, maar ook een punt
waar iets te beleven valt. Zo’n plek is met
een nummer op de routekaart aangegeven.
De Hollandsche IJssel Fietsroute heeft Gouda als startpunt,
maar vanzelfsprekend kunt u op elk gewenst punt aan de tocht
beginnen.
U volgt simpelweg de routebordjes en de in dit
boekje opgenomen routekaart. Houd u rekening
met het autoverkeer op de dijken.
Lage Weg
IJssellaan
25
Achterbroek
Het Beijersche
Berkenwoude
Benedenheul
U kunt de route zo lang en kort maken als u zelf
wilt door gebruik te maken van de pontjes.
Stolwijk
Benedenkerk
Nederlek
Bovenkerk
Schoonouwen
Kadijk
Benedenberg
Hoek
Bergamba
Am
Le
Stre

Musea
Enkele musea op of nabij de fietsroute:
Binnenhavenmuseum
Schielands Hoge Zeedijk, Gouda
Tel. 0182 - 513252
Streekmuseum Crimpenerhof
IJsseldijk 312, Krimpen aan den IJssel
Tel. 0180 - 514866
VVV Het Groene Hart
Markt 27, 2801 JJ Gouda
Tel. 0900 - 46832888
Veerdiensten
Gouderak-Moordrecht
Dit autoveer vaart dagelijks, het gehele jaar door.
Vaartijden:
5.30 - 23.00 uur (zondag 8.00 - 23.00 uur).
Ouderkerk/Nieuwerkerk aan den IJssel
Dit voet-fietsveer vaart dagelijks, het gehele jaar
door. Het vaart niet op zon- en feestdagen in de
periode 1 oktober - 30 maart.
Vaartijden:
maandag tot en met vrijdag 6.00 - 22.00 uur,
zaterdag 7.00 - 20.00 uur en zon- en feestdagen
(1 april - 30 september) 9.00 - 20.30 uur.

Legenda

De Hollandsche IJssel
De Hollandsche IJssel is sinds de 13e eeuw een
‘levensader’ voor Gouda. Door haar ligging aan deze
belangrijke waterweg tussen de Hollandse steden pikte
de stad een graantje mee van de opkomst van handel en
goederenoverslag.
1 Vele eeuwen was de Mallegatsluis van grote betekenis
voor de binnenvaartroute door Holland. Schippers die tussen
Dordrecht en Amsterdam voeren, waren tot het begin van de
19e eeuw verplicht om via de Hollandsche IJssel
te varen; dat leverde het gewest vaste tol- en sluisinkomsten
op.
Eerst liep de route door de Goudse binnenstad. De
schepen voeren de oude Haven van Gouda binnen en
vervolgden hun weg via de zogeheten Donkere sluis.
De middenstand profiteerde volop van deze route. Ze
verdiende geld aan de schippers die moesten wachten
voor sluizen en bruggen.
Wanneer u vanaf de
Mallegatsluis naar de
overkant kijkt, ziet u
een bij laag water
droogvallende slikvlakte.

Hieraan kwam een eind in 1580, toen op kosten van het
gewest - en zeer tegen de zin van het stadsbestuur - de
grote of Mallegatsluis werd gebouwd. De sluis was bedoeld
om oorlogsschepen - de Tachtigjarige Oorlog was in volle
gang - snel buiten Gouda te loodsen. Aan het eind van de
16e eeuw ging Gouda ermee akkoord dat ook andere schepen
van deze vaart buitenom gebruik maakten. Ter compensatie
moesten de schippers ‘armengeld’ aan de stad betalen.
De huidige sluis dateert van de 18e
eeuw. Zij werd zo’n 50 meter oostelijk
gebouwd ter vervanging van de oude
sluis die daarna werd gedempt. Gouda
werkt aan een plan om de oude haven
weer toegankelijk te maken vanaf de
Hollandsche IJssel.
De betekenis van de Mallegatsluis
voor het scheepvaartverkeer verdween
na het graven van het Gouwekanaal
in 1936. Wel heeft de sluis, die in 2003
is gerestaureerd, een functie voor de
watersport.

Direct achter de Mallegatsluis bevindt
zich het Binnenhavenmuseum. In de
museumhaven ligt een verzameling
historische binnenvaartschepen. Bij
het Werfhuys en op de werf kan de
bezoeker oude materialen bekijken en
oude technieken bewonderen.
Het Schipperswachtlokaal ‘Het IJsselhuys’ uit 1912 is als
koffiehuis in ere hersteld.
Schippers die voor de Mallegatsluis moesten wachten
konden aan de Veerstal hun inkopen doen. Hier waren
onder meer zeilmakerijen, levensmiddelenzaken en
kroegen te vinden. Een archeologisch monument brengt
het verleden van de Veerstal in herinnering. Een strook
oude stenen markeert de plek waar vroeger de stadsmuur
stond. Een van de torens is gedeeltelijk opgemetseld en
ook van de Rotterdamse Poort en de Veerstalpoort zijn
stukjes te zien. Verder is er een maquette van het gebied.

Over rikken en zellingen
In elke gemeente langs de Hollandsche IJssel
waren tot in de 20e eeuw steenbakkerijen.
Ze bakten de bekende gele ijsselsteentjes die
eeuwenlang in Nederland werden gebruikt bij de
bouw van molens, boerderijen en woonhuizen.
Als grondstof diende de rivierklei die door de
getijdenwerking aan de oevers werd afgezet.
Zo zijn ook de rikken ontstaan. Dit zijn buitendijkse
stroken grond die werden uitgespaard bij het
afgraven van de klei voor de steenbakkerijen. Op
de perceelgrens liet men een strook grond staan
van 3 à 4 meter breed, als erfafscheiding maar
ook als bedding voor de afzet van nieuwe klei.
Een landje tussen twee rikken heet een zelling.
De meeste zellingen zijn in de loop der jaren
gedempt met afval en bebouwd met bedrijven
en woningen. Tegenover de Veerstal is nog een
zelling te zien in haar oorspronkelijke staat.

2 Buiten de route gelegen, maar van groot belang voor het
scheepvaartverkeer op de Hollandsche IJssel is de Waaiersluis.
De sluis werd in de 19e eeuw gebouwd om de waterstand op
peil te houden. Het gemaal bij de sluis herbergt een krachtige
turbinemotor, die het water desnoods tegen de vloed in naar de
Hollandsche IJssel ‘slaat’, die van hier tot aan Rotterdam een
getijdenrivier is.
3 De geschiedenis van de Krimpenerwaard is
geschreven met water. Wie om zich heen kijkt in
dit gebied ziet een afwisselend polderlandschap,
doorsneden door sloten en rivieren. Het water was
vriend en vijand tegelijk. Eeuwenlang is strijd geleverd
tegen overstromingen. Met de ontginning van het
gebied is zo’n 1000 jaar geleden een begin gemaakt.
Pioniers ontgonnen smalle stroken land en legden kades aan.
Hier vestigden zich de eerste boeren van de Krimpenerwaard.
Weteringen en slootjes werden gegraven om het water af te
voeren. Door de afvoer van het water, kwam het veenmoeras
droog te liggen. Het veen klonk in en de bodem daalde.
Rivierwater dreigde het lager gelegen land te overspoelen. Om
dit te voorkomen werden dijken aangelegd. Molens en later
stoomgemalen hielden het water in de polder op peil.

Tip voor een ommetje
Wie zin heeft in een ommetje, fietst
hier even door om een stukje Krimpenerwaard
te verkennen. Stap hier
af bij de Stolwijkse Boezem waar zich
een oud sluisje bevindt. De prachtige
natuur rond de Boezem nodigt bovendien
uit voor een wandeling.

4 Ooit ging men hier met een
houten roeibootje de Hollandsche
IJssel over naar Moordrecht. Later
gebeurde dit met een handbediend
kabelpontje. Vandaag de dag brengt
een gemotoriseerd autoveer mensen
naar de overkant. De veerstoep bij
Moordrecht is enkele jaren terug
gerenoveerd.
5 De naam Moordrecht duikt in 1248 voor het eerst in officiële
documenten op. Het grondgebied van de ambachtsheerlijkheid
van Moordrecht strekte zich tot 1350 uit van de Gouwe tot aan
Kralingen; ook Capelle en Nieuwerkerk hoorden erbij. Moordrecht
en zijn veengebieden waren meerdere malen het toneel van strijd.
Zo vond in de venen een bloedige veldslag plaats aan
het einde van de Hoekse en Kabeljauwse twisten (1489)
en brandde de kerk af in 1574 tijdens schermutselingen
tussen Watergeuzen en Spanjaarden.

Schoolmeester Lalleman
De toren van de kerk bleef behouden en staat nog altijd
middenin het dorp. De kerk, een rijksmonument, werd in 1657
herbouwd. Het raadhuis aan het Westeinde 1 was vroeger het
weeshuis van mevrouw Dorst-IJserman. Het is niet zoals de
meeste andere oude panden opgetrokken uit ijsselsteen maar
uit het ‘voornamere’ rijnsteen. Verschil moest er zijn...
Hoog boven de gemeente torent de watertoren uit.
Dit bouwwerk uit 1926 maakte deel uit van een enorme
tapijtfabriek.
In de 18e en 19e eeuw werkte een groot deel van de
dorpsbevolking in de touwslagerijen en steenfabrieken. Niet
alleen mannen maar ook vrouwen en kinderen verrichtten
er arbeid onder vaak erbarmelijke omstandigheden.
Schoolmeester Lalleman, die van 1844 tot 1887 hoofd was
van de openbare school in Moordrecht, stelde de misstanden
aan de kaak in een artikel in De Economist, getiteld ‘Slavernij
in Nederland’. Onder meer dankzij zijn inspanningen kwam
het ‘Kinderwetje van Van Houten’ tot stand. Moordrecht
eert deze strijder tegen kinderarbeid met een standbeeld.
De watertoren van Moordrecht

6 Om de Zuidplas te kunnen droogmalen was het nodig een
ringvaart aan te leggen om het overtollige water te lozen. Vanuit
de Ringvaart - in de volksmond ook wel Kanaal genoemd - kon
het water dan worden overgepompt naar de Hollandsche IJssel.
Bij het droogmalen werd gebruik gemaakt van molens, stoom-
en elektrische gemalen. Het woord ringvaart klopt niet helemaal:
de waterweg stopt namelijk in Moerkapelle en Waddinxveen.
Vandaag de dag is de ringvaart voor plezierjachten de verbinding
tussen de Rottemeren en de Hollandsche IJssel.
De oude Snelle Sluis.

7 Op de grens tussen Moordrecht en Nieuwerkerk
staat het gemaal Abraham Kroes, vernoemd naar
de voormalige dijkgraaf van de Zuidplaspolder.
Voor de aanleg - in 1972 - moest de ringvaart iets
worden verlegd. Het is een bijzonder gemaal door
zijn dubbele functie: de combinatie van polder-
en boezembemaling. Het zorgt allereerst voor
het omhoogpompen - maar liefst 9 meter! - van
het overtollige water uit de Zuidplaspolder in de
ringvaart. Op de tweede plaats loost het gemaal
water van de ringvaart op de Hollandsche IJssel
waarbij nog eens 4,5 meter wordt overbrugd. De
capaciteit bedraagt zo’n 400.000 liter per minuut.
8 Het stoomgemaal Van Gennep bij Kortenoord
speelde van 1876 tot 1972 een rol bij bemaling
van de Zuidplaspolder. Het is nu in gebruik als
woonhuis.
9 De uit de 18e eeuw daterende korenmolen
Windlust stond meer dan een halve eeuw
‘vleugellam’ aan het Kortenoord tot zij in
1999 werd aangewezen als rijksmonument en
aangekocht door de stichting Molen Kortenoord.
Korenmolen Windlust
De molen draait op woensdag
van 9.00 tot 12.00 uur en op
zaterdag van 11.00 tot 15.00
uur. Voor een bezoek op een
ander tijdstip kan gebeld
worden met (0180) 318 668.
Theeschenkerij Korenaer is
geopend van maandag tot
en met vrijdag van 10.00 tot
16.00 uur.
Zie ook www.kortenoord.nl

Deze stichting restaureerde en reconstrueerde de molen en maakte
haar in 2005 maalvaardig. Bovendien vestigde het dagcentrum
Korenaer zich in het molencomplex. Er kwam onder meer een
bakkerij. De producten die mensen met een verstandelijke
beperking hier bakken (zoals eetbare ijsselsteentjes) zijn te
proeven in de naastgelegen theeschenkerij.
10 De laatst werkende steenplaats langs de Hollandsche
IJssel was de steenbakkerij van Mijnlieff op Klein
Hitland. Hier werden tot 1964 de befaamde platte, gele
ijsselsteentjes gebakken. Het bakken was een zwaar en
arbeidsintensief proces, waarbij veel vrouwen en kinderen
waren betrokken. Een van de vier steenovens is gerestaureerd,
van de overige resteren slechts ruïnes. Goed zichtbaar zijn de
vuurmonden waarin de turf werd gestookt.
Het laagste punt van Nederland
Nieuwerkerk aan den IJssel heeft een bijzonder record in handen.
In de Zuidplaspolder aan de Tweede Tochtweg (zie pijl) bevindt
zich namelijk het allerlaagste punt van Nederland. Het ligt liefst
6.76 m beneden Normaal Amsterdams Peil. Dit laagste punt
is ontstaan bij de drooglegging van de Zuidplaspolder in 1841.

11 In 1853 werden de polders Esse, Gansdorp en
Blaardorp samengevoegd. Twee molens sloegen het
overtollige water uit op de Hollandsche IJssel. In 1925
werd hun taak overgenomen door een gemaal. Dankzij
particulier initiatief is het gemaal Esse, Gansdorp en
Blaardorp van de slopershamer gered en in oude
luister hersteld.
Tijdens de watersnoodramp van 1953 dreigde
de dijk door te breken. Toen hulpmachinist
Kleijbeuker van het gemaal een stuk dijk zag
wegschuiven sloeg hij alarm. Burgemeester
Vogelaar gaf daarop de eigenaar van een
zandschuit, Arie Evergroen, de opdracht zijn
schip in het gat te varen. Deze helfhaftige daad
voorkwam dat de polder overstroomde.
Op de Groenendijk staat ter hoogte van
het gemaal een bronzen monument van
beeldhouwer Roel Bendijk dat herinnert
aan deze gebeurtenis.

12 In het kader van een ‘schoner, mooier,
Hollandscher IJssel’ is de zelling Groenendijk enkele
jaren terug gesaneerd en opnieuw ingericht. Hierdoor
is een 7,5 hectare grote natuurlijke slikvlakte
ontstaan met biezen en riet. De nieuwe natuur vormt
een voedselbron voor watervogels zoals steltlopers
en tureluurs.
13 Al in de 17e eeuw moet er een veerverbinding zijn geweest
tussen Ouderkerk en Nieuwerkerk. Gerrit Rengertz was omstreeks
1618 de eerste veerman die met een roeiboot mensen over de
Hollandsche IJssel zette. In 1949 werd de roeiboot vervangen
door een motorveer. Door gebrek aan een veerman werd het
veer in 1965 opgeheven maar dankzij de inspanningen van de
Hitlandse bevolking werd de pont een half jaar later weer in
gebruik genomen. De huidige veerboot heeft een capaciteit van
18 personen.
14 Met zijn hoogte van 33 meter is de watertoren op het
Boveneind een ware blikvanger. Het bouwwerk werd in 1916
opgericht als ‘hulptoren’ nadat Ouderkerk zich had aangesloten
bij de Waterleiding Lek en IJssel. Het is een ontwerp van J. Smit
en A. Visser, die ook tekenden voor de toren van Schuwacht.

De watertoren is opgetrokken uit beton en ijsselsteentjes en
heeft een bodemreservoir van 400 kubieke meter. Opvallend is
het trappenhuis, dat boven het dak uitsteekt. De toren, die lijkt
op die van Nieuw-Lekkerland, is sinds 1980 niet meer in gebruik.
Bijzonder is de gedenkplaat boven de deur.
15 Direct na het passeren van de watertoren ziet u het
stoomgemaal Reinier Blok uit 1868. De bouwstijl, met baksteen en
boogvormen, is kenmerkend voor gemalen en fabrieksgebouwen
uit de 19e eeuw. Het gemaal, vernoemd naar de toenmalige
schout en burgemeester van Lekkerkerk, zorgde er samen met
windmolens voor dat de polders Hoek, Schuwacht en Zuidbroek
hun water kwijt konden in de Hollandsche IJssel. Tien jaar later
werd het een zelfstandig stoomgemaal. In de vorige eeuw werden
dieselmotoren geplaatst en weer later kreeg het een gedeeltelijk
elektrische aandrijving. Het stoomgemaal Reinier Blok, dat op
de monumentenlijst staat, is nu in gebruik als woning. In 2003 is
achter het oude gemaal een nieuw gemaal in gebruikgenomen
met de naam Johan Veurink. De dijkgraaf, naar wie het gemaal is
genoemd, sloeg zelf de eerste paal.

16 Al in de 17e eeuw moet er buitendijks in Krimpen aan
den IJssel, ten oosten van de uitwateringssluis van de polder
Kortland, een scheepswerf zijn geweest. De werf Van Duijvendijk
was de laatste operationele werf die de scheepsbouwtraditie
langs de Hollandsche IJssel hoog hield. Johannes van Duijvendijk
hervatte in 1940 de werfactiviteiten die dertig jaar daarvoor door
de firma A.J. Otto en Zonen waren beëindigd. De situatie van
1910 bleef voortbestaan. De grote houten loods met kantoor
en woonhuis, de houten smederij en een van de voormalige
directeursvilla’s zijn aangewezen als rijksmonument. Uniek is ook
de ruim honderd meter brede dwarshelling. De werf is in 2004
gesloten.

17 De Algerabrug is niet zomaar een
brug. Het is een vaste oeververbinding
over een beweegbare stormvloedkering
in de Hollandsche IJssel, die in 1958 als
eerste onderdeel van het Deltaplan werd
gebouwd. De waterkering bestaat uit
twee brede, stalen schuiven, die hangen
tussen vier betonnen torens. Normaal
gesproken zijn de schuiven open, zodat
het scheepvaartverkeer er onderdoor
kan varen en het getij zijn natuurlijke loop heeft.
Bij extreem hoog water worden de twee schuiven
neergelaten om de tachtig meter brede rivier geheel
af te sluiten en overstromingen te voorkomen. De
scheepvaart kan in dat geval gebruikmaken van de
naast de kering gelegen schutsluis.
De brug dankt haar naam aan de
toenmalige minister van Verkeer en
Waterstaat J. Algera.

18 Het Slotpark herinnert aan vervlogen tijden toen Capelle aan
den IJssel een eigen kasteel had. Het begon allemaal met de
bouw van de eerste stenen vesting omstreeks 1275. Dit kasteel
werd meerdere malen verwoest en herbouwd. Het laatste Slot
Capelle dateert uit de periode 1612-1798. Het stond op een eiland
en was een buitenplaats van de rijke Rotterdamse koopman
Johan van der Veecken. Hij plaatste zijn kasteel op een bassecour
(verhoogd erf) en liet het van een tweede gracht voorzien.
Beneden aan de dijk is die dubbele begrachting goed te zien.
Van het kasteel, dat in 1798 werd gesloopt, resteert ook nog
het ‘Dief- en Duifhuisje’. Dit gebouwtje uit de 17e eeuw diende
als gevangenis. Op de vliering werden duiven
gehouden die als lekker boutje dienden voor de
bewoners van het Slot.
19 Een prima plek om wat te rusten en te genieten
van het zicht op de Hollandsche IJssel is het
Vuijkpark. Dit park is aangelegd op de plek waar
eens scheepswerf A. Vuijk gevestigd was. De ‘hellingbaan’ die de
wandelaar naar de rivier leidt, duidt op dit verleden, net als het
kantoorpand op nummer 151.

20 Capelle aan den IJssel is van oorsprong een
dijkdorp waarvan de inwoners zich vooral met
de visvangst bezig hielden. Dat verklaart ook
de twee vissen in het wapen van de gemeente.
De monumentale en gerestaureerde Dorpskerk
dateert van 1593. In de Dorpsstraat staan fraaie
18e-eeuwse woningen, opgetrokken uit ijsselsteentjes.
Let op het tegeltableau ter hoogte van Dorpsstraat
199-201 waarop ‘Veerhuis Capelle’ prijkt. Vanaf deze plek kon
men vroeger het voetveer nemen naar Krimpen aan den IJssel.
Na de komst van de Algerabrug in 1958 kwam een eind aan de
veerverbindingen tussen beide dorpen.
21 In de Tachtigjarige Oorlog, in 1574 om precies te zijn, gaf
Prins Willem van Oranje het bevel de dijk langs de IJssel
door te steken. Het land kwam tot aan Leiden onder water te
staan. De Spanjaarden die de stad bezet hielden, sloegen op
de vlucht. Ter herinnering aan dit historische feit werd op de
bewuste locatie op de dijk tussen Capelle en Nieuwerkerk het
monument De Dukdalf, met plaquette van Willem van Oranje,
geplaatst.

22 Aan de Groenendijk, in de buurt van
het voetveer naar Ouderkerk aan den
IJssel, staat een opvallend woonhuis.
Het is gebouwd op restanten van de
oude veldsteenoven De Olifant naar
een ontwerp van architect Gunnar. De
oven werd voor het laatst gestookt
rond 1920. De historische toegangspoort stamt vermoedelijk uit
de eerste helft van de 19e eeuw. Het is een rijksmonument.
23 Ouderkerk aan den IJssel is van oudsher een schippersdorp.
De binnenschippers, die IJsselmannen werden genoemd, voeren
met ijsselsteentjes, zand, grind, kaas, bier, turf, hennep en vlas.
Naast de aanlegsteiger in Ouderkerk aan den IJssel steekt de
boeg van een schip uit de kade. Het is een gedenkteken, dat in
1970 werd opgericht ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van
de plaatselijke afdeling van de Koninklijke Schippersvereniging
Schuttevaer. Het oudste bouwwerk is de Dorpskerk uit de 11e
eeuw. In de kerk is het praalgraf te vinden van de graven van
Nassau Lalecq, de nazaten van prins Maurits. Ook bezienswaardig
zijn het 17e-eeuwse meubilair en het uit het midden
van de 19e eeuw stammende orgel van W.H. Kam. In ‘D‘Ouwe
Backery’ aan de Dorpsstraat is de oudheidskamer van de
Historische Vereniging ‘Ouderkerck op d‘IJssel’ gevestigd.

Over de Dorpsstraat
In de Dorpsstraat van Ouderkerk aan
den IJssel vallen de keerwanden op.
Ze werden na de watersnoodramp
van 1916 aangelegd toen de dijk ter
plaatse een meter werd verhoogd.
Tussen de opgetrokken betonnen
wanden werd zand gestort en bestrating
aangebracht. Sommige huiseigenaren
lieten hun pand opvijzelen
tot het nieuwe straatniveau, anderen
niet. Zo ontstonden zogeheten ‘groepen’
(goten). Overigens hield de dijk
het niet bij de stormvloed van 1953.
Twee mensen kwamen om toen bij
een doorbraak het water de polder in
stroomde.

24 Waarschijnlijk hadden de polders De Kromme, Geer en
Zijde vroeger elk hun eigen afwateringssysteem. In de 15e
eeuw besloot men samen te werken en werd windbemaling
ingevoerd. In 1916 maakten de windmolens plaats voor het
gemaal dat nog altijd pal tegen de IJsseldijk staat. In 1950
kreeg het een elektrisch aangedreven pomp. De capaciteit
van het gemaal bedraagt 80.000 liter per minuut.
25 Aan het eind van de 14e eeuw werden tussen de
polders De Kromme en De Nesse een
wetering en een boezem gegraven voor de
landinwaarts gelegen polder Berkenwoude.
De Berkousche molen zorgde voor de
bemaling van deze polder. Toen haar taak
werd overgenomen door het gemaal
Verdoold in Gouderak raakte de molen in
verval. De molenstomp werd behouden en is nu een
woning. Even verderop in de bocht (op IJsseldijk Noord
218) staan houtloodsen van de firma Heuvelman. Nog
altijd wordt een groot deel van het hout aangevoerd per schip. Heuvelman
is een van de vele houtbedrijven die zich vestigden langs de Hollandsche
IJssel. Hiernaast bevindt zich het Boele terrein. De kraan herinnert aan de
bedrijvigheid van toen.

26 Polder De Nesse is het laagst gelegen punt van de
Krimpenerwaard. Sinds 1884 neemt het gemaal De Nesse
(op IJsseldijk Noord 293b) de polderbemaling voor zijn rekening.
Het gemaal werd in 1942 geëlektrificeerd. Let op de hoog
opgemetselde maalkolk aan de voorzijde. Hier stond in de
15e eeuw een van de eerste windwatermolens van ons land.
In 2006 kreeg het gemaal een nieuw uitstroomhoofd.
27 De Schanspolder dankt zijn naam aan een vesting,
die in 1674 werd opgeworpen op last van de Staten van
Holland om een Franse invasie langs de Hollandsche
IJssel tegen te gaan. Van 1900 tot 1952 was er op het
terrein een steenfabriek gevestigd. Later is de zelling
opgehoogd met afval en puin waarna het in gebruik
is genomen als bedrijfsterrein. Hier moet uiteindelijk
natuur tot ontwikkeling komen.

28 In 1866 werd het bovenstoomgemaal M. Verdoold
Czn gesticht voor de voormalige polders Stolwijk,
Beijersche, Achterbroek en Veerstalblok. In1880 werd de
maalcapaciteit, door centrifugaalpompen en een nieuw
stoomwerktuig vergroot zodat de molenbemaling van
de polders kon worden beëindigd. Het gemaal werd
omgebouwd in 1920 en 1948/1952 tot respectievelijk
een zuiggasmotorgemaal en elektromotor-gemaal.
Het gemaal is het oudste werkende gemaal van de
Krimpenerwaard.
Tip: vanaf deze plek heeft u een prima
zicht op de watertoren van Moordrecht.

Over molens en gemalen
Eeuwenlang zorgden molens voor
het bemalen van de polders. Toen
andere eisen werden gesteld aan
de bemaling, deden eind 19e eeuw
de stoomgemalen hun intrede,
later vervangen door gemalen met
elektrische aandrijving. Traditioneel
werden nieuwe gemalen vernoemd
naar de dijkgraaf.
De Hollandsche IJssel heeft tal van
historische en werkende gemalen.
Op deze fietstocht komt u er verschillende
tegen. Het oudste gemaal is
M. Verdoold Czn (1866); het nieuwste
is het gemaal Johan Veurink (2003) in
Krimpen aan den IJssel.

29 Omdat in de vaarroute tussen Rotterdam en
Amsterdam de route door de binnenstad van
Gouda steeds meer problemen gaf, besloten Rijk
en provincie om het Gouwekanaal te graven. Dat
gebeurde tussen 1932 en 1936. Veel
van het graafwerk is in de crisistijd met
de hand, spa en kruiwagen uitgevoerd
door werklozen in het kader van de
Werkverschaffing. Om schepen toegang
te bieden tot de Hollandsche IJssel en de
Gouwe werd de Julianasluis aangelegd,
bestaande uit twee zijwaarts rollende
sluisdeuren, die de schutkolk vormen, en twee
ophaalbruggen, waarvan er bij het schutten steeds
één voor het wegverkeer beschikbaar blijft. Tijdens
de Tweede Wereldoorlog
moest de sluis in
opdracht van de bezetter
de Nieuwe sluis worden
genoemd, omdat het
gebruik van namen
van het Koninklijk Huis
verboden was.

30 Een architectonisch hoogstandje is het boezemgemaal bij
Gouda, Mr Pijnacker Hordijk (1936). Dit (diesel)gemaal naar
een ontwerp van architect B. Buurman is een fraai voorbeeld
van de Nieuwe Zakelijkheid. Soberheid voert de boventoon,
door het platte dak en baksteen gemetseld in Noords verband.
De werktuigen, een combinatie van dieselmotoren met
centrifugaalpompen, zijn gemoderniseerd.

Wij danken de volgende organisaties en personen
voor hun informatie:
Historische Vereniging Capelle a/d IJssel
Historische Vereniging Golderake, Gouderak
Historische Vereniging Moordrecht
Historische Vereniging Nieuwerkerk a/d IJssel
Oudheidkundige Kring Die Goude, Gouda
Historische Kring Krimpen
Klankbordgroep Hollandsche IJssel
Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard
De gemeenten Capelle aan den IJssel, Gouda,
Krimpen aan den IJssel, Moordrecht,
Nieuwerkerk aan den IJssel en Ouderkerk.
Dhr. W. van den Bremen
© 2006 Provincie Zuid-Holland, Project Hollandsche IJssel.
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming vooraf
gereproduceerd worden.

Colofon
De Hollandsche IJssel Fietsroute is een uitgave van het
Project Hollandsche IJssel,
Postbus 90602
2509 LP Den Haag
Telefoon: 070 4416467
Internet: www.schonermooier.nl
E-mail: info@schonermooier.nl
Route: Route IV BV, Nijmegen
Vormgeving: Impuls Publiciteit, Alblasserdam
Tekst: Rita Vlot
Druk: De Groot Drukkerij BV, Goudriaan
Beeldmateriaal: Provincie Zuid-Holland,
Impuls Publiciteit, e.a.
Oplage: 5.000 exemplaren

De Hollandsche IJssel Fietsroute is een uitgave van het Project Hollandsche IJssel,
Postbus 90602, 2509 LP Den Haag.
www.schonermooier.nl