Magma-Publicaties

achtergrond
Vuurtorenwachters Verdwijnen
1 ufkes was de 75.000ste man die
gered was door de knrM,
nadat hij door de
vuurtorenwachter was gespot.
2 het uitzicht is en blijft
overweldigend.
3 het radargebied loopt van de
nieuwe waterweg tot aan
walcheren en noord-Beveland.
U-sein
“Dat gebeurde hier vlakbij”, zegt Kees Polderman bovenin
de vuurtoren van Ouddorp, een werkplek met een idyllisch
uitzicht op ruige duinen, stranden, dijken, zandbanken
en de Rijnmond. De verkeersdienstmedewerker
wijst naar de plek des onheils en begint meteen vol passie
over zijn vak te praten: “Als we zien dat een schipper een
gevaarlijke koers vaart, doen we er alles aan om contact
te maken via de marifoon of via andere middelen. Helpt
niets van dat alles, dan seinen we kort, kort, lang. Dat is
een U in morse: u stuurt een gevaarlijke koers. Als het
helemaal uit de klauwen dreigt te lopen, pakken we een
rode lichtkogel. Schiet de zeiler zelf echter een rode af,
dan antwoorden we met een witte, om aan te geven dat
hulp onderweg is. Contact maken is heel belangrijk om te
voorkomen dat iemand het onzalige plan opvat om rich-
“onze meerWaarde bij die acties is
dat Wij plaatselijk bekend zijn”
1
2
3
ting het strand te zwemmen, zoals Ufkes.”
Polderman waakt al dertig jaar over de Zeeuwse wateren.
“Eén per dag”, schat hij het aantal recreatievaartuigen
dat in zijn gebied in de problemen komt. “Bij bijna al die
incidenten zijn we direct of indirect betrokken. Onze post
werkt nauw samen met het Kustwachtcentrum in Den
Helder. Zij vragen ons hoe de situatie er ter plekke uitziet.
Onze meerwaarde bij die acties is dat wij plaatselijk bekend
zijn”, vindt Polderman. “Wij weten precies hoe het
gebied eruit ziet. Stel: er is iemand in nood op het Grevelingenmeer
en hij meldt zich bij ons. Op zo’n moment
kan hij vaak niet precies aangeven waar hij is. Uit zijn
cryptische omschrijving moet jij je dan een beeld vormen.
Eerst vragen we wat iemand ziet. Degene in nood
zegt dan bijvoorbeeld: ‘Een dijk’. Dat hoeft niet te kloppen;
het kan ook een eiland zijn. Dus moet je doorvragen.
Als hij antwoordt: ‘Ik zie paarden lopen’, weet ik al veel
meer.”
overzicht
Een ander voordeel van de plaatselijke bekendheid is dat
Polderman een ijzersterk netwerk heeft. Niet van elke
vuurpijl is op voorhand duidelijk of die is afgeschoten
vanaf een schip of door een groep feestende jongeren.
Het is logisch dat de reddingboot dan poolshoogte
neemt. Maar in zo’n geval belt Polderman ook even met
de plaatselijke politie of zij toevallig van hun positie iets
zien. Dergelijke checks zijn geen overbodige luxe. Het
aantal meldingen is namelijk sterk toegenomen, dankzij
het gebruik van de mobiele telefoon. “Op elke duintop
staat in de zomer bij wijze van spreken een oplettende
oosterbuur”, vertelt Polderman.
Het prachtige panorama vanaf de vuurtoren geeft volgens
de verkeersdienstmedewerker emotionele betrokkenheid
bij het werk. “Als je ziet wat de golven doen, weet je wat
het betekent wanneer je een schipper vraagt terug te varen
naar een haven.” Verder voegt het overzicht vanuit de
vuurtoren iets toe aan de waarneming, naast het beeld
van het radarscherm. “Vanaf hier kun je het hele gebied
scannen. Als je dat regelmatig doet, zie je ontwikkelingen
in weersomstandigheden, maar ook in koersen van schepen.
Zo kun je incidenten voorzien en voorkomen.”
argUsogen
Toch lijkt het erop dat de Nederlandse verkeersleiders
hun live-overzicht over het water in de nabije toekomst
verliezen. Als het aan Rijkswaterstaat ligt, zullen ze in de
toekomst niet meer vanaf vuurtorens opereren. Er zijn al
veel vuurtorenposten opgeheven. Ouddorp is de laatste
verkeerspost in een vuurtoren bij de Noordzeekust. In het
Waddengebied zijn nog slechts twee vuurtorens bemand:
Terschelling en Schiermonnikoog. Daar is het een kwestie
van tijd dat de verkeersleiding uit de torens verdwijnt.
Per eind 2010 gebeurt dat met de kustwacht Brandaris. In
mei tekende Rijkswaterstaat een contract van veertien
miljoen euro voor een nieuwe zeeverkeerscentrale. Die
komt in de Zeevaartschool, tegenover de jachthaven van
Terschelling. Als het aan Rijkswaterstaat ligt, verdwijnt
als gevolg daarvan ook de verkeerspost van de vuurtoren
van Schiermonnikoog. Dat laatste is nog geen uitgemaakte
zaak; deze toren blijft, na ingebruikname van de centrale
in de Zeevaartschool, nog een jaar bemand. Getest
zal worden of de nieuwe centrale op Terschelling uit veiligheidsoogpunt
een goed alternatief is voor de oude situatie
met posten op twee torens. Rijkswaterstaat heeft alle
vertrouwen in een goede afloop. Het radargebied wordt
in de nieuwe centrale uitgebreid (van de Blauwe Slenk)
tot Harlingen en Kornwerderzand. En er is inmiddels ervaring
met verkeersleiding zonder torens. “De Zeeverkeerscentrale
voor de Westerschelde in Vlissingen functioneert
in de praktijk al jaren tot volle tevredenheid”,
antwoordt staatssecretaris Tineke Huizinga op Kamervragen.
Wel geeft ze aan dat de vuurtorens in de toekomst
blijven bestaan, zodat het in uitzonderlijke situaties
mogelijk blijft ‘om menselijk toezicht vanaf de
vuurtorens in te stellen’.
camera’s
Rijkswaterstaat gaat omzichtig te werk in de kwestie rond
de vuurtorens van Terschelling en Schiermonnikoog. De
dienst wordt met argusogen gevolgd door reddingmaatschappijen,
lokale overheden en de verenigde watersport.
Het ontmensen van de vuurtorens ligt al meer dan twintig
jaar erg gevoelig. “Je kunt dit gerust een echt hoofd-
pijndossier voor Rijkswaterstaat noemen”, zegt zeezeiler
Martin Loos uit Lauwersoog die zich vanaf het begin
heeft gemengd in de discussie. De grondlegger van de
Colin Archer-race herinnert zich hoe minister Hanja Maij-Weggen
begin jaren negentig al uitriep: “Ik wil het
woord vuurtoren niet meer horen.”
Loos: “Rijkswaterstaat wil van de verkeersposten in vuurtorens
af uit oogpunt van doelmatigheid. Begrijpelijk,
want vuurtorens zijn dure werkplekken, onder meer vanwege
arbo en brandveiligheid. Daar staat tegenover dat
de torenposten een belangrijke sociale functie hebben,
bijvoorbeeld als spin in het web bij reddingsacties. Rijkswaterstaat
kan dus niet anders dan serieus luisteren naar
de argumenten die tegenstanders inbrengen. Want veiligheid
van de scheepsvaart is een wettelijke taak.” Loos begrijpt
dat Rijkswaterstaat bij het vorderen van de techniek
een afweging moet maken of observatie vanuit torens
nog wel noodzakelijk is. “Maar je moet je ook afvragen of
we ons niet te afhankelijk maken van alle apparatuur.
Het Wad is een kwetsbaar gebied dat voortdurend verandert.
Een verkeersleider moet de omgeving op zijn duimpje
kennen”, vindt Loos. In zijn ogen zijn de vuurtorens
perfect om overzicht te houden over de zeegaten en geulen,
tussen en onder de eilanden. Rijkswaterstaat wil camera’s
plaatsen op de torens en gaat er vanuit dat die hetzelfde
resultaat bieden als het huidige visuele zicht. Loos
is daar niet direct van overtuigd. “De kustwacht van Dover
schakelt bij slecht weer over van camerasystemen op
menselijke waarneming. Ook kun je je afvragen wat je
ziet als je zo’n camera op een toren plaatst. Bij harde
wind schudden vuurtorens heen en weer”, weet de zeiler.
gevoelskWestie
Cas Willems van Rijkswaterstaat kent de systemen voor
verkeersbegeleiding op zee op zijn duimpje. “Voor een
Menselijk toezicht vanaf de
toren zal in de toekomst in
uitzonderlijke situaties blijven
bestaan.
kees Polderman houdt de kust
nauwlettend in de gaten.
66 augusTus 2009 www.zeilen.nl
www.zeilen.nl augusTus 2008
67