GRONDTECHNIEKEN - BasIs - ffc Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

Bouwplaatsmachinisten 

Bouwtechnologie 

GRONDTECHNIEKEN - 

BasIs

Situering 

VOORWOORD 

Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de 

vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. 

Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds 

voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het 

redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. 

Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. 

De structuur en inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouwen machinewereld. 

In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het 

leermateriaal meer visueel aangeboden. 

Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving 

het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. 

Opleidingsonafhankelijk 

Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. 

We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een 

werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. 

Een geïntegreerde aanpak 

Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor 

een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de 

toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. 

Robert Vertenueil 

Voorzitter fvb-ffc Constructiv 

BOUWTECHNOLOGIE 

grondtechnieken 

Basis 

3

© fvb•ffc constructiv, Brussel, 2012 

Alle rechten van reproductie, vertaling 

en aanpassing onder eender welke vorm, 

voorbehouden voor alle landen. 

N015BM - versie augustus 2012. 

D/2011/1698/37 

4 

Contact 

Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: 

fvb•ffc Constructiv 

Koningsstraat 132/5 

1000 Brussel 

Tel.: +32 2 210 03 33 

Fax: +32 2 210 03 99 

website : fvb.constructiv.be

INHOUDSTAFEL 

1. wat is grond? .......................................................7 

1.1. Vorm van grondkorrels .............................................7 

1.2. Grootte van grondkorrels .......................................8 

1.3. Water en lucht tussen grondkorrels .................8 

2. grondsoorten ..................................................9 

2.1. Zand .....................................................................................9 

2.2. Klei ......................................................................................10 

2.2.1. Toepassingen ...........................................................10 

2.3. Leem .................................................................................11 

2.4. Teelaarde ........................................................................11 

2.5. Veen...................................................................................12 

2.6. Grind .................................................................................12 

3. KenmerKen Van grond ......................13 

3.1. Ongeroerd – geroerd .............................................13 

3.2. Uitlevering .....................................................................13 

3.3. Uitleveringscoëfficient ..........................................14 

3.4. Inklinking .......................................................................14 

3.5. Schijnbare volumemassa (soortelijk gewicht) 15 

3.6. Zettingen .......................................................................16 

3.7. Hoek van inwendige wrijving φ (fi) ...............17 

3.8. Korrelsamenhang (cohesie) ...............................18 

3.9. Praktische hellingshoeken van grond..........18 



Basis 

4. hoeVeelheden in Vrachtwagens 

met KipBaK ................................................................19 

4.1. Algemeenheden .......................................................19 

4.1.1. Gewicht op de assen ...........................................19 

4.1.2. Maximaal toegelaten massa (M.T.M.) ........20 

4.1.3. Afmetingen ...............................................................21 

4.2. Oefeningen...................................................................22 

5. grondwater ........................................................23 

5.1. Freatisch vlak ...............................................................23 

5.2. Capillair grondwater ...............................................23 

5.3. Grond verzadigd met water ...............................24 

5.4. Drainage .........................................................................25 

5.4.1. Waarom draineren? ..............................................26 

5.4.2. Onderdelen van het systeem .........................27 

5.4.3. Plaatsing van een drainage .............................28 

5.5. Bronbemaling .............................................................29 

5.5.1. Onderdelen en principe ....................................29 

5.5.2. Grondwaterverlaging dieper dan 7 m .....31 

5

1. wat is grond? 

1. Wat is grond? 



Basis 

Grond is een geheel van verweerde minerale en/of organische korrels, waarbij de poriën tussen de korrels 

gevuld zijn met water en lucht. Het onverweerde materiaal wordt rots genoemd. 

Minerale gronden: zand, klei, grind, keien … 

Deze gronden ontstaan door verwering in de natuur. Verwering is het geleidelijk uiteenvallen van rotsen door 

een combinatie van vorst, dooi, zon, regen, wind ... Rotsblokken kunnen bijvoorbeeld loskomen door gletsjers, 

naar beneden rollen en in rivieren meegevoerd worden. In dat geval zijn de steenbrokjes groter in het begin 

van de rivier (grind) en worden ze kleiner en harder naarmate ze zich verder in de rivier bevinden (grof zand, 

verder fijn zand en ten slotte slib). 

organische gronden: aarde, turf, modder, slijk … 

Organische gronden kunnen niet gebruikt worden als constructiegrond omdat ze verder verteren. 

kunstmatige gronden 

Er worden steeds meer kunstmatige gronden gemaakt van slooppuin (baksteen, beton), dat in brekers en 

zeven verkleind wordt voor hergebruik. Zo wordt breekzand, breekpuin ... verkregen. Deze grond kan meestal 

gebruikt worden als constructiegrond. 

1.1. Vorm van grondkorrels 

Grondkorrels kunnen drie vormen hebben: 

• rond: gevormd door water of wind 

• hoekig: ontstaan door mechanische invloeden, bv. gletsjers 

• gebroken: ontstaan door explosie of breken 

7

8 



Basis 

1. Wat is grond? 

1.2. Grootte van grondkorrels 

Grondkorrels kunnen sterk variëren in grootte: van cm 

over mm tot duizendsten van een millimeter. Een veel 

voorkomende eenheid is ook ‘micro’: een miljoenste. 

Voorbeelden: 

1.3. Water en lucht tussen grondkorrels 

1 µm (micrometer) = 0,000001 m = 0,001 mm 

1 µg (microgram) = 0,000001 g 

2000 µm = 2 mm 

50 µm = 0,05 mm 

Grond waarvan de poriën volledig met water gevuld zijn, 

is (met water) verzadigde grond. Als de poriën volledig met 

lucht gevuld zijn, spreken we van volledig droge grond. 

De vorm en de grootte van de grondkorrels en de water/ 

luchtverhouding tussen de grondkorrels beïnvloeden de 

eigenschappen van de grond grondig. 

Voorbeelden: 

• Met volledig droog zand kan je geen zandkasteel bouwen. 

• Met kletsnat zand kan je ook geen zandkasteel bouwen. 

• De eigenschappen van klei en van zand zijn erg 

verschillend.

2. grondsoorten 

2.1. Zand 




Basis 

Bouwzand bestaat grotendeels uit losse, fijne kwartskorrels 

die afkomstig zijn van gesteenten. Kwarts is een zeer hard 

mineraal, met een erg goede weerstand tegen afslijting. 

De korrelgrootte ligt tussen 0,016 mm en 2 mm. Korrels van 

minder dan 0,016 mm zijn slib. Vanaf 2 mm spreken we van 

grind. 

Grond voor metselwerk en betonwerk moet een goede 

korrelgradatie hebben. In de voorschriften wordt vermeld 

welke percentages korrels op welke genormaliseerde zeven 

mogen blijven liggen of doorgelaten mogen worden. 

De korrels mogen vrijwel geen klei en humusstoffen en 

helemaal geen licht verweerbare deeltjes bevatten. Bepaalde 

stoffen, zoals zwavelhoudende bestanddelen (gips, pyriet ...), 

mogen niet in hoeveelheden van enige betekenis aanwezig 

zijn. 

Zand met korrels van 0 mm tot 2 mm (0/2) is fijn zand; zand 

met korrelmaat 0/5 is grof zand. Drijfzand bestaat uit ronde 

korrels die allemaal bijna dezelfde afmetingen hebben (bv. 

zeezand aan de duinen). 

De schijnbare volumemassa van zand varieert tussen 1600 

kg/m³ en 1800 kg/m³ (afhankelijk van de vochtigheid). 

In de bouwsector wordt gebruik gemaakt van rijnzand, 

maaszand, scheldezand, duinzand, … Als de zandkorrels 

puntig zijn, spreken we van scherp zand. Rijnzand is 

bijvoorbeeld scherp zand. 

9

10 



Basis 

2.2. Klei 


Kleideeltjes bestaan niet uit korrels, maar uit microscopisch 

kleine platte plaatjes die aan elkaar kleven. Als meer dan 

25% van deze deeltjes kleiner zijn dan 2 µm (= 0,002 mm), 

spreken we van klei. Kleideeltjes zijn niet met het blote oog 

te onderscheiden. 

We kunnen klei herkennen: 

• in vochtige toestand: als een samenhangende, zachte en 

vette grond, die zeer plastisch (kneedbaar) is 

• in gedroogde toestand: als een zeer harde grond 

In vergelijking met zand is klei weinig waterdoorlatend 

en in droge periodes houdt klei water langer vast. Als klei 

uiteindelijk toch droogt, zal ze enorm krimpen, waardoor 

grote scheuren ontstaan in de bodem. 

De schijnbare volumemassa van klei varieert van 

1400 kg/m³ tot 2000 kg/m³ (afhankelijk van de dichtheid en 

het vochtgehalte). 

2.2.1. Toepassingen 

In België wordt op grote schaal klei gewonnen. Op sommige 

plaatsen kunnen we erg dikke kleilagen vinden. Zo kan 

Ieperiaanse klei lagen van meer dan 100 m dik bevatten. Met 

deze klei worden bijvoorbeeld stenen en pannen gebakken 

in Kortrijk (Koramic).

2.3. Leem 

2.4. Teelaarde 




Basis 

Leem is meestal geel of bruin. Leemdeeltjes zijn groter dan 

kleideeltjes. Bepalend is de verhouding tussen het gehalte 

aan klei (deeltjes < 2 µm), tussenkorrels (deeltjes van 2 tot 50 

µm) en zand (deeltjes tussen 0,05 en 2 mm). Vette leem bevat 

veel klei, magere leem bevat veel zand (tot 60%) en wordt 

zavel genoemd. 

Doordat leemdeeltjes zo klein zijn, lijkt leem sterk op klei. Leem 

voelt nog lichtjes ruw aan als je het tussen je vingers wrijft. 

Als je een vochtige leembrok in je hand schudt, wordt hij 

glanzend omdat er water wordt uitgeperst. 

De schijnbare volumemassa van leem varieert van 1400 kg/ 

m³ tot 2000 kg/m³. 

Teelaarde is een mengsel van zand en/of klei met 

plantaardige en dierlijke resten die aan het ontbinden zijn 

(humus - Latijn voor aarde, grond). Teelaarde is donkerbruin 

tot zwart. 

Op de bovenlaag, die 30 tot 50 cm dik is en visueel duidelijk 

herkenbaar is, groeien gewassen. Teelaarde is niet geschikt 

voor constructies. 

De schijnbare volumemassa van teelaarde bedraagt 1450 kg/m³. 

11

12 



Basis 

2.5. Veen 

2.6. Grind 


Veen ontstaat doordat planten in de grond rotten en 

afsterven. Het is een sponsachtige, zeer natte, zuurstofarme 

grondsoort die bestaat uit een opeenhoping van organisch 

materiaal. Plantenresten zijn doorgaans nog duidelijk 

herkenbaar. In gedroogde vorm noemen we deze resten turf. 

Grind of grint is een korrelig afzettingsgesteente. De 

korrels zijn grover dan zandkorrels, maar fijner dan keien. 

De natuursteen waaruit het grind is ontstaan, bepaalt de 

eigenschappen ervan. Grind wordt benoemd in functie van 

de vindplaats: maasgrind, rijngrind, berggrind, … 

Riviergrind bevat afgeronde steentjes. Waarom? 

De stroming van een rivier selecteert de steentjes op gewicht 

en hardheid. Leg uit: 

Grind heeft een korrelgrootte van 2 tot 64 mm. Het wordt 

in hoofdzaak gebruikt als toeslagmateriaal voor beton, in 

funderingslagen van wegen of spoorwegen …

3. kenMerken Van grond 

3. KenmerKen Van grond 

3.1. Ongeroerd - geroerd 

3.2. Uitlevering 



Basis 

Vaste grond in natuurlijke toestand die al heel lang niet 

verplaatst of uitgegraven werd, is ongeroerde grond, waarbij 

de grondkorrels optimaal samengepakt zijn. De grond zal 

dan ook niet meer zakken. 

Als we een gedeelte grond ontgraven, wijzigen we de 

structuur van de grond en valt hij uiteen in grove kluiten 

(klei) of fijne kruimels (zand). In die kluiten of kruimels 

ontstaan grote openingen (holten), waardoor het volume 

van de grond toeneemt. Ontgraven grond noemen we 

geroerde grond. 

Geroerde grond, of grond die afkomstig is uit een gegraven 

gat, neemt meestal een groter volume in dan ongeroerde 

grond. Deze volumewijziging noemen we uitlevering. 

Uitlevering: volumewijziging, meestal volumetoename, 

na het ontgraven van ongeroerde grond 

Uitlevering betekent niet altijd volumetoename: 

• Door zand (met een groot poriëngehalte) nat te verwerken 

kan ook een dichtere pakking ontstaan en kan de massa 

grond uit een gegraven gat een kleiner volume innemen. 

• Als we onder de grondwaterstand grond uitgraven, kan er 

een dichtere pakking ontstaan door uitdroging en wordt 

het volume dus kleiner. 

Als we ongeroerde grond ontgraven, worden de dieper 

gelegen lagen ontlast en gaan ze zwellen. Bij sterk zwellende 

grond moeten we dus meer ontgraven dan enkel het 

theoretische profiel. 

13

14 



Basis 

3.3. Uitleveringscoëfficient 


Als we rekening willen houden met de uitlevering, is het moeilijk om de juiste hoeveelheid grondverzet 

te berekenen. Het verschil in uitlevering voor en na de uitgraving wordt uitgedrukt door middel van de 

uitleveringscoëfficiënt. 

Praktische waarden van de uitleveringscoëfficient: 

GRONDSOORT UiTlEvERiNGSCOëffiCiENT: 

Zand 1,1 tot 1,2 

Zware, vette klei, leem 1,2 tot 1,35 

Zavel 1,2 tot 1,25 

grind 1,05 tot 1,15 

3.4. Inklinking 

Bij het verwerken van grond moeten we de holle ruimten tussen de korrels weer zo klein mogelijk proberen te 

maken. Als we dat niet doen, zal de grond na verloop van tijd geleidelijk inzakken door een natuurlijk proces en 

door de belasting. Dit inzakken noemen we ‘inklinking’. 

Voorbeeld: 

Inklinking is zeer nadelig op plaatsen waar een verharding moet komen. Welke plaatsen zijn dat? 

Het getal dat de mate van inklinking uitdrukt, is de inklinkingscoëfficiënt. 

Praktische waarden van de inklinkingscoëfficiënt: 

GRONDSOORT iNkliNkiNGSCOëffiCiENT: 

Zand 0,90 - 0,95 

teelaarde 0,64 - 0,74 

grind 0,87 - 0,97


3.5. Schijnbare volumemassa (soortelijk gewicht) 

Bij grond (zand, klei, grind, …) zijn het VOLUME en het GEWICHT belangrijke gegevens. Dit gewicht en volume 

veranderen in functie van hoe we de grond gebruiken. Als voorbeeld kunnen we zand nemen: 

• We maken een bak van 1 m x 1m x 1m (= 1 m³) los gestort, DROOG zand. Tussen de korrels zand bevinden 

zich holle ruimtes, die gevuld zijn met lucht. 

Gewicht: 1600 kg 

• We gieten 100 liter water in deze bak. Zal dit lukken zonder dat de bak overloopt ? Ja, want nu wordt een 

deel van de holle ruimtes tussen de zandkorrels met water gevuld en niet meer met lucht. 


• We gieten nog 250 liter water in de bak. Dit zal nog net lukken, maar de bak zal tot bovenaan vol met water 

staan. Het zand is dus volledig verzadigd met water. 


concLUsie: Bij hetzelfde volume grond is droge grond veel lichter dan natte grond. 



Basis 

GRONDSOORT SChijNbaRE vOlUmEmaSSa 

Droog zand 1600 – 1700 kg/m³ 

Vochtig zand 1700 – 1800 kg/m³ 

Droge klei 1400 – 1600 kg/m³ 

Met water verzadigde klei (afhankelijk van de dichtheid) 1500 – 2000 kg/m³ 

Natte leem 1900 – 2000 kg/m³ 

Nat veen 970 – 1100 kg/m³ 

15

16 



Basis 

3.6. Zettingen 


Als er een zwaar bouwwerk op een weide geplaatst wordt, 

wordt de grond meer samengedrukt en treedt er zakking op, 

ook zetting genoemd. 

Zetting, of consolidatie, is het proces waarbij grond wordt 

samengedrukt onder invloed van een belasting (zoals een 

bouwwerk). 

Zettingen onder bouwwerken vormen een groot probleem, 

want ze kunnen gebouwen veel schade toebrengen 

(scheuren). Niet te grote, gelijkmatige zettingen vormen 

meestal geen probleem. Differentiële zettingen, waarbij de 

ene kant van een gebouw verder wegzakt dan de andere 

kant, zijn meestal wel problematisch. 

De grootte van de zetting en de toename ervan in de tijd 

kan bepaald worden met samendrukkingsproeven in het 

laboratorium. 

Vooral bij veengrond, maar ook bij kleigrond, kan het 

zettingsproces een aantal jaren duren.


3.7. Hoek van inwendige wrijving φ (fi) 



Basis 

φ is de hellingshoek van het natuurlijke talud van 

ongeroerde grond in volkomen droge toestand, waarbij 

de grondmassa in evenwicht is. Dit is een theoretische 

waarde die in het laboratorium wordt bepaald. 

φ wordt beïnvloed door: 

• trillingen, bijvoorbeeld doordat er een kraan of 

vrachtwagen naast een sleuf rijdt 

• water, bijvoorbeeld: 

• uitgravingen onder het grondwatervlak (freatisch vlak). 

Door de waterdruk vermindert φ. 

• een sleuf die enkele dagen open blijft en nat wordt 

door regen. Daardoor kan de hellingshoek verminderen. 

17

18 



Basis 


3.8. Korrelsamenhang (cohesie) 

3.9. Praktische hellingshoeken van grond 

De cohesie is het aan elkaar kleven van grondkorrels. 

Hiervoor is water nodig. 

Praktisch is het zeer moeilijk om rekening te houden met 

de cohesie. Daarom wordt φ meestal met 5% verhoogd en 

wordt er geen rekening gehouden met de cohesie. 

In onze streek komen drie soorten grond vaak voor: 

zandachtige grond, leem en zware klei. Hieronder vind je 

enkele praktische vuistregels voor de hellingshoek wanneer 

je sleuven graaft. Bij twijfel kies je de veiligste hoek of laat je 

een grondproef uitvoeren. 

De onderstaande hellingshoeken zijn enkel geldig: 

• voor uitgravingen in eenzelfde grondsoort 

• als het grondwater niet te hoog zit (geen wateroverlast) 

• voor uitgravingen van minder dan 4 m diep 

1. Dit is de minimale hellingshoek voor werken van zeer korte 

duur in ongeroerde grond en bij een geringe diepte. 

2. Dit is de minimale hellingshoek voor werken van iets 

langere duur in licht geroerde grond en bij een iets grotere 

diepte.

4. hoeVeeLheden in VrachtWagen Met kiPBak 

4. hoeVeelheden in Vrachtwagens 

met KipBaK 

4.1. Algemeenheden 

Voorbeeld van een vrachtwagen: 

4.1.1. Gewicht op de assen 



Basis 

In België mogen vrachtwagens en hun lading samen 

maximaal 44 ton wegen (in Nederland is dit 50 ton). 

De maximaal toegelaten belasting op de as van een 

vrachtwagen is 10 ton, op een luchtband is dit 5 ton. Meestal 

staan er echter 4 wielen op één wielas, waardoor het gewicht 

per luchtband veel lager ligt dan 5 ton. 

In België bestaan er vrachtwagens met 2, 3, 4, 5 en 6 assen. 

Een trekker met dieplader is bijvoorbeeld een zesasser. Een 

vrachtwagen met drie assen achteraan is een triple. 

19

20 



Basis 


Als dit maximaal toegelaten gewicht (44 ton voor de 

vrachtwagen en 10 ton per as) overschreden wordt, is de 

vrachtwagen overladen. Overladen vrachtwagens kunnen 

het wegdek ernstig beschadigen. De schade aan het wegdek 

neemt veel sneller toe dan evenredig met de overschrijding. 

Zo zal een overbeladen vrachtwagen met een aslast van acht 

ton niet dubbel zo veel schade aanrichten als een aslast van 

4 ton, maar wel zestien keer zo veel. Daardoor kunnen sporen 

gevormd worden in het wegdek. Een beschadigd wegdek 

herstellen is duur. Daarom wordt er streng opgetreden tegen 

overladen. 

Het is gemakkelijker om het totale gewicht van de 

vrachtwagen te bepalen (met een weegbrug) dan het 

gewicht op de verschillende assen. De fabrikant van de 

vrachtwagen moet alle nodige gegevens verstrekken. 

4.1.2. Maximaal toegelaten massa (M.T.M.) 

Dit is het maximale gewicht dat een voertuig in beladen 

toestand mag hebben. Het is dus de optelsom van: 

• het leeg eigen gewicht van het voertuig (= tarra): het 

gewicht van het voertuig, met inbegrip van de volledige 

uitrusting, brandstof, water, olie … (bv. 11,3 ton) 

• het gewicht van de inzittenden 

• het laadvermogen: het toegelaten gewicht van de lading 

op het voertuig. Het laadvermogen wordt altijd bij de 

technische gegevens vermeld. 

4.1.3. Afmetingen 

Er bestaan wettelijke beperkingen voor de afmetingen van 

een vrachtwagen: 

• De hoogte, met inbegrip van de lading, mag maximaal 4 

m bedragen. 

• De maximale breedte is 2,55 m. 

Een vrachtwagen met drie assen en een kipbak heeft meestal 

de volgende binnenafmetingen: 

• lengte van de bak: tussen 4,5 m en 7,5 m 

• breedte van de bak: tussen 2,2 m en 2,4 m 

• hoogte van de bak: tussen 0,8 m en 1,5 m

4.2. Oefeningen 


• gegeven: 

Een vrachtwagen Mercedes-Benz (Actros) 

MTM: 28.000 kg 

laadvermogen: 18.165 kg 



Basis 

• gevraagd: 

Wat is het maximale leeg eigen gewicht van het voertuig, 

met de inzittenden inbegrepen? 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

• gegeven: 

Dezelfde vrachtwagen, met de volgende 

binnenafmetingen van de laadbak: 

lengte: 6 m, breedte: 2,35 m, hoogte: 1,48 m 

We willen ‘vochtig zand’ met een schijnbare volumemassa 

van 1700 kg/m³ in de vrachtwagen laden. 

• gevraagd: 

Hoeveel m³ zand mogen we maximaal laden? 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

21

22 



Basis 


• gegeven: 

Een tuinpad van 6 m lang en 2 m breed moet opgehoogd 

worden met 5 cm (verdicht = inklinking) zand. Er gaan 

ongeveer 12 kruiwagens in 1 m³ zand. 

• gevraagd: 

Hoeveel zand is er nodig? Hoeveel kruiwagens zijn dat? 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

• gegeven: 

We willen een kelder van 3 m diep, 10 m lang en 5 m 

breed uitgraven. De grond is leemgrond. 

• gevraagd: 

• Hoeveel m³ grond moeten we vervoeren? 

• Hoeveel ton grond moeten we vervoeren? 

• Hoeveel van de hierboven beschreven vrachtwagens 

hebben we hiervoor nodig? 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________ 

_________________________________________________

5. grondwater 

5.1. Freatisch vlak 

5.2. Capillair grondwater 

5. grondWater 



Basis 

Regen- of oppervlaktewater (uit een beek, vijver …) dringt 

door in de grond tot het op een ondoorlatende laag stoot, 

bv. klei. 

Het water komt langzaam samen boven deze ondoorlatende 

laag en de grond raakt verzadigd met water. De bovenkant 

van de verzadigde grondlaag is het freatische vlak, ook 

grondwaterspiegel, grondwaterpeil en grondwaterstand 

genoemd. 

Door het oneffen terrein en de verschillende grondsoorten 

eronder vormt het grondwater bijna nooit een plat vlak. 

De ene grondsoort laat sneller water door dan de andere. 

De grondwaterstand schommelt ook onder invloed van de 

hoeveelheid neerslag, het seizoen, verdamping via planten, 

enz. 

Hoe kunnen we weten waar het freatische vlak zich bevindt? 

• door een put of vijver te graven 

• door peilbuizen te plaatsen 

Afhankelijk van de grondsoort wordt grondwater door de 

capillaire werking van de bodem omhoog gezogen worden 

tot een bepaalde hoogte boven het freatische vlak. Dit 

grondwater boven het freatische vlak noemen we capillair 

grondwater. 

Capillair: vergelijk ook een klontje suiker in koffie met een 

baksteen in water. 

• Hoe fijner de poriën tussen de grondkorrels zijn, hoe 

groter de stijghoogte van het capillair water is. 

• In zandlagen spreken we over enkele centimeters boven 

het freatische vlak. 

• Bij een kleilaag kan het capillaire grondwater door de 

kleine poriën meerdere meters boven het freatische vlak 

gezogen worden. 

23

24 



Basis 

5. grondWater 

5.3. Grond verzadigd met water 

Als grond die verzadigd is met water, samengedrukt wordt, 

wordt het volume van de grond kleiner onder de belasting. 

Omdat een vloeistof (hier water) niet samengedrukt kan 

worden, moet het water wegstromen. 

• In zandgrond vormt dit wegstromen doorgaans geen 

probleem. 

• Kleigrond daarentegen is weinig waterdoorlatend. Het 

water stroomt zeer langzaam weg uit de poriën, waardoor 

het samendrukkingsproces langer duurt. Hoe slapper de 

klei is, hoe meer water uitgeperst moet worden en hoe 

langer het zal duren voor de eindzakking wordt bereikt. 

Een belasting op kleigrond wordt vooral gedragen door 

het (onsamendrukbare) poriënwater, dat onder belasting 

‘overspannen water’ wordt. De grondkorrels gaan dan 

‘zwemmen’. Kleigrond is dus UITERST ONBETROUWBAAR. 

De grond kan ineens volledig wegschuiven. 

Voorbeeld: bij een ophoging in water (aanleggen van een 

dijk) of bij erg nat weer.

5.4. Drainage 

5. grondWater 



Basis 

Draineren is het freatische vlak blijvend, kunstmatig verlagen 

(de bodem ontwateren). 

De drainagebuis zelf is een geprofileerde, flexibele, 

geperforeerde kunststofbuis. Het omgevingswater rond 

de buis moet aangetrokken worden, maar we moeten 

vermijden dat de buis dichtslibt door meespoelende 

gronddeeltjes. Daarom wordt een drainagebuis meestal in 

een grindbed gelegd, met rond dat grindbed een geotextiel 

dat dient als scheidingsvlies voor grond en water 

(geotextiel: zie bouwtechnologie – wegenbouwtechnieken). 

25

26 



Basis 

5. grondWater 

5.4.1. Waarom draineren? 

Wegen worden zwaar belast door het verkeer. De combinatie 

van een kleiachtige ondergrond met hevige of langdurige 

regenval of opdooi (opvriezen) maakt een goede drainage 

nodig. Zonder drainage wordt de draagkracht van de 

ondergrond een probleem. 

Als de weg in een ingraving ligt, als er zich dus hogere taluds 

naast bevinden, moeten we extra opletten voor problemen 

met de draagkracht. 

Bij een weg bestaan hiervoor meerdere oplossingen: sloten 

(grachten) aanleggen naast de weg, en gelijktijdig: 

• de weg ophogen 

• voldoende doorlatend materiaal gebruiken (zand / grind / 

steenslag …) 

• ervoor zorgen dat het waterpeil in het baanbed zoveel 

mogelijk gelijk blijft met het waterpeil in de sloten ernaast. 

Hiervoor wordt meestal een drainage gelegd.

PVC DRAINAGEBUIS 

PVC DRAIN MET KOKOS 

PVC DRAIN MET GEOTEXTIEL 

Foto: geotextiel (zwarte kleur) 

5. grondWater 

5.4.2. Onderdelen van het systeem 



Basis 

De drainagebuis zelf is een geprofileerde, flexibele, 

geperforeerde kunststofbuis. 

de profilering (ribben): 

• Hierdoor kan de drainagebuis opgerold en in zeer lange 

lengtes geleverd worden. Door de lange lengtes is slechts 

een beperkt aantal verbindingen nodig. 

• De profilering is ook een versteviging voor dun materiaal: 

zelfs bij een geringe wanddikte is er toch een hoge 

weerstand tegen druk van bovenaf. 

het filtermateriaal: 

Om te voorkomen dat de perforaties van de buis verstopt 

raken door meespoelende grond, kan de buis omwikkeld 

zijn met een gronddicht filtermateriaal, meestal kokos of 

geotextiel. Als geotextiel wordt vaak polypropyleen gebruikt 

(zwart van kleur), maar soms ook glasvlies, nylon ... Voor 

wegenbouwtoepassingen is geotextiel (doek) verplicht. 

Kokos mag niet meer gebruikt worden omdat het biologisch 

afbreekbaar is. 

afmetingen en verbindingen: 

Er bestaan allerlei hulpstukken om de verbindingen 

te maken: klikmoffen, T-stukken, bochten van 90°, 

eindkappen, kruisstukken, eindbuizen, verloopstukken … 

De verbindingen worden gronddicht aan het hulpstuk 

vastgemaakt met plakband. 

Uitwendige maat (in mm) 50 60 65 80 

rollengte (in m) 200 150 100 100 

Waterinlaat (per m) 30 cm² 30 cm² 30 cm² 30 cm² 

Uitwendige maat (in mm) 100 125 160 200 

rollengte (in m) 100 100 50 45 

Waterinlaat (per m) 30 cm² 70 cm² 70 cm² 70 cm² 

27

28 



Basis 

Drainagebuis met kokos en machine om horizontale 

drainage in een terrein te plaatsen 

5. grondWater 

5.4.3. Plaatsing van een drainage 

Een drainagesysteem voert het grondwater af naar het 

oppervlaktewater (gracht, beek, put …) of naar de riolering. 

De beste systemen worden gemaakt met een draineerbuis 

in een grindbed, met rond dat grindbed een geotextiel. Voor 

wegenbouw is dit een betere methode dan het geotextiel of 

kokosvezel rond de drainagebuizen te bevestigen. 

De buis wordt geplaatst met een helling van minimum 

0,5 tot 2%. De drainagebuizen worden op een diepte van 

ongeveer 1 m gelegd, met een onderlinge afstand van 

ongeveer 10 m. 

Een drainage kan dus tot 4 à 5 m werken in de breedte.

5.5. Bronbemaling 

5. grondWater 

Een bronbemaling wordt gebruikt om het freatische vlak tijdelijk en plaatselijk te verlagen tot ongeveer 

een halve meter onder de bodem van een put of sleuf die droog moet blijven. 

Mogelijke toepassingen: 

openbare rioleringen leggen, kelders en ondergrondse 

parkeergarages bouwen … 

5.5.1. Onderdelen en principe 



Basis 

• Water kan vanaf de bovengrond opgezogen worden met 

een zuigerpomp tot een diepte van ongeveer 7 m. Dit 

wordt ook vacuümbemaling genoemd. 

• Aan de zijkant van de sleuf of put worden om de 3 tot 10 

m kunststof zuigbuizen (bronnen) geplaatst. De gaten 

voor deze buizen worden geboord of met een spuitlans 

met water uitgespoten. Aan de onderste meter hebben 

ze openingen. De onderlinge afstand van de zuigbuizen is 

afhankelijk van: 

• de capaciteit van de zuigerpomp 

• de diepte van de grondwaterstand 

• de hoeveelheid water die verpompt moet worden 

• de waterdoorlatendheid van de grond rond de buis. Bij 

een slechte waterdoorlatendheid kan er fijn grind of 

grof zand aangebracht worden rond de buis. 

• De zuigbuizen worden bovengronds aan elkaar gekoppeld 

via een ringleiding of hoofdleiding. 

• Op de ringleiding is een pomp aangesloten. Meestal gaat 

het om een zelfaanzuigende zuigerpomp, in het bijzonder 

een stille dieselpomp of een elektrische pomp. De plaats 

van de pomp staat moet goed gekozen worden: de pomp 

moet goed bereikbaar zijn om het oliepeil te kunnen 

controleren en om brandstof te kunnen bijvullen. Er is vaak 

een reservepomp aanwezig. Waarom? 

29

30 



Basis 

5. grondWater

5. grondWater 



Basis 

5.5.2. Grondwaterverlaging dieper dan 7 m 

Vanaf de bovengrond kan grondwater maar opgezogen 

worden tot ongeveer 7 m, wat een beperkte diepte is. Voor 

diepere ontgravingen bestaan andere oplossingen. Twee 

mogelijkheden zijn: 

• trapsgewijs bemalen 

• oppompen vanuit de buis 

Een pomp kan beter persen dan zuigen. Als er dieper 

dan 7 m gegaan moet worden, is het vaak een goede 

oplossing om een smalle onderwaterpomp in de bron op 

te hangen. De pershoogte is afhankelijk van de capaciteit 

van de pomp. 

31

32 



Basis 

NOTITIES 

notities

fvb•ffc constructiv 

Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel 

t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99 

fvb.constructiv.be • fvb@constructiv.be 

© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012. 

Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen 

33

Modulaire handboeken 

bouwplaatsMachinisten 

• Bouwtechnologie 




METEN & UiTzETTEN 

meten en uitzetten grondtechnieken - basis grondtechnieken - 

vervolmaking 




bouwTECHNIEKEN 

andere boekdelen: 

• Praktijk bouwplaatsmachines 

• Bouwplaatsmachines 

• Motorenleer 

• toegepaste technieken 




GRONDTECHNIEKEN - 

BasIs 




wegenbouwTeCHnIeKen 

Bouwtechnieken wegenbouwtechnieken 





Grondtechnieken - 

VerVolmakinG

GRONDTECHNIEKEN - BasIs - ffc Constructiv

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?