Tegen het decor van de vergankelijkheid kun je best feesten

leef! INTERVIEW
Als er een beroemdheid overlijdt, zijn wij tot in de details getuige van de uitvaart. Rust er dan
eindelijk geen taboe meer op de dood? Journalist en presentator Cornald Maas heeft zo zijn
twijfels. ‘We rouwen met z’n allen om de dood van André Hazes, maar vragen elkaar na de
dood van een dierbare nauwelijks hoe het gaat’. Onlangs verscheen zijn boek Verlies.
14
Cornald Maas:
‘Tegen het
decor van de
vergankelijkheid
kun je best feesten’
Foto: Falco Hassink

Hij werd bekend als juryvoorzitter van het Nationale Songfestival, en als
commentator van het Eurovisie Songfestival. Het grote publiek kent dan
ook vooral de luchthartigheid van Cornald Maas (47). Toch heeft deze
journalist ook een andere, meer serieuze kant. Of zoals hij zelf zegt:
‘Ik omarm het leven, en de dood hoort daarbij.’
Je houdt van het songfestival en viert ieder jaar uitgebreid carnaval
met je goede vriend Paul de Leeuw. Hoe komt zo’n vrolijk mens op
het idee mensen te interviewen over het verlies van een dierbare?
‘In het jaar dat ik veertig werd, overleden in korte tijd ineens heel veel
mensen om me heen, onder wie mijn lievelingstante, mijn stiefvader en
mijn oma. Het geplande verjaardagsfeest wilde ik afzeggen. Een goede
vriendin, wier vader op sterven lag, bracht me op andere gedachten.
Ze zei: “Als iedereen er is, dan mag het verdriet er ook zijn.”Tegen het
decor van de vergankelijkheid kun je best feesten, als je die vergankelijkheid
maar een plaats geeft. Het feest ging door, en ik had die avond
heel sterk het gevoel dat ik het leven wilde omarmen, inclusief de dood.
Ik besefte dat ik op de helft van mijn leven was. De tijd begon te dringen.
Alles wat ik had meegemaakt in mijn leven kreeg een bedding: de
scheiding van mijn ouders, het overlijden van mensen die ik lief had.
Daardoor ontstond de behoefte over onderwerpen te gaan schrijven
die veel dichter bij mezelf lagen. Ik stelde de Volkskrant voor een serie
te maken, getiteld Op de helft. Over mensen die, net als ik, op de helft
van hun leven zijn en de balans opmaken. Vervolgens maakte ik de serie
Trotse ouders, waarin ook verlies ter sprake kwam. Logisch gevolg was
dat ik bekende en minder bekende Nederlanders ging interviewen over
het verlies van hun partner, ouder, kind of goede vriend.’
Oud-minister Sybilla Dekker, Irene Moors, Susan Visser;
allemaal deelden ze hun allerintiemste gevoelens met jou.
Waarom deden ze dat?
‘Bekende mensen en hun familie worden overstelpt door media als ze
iemand verliezen. Dat maakt ze kwetsbaar. Ze durven, net als anderen
die een dierbare kwijtraken, soms een tijdlang de deur niet uit. Ik wil
graag weten hoe het met mensen gaat ná die eerste periode, als de
aandacht van anderen is verslapt en het leven weer z’n normale gang
lijkt te gaan. De mensen die ik interviewde namen me in vertrouwen
omdat ze mijn stukken kenden en omdat ik ze de garantie gaf dat ze
correcties mochten aanbrengen in de tekst - ik vind dat nodig bij zo’n
precair onderwerp als de dood. Vaak was ik de eerste en enige journalist
aan wie zij het hele verhaal vertelden. Velen ervoeren dat als een opluchting.
Actrice Susan Visser, de vrouw van acteur Roef Ragas, sms-te
me later dat ze het troostrijk vond dat haar verhaal nu zwart op wit
stond. “Het heeft iets geruststellends, alsof iedereen het nu snapt.”’
Waarom interviewde je alleen bekende Nederlanders?
‘Voor mij hadden het ook onbekende Nederlanders mogen zijn, maar
de interviews verschenen in Linda en de redactie gaf de voorkeur aan
mensen die het grote publiek kent. Ik merkte dat de verhalen lezers
echt inspireerden - de ervaringen waarover ik schreef zijn universeel
en herkenbaar. Als je leest dat een bekende Nederlander met dezelfde
zorgen en gevoelens zit als jij, dan geeft dat herkenning en houvast.’
Wat opvalt in je boek is dat veel mensen denken dat er meer is
na de dood. Geloof je daar zelf ook in?
‘Irene Moors heeft het gevoel dat ze haar moeder na de dood op een of
andere manier terug zal zien, en Hans Klok ziet in sommige onverklaarbare
gebeurtenissen de aanwezigheid van zijn overleden vader. Een leven na
de dood is een mooie gedachte, en ook troostrijk voor sommigen.
Tekst: Daan Westerink
Dat geldt niet voor mij. Wel geloof ik in een sterke energie tussen
levende mensen. Ik geloof in telepathie en intuïtie, dat is mijn grootste
kompas. Maar of je nu gelooft in een leven na de dood of niet, het is
belangrijk dat er over de doden gesproken blijft worden.’
‘Tussen de graven, met daarop
grote foto’s van de overledenen,
werd door de nabestaanden het
leven gevierd. Er werd gegeten en
gedronken rond het graf.’
Het gesprek met de moeder van actrice Frédérique Huydts,
die in 2007 op 38-jarige leeftijd overleed aan de gevolgen van
darmkanker, is heel indringend. Was het niet moeilijk met haar
over de dood van haar dochter te praten?
‘Heel kwetsbaar was ze. Tijdens het interview viel er geregeld een stilte.
Maar dat vind ik helemaal niet erg. Vrouwen zijn interessant om te interviewen.
Ze denken goed na en lopen niet ineens leeg. In tegenstelling
tot sommige mannen, die blij zijn dat ze eindelijk eens over hun emoties
mogen praten. Het kostte mevrouw Huydts soms moeite haar verhaal
te vertellen en ze wilde liever niet op de foto. Moet je je voorstellen: ze
verloor niet alleen haar dochter. Haar zoon was een paar jaar eerder ook
al overleden. Ik vind het zo knap dat zo’n vrouw, die haar beide kinderen
verloor, dan toch kan zeggen: “Natuurlijk is het onbegrijpelijk dat allebei
je kinderen overleden zijn, en is het heel jammer dat we geen kleinkinderen
hebben. Maar het geeft ook enige rust: we hoeven ze niet langer te
beschermen, over de toekomst hoef ik me geen zorgen te maken.”
Voor zo’n vrouw heb ik bewondering.’ u
Verlies
In oktober 2009 is het boek
Verlies, gesprekken met nabestaanden
over hun dierbare
overledenen van Cornald Maas
verschenen. Hierin spreken
bekende en minder bekende
Nederlanders zich openhartig
uit over het overlijden van een
dierbare. De meeste interviews
stonden eerder in het magazine Linda. Verlies is uitgegeven bij
Prometheus en kost € 17,95
Gratis
Leef! geeft in samenwerking met uitgeverij Prometheus vijf
exemplaren weg van Verlies van Cornald Maas. Wilt u kans
maken op dit boek, schrijf of mail dan voor 1 december 2009
naar Leef!, Postbus 13093, 3507 LB Utrecht,
leef@serviceapotheek.nl o.v.v. Verlies.
15

leef! INTERVIEW
Er is steeds meer aandacht voor de dood. Is het taboe om erover
te praten voorgoed voorbij?
‘Nee, integendeel. We rouwen massaal in een stadion als er een zanger
overlijdt. Maar aan je buurman vragen hoe het gaat, drie maanden na de
dood van zijn vrouw, dat doen we niet. We lopen weg voor onze eigen
dood en voor de dood van mensen die dicht bij ons staan. In onze eigen
omgeving na anderhalf jaar nog eens stilstaan bij de dood van een dierbare?
We durven het niet. Gek vind ik dat. We stoppen de dood weg.
Terwijl het zo simpel kan zijn. Stuur eens een kaartje na drie maanden of
vraag na een half jaar eens hoe het met iemand gaat. Houd nabestaanden
dicht bij je. En zorg ervoor dat je de dood een plek geeft in dit leven;
niet pas aan de randen van de dood. Tijdens de afscheidsbijeenkomst
van André Hazes in de Arena hoorde ik iemand zeggen dat de dood van
Hazes haar meer deed dan de dood van haar eigen kind. Ik was verbijsterd.
Onbegrijpelijk. Zet die energie om in je eigen omgeving, denk ik dan.
Keer terug naar je vrienden en familie. Er zijn genoeg mensen die je nu
nodig hebben. Je rouwt om iemand die je niet eens kende.’
‘Na anderhalf jaar nog eens stilstaan
bij de dood van een dierbare?
We durven het niet. Gek vind ik dat.’
Hoe was jouw eerste kennismaking met de dood?
‘Als kind was ik al gefascineerd door de dood. Dat kwam vast doordat
de vader van een vriendje begrafenisondernemer was. Alles wilde ik
erover weten. Toen mijn opa overleed, werd ik voor het eerst echt
geconfronteerd met een dood iemand. Ik was tien. Ik heb hem nog
gezien toen hij in het ziekenhuis lag opgebaard en voelde daar niets
bij. Het was mijn opa niet meer. Mijn oma kuste opa’s dode gezicht,
dat beeld vergeet ik nooit meer. Heel bijzonder. Het was namelijk de
enige keer dat zij in mijn bijzijn genegenheid toonde voor hem.
Ik realiseerde me toen al: ik zie liever geen dode mensen, nog steeds
niet.’
Hoe kan het dat iemand die zo gefascineerd is door de dood,
geen dode mensen wil zien? Waar ben je bang voor?
‘Als iemand van wie ik houd ernstig ziek wordt, dan ben ik er. Ik loop
heus niet weg. Ik omarm het leven, en daar hoort ook het sterven bij.
Maar ik wil niet dat het beeld van iemand opgebaard in een kist het
levende beeld verstoort. Ik heb bij mijn oma gezeten toen ze stervende
was. Zag de tranen in haar ogen komen toen het leven uit haar gleed,
heb haar handen vastgehouden. Ze veranderde, was zichzelf niet meer,
zo leek het. Ik was bij haar vlak voor ze stierf, maar wilde ook haar niet
meer zien toen ze in de kist lag. Ik hou de doden liever levend.
Daarom schrijf ik er ook zo graag over.’
De verhalen in je boek zijn een hommage aan de doden, evenals
het concert dat Sybilla Dekker, oud-minster, gaf, ter nagedachtenis
aan haar man. Zo’n eerbetoon is heel ongewoon in ons land.
‘Praten en schrijven over de doden of na een jaar samen met intimi
nog stilstaan bij de dood van een dierbare - het is hier allemaal niet
gebruikelijk. Dat is echt een cultuurverschil tussen ons en andere
landen. In sommige culturen staat de dood midden in het leven terwijl
in Nederland het leven zelf heilig is. Ik verbaas me daarover. Ik was
voor een tv-programma op een Caribisch eiland, Guadeloupe.
Midden in een dorp lag een grote begraafplaats, vol met mensen die
16
Cornald Maas wordt op
22 juli 1962 geboren in
Bergen op Zoom. Hij studeert
Nederlands in Leiden en werkt
sindsdien als journalist,
schrijver, commentator, tvcriticus
en presentator.
Sinds 2003 is hij betrokken
bij het Eurovisie Songfestival.
Daarnaast schrijft hij voor
Volkskrant Magazine en
Linda en presenteert hij het kunstprogramma Opium voor de
AVRO. Hij is bovendien een succesvol auteur met meerdere bestsellers
op zijn naam, waaronder Op de helft en Trotse ouders.
Cornald Maas woont samen met zijn vriend Martijn, in Amsterdam
Foto: AVRO
even een bezoekje brachten aan hun overleden familieleden. Tussen de
graven, met daarop grote foto’s van de overledenen, werd door de
nabestaanden het leven gevierd. Er werd gegeten en gedronken rond
het graf. De doden zijn daar niet weg, ze staan nog midden in het leven.
Wat me daar ook opviel, was dat mensen hun eigen rituelen hadden.
Ik houd niet van de onpersoonlijke rituelen tijdens een afscheid.
Ik gun mensen hun eigen verdriet, en hun eigen manier om afscheid te
nemen. Ik voelde dat al tijdens de begrafenis van mijn opa. Ik heb sindsdien
geregeld gesproken tijdens uitvaarten. Het zat er al vroeg in dat ik
aan afscheid nemen een eigen draai wil geven.’
Unieke
rouwkalender
Afgelopen zomer verscheen
de allereerste
rouwkalender.
Omdat een rouwproces
niet aan tijd is gebonden,
bevat deze scheurkalender
geen datums. Op de 420
velletjes staan uitsluitend
teksten, spreuken, muziek- en boektitels, tips en websiteadressen.
De kalender is bedoeld als steuntje in de rug voor rouwenden en
biedt naast informatie ook inspiratie en motivatie om het leven
weer op te pakken na de dood van een dierbare. Door het ontbreken
van datums is de rouwkalender niet aan een (start)datum
gebonden. U kunt de rouwkalender voor € 17.95 bestellen via
www.rouwkalender.nl.
Gratis
Leef! geeft in samenwerking met makers Leoniek van der Maarel
en Hans Breekveldt vijf exemplaren weg van de rouwkalender.
Wilt u kans maken op deze kalender, schrijf of mail dan voor
1 december 2009 naar Leef!, Postbus 13093, 3507 LB Utrecht,
leef@serviceapotheek.nl o.v.v. rouwkalender