Hoofdstuk 1: Inleiding - Erasmus University Thesis Repository ...

De W ens v an de w ijk
Een onderzoek naar de succes- en knelpunten bij
burgerparticipatie in de Roterdamse wijken.
Naam: Maarten van de Craats
Studentnummer: 325582
Universiteit: Erasmus Universiteit Roterdam
Opleiding: Master Publiek Management, Bestuurskunde
Scriptiebegeleider: prof. Dr. W.J.M. Kickert
Tweede lezer: Dr. A.R. Edwards
Datum: augustus 2012

De wens van de wijk:
Een onderzoek naar de succes- en knelpunten bij burgerparticipatie in de Rotterdamse wijken.
Uitgevoerd door:
M. van de Craats
325582
Begeleiding door: Begeleiding door:
prof. Dr. W.J.M. Kickert(Eerste lezer)
Dr. A.R. Edwards(Tweede lezer)
Drs. S. Hijman
Erasmus Universiteit Rotterdam Gemeente Rotterdam
Faculteit der Sociale Wetenschappen Bestuursdienst
Bestuurskunde Directie bestuur en communicatie
Burgemeester Oudlaan 50 Coolsingel 40
Postbus 1738 Postbus 70012
3000 DR Rotterdam 3000 KP Rotterdam
1

Voorwoord
De scriptie die voor u ligt markeert het eindpunt van mijn studie bestuurskunde aan de Erasmus
universiteit Rotterdam. Drie jaar bachelor en één jaar master, een leuke en leerzame periode die
razendsnel voorbij is gevlogen. Deze scriptie was niet mogelijk geweest zonder de hulp van een
aantal personen, middels deze weg wil ik hen graag bedanken.
In de eerste plaats wil ik de mensen van de afdeling Bestuurlijke, Juridische en Internationale zaken
van de bestuursdienst van de gemeente Rotterdam bedanken voor een leuke en leerzame stage. Met
name wil ik de leden van het team Gebiedsgericht werken: Maarten Oosterhagen, Jeroen Oppelaar,
Grace Jacob, Daniele Knieriem en Steven Scheer, bedanken voor alle goede adviezen, maar zeker
ook voor de gezelligheid. In het bijzonder wil ik mijn begeleidster Saskia Hijman bedanken voor de tijd
die ze heeft vrijgemaakt om mij op sleeptouw te nemen naar diverse overleggen en voor al haar
advies en begeleiding.
Ondanks het nadrukkelijke verzoek dit niet te doen, wil ik toch mijn begeleider vanuit de Erasmus
universiteit, dhr. W. Kickert, bedanken voor het prikkelen van mijn gedachten. Ook wil ik middels deze
weg mijn tweede lezer, dhr. A. Edwards, bedanken voor het geven van inhoudelijke en taaltechnische
feedback. Beide hebben mij geholpen mijn scriptie naar een hoger plan te tillen.
Ten slotte wil ik mijn ouders, Wim en Mineke, bedanken voor de steun en goede zorgen tijdens mijn
studie. Ook mijn broer Anton wil ik bedanken voor het meedenken op de momenten dat ik even vast
liep. Als laatst, maar zeker niet als minst, wil ik mijn vriendin Anke bedanken voor alle steun en begrip
tijdens het schrijven van deze scriptie.
3

Samenvatting
Het betrekken van bewoners bij het oplossen van problemen op het gebied van de leefbaarheid van
de wijken lijkt in het openbaar bestuur steeds meer aandacht te krijgen. Mede in dit kader is in 2008
de gemeente Rotterdam begonnen met het ontwikkelen van het gebiedsgericht werken.
’Gebiedsgericht werken is het werken vanuit de opgaven van de wijk, samenwerken met burgers,
ondernemers en alle partners die in de wijk actief zijn om te komen tot het ontwikkelen, uitvoeren en
implementeren van beleid dat aansluit bij de specifieke kenmerken en vraagstukken van het
betreffende gebied en de doelgroepen in dat gebied‘ (Rotterdam, 2008). Het gebiedsgericht werken
wordt in Rotterdam gefaseerd ingevoerd. Momenteel is men aangekomen in de fase van het
‘gebiedsgericht werken 3.0.’ Dit betreft het verbeteren van de burgerparticipatie en het
doorontwikkelen van de informatievoorziening.
De doelstelling van dit onderzoek sluit hier op aan door het leveren van een bijdrage aan het
verbeteren van de burgerparticipatie in de Rotterdamse wijken. Dit is gedaan door het in kaart
brengen een aantal concrete cases. Daarbij is ingegaan op de manier waarop er geparticipeerd wordt
en wat hierbij de voornaamste succes- en faalfactoren zijn.
Aan de basis van het onderzoek liggen een aantal theorieën aangaande burgerparticipatie op
wijkniveau. In dit onderzoek is er gekozen voor burgerparticipatie als de rol van burgers bij interactief
bestuur. Als start is in dit onderzoek interactief bestuur gedefinieerd als ‘’manieren van beleidsvorming
waarbij een overheid in beginsel alle belanghebbenden in meer of mindere mate mogelijkheden geeft
de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering en/of de beleidsevaluatie te beïnvloeden’’
(Denter et al., 2002). De manier waarop burgers binnen interactief bestuur participeren, maar ook de
rol die het bestuur inneemt, kan per participatietraject verschillen. De rol van de burgers kan het best
gedefinieerd worden als die van coproducent bij de beleidsvorming. Binnen de rol van coproducent
zijn er een viertal verschillende subrollen te onderscheiden, de burger in de rol van: initiatiefnemer,
samenwerkingspartner, medebeslisser of adviseur. Ook de rol die het bestuur inneemt kan per
participatietraject verschillen. In de literatuur wordt dit aangeduid als verschillende bestuursstijlen. De
bestuursstijlen die in dit onderzoek zijn gedefinieerd als interactief bestuur zijn de: faciliterende-,
samenwerkende-, delegerende- en participatieve bestuursstijl. Op basis van deze gegevens is er
gekomen tot een aangescherpte definitie van interactief bestuur die in dit onderzoek leidend is:
Manieren van beleidsvorming waarbij het bestuur een participatieve, delegerende, samenwerkende of
faciliterende bestuurstijl hanteerd en waarbij het belanghebbenden in de rol van coproducent de
mogelijkheden geeft om, mininaal vanaf de agendavorming, beleidsvoorbereiding of vroegtijdig tijdens
de besluitvorming, het beleid te beïnvloeden.
Daarnaast zijn er uit de literatuur een aantal motieven voor, en een aantal succes- en faalfactoren
van, interactief bestuur onderscheiden. De succes- en faalfactoren betreffen: openheid, duidelijkheid
vooraf over rol en inbreng van het bestuur en participanten, meerwaarde van participatie,
4

constructieve relatie, geschikte problematiek en voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen.
Indien aan de voorwaarden wordt voldaan zorgt dit voor succesvol interactief bestuur. Daarnaast zijn
het bereik en de representativiteit van de participerende bewoners meegenomen als belangrijke
voorwaarden, omdat het betrekken van de burgers bij het gebiedsgericht werken specifiek gericht is
op het benutten van de kennis van de wijk. Indien de participerende groep niet representatief is voor
de hele wijk, komen de behoeften van de wijk als geheel mogelijk niet voldoende naar boven.
In het onderzoek zijn in totaal vier cases onderzocht waarbij er sprake was van interactief bestuur. In
eerste plaats is er gekeken welke rollen de burgers en het bestuur innamen in de verschillende
trajecten. Tweemaal bleek er spake van de burger in de rol van adviseur en het bestuur dat een
participatieve bestuursstijl aanhangt. In de andere twee cases bleek het bestuur een faciliterende
bestuursstijl te hanteren en waren de burgers inititatiefnemer van het beleid.
In alle cases zijn de geformuleerde voorwaarden voor succesvol interactief beleid een betrouwbare
indicator gebleken voor het succes van de participatie, met uitzondering van de subvoorwaarde met
betrekking tot het hebben van een samenwerkingsverleden tussen de participanten en het bestuur. Dit
blijkt juist van negatieve invloed te zijn, omdat bewoners vaak negatieve ervaringen hebben met
eerdere participatietrajecten. Naast de in het theoretisch kader geformuleerde kernvoorwaarden zijn
uit het onderzoek nog een aantal aanvullende voorwaarden gekomen, welke van belang zijn gebleken
voor het komen tot succesvolle participatie, deze betreffen het hanteren van een persoonlijke
benadering en de aanwezigheid van inhoudelijke en proceskennis bij zowel de participanten als bij het
bestuur. Voor het succesvol betrekken van bewoners bij het gebiedsgericht werken in Rotterdam is
het daarom voor de gemeente aan te raden deze voorwaarden te borgen in de participatie(trajecten).
5

Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Inleiding ......................................................................................................................... 11
1.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 11
1.2 Probleemanalyse ......................................................................................................................... 11
1.2.1 Doelstelling ........................................................................................................................... 12
1.2.2 Centrale vraagstelling ........................................................................................................... 12
1.2.3 Deelvragen ........................................................................................................................... 12
1.3 Relevantie .................................................................................................................................... 13
1.4 Opbouw ....................................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 2: Theoretisch kader ........................................................................................................ 14
2.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 14
2.2 Maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen ........................................................................ 14
2.2.1 Maatschappelijke ontwikkelingen ......................................................................................... 15
2.2.2Veranderingen bij de overheid .............................................................................................. 15
2.3 Visies op democratie ................................................................................................................... 16
2.3.1 Representatieve democratie................................................................................................. 16
2.3.2 Participatieve democratie ..................................................................................................... 17
2.4 Rollen van burgers ...................................................................................................................... 17
2.4.1 Burger als kiezer ................................................................................................................... 18
2.4.2 Burger als coproducent ........................................................................................................ 19
2.5 Bestuursstijlen ............................................................................................................................. 20
2.6 Moment van participatie .............................................................................................................. 23
2.7 Concretisering interactief bestuur ................................................................................................ 24
2.8 Motieven ...................................................................................................................................... 24
2.9 Burgerparticipatie voorwaarden .................................................................................................. 26
2.9.1 Openheid .............................................................................................................................. 27
2.9.2 Duidelijkheid vooraf over rol en inbreng van het bestuur en van de participanten. ............. 27
2.9.3 Meerwaarde van participatie ................................................................................................ 27
2.9.4 Constructieve relatie ............................................................................................................. 28
2.9.5 Geschikte problematiek ........................................................................................................ 28
2.9.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen ................................................................ 28
2.10 Representativiteit ....................................................................................................................... 28
2.11 Samenvatting ............................................................................................................................. 29
Hoofdstuk 3: De methodologie .......................................................................................................... 31
3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 31
3.2 Onderzoekstrategie ..................................................................................................................... 31
3.3 Onderzoeksinstrumenten ............................................................................................................ 31
3.3.1 Inhoudsanalyse .................................................................................................................... 32
6

3.3.2 Interviews.............................................................................................................................. 32
3.3.3 Participerende observatie ..................................................................................................... 32
3.4 Casusselectie .............................................................................................................................. 33
3.4.1 Selectie van respondenten ................................................................................................... 34
3.5 Operationalisering ....................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 4: Gebiedsgericht werken in de gemeente Rotterdam ................................................. 42
4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 42
4.2 Gemeente Rotterdam .................................................................................................................. 42
4.3 Deelgemeentebestel Rotterdam .................................................................................................. 43
4.4 Burgerparticipatie Rotterdam ...................................................................................................... 44
4.5 Gebiedsgericht werken ................................................................................................................ 45
4.5.1 Gebiedsgericht werken in Rotterdam ................................................................................... 46
4.5.2 Ontwikkelingen ..................................................................................................................... 46
4.6 Burgerparticipatie in het GGW..................................................................................................... 48
4.7 Samenvatting ............................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 5: De onderzoeksresultaten ............................................................................................. 51
5.1 Casus 1: Buurt Bestuurt ............................................................................................................... 51
5.1.1 Casusomschrijving ............................................................................................................... 51
5.1.2 Vorm van participatie ............................................................................................................ 52
5.1.3 Participatieniveau ................................................................................................................. 52
5.1.4 Fase van uitvoer ................................................................................................................... 53
5.1.5 Doel van de aanpak .............................................................................................................. 53
5.1.6 Motief voor inzet van interactief bestuur ............................................................................... 53
5.1.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur.................................................................. 54
5.1.7.1 Openheid ...................................................................................................................... 54
5.1.7.2 Duidelijkheid vooraf ...................................................................................................... 54
5.1.7.3 Meerwaarde participatie ............................................................................................... 54
5.1.7.4 Constructieve samenwerking ....................................................................................... 55
5.1.7.5 Geschikte problematiek ................................................................................................ 55
5.1.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen ........................................................ 55
5.1.8 Representativiteit .................................................................................................................. 56
5.1.9 Bereik .................................................................................................................................... 56
5.1.10 Succesfactoren ................................................................................................................... 56
5.1.11 Knelpunten ......................................................................................................................... 57
5.1.12 Conclusie ............................................................................................................................ 57
5.2 Casus 2: Burgers voor Beverwaard ............................................................................................ 59
5.2.1 Casusomschrijving ............................................................................................................... 59
5.2.2 Vorm van participatie ............................................................................................................ 59
5.2.3 Participatieniveau ................................................................................................................. 59
5.2.4 Fase van uitvoer ................................................................................................................... 60
5.2.5 Doel van het beleid ............................................................................................................... 60
7

5.2.6 Motief voor inzet van interactief bestuur ............................................................................... 60
5.2.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur.................................................................. 60
5.2.7.1 Openheid ...................................................................................................................... 60
5.2.7.2 Duidelijkheid vooraf ...................................................................................................... 61
5.2.7.3 Meerwaarde participatie ............................................................................................... 61
5.2.7.4 Constructieve samenwerking ....................................................................................... 61
5.2.7.5 Geschikte problematiek ................................................................................................ 61
5.2.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen. ....................................................... 61
5.2.8 Representativiteit .................................................................................................................. 62
5.2.9 Bereik .................................................................................................................................... 62
5.2.10 Succesfactoren ................................................................................................................... 62
5.2.11 Knelpunten ......................................................................................................................... 62
5.2.12 Conclusie ............................................................................................................................ 63
5.3 Casus 3: Herinrichting penitentiaire inrichting Noordsingel .................................................... 64
5.3.1 Casusomschrijving ............................................................................................................... 64
5.3.2 Vorm van participatie ............................................................................................................ 64
5.3.3 Participatieniveau ................................................................................................................. 64
5.3.4 Fase van uitvoer ................................................................................................................... 64
5.3.5 Doel van de aanpak .............................................................................................................. 65
5.3.6 Motief voor inzet van interactief bestuur ............................................................................... 65
5.3.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur.................................................................. 65
5.3.7.1 Openheid ...................................................................................................................... 65
5.3.7.2 Duidelijkheid vooraf ...................................................................................................... 65
5.3.7.3 Meerwaarde participatie ............................................................................................... 66
5.3.7.4 Constructieve samenwerking ....................................................................................... 66
5.3.7.5 Geschikte problematiek ................................................................................................ 66
5.3.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen ........................................................ 67
5.3.8 Representativiteit .................................................................................................................. 67
5.3.9 Bereik .................................................................................................................................... 67
5.3.10 Succesfactoren ................................................................................................................... 67
5.3.11 Knelpunten ......................................................................................................................... 67
5.3.12 Conclusie ............................................................................................................................ 68
5.4 Casus 4: Groenkleed Heijplaat ..................................................................................................... 69
5.4.1 Casusomschrijving ............................................................................................................... 69
5.4.2 Vorm van participatie ............................................................................................................ 69
5.4.3 Participatieniveau ................................................................................................................. 69
5.4.4 Fase van uitvoer ................................................................................................................... 69
5.4.5 Doel van de aanpak .............................................................................................................. 69
5.4.6 Motief voor inzet van interactief bestuur ............................................................................... 70
5.4.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur.................................................................. 70
5.4.7.1 Openheid ...................................................................................................................... 70
5.4.7.2 Duidelijkheid vooraf ...................................................................................................... 70
5.4.7.3 Meerwaarde participatie ............................................................................................... 71
5.4.7.4 Constructieve samenwerking ....................................................................................... 71
8

5.4.7.5 Geschikte problematiek ................................................................................................ 71
5.4.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen ........................................................ 72
5.4.8 Representativiteit .................................................................................................................. 72
5.4.9 Bereik .................................................................................................................................... 72
5.4.10 Succesfactoren ................................................................................................................... 72
5.4.11 Knelpunten ......................................................................................................................... 73
5.4.12 Conclusie ............................................................................................................................ 73
5.5 Samenvatting ................................................................................................................................. 74
5.5.1 Algemene kenmerken ........................................................................................................... 74
5.5.2 Motief en doelstelling ............................................................................................................ 74
5.5.3 Samenvatting voorwaarde: Openheid .................................................................................. 75
5.5.4 Samenvatting voorwaarde: duidelijkheid vooraf ................................................................... 76
5.5.5 Samenvatting voorwaarde: Meerwaarde participatie ........................................................... 77
5.5.6 Samenvatting voorwaarde: Constructieve relatie ................................................................. 77
5.5.7 Samenvatting voorwaarde: Geschikte problematiek ............................................................ 78
5.5.8 Samenvatting voorwaarde: Voldoende capaciteit en hulpmiddelen .................................... 80
5.5.10 Samenvatting knelpunten ................................................................................................... 81
5.5.11Samenvatting: Representativiteit en bereik ......................................................................... 81
5.6 Analyse ........................................................................................................................................ 82
5.6.1 Visie op democratie .............................................................................................................. 82
5.6.2 Interactief beleid ................................................................................................................... 82
5.6.3 Analyse burgerrollen en bestuursstijlen ............................................................................... 82
5.6.4 Motieven ............................................................................................................................... 83
5.6.5 Analyse voorwaarden voor succesvol interactief beleid ....................................................... 83
5.6.5.1 Openheid ...................................................................................................................... 83
5.6.5.2 Duidelijkheid vooraf over rol en inbreng van het bestuur en van de participanten ...... 83
5.6.5.3 Meerwaarde van participatie ........................................................................................ 84
5.6.5.4 Constructieve relatie ..................................................................................................... 84
5.6.5.5 Geschikte problematiek ................................................................................................ 84
5.6.5.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen ........................................................ 84
5.6.5.7 Andere voorwaarden .................................................................................................... 85
5.6.6 Representativiteit .................................................................................................................. 85
5.6.7 Bereik .................................................................................................................................... 86
5.6.8 Conclusie .............................................................................................................................. 86
Hoofdstuk 6: De conclusies en aanbevelingen ................................................................................ 87
6.1 Beantwoording deelvragen .......................................................................................................... 87
6.2 Beantwoording hoofdvraag.......................................................................................................... 89
6.3 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 90
Bibliografie ........................................................................................................................................... 92
Respondenten ...................................................................................................................................... 95
Bijlage 1: Organogram gemeente Rotterdam ................................................................................... 96
Bijlage 2: Interview handleiding ......................................................................................................... 97
9

Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Inleiding
De focus van dit onderzoek richt zich op de inzet van burgerparticipatie op wijkniveau in de gemeente
Rotterdam. Op wijkniveau kunnen bewoners op verschillende manieren betrokken worden bij het
overheidsbeleid, of hiervan zelf de initiator zijn. Het gaat hierbij voornamelijk om beleid wat zich direct
richt op de verbetering van de leefbaarheid van een wijk. Afgelopen jaren is er op dit gebied in
Rotterdam al veel werk verzet. De gemeente heeft echter weinig zicht op de effectiviteit van de
verschillende initiatieven, en de reden waarom deze al dan niet succesvol zijn gebleken. In deze
studie zal er aan de hand van een aantal concrete cases gekeken worden naar hoe de bewoners van
Rotterdam momenteel betrokken zijn, of zichzelf betrekken, bij het oplossen van problemen op het
gebied van de leefbaarheid in hun wijk en wat er van deze cases door de gemeente Rotterdam
geleerd kan worden.
1.2 Probleemanalyse
Voor het, in samenwerking met de bewoners, verbeteren van de leefbaarheid van de Rotterdamse
wijken is de gemeente Rotterdam in 2008 begonnen met het ontwikkelen van het ‘gebiedsgericht
werken’. ’Gebiedsgericht werken is het werken vanuit de opgaven van de wijk, samenwerken met
burgers, ondernemers en alle partners die in de wijk actief zijn om te komen tot het ontwikkelen,
uitvoeren en implementeren van beleid dat aansluit bij de specifieke kenmerken en vraagstukken van
het betreffende gebied en de doelgroepen in dat gebied‘ (Rotterdam, 2008). Uit deze door de
burgemeester en wethouders opgestelde definitie zijn een aantal elementen te onderscheiden die
centraal staan in het gebiedsgericht werken. In eerste plaats wijst het samenwerken met alle partners
in de wijk op een integrale aanpak. Dit is in overeenstemming met een algemene trend die zichtbaar is
in Nederland. Zo stelt Bekkers (2005:32) dat overheden alom onderkennen dat in de uitvoering van
beleid het ruimtelijk, economisch en sociaal beleid elkaar beïnvloeden en van elkaar afhankelijk zijn.
De aanpak van de leefbaarheid in wijken en buurten is hier bij uitstek een voorbeeld van. Hier zijn vele
relatief autonome organisaties de belichaming van bepaalde deelrationaliteiten en deelperspectieven
op de werkelijkheid (Bekkers, 2005:32). Vanuit de politie bezien is leefbaarheid voornamelijk het feit
dat bewoners veilig over straat kunnen in hun wijk. Een succesvol leefbaarheidbeleid betekent voor
hen dus wat anders dan voor bijvoorbeeld het cluster stadsbeheer, dat leefbaarheid vooral zal
betrekken op een schone fysieke omgeving. Vanuit welzijnsinstellingen of de burger zal dit perspectief
weer anders zijn. Geen van deze deelrationaliteiten doet echter volledig recht aan de
leefbaarheidproblematiek in een wijk. Integraal beleid moet hier de oplossing voor bieden (Bekkers,
2005:32). De wijk wordt hierbij door gemeenten gezien als hét schaalniveau voor interventies. In het
WMO rapport “De waarde van de wijk” (WMO, 2008) wordt hiervoor als reden gegeven dat problemen
met de leefbaarheid en de sociale samenhang op het schaalniveau van de wijk tijdig gesignaleerd en
aangepakt kunnen worden en dat de bewoners hier direct bij betrokken kunnen worden. Deze
burgerbetrokkenheid speelt ook in het gebiedsgericht werken in Rotterdam een voorname rol en wordt
door het college van B&W zelfs aangeduid als de ‘core business’ van het gebiedsgericht werken
11

(Rotterdamse Rekenkamer, 2012). Deze stelling wordt mede ingenomen als reactie op het
rekenkamerrapport ‘’Wijken voor de stad’’, die de Rotterdamse rekenkamer (2012) op 20 maart 2012
heeft uitgebracht ter evaluatie van het gebiedsgericht werken in Rotterdam. In het rapport wordt
ingegaan op in hoeverre de invoering van het gebiedsgericht werken de doelen heeft behaald die het
nastreeft. Één van de conclusies is dat bewoners nog onvoldoende betrokken worden bij de
totstandkoming van het beleid op wijkniveau. Het college van B&W onderschrijft deze conclusie in hun
reactie op het rekenkamerrapport door te stellen dat het nog voor het einde van deze collegeperiode
wil starten met de doorontwikkeling van de burgerparticipatie en de informatievoorziening. Hierin
stellen zij dat er vanuit informatie, samen met bewoners, gekomen moet worden tot maatoplossingen
voor de wijk. Waarbij bewoners meedenken, meehelpen en meetoetsen (Rotterdamse rekenkamer,
2012). Deze ontwikkelingen zijn de aanleiding om in dit onderzoek verder in te gaan op
burgerparticipatie in Rotterdamse wijken. Hoe is het dit momenteel geregeld en aan welke
voorwaarden moet worden voldaan om dit succesvol te organiseren?
1.2.1 Doelstelling
De doelstelling van dit onderzoek betreft derhalve het verbeteren van de burgerparticipatie op
wijkniveau in Rotterdam, door het verschaffen van inzicht in de gebruikte vormen van
burgerparticipatie bij een aantal cases, teneinde te bepalen welke succes- en knelpunten er kunnen
worden geformuleerd aangaande de inzet van burgerparticipatie. Uiteindelijk zullen er een aantal
concrete aanbevelingen geformuleerd worden om de inzet van burgerparticipatie op wijkniveau in de
gemeente Rotterdam in de toekomst te verbeteren.
1.2.2 Centrale vraagstelling
De centrale onderzoeksvraag luidt als volgt:
Hoe is burgerparticipatie in de onderzochte cases op wijkniveau in Rotterdam vormgegeven en welke
succes- en knelpunten kunnen hierbij worden onderscheiden?
1.2.3 Deelvragen
De deelvragen zijn:
1) Wat is burgerparticipatie? Wat kun je ermee, welke vormen zijn er te onderscheiden en
welke voorwaarden zijn aan de inzet verbonden?
2) Hoe is burgerparticipatie op wijkniveau momenteel in Rotterdam georganiseerd?
3) Welke manieren van burgerparticipatie worden er momenteel in de onderzochte cases in de
wijken in Rotterdam ingezet?
12

4) Welke knelpunten en successen zijn er te onderscheiden aangaande de inzet van
burgerparticipatie bij de onderzochte cases op wijkniveau in Rotterdam?
1.3 Relevantie
Het betrekken van burgers staat inmiddels al decennia lang op de politieke agenda en er is inmiddels,
ook in Rotterdam, een breed scala aan methoden en instrumenten ontwikkeld voor het betrekken van
bewoners bij beleid op verschillende niveaus. Desalniettemin wordt de participatie van bewoners op
wijkniveau door het Rotterdamse college van B&W als voor verbetering vatbaar aangemerkt.
Bewoners moeten eerder en beter bij het beleid betrokken worden. Het in dit onderzoek onderzoeken
van de succes- en knelpunten van een aantal cases biedt de gemeente Rotterdam handvatten voor
het in de toekomst efficiënter organiseren van burgerparticipatie op wijkniveau. Wetenschappelijk
gezien draagt het onderzoek bij aan het verschaffen van kennis op het gebied van een aantal
concrete cases. Binnen Rotterdam is er nog geen vergelijkbaar onderzoek gedaan naar wat de
succes- en knelpunten zijn bij de huidige participatievormen in de Rotterdamse wijken.
1.4 Opbouw
Inclusief dit inleidende hoofdstuk bestaat dit rapport uit zes hoofdstukken. In hoofdstuk twee zullen de
relevante theoretische begrippen uitgewerkt worden in een conceptueel model, welke richting zal
geven aan het onderzoek. In hoofdstuk drie zal de in het onderzoek gehanteerde
onderzoeksmethodiek behandeld worden en welke gevolgen dit heeft voor de betrouwbaarheid en
validiteit van het onderzoek. In hoofdstuk vier zal worden ingegaan op de context waarbinnen dit
onderzoek heeft plaatsgevonden, het gebiedsgericht werken in Rotterdam, en zal er gekeken worden
naar de verschillende relevante ontwikkelingen op dit gebied. In hoofdstuk vijf zullen vervolgens de
resultaten van het onderzoek gepresenteerd en geanalyseerd worden, waarna er tenslotte in
hoofdstuk zes, bij de conclusies, de hoofd- en deelvragen beantwoord zullen worden. Het onderzoek
zal afgesloten worden met een aantal concrete aanbevelingen en discussiepunten.
13

Hoofdstuk 2: Theoretisch kader
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zullen verschillende theorieën aangaande burgerparticipatie worden uitgewerkt en met
elkaar in verbinding gebracht worden. Op deze wijze ontstaat een conceptueel model waarmee in dit
onderzoek naar de Rotterdamse werkelijkheid gekeken zal worden. Burgerparticipatie staat hierin niet
op zichzelf, maar is met de wereld om haar heen verbonden. Immers participeren burgers binnen een
land op verschillende niveaus. Niet alleen als kiezer bij verkiezingen, maar ook als de gemeente weer
eens iets anders wil met de straat waarin je woont. Om burgerparticipatie op dit niveau in het juiste
perspectief te plaatsen is het belangrijk om eerst het grotere kader te schetsen. Welke vormen van
democratieën zijn er in dit licht allemaal voorhanden en in welke vorm komt participatie het beste tot
haar recht. Vervolgens wordt binnen een gekozen model van democratie verder ingezoomd op de
verschillende vormen van participatie. De theorie onderscheidt in hoofdlijnen vier verschillende rollen
van burgers binnen democratieën. Nadat deze rollen zijn toegelicht wordt verder ingegaan op hoe de
burger in zijn hoedanigheid als coproducent deelneemt in de zogenaamde participatie arena. In deze
arena komen burgers en overheden samen om tot een resultaat te komen. Dit resultaat is afhankelijk
van een aantal variabelen. Ten eerste zijn de motieven van de bestuurders om het participatietraject in
te gaan en de daaruit voortvloeiende bestuursstijl van belang. Ten tweede is ook de representativiteit
van de participanten van belang. Tenslotte zullen de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om
zowel voor burger als overheid tot een bevredigend resultaat te komen behandeld worden. De
begrippen die bovenstaand zijn besproken worden in de hierop volgende paragrafen nader toegelicht.
Dit hoofdstuk zal afsluiten met het conceptuele model waarin de beschreven begrippen schematisch
met elkaar worden verbonden.
2.2 Maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen
‘’Participation does not happen in a vacuum. It is influenced and shaped by a range of societal and
contextual factors’’ (Brody et.al., 2009)
Burgerparticipatie is niet een op zichzelf staand feit, maar dient geplaatst te worden in de tijd en plaats
waar het wordt toegepast. Veranderingen in de rol en positionering ervan staan derhalve niet op
zichzelf, maar moeten gezien worden in het licht van ontwikkelingen in de maatschappij als geheel,
welke gevolgd worden door veranderingen in de inrichting en positionering van het openbaar bestuur.
Uit de literatuur zijn verschillende ontwikkelingen in zowel de maatschappij als bij het openbaar
bestuur te onderscheiden die van invloed zijn op de inzet van burgerparticipatie bij de totstandkoming
van beleid. In de volgende paragrafen zullen deze ontwikkelingen benoemd worden en zal
aangegeven worden welke invloed deze hebben gehad op de manier waarop er aangekeken wordt
tegen de participatie van burgers bij de beleidsvoering.
14

2.2.1 Maatschappelijke ontwikkelingen
De maatschappij is aan continue verandering onderhevig. Deze veranderingen hebben gevolgen voor
de rol en positie van de overheid. Niet alleen worden overheden geconfronteerd met nieuwe of
veranderende problemen, ook de manier waarop het verloop van de beleidsprocessen worden
ingericht zijn object van verandering (Bekkers, 2005:29). De veranderingen in de maatschappij en bij
de overheid zijn van invloed op het gebruik en positionering van burgerparticipatie in het openbaar
bestuur.
Kenmerkend voor de samenleving waarin we nu leven is het vergaande proces van functionele
differentiatie, dat gebaseerd is op maatschappelijke specialisatie en arbeidsdeling. In de literatuur
(o.a. Bekkers, 2005:30) wordt zelfs gesproken over ‘de versplinterde samenleving’. Individualisering
wordt genoemd als één van de factoren in dit proces. Individualisering heeft ondermeer gezorgd voor
het steeds mondiger worden van de burgers. Zij staan minder passief ten opzichte van de overheid en
weten hun wensen en belangen steeds beter te verwoorden en hier voor op te komen (Bekkers,
2005:34). Dit heeft gevolgen voor de manier waarop burgers zich positioneren ten opzichte van de
overheid. Burgers worden steeds kritischer over de manier waarop de overheid omgaat met hun
wensen en belangen. Burgers zijn echter niet alleen kritisch op het niveau van dienstverlening die
geboden wordt door de overheid, zij wensen ook eerder en beter betrokken te worden bij maatregelen
die gevolgen hebben voor de inrichting van hun alledaagse leefwereld (Bekkers, 2005:34). De
cultuurverandering richting het individualisme heeft dus niet direct invloed op de hoeveelheid
participanten, maar wel op de manier waarop zij participatie benaderen (Rochester, 2006).
In het kader van de maatschappelijke versplintering spreekt Luhmann (1984, in Bekkers, 2005:31)
over een structureel rationaliteit tekort van de samenleving als geheel. Hiermee wordt gedoeld op het
feit dat de cognitieve vermogens van burgers en organisaties per definitie te kort schieten om de
complexiteit van de samenleving te doorgronden en vervolgens daar gericht actie op te ondernemen.
Dit rationaliteittekort wordt versterkt door het feit dat min of meer autonome organisaties de
belichaming zijn van deelrationaliteit en deelperspectieven op de werkelijkheid. Dit zorgt voor een
blikvernauwing van de organisaties. In dit kader is het van belang dat er integraal beleid gevoerd
wordt om recht te doen aan de complexiteit van de samenleving. De versplinterende samenleving
zorgt er voor dat er een grote mate van vervlechting ontstaat tussen organisaties en beleidsprocessen
(Bekkers, 2005:29). De overheid kan het niet meer alleen en heeft verschillende maatschappelijke
organisaties en burgers nodig om haar beleid te kunnen realiseren. De burger vraagt dus niet alleen
om meer inspraak, maar vanuit de overheid worden zij ook gezien als een belangrijke partner voor de
realisatie van een bepaald beleid.
2.2.2Veranderingen bij de overheid
Mede door de in de vorige paragraaf omschreven maatschappelijke ontwikkelingen is de overheid
genoodzaakt zich aan te passen. Sinds de jaren tachtig zijn de grenzen van de klassieke sturing
steeds verder in kaart gebracht (Bekkers, 2005:30). Het uitgangspunt dat de samenleving bestuurd
15

kan worden vanuit een gecentraliseerde overheid is langzaam losgelaten. In plaats daarvan wordt
netwerksturing steeds belangrijker. In onderkenning van deze trend is er een ontwikkeling zichtbaar
van een terugtrekkende overheid die meer stuurt op afstand en die tracht het zelfsturende vermogen
van organisaties en maatschappelijke sectoren te benutten (Bekkers, 2005:103).
Overheidsorganisaties zijn steeds meer een onderdeel van wat in de bestuurskunde benoemd wordt
als een beleidsnetwerk. Een beleidsnetwerk kan beschreven worden als ‘’een sociaal systeem
waarbinnen wederzijds afhankelijke partijen bepaalde interactie en communicatiepatronen
ontwikkelen, die enige duurzaamheid vertonen en die gericht zijn op een beleidsprobleem of
beleidsprogramma of gericht zijn op bepaalde clusters van beleidsinstrumenten (Bekkers, 2005:105).’’
In een dergelijk beleidsnetwerk wordt de centrale rol van de overheid genuanceerd tot een speler in
een netwerk. Daarbij dient aangetekend te worden dat de overheid beschikt over bijzondere middelen
en verantwoordelijkheden in het netwerk. Een van de kenmerken van de netwerksamenleving is de
cruciale rol van kennis en informatie. De invloed ervan is in onze samenleving alomvattend geworden
(Bekkers,2005: 37). Ook de overheid kan zich hieraan niet onttrekken. In het kader van
burgerparticipatie is deze ontwikkeling terug te zien bij de inzet van technologie om de relaties die
overheden onderhouden met allerlei groepen in hun omgeving, waaronder burgers, en de informatie-,
transactie- en communicatieprocessen die daarmee samenhangen, door middel van technologie te
herontwerpen dan wel te ondersteunen.
Naast de positie in een netwerk is het sturende vermogen van een organisatie ook afhankelijk van de
gekozen organisatiestructuur. Op gemeentelijk niveau is dit terug te zien in de discussie over het
kantelen van het aanbodgerichte sectorenmodel naar een meer op specifieke doelgroepen en op
wijken gerichte benadering (Bekkers, 2005:93). De netwerkmatige aanpak van beleidsproblemen kan
gezien worden als een vorm van coproductie. Hierin zijn burgers coproducent van beleid. Coproductie
en interactieve beleidsvoering zijn in deze uitwisselbare begrippen. Interactieve beleidsvoering kan in
deze derhalve gezien worden als een onderdeel van netwerksturing. Bekkers (2005:32) stelt dat deze
vorm van beleidsvoering er op is gericht de burger actief in de oordeelsvorming over het
beleidsvraagstuk te betrekken.
2.3 Visies op democratie
Naast recente ontwikkelingen in de maatschappij en bij de overheid dient er een onderscheid gemaakt
te worden in de manier waarop men een democratie definieert (Edwards en Schaap, 2002). De visie
op wat een democratie zou moeten zijn is van invloed op de manier waarop er aangekeken wordt
tegen de rol van burgers bij de beleidsvorming. Hierin is een onderscheid te maken tussen de
representatieve, participatieve en de directe democratie (Lowndes, 1995. Edwards en Schaap, 2002).
In de volgende paragrafen zullen alle vormen kort worden toegelicht, daarbij specifiek ingaande op de
rol van burger en bestuur.
2.3.1 Representatieve democratie
In een representatieve democratie staat de aanname centraal dat het bestuur van een moderne staat
niet kan gebeuren door de burgers zelf, omdat zij met teveel zijn, geen interesse hebben in het
16

estuur van de staat en dat het zelfs negatieve invloed kan hebben op de stabiliteit van de politiek van
een staat (Edwards, Schaap 2002). In een representatieve democratie betreft burgerparticipatie
voornamelijk het kiezen van degene die hem of haar mag vertegenwoordigen. De vaststelling van
publiek beleid is een exclusieve taak van de staat. Publiek beleid moet representatief zijn voor wat ten
minste de meerderheid van de bevolking wil. De enige die deze representativiteit kan garanderen is
de staat, welke wordt gecontroleerd door een democratisch gekozen volksvertegenwoordiging
(Pröpper en Steenbeek, 1999:56). Binnen deze democratie opvatting is de rol van interactief bestuur
gering. Participatie betreft in deze visie een mogelijke inbreuk op representativiteit van het beleid,
omdat er bij interactief bestuur noodzakelijkerwijs een selectie gemaakt dient te worden uit de gehele
populatie.
2.3.2 Participatieve democratie
In de tweede visie op een democratie, de participatieve democratie, is een meer actieve rol
weggelegd voor burgers. Naast de rol van kiezer, wordt de burger ook betrokken bij de vorming en
uitvoering van beleid (Edwards en Schaap, 2002). Publiek beleid is in deze niet de exclusieve taak
van de overheid en hoeft ook niet altijd centraal vastgesteld te worden. Ook individuen en andere
maatschappelijke organisaties kunnen beleid ontwikkelen (Pröpper en Steenbeek, 1999:58). Het
participatieve democratiemodel heeft voornamelijk een pragmatische inslag. Dit wil zeggen dat de
precieze verhouding tussen de directe en indirecte democratie en de wijze waarom er invulling wordt
gegeven aan een bepaalde bestuursstijl afhangt van de situatie en het probleem. De mate van
burgerparticipatie kan derhalve situationeel verschillen.
2.3.3 Directe democratie
Naast deze twee opvattingen over de democratie, kan er ook nog de directe democratie
onderscheiden worden. Binnen deze opvatting zouden burgers zelf de politieke beslissingen moeten
nemen. Dit kan gebeuren door middel van referenda en burgerinitiatieven. In tegenstelling tot de
participatieve democratie is de burger in een directe democratie niet zozeer mede vormgever van
beleid, maar de kiezer ervan. In referenda kunnen beleidsvoorstellen tenslotte alleen maar
aangenomen of afgewezen worden (Edwards en Schaap, 2002). Deze democratievorm zal in dit
onderzoek geen rol van betekenis spelen, omdat hier een actieve rol van de burgers gewenst is.
In navolging van Fung (2006) zal er in dit onderzoek vanuit gegaan worden dat de twee overige
democratievormen, de participatieve en de representatieve, elkaar niet uitsluiten, maar aanvullend
kunnen zijn. Waar een democratie in essentie representatief is, kan deze vormen van de participatieve
visie in zich hebben.
2.4 Rollen van burgers
Naast de verschillende vormen van democratieën is er in de tweede plaats een onderscheid te maken
in de rol die burgers kunnen aannemen in een democratisch proces. Uit de beschrijving van de
verschillende democratiemodellen komt een grote diversiteit van rollen van burgers in een democratie
17

naar voren. In Nederland wordt de burger een belangrijke rol toebedacht in de totstandkoming van
beleid (Bovens, 2005:134). Bovens (2005:134) onderscheidt in deze de burger als kiezer en als klant.
Edwards en schaap (2002:11) voegen hier nog de burger als onderdaan en coproducent aan toe.
Gecombineerd geeft dit de volgende verschillende visies op de rol van burgers:
Fig. 2.3: Rol burgers
Kiezer Degene die kan beslissen over de personele vertegenwoordiging van de
gemeenschap en over beleidsbeslissingen die door de volksvertegenwoordiging
voorgelegd worden.
Onderdaan De passieve ontvanger van de beslissingen van de volksvertegenwoordiging
Coproducent De actieve meedenker over probleemdefinities, doelen, beslissingen, uitvoering van
beleid.
Klant Degene die hetzij passief diensten aanvaardt, hetzij actief de dienstverlening mede
vorm geeft dan wel corrigeert of zich beklaagt
(Edwards en Schaap, 2002)
De rollen van burgers als onderdaan en klant kunnen bij voorbaat uitgesloten worden van het
onderzoek, omdat hierin geen actieve rol voor de bewoners in de wijken is weggelegd. Het
functioneren van burgers in de rol van kiezer en van coproducent zullen in volgende paragrafen verder
uitgewerkt worden.
2.4.1 Burger als kiezer
De burger als kiezer is te koppelen aan het functioneren als burger in een representatieve democratie.
Het primaat ligt in de beleidsvoorbereiding en tijdens de besluitvorming vooral bij de gekozenen: de
burger heeft vooral een reagerende taak. Edwards en Schaap (2002:12) onderscheiden een aantal
momenten waarop burgers als kiezer een rol hebben: voor, tijdens en na de verkiezing of tijdens een
referendum.
Fig. 2.4: de kiezersrol geconcretiseerd.
Periode Burgerrol bij verkiezing van
vertegenwoordigers
Voor verkiezingen - Beïnvloeden van
partijprogramma’s
- Verzamelen van informatie
- Voordragen van kandidaten
Tijdens verkiezingen - Besluiten tot het uitbrengen
van de stem
- Bepalen van voorkeur
Na verkiezingen - Informatie verzamelen over
gedrag vertegenwoordigers
Burgerrol bij referendum
- Verzamelen van informatie
- Lobbyen voor het houden van
een referendum
- Besluiten tot het uitbrengen
van de stem
- Bepalen van voorkeur
- Consequenties verbinden aan
ervaringen
18

(Edwards en Schaap, 2002:12)
- Participeren in traditionele
kanalen voor burgerparticipatie
- Consequenties verbinden aan
ervaringen
Het participeren in de traditionele kanalen voor burgerparticipatie betreft in deze de
inspraakprocedures waarbij burgers worden geïnformeerd over het beleid en daarop kunnen
reageren. Inspraak wordt derhalve in dit onderzoek gezien als een onderdeel van de representatieve
democratie en niet als vorm van de participatieve.
2.4.2 Burger als coproducent
Waar de burger als kiezer slechts een marginale rol speelt, speelt de burger als coproducent een
meer actieve rol bij het tot stand komen van beleid. De burger in de rol als coproducent is in essentie
nog steeds te plaatsen binnen het functioneren van burgers in de representatieve democratie. De
participatieve elementen waarover het beschikt zijn hier aanvullend aan. Het beleid komt op
verschillende niveaus in interactie met burgers en bestuur tot stand. Om deze reden wordt dan ook
vaak gekozen voor de term interactieve beleidsvorming of interactief bestuur (Edwards en Schaap,
2002:12). Pröpper en Steenbeek (1998: 293) omschrijven interactief bestuur als: ‘Een beleidsproces
waarin burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven en/of andere overheden in een zo vroeg
mogelijk stadium betrokken worden om in een open wisselwerking en/of samenwerking met hen tot de
voorbereiding, de bepaling, de uitvoering en/of evaluatie van beleid te komen.’
Edelenbos (2000: 39) hanteert een vergelijkbare definitie van interactief bestuur, namelijk: ‘Het
vroegtijdig betrekken van burgers en andere belanghebbenden bij de vorming van beleid, waarbij in
openheid en op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat problemen in kaart worden gebracht
en oplossingen worden verkend die van invloed zijn op het uiteindelijke politieke besluit.’
In bovenstaande definities worden in zekere mate al de criteria aangedragen voor het beoordelen van
de uitvoer van interactief bestuur. In dit onderzoek zal gestart worden met een meer open definitie,
namelijk die van Denters et al. (2002:1) welke interactief bestuur definiëren als:
Manieren van beleidsvorming waarbij een overheid in beginsel alle belanghebbenden in meer of
mindere mate mogelijkheden geeft de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering
en/of de beleidsevaluatie te beïnvloeden.’
Later in het onderzoek zal deze definitie nog verder gespecificeerd worden, om interactief bestuur
duidelijker te kunnen onderscheiden van andere vormen van participatie.
19

Het moge duidelijke zijn dat interactief bestuur geen vaststaande vorm is, maar kan plaatsvinden in
verschillende vormen, waarbij de participatie dus in meer of mindere mate interactief kan zijn. Een
veel gebruikte vorm voor het ordenen van de manier van participatie is de participatieladder. Deze
ladder, ontwikkelt door Arnstein (1969), classificeert de participatie op basis van de status van de
uitkomsten van het participatietraject.
Fig 2.5: Participatieladder
Toenemende
invloed
participant
Informeren
Raadplegen
Adviseren
Coproduceren
Meebeslissen
Een veel geuit kritiekpunt op de participatieladder is het normatieve karakter. Hoger op de ladder
suggereert beter, terwijl in sommige gevallen adviseren of raadplegen de beste optie voor het
betrekken van burgers kan zijn (Fung, 2006). De participatieladder zal derhalve gebruikt worden voor
het bepalen van de mate van interactie en niet voor het beoordelen ervan.
In dit onderzoek zullen de treden ‘raadplegen’ en ‘informeren’ niet meegenomen worden als interactief
beleid, omdat de burgers binnen deze treden geen actieve rol spelen bij de beleidsvorming.
2.5 Bestuursstijlen
Niet alleen de burgers kunnen binnen een democratie verschillende vormen aannemen. Ook het
bestuur kan verschillende bestuursstijlen hanteren. Pröpper en Steenbeek (1998) beschrijven in het
algemeen zeven verschillende bestuursstijlen:
Fig. 2.6 bestuursstijlen.
Faciliterende stijl het bestuur biedt ondersteuning (tijd, geld, deskundigheid, materiële
hulpmiddelen)
Samenwerkende stijl Het bestuur werkt met ander partijen op basis van gelijkwaardigheid
Delegerende stijl Het bestuur geeft aan de participant de bevoegdheid om binnen
20

andvoorwaarden zelf beslissing te nemen of uitvoering aan beleid te
geven
Participatieve stijl Het bestuur vraagt een open advies waarbij er nog ruimte voor discussie
en inbreng is. Dit betekent onder meer dat de participant een eigen
probleemdefinitie en oplossingsrichting kan geven
Consultatieve stijl Het bestuur raadpleegt de participant over een gesloten vraagstelling:
deze kan zich uitspreken over een gegeven beleidsaanpak binnen een
gegeven probleemomschrijving
Open autoritaire stijl Het bestuur voert geheel zelfstandig beleid. Om het beleid bekend te
maken, verschaft het hierover informatie. Om het beleid te laten slagen,
tracht het doelgroepen zo nodig te overtuigen of te overreden.
Gesloten autoritaire stijl Het bestuur voert geheel zelfstandig beleid en verschaft hierover geen
informatie.
Bovenstaande bestuursstijlen zijn echter niet allemaal randvoorwaardelijk voor burgerparticipatie en
zeker niet voor interactief bestuur. Beide autoritaire stijlen leiden niet tot burgerparticipatie, omdat de
burger hierin geen rol heeft. Binnen de overgebleven bestuursstijlen maken Pröpper en Steenbeek
(1999) het onderscheid tussen de interactieve en de niet interactieve bestuursstijlen:
Fig.2.7: Interactieve bestuursstijlen.
Faciliterende stijl
Samenwerkende stijl
Delegerende stijl
Participatieve stijl
Consultatieve stijl
Interactief
Inspraak
In dit onderzoek zal de participatieve stijl ook meegenomen worden onder de interactieve
bestuursstijlen. Uitgaande van de in dit onderzoek gehanteerde definitie van interactief bestuur -.
Manieren van beleidsvorming waarbij een overheid in beginsel alle belanghebbenden in meer of
mindere mate mogelijkheden geeft de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering en/of
de beleidsevaluatie te beïnvloeden.’’ – past de bewoner in een rol waar zij in een open wisselwerking
het bestuur kan adviseren hier ook onder. De consultatieve stijl zal in het onderzoek niet worden
meegenomen als interactief bestuur, omdat in deze stijl de burgers worden geraadpleegd over een
gesloten vraagstelling. Zodoende kunnen zij niet vroegtijdig in het proces betrokken worden.
Edwards en Schaap (2002:13) koppelen in navolging van Pröpper en Steenbeek (2001) de
participatieladder aan de rol van de burgers en het bestuur. In onderstaand figuur 2.8 zijn beide rollen
aan elkaar gekoppeld, met daarbij geconcretiseerd op welke wijze besluitvorming in deze gevallen zal
21

plaatsvinden. Zoals in onderstaand figuur zichtbaar, omvat de rol van coproducent meer dan alleen de
ladder ´coproduceren´ op de participatieladder. Onder coproducent worden alle vormen van
participatie verstaan waar de burgers actief kunnen meedenken over beleid. De rol van coproducent
staat in dit onderzoek gelijk aan de rol van burgers in interactief bestuur.
Fig. 2.8: De rol van coproducent geconcretiseerd
Participatieladder Rol burger Rol bestuur Concretisering
Meebeslissen Initiatiefnemer Faciliterend -Initiatief, strategische keuzen
liggen bij de burgers
-Bestuur biedt faciliteiten
Interactie: veelal met ambtenaren
-Besluitvorming door bestuur:
marginaal toetsend
Coproduceren Samenwerkingspartner Samenwerkend -Strategische keuzen in
gezamenlijkheid
Evt. Samenwerkingsverband
-Interactie met ambtenaren en
bestuurders
-Besluitvorming door alle partners,
geen politiek primaat
Medebeslisser Delegerend -Strategische keuzen door het
bestuur
-Burgers werken uit, ruimte voor
eigen invulling
-Interactie veelal met ambtenaren
en bestuurders
Adviseur Adviseur Participatief -Strategische keuzen door het
bestuur
-Burgers kunnen open advies
geven, eigen probleemdefinitie en
oplossingsrichting inbrengen
-Interactie veelal met ambtenaren
en bestuurders
-Handhaving primaat politieke
besluitvorming
(Edwards en Schaap, 2002:13)
Ondanks dat de bestuursstijlen en de burgerrollen gekoppeld zijn, wil dit niet suggereren dat hier een
causaal verband in te herkennen is. Het laat enkel zien welke burgerrollen en bestuursstijlen hetzelfde
participatieniveau hebben.
22

2.6 Moment van participatie
Duidelijk mag zijn dat interactief beleid voor kan komen in verschillende vormen. Uit de door Denters
et.al. (2002:1) gehanteerde definitie komt naar voren dat interactief bestuur ook op verschillende
momenten kan plaatsvinden en wel tijdens ‘’de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling,
beleidsuitvoering en/of de beleidsevaluatie”. De mate van interactiviteit kan dus per fase verschillen.
Voor de volledigheid zal in dit onderzoek het beleidfasenmodel van Hoogerwerf (2008) gehanteerd
worden, omdat deze een completer beeld schetst van de verschillende fasen in de beleidscyclus.
Fig. 2.1: Beleidscyclus
Agendavorming
(Hoogerwerf, 2008)
Beleidsvoorbereiding
Besluitvorming
Terugkoppeling
Beleidsuitvoering
Beleidsevaluatie
Fig. 2.2 Beleidsfasen.
Agendavorming Proces waarbij maatschappelijke problemen de aandacht van het publiek en
van de beleidsbepalers krijgen.
Beleidsvoorbereiding Het verzamelen en analyseren van informatie en het formuleren van
adviezen met het oog op het te voeren beleid.
Besluitvorming Het bepalen van de gekozen middelen en de gekozen doeleinden
Beleidsuitvoering Het toepassen van de gekozen middelen voor de gekozen doeleinden.
Beleidsevaluatie Het beoordelen van de inhoud, het proces en/of de effecten van een beleid
aan de hand van bepaalde criteria.
Terugkoppeling Het verwerken van een beoordeling van de inhoud, het proces en/of de
effecten van een beleid en het op basis daarvan opnieuw bepalen van het
beleid of het beleidsproces.
(Hoogerwerf, 2008)
In dit onderzoek zal er ook op het gebied van het moment van de participatie een voorwaarde
ingebouwd worden voor het beoordelen van de participatie als interactief bestuur. Waar Denters et al.
(2002) spreken over ‘’de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering en/of de
beleidsevaluatie” zal in dit onderzoek de participatie minimaal moeten starten in de agenderende fase,
tijdens de beleidsvoorbereiding of vroegtijdig bij de besluitvorming. Hier is voor gekozen, omdat indien
bewoners pas vanaf de beleidsuitvoering betrokken worden zij niet of nauwelijks meer invloed op het
beleid kunnen uitoefenen.
23

2.7 Concretisering interactief bestuur
In paragraaf vijf is dit onderzoek afgetrapt met de algemene definitie van Denters et al. (2002:1) welke
interactief bestuur definiëren als:
Manieren van beleidsvorming waarbij een overheid in beginsel alle belanghebbenden in meer of
mindere mate mogelijkheden geeft de beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering
en/of de beleidsevaluatie te beïnvloeden.’
In dit onderzoek zal deze definitie op basis van de verschillende rollen van burgers de verschillende
bestuursstijlen verder geconcretiseerd worden. Waar Denters et al. (2002) spreken van
‘’beleidsvorming waarbij een overheid in beginsel alle belanghebbenden in meer of mindere mate
mogelijkheden geeft om invloed uit te oefenen’’, zal in dit onderzoek alleen participatie, waar de
burgers de rol van coproducent hebben, benoemd worden als interactief bestuur. Binnen interactief
bestuur kunnen burgers wel op verschillende niveaus coproducent zijn van het beleid. Naast de
burgerrol is er in de voorgaande paragrafen ook een onderscheid gemaakt in de bestuursrollen die als
interactief worden beschouwd en welke niet. Bij interactief betuur in dit onderzoek dient het bestuur de
participatieve, samenwerkende, delegerende of de faciliterende stijl aan te nemen. Tenslotte zullen in
de nieuwe definitie ook de voorwaarden met betrekking tot het moment van participatie meegenomen
worden. De definitie die in dit onderzoek gehanteerd zal worden voor interactief bestuur betreft:
Manieren van beleidsvorming waarbij het bestuur een participatieve, delegerende, samenwerkende of
faciliterende bestuurstijl hanteerd en waarbij het belanghebbenden in de rol van coproducent de
mogelijkheden geeft om, mininaal vanaf de agendavorming, beleidsvoorbereiding of vroegtijdig tijdens
de besluitvorming, het beleid te beïnvloeden.
2.8 Motieven
De keuze voor de bestuursstijlen en burgerrollen zijn afhankelijk van de motieven die met de
participatie nagestreefd worden. Daarnaast kan het behalen van de motieven een indicatie vormen
voor het bepalen van het succes van de participatie. Uit diverse literatuur is een breed scala aan
motieven voor het betrekken van burgers bij het beleid te onderscheiden. Misschien wel het meest
gehoorde motief is het verkleinen van ‘de kloof tussen burger bestuur’ (Edelenbos, 2000:81).
Hiernaast zijn nog een aantal motieven te onderscheiden voor het betrekken van burgers bij het
overheidsbeleid. De literatuur (o.a. edelenbos, 2008 en Brody et.al. 2009) beschrijft dat in het kader
van motieven een bepaalde mate van verworvenheid is te onderscheiden. Edelenbos (2000:89)
spreekt in deze over de motivatieketen: ‘’Een dusdanige samenhang tussen de motieven dat er een
keten is te onderscheiden.’’ Hij stelt dat het betrekken van burgers bij beleid zorgt voor het verhogen
van de democratische legitimiteit van het beleid. Dit zorgt er mede voor dat door het betrekken van
burgers de kloof tussen hen en het bestuur op zijn minst verkleind wordt. Doordat burgers en bestuur
beter gaan samenwerken is er meer kennis, informatie en deskundigheid aanwezig binnen de
beleidsvorming, waardoor het probleemoplossend vermogen vergroot wordt, alsmede de kwaliteit van
24

het beleid. Een hogere kwaliteit zal vervolgens weer leiden tot meer draagvlak van het beleid. Dit alles
zal zorgen voor een versnelling van het beleidsproces als geheel (Edelenbos, 2000:89).
Fig. 2.8: Motivatieketen
Verhogen
democratische
legitimiteit
Versnellen van
het beleidsproces
Dichten kloof
burger en bestuur
Vergroten
draagvlak voor
beleid
Vergroten van
probleemoplossend
vermogen
Verhogen van
kwaliteit van
beleid
Waar deze motieven gericht zijn op burgerparticipatie in het algemeen, definiëren Pröpper en
Steenbeek (1999:34) tien motieven die het bestuur specifiek kan hebben ten aanzien van de inzet van
interactieve beleidsvoering. Deze zullen hier volgend kort worden besproken.
Inhoudelijke verrijking
Het eerste motief dat is te identificeren is inhoudelijke verrijking. Inhoudelijk verrijking betreft het
verbeteren van de inhoud van het beleid (doelen, middelen, tijdskeuzen) zodat het beleid
slagvaardiger, effectiever, meer responsief of meer legitiem word (Pröpper en Steenbeek, 1999:34).
Dit motief komt in meerdere naslagwerken terug. Zo spreekt Leadbeater (2004) over participatie als
middel voor het komen tot dienstverlening dat beter aansluit bij de wensen van de bewoners.
Bewoners moeten met hun specifieke kennis een bijdrage leveren aan de inhoud van het beleid.
Het realiseren van een hoger ambitieniveau
Het tweede mogelijke motief betreft het realiseren van een hoger ambitieniveau. Dit hogere
ambitieniveau verwijst naar het streven naar meer en/of beter beleid. Burgers zouden hieraan moeten
bijdragen door het leveren van ideeën, tijd en/of financiële middelen.
Verbetering van het proces
Bij dit motief streeft het bestuur naar een verbetering van het beleidsproces en de samenwerking met
andere partijen. Het motief voor het laten participeren van bewoners kan hier bijvoorbeeld zijn om het
wederzijdse begrip te versterken of het verbeteren van de informatievoorziening.
Verbetering van de samenwerking met externe partijen
Binnen dit motief heeft interactief beleid als doel om de organisatie of samenwerking met externe
partijen, in dit geval dus de bewoners, te verbeteren.
25

Vergroting van draagvlak
Door het betrekken van bewoners bij het beleid of bij aspecten daarvan (o.a. probleemdefinitie,
beleidsinhoud, beleidsproces) moet interactief bestuur zorgen voor de steun van bewoners voor het
beleid. Vergroting van draagvlak zorgt voor een vergroting van de uitvoerbaarheid van beleid.
Verkorting van de tijdsduur, dan wel versnelling van beleid
In tegenstelling tot het motief realiseren van een hoger ambitieniveau heeft het bestuur bij dit motief
niet als doel het komen tot meer en/of beter beleid, maar slechts tot een versnelling van het al
beoogde beleid.
Vergroten van het probleemoplossend vermogen van de maatschappij
Het bestuur heeft binnen dit motief als doel van interactief beleid het vergroten van de
verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van burgers om bij te dragen bij het oplossen van
problemen. Dit motief is derhalve voornamelijk gericht op de houding en rol van burgers.
Uitbreiding van participatie en democratie
Met de participatie kan het bestuur als doel hebben het uitbreiden van de directe democratie, doordat
burgers actief bijdragen aan publieke zaken of het uitbreiden van de representatieve democratie
doordat volksvertegenwoordiging en bestuur een beter zicht hebben op wat er in de samenleving
speelt.
Verbetering van de interne organisatie
Doel van de interactie met burgers is in dit geval het blootleggen van eventuele problemen in de
interne organisatie.
Verbetering van het imago
Het laatste motief betreft het inzetten van interactief beleid voor het vergroten van positieve
beeldvorming. Aanname hierbij is de bewoners interactief beleid als iets positiefs ervaren.
Het bestuur kan dus verschillende, en meerdere, motieven hebben om te komen tot interactief beleid.
2.9 Burgerparticipatie voorwaarden
Het laatste deel van het theoretisch kader zal zich richten op de voorwaarden waaraan theoretisch
voldaan zou moeten worden wil interactief beleid succesvol zijn. Pröpper en Steenbeek (1999:35)
inventariseren aan de hand van een literatuurstudie een aantal kernvoorwaarden voor succesvol
interactief bestuur. Indien aan deze voorwaarden wordt voldaan, is dit een stimulans voor het
interactief beleid. De voorwaarden die geformuleerd worden zijn: openheid, duidelijkheid vooraf over
rol en inbreng van het bestuur en participanten, meerwaarde van participatie, constructieve relatie,
geschikte problematiek en voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen. Geen vorm van
participatie zal waarschijnlijk volledig voldoen aan alle voorwaarden. Pröpper en Steenbeek (1999:26)
26

stellen in deze dat er in beperkte mate sprake is van succesvolle burgerparticipatie. In onderstaande
paragrafen zullen alle kernvoorwaarden toegelicht worden.
2.9.1 Openheid
De eerste kernvoorwaarde die genoemd wordt is ‘openheid’. Deze openheid is zowel aan de kant van
het bestuur als van de kant van de participant vereist. Het is van belang dat er een bepaalde mate van
beleidsruimte is en dat het bestuur het beleid niet al vastgesteld heeft. Daarnaast is het van belang
dat het bestuur in staat en bereid is zijn invloed te delen met de participanten. Ten slotte is het voor
het bestuur van belang dat zij bereid zijn om de participanten goed te informeren over het
beleidsproces en welke afwegingen er hierin gemaakt zijn. Ook de participant dient open te staan voor
interactieve beleidsvoering wil dit een succes zijn. In eerste plaats dient de participant open te zijn in
zijn of haar opvattingen, deze moeten niet onveranderlijk zijn. Interactief beleid vergt indien
noodzakelijk van zowel het bestuur als van de participant een zekere mate van geven en nemen.
Daarnaast is het voor de participanten van belang dat zij bereid zijn hun kennis en inzichten te delen
met het bestuur.
2.9.2 Duidelijkheid vooraf over rol en inbreng van het bestuur en van de participanten.
Bij interactieve beleidsvoering is het van belang dat er wordt gedaan aan het managen van
verwachtingen om teleurstelling achteraf, zowel van het bestuur, als van de participant, te voorkomen.
Voor het bestuur is het in deze van belang dat zij zich bewust zijn van de voorwaarden waaraan zij de
uitkomsten van het interactieve proces toetst. Zodoende kunnen de participanten kennis nemen van
de randvoorwaarden waarbinnen het beleid vorm moet krijgen. Ten tweede dient het bestuur van te
voren openheid te geven over welke rol zij zelf speelt en welke rol de participanten krijgen. Zodoende
kan er tijdens het proces geen misvatting ontstaan over de status van de inbreng van de participant.
Daarnaast is het van belang dat er intern in de twee partijen, dus het bestuur en de participanten,
geen grote meningsverschillen zijn en dat beide partijen als eenheid kunnen optreden.
2.9.3 Meerwaarde van participatie
Participatietrajecten zijn alleen zinvol als zij ook daadwerkelijk iets toevoegen aan het beleidsproces.
De bijdrage die door het bestuur van de participanten verwacht wordt kan verschillend van aard zijn.
Zo kan het bestuur vragen om een eigen beleidsinspanning van de participanten, het aanreiken van
relevante en ontbrekende kennis, steun of draagvlak bieden voor de inhoud of het proces van het
beleid en aan het verbeteren van de verhouding en de communicatie met de participanten. Het is
echter wel van belang dat de verwachtingen die het bestuur heeft van de inbreng van de participanten
reëel en haalbaar is om teleurstellingen te voorkomen.
27

2.9.4 Constructieve relatie
De vierde kernvoorwaarde betreft een constructieve relatie tussen het bestuur en de burgers. Pröpper
en Steenbeek (1999:41) maken hierin onderscheid tussen de structurele, culturele en persoonlijke
relatie. Bij de structurele relatie is het van belang dat beide partijen elkaar nodig hebben, zodat de
samenwerking niet geheel vrijblijvend is. Ook de aanwezigheid van een samenwerkingsstructuur
draagt positief bij aan de structurele relatie. Vanuit de culturele benadering is het van belang dat het
bestuur en de participanten een gezamenlijk zin- en betekenisgeving hebben. Dit betekent niet dat
men geen meningsverschillen heeft, maar dat deze door gedeelde waarden wel overbrugbaar zijn.
Ten slotte is de persoonlijke relatie tussen de vertegenwoordigers van beide partijen van belang. Deze
dient minimaal werkbaar te zijn.
2.9.5 Geschikte problematiek
Bij interactief beleid is het van belang dat de aard van de problematiek zich leent voor de inzet van
interactief beleid. Pröpper en Steenbeek (1999:44) benoemen hierin dat de problematiek niet te urgent
mag zijn, zodat er geen tijd is om te praten, maar er direct een beslissing genomen moet worden.
Daarnaast is het van belang dat de problemen voldoende belangrijk zijn en in de belangstelling staan.
De inzet van interactief beleid kost extra inspanningen, de problemen moeten derhalve wel voldoende
in de aandacht staan en belangrijk zijn voor burgers om te participeren en het voor het bestuur om de
burger te raadplegen. Ook is het van belang dat de problematiek hanteerbaar is. Dit houdt in dat de
problematiek de competentie van het bestuur niet te boven gaat en de problematiek kan worden
afgeschermd van andere problemen. Daarnaast moet het probleem niet te technisch zijn willen de
participanten hier zinvol over kunnen mee beslissen. Ten slotte is het in de meeste gevallen van
belang dat de problematiek in tijd af te bakenen is om het overzichtelijk te houden. Dit hoeft echter niet
het geval te zijn wanneer men langdurig met elkaar samenwerkt. Dan dienen echter wel de stappen
en deelprocessen duidelijk afgebakend te worden.
2.9.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen
De laatste kernvoorwaarde betreft de aanwezigheid van voldoende capaciteit en hulpmiddelen.
Interactieve beleidsvoering kost zowel aan de kant van het bestuur, als van de participanten extra
inspanningen. Het is van belang dat de inspanningen aansluiten bij de capaciteiten van de betreffende
groep.
2.10 Representativiteit
Als aanvulling op de door Pröpper en Steenbeek benoemde voorwaarden voor succesvol interactief
beleid wordt in dit kader ook de representativiteit van de participanten, en daaraan gekoppeld het
bereik van de participatie meegenomen. Omdat een belangrijk onderdeel van burgerparticipatie op
wijkniveau gericht is op het verkrijgen van de prioriteiten vanuit de wijk, is het van belang dat wat er
naar boven komt uit de participatie ook representatief is voor de wensen van de bewoners van de wijk.
Abel en Stephan (2000) stellen dat met participatie vaak slechts een kleine elite bereikt wordt. Dit
komt mede voort uit het feit dat de meer achterstelde burgers andere prioriteiten hebben dan het
28

deelnemen aan participatietrajecten. Fung (2000) stelt dat voor het succesvol betrekken van bewoners
er gekeken moet worden naar of de groep voldoende representatief is voor de relevante populatie.
2.11 Samenvatting
In dit hoofdstuk is vastgesteld binnen welke kaders burgerparticipatie moet vallen wil het aangemerkt
worden als interactief beleid. Hiervoor kan gekeken worden naar de overkoepelende visies op
democratie en de daarbinnen te plaatsen bestuursstijlen en burgerrollen. Daarnaast zijn er een aantal
motieven welke het bestuur kan hebben voor het inzetten van interactieve beleidsvoering. Deze
informatie kan gebruikt worden voor het mede bepalen van het succes van de participatie. Daarnaast
zijn er een aantal kernvoorwaarden gedefinieerd aan de hand waarvan bepaald kan worden in
hoeverre er sprake is van succesvol interactief beleid. Met dit theoretisch kader kan onderzocht
worden welke vorm van interactief bestuur er is toegepast en in hoeverre dit succesvol is geweest en
welke factoren hieraan al dan niet hebben bijgedragen. In het conceptueel model, op de volgende
bladzijde, zijn de diverse theorieën schematisch met elkaar in verbinding gebracht.
29

Fig. 2.10: Samenvatting Theoretisch kader.
Representatief participatief direct
Burger als klant
Motieven voor interactieve
beleidsvoering
Burgerrollen
Visie op democratie
Initiatiefnemer
Samenwerkingspartner
Coproducent
Adviseur
Burger als
coproducent
Interactieve
beleidsvoering
Participatie
arena
Voorwaarden,
bereik,
represent
ativiteit
Succesvolle
participatie
Bestuurstijl
Faciliterend
Samenwerkend
Delegerend
Participatief
30

Hoofdstuk 3: De methodologie
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal ingegaan worden op de onderzoeksstrategie en de gebruikte methoden en
technieken. Daarnaast zullen de in hoofdstuk drie geformuleerde theoretische begrippen
geoperationaliseerd worden tot meetbare eenheden.
3.2 Onderzoekstrategie
De in dit onderzoek gehanteerde methode is een casestudy. Bij een casestudy worden enkele
gevallen van het onderzoeksonderwerp in hun natuurlijke omgeving onderzocht (van Thiel, 2007:97).
In dit onderzoek zullen enkele gevallen van interactief bestuur op wijkniveau in Rotterdam worden
onderzocht. Er is voor een casestudy gekozen, omdat deze methode het best recht doet aan de
unieke en specifieke omgeving welke de bestuurskunde kenmerken (van Thiel, 2007:97). De gevallen
van interactief bestuur die onderzocht worden zullen zeer uitgebreid bestudeerd worden. Door de
unieke context van de casussen is het echter, een binnen casestudies vaak voorkomend probleem,
moeilijk om de resultaten te generaliseren naar andere situaties (Flyvbjerg,2006). De externe validiteit
van casestudies is daarom gering, terwijl de interne validiteit juist hoog is (van Thiel, 2007:98).
3.3 Onderzoeksinstrumenten
In deze paragraaf zullen de onderzoeksinstrumenten verder worden toegelicht. Er zal op verschillende
niveaus van het onderzoek gebruik gemaakt worden van triangulatie. Triangulatie betreft het
verzamelen en/of verwerken van informatie op meer dan één manier en is een beproefde methode om
aantasting van de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek tegen te gaan (van Thiel, 2007:59).
In eerste plaats zal er gebruik gemaakt worden van triangulatie van de operationalisering: per
theoretisch construct zullen meerdere indicatoren worden opgesteld. Daarnaast zal er ook aan
triangulatie van informatie gedaan worden. Dezelfde informatie zal uit verschillende bronnen gehaald
worden. Ten slotte zal er nog triangulatie van onderzoeksmethoden plaatsvinden. Er zal gebruik
gemaakt worden van inhoudsanalyse, interviews en observaties over hetzelfde onderwerp. In
onderstaande paragrafen zullen deze methoden verder toegelicht worden. Hierbij zal voornamelijk
ingegaan worden op de betrouwbaarheid en validiteit van de gekozen onderzoeksinstrumenten.
Betrouwbaarheid en validiteit zijn belangrijke criteria voor wetenschappelijk onderzoek. Beide
concepten zullen hier volgend kort worden toegelicht. In de literatuur worden vele verschillende
vormen van validiteit onderscheiden. In navolging van Van Thiel (2007:56) zal er in dit onderzoek
aandacht besteed worden aan de interne en externe validiteit. De interne validiteit betreft de
geldigheid van het onderzoek, oftewel is er gemeten wat men wilde meten? (van Thiel, 2007:55). De
externe validiteit betreft de generaliseerbaarheid van het onderzoek. De betrouwbaarheid van het
onderzoek wordt voornamelijk bepaald door de nauwkeurigheid en de consistentie waarmee de
variabelen worden gemeten.
31

3.3.1 Inhoudsanalyse
In de eerste plaats zal er gebruik gemaakt worden van de analyse van bestaand materiaal, oftewel
inhoudsanalyse. Bestaand materiaal betreft onderzoeksinformatie dat voor een ander doel is
geproduceerd, maar gebruikt kan worden voor het onderzoek (van Thiel, 2007:115). Er zal dan
voornamelijk gebruik gemaakt worden van de analyse van primair materiaal. Dit betreft
onderzoekinformatie die niet voor onderzoek is geproduceerd en/of nog niet eerder voor onderzoek is
gebruikt (van Thiel, 2007:115). In dit kader zal er vooral gebruik gemaakt worden van beleidsnota’s en
andere ambtelijke stukken, maar ook van documentatie van bewonersverenigingen.
3.3.2 Interviews
In het kader van triangulatie zal er naast de inhoudsanalyse ook een aantal interviews afgenomen
worden. Het interview is een veelgebruikte methode in casestudy onderzoek (Van Thiel, 2007:106).
Interviews zijn een flexibele manier om informatie te verzamelen en stelt de onderzoeker in staat
aanvullende vragen te stellen. Zodoende kan men achtergrondinformatie, verdieping en
verduidelijking over het onderzoeksobject verkrijgen. In dit onderzoek zal gebruik gemaakt worden van
een semi-gestructureerd interview. Dit betreft een interview waar niet alle vragen vast staan, maar er
gewerkt zal worden vanuit een aantal hoofdvragen waarnaar er binnen het gesprek verdere
verduidelijking en verdieping over het onderzoekobject verkregen kan worden.
Het afnemen van interviews stelt hoge eisen aan de onderzoeker, welke dan ook de belangrijkste
mogelijke storingsbron is ten aanzien van de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek. De
onderzoeker dient goede kennis van de inhoud van het onderzoeksonderwerp te hebben en over
goede interviewvaardigheden te beschikken. Daarnaast spelen ook algemene contactuele
eigenschappen een rol (Van Thiel, 2007:113). Ook de gekozen vorm van interviews (in dit onderzoek
dus semi-gestructureerd) is van invloed op de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek.
Daarbij geldt hoe meer gestructureerd het interview, hoe meer valide en betrouwbaarder deze is (van
Thiel, 2007:113). De reden dat er derhalve toch gekozen is voor een semi-gestructureerd interview is
om meer vrijheid te hebben om dieper in te gaan op de materie. Om de validiteit en betrouwbaarheid
zo veel mogelijk te waarborgen is er gekozen om de theoretische constructen te nemen als leidraad
voor het interview. Het laatste punt ten aanzien van de validiteit en betrouwbaarheid van het interview
is de selectie van respondenten (van Thiel, 2007: 113). Omdat het onderzoek gebaat is bij een zo
groot mogelijke diversiteit aan respondenten is er gekozen om binnen de cases gericht respondenten
te selecteren welke een sleutelrol hebben in het proces. Er zal gericht gezocht worden naar
afgevaardigden van zowel de gemeente als waar mogelijk bewoners, of bewonersorganisaties.
3.3.3 Participerende observatie
De laatste onderzoeksmethode betreft participerende observatie. Tijdens dit onderzoek is stage
gelopen bij het team gebiedsgericht werken van de gemeente Rotterdam. Vanuit de afdeling
Bestuurlijke Juridische en Internationale zaken voert het team gebiedsgericht werken de regie op de
bestuurlijke contacten tussen stad en deelgemeente. Naast het onderhouden van het contact met de
32

deelgemeenten houdt het team zich bezig met het doorontwikkelen van het gebiedsgericht werken. In
deze rol is ook de doorontwikkeling van de burgerparticipatie binnen het gebiedsgericht werken een
taak van het team GGW. Vanuit deze positie kan de onderzoeker op verschillende momenten, zoals
bijeenkomsten, vergaderingen, maar ook tijdens informele gesprekken informatie voor het onderzoek
ingewonnen worden. Relevante observaties zullen vastgelegd worden.
3.4 Casusselectie
In dit onderzoek zullen de cases geselecteerd worden op basis van wat in de literatuur ook wel een
reputatiesteekproef genoemd wordt (Swanborn, 2008:55). Bij een reputatiesteekproef zal op basis van
de input van experts en sleutelpersonen op het gebied van het gebiedsgericht werken, en specifiek de
rol van burgerparticipatie hierin, een lijst van mogelijke cases opgesteld worden.
De eerste lijst welke hieruit naar voren is gekomen betrof de volgende:
• Singeldingen
• De Groene Hofjes
• Wijktafels Overschie
• Buurt Bestuurt
• Burgers voor Beverwaard groep
• Binnentuinen Rotterdam Noord
• Herinrichtingsprojecten Stationsingel
• Groenkleed
• Herinrichting PI Noordsingel
Ondanks dat er is geprobeerd om een zo breed mogelijk scala aan cases te onderzoeken, om het
veelvoorkomende probleem van een geringe externe validiteit zo veel mogelijk te ondervangen, is het
onderzoek gelimiteerd in de beschikbare tijd, waardoor er keuzes gemaakt dienen te worden. De
keuze voor de cases is gedaan op zowel pragmatische als inhoudelijke gronden. Pragmatisch gezien
is de factor tijd, alsmede de toegankelijkheid van cases, en de contactpersonen, hierbij bepalend zijn.
Inhoudelijk gezien zijn de cases geselecteerd op basis van homogeniteit van de onafhankelijke
variabelen. Hierbij is gekeken naar de onafhankelijke variabelen in de ‘ruime’ zin, hierbij moet gedacht
worden aan contextuele kenmerken, achtergrondvariabelen en condities (Swanborn, 2008:61). De
onafhankelijke variabelen in dit onderzoek zijn de betrokkenheid van bewoners bij gemeentelijk beleid
op wijkniveau. Bewoners moeten hierin de rol spelen die wordt nagestreefd door het college van B&W.
Deze stellen dat er vanuit informatie samen met bewoners gekomen moet worden tot
maatoplossingen voor de wijk. Waarbij bewoners dus meedenken, meehelpen en meetoetsen.
Op contextuele kenmerken konden de binnentuinen in Rotterdam Noord afgestreept worden, omdat
bewoners hier geen actieve rol bleken te hebben. De Groene Hofjes en de wijktafels in Overschie
33

vielen beide af, omdat deze niet toegankelijk bleken te zijn. Uiteindelijk zijn respondenten van
Singeldingen, Buurt Bestuurt, Burgers voor Beverwaard, Groenkleed en Herinrichting PI Noordsingel
benadert. Waarbij de betrokkenen van Singeldingen hadden toegezegd mee te werken, zijn deze later
afgehaakt.
Uiteindelijk zijn in het onderzoek vier cases onderzocht:
• Buurt Bestuurt
• Burgers voor Beverwaard
• Herinrichting PI Noordsingel
• Groenkleed
3.4.1 Selectie van respondenten
Binnen de diverse cases is getracht om respondenten te interviewen van zowel de participanten als
betrokkenen vanuit de gemeente. Binnen de cases Burgers voor Beverwaard, Herinrichting PI
Noordsingel en het Groenkleed project is dit gelukt en is zowel een afgevaardigde van de
participanten gesproken als een of meerdere respondenten die bij het betreffende participatietraject
betrokken waren vanuit de gemeente. Bij de Buurt Bestuurt is er voor gekozen om geen respondenten
te interviewen vanuit de bewoners, omdat hier honderden bewoners bij betrokken zijn en hier geen
representatieve selectie in gemaakt kon worden op basis van pragmatische gronden. Hier is er voor
gekozen om een zo groot mogelijke diversiteit aan respondenten te vergaren op deelgemeente en
stedelijk niveau, om de participatie toch van verschillende kanten te belichten. In alle gevallen zijn de
participanten geselecteerd op basis van informatie van sleutelpersonen. Binnen alle cases zijn door
de sleutelpersonen de overige relevante respondenten aangewezen. Onderstaand zal per case
beschreven worden welke repondenten geinterviewd zijn en welke rol zij spelen tijdens de participatie.
Voor een volledige lijst met namen verwijs ik graag naar de bijlage.
De steutelpersonen die zijn benadert voor het aandragen van de belangrijkste actoren binnen de
verschillende cases zijn een kwartiermaker klantenservice van de gemeente Rotterdam en een
Beleidsadviseur van het Team gebiedsgericht Werken.
Buurt Bestuurt
Voor de case de Buurt Bestuurt zijn de gebiedsmanager van de deelgemeente Noord en van de
deelgemeente Ijsselmonde gesproken. De gebiedsmanagers zijn in de wijken betrokken bij de
organisatie van de Buurt Bestuurt bijeenkomsten. Daarnaast is er gesproken met de portefuillehouder
Buurt Bestuurt van de bestuursdienst. Deze is verantwoordelijk voor het uitwerken van de methodiek
en is betrokken geweest bij de ontwikkeling ervan. Ten slotte is er gesproken met een medewerkster
van de deelgemeente Delfshaven, welke sinds het eerste uur betrokken is geweest bij de Buurt
Bestuurt bijeenkomsten.
34

Burgers voor Beverwaard
Bij de Burgers voor Beverwaard is er gesproken met de gebiedsmanager van de Beverwaard. Deze is
verantwoordelijk voor het directe contact met de bewonersvereniging. Daarnaast is er gesproken met
een van de leden en oprichters van de Burgers voor Beverwaard.
PI Noordsingel
Bij de case PI Noordsingel is er gesproken met de gebiedsmanager van het Oude Noorden, welke de
participatie van de bewonersvereniging mede heeft georganiseerd. Daarnaast is er gesproken met de
voorzitter van de bewonersvereniging Achter de muur.
Groenkleed
Bij de case Groenkleed is er met drie respondenten gesproken. In eerste plaats is er gesproken met
een van de bedenkers van het Groenkleed project, welke nogsteeds bij het project betrokken is.
Daarnaast is er gesproken met een gebiedscoördinator van de deelgemeente Charlois, welke
verantwoordelijk is voor het directe contact met het team Groenkleed. Ten slotte is er gesproken met
een beleidsmedewerker buitenruimte van de deelgemeente Charlois, welke inhoudelijk betrokken is bij
de aanleg van de Groenkleden en voor het afstemmen met het team Groenkleed.
35

3.5 Operationalisering
In deze paragraaf zullen de voor dit onderzoek belangrijkste theoretische constructen
geoperationaliseerd worden tot meetbare eenheden. De operationalisering is van groot belang voor de
betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek (van Thiel, 2007: 55). Indien de gekozen
operationalisering geen goede maatstaf is van het theoretische construct wordt de geldigheid van de
onderzoeksresultaten aangetast.
In onderstaand schema zullen de belangrijkste theoretische constructen geoperationaliseerd worden.
Fig. 3.1 Operationalisatie interactief beleid.
Variabele Conceptualisering Operationalisering
Interactief beleid Manieren van beleidsvorming
waarbij het bestuur een
participatieve, delegerende,
samenwerkende of
faciliterende bestuurstijl
hanteerd en waarbij het
belanghebbenden in de rol van
coproducent de mogelijkheden
geeft om, mininaal vanaf de
agendavorming,
beleidsvoorbereiding of
vroegtijdig tijdens de
besluitvorming, het beleid te
beïnvloeden.
-Wordt er door het bestuur een participatieve,
delegerende, samenwerkende of
faciliterende stijl gehanteerd?
-Zijn belanghebbenden coproducent van
beleid geweest?
-Zijn belanghebbenden mininaal vanaf de
agendavorming, beleidsvoorbereiding of
vroegtijdig tijdens de besluitvorming
betrokken geweest?
Waarbij de hierboven geformuleerde begrippen nog steeds vaag zijn zullen deze in onderstaande
tabel verder uitgewerkt worden. In eerste plaats zal het participatieniveau geoperationaliseerd worden.
Dit betreft de burgerrollen en bestuurstijlen die zijn gedefinieerd als interactief bestuur en hoe deze
van elkaar zijn te onderscheiden.
Fig. 3.2: Operationalisatie participatieniveau.
Participatieniveau Niveau waarop het
participatietraject interactief is.
Burgerrol / bestuursstijl
Initiatiefnemer / faciliterend:
-Initiatief, strategische keuzen liggen bij de
burgers
-Bestuur biedt faciliteiten
36

-Interactie: veelal met ambtenaren
-Besluitvorming door bestuur: marginaal
toetsend
Samenwerkingspartner / samenwerkend:
-Strategische keuzen in gezamenlijkheid
-evt. Samenwerkingsverband
-Interactie met ambtenaren en bestuurders
-Besluitvorming door alle partners, geen
politiek primaat
Medebeslisser / delegerend:
-Strategische keuzen door het bestuur
-Burgers werken uit, ruimte voor eigen
invulling
-Interactie veelal met ambtenaren en
bestuurders
Adviseur / participatief:
-Strategische keuzen door het bestuur
-Burgers kunnen open advies geven, eigen
probleemdefinitie en oplossingsrichting
inbrengen
-Interactie veelal met ambtenaren en
bestuurders
-Handhaving primaat politieke besluitvorming
In onderstaand figuur zal vervolgens het moment van de participatie geoperationaliseerd worden:
Fig. 3.3 Operationalisatie moment van participatie.
Moment van
participatie
Moment tijdens de
beleidsvorming waarin
belanghebbenden betrokken
zijn (voor interactief bestuur
minimaal tijdens
agendavorming,
beleidsvoorbereiding of
vroegtijdig tijdens
besluitvorming).
Agendavorming
-Proces waarbij maatschappelijke problemen
de aandacht van het publiek en van de
beleidsbepalers krijgen.
Beleidsvoorbereiding
-Het verzamelen en analyseren van
informatie en het formuleren van adviezen
met het oog op het te voeren beleid.
Besluitvorming
-Het bepalen van de gekozen middelen en
de gekozen doeleinden
37

Beleidsuitvoering
-Het toepassen van de gekozen middelen
voor de gekozen doeleinden.
Beleidsevaluatie
-Het beoordelen van de inhoud, het proces
en/of de effecten van een beleid aan de hand
van bepaalde criteria.
Terugkoppeling
-Het verwerken van een beoordeling van de
inhoud, het proces en/of de effecten van een
beleid en het op basis daarvan opnieuw
bepalen van het beleid of het beleidsproces.
In het laaste deel van de operationalisatie zullen ten slotte de verschillende motieven voor het gebruik
van interactief bestuur en de voorwaarden die er aan verbonden zijn geoperationaliseerd worden:
Fig. 3.4 Operationalisatie overige begrippen.
Motieven Reden om gebruik te maken
van interactief beleid
Voorwaarden Kernvoorwaarden voor
succesvol interactief bestuur.
- Inhoudelijke verrijking?
- Het realiseren van een hoger
ambitieniveau?
- Verbetering van het proces?
- Verbetering van de samenwerking met
externe partijen?
- Vergroting van draagvlak?
- Verkorting van de tijdsduur, dan wel
versnelling van beleid?
- Vergroten van het probleemoplossend
vermogen van de maatschappij?
- Uitbreiding van participatie en democratie?
- Verbetering van de interne organisatie?
- Verbetering van het imago?
Openheid:
- Er is beleidsruimte
- Het bestuur is in staat en bereid invloed te
delen met participanten
- Het bestuur is in staat en bereid
participanten inzicht te geven in het
beleidsproces en de afweging van besluiten
38

- De participant heeft geen onveranderlijke
opstelling of opvatting
- De participant is in staat en bereid invloed
te delen met bestuur
- De participant is in staat en bereid inzicht te
geven in zijn eigen afweging
Duidelijkheid vooraf:
- Het bestuur is er zich van bewust waaraan
de uitkomsten van het interactief traject toetst
- Het bestuur is zich ervan bewust welke rol
het zelf wil spelen en welke rol het de
participant wil toebedelen
- Het samenspel tussen de verschillende
geledingen van het bestuur maakt eenduidig
optreden naar buiten mogelijk en wordt niet
gehinderd door veel interne
meningsverschillen en interventies
- Het samenspel tussen de verschillende
geledingen van de participanten maakt
eenduidig optreden naar buiten mogelijk en
wordt niet gehinderd door veel interne
meningsverschillend of interventies.
Meerwaarde participatie:
- Het bestuur verwacht van de participanten
een bepaalde bijdrage.
- De participanten zijn in staat en bereid de
door het bestuur verwachte bijdragen te
leveren
Constructieve relatie:
Structureel
- Het bestuur en de participanten zijn
afhankelijk van elkaar om bepaalde
doelstellingen te realiseren
- Het bestuur en de participanten hebben al
een structuur voor de samenwerking
Cultureel
- Het bestuur en de participanten hebben
gemeenschappelijke zin of betekenisgeving
- De belangentegenstellingen tussen het
bestuur en de participanten zijn beperkt,
39

overbrugbaar of uitruilbaar
- Het bestuur en de participanten hebben
reeds een samenwerkingsverleden en een
samenwerkingsstructuur.
Persoonlijk
- De persoonlijke verhoudingen tussen het
bestuur en de participanten zijn werkbaar.
Geschikte problematiek
- De problematiek is niet dermate urgent dat
meteen een beslissing moet worden
genomen en moet worden opgetreden.
- De problematiek heeft voor het bestuur
voldoende gewicht in relatie tot de extra tijd
inspanningen en geld.
- De participanten zijn geïnteresseerd in de
problematiek; deze is voor hen belangrijk en
herkenbaar en sluit aan bij hun
belevingswereld en tijdshorizon
- De problematiek gaat de competentie van
het bestuur niet te boven
- De problematiek kan worden afgebakend
van andere problemen
- De problematiek is voldoende in tijd af te
bakenen
- De problematiek is voor de participanten
niet te technisch
- De problematiek is niet dusdanig binnen het
bestuur gepolitiseerd dat participatie
problematisch is.
- De problemen en de oorzaken hiervoor zijn
nog niet uitgeanalyseerd en/of hierover staat
nog onvoldoende overeenstemming in het
publieke domein
- De (beste) beleidsaanpak voor de
problematiek is nog niet bekend en/of
hierover bestaat nog onvoldoende
overeenstemming in het publieke domein.
- Het is niet noodzakelijk om de problematiek
of belangrijke aspecten daarvan geheim te
houden
40

Representativiteit Mate waarin de participerende
bewoners representatief zijn
voor de relevante doelgroep.
Bereik Aantal personen van de
relevante doelgroep dat met de
participatie bereikt wordt.
Voldoende hulpmiddelen:
- Het bestuur heeft voldoende menskracht,
geld en andere middelen beschikbaar
- De participanten hebben voldoende
menskracht, geld en andere middelen
beschikbaar
- Het bestuur vindt participerende groep
representatief voor de relevante doelgroep
- Participanten vinden participerende groep
voldoende representatief voor de relevante
doelgroep
- Het bestuur vindt het bereik van de
participatie voldoende
- Participanten vinden het bereik van de
participatie voldoende
41

Hoofdstuk 4: Gebiedsgericht werken in de gemeente Rotterdam
4.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal kort worden ingegaan op de context en achtergrond van het gebiedsgericht
werken in de gemeente Rotterdam. In paragraaf twee zal worden ingegaan op de geschiedenis en de
huidige bestuurlijke en ambtelijke inrichting van de stad en gemeente Rotterdam. In paragraaf drie zal
de geschiedenis, toekomst en de rol van het typisch Rotterdamse deelgemeentebestel worden
beschreven. In paragraaf vier zal de bestuursdienst besproken worden, welke binnen het concern
Rotterdam verantwoordelijk is voor het doorvoeren en doorontwikkelen van het gebiedsgericht
werken. In paragraaf vijf zal ingegaan worden op de trend van het gebiedsgericht werken in Nederland
en hoe hier in Rotterdam invulling aan is gegeven. In paragraaf zes zal ten slotte een eerste blik
geworpen worden op de rol en positionering van burgerparticipatie in het gebiedsgericht werken.
4.2 Gemeente Rotterdam
De stad Rotterdam is sinds 1270 in ruim 750 jaar van een kleine nederzetting aan de benedenloop
van de rivier de Rotte uitgegroeid tot de grootste haven van Europa (Rotterdam, 2012). Momenteel telt
de gemeente Rotterdam ongeveer 616.250 inwoners en is hiermee, op Amsterdam na, de gemeente
met de meeste inwoners van Nederland. De gemeente is voor burgers over het algemeen de meest
zichtbare bestuurslaag (Breeman et.al.2008:89). De burgers worden in de gemeente Rotterdam
vertegenwoordigd door de gemeenteraad. De gemeenteraad is in een gemeente het hoogste
bestuursorgaan. De gemeenteraad van Rotterdam bestaat uit 45 leden die rechtstreeks door de
stemgerechtigde inwoners zijn verkozen. Sinds de verkiezingen van 2010 zijn de PvdA en Leefbaar
Rotterdam, met beide 14 zetels, de grootste partijen. Daarna volgen VVD en D66 beide met 4 zetels.
Het CDA heeft 3 zetels en de SP heeft er twee. Met 1 zetel is de combinatie SGP/Christen unie het
minst vertegenwoordigd in de gemeenteraad. De voornaamste functie van de gemeenteraad is het
stellen van kaders en het controleren van het college van burgemeester en wethouders. Het college
van B&W is onder de gemeenteraad geplaatst en vormt het dagelijkse bestuur van de stad. In
Rotterdam bestaat deze uit burgermeester Aboutaleb en acht wethouders van de PvdA (3), D66 (2),
VVD (2) en het CDA (1).
De ambtelijke organisatie van het concern Rotterdam was tot voor kort onderverdeeld in 17
gemeentelijke diensten. Per 1 juni 2012 is dit aantal diensten teruggebracht tot vijf clusters. Deze
ontwikkeling zou moeten zorgen voor een betere samenwerking binnen de gemeente Rotterdam en
met de partners van buitenaf (Rotterdam, 2012b).
In onderstaand figuur zijn de vijf nieuwe clusters: maatschappelijke ontwikkeling, stadsbeheer,
stadsontwikkeling, dienstverlening en werk & inkomen goed zichtbaar, met daaronder de oude
diensten welke in het cluster zijn opgegaan.
42

Fig. 4.1: Organogram Gemeente Rotterdam (Zie bijlage 1 voor groter exemplaar)
Opvallend voor de Rotterdamse situatie is de aanwezigheid van de deelgemeenteraden. Deze zijn
van oudsher opgericht om de bewoners meer bij het beleid van de stad te betrekken. Ook nu spelen
ze nog een belangrijke rol bij het betrekken van bewoners bij het beleid van de stad. Op de
geschiedenis en rol van de deelgemeenten zal in volgende paragraaf verder worden ingegaan.
4.3 Deelgemeentebestel Rotterdam
Mede door de voor Nederlandse begrippen grote schaal, heeft Rotterdam, samen met Amsterdam,
gekozen voor het instellen van deelgemeenten (in Amsterdam stadsdelen) (Korsten en Tops,
1998:140). Het instellen van deelgemeenten zou het bestuur dichter bij de bewoners van Rotterdam
moeten brengen. De Verenigde Rotterdamse deelgemeenten (VRD) noemt als voornaamste functie
van de deelgemeenten het organiseren van een stevig verankerde betrokkenheid van burgers en van
partners op decentraal en centraal niveau. Los van de daadwerkelijke werking van het
deelgemeentebestel is het motief duidelijk: Het betrekken van burgers (VRD, 2012). Deelgemeenten
zijn ingesteld per gemeentelijke verordening. De meest recente versie hiervan is de
deelgemeenteverordening 2012. Deze verordening is vastgesteld door gemeenteraad en het college
van B&W. In de verordening wordt de inrichting en de bevoegdheden van deelgemeenten geregeld.
Deelgemeenten beschikken enkel over door het stadsbestuur gedelegeerde bevoegdheden. Dit
bestaat voornamelijk uit bevoegdheden op het gebied van de leefbaarheid in de wijk. De bestuurlijke
inrichting van de deelgemeenten is in grote lijnen hetzelfde als die van het stadsbestuur. Elk
deelgemeentebestuur heeft een voorzitter, een dagelijks bestuur en een deelraad. Zij nemen zitting in
een deelgemeentekantoor en hebben beschikking over een eigen ambtelijke ondersteuning.
43

Het huidige Rotterdamse deelgemeentebestel vindt zijn oorsprong kort na de Tweede Wereldoorlog.
Sinds de instelling van de wijkraden in 1947 heeft het bestel zich in de loop der tijd steeds verder
ontwikkeld. De veranderingen kwamen steeds voort vanuit de gedachte en het streven om het bestuur
in nabijheid van de lokale samenleving te organiseren en om de betrokkenheid van de lokale
samenleving bij het gemeentelijk beleid en uitvoering te borgen.
De laatste ontwikkeling aangaande de deelgemeenten is het wetsvoorstel tot afschaffing van de
deelgemeenten, welke minister Donner van Binnenlandse Zaken heeft ingediend. Strekking van het
wetsvoorstel is het afschaffen van de bevoegdheid van gemeentebesturen om deelgemeenten in te
stellen. Het voorstel moet in het licht gezien worden van het, inmiddels demissionaire, kabinet Rutte
om te komen tot een krachtige, kleine en dienstverlenende overheid met minder belastinggeld, minder
ambtenaren, minder regels en minder bestuurders (Rijksoverheid, 2011).
In het voorjaar van 2011 stuurt de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties een
conceptvoorstel aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de gemeenten Amsterdam
en Rotterdam met het verzoek daarover te adviseren (Oosterhagen,2012:191). Ondanks verschillende
bezwaren van alle drie de actoren is het wetsvoorstel ongewijzigd aan de Tweede Kamer verstuurd en
hier is het wetsvoorstel inmiddels aangenomen. Vooralsnog bestaat de gemeente Rotterdam, in ieder
geval tot 2014, uit de volgende 14 deelgemeenten:
Fig. 4.2: Deelgemeenten Rotterdam.
Deelgemeenten Rotterdam
1. Charlois 8. Delfshaven
2. Feijenoord 9. Hillegersberg - Schiebroek
3. Hoek van Holland 10. Hoogvliet
4. IJsselmonde 11. Kralingen-Crooswijk
5. Noord 12. Overschie
6. Pernis 13. Prins Alexander
7. Rotterdam centrum 14. Rozenburg
4.4 Burgerparticipatie Rotterdam
In Rotterdam worden al vele vormen van burgerparticipatie toegepast. In deze paragraaf zal globaal
geïnventariseerd worden welke mogelijkheden van burgerparticipatie er in Rotterdam beschikbaar zijn
aan de hand van een inventarisatie van Edwards en Schaap (2002).
Binnen de representatieve democratie onderscheiden Edwards en Schaap (2002) het burgerinitiatief,
het ondernemerspanel, de Rotterdamse Jongerenraad en inspraakprocedures. Bij het burgerinitiatief
kunnen burgers een onderwerp zetten op de agenda van de (deel-)gemeenteraad. De rol van de
burger blijft in deze beperkt tot een agenderende rol. Het ondernemerspanel en de Rotterdamse
Jongerenraad zijn beide voorbeelden van burgers als geraadpleegde in het beleidsproces, waarbij het
44

niveau van adviseur nimmer overschreden wordt. Bij inspraak hebben bewoners de mogelijkheid hun
mening te geven over beleidsvoornemens op (deel-)gemeentelijk niveau. Binnen de participatieve
democratie onderscheiden Edwards en Schaap (2002) een groot aantal vormen waarop burgers
betrokken kunnen worden. In eerste plaats onderscheiden zij debatten waarin burgers kunnen
discussiëren over verschillende onderwerpen in de stad. Als tweede methode benoemen ze
‘samenspraak’, hiermee wordt gedoeld op vormen van interactieve beleidsvoering als eerder in het
theoretisch kader gedefinieerd. De derde methode binnen de participatieve democratievisie betreft
‘mensen maken de stad’. Hieronder vallen een aantal verschillende methodieken waarbij bewoners op
straatniveau zelf bepalen welke activiteiten zij ondernemen in hun straat en welke
verantwoordelijkheid zij hiervoor dragen. Bij de methoden binnen de participatieve democratie past
ook de samenspraak in de wijkactieprogramma’s in de deelgemeenten. Deze wijkactieprogramma’s
staan centraal in het gebiedsgericht werken in Rotterdam en zijn gericht op leefbaarheidvraagstukken
op wijkniveau. Ook op het gebied van veiligheid zijn er wijkveiligheid actieprogramma’s waarin burgers
kunnen participeren bij de veiligheidsaanpak in hun wijk. Ten slotte onderscheiden Edwards en
Schaap (2002) nog diverse vormen van invloed op de uitvoering. Als voorbeeld hiervan worden
wijkschouwen en wijkpanels gegeven. In deze vormen worden bewoners medeverantwoordelijk
gemaakt voor het oplossen van leefbaarheidproblematiek in hun eigen wijk of buurt. De mogelijkheden
binnen de directe democratie zijn beperkt tot een referendum. In Rotterdam kunnen bewoners bij de
raad een verzoek indienen tot het houden van een correctief referendum over een voorgenomen
raadsbesluit (Edwards, schaap, 2002:19). De aanvraag moet door minimaal 10.000 kiesgerechtigden
ondersteund worden. De raad besluit wat de vraag van het referendum is en wat er met de uitkomst
gedaan wordt. De burger is in deze kiezer van gemeentelijk beleid. In deze vorm heeft de burger het
finale oordeel, maar geen invloed op waar ze een keuze over kunnen maken. Als aanvulling door de
door Edwards en Schaap (2002) geïnventariseerde methoden voor burgerparticipatie, kan er ook eparticipatie
onderscheiden worden. In 2011 had ruim 94 procent van de Nederlandse huishoudens
toegang tot internet (CBS,2012). Uit verschillende onderzoeken (o.a. Norris, 2001) blijkt dat internet
een steeds belangrijker middel wordt om de betrokkenheid van burgers met participatie te vergroten.
E-participatie wordt vaak gezien als een onderdeel van interactief beleid. In Rotterdam zijn
verschillende initiatieven te onderscheiden op het gebied van e-participatie. Een voorbeeld hiervan is
www.verbeterdebuurt.nl. In dergelijke initiatieven hebben bewoners invloed op het aankaarten van
problemen in hun wijk. Een andere recentelijk voorbeeld is Rotterdam Queetz. Op deze website
kunnen bewoners hun mening geven over een stelling van de gemeenteraad over de toekomst van
het Rotterdamse deelgemeentebestel. Vervolgens kunnen andere bewoners reageren op deze
stellingen en/of stemmen op wat zij de beste oplossing vinden.
4.5 Gebiedsgericht werken
In deze paragraaf zal worden ingaan op het gebiedsgericht werken in het algemeen en specifiek in
Rotterdam. Gebiedsgericht en/of wijkgericht werken is niet iets wat in Rotterdam is verzonnen, maar
iets wat, weliswaar in verschillende vormen, in heel Nederland gebeurt. Het ministerie van
Binnenlandse Zaken speelt hierop in door te komen met de wijkengids (Ministerie van BZK, 2012).
45

Hierin definiëren zij gebiedsgericht werken als een manier van werken waarbij in de beleids- en
uitvoeringsfase nadrukkelijk van buiten (de wijk) naar binnen (de ambtelijke organisatie) wordt
gekeken en gehandeld. [..] daarnaast gaat het ook om een samenhangende aanpak tussen sociale,
economische en fysieke opgaven en kansen en is er veel ruimte voor bewoners[…]. Het betrekken
van bewoners in de wijken wordt in het onderzoek ‘De waarde van de wijk’, een bijdrage van het WMO
(2008), beschreven. Het betrekken van bewoners in de wijken moet zorgen voor een organisatie die
meer vraaggericht werkt op basis van signalen uit de wijk. Door directer contact met de bewoners
moet de kloof tussen bestuur en burger verkleind worden. In de volgende paragraaf zal verder
ingegaan worden hoe dit principe concreet in Rotterdam is vormgegeven.
4.5.1 Gebiedsgericht werken in Rotterdam
In Rotterdam is het begin van het gebiedsgericht werken terug te voeren naar de
begrotingsbehandeling in november 2008. Daar zegt het college van B&W toe te komen met een
notitie waarin ingegaan wordt op het gebiedsgericht werken, frontlijn sturing en de rol van de
deelgemeentebesturen. Op 26 november 2009 presenteert het college van B&W de discussienota
‘We kunnen zoveel beter’. De notitie vormt de inzet van het college voor een discussie over de
verbetering van het Rotterdamse bestuursmodel. Voorstellen uit de notitie beslaan ondermeer het
komen tot een ‘’Een kleiner en slagvaardiger college, dat meer gaat samenwerken met de
deelgemeentebesturen. Diensten die hun taken nog beter organiseren om gebiedsgericht te kunnen
werken en kleinere deelgemeentebesturen die in de frontlijn werken, complementair aan het
stadsbestuur’’ (Rotterdam, 2012). Belangrijk doel van de notitie is het komen tot een adequate
organisatie van het bestuur in Rotterdam, welke dicht bij de burger staat, slagvaardig is en resultaten
op straat behaalt (Rotterdam, 2012d). Gebiedsgericht werken als belangrijk onderdeel van deze notitie
wordt in het document ‘’Gebiedsgericht werken de uitvoering’’ (Rotterdam, 2008) als volgt
gedefinieerd: ‘’Gebiedsgericht werken is het werken vanuit de opgaven van de wijk, samenwerken met
burgers, ondernemers en alle partners die in de wijk actief zijn om te komen tot het ontwikkelen,
uitvoeren en implementeren van beleid dat aansluit bij de specifieke kenmerken en vraagstukken van
het betreffende gebied en de doelgroepen in dat gebied‘’. Sinds dit besluit zijn er grofweg drie stadia
te onderscheiden waarin het gebiedsgericht werken vorm moet krijgen, of heeft gekregen: GGW 1.0,
GGW 2.0 en GGW 3.0. In onderstaande paragraaf zullen deze drie stadia kort toegelicht worden.
4.5.2 Ontwikkelingen
De eerste fase van het gebiedsgericht werken, GGW 1.0, betrof het ontwikkelen van de instrumenten
waarmee het gebiedsgericht werken vorm moest krijgen. Deze instrumenten betroffen ondermeer het
afsluiten van bestuursakkoorden met (bijna) alle deelgemeenten. In de bestuursakkoorden worden
voor vier jaar de bestuurlijke afspraken tussen het stads- en deelgemeentebestuur vastgelegd. Bij het
tweede instrument, de integrale wijkactieplannen (iWAPpen) worden jaarlijks de concrete acties
opgenomen over de wijze waarop partijen in samenwerking met partners de afspraken uit het
bestuursakkoord realiseren. Daarnaast is er een nieuwe overlegstructuur tussen het stedelijk bestuur
en de deelgemeentelijke besturen ingesteld. In 2011 is in samenwerking met de deelgemeenten
46

gekomen tot een aangescherpte visie aangaande het gebiedsgericht werken. Deze nieuwe definitie
luidt: ‘’Gebiedsgericht werken is het op basis van het wijkprofiel, het C-BIS en participatie van
bewoners en andere betrokken formuleren van opgaven in de wijk die daarna worden gecombineerd
met de bestuurlijke keuzes(van deelgemeentebesturen en stadsbestuur) en vervolgens worden
vertaald en geprioriteerd in een integraal wijkactieprogramma (i-WAP) waarin de inzet vanuit de
verschillende clusters wordt gerelateerd aan de inzet van andere partners in de wijk’’. Het
daadwerkelijk doorvoeren van deze aangescherpte visie betreft fase 2.0 van het gebiedsgericht
werken in Rotterdam. Belangrijk hierbij is de invoering van de DIN-methodiek, wat gezien kan worden
als een doorontwikkeling van de integrale Wijkactieplannen. Simultaan op 6 juni 2011 komt het
College van B&W met de bestuurlijke opdracht Organisatie Gemeentelijke Overheid Rotterdam,
oftewel OGOR. De opdracht gaat over hoe te komen tot de optimale verdeling van de taken binnen
het concern Rotterdam. In feite gaat het om de vraag hoe de gemeentelijke overheid in al zijn facetten
opnieuw op een zo effectief en efficiënt mogelijke wijze georganiseerd moeten worden in Rotterdam in
de 21ste eeuw. De opdracht bestaat uit twee deelopdrachten:
1. De methodiek en organisatie van het Gebiedsgericht werken door ontwikkelen en daarmee
een nieuwe aanpak voor alle wijken in de stad opstellen, om vervolgens de organisatie en
bedrijfsvoering van de clusters en deelgemeenten daarop aan te passen en te
standaardiseren.
2. Het komen met voorstellen inzake de verdeling van de taken en bijbehorende budgetten
tussen stads- en deelgemeentebestuur passende in de methodiek van het gebiedsgericht
werken.
Gebiedsgericht werken moet derhalve kaderstellend zijn voor alle andere ontwikkelingen op het
gebied van organisatie en bedrijfsvoering. Binnen deze kaders is er medio 2012 gestart met twee
pilots voor het toetsen van deze nieuwe visie in de praktijk. De pilot, ambtelijk bestempelt als de
startopdracht Doorontwikkeling gebiedsgericht werken, wordt uitgevoerd in de deelgemeente
Hoogvliet en de wijk het Oude Noorden in de deelgemeente Noord. Concreet zal er in de pilot onder
andere het H2O model getoetst worden. Het onderstaande H2O model is een inrichtingsmodel voor
de ambtelijke werkwijze op deelgemeenteniveau, welke leidend zal worden bij de uitrol van het
gebiedsgericht werken in Rotterdam.
47

Fig 4.3: Model H2O
Het H20 model steunt naast de pijler gebiedsgericht werken op de pijler dienstverlening, een andere
belangrijke taak op deelgemeente niveau. Met deze organisatie inrichting moet het gebiedsgericht
werken beter verankerd worden in de ambtelijke organisatie.
De volgende fase, waar het college nog voor het eind van de collegeperiode mee wilt starten, is het
GGW 3.0. In de reactie van het college op het rekenkamerrapport Wijken voor de stad (Rotterdamse
Rekenkamer, 2012) wordt de volgende definitie gegeven van het GGW 3.0: In deze fase zal de
nadruk komen te liggen bij de verbetering van de informatievoorziening en de doorontwikkeling van
burgerparticipatie.[…] Vanuit informatie samen met bewoners komen tot maatoplossingen voor de
wijk. Waarbij diezelfde bewoners dus meedenken, meehelpen en meetoetsen.
4.6 Burgerparticipatie in het GGW
Vanuit deze visie kan er gekomen worden tot een iets concretere invulling van burgerparticipatie in het
gebiedsgericht werken. Ondanks dat er nog geen specifieke invulling gegeven is aan de manier
waarop bewoners bij het gebiedsgericht werken in Rotterdam betrokken dienen te worden, zijn er uit
verschillende documenten wel een aantal kaders te onderscheiden. In deze paragraaf zullen de
beschikbare kaders zoveel mogelijk geplaatst worden binnen de verschillende in het theoretische
kader geformuleerde begrippen. Deze kaders dienen ook ter selectie van de gebruikte cases in het
onderzoek.
48

Zoals in het theoretisch kader weergegeven kunnen burgers op verschillende momenten in de
beleidscyclus betrokken worden bij het beleid. Uit documentatie en de interviews komt naar voren dat
binnen het gebiedsgericht werken burgers vroegtijdig betrokken moeten worden bij het ontwikkelen,
implementeren en uitvoeren van beleid (Rotterdamse Rekenkamer, 2012). Dit impliceert echter dat
bewoners pas aan bod komen indien de agendavorming al heeft plaatsgevonden. Dit is echter niet het
geval wanneer men kijkt naar de algemene doelstellingen van het gebiedsgericht werken. Hierin staat
het door participatie van bewoners en andere betrokken formuleren van opgaven in de wijk centraal.
Dit wijst er op dat bewoners ook betrokken moeten zijn bij het aandragen van wat zij vinden dat de
problemen zijn in hun wijk. Het principe hoe eerder hoe beter staat hierin centraal.
Fig. 4.4 Beleidscyclus
Agendavorming
Beleidvoorbereiding
Besluitvorming
Terugkoppeling
Uit definitie van het GGW 3.0 is een participatieve visie op de democratie te destilleren. Burgers
dienen actief betrokken te worden bij de agendering, totstandkoming en uitvoer van beleid. Binnen de
participatieve democratie werden drie rollen onderscheiden welke aangenomen kunnen worden door
burgers: de kiezer, de coproducent en de klant. In het gebiedsgericht werken zou de actieve rol van
de burgers het best geformuleerd worden als coproducent van beleid. De invulling deze coproductie
kan door de pragmatische insteek situationeel verschillen:
Fig. 4.5. Coproductie en gebiedsgericht werken.
Meebeslissen
Coproduceren
Adviseren
Gebiedsgericht werken
Raadplegen
Informeren
Beleiduitvoering
Beleidevaluatie
Informeren op zichzelf past niet binnen de visie van burgerparticipatie in het gebiedsgericht werken.
Informatievoorziening speelt hierin wel een cruciale rol, maar dan vooral ter ondersteuning van de
overige treden op de ladder en niet als opzichzelfstaande methode.
4.7 Samenvatting
In dit hoofdstuk is een weergave gegeven van de context waarbinnen dit onderzoek gedaan wordt.
Hierbij is gekeken naar de bestuurlijke en ambtelijke inrichting en wat er verstaan wordt onder het
gebiedsgericht werken in het algemeen en specifiek in Rotterdam. Ten slotte is er een inventarisatie
49

gemaakt van de kaders waar binnen burgerparticipatie in het gebiedsgericht werken in Rotterdam
vorm zou moeten krijgen. In het volgende hoofdstuk zullen de onderzoeksresultaten van de
verschillende cases gepresenteerd en geanalyseerd worden.
50

Hoofdstuk 5: De onderzoeksresultaten
In dit hoofdstuk zullen de onderzoeksresultaten gepresenteerd worden. Eerst zal er per case een
korte algemene omschrijving gegeven worden. Vervolgens zal er verder ingegaan worden op de
manier waarop burgers geparticipeerd hebben en welke rol de gemeente heeft ingenomen. Ten slotte
zal er bij elke casus beschreven worden wat de achterliggende motieven waren om bewoners te
betrekken en zullen de voorwaarden als beschreven door Pröpper en Steenbeek (1999) uitgewerkt
worden.
5.1 Casus 1: Buurt Bestuurt
5.1.1 Casusomschrijving
Buurt Bestuurt is eind 2009 gestart in het Nieuwe Westen als proef van de politie om bewoners te
betrekken bij de veiligheidsaanpak in hun wijk. Buurt Bestuurt is een werkwijze waarbij bewoners en
professionals samen bepalen welke problemen in hun buurt met prioriteit moeten worden aangepakt.
De bewoners geven aan wat de problemen zijn en de professionals geven aan wat zij kunnen doen
om die problemen op te lossen. Bij Buurt Bestuurt gaat het in beginsel om veiligheidsproblemen, maar
wordt ook andere kleine leefbaarheidproblematiek meegenomen (Directie Veilig, 2012). Inmiddels
heeft Buurt Bestuurt in Rotterdam een grote bekendheid verworven en wordt het in meer wijken in
Rotterdam uitgerold (Buurt Bestuurt, 2012). Ook vanuit andere steden en gemeenten van binnen en
buiten Nederland is er interesse getoond in de werkwijze van Buurt Bestuurt.
Zoals beschreven in de inleiding is Buurt Bestuurt niet een case op zich, maar meer een werkwijze in
zijn totaal. De analyse van de Buurt Bestuurt zal dan ook ingaan op hoe participanten in het algemeen
betrokken worden bij de werkwijze. De werkwijze betreft een min of meer structureel
samenwerkingsverband waarbinnen verschillende problematiek behandeld wordt. In onderstaand
figuur 5.1 is duidelijk te zien dat Buurt Bestuurt werkt middels een cyclisch proces. In het begin van de
cyclus wordt er in samenspraak met bewoners bepaald wat de prioriteiten in de wijk zijn en hoe deze
het best aangepakt kunnen worden. In het volgende stadium, de uitvoering, zal deze aanpak ten
uitvoer worden gebracht door professionals, maar soms ook met bewoners. Voor, tijdens en na de
uitvoer worden de betrokken bewoners actief op de hoogte gehouden. Tijdens de volgende
bijeenkomst zullen de resultaten van de acties teruggekoppeld worden aan de bewoners. Hier zullen
de resultaten geëvalueerd worden waarna er weer gestart kan worden met een nieuwe afstemming
van de prioriteiten. Hierna zal de cyclus opnieuw beginnen.
51

Fig. 5.1: Werkwijze Buurt Bestuurt.
5.1.2 Vorm van participatie
De methode van participatie kan het best omschreven worden als deelname aan een veiligheid
wijkactiecomité. Buurt Bestuurt komt ook voort uit het voormalige veiligheid wijkactiecomité.
5.1.3 Participatieniveau
Uit alle drie de interviews komt eenzelfde participatieniveau naar boven, die coherent is met de
beoogde manier van participatie als beschreven in het uitvoeringsplan Buurt Bestuurt (Directie veilig
gemeente Rotterdam,2012). Bewoners kunnen tijdens de Buurt Bestuurt bijeenkomsten samen met de
professionals in de wijk een top drie van aandachtspunten op het gebied van veiligheid in de wijk
opstellen. Dit is een advies waar in principe geen mandaat achter zit. Alle respondenten geven aan
dat deze top drie, indien praktisch uitvoerbaar, wel gevolgd wordt. Bewoners in de wijken kunnen
derhalve getypeerd worden als adviseur. Het politieke primaat wordt gehandhaafd en bewoners
kunnen open advies geven, eigen probleemdefinities aandragen en zelf oplossingsrichtingen
inbrengen. De bestuursstijl vanuit het bestuur zit op hetzelfde niveau en is te typeren als participatief.
Alle respondenten geven aan in de toekomst een andere rol voor de burgers en de overheid te
ambiëren. Burgers dienen meer zelf te gaan organiseren en ook bij de uitvoer van het beleid meer het
heft in eigen handen te nemen. Bewoners moeten meer de rol van initiatiefnemer aannemen waarbij,
in dit geval de deelgemeente, meer faciliterend zou moeten optreden. In sommige wijken is deze
verschuiving al zichtbaar en nemen bewoners zelf de organisatie van de Buurt Bestuurt bijeenkomsten
op zich en pakken ze eigenhandig kleine problemen op het gebied van de leefbaarheid van de wijk
aan.
52

5.1.4 Fase van uitvoer
Zoals in de casusomschrijving aangegeven worden bewoners betrokken bij het prioriteren van de
problemen in hun wijk. Het aandragen van de top drie van aandachtsgebieden in de wijken kan gezien
worden als een vorm van agendavorming. Bewoners hebben immers direct invloed op welke
maatschappelijke problemen er onder de aandacht van de gemeente komen. Tijdens het bepalen van
de top drie en de manier waarop dit aangepakt moet worden, zijn de bewoners ook betrokken bij de
beleidsvoorbereiding en bij de besluitvorming. Ondanks dat de wens wel aanwezig is worden
bewoners nog maar sporadisch betrokken bij de uitvoer van het beleid. Dit gebeurt voornamelijk nog
door professionals. De uitkomsten van de beleidsuitvoering worden echter wel weer gezamenlijk met
de bewoners in de wijk gedaan tijdens de beleidsevaluatie en de terugkoppeling.
Fig. 5.2 Beleidscyclus Buurt Bestuurt
Agendavorming
Beleidsvoorbereiding
Besluitvorming
Terugkoppeling
Beleidsuitvoering
Beleidsevaluatie
5.1.5 Doel van de aanpak
Het doel van de aanpak van Buurt Bestuurt is in eerste plaats, zoals beschreven in de factsheet Buurt
Bestuurt (Directie Veilig, 2012), en beaamt in de interviews, het vergroten van de veiligheid in de
Rotterdamse wijken. Het gaat hierbij voornamelijk over de gepercipieerde mate van veiligheid in de
wijk door bewoners en niet zo zeer om de objectieve cijfers terug te dringen. Nu Buurt Bestuurt langer
bezig is, neemt het ook steeds meer leefbaarheidproblematiek mee in de aanpak, als bijvoorbeeld het
terugbrengen van de overlast van zwerfvuil en hondenpoep.
5.1.6 Motief voor inzet van interactief bestuur
Uit de inhoudsanalyse komt als motief naar voren dat het betrekken van bewoners bij Buurt Bestuurt
in eerste instantie gericht is op het verkleinen van de kloof tussen de burger en het bestuur. Dit motief
wordt ook benoemd door de portefeuillehouder Buurt Bestuurt van de directie Veilig. De medewerkers
op deelgemeenteniveau hebben beide een meer pragmatische inslag en zien vooral inhoudelijke
verrijking als motief voor het betrekken van burgers. Het gaat dan voornamelijk om het verkrijgen van
informatie over de aard van de ervaren problematiek en het verkrijgen van inzicht in alternatieve
probleemdefinities en hiervan afgeleid het opstellen van alternatieve doelstellingen. Concreet betreft
dit het samenstellen van de top drie tijdens de Buurt Bestuurt bijeenkomsten.
53

5.1.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur
In deze paragraaf zal behandeld worden in hoeverre er binnen de aanpak van Buurt Bestuurt volgens
de respondenten is voldaan aan de door Pröpper en Steenbeek (1999) opgesteld voorwaarden voor
succesvol interactief beleid.
5.1.7.1 Openheid
Er is bij Buurt Bestuurt in alle gevallen sprake van een bepaalde mate van beleidsruimte. Deze wordt
van te voren gecommuniceerd aan de participanten. De beleidsruimte moet in deze gezien worden als
het aantal uren die de politie en stadstoezicht ter beschikking stellen ter invulling door de bewoners.
De gemeente is dus actief op zoek om invloed te delen met de participanten en dit gebeurt volgens de
respondenten ook in alle gevallen. Een van de speerpunten van de Buurt Bestuurt aanpak is het
geven van inzicht in de beleidsafwegingen door de gemeente. Daarnaast wordt er door de gemeente
actief teruggekoppeld indien er aan een bepaalde door bewoners opgestelde prioriteit niet kan worden
voldaan. Ook vanuit de participanten is er over het algemeen een open houding te herkennem. De
aanwezige bewoners zijn bereid te participeren en zijn open over wat ze willen. Problematisch is
echter dat veel bewoners voornamelijk geïnteresseerd zijn in hun eigen punten en daardoor niet altijd
van plan zijn hun opvattingen te wijzigen.
5.1.7.2 Duidelijkheid vooraf
De voorwaarde duidelijkheid vooraf is voornamelijk van toepassing op de rolverdeling bij zowel de
participanten als bij de (deel)gemeente onderling, als de rolverdeling tussen beide partijen. In het
geval van Buurt Bestuurt moet hierbij een onderscheid gemaakt worden tussen de ‘papieren
werkelijkheid’ en de werkelijkheid op straat. In verschillende documentatie en op de website van Buurt
Bestuurt is de rolverdeling duidelijk beschreven. De respondenten, welke namens de deelgemeente
betrokken zijn bij de Buurt Bestuurt, geven echter aan dat dit lang niet bij alle betrokkenen duidelijk is.
Het gaat dan voornamelijk om de soort problematiek dat aangepakt kan worden, maar ook over wat
de status van de uitkomst van de participatie is en wat er mee gedaan wordt. Het komen tot een top
drie is bijna inherent verbonden aan het uitsluiten van prioriteiten van sommige betrokkenen. Hiervan
is niet iedereen op de hoogte wat teleurstellingen kan veroorzaken. In enkele gevallen is er daarnaast
sprake van interne strubbelingen bij zowel de professionals als bij de bewoners, maar dit is volgens de
respondenten inherent verbonden aan mensenwerk en niet zozeer met de werkwijze van Buurt
Bestuurt.
5.1.7.3 Meerwaarde participatie
Het bestuur verwacht duidelijk een bepaalde meerwarde van de participanten. Er wordt verwacht dat
bewoners aan kunnen geven wat zij als problematisch ervaren op het gebied van veiligheid en
leefbaarheid in hun eigen wijk. De participanten zijn in staat en bereid deze bijdrage te leveren. Deze
meerwaarde kan men terug zien in het feit dat alle respondenten aangeven dat sinds de Buurt
Bestuurt aanpak de inzet van de politie en stadstoezicht is veranderd.
54

5.1.7.4 Constructieve samenwerking
De samenwerking tussen bewoners en deelgemeente is als redelijk structureel te typeren. Er is een
vaste overlegstructuur in de vorm van de wijkbijeenkomsten, welke variërend van eens in de vier tot
eens in de acht weken voorkomen. De reden dat dit niet geheel structureel is, komt voort uit het feit
dat er voornamelijk aan de kant van bewoners er meestal geen structurele afvaardiging is. Uit alle drie
de interviews komt naar voren dat er vaak een vaste kern van bewoners aanwezig is, maar er altijd
een bepaald aantal bewoners is dat alleen komt als ze wat te klagen hebben. Met dit soort
participanten wordt geen structureeel samenwerkingsverband opgebouwd. Cultureel gezien zijn er
over het algemeen geen grote belangentegenstellingen tussen het bestuur en de participanten. Dit is
niet verwonderlijk, omdat het bestuur op zoek is naar de voorkeuren van de bewoners. Over de
persoonlijke samenwerking is het op basis van de gesprekken moeilijk oordelen. Er zijn geluiden dat
dit niet altijd goed gaat, maar hier kunnen geen conclusies aan verbonden worden voor de Buurt
Bestuurt als geheel.
5.1.7.5 Geschikte problematiek
Uit de interviews komt naar voren dat niet alle problematiek geschikt is voor de werkwijze van Buurt
Bestuurt. Doordat de problematiek wordt aangedragen door de bewoners zelf, is deze over het
algemeen voldoende interessant voor de meeste participanten. Echter vallen er ook participanten af
als hun probleem niet direct in de top drie terecht komt. Uit het interview met de medewerker van de
deelgemeente Delfshaven komt naar voren dat er door participanten met enkele regelmaat
problematiek wordt aangekaart die de competenties van de deelgemeente en soms ook van de
gemeente Rotterdam te boven gaat. Bij die bewoners is vaak weinig, of geen, kennis aanwezig over
de manier van werken binnen de Nederlandse overheid. Dit zorgt dan voor teleurstellingen, omdat ‘de
overheid’ niets doet met zijn of haar inbreng. De voornaamste problematiek die aangepakt kan worden
middels Buurt Bestuurt zijn kleine afgebakende problemen die direct van invloed zijn op de
leefomgeving van de participanten. Hierbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan het aanpakken van
hardrijders, maar ook het opruimen van zwerfafval. Als bewoners desalniettemin met ongeschikte
problematiek aankomen, wordt dit door de respondenten in de meeste gevallen niet als probleem
ervaren. Zij stellen allen dat het er om gaat hoe je de bewoners uitlegt waarom iets niet mogelijk is.
Verwachtingenmanagement vooraf en verantwoording tussendoor en achteraf zijn hierin
sleutelwoorden.
5.1.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen
Door de respondent van de deelgemeente Delfshaven wordt aangegeven dat Buurt Bestuurt erg
arbeidsintensief is. Door verschillende bezuinigingen is hier steeds minder tijd voor beschikbaar . Het
kost veel capaciteit om bewoners persoonlijk te benaderen en de verschillende bijeenkomsten te
organiseren. Vanuit de portefeuillehouder Buurt Bestuurt van de directie Veilig komt echter een ander
geluid. Deze geeft aan dat Buurt Bestuurt voornamelijk in de opstartperiode tamelijk arbeidsintensief
55

is, maar op termijn slechts 1 avond in de 4 tot 8 weken vraagt van de deelgemeentemedewerkers. De
discrepantie in deze beleving kan voortkomen uit het feit dat de medewerker van de deelgemeente het
organiseren van de Buurt Bestuurt bijeenkomsten ‘er nog even bij krijgt’ en dit als extra
lastenverzwaring ziet. Daarnaast geeft deze ook aan dat er niet in alle gevallen voldoende geld
beschikbaar is om aan sommige verwachtingen te voldoen. Als voorbeeld hiervan noemt ze de wens
van bewoners om een verkeersdrempel aan te leggen, maar dit dan financieel niet mogelijk blijkt te
zijn. Vanuit stadstoezicht en de politie zijn er geen problemen op het gebied van de personele
capaciteit en hulpmiddelen die ze aanbieden.
5.1.8 Representativiteit
De representativiteit van de betrokken bewoners wordt door alle respondenten getypeerd als een
aandachtsgebied. Op deelgemeente niveau wordt dit door de geïnterviewde benoemd als een van de
grootste problemen. De betrokken bewoners zijn veelal geenszins een afspiegeling van de bewoners
van de wijk, maar vaak werkende en blanke bewoners zijn. Daarnaast worden jongeren ook
nauwelijks met de participatie bereikt. Vanuit de directie Veilig wordt hierop ingegaan door te stellen
dat er actief op zoek gegaan wordt naar het vergroten van de representativiteit. Dit gebeurt door de al
betrokken personen actief op zoek te gaan naar personen in de wijk die de representativiteit
vergroten. Afgaande op de andere gesprekken lukt dit momenteel nog onvoldoende.
5.1.9 Bereik
Het bereik van de bijeenkomsten varieert tussen de 2 en de 40 personen. Dit wordt door alle
respondenten als succesvol maar onvoldoende betiteld, oftewel er worden gemiddeld meer mensen
bereikt dan bij andere initiatieven, maar het is nog steeds te weinig. Ideaal gezien zouden er tussen
de 10 en 15 bewoners moeten deelnemen aan de wijkbijeenkomsten, om deze werkbaar te houden.
Dit lukt vaak wel, maar het bereik zou vergroot moeten worden door deze mensen aanspreekpunt te
laten zijn voor andere bewoners in de wijk. Dit is momenteel vaak nog niet het geval waardoor het
bereik onvoldoende is.
5.1.10 Succesfactoren
Uit de interviews zijn een aantal succesfactoren voor de Buurt Bestuurt, als middel voor het betrekken
van bewoners uit de wijken, te destilleren. In eerste plaats is dit de persoonlijke aanpak. De
respondenten geven aan dat de bewoners de verschillende professionals op straat leren kennen
waardoor deze laagdrempelig benaderd kunnen worden. De gebiedsmanager, van de wijk de
Beverwaard in Ijsselmonde, verwoordt dit mooi, doch een beetje cru door te stellen dat de bewoners
‘’de politie helemaal niks vinden, maar wijkagent Paul top’’. De tweede succesfactor zit hem in het feit
dat bewoners daadwerkelijk mee kunnen beslissen. Bewoners ervaren dit ook zo en dat genereert
vertrouwen en enthousiasme. De derde, en misschien wel grootste, succesfactor betreft de goede
communicatie. Een belangrijk aspect in deze is het continu verschaffen van feedback. Feedback
tijdens de bijeenkomsten over wat wel en niet mogelijk is, maar ook feedback over de uitvoer van de
gestelde prioriteiten. Zo worden bewoners bijvoorbeeld uitgenodigd als de politie op snelheid aan het
56

controleren is of worden alle ingeschreven bewoners ge-sms’t als er extra afval wordt opgeruimd.
Door de feedback voelen de bewoners dat er ook daadwerkelijk naar ze geluisterd wordt en blijven zij
betrokken bij de participatie. De laatste succesfactor zit hem in de korte cyclus, als in de inleiding
besproken. Doordat er een korte cyclus is en de bewoners tussentijds op de hoogte worden gehouden
van de voortgang blijven ze betrokken bij de aanpak en zien ze snel resultaat op straat.
5.1.11 Knelpunten
Het voornaamste knelpunt in de aanpak, zoals eerder al beschreven, zijn de beperkte
representativiteit en het beperkte bereik. Dit wordt als een gevaar ervaren, omdat dit er voor kan
zorgen dat niet de daadwerkelijke problemen van de wijk worden aangepakt, maar slechts de
prioriteiten van een minderheid. Daarnaast is het arbeidsintensieve karakter van de aanpak naast een
succesfactor ook meteen een knelpunt. De arbeidsintensieve aanpak zorgt er voor dat bewoners
persoonlijk benaderd kunnen worden, maar dit vraagt ook om capaciteit vanuit de deelgemeenten om
het proces te kunnen organiseren en ondersteunen. Er wordt aangegeven dat indien de inzet
verzwakt dit een gevaar kan vormen voor de continuiteit van de participatie. Daarnaast wordt
aangegeven dat de competenties van zowel de professionals, als van de bewoners soms problemen
opleveren voor de aanpak. In het geval van de professionals zijn niet alle medewerkers van de
deelgemeenten even geschikt om met bewoners om te gaan. Zij worden soms vanuit een
bureaufunctie direct de straat opgestuurd om bewoners te benaderen. In het geval van de bewoners
hebben zij vaak weinig tot geen kennis over de processen binnen een gemeente, maar ook niet over
de competenties van een gemeente. Bewoners zouden bijvoorbeeld onderwezen kunnen worden over
de belangrijkste kernconcepten van de gemeentelijke werkwijze om efficiënt te kunnen participeren.
Het laatste knelpunt welke door alle respondenten wordt aangedragen heeft betrekking op het breed
uitrollen van de werkwijze in de hele stad. Uit de interviews komt duidelijk naar voren dat ook de
manier van burgerparticipatie die succesvol is afhankelijk is van verschillende factoren in een wijk.
Buurt Bestuurt is hier geen uitzondering op en werkt niet even goed in alle wijken.
5.1.12 Conclusie
De methode van de Buurt Bestuurt past binnen de kaders van het gebiedsgericht werken. De
bewoners worden vroegtijdig betrokken bij het beleid, wat goed aansluit bij de visie binnen Rotterdam
met betrekking tot het gebiedsgericht werken. Er wordt in meer of minder mate voldaan aan alle door
Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde voorwaarden voor succesvol interactief beleid. Alleen op
het gebied van voldoende capaciteit en hulpmiddelen wordt bij de uitvoer in de wijken een te hoge
werkdruk ervaren. Buurt Bestuurt vraagt voornamelijk veel personele aandacht welke niet altijd in
voldoende mate geleverd kan worden door de deelgemeenten. Los van de door Pröpper en
Steekbeek (1999) geformuleerde voorwaarden lijkt echter het bereik en de representativiteit van de
aanpak het voornaamste probleem te zijn. Voornamelijk werkende, wat oudere bewoners voelen zich
aangesproken door de aanpak. Daarnaast is ook het bereik vaak minimaal. In de wijkbijeenkomsten
komen in de onderzochte gevallen per keer tussen de 2 en 20 personen, dit is ondermeer afhankelijk
van de samenstelling in de wijk. Concluderend kan er gesteld worden dan de Buurt Bestuurt een
57

succesvolle manier is om bewoners te betrekken bij de aanpak van problemen op het gebied van de
veiligheid en leefbaarheid in een wijk. Als kanttekening moet hierbij geplaatst worden dat er vooral aan
het bereik en de representativiteit extra aandacht besteed moet worden. Daarnaast lijkt het erop dat
de methodiek van Buurt Bestuurt alleen werkt in wijken waar er geen grote sociale of urgente
veiligheidsproblematiek is.
58

5.2 Casus 2: Burgers voor Beverwaard
5.2.1 Casusomschrijving
De tweede casus die in dit onderzoek meegenomen is, is de participatie van de Burgers voor
Beverwaard groep. In tegenstelling tot de vorige casus is dit een initiatief vanuit de bewoners van de
wijk de Beverwaard en niet vanuit de (deel)gemeente. De Burgers voor Beverwaard is een
bewonersgroep uit de Beverwaard en omgeving. Op de website valt te lezen dat ze zijn opgericht in
het kader van burgerparticipatie. Het voornaamste doel van de groep is het verbeteren van de
leefbaarheid in de wijk. Deze doelstellingen trachten zij te bereiken door goed zichtbaar te zijn in de
wijk en goed op de hoogte te zijn van de problemen die leven bij de bewoners van de wijk, om dit
vervolgens door te spelen richting de gemeente. De inbreng van de groep is in documentatie terug te
vinden in bijvoorbeeld de motie welke op 31 maart 2011 besproken is in de deelgemeenteraad van
IJsselmonde. Hierin wordt op basis van signalering vanuit de Burgers voor Beverwaard groep een
aantal leefbaarheidkwesties in de wijken aangekaart. Hierbij moet gedacht worden aan
hangjongerenoverlast en foutief parkeren. Op de site geeft de bewonersgroep de volgende
doelstellingen aan (Burgers voor Beverwaard, 2012):
• Wij zijn geregeld zichtbaar in de wijk aanwezig.
• Wij houden inzamelacties voor goede doelen.
• Wij proberen zoveel mogelijk de klachten en problemen van de bewoners op te lossen of door
te spelen aan de gemeente.
• Wij houden geregeld enquêtes onder de bewoners over vraagstukken van de wijk.
• Wij zetten ons in voor het dierenwelzijnsbeleid.
5.2.2 Vorm van participatie
De methode van participatie bij de BvB groep kan getypeerd worden als een burgerinitiatief. De
participatie is vanuit bewoners van IJsselmonde geïnitieerd, en niet vanuit de (deel-)gemeente. Als
kanttekening dient hierbij geplaatst te worden dat de groep is opgericht, en voornamelijk bestaat uit,
deelraadsleden van de gemeente IJsselmonde. Het kan dus niet geheel gezien worden als een groep
bewoners.
5.2.3 Participatieniveau
Het Burgers voor Beverwaard initiatief kan gezien worden als burgers in de rol van initiatiefnemer. Het
bestuur, in dit geval de deelgemeente IJsselmonde biedt faciliteiten in de vorm van deskundigheid en
een netwerk, maar in dit geval geen financiële ondersteuning. Vanuit de BvB groep wordt aangegeven
dat hier bewust voor is gekozen, omdat ze onafhankelijk van de deelgemeente willen zijn. Vanuit
deelgemeente wordt echter aangegeven dat dit te maken heeft met de rol van een aantal leden in
deelraad.
59

5.2.4 Fase van uitvoer
Het moment waarop de BvB groep is betrokken bij de beleidsvorming verschilt per project. De ene
keer doorlopen ze geheel zelfstandig het hele traject, maar bij andere zaken, zoals de ingediende
motie Burgers voor Beverwaard, zijn ze betrokken bij de agendavorming van verschillende
problematiek in de wijk. Door de respondenten wordt aangegeven dat indien de BvB groep betrokken
is, dit in bijna alle gevallen vroegtijdig is.
5.2.5 Doel van het beleid
Doel van de groep is het stimuleren van burgerparticipatie en het verbeteren van de leefbaarheid in de
wijk. Daarnaast trachten zij andere bewoners meer en beter te betrekken bij de aanpak van de
problemen op het gebied van de leefbaarheid in de wijk.
5.2.6 Motief voor inzet van interactief bestuur
Vanuit de deelgemeente IJsselmonde is ten eerste inhoudelijke verrijking als motief te onderscheiden
om wel faciliterend op te treden bij initiatieven van de Burgers voor Beverwaard groep. Het gaat hierbij
dan voornamelijk om het verkrijgen van alternatieve doelstellingen voor beleid en inzicht te verkrijgen
in de problematiek die leeft in de wijken. Naast inhoudelijke verrijking is het vergroten van het
zelfoplossend vermogen van de maatschappij, dus van de bewoners van de wijken, als belangrijk
motief te onderscheiden. Door het faciliteren van de Burgers voor Beverwaard tracht de deelgemeente
IJsselmonde meer verantwoordelijkheid bij de bewoners zelf neer te leggen om mee te helpen met het
oplossen van de problemen in hun wijk.
5.2.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur
In deze paragraaf zal behandeld worden in hoeverre er in de samenwerking tussen de BvB groep en
de deelgemeente IJsselmonde volgens de respondenten is voldaan aan de door Pröpper en
Steenbeek (1999) opgesteld voorwaarden voor succesvol interactief beleid.
5.2.7.1 Openheid
Vanuit de deelgemeente wordt door de respondent aangegeven dat de intentie om invloed te delen
met de participanten aanwezig is. Formeel is hier echter niets over vastgelegd en de betrokkenheid
van de BvB groep is derhalve situationeel. De deelgemeente is daarnaast bereid gebleken de
participanten inzicht te geven in het beleidsproces en in de afweging van besluiten waarbij de BvB
groep betrokken is. Vanuit de participanten is echter een iets andere houding te ontdekken. Zij willen
zich in zekere mate positioneren als een bewonersgroep die los staat van de deelgemeente. Dit blijkt
onder andere uit het feit dat zij geen financiële hulp (willen) ontvangen van de deelgemeente.
Daarnaast wordt door de deelgemeente aangegeven dat zij vaak maar weinig inzicht heeft in de
afwegingen van de participanten en waar deze precies mee bezig zijn. Vanuit de deelgemeente wordt
aangegeven dat de communicatie, zeker in het begin, van beide kanten gebrekkig is geweest.
60

5.2.7.2 Duidelijkheid vooraf
Vooraf was er weinig duidelijkheid binnen de deelgemeente over waaraan de uitkomsten van de
participatie van de BvB groep getoetst zou worden. Het was daarnaast voor zowel de deelgemeente
als voor de BvB groep onduidelijk welke rol de andere partij had en welke zij zelf moesten innemen.
Deze onduidelijkheid heeft volgens de deelgemeente gezorgd voor het mislukken van een aantal
projecten. Als voorbeeld hiervan wordt gegeven de organisatie van een avond waar jongeren voetbal
konden kijken. Waarbij de deelgemeente dacht faciliterend op te moeten treden, dacht de
organiserende bewoner dat de deelgemeente alles zou regelen. Dit heeft over en weer gezorgd voor
teleurstellingen.
5.2.7.3 Meerwaarde participatie
Vanuit het bestuur van de deelgemeente IJsselmonde wordt een bepaalde meerwaarde van de
participanten verwacht. Deze komt overeen met het eerder beschreven motief voor de participatie. Het
bestuur verwacht als meerwaarde van de BvB groep dat zij de problemen van de bewoners van de
wijk weten te achterhalen en hier zelf wat aan doen, of deze doorspelen aan de deelgemeente.
Daarnaast verwacht de deelgemeente dat door de participatie het zelfoplossend vermogen van de
bewoners vergroot wordt. Vooralsnog wordt de meerwaarde door de deelgemeente als zeer beperkt
ervaren. Desalniettemin heeft de BvB groep wel een aantal successen weten te boeken. De
meerwaarde verschilt sterk per project.
5.2.7.4 Constructieve samenwerking
Structureel gezien zijn beide partijen slechts in beperkte mate afhankelijk van elkaar om bepaalde
doelstellingen te realiseren. De voornaamste reden vanuit de gemeente om de bewoners te betrekken
is het vergroten van de participatie. Omdat dit slechts in beperkte mate wordt gerealiseerd is de
meerwaarde voor de gemeente minimaal. Daarnaast is er ook geen overlegstructuur aanwezig. Dit is
echter geen groot probleem, omdat de ambtenaren van de deelgemeente en de leden van de BvB
groep elkaar goed weten te vinden. Dit komt doordat ze elkaar reeds kennen vanuit een andere rol.
Op cultureel vlak zijn er weinig tegenstelling tussen de belangen van de deelgemeente en die van de
BvB groep. Beide streven een verbetering van de leefbaarheid in de wijken na. Ook op persoonlijk
vlak is de samenwerking als goed te typeren.
5.2.7.5 Geschikte problematiek
De BVB groep houdt zich uitsluitend bezig met kleine leefbaarheidvraagstukken en sociale activiteiten.
Deze zijn niet urgent en zijn goed af te bakenen in tijd. Hierbij moet gedacht worden aan het
rechtzetten van een paaltje of het organiseren van een buurt barbecue. Deze soort projecten zijn bij
uitstek geschikt voor burgerparticipatie.
5.2.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen.
Vanuit de deelgemeente is voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen beschikbaar om
faciliterend op te kunnen treden richting de BvB groep. Dit is dus niet financieel, maar in de vorm van
61

mankracht en kennis. Ondanks dat de Burgers voor Beverwaard geen financiële steun krijgen van de
deelgemeente, hebben ze beschikking over voldoende hulpmiddelen. Deze krijgen ze van
verschillende partners in de wijk die financiële middelen, of gratis kennis beschikbaar stellen.
5.2.8 Representativiteit
De leden van de BvB groep zijn niet representatief voor de samenstelling van het gebied. Een van de
redenen die hiervoor wordt aangedragen is het feit dat de groep politiek gekleurd is. Hierdoor worden
bij voorbaat een aantal doelgroepen uitgesloten. De personen die wel betrokken worden zijn derhalve
politiek actief en van dezelfde politieke kleur. Onder andere werklozen worden nauwelijks met de
participatie bereikt. De gebrekkige representativiteit wordt door de deelgemeente als groot probleem
ervaren, omdat hierdoor niet de wensen van de wijk zichtbaar worden.
5.2.9 Bereik
Het bereik van de BvB groep verschilt per actie, maar deze wordt over het algemeen door de
respondenten als slecht ervaren. Naast de actieve leden krijgen zij niet of nauwelijks andere bewoners
van de wijk mee. Hoogtepunt was een ‘luide tocht’ welke door de BvB groep georganiseerd werd om
de beverwaard positief in het nieuws te brengen. Uit krantenberichten en gesprekken met de
deelgemeente (Burgers voor Beverwaard, 2011) kwam naar voren dat dit erg succesvol was en hier
ongeveer 50 bewoners aan hebben deelgenomen. Niet belicht in documentatie, maar wel in de
interviews is echter het min of meer mislukken van veel initiatieven. Hier zijn uiteindelijk meer
professionals bij betrokken dan bewoners.
5.2.10 Succesfactoren
Als voornaamste succesfactor wordt aangedragen dat het initiatief is gekomen vanuit betrokken
bewoners. Dat deze bewoners het initiatief nemen en de verschillende projecten proberen uit te
voeren wordt ervaren als de voornaamste succesfactor van de participatie. Een andere succesfactor is
de constructieve samenwerking tussen kern van de BvB groep en de gebiedsmanager van de
Beverwaard. Ondanks dat het hier geen structurele overlegstructuur betreft, weten beide partijen
elkaar goed te vinden.
5.2.11 Knelpunten
Aangaande de participatie van de BvB groep zijn een aantal knelpunten te onderscheiden. In eerste
plaats is de politieke kleur van de initiatiefnemers één van de knelpunten met betrekking tot het
bereiken van een representatieve groep bewoners. Hierdoor wordt het door sommige bewoners
gezien als een politiek initiatief en niet als een bewonersinitiatief, waardoor deze niet bereikt worden.
Een ander knelpunt binnen de samenwerking is de onduidelijkheid over de rolverdeling. Beide partijen
wisten niet wat ze van elkaar moesten verwachten. Daarnaast is de gebrekkige communicatie tussen
de deelgemeente en de BvB groep een factor geweest waardoor initiatieven mislukte of dat dit zorgde
voor teleurstellingen. Ten slotte heeft de BVB groep weinig capaciteit op straat, wat door de
62

gebiedsmanager van de Beverwaard gezien wordt als vereiste om andere bewoners daadwerkelijk
mee te krijgen in de participatie.
5.2.12 Conclusie
De participatie van de BvB groep voldoet aan bijna geen van de door Pröpper en Steenbeek (1999)
gestelde voorwaarden van succesvol interactief beleid. Algeheel beeld van de participatie is dan ook
niet positief. Met het oog op het betrekken van bewoners binnen het gebiedsgericht werken zijn er wel
een aantal positieve kenmerken te onderscheiden. De BvB groep is veelal zelf initiator van kleine
projecten in de wijk en de deelgemeente ondersteund hierbij. Daarnaast weten zij in enkele gevallen
de problemen in de wijk vroegtijdig op de agenda van het bestuur te brengen. Door het lage bereik en
de beperkte representativiteit, maar ook door de gebrekkige communicatie vanuit beide partijen heeft
het initiatief vooralsnog geen structurele inbreng weten te leveren aan het oplossen van de problemen
met betrekking tot de leefbaarheid in de wijk.
63

5.3 Casus 3: Herinrichting penitentiaire inrichting Noordsingel
5.3.1 Casusomschrijving
De derde casus die in dit onderzoek meegenomen zal worden is het besluitvormingsproces rondom
de herinrichting van de Penitentiaire Inrichting (PI) aan de Noordsingel in de Rotterdamse
deelgemeente Noord. Sinds de jaren tachtig is er sprake van het verdwijnen van de PI en komen er
geluiden op voor de komst van een wijkpark. In 1986 werd het gebied in het bestemmingsplan dan
ook aangemerkt als openbaar groen. Wegens een nationaal cellentekort en een gebrek aan financiële
middelen is de verhuizing van de PI echter nooit gerealiseerd. Pas in 2008 is de nationale overheid
een samenwerking aangegaan met de gemeente Rotterdam om de verhuizing van het
gevangeniscomplex en de herinrichting van het gebied te realiseren (Rijksgebouwendienst, 2010). In
deze casus zal de inbreng van, en samenwerking met, de bewonersgroep ‘’Achterdemuur’’
onderzocht worden. Deze groep is als bewonersvereniging in 2008 benaderd om mee te denken over
de herinrichting van de PI Noordsingel. Het eindresultaat is een door de bewoners geproduceerd
positionpaper met daarin de visie, wensen en kaders met betrekking tot de herinrichting van het
complex (bewonersvereniging Achterdemuur, 2011). Dit boekje is uiteindelijk opgenomen in het
bidbook bij de verkoop van het complex.
5.3.2 Vorm van participatie
De methode van participatie betreft een adviestraject, waarbij de bewoners door de deelgemeente zijn
benaderd om te adviseren over de randvoorwaarden vanuit de bewoners uit de wijk.
5.3.3 Participatieniveau
De participerende bewoners nemen in het traject de rol van adviseur in. De uiteindelijke strategische
keuzen liggen bij het bestuur en niet bij de bewoners. Bewoners worden uitgenodigd mee te denken
tijdens het proces en hebben de vrijheid om open advies te geven over de kaders en
oplossingsrichting die wenselijk zijn voor de bewoners van de wijk. De bewoners hebben veel contact
met ambtenaren van de deelgemeente die het participatietraject begeleiden. De bestuursstijl die door
de deelgemeente wordt aangenomen is participatief.
5.3.4 Fase van uitvoer
Zoals in de inleiding aangeven staat de herinrichting van de PI al sinds de jaren tachtig van de vorige
eeuw op de politieke agenda. Hier zijn de bewoners destijds niet bij betrokken geweest. Tijdens de
beleidsvoorbereiding zijn de bewoners actief benaderd om mee te denken. In deze fase is men
momenteel beland. Huidige stand van zaken is dat de bewonersvereniging nu in gesprek is met de
projectontwikkelaar, zodat zij ook in deze fase inspraak hebben. Dit is door de deelgemeente en de
bewonersvereniging bedongen bij de verkoop.
64

5.3.5 Doel van de aanpak
Het doel van de aanpak is het herinrichten van het gebied waar momenteel de PI Noordsingel is
gevestigd. Deze verliest begin 2013 zijn functie.
5.3.6 Motief voor inzet van interactief bestuur
Uit de inhoudsanalyse en de interviews zijn een aantal motieven te onderscheiden voor het betrekken
van bewoners bij de besluitvorming. In eerste plaats is er sprake van inhoudelijke verrijking en dan
met name het zicht krijgen op relevante randvoorwaarden voor het beleid. Deze randvoorwaarden
hebben de bewoners uitgewerkt in een positionpaper. Daarnaast is er door de deelgemeente gekozen
om de bewonersvereniging te betrekken om draagvlak voor de oplossingsrichting te creëren. Hiermee
hoopt de deelgemeente in de toekomst stagnatie van het proces te voorkomen.
5.3.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur
In deze paragraaf zal behandeld worden in hoeverre er rondom het participatietraject met betrekking
tot de herinrichting van het PI complex Noordsingel volgens de respondenten is voldaan aan de door
Pröpper en Steenbeek (1999) opgesteld voorwaarden voor succesvol interactief beleid.
5.3.7.1 Openheid
Er was binnen het traject nog sprake van een zekere beleidsruimte. Er stond nog niet vast hoe het
gebied precies ingericht zou worden, maar ook niet aan wie het verkocht zou worden. De bewoners
zijn in de verkennende fase al benaderd. Het stond alleen vast dat de PI haar functie zou verliezen en
dat delen van het gebouw overeind zouden moeten blijven staan, omdat deze monumentaal zijn
verklaard. Over de precieze inrichting van het nieuwe plan was echter nog geen besluit genomen. Van
te voren stonden er wel een aantal randvoorwaarden min of meer vast. Bijvoorbeeld dat er door het
bestuur aangestuurd werd op een groene invulling van de ruimte. Dit kwam echter overeen met de
wens van de bewonersvereniging. Het bestuur is goed in staat en bereid gebleken om de
participanten inzicht te geven in het beleidsproces en de afweging van besluiten. Vanuit de
deelgemeente is bijvoorbeeld een procesmanager aan de participanten aangeboden om deze in het
participatietraject te ondersteunen. Binnen de participanten was dit echter niet gewenst, omdat er al
voldoende kennis van het beleidsproces aanwezig was bij de participanten.
Ook vanuit de participanten is openheid van zaken gegeven over de gemaakte afwegingen. Zij
hebben ondermeer een visieplan opgesteld en dit in gesprekken gecommuniceerd richting de
deelgemeente.
5.3.7.2 Duidelijkheid vooraf
Uit het onderzoek is niet gebleken dat het bestuur, op welk niveau dan ook, in deze casus vooraf heeft
vastgesteld waar ze de uitkomsten van het participatietraject aan toetsen. Wel is er vooraf in een brief
naar alle wijkbewoners en tijdens de eerste participatiebijeenkomsten duidelijk gecommuniceerd welke
rol de bewoners zouden innemen en welke de deelgemeente. De bewoners mochten de
65

deelgemeente adviseren, en de deelgemeente nam dit mee in hun overleg met de gemeente en het
rijk. Het samenspel tussen de verschillende geledingen van het bestuur wordt door de participanten in
dit proces als hinderlijk ervaren. Voornamelijk het feit dat ze niet met één overheid te maken hadden,
maar met verschillende onderdelen van de overheid, die ook niet altijd met elkaar communiceerden of
afstemden. Bij de participanten was er binnen de bewonerswerkgroep wel voldoende
overeenstemming om als één geheel naar buiten te communiceren en te handelen.
5.3.7.3 Meerwaarde participatie
De deelgemeente verwachtte een bepaalde bijdrage van de participatie in de vorm van
randvoorwaarden vanuit de bewoners van de wijk. Met de bijdrage voor het bidbook hebben de
participanten hier ook aan voldaan. Daarnaast is het proces, tot op heden, erg soepel verlopen,
zonder veel protest vanuit de bewoners. De participatie heeft gezorgd voor draagvlak in de wijk en
heeft eventuele stagnaties voorkomen.
5.3.7.4 Constructieve samenwerking
Structureel gezien zijn de participanten en de deelgemeente deels afhankelijk van elkaar om hun
doelstellingen te realiseren. In principe zou er vanuit het bestuur zonder de participanten een
herinrichting van het gebied gerealiseerd kunnen worden. Zowel vanuit de bewonersorganisatie, als
vanuit de deelgemeente wordt aangegeven dat de bewoners dan waarschijnlijk in opstand zouden zijn
gekomen. Dit had dan weer vertraging kunnen opleveren voor het proces. Het bestuur en de
participanten hadden in het begin nog geen structuur voor samenwerking. Omdat het proces nu al
lang gaande is, is deze structuur inmiddels wel opgebouwd. Cultureel gezien zijn de
belangentegenstellingen tussen de deelgemeenten en de participanten beperkt en overbrugbaar. Dit
heeft een impuls gegeven aan de samenwerking. Persoonlijk gezien zijn de verhoudingen tussen de
afgevaardigde vanuit het bestuur en de participanten goed werkbaar. In het begin van de participatie
is de afgevaardigde vanuit het bestuur verwisseld, omdat de participanten hier niet tevreden over
waren.
5.3.7.5 Geschikte problematiek
De aard van de problematiek is geschikt bevonden voor de participatie van de bewoners. De
problematiek is niet dermate urgent dat er direct ingegrepen moest worden, maar er was een langere
tijd beschikbaar. Daarnaast sloot het probleem erg goed aan bij de belevingswereld van de
participanten, omdat het complex vaak recht in het zicht ligt. Hierdoor was het voor de participanten
voldoende interessant om deel te nemen aan de participatie en hier tijd aan te besteden. Enige
negatieve onderdeel is dat het noodzakelijk is om een deel van het traject geheim te houden voor de
participanten. Dit is uiteindelijk deels ondervangen door een selecte afvaardiging delen van de
geheime informatie in te laten zien. Daarnaast is het probleem minder geschikt gebleken, omdat het
de competentie van het deelgemeentebestuur te boven ging.
66

5.3.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen
Vanuit het bestuur zijn voldoende middelen en menskracht beschikbaar om de participatie in dit geval
te organiseren. Op dit vlak zijn aan de kant van de participanten ook geen problemen ervaren,
ondanks dat zij wel aangegeven dat het veel tijd heeft gekost.
5.3.8 Representativiteit
De representativiteit van de bewonersvereniging is beperkt. Vanuit de deelgemeente Noord wordt
aangegeven dat de betrokken bewoners geen doorsnee zijn van de wijk. Hij geeft echter aan dit niet
als een probleem te ervaren, omdat hij denkt dat de mening welke zij vertegenwoordigen wel
representatief is voor de wijk. Bij de participatie worden alleen autochtonen bewoners bereikt van
middelbare leeftijd.
5.3.9 Bereik
Het bereik van de participatie is op te delen in drie schillen. In eerste plaats is er een werkgroep die
bestaat uit ongeveer 12 personen. Deze zijn actief betrokken bij de uitvoer. De tweede schil betreft de
achterban van deze actieve participanten die hij of zij regelmatig raadplegen en informeren. De derde
schil is een email nieuwsbrief die door de bewoners wordt uitgegeven en aan ongeveer 35 bewoners
in de wijk verstuurd wordt. Gecombineerd wordt het bereik van de participatie door zowel de
bewonersvereniging als door de deelgemeente als voldoende ervaren.
5.3.10 Succesfactoren
De grootste succesfactor voor het soepel verlopen van het proces is de grote mate van
doelvervlechting tussen de deelgemeente en de participerende bewoners. Beide visies sloten dermate
goed op elkaar aan dat ze bondgenoten zijn geworden. Als tweede succesfactor wordt door de
deelgemeente aangegeven dat er bij de bewoners goede kennis van het beleidsproces aanwezig was,
wat de samenwerking vergemakkelijkt. Ook vanuit de bewonerswerkgroep wordt aangegeven dat de
kennis van het ambtelijke, maar ook van het politieke spel hen heeft geholpen in het realiseren van
hun doelstellingen. De derde succesfactor, welke min of meer inherent is aan de goede
samenwerking, is goede communicatie. Onder communicatie vallen in deze een aantal
subcategorieën. In eerste plaats wordt aangegeven dat het van belang is geweest om duidelijk aan te
geven binnen welke kaders de participatie zou plaatsvinden. Aanvullend hierop is het van belang
geweest dat er duidelijk is gecommuniceerd wat er gedaan is met de inbreng van de bewoners.
Communicatie, terugkoppeling en verantwoording zijn hierin sleutelwoorden. De laatste succesfactor
is het feit dat er bij de deelgemeente het besef was dat het uiteindelijk gaat om de bewoners. Zij
moeten tenslotte in de wijk wonen, waardoor er door de deelgemeente serieus naar de bewoners
werd geluisterd. Dit wordt door de bewonersvereniging ook zo ervaren.
5.3.11 Knelpunten
Het proces wordt door zowel door de deelgemeente als door de bewonersvereniging als succesvol
ervaren. Desalniettemin zijn er ook een aantal knelpunten te onderscheiden in de samenwerking. In
67

eerste plaats werd het niet eenduidig naar buiten treden van ‘’de overheid’’ als verwarrend ervaren
door de bewoners. Daarnaast wordt vanuit de bewonersvereniging aangegeven dat voornamelijk
vanuit de landelijke overheid niet als één geheel wordt geopereerd. Hierdoor is het moeilijk bij te
houden wie men moet benaderen en wie uiteindelijk de beslissingsbevoegdheid heeft. Een andere
factor welke het participatieproces heeft bemoeilijkt is het ‘oud zeer’ wat bij veel bewoners leeft. Veel
bewoners hebben al op verschillende manieren geparticipeerd in andere, vaak niet succesvolle,
trajecten, waardoor er niet altijd even veel vertrouwen in is dat hun inbreng nu wel gewenst is. Dit
houdt sommige bewoners tegen om te participeren. Een laatste knelpunt ligt op het gebied van
communicatie. Waar de communicatie tussen de bewonerswerkgroep en de deelgemeente erg
succesvol was, zijn er op het gebied van communicatie richting de overige bewoners nog wat
problemen aan het daglicht gekomen. Dit heeft te maken met de inrichting van de wijken en de strikte
afscheiding er tussen. Bij de participatie zijn alle bewoners van de wijk benaderd waar het PI complex
in ligt. Echter aan de overkant van de singel zijn bewoners, die vaak veel dichter bij wonen, niet
benaderd, omdat deze officieel in een andere wijk wonen. Ondanks dat dit vooralsnog geen
problemen heeft opgeleverd, wordt dit door de respondenten wel als voor verbetering vatbaar
aangemerkt.
5.3.12 Conclusie
Stavend aan de randvoorwaarden die gelden voor participatie van bewoners in het gebiedsgericht
werken is de participatie succesvol verlopen. Bewoners zijn vroegtijdig betrokken en hebben de
wensen en behoefte vanuit de wijk kenbaar kunnen maken. Ondanks dat de participatie geen snel
resultaat op straat heeft opgeleverd hebben de participanten zowel snel terug kunnen zien tijdens het
proces. Beide partijen zijn tevreden over de samenwerking, wat komt door de goede samenwerking,
goede communicatie en een voor beide partijen bevredigend voorlopig resultaat.
68

5.4 Casus 4: Groenkleed Heijplaat
5.4.1 Casusomschrijving
De vierde casus in dit onderzoek is het Groenkleed project in de wijk Heijplaat in de deelgemeente
Charlois. De wijk bestaat inmiddels 100 jaar en is destijds speciaal gebouwd voor de werknemers van
de Rotterdamse Droogdok Maatschappij. De laatste jaren is er echter veel uitstroom waardoor er veel
woningen leeg staan. Van de in eerste instantie 2000 bewoners zijn er nog maar 1400 over. Dit komt
mede omdat er ongeveer vier jaar geleden een sloopvergunning is afgegeven voor een deel van de
jaren 50 huizen, om deze te vervangen voor nieuwbouw huizen. Mede door de economische crisis is
van de nieuwbouw echter nog niks gekomen. Inmiddels is er begonnen met de sloop van
verschillende blokken. Dit is waar het Groenkleed project op inspeelt. Het idee achter Groenkleed is
het opwaarderen van slooplocaties door deze een tijdelijke groene inrichting te geven, om zodoende
de leefbaarheid van de wijk te verbeteren. Het idee is afkomstig van een groep bewoners die ook de
buitenruimte ontwerpen en het proces organiseren. Momenteel zijn er drie ‘Groenkleden’ gerealiseerd
en zijn er plannen voor nog zes (Woonbron,2012).
5.4.2 Vorm van participatie
De methode van participatie is te typeren als een bewonersinitiatief. Bewoners zijn los van de
(deel)gemeente gestart met het initiatief.
5.4.3 Participatieniveau
Het initiatief van het project ligt bij de bewoners. Zij zijn gekomen met het idee en zijn gestart met het
uitwerken en uiteindelijk ook met de uitvoer ervan. Bewoners zijn derhalve in het beginstadium te
typeren als initiatiefnemer van het beleid. In dit stadium had de gemeente nog geen rol in het project.
Toen het project meer voeten in de aarde kreeg is op initiatief van de deelgemeente contact gemaakt
tussen het bestuur en participerende bewoners. Het initiatief ligt echter nog steeds bij de bewoners, zij
werden echter vanaf dat moment door de deelgemeente gefaciliteerd met kennis en andere financiële
en uitvoerende middelen. Vanuit de deelgemeente wordt aangegeven dat er nu een verschuiving
zichtbaar is richting het bestuur en de participanten als samenwerkingspartners, waar de strategische
keuzes worden gemaakt op basis van gelijkwaardigheid.
5.4.4 Fase van uitvoer
Als initiatiefnemers zijn de bewoners tot zover betrokken bij alle stadia van de uitvoer. Het proces
bevindt zich momenteel in de uitvoerende fase. Bewoners hebben zichzelf dus vroegtijdig betrokken.
5.4.5 Doel van de aanpak
Het doel van de aanpak is op zichzelf is niet het vergroenen van de wijk. Het opwaarderen van
slooplocaties is een middel voor het vergroten van de leefbaarheid en de uitstraling van de wijk.
Uiteindelijk is het een middel om nieuwe bewoners aan te trekken en zodoende het verval van de wijk
te stoppen en de voorzieningen op peil te houden of zelfs te verbeteren.
69

5.4.6 Motief voor inzet van interactief bestuur
Op basis van de verschillende interviews zijn een aantal motieven voor de participatie te
onderscheiden. In eerste plaats wordt de inhoudelijke verrijking van het beleid genoemd. Het gaat
hierbij voornamelijk op het verkrijgen van inzicht in alternatieve middelen. Vanuit de deelgemeente
wordt aangegeven dat een dergelijke oplossing zonder het initiatief van bewoners waarschijnlijk niet
gerealiseerd was. Door de participatie is een hoger ambitieniveau gerealiseerd en is er meer beleid
gerealiseerd. Een ander motief om de samenwerking met de bewoners aan te gaan vanuit de
deelgemeente is de verbetering van het proces. Er wordt aangegeven dat het participatietraject met
de deelgemeente in de rol van samenwerkingspartner een leerproces is, waarbij zowel vanuit de
deelgemeente als vanuit de participanten gekeken wordt hoe een dergelijk proces zo effectief en
efficiënt mogelijk kan worden ingericht. Het laatste motief is het vergroten van het draagvlak voor het
beleid, door de bewoner een actieve rol te laten innemen.
5.4.7 Voorwaarden voor succesvol interactief bestuur
In deze paragraaf zal behandeld worden in hoeverre er bij het Groenkleed project volgens de
respondenten is voldaan aan de door Pröpper en Steenbeek (1999) opgesteld voorwaarden voor
succesvol interactief beleid.
5.4.7.1 Openheid
Op het gebied van openheid is er een verschuiving waar te nemen. Bij de start van het project werd
door het team Groenkleed de deelgemeente zo veel mogelijk gemeden. Dit kwam voort uit de angst
om tegengehouden te worden. De participanten hadden gebasseerd op eerdere ervaringen een
negatief beeld van de samenwerking met de deelgemeente.
In het begin gaven de participanten derhalve geen inzicht in de afweging die gemaakt werden en
waren ze niet van plan invloed te delen met het bestuur. Hier heeft later een verplaatsing in plaats
gevonden. Vanuit de deelgemeente is letterlijk bij het team Groenkleed aangeklopt om te kijken wat er
gebeurt en hoe ze hierin samen een weg konden vinden. Gaande het proces is de openheid steeds
verder vergroot. Vanuit de deelgemeente is min of meer dezelfde verschuiving waar te nemen. Deze
delen ook steeds meer informatie en invloed met de participanten. Vanuit beide partijen wordt
aangegeven dat de manier van communicatie een leerproces is en men zeker nog niet uitgeleerd is.
5.4.7.2 Duidelijkheid vooraf
Vooraf was er geen duidelijkheid over de voorwaarden waaraan de participatie werd getoetst, omdat
de deelgemeente zoveel mogelijk gemeden werd. Om dezelfde redenen was er ook geen duidelijkheid
over de rol welke beide partijen innamen. Deze rollen werden door de participanten min of meer
neergezet als initiatiefnemer voor de participanten en geen rol voor de deelgemeente. Later in het
proces heeft zich hier dus een verplaatsing in voor gedaan. De rolverdeling is echter nog steeds niet
geheel duidelijk. Dit heeft vooral betrekking op het onderhoud van de Groenkleden als deze eenmaal
aangelegd zijn. Wie geeft bijvoorbeeld de bomen water en wie maakt alles schoon? Wat betreft de
70

interne organisatie zijn er geen dermate grote meningsverschillen aan het licht gekomen, die het als
een geheel naar buiten treden van het bestuur heeft belemmerd. Ook bij de participanten is dit geen
probleem. Problemen worden eerst intern opgelost. Bij de deelgemeente is men hier ook bewust mee
bezig om onduidelijkheid te voorkomen.
5.4.7.3 Meerwaarde participatie
Het bestuur verwacht een duidelijke bijdrage van de participerende bewoners in zowel de
totstandkoming als de uitvoer van het beleid. Er wordt aangegeven dat een dergelijk project zonder de
participatie van de bewoners waarschijnlijk niet van de grond gekomen was. De participanten zijn ook
in staat gebleken deze bijdrage te leveren aangezien de eerste Groenkleden inmiddels gerealiseerd
zijn.
5.4.7.4 Constructieve samenwerking
Structureel gezien zijn beide partijen afhankelijk van elkaar om hun doelstellingen te bereiken. Beide
partijen beschikken niet over voldoende capaciteit om een dergelijk project eigenstandig uit te voeren.
Voorafgaand aan dit project was er in deze vorm nog geen structurele samenwerking. Vanuit de
bewonersvereniging Heijplaat Vitaal zijn beide partijen al wel met elkaar bekend en weten ze elkaar te
vinden. Op het gebied van het project Groenkleed is er gaandeweg ook een overlegstructuur opgezet
waarin een afgevaardigde van de deelgemeente aanschuift bij overleggen van het team Groenkleed.
Cultureel gezien zijn de belangentegenstellingen van de participanten en het bestuur overbrugbaar,
omdat deze zeer beperkt zijn. Zoals vermeld hebben de partijen reeds een samenwerkingsverleden.
Deze wordt echter niet altijd als positief ervaren. De geschiedenis heeft er mede voor gezorgd dat de
participanten de deelgemeente in het begin niet wilde betrekken. Op persoonlijk vlak is de situatie
goed werkbaar.
5.4.7.5 Geschikte problematiek
De problematiek op zich is geschikt gebleken voor participatie. Het opwaarderen van de sloopgronden
is niet dermate urgent dat er direct een beslissing moet worden genomen. Het heeft voor zowel de
participanten als voor de deelgemeente voldoende gewicht in relatie tot de extra inspanningen die
voor de participatie moeten worden geleverd. Daarnaast sluit de problematiek goed aan bij de directe
leefwereld van de participanten, omdat het van directe invloed is om hun woonomgeving en de
voorzieningen in hun wijk. De problematiek en de uitvoer van het project is redelijk technisch van aard.
Dit heeft echter niet gezorgd voor onoverkomelijke problemen bij de participanten, omdat binnen het
team voldoende professionele competenties aanwezig zijn die aansluiten bij de problematiek en de
oplossing daarvan. Het probleem is binnen het bestuur van de deelgemeente ook niet dermate
gepolitiseerd, zodat dit een probleem vormt voor de participatie. Daarnaast is niet gebleken dat er op
onderdelen van het beleid geheimhouding genoodzaakt was. De problematiek ging echter in sommige
gevallen wel de competenties van het deelgemeente bestuur te boven, omdat de gronden eigendom
waren van de woningcorporatie Woonbron. Woonbron was echter in een vroeg stadium bereid om
mee te werken, waardoor dit tijdens de participatie geen problemen heeft opgeleverd.
71

5.4.7.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen
Het bestuur en de participanten hebben in principe beide voldoende capaciteit en hulpmiddelen
beschikbaar voor het organiseren van de participatie. De uitvoer van het project vraagt echter van
beide partijen veel capaciteit. Op het gebied van onderhoud van de verschillende Groenkleden is
echter niet altijd voldoende capaciteit vanuit de gemeente. Dit moet nu mede door de bewoners zelf
gedaan worden. Zij geven aan dat dit ook veel capaciteit kost bij de bewoners. De participatie zelf is
derhalve niet problematisch qua personele capaciteit en hulpmiddelen, de uitvoer en het onderhoud
van de Groenkleden wel.
5.4.8 Representativiteit
Het Groenkleed team bestaat in totaal uit ongeveer tien personen die actief betrokken zijn bij de
totstandkoming en uitvoer van het project. Deze zijn niet representatief voor de wijk Heijplaat en
bestaat voornamelijk uit professionals. Voornamelijk ouderen en jongeren worden niet betrokken bij
het project. Vanuit het team Groenkleed wordt aangegeven dat de representativiteit geen enkel
probleem is. Dat wil zeggen, ze onderkennen dat de groep niet representatief is, maar dat iedereen
wel achter het project staat. Uit gesprekken met de deelgemeente komt echter naar voren dat niet
iedereen het eens is met het project en dat er een bepaalde spanning in de wijk hangt. Het gaat hierbij
dan voornamelijk over de allocatie van de middelen. Bewoners die niet direct iets zien van de
Groenkleden hebben bijvoorbeeld liever dat het onkruid in hun eigen straat verwijderd wordt.
5.4.9 Bereik
Het bereik van de participatie is dus strikt genomen ongeveer tien bewoners. Bewoners die wel
betrokken zijn, maar niet actief deelnemen, is echter een veel grotere groep. Vanuit de deelgemeente
wordt aangegeven dat iedereen in de wijk een mening over het project heeft en dat men het
Groenkleed team ook aanspreekt op het project.
5.4.10 Succesfactoren
In het geval van de participatie kunnen een aantal succesfactoren onderscheiden worden. In eerste
plaats wordt door zowel de bewoners als door de deelgemeente de actieve rol van de bewoners als
succesfactor gezien. Vanuit de deelgemeente wordt hierbij aangegeven dat het project mede
succesvol is doordat beide partijen elkaar gevonden hebben en constructief zijn gaan samenwerken.
Ze hebben een gezamenlijk doel en het feit dat dit doel ook alleen in gezamenlijkheid bereikt kan
worden wordt door beide partijen als een van de voornaamste succesfactoren aangedragen.
Daarnaast is gebleken dat de inhoudelijke expertise van de bewoners gezorgd heeft voor een
succesvol participatietraject. De bewoners bleken zelf in staat om met goed onderbouwde
oplossingsrichtingen te komen en hadden ook de mogelijkheid deze uit te voeren. Dit kwam omdat het
team Groenkleed de expertise in de wijk goed weet te benutten.
72

5.4.11 Knelpunten
Naast de succesfactoren zijn tijdens de participatie ook een aantal knelpunten naar voren gekomen,
welke de participatie gehinderd hebben. Een van de knelpunten, welke zowel door de bewoners als
de deelgemeente benoemd wordt is de participatiegeschiedenis. Veel bewoners hebben negatieve
ervaringen met participatie gehad en nemen dit mee in een nieuw participatietraject. Nog steeds wordt
hier door de bewoners naar verwezen. Daarnaast wordt er door de bewoners aangegeven dat zij het
traject te lang vinden duren: veel overleg, maar weinig doen. Zij schrijven dit ondermeer toe aan de
inrichting van de organisatie van de deelgemeente. Deze zou te star zijn en niet ingericht op het
leveren van niet standaard dienstverlening. Daarnaast leeft er bij de bestuurders te veel angst. Ze
vinden een boom wel leuk, maar wat gebeurt er als deze omvalt, wie is er verantwoordelijk? Dit maakt
de bestuurders volgens de betrokken bewoners terughoudend. Een ander knelpunt welke door zowel
de deelgemeente als door de bewoners wordt aangedragen is de gebrekkige communicatie. Vanuit
beide kanten wordt onvoldoende gecommuniceerd. Daarnaast hebben de bewoners het beperkte
mandaat van de gebiedsmanager als knelpunt ervaren, omdat deze naar hun inzicht te weinig gedaan
krijgt in de eigen organisatie. Vanuit de deelgemeente wordt ten slotte de angst geventileerd dat het
initiatief rust op slechts twee personen. Het Groenkleed project wordt wel ondersteund, maar niet
gedragen door de overige participanten. Vanuit de deelgemeente bestaat daardoor de angst dat,
indien deze bewoners niet meer in staat zijn het project te trekken, het hele initiatief ten gronde gaat.
Daarnaast is er nog enige onenigheid in de wijk. Dit komt mede doordat de initiator van het project
hiervoor betaald wordt. Volgens de deelgemeente zorgt dit ervoor dat andere bewoners niet ‘’voor
niks’’ willen participeren.
5.4.12 Conclusie
Gezien in het kader van het gebiedsgericht werken hebben bewoners zichzelf vroegtijdig betrokken bij
het beleid. Het gehele traject is echter een leertraject gebleken voor zowel de deelgemeente als voor
de participanten. Communicatie is hierin cruciaal gebleken. Zowel in de vorm van het managen van
verwachtingen als in het verschaffen van duidelijkheid over de wensen richting de andere partij. Het
project is uiteindelijk wel gerealiseerd, maar dit heeft naar mening van alle respondenten te veel tijd en
moeite gekost.
73

5.5 Samenvatting
In deze paragraaf zullen de verschillende kenmerken van alle cases schematisch weergegeven
worden. Dit biedt een duidelijk overzicht van hoe de verschillende cases zich tot elkaar verhouden.
5.5.1 Algemene kenmerken
In onderstaande tabel zijn per case de algemene kenmerken weergegeven. Dit betreffen de
gehanteerde methode voor participatie en de rol die de burgers en het bestuur hebben ingenomen.
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Methode Wijkbijeenkomst Burgerinitiatief Inspraakprocedure Burgerinitiatief
Rol burgers Adviseur Initiatiefnemer Adviseur Initiatiefnemer/
samenwerkingspartner
Rol bestuur Participatief Faciliterend Participatief Faciliterend/samenwerkend
5.5.2 Motief en doelstelling
In onderstaande tabel zijn de voornaamste motieven voor het gebruik maken van interactief bestuur
en de algemene doelstellingen van het beleid schematisch weergegeven:
Motief voor
interactief
bestuur
Doelstelling
project
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
- Verkleinen kloof - Inhoudelijke - Inhoudelijke - Inhoudelijke
burgers en verrijking verrijking
verrijking
bestuur
- Vergroten - Vergroten - Realiseren hoger
- Inhoudelijke zelfoplossend draagvlak voor ambitieniveau
verrijking vermogen beleid
- Verbetering van
samenleving
proces
Verbeteren van Vergroten van de Komen tot een Opwaarderen van
de veiligheid in leefbaarheid in herinrichting voor slooplocaties om
de wijken de wijk en gebied van de zodoende de wijk
bevorderen voormalige aantrekkelijk te maken
burgerparticipatie penitentiaire voor nieuwe bewoners
in het algemeen inrichting aan de
Noordsingel
74

5.5.3 Samenvatting voorwaarde: Openheid
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘Openheid’ schematisch uitgewerkt.
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Er is beleidsruimte Ja, bepalen Ja, vrijheid om Ja, beleid staat Ja, vrijheid om
extra inzet initiatieven te los van een initiatieven te
politie en ontplooien aantal
ontplooien
stadstoezicht
randvoorwaard
en nog niet
vast
Het bestuur is in staat en Ja Verschilt per Ja, benaderen Ja, stimuleren
bereid invloed te delen met
project, maar actief bewoners initiatief en
participanten
over het voor advies geven ruimte
algemeen wel
voor eigen
beslissingen
participanten
Het bestuur is in staat en Ja,
Verschilt per Ja, houden Bereidheid is er
bereid participanten inzicht participanten project, maar participanten wel, maar de
te geven in het
krijgen inzicht gebeurt vaak actief op de communicatie
beleidsproces en de
in afwegingen niet
hoogte van het verloopt niet
afweging van besluiten
proces en
geven inzicht in
afwegingen
altijd soepel
De participant heeft geen Over het Zijn voor rede Participanten Participanten
onveranderlijke opstelling of algemeen niet, vatbaar, maar zijn star in hun houden vast
opvatting
komt wel voor hanteren opvatting. aan eigen
dat
duidelijk een
plannen, maar
participanten eigen agenda
willen luisteren
alleen voor hun
naar andere
eigen
onderdeel
meedoen en
anders afhaken
opvattingen
De participant is in staat en Over het Niet/beperkt Ja, kan ook niet In eerste
bereid invloed te delen met algemeen wel bereid invloed anders
instantie niet,
bestuur
te delen
nu het project
vordert steeds
meer.
75

De participant is in staat en
bereid inzicht te geven in zijn
eigen afwegingen
Over het
algemeen wel
Verschilt per
project, maar
gebeurt vaak
niet.
Ja, afweging
o.a. vastgelegd
in een
positionpaper
In eerste
instantie niet,
nu het project
vordert wel
5.5.4 Samenvatting voorwaarde: duidelijkheid vooraf
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘Duidelijkheid vooraf’ schematisch uitgewerkt.
Het bestuur is er zich van
bewust waaraan de
uitkomsten van het
interactief traject toetst
Het bestuur is zich ervan
bewust welke rol het zelf wil
spelen en welke rol het de
participant wil toebedelen
Het samenspel tussen de
verschillende geledingen van
het bestuur maakt eenduidig
optreden naar buiten
mogelijk en wordt niet
gehinderd door veel interne
meningsverschillen en
interventies
Het samenspel tussen de
verschillende geledingen van
de participanten maakt
eenduidig optreden naar
buiten mogelijk en wordt niet
gehinderd door veel interne
meningsverschillend
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Ja,
Nee,
Niet bekend Nee,
uitvoerbaarheid
en passend in
het aantal
beschikbare
uren
onduidelijk
onduidelijk
Ja, duidelijk Nee,
Ja, duidelijk Nee,
vastgelegd in onduidelijk gecommunicee onduidelijk
documentatie
rd
Nee, soms
onenigheid
tussen
professionals
die namens het
bestuur de
participatie
organiseren
Participanten
zijn het niet
altijd met elkaar
eens. Dit zorgt
soms voor het
afhaken van
participanten
Geen probleem Geen
probleem,
wordt met één
stem naar
buiten getreden
Geen probleem Geen
probleem,
wordt met één
stem naar
buiten getreden
Geen probleem
Geen probleem
binnen de
participanten,
wel onenigheid
onder andere
bewoners
76

5.5.5 Samenvatting voorwaarde: Meerwaarde participatie
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘Meerwaarde participatie’ schematisch uitgewerkt.
Het bestuur verwacht van de
participanten een bepaalde
bijdrage.
De participanten zijn in staat
en bereid de door het
bestuur verwachte bijdragen
te leveren
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Ja Ja Ja Ja
Ja Niet altijd Ja Ja, in
samenwerking
met de
deelgemeente
5.5.6 Samenvatting voorwaarde: Constructieve relatie
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘Constructieve relatie’ schematisch uitgewerkt.
Structureel
Het bestuur en de
participanten zijn afhankelijk
van elkaar om bepaalde
doelstellingen te realiseren
Het bestuur en de
participanten hebben al een
structuur voor de
samenwerking
Cultureel
Het bestuur en de
participanten hebben
gemeenschappelijke zin of
betekenisgeving
De belangentegenstellingen
tussen het bestuur en de
participanten zijn beperkt,
overbrugbaar of uitruilbaar
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Ja Verschillend Ja Ja
Verschillend Nee Ja Ja, weliswaar
voor ander doel
Ja Ja Ja Ja
Ja Ja Ja Ja
77

Het bestuur en de
participanten hebben reeds
een samenwerkingsverleden
en een
samenwerkingsstructuur
Persoonlijk
De persoonlijke
verhoudingen tussen het
bestuur en de participanten
zijn werkbaar.
In meeste
gevallen al wel
Verschillend,
maar over het
algemeen wel.
In meeste
gevallen al wel
In meeste
gevallen al wel
In meeste
gevallen al wel
Ja, werkbaar Ja, werkbaar Ja, werkbaar
5.5.7 Samenvatting voorwaarde: Geschikte problematiek
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘geschikte problematiek’ Schematisch uitgewerkt.
De problematiek is niet
dermate urgent dat meteen
een beslissing moet worden
genomen en moet worden
opgetreden.
De problematiek heeft voor
het bestuur voldoende
gewicht in relatie tot de extra
tijd inspanningen en geld.
De participanten zijn
geïnteresseerd in de
problematiek; deze is voor
hen belangrijk en herkenbaar
en sluit aan bij hun
belevingswereld en
tijdshorizon
De problematiek gaat de
competentie van het bestuur
niet te boven
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Niet urgent Niet urgent Niet urgent Niet urgent
Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende
Ja, zij dragen
de
problematiek
immers zelf
aan.
Soms wel,
maar deze
problematiek
wordt dan
afgewezen
Ja, zij dragen
de
problematiek
immers zelf
aan
Soms wel,
maar deze
problematiek
wordt dan
afgewezen
Ja, sluit goed
aan bij
belevingswereld
Jawel,
deelgemeente
alleen
geledegeerde
bevoegdheden.
Rijksoverheid
ook betrokken
Ja, sluit goed
aan bij
belevingswereld
Jawel, de
grond is van
een woningcorporatie
78

De problematiek kan worden
afgebakend van andere
problemen
De problematiek is
voldoende in tijd af te
bakenen
De problematiek is voor de
participanten niet te
technisch
De problematiek is niet
dusdanig binnen het bestuur
gepolitiseerd dat participatie
problematisch is.
De problemen en de
oorzaken hiervoor zijn nog
niet uitgeanalyseerd en/of
hierover staat nog
onvoldoende
overeenstemming in het
publieke domein
De (beste) beleidsaanpak
voor de problematiek is nog
niet bekend en/of hierover
bestaat nog onvoldoende
overeenstemming in het
publieke domein.
Verschillend,
maar vaak
kleine
problemen
Ja, zijn korte
cycli
Niet te
technisch
Niet
problematisch
Verschillend,
maar vaak
kleine
problemen
Ja, over het
algemeen
kleine
problemen
Niet te
technisch
Niet
problematisch
Ja, is
afgebakend
Erg langdurig
proces. Speelt
al ruim 30 jaar
Niet te
technisch
Niet
problematisch
Verschillend Verschillend Nog geen
beste
oplossingsrichting
Verschillend,
maar hier is
participatie niet
op gericht
Verschillend,
maar hier is
participatie niet
op gericht
(Beste)
beleidsaanpak
nog niet
bekend
Nee is
onderdeel van
een groter
probleem,
namelijk
afnemende
bevolking
Nee, er is geen
duidelijk
eindpunt in
zicht.
Niet te
technisch
Niet
problematisch
Nog geen
beste
oplossingsrichting
(Beste)
beleidsaanpak
nog niet
bekend. Al wel
door
participanten
een aanpak
ontwikkeld
79

5.5.8 Samenvatting voorwaarde: Voldoende capaciteit en hulpmiddelen
In onderstaand schema zijn de onderdelen van de door Pröpper en Steenbeek (1999) geformuleerde
kernvoorwaarde ‘voldoende capaciteit en hulpmiddelen’ schematisch uitgewerkt.
Het bestuur heeft voldoende
menskracht, geld en andere
middelen beschikbaar
De participanten hebben
voldoende menskracht, geld
en andere middelen
beschikbaar
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Zolang het over Ja, voldoende Ja, voldoende Voor
extra uren gaat
participatie
wel. Qua geld
voldoende,
is dit wel vaak
voor uitvoer
problematisch.
Daarnaast
arbeidsintensief
niet altijd
Ja, voldoende Ja, voldoende Ja, voldoende, Ja, voldoende
maar kost veel voor
tijd
participatie,
maar kost veel
menskracht en
geld
5.5.9 Samenvatting succesfactoren.
In onderstaand schema zijn de voornaamste succesfactoren van de verschillende participatietrajecten
schematisch weergegeven.
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
- Persoonlijke aanpak
- Bewoners kunnen
daadwerkelijk mee
beslissen
- Korte cyclus,
terugkoppeling
- Feedback geven
- Actieve bewoners
- Constructieve
samenwerking
- Doelvervlechting
participanten en
bestuur
- Goede proceskennis
bij participanten
- Terugkoppeling van
informatie vanuit beide
partijen
- Goede
verantwoording van
keuzes
- Besef van importantie
participatie door
bestuur
- Actieve rol bewoners
- Constructieve
samenwerking
- Onderlinge
afhankelijkheid
- Doelvervlechting
- Inhoudelijke expertise
bewoners wordt benut
80

5.5.10 Samenvatting knelpunten
In onderstaand schema zijn de voornaamste knelpunten van de verschillende participatietrajecten
schematisch weergegeven.
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
- Beperkte
representativiteit
- Beperkt bereik
- Niet alle professionals
goed in betrekken
burgers
- Werkt niet in elke wijk,
dus niet stadsbreed
uitrollen
- Gebrekkige
communicatie
- Onduidelijke
rolverdeling
- Politiek gekleurd
- Gebrekkig bereik en
representativiteit
- Meerdere
‘’overheden’’ betrokken
- Negatieve
participatiegeschiedenis
- Niet geheel
representatief
- Negatieve
participatiegeschiedenis
- Bewonersinitiatief rust
geheel op twee
personen
- Onenigheid onder
inwoners van de wijk
5.5.11Samenvatting: Representativiteit en bereik
In onderstaand schema is de representativiteit en het bereik van de verschillende participatietrajecten
weergegeven.
Buurt Bestuurt BvB groep PI Noordsingel Groenkleed
Representativiteit Verschillend, Niet
Niet geheel Niet representatief.
maar over het representatief. representatief, Voornamelijk
algemeen niet Politiek geen allochtonen. professionals
representatief, gekleurd en Wel
weinig jongeren. geen
representatief
Vaak alleen afspiegeling voor
mensen met van de wijk gedachtegoed
baan
van de wijk
Bereik Verschilt tussen Meeste Op verschillende Daadwerkelijk
de 2 en 20 initiatieven is manieren wordt participerend ongeveer
personen per het bereik er een grote tien. Iedereen in de wijk
wijkbijeenkomst. slecht. groep bewoners vindt er echter wat van
Wordt ervaren
als
aandachtspunt
in de wijk bereikt
81

5.6 Analyse
In deze paragraaf zullen de in de vorige paragrafen gedane bevindingen aan de hand van het
opgestelde conceptuele model geanalyseerd worden.
5.6.1 Visie op democratie
Nederland is in essentie een representatieve democratie. Zoals in het theoretisch kader al
aangegeven kunnen verschillende democratievormen in bepaalde mate aanvullend zijn aan elkaar. In
de onderzocht cases blijkt dit het geval te zijn. Ondanks dat in essentie de visie op democratie
representatief is, is in de verschillende cases ook de participatieve democratie te herkennen. In de
cases is duidelijk een meer actieve rol voor de burger te herkennen dan enkel het kiezen van de
personen die hen mogen vertegenwoordigen. Burgers worden actief betrokken bij de vorming en
uitvoering van beleid, maar betrekken zichzelf daar ook bij. Ook de pragmatische inslag is te
herkennen in de verschillende cases, omdat het bestuur in verschillende gevallen een andere
bestuursstijl aanhangt.
5.6.2 Interactief beleid
De definitie van interactief beleid welke is dit onderzoek centraal staat is: Manieren van
beleidsvorming waarbij het bestuur een participatieve, delegerende, samenwerkende of faciliterende
bestuurstijl hanteerd en waarbij het belanghebbenden in de rol van coproducent de mogelijkheden
geeft om, mininaal vanaf de agendavorming, beleidsvoorbereiding of vroegtijdig tijdens de
besluitvorming, het beleid te beïnvloeden. Waar in dit onderzoek specifiek gekeken is naar de rol van
bewoners moet ‘belanghebbenden’ in deze context gelezen worden als ‘burgers’. Binnen alle cases is
er sprake van interactief bestuur. De mate waarin dit gebeurt zal in volgende paragrafen verder
toegelicht worden.
5.6.3 Analyse burgerrollen en bestuursstijlen
Ondanks dat er geen causaal verband is tussen de bestuurstijl en de burgerrollen, zullen deze wel
gezamenlijk geanalyseerd worden, omdat deze niet los van elkaar gezien worden. Interactie gebeurt
in de participatie arena vanuit de verschillende rollen. De mate waarin, of de manier waarop er sprake
was van interactief beleid is dus verschillend per case. In de cases Buurt Bestuurt en PI Noordsingel
waren de bewoners adviseur van het bestuur. In beide gevallen kunnen de participanten het bestuur
adviseren over een bepaald beleid. In beide gevallen is gebleken dat de rol van adviseur ook serieus
genomen wordt en er daadwerkelijk wat met de adviezen gedaan is. In beide gevallen neigde de rol
dan ook richting die van ‘samenwerkingspartner’, zij het dat het politieke primaat uiteindelijk
gehandhaafd blijft. Het bestuur nam in deze twee cases de participatieve bestuursstijl aan. In de twee
andere cases was de rol van de burger minder eenduidig. In beide gevallen namen burgers het
initiatief om te starten met de participatie. Ze werden niet betrokken, maar betrokken zichzelf. In beide
gevallen start de participatie dan ook met de bewoners in de rol van initiatiefnemer. Opvallend is dat
hoe langer men participeert, hoe meer controle het bestuur, in dit geval de deelgemeente, weer
terugneemt. In beide cases is een verschuiving te zien richting de rol van burgers als die van
82

medebeslisser. Het bestuur pakt de regie in zeker mate terug en delegeert dit weer terug naar de
burgers waarbij het politieke primaat gehandhaafd blijft.
5.6.4 Motieven
In de verschillende cases zijn een aantal verschillende motieven van het bestuur gevonden waarom
ze bewoners betrokken hebben bij het beleid. In alle gevallen was er sprake van motieven die
aansluiten bij de keuze voor het betrekken van bewoners in interactief beleid. De voornaamste reden
van het bestuur om bewoners te betrekken is het inhoudelijk verrijken van het beleid. Bewoners van
de wijken worden geacht een bijdrage te kunnen leveren aan het afstemmen van het beleid op de
vraag vanuit de wijken. Bewoners zouden als geen andere weten wat er in hun wijk speelt, wat de
problemen zijn en de mogelijke oplossingen. In het conceptueel model is aangegeven dat de motieven
gebruikt worden voor het bepalen van de mate waarin het interactieve beleid succesvol is geweest.
5.6.5 Analyse voorwaarden voor succesvol interactief beleid
5.6.5.1 Openheid
De kernvoorwaarde ‘Openheid’ kan gezien worden als redelijk belangrijk voor het al dan niet
succesvol zijn van interactief bestuur. In de gevallen waar de participatie georganiseerd is door het
bestuur, bij de Buurt Bestuurt en bij de PI Noordsingel, is in alle gevallen sprake van grote mate van
openheid. Voornamelijk het feit dat er beleidsruimte is wordt door de respondenten in deze gevallen
aangedragen als belangrijke voorwaarde voor succes. In de andere cases waarbij de burgers het
initiatief voor de participatie hebben genomen is er minder sprake van openheid. Dit wordt
voornamelijk vanuit het bestuur als problematisch ervaren. Vanuit de bewoners is in beide cases een
houding te herkennen waarbij ze in sommige gevallen geen openheid willen geven, omdat ze liever
niet teveel samen met het bestuur willen werken. In deze gevallen verloopt de samenwerking
moeizaam.
5.6.5.2 Duidelijkheid vooraf over rol en inbreng van het bestuur en van de participanten
De kernvoorwaarde met betrekking tot duidelijkheid vooraf over de rol en inbreng van het bestuur en
van de participanten blijkt in alle cases een belangrijke indicator te zijn voor de mate waarin de
participatie succesvol is verlopen. In beide cases waar de bewoners adviseur waren van het bestuur
wordt vooraf duidelijke gecommuniceerd welke rol er door beide partijen wordt ingenomen. Dit wordt in
beide cases ook bestempeld als een belangrijke voorwaarde voor succesvolle samenwerking. In de
andere cases waarbij de burger het initiatief nam voor de participatie was er vaak zowel vanuit de
participanten als vanuit het bestuur onduidelijkheid over de verwachtingen van de andere partij. Dit
heeft ook aantoonbaar gezorgd voor problemen in de samenwerking. Duidelijkheid vooraf over de rol
en inbreng van het bestuur is derhalve een belangrijke factor geweest in het bepalen van het succes
van het participatietraject.
83

5.6.5.3 Meerwaarde van participatie
In alle cases werd er vanuit het bestuur een bepaalde meerwaarde van de participanten verwacht.
Wederom bleek het inlossen van deze verwachte meerwaarde bij de burgerinitiatieven een stuk
moeilijker dan bij de cases waar het initiatief vanuit de gemeente kwam. Uit het onderzoek komt naar
voren dat het niet kunnen inlossen van de verwachte meerwaarde zorgt voor teleurstelling bij zowel de
participanten als bij het bestuur.
5.6.5.4 Constructieve relatie
Op het vlak van een constructieve relatie scoren alle cases goed. In alle gevallen hebben beide
partijen elkaar in zekere mate nodig om de doelstellingen te bereiken. Dit is ook een belangrijke factor
gebleken en wordt door veel respondenten aangedragen als punt waardoor de samenwerking
succesvol is verlopen.
Opvallend in deze is dat in de theorie verondersteld wordt dat een samenwerkingsverleden meehelpt
aan succesvol interactief beleid, terwijl bij drie van de vier cases naar voren komt dat het
tegenovergestelde waar is. Dit is te verklaren door het feit dat voornamelijk de participanten negatieve
ervaring hebben met participatietrajecten, waardoor zij juist door hun samenwerkingsverleden negatief
staan ten opzichte van participatie, of helemaal niet willen deelnemen.
5.6.5.5 Geschikte problematiek
Op het gebied van geschikte problematiek is geen eenduidig beeld te vormen. In geen van de
gevallen is het soort problematiek aan te duiden als knelpunt voor de participatie. Desalniettemin
wordt er niet in alle gevallen aan de theoretische subvoorwaarden voldaan. Zo is het traject van de
herinrichting van de PI Noordsingel niet goed af te bakenen geweest in tijd en duurt het inmiddels al
ruim 30 jaar. Dit heeft echter geen aanwijsbare problemen opgeleverd bij de participatie. Een
subonderdeel wat wel in alle cases als belangrijke subvoorwaarde wordt aangeduid is het feit dat de
participatie goed aansluit bij de directe leefwereld van de participanten. Hierdoor zijn de participanten
meer geïnteresseerd om te participeren. Het is derhalve vooral van belang gebleken dat de problemen
rechtstreeks aansluiten bij de leefwereld van de participanten.
5.6.5.6 Voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen
Deze kernvoorwaarde is van belang, omdat het zonder hulpmiddelen niet mogelijk is om participatie te
organiseren. In alle cases was echter voldoende capaciteit voorhanden, bij zowel de participanten als
bij het bestuur. Bij de Buurt Bestuurt werd echter aangegeven dat dit veel capaciteit kost wat niet altijd
voorhanden is. Als dit niet voldoende beschikbaar is heeft dit een negatieve invloed op de kwaliteit
van de participatie. Hieruit kan opgemaakt worden dat voldoende personele capaciteit en
hulpmiddelen invloed hebben op het succes van de participatie. Daarnaast dient in deze een
onderscheid gemaakt te worden tussen het organiseren van de participatie en de uitvoer van het
betreffende beleid. In het geval van het Groenkleed project zijn er ook bepaalde uitvoerende taken
84

verbonden aan de participatie van de bewoners. Deze is problematisch, omdat de bewoners met te
weinig zijn en onvoldoende financiële middelen in huis hebben.
5.6.5.7 Andere voorwaarden
Het is dus gebleken dat alle door Pröpper en Steenbeek opgestelde voorwaarden in meer of mindere
mate invloed hebben gehad op het succesvol participeren van bewoners in de verschillende cases.
Naast deze vooraf opgestelde voorwaarden zijn in het onderzoek nog een aantal andere voorwaarden
naar voren gekomen welke ook van invloed zijn gebleken op het al dan niet succesvol zijn van de
participatie.
In de eerste plaats wordt in alle gevallen verwezen naar de noodzaak van een persoonlijke
benaderingen van bewoners. Bij de Buurt Bestuurt wordt dit zelf benoemd als de belangrijkste
succesfactor. Binnen de kernvoorwaarde ‘ constructieve samenwerking’ wordt op persoonlijk vlak een
‘werkbare situatie’ als voorwaarde aangemerkt. De persoonlijke benadering gaat echter verder dan
een werkbare situatie. Professionals in de wijk moeten een gezicht krijgen voor de bewoners om de
participatie laagdrempeliger te maken en om participanten gecommitteerd te houden.
Ten tweede is de aanwezige kennis een belangrijke succesfactor gebleken. In cases PI Noordsingel
en in de case met betrekking tot het Groenkleed project was er bij de participanten veel inhoudelijke
kennis aanwezig over zowel het proces als over de inhoud van de problematiek. Dit wordt gezien als
een belangrijke factor om zowel teleurstellingen te voorkomen, als voor het naar een hoger niveau
tillen van de resultaten van de participatie. Aan de andere kant is gebleken dat weinig kennis van de
organisatie en van de processen bij de overheid zorgt voor stagnatie en teleurstellingen in het
participatieproces. Hierin wordt bijvoorbeeld door de respondenten aangegeven dat burgers
onrealistische doelen hebben over wat er bereikt kan worden. Onrealistische doelen zorgen ervoor dat
het bestuur deze niet kan waarmaken. Dit zorgt voor teleurstellingen. Deze voorwaarde wordt niet
geheel gedekt door de voorwaarde duidelijkheid vooraf, omdat er bij de Buurt Bestuurt vooraf duidelijk
gecommuniceerd is over de rolverdeling en de mogelijkheden, maar er door bewoners nog steeds
onrealistische verwachtingen zijn over wat er mogelijk is.
5.6.6 Representativiteit
De representativiteit is in alle gevallen problematisch. Er worden voornamelijk (hoger)opgeleide
autochtone bewoners bereikt van middelbare of oudere leeftijd. In de case van de PI Noordsingel zijn
de bewoners actief op zoek gegaan naar het verhogen van de representativiteit, maar dit is niet
gelukt. Ook bij de Buurt Bestuurt is men in sommige gevallen actief op zoek gegaan naar het
verhogen van de representativiteit. Bij de cases de Burger voor Beverwaard groep en het project
Groenkleed wordt de representativiteit door de bewoners als voldoende ervaren terwijl dit vanuit het
bestuur als onvoldoende wordt aangemerkt. In alle gevallen waarin onderkend wordt dat de
representativiteit onvoldoende is wordt dit aangemerkt als problematisch. De verschillende ingezetten
85

methoden blijken derhalve nog onvoldoende in staat om met de participatie een representatieve groep
te bereiken. Pogingen daartoe zijn nog ontoereikend.
5.6.7 Bereik
In alle cases valt een bepaalde vaste kern van participanten te onderscheiden. Het Ideale aantal wordt
geschat op rond de 10 tot 15 personen, dit om de participatie werkbaar te houden. Het bereik van de
participatie in zijn algemeen wordt echter in alle cases, op die van de herinrichting van de PI
Noordsingel na, als onvoldoende ervaren. Dit heeft bij de andere cases het effect dat de uitkomsten
van de participatie onvoldoende gedragen worden door de relevante doelgroep van het beleid.
5.6.8 Conclusie
Uit de analyse van de onderzoeksgegevens komt naar voren dat de in het theoretisch kader
genoemde voorwaarden voor succesvol interactief bestuur betrouwbare indicatoren zijn, mits
aangevuld met een aantal extra voowaarden: het hanteren van een persoonlijke benadering en de
aanwezigheid van inhoudelijke en proceskennis bij zowel de participanten als bij het bestuur. Een
belangrijke variabele voor het al dan niet succesvol zijn van interactief bestuur op wijkniveau in
Rotterdam zijn de verschillende bestuurstijlen en burgerrollen. Het bestuur in een participatieve rol is
een succesfactor gebleken voor interactief bestuur evenals de bewoners van de Rotterdamse wijken
in de rol van adviseur. In de twee cases waar de burgers het initiatief voor participatie hebben
genomen blijken zowel de burgers als het bestuur onvoldoende in staat dit succesvol te organiseren.
Er is in deze dan ook een verschuiving zichtbaar waarin het bestuur het initiatief probeert onder te
brengen in de ambtelijke organisatie. Dit verschil is mogelijk te verklaren door het feit dat overheden
gewend zijn om zelf participatietrajecten te organiseren en minder om in een bepaald beleid betrokken
te worden.
86

Hoofdstuk 6: De conclusies en aanbevelingen
6.1 Beantwoording deelvragen
In dit hoofdstuk zullen de deelvragen en uiteindelijk de hoofdvraag beantwoord worden. Daarnaast
zullen er enkele aanbevelingen gedaan worden en zal er gereflecteerd worden op het onderzoek. De
hoofdvraag waar we dit onderzoek mee begonnen zijn luidt:
Hoe is burgerparticipatie in de onderzochte cases op wijkniveau in Rotterdam vormgegeven en welke
succes- en knelpunten kunnen hierbij worden onderscheiden?
Hier volgend zullen één voor één de deelvragen beantwoord worden, welke gezamenlijk het antwoord
op de hoofdvraag zullen vormen.
Deelvraag 1: Wat is burgerparticipatie? Wat kun je ermee, welke vormen zijn er te onderscheiden en
welke voorwaarden zijn aan de inzet verbonden?
Burgerparticipatie kan op verschillende manieren gedefinieerd worden. In dit onderzoek is het
gedefinieerd als de rol van burgers bij interactief bestuur. De definitie van interactief bestuur die in dit
onderzoek is gebruikt betreft een definitie van Denters et al. (2002), aangevuld met een aantal criteria.
Interactief bestuur is: Manieren van beleidsvorming waarbij het bestuur een participatieve,
delegerende, samenwerkende of faciliterende bestuurstijl hanteert en waarbij het belanghebbenden in
de rol van coproducent de mogelijkheden geeft om, mininaal vanaf de agendavorming,
beleidsvoorbereiding of vroegtijdig tijdens de besluitvorming, het beleid te beïnvloeden.
Uit de literatuur zijn vervolgens een aantal motieven te onderscheiden voor het gebruik maken van
interactief bestuur. Deze kunnen het best samengevat worden in de motivatieketen. Deze keten start
met de aanname dat het betrekken van burgers bij beleid zorgt voor het verhogen van de
democratische legitimiteit van het beleid. Dit zorgt er weer mede voor dat door het betrekken van de
burgers de kloof tussen hen en het bestuur op zijn minst verkleind wordt. Doordat burgers en bestuur
beter gaan samenwerken is er meer kennis, informatie en deskundigheid aanwezig binnen de
beleidsvorming waardoor het probleemoplossend vermogen vergroot wordt, alsmede de kwaliteit van
het beleid. Een betere kwaliteit van beleid zal vervolgens weer leiden tot meer draagvlak van beleid.
Dit alles zal zorgen voor een versnelling van het beleidsproces als geheel. Deze motieven kunnen
alleen bereikt worden indien er aan bepaalde voorwaarden voldaan wordt voor succesvol interactief
bestuur. In de literatuur zijn de volgende kernvoorwaarden onderscheiden: openheid, duidelijkheid
vooraf over rol en inbreng van het bestuur en participanten, meerwaarde van participatie,
constructieve relatie, geschikte problematiek en voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen.
87

Deelvraag 2: Hoe is burgerparticipatie op wijkniveau momenteel in Rotterdam georganiseerd?
In dit onderzoek stond gebiedsgericht werken als manier waarop burgers betrokken worden bij de
problemen in hun wijk centraal. In het onderzoek is naar voren gekomen dat gebiedsgericht werken
niet iets is wat in Rotterdam is bedacht, maar wat in verschillende vormen door heel het land wordt
toegepast. De kern van het gebiedsgericht werken kan het beste verwoord worden door de definitie
van het ministerie van binnenlandse zaken te hanteren: Gebiedsgericht werken is een manier van
werken waarbij in de beleids- en uitvoeringsfase nadrukkelijk van buiten (de wijk) naar binnen (de
ambtelijke organisatie) wordt gekeken en gehandeld. [..] (daarnaast) gaat het ook om een
samenhangende aanpak tussen sociale, economische en fysieke opgaven en kansen en is er veel
ruimte voor bewoners[…]. Gebiedsgericht werken is dus geen organisatie inrichtingsprincipe, maar
een manier van werken. Deze definitie komt overeen met de manier waarop het gebiedsgericht
werken in Rotterdam gedefinieerd wordt: Gebiedsgericht werken is het werken vanuit de opgaven van
de wijk, samenwerken met burgers, ondernemers en alle partners die in de wijk actief zijn om te
komen tot het ontwikkelen, uitvoeren en implementeren van beleid dat aansluit bij de specifieke
kenmerken en vraagstukken van het betreffende gebied en de doelgroepen in dat gebied (Rotterdam,
2008). Uit beide definities is de kern van het gebiedsgericht werken terug te brengen tot een bottomup
benadering van beleidsvoering waarbij er actief samengewerkt wordt met bewoners en andere
partners in de wijk. De aangescherpte definitie van het gebiedsgericht werken in Rotterdam is:
Gebiedsgericht werken is het op basis van het wijkprofiel, het C-BIS en participatie van bewoners en
andere betrokken formuleren van opgaven in de wijk die daarna worden gecombineerd met de
bestuurlijke keuzes (van deelgemeentebesturen en stadsbestuur) en vervolgens worden vertaald en
geprioriteerd in een integraal wijkactieprogramma (i-WAP) waarin de inzet vanuit de verschillende
clusters wordt gerelateerd aan de inzet van andere partners in de wijk (Rotterdam, 2012). In deze visie
is op hoofdlijnen hetzelfde beeld te constateren, enkel aangevuld met de instrumenten welke hier in
Rotterdam bij gebruikt (gaan) worden. Zoals in het onderzoek vermeld is de i-WAP inmiddels
doorontwikkeld in een DIN.
Deelvraag 3: Welke manieren van burgerparticipatie worden er momenteel in de onderzochte cases in
de wijken in Rotterdam ingezet?
In de onderzochte cases worden er verschillende methoden gebruikt. De Buurt Bestuurt methodiek
kan het best getypeerd worden als een wijkbijeenkomst. Tijdens de wijkbijeenkomst wordt vervolgens
middels een gezamenlijke top drie de extra inzet van stadstoezicht en de politie bepaald. De burgers
nemen hierin de rol van adviseur in en het bestuur de participatieve bestuursstijl. De BvB groep, maar
ook het Groenkleed project kunnen beide getypeerd worden als een burgerinitiatief, waarbij bewoners
gestart zijn met het initiatief en de deelgemeente pas later is aangehaakt. De burgerrol is derhalve in
deze cases te typeren als initiatiefnemer. Het bestuur nam in deze cases de faciliterende bestuursstijl
in. Het participatietraject rondom de herstructurering van de Penitentiaire Instelling Noordsingel betreft
een adviesprocedure. Bewoners hebben hierin wel daadwerkelijk een zware adviserende rol gehad.
Bewoners namen dus de adviseursrol in en het bestuur een participatieve bestuursstijl.
88

Deelvraag 4: Welke knelpunten en successen zijn er te onderscheiden aangaande de inzet van
burgerparticipatie bij de onderzochte cases op wijkniveau in Rotterdam?
De grootste knelpunten worden in eerste plaats in bijna alle gevallen ervaren op het gebied van de
representativiteit en het bereik van de participatie. Op het traject rondom de herinrichting van het
gebied van de PI Noordsingel en enkele gevallen van Buurt Bestuurt na, schieten het bereik en de
representativiteit te kort. Een van de oorzaken welke uit het onderzoek naar voren komt is de eerdere
participatiegeschiedenis van bewoners. Dit zou een voorwaarde voor succesvolle participatie moeten
zijn, maar omdat dit voornamelijk negatieve ervaringen zijn werkt het juist negatief. Het beperkte
bereik en de beperkte representativiteit wordt als probleem ervaren, omdat het dan niet mogelijk is om
de wensen van de bewoners in de wijk de inventariseren. Daarnaast worden de door Pröpper en
Steenbeek (1999) opgestelde voorwaarden voor succesvolle participatie: openheid, duidelijkheid
vooraf over rol en inbreng van het bestuur en participanten, meerwaarde van participatie,
constructieve relatie, geschikte problematiek en voldoende personele capaciteit en hulpmiddelen, in
de verschillende cases herkend als succesfactoren wanneer hier aan wordt voldaan en als knelpunt
indien hier niet aan wordt voldaan. Naast deze voorwaarden zijn uit het onderzoek nog een aantal
andere voorwaarden naar voren gekomen, deze zijn het hanteren van een persoonlijke benadering en
de aanwezigheid van inhoudelijke en proceskennis bij zowel de participanten als bij het bestuur. Als
deze elementen aanwezig zijn zorgt dit voor succesvoller interactief bestuur.
6.2 Beantwoording hoofdvraag
Met de beantwoording van de deelvragen heeft het onderzoek de hoofdvraag: Hoe is
burgerparticipatie in de onderzochte cases op wijkniveau in Rotterdam vormgegeven en welke
succes- en knelpunten kunnen hierbij worden onderscheiden? in zijn geheel weten te beantwoorden.
In deelvraag één is beantwoord wat er in de theorie onder burgerparticipatie wordt verstaan, welke
motieven er zijn te onderscheiden en aan welke voorwaarden het moet voldoen om succesvol te zijn.
In deelvraag twee is beantwoord hoe gebiedsgericht werken in Rotterdam is opgezet en hoe
burgerparticipatie hierin past. Het gebiedsgericht werken is in Rotterdam de manier waarbij bewoners
in hun eigen wijk of buurt betrokken worden bij het overheidsbeleid. In de laatste twee deelvragen zijn
ten slotte de empirische gegevens geanalyseerd en is er een overzicht gegeven van de in de vier
cases gehanteerde methoden van burgerparticipatie en welke succes- en knelpunten hierbij zijn te
onderscheiden.
89

6.3 Aanbevelingen
Ter afsluiting van dit onderzoek zullen er in deze paragraaf op basis van de bevindingen in het
onderzoek en door de gedane observaties een aantal aanbevelingen gedaan worden. Deze
aanbevelingen zouden mogelijk kunnen zorgen voor het in de toekomst beter en efficiënter
vormgeven van de burgerparticipatie in de Rotterdamse wijken.
Één van de voornaamste conclusies van het onderzoek is dat de door Pröpper en Steenbeek
gefomuleerde kernvoorwaarden nagenoeg allemaal van invloed zijn gebleken op het al dan niet
succesvol zijn van het interactieve beleid. Het borgen van deze kernvoorwaarden in de nieuwe
participatievormen kan dan ook gezien worden als de belangrijkste aanbeveling. Naast deze
aanbeveling kunnen er ook nog de volgende aanbevelingen gedaan worden:
1. Gebiedsgericht organiseren burgerparticipatie
Uit alle interviews komt naar voren dat ook voor het betrekken van bewoners een aanpak op maat
nodig is. Niet in elke wijk zijn dezelfde methoden succesvol. Dit hangt af van de soort problemen,
maar ook van het soort mensen dat woont in een wijk. Een gebiedsteam moet bij uitstek in staat
worden geacht om aan te voelen welke methode in een betreffende wijk werkt.
2. Geen ‘burgerparticipatie’ meer
In vrijwel alle gesprekken komt naar voren dat veel bewoners geen zin meer hebben om te
participeren, of hiervoor moeilijk te bereiken zijn, omdat ze negatieve ervaringen hebben met
burgerparticipatie. De term burgerparticipatie, maar ook termen als inspraak, roepen dan ook bij veel
professionals, maar ook bij bewoners negatieve gevoelens op. Gebruikt derhalve in het vervolg een
andere term.
3. Sterke ambtenaar in gebied
Voornamelijk in het geval van bewonersinitiatieven is het van belang dat er in het gebied een sterke
ambtenaar aanwezig is die mandaat heeft in de organisatie. Bij de twee bewonersinitiatieven die in dit
onderzoek zijn meegenomen ging er voornamelijk in het begin veel fout, omdat er veel
onduidelijkheden waren en processen te lang duurden. Een sterke ambtenaar in het gebied zou snel
keuzes kunnen maken om dergelijke problemen te voorkomen. Momenteel is de organisatie van de
deelgemeente onvoldoende geschikt voor het inspelen op creatieve bewonersinitiatieven
4. Onderwijs bewoners en professionals
In twee van de vier cases bleken de participanten veel kennis te hebben van beleidsprocessen bij de
overheid. In beide gevallen werd dit aangemerkt als een sterk pluspunt bij de participatie. Dit helpt
teleurstellingen en miscommunicaties te voorkomen. Geef participerende bewoners derhalve
voldoende informatie over het proces of train hen hierin. Als andere optie kan gedacht worden om een
contactpersoon aan te dragen welke de participanten actief ondersteund in het proces.
90

Ook wordt er in de interviews aangegeven dat niet alle ambtenaren op straat, ook daadwerkelijk weten
hoe ze om moeten gaan met direct contact met bewoners. Ook hiervoor zou een training voor kunnen
komen om zo problemen op het gebied van communicatie te voorkomen.
5. Investeer in structurele persoonlijke relaties
Veel van de vormen van participatie in de wijken zijn kleine projecten. Juist door de persoonlijke en
structurele relatie van bewoners met medewerkers van de gemeente wordt participatie
vergemakkelijkt en laagdrempeliger.
6. Benut de capaciteit in de wijk
Het project Groenkleed is hier bij uitstek een goed voorbeeld van. Bewoners van de wijken hebben
verschillende professionele competenties. Tracht deze te lokaliseren en te benutten. Kijk wat de
bewoners voor de wijk kunnen betekenen.
7. Maak gebruik van nieuwe technologische middelen
Zoals aangegeven in het onderzoek heeft tegenwoordig ruim 94 procent van de huishoudens toegang
tot internet. Waar men bij Buurt Bestuurt nog wel gebruik maakt van Twitter en een website, is er bij
de andere vormen helemaal geen sprake van inzet van nieuwe technologische middelen. Door middel
van crowdsourcing of andere moderne technieken kan veel informatie vanuit de wijken ‘naar boven’
gebracht worden.
8. Organiseer representativiteit
Door alle respondenten wordt aangegeven dat de representativiteit in de verschillende cases in bijna
alle gevallen problematisch is. Als oplossing hiervoor wordt aangedragen om actief op zoek te gaan
naar representativiteit. Hoe verhouden de participanten zich tot de kenmerken van de bewoners van
de buurt of wijk? En ga actief op zoek naar personen welke de representativiteit vergroten.
91

Bibliografie
Arnstein, S. (1969) A Ladder of Citizen Participation JAIP, Vol. 35
Bekkers, V. (2005) Beleid in beweging: Achtergronden, benaderingen, fasen en aspecten van beleid
in de publieke sector. Lemma, Bussum.
Bewonersvereniging achterdemuur (2011) Penitentiaire (her)inrichting Noordsingel.
http://www.rotterdam.nl/DG%20Noord/Contentimages/PI-BOEK.pdf
Burgers voor beverwaard (2011). Luide tocht BvB groep Succesvol.
[http://www.burgersvoorbeverwaard.nl/_files/Deelgemeente%20IJsselmonde%20-
%20Luide%20Tocht%20BvB%20Groep%20Succesvol.pdf]
Burgers voor beverwaard (2012). Burgers voor beverwaard: wie zijn wij?
[http://www.burgersvoorbeverwaard.nl]
Buurt bestuurt (2012) Buurt Bestuurt nieuwsbrief februari 2012.
[http://www.rotterdam.nl/Directie%20Veilig/Bestanden/Buurt%20Bestuurt/1%20Nieuwsbrief%20Buurt
%20Bestuurt%20februari%202012.pdf]
Denters, S.A.H., Klok P.J. en Visser, M.A. (2002). De raad beoordeeld! Oordelen van
lokaleopinieleiders en bestuurders over de gemeenteraad als volksvertegenwoordiging. Een
tussenrapportage. Project Duale Gemeenten. Van Poelje Instituut, Faculteit der Bestuurskunde,
Universiteit Twente, Enschede.
Directie veilig gemeente Rotterdam ( 2012) Factsheet Buurt Bestuurt voor werkers.
[http://www.rotterdam.nl/Directie%20Veilig/Bestanden/Buurt%20Bestuurt/1%20Factsheet%20Buurt%2
0Bestuurt%20voor%20werkers.pdf]
Edelenbos, J. (2000). Proces in vorm: procesbegeleiding van interactieve beleidsvorming over lokale
ruimtelijke projecten. Proefschrift. Lemma Uitgeverij BV, Utrecht
Edwards, A., Schaap, L. (2002) Burgerparticipatie in Rotterdam. Erasmus Universiteit, Rotterdam.
http://publishing.eur.nl/ir/repub/asset/1118/CLD004.pdf
Flyvbjerg, B. (2006) Five Misunderstandings About Case-Study Research Aalborg University, Aalborg.
Hoogerwerf, A. Herweijer, M. (2008) Overheidsbeleid: een inleiding in de beleidswetenschap, Kluwer,
Alphen aan de Rijn
92

Fung, A. (2006) Varieties of Participation in Complex Governance, Harvard University, Harvard
Korsten, A.F.A. & Tops, P.W. (1998), Lokaal bestuur in Nederland: Inleiding in de gemeentekunde.
Samson, Alphen aan den Rijn.
Lowndes, N. (1995). Citizenship and urban politics, in D. Judge, G. Stoker and H. Wolman (eds).
Theories of Urban Politics, London: Sage, pp. 160-181.
Ministerie van BZK(2012) de wijkengids, wat is de wijkengids?
[http://www.wijkengids.nl]
Norris, P. (2001). Digital Divide: Civic engagement, information poverty, and the Internet worldwide.
Cambridge University Press, Cambridge.
Pröpper, I.M.A.M., Steenbeek, D.A. (1998). Interactieve beleidsvoering: typering, ervaringen en
dillema’s, in: Bestuurskunde, jrg. 7, nr. 7: 292-301.
Pröpper, I.M.A.M., Steenbeek, D.A. (1999). De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders.
Coutinho, Bussum.
Pröpper, I. M.A.M, Steenbeek, D.A. (2001). De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders.
Coutinho, Bussum.
Rijksgebouwendienst (2010) Wat gaat er gebeuren met de gevangenis aan de Noordsingel als deze
leegkomt?
http://www.rotterdam.nl/DG%20Noord/Concept%20DEF.pdf
Rijksoverheid (2011). Memorie van toelichting afschaffing deelgemeenten.
[http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/09/28/memorie-vantoelichting-afschaffing-deelgemeenten.html]
Rochester, C. (2006) Making Sense of Volunteering: A literature review, Volunteering England and the
Commission on the Future of Volunteering. Londen.
Rotterdam (2008), Gebiedsgericht werken, de uitvoering.
[http://www.rotterdam.nl/DG%20Delfshaven/Document/gebiedsgericht%20werken%20uitvoering%20fe
b%202008.pdf]
Rotterdam (2012), Geschiedenis van Rotterdam.
[http://www.rotterdam.nl/geschiedenisrotterdam]
93

Rotterdam (2012b) Clustervorming.
[http://sjaan.rotterdam.nl/concern:clustervorming]
Rotterdam (2012c). Bestuursdienst.
[http://www.rotterdam.nl/bestuursdienst]
Rotterdam (2012d) Beter Rotterdams bestuursmodel voor meer resultaat in de wijken.
[http://www.rotterdam.nl/beterrotterdamsbestuursmodelvoormeerresultaatin_de_wijken]
Rotterdamse Rekenkamer(2012) Rekenkamerrapport: Wijken voor de stad. Gemeente Rotterdam.
Rotterdam.
Swanborn, P.G. (2006) Case-Study's Wat, Wanneer En Hoe? LEMMA uitgeverij bv., Utrecht.
Tiel, S, van, (2007). Bestuurskundig Onderzoek, een methodologische inleiding. Coutinho, Bussum
VRD(2012), Wat zijn deelgemeenten?
(http://www.rotterdamsedeelgemeenten.nl/do.php?fct=pages&op=showPage&pageId=226
WMO (2008). De waarde van de wijk. DSP groep, Amsterdam.
Woonbron (2012). Wethouder van Huffelen opent duurzame huiskamer op Heijplaat.
http://www.woonbron.nl/OverWoonbron/Actueel/Persberichten/Pages/WethouderVanHuffelenopentdu
urzamehuiskameropHeijplaat.aspx
94

Respondenten
Anne Boomsluiter Kwartiermaker klantenservice gemeente Rotterdam
Han van Dam Gebiedsmanager deelgemeente Rotterdam Noord
Marja Rook Medewerkster Buurt Bestuurt deelgemeente Delfshaven
Peter Groeneveld Portefeuillehouder Buurt Bestuurt directie Veilig gemeente Rotterdam
Petter van Raalte Voorzitter bewonersvereniging Achter de muur
Marcel Dekker Gebiedsmanager deelgemeente IJsselmonde
Elzo Bijl Medeoprichter Burger voor Beverwaard groep
Joop van der Hor Gebiedscoördinator Deelgemeente Charlois
Lidwien Houten Beleidsmedewerkster buitenruimte DG Charlois
Saskia Hijman Beleidsadviseur Team Gebiedsgericht Werken Rotterdam
Cindy Fassotte Mede-initiator project Groenkleed
95

Bijlage 1: Organogram gemeente Rotterdam
96

Bijlage 2: Interview handleiding
Zoals in hoofdstuk drie is beschreven is er gebruikt gemaakt van een semigestructureerd interview.
Onderstaand is de door de onderzoeker gebruikte interviewhandleiding weergegeven:
Algemene informatie:
Naam:
Project:
Functie:
1. Wat is uw rol in het project?
2. Wat houdt het project in?/Wat is het doel van het project?
3. Welke rollen nemen de burgers en het bestuur in?
Initiatiefnemer / faciliterend:
Initiatief, strategische keuzen liggen bij de burgers
Bestuur biedt faciliteiten
Interactie: veelal met ambtenaren
Besluitvorming door bestuur: marginaal toetsend
Samenwerkingspartner / samenwerkend:
Strategische keuzen in gezamenlijkheid
evt. Samenwerkingsverband
Interactie met ambtenaren en bestuurders
Besluitvorming door alle partners, geen politiek primaat
Medebeslisser / delegerend:
Strategische keuzen door het bestuur
Burgers werken uit, ruimte voor eigen invulling
Interactie veelal met ambtenaren en bestuurders
Adviseur / participatief:
Strategische keuzen door het bestuur
Burgers kunnen open advies geven, eigen probleemdefinitie en oplossingsrichting inbrengen
Interactie veelal met ambtenaren en bestuurders
Handhaving primaat politieke besluitvorming
4. In welke beleidsfase(n)?
Agendavorming
Proces waarbij maatschappelijke problemen de aandacht van het publiek en van de
beleidsbepalers krijgen.
Beleidsvoorbereiding
Het verzamelen en analyseren van informatie en het formuleren van adviezen met het oog op
het te voeren beleid.
Besluitvorming
97

Het bepalen van de gekozen middelen en de gekozen doeleinden
Beleidsuitvoering
Het toepassen van de gekozen middelen voor de gekozen doeleinden.
Beleidsevaluatie
Het beoordelen van de inhoud, het proces en/of de effecten van een beleid aan de hand van
bepaalde criteria.
Terugkoppeling
Het verwerken van een beoordeling van de inhoud, het proces en/of de effecten van een
beleid en het op basis daarvan opnieuw bepalen van het beleid of het beleidsproces.
5. Waarom is er gekozen om de burgers te betrekken? (Motieven)
Topiclist motieven:
Inhoudelijke verrijking
Het realiseren van een hoger ambitieniveau
Verbetering van het proces
Verbetering van de samenwerking met externe partijen
Vergroting van draagvlak
Verkorting van de tijdsduur, dan wel versnelling van beleid
Vergroten van het probleemoplossend vermogen van de maatschappij
Uitbreiding van participatie en democratie
Verbetering van de interne organisatie
Verbetering van het imago
Eventuele aanvullende motieven
6. Navragen in hoeverre er is voldaan aan de voorwaarden als gesteld door Propper en
Steenbeek:
Topiclist:
Openheid:
Er is beleidsruimte
Het bestuur is in staat en bereid invloed te delen met participanten
Het bestuur is in staat en bereid participanten inzicht te geven in het beleidsproces en de
afweging van besluiten
De participant heeft geen onveranderlijke opstelling of opvatting
De participant is in staat en bereid invloed te delen met bestuur
De participant is in staat en bereid inzicht te geven in zijn eigen afweging
Duidelijkheid vooraf:
Het bestuur is er zich van bewust waaraan de uitkomsten van het interactief traject toetst
Het bestuur is zich ervan bewust welke rol het zelf wil spelen en welke rol het de participant
wil toebedelen
98

Het samenspel tussen de verschillende geledingen van het bestuur maakt eenduidig optreden
naar buiten mogelijk en wordt niet gehinderd door veel interne meningsverschillen en
interventies
Het samenspel tussen de verschillende geledingen van de participanten maakt eenduidig
optreden naar buiten mogelijk en wordt niet gehinderd door veel interne meningsverschillend
of interventies.
Meerwaarde participatie:
Het bestuur verwacht van de participanten een bepaalde bijdrage.
De participanten zijn in staat en bereid de door het bestuur verwachte bijdragen te leveren
Constructieve relatie:
Structureel
Het bestuur en de participanten zijn afhankelijk van elkaar om bepaalde doelstellingen te
realiseren
Het bestuur en de participanten hebben al een structuur voor de samenwerking
Cultureel
Het bestuur en de participanten hebben gemeenschappelijke zin of betekenisgeving
De belangentegenstellingen tussen het bestuur en de participanten zijn beperkt, overbrugbaar
of uitruilbaar
Het bestuur en de participanten hebben reeds een samenwerkingsverleden en een
samenwerkingsstructuur.
Persoonlijk
De persoonlijke verhoudingen tussen het bestuur en de participanten zijn werkbaar.
Geschikte problematiek
De problematiek is niet dermate urgent dat meteen een beslissing moet worden genomen en
moet worden opgetreden.
De problematiek heeft voor het bestuur voldoende gewicht in relatie tot de extra tijd
inspanningen en geld.
De participanten zijn geïnteresseerd in de problematiek; deze is voor het belangrijk en
herkenbaar en sluit aan bij hun belevingswereld en tijdshorizon
De problematiek gaat de competentie van het bestuur niet te boven
De problematiek kan worden afgebakend van andere problemen
De problematiek is voldoende in tijd af te bakenen
De problematiek is voor de participanten niet te technisch
De problematiek is niet dusdanig binnen het bestuur gepolitiseerd dat participatie
problematisch is.
De problemen en de oorzaken hiervoor zijn nog niet uitgeanalyseerd en/of hierover staat nog
onvoldoende overeenstemming in het publieke domein
De (beste) beleidsaanpak voor de problematiek is nog niet bekend en/of hierover bestaat nog
onvoldoende overeenstemming in het publieke domein.
99

Het is niet noodzakelijk om de problematiek of belangrijke aspecten daarvan geheim te
houden
Voldoende hulpmiddelen:
Het bestuur heeft voldoende menskracht, geld en andere middelen beschikbaar
De participanten hebben voldoende menskracht, geld en andere middelen beschikbaar
7.Wat is er met het aandeel van de burger gedaan?
8. Bereik:
Hoeveel burgers zijn er bij het project betrokken? Eventueel globale schatting
9. Representativiteit:
Vormen de burgers die zijn betrokken bij dit project een afspiegeling van de doelgroep van de wijk?
10. Succes-en knelpunten:
Wat zijn de succesfactoren binnen de samenwerking? En wat de knelpunten?
(Open vraagstelling. Ook andere mogelijk dan de voorwaarden voor succesvol interactief bestuur)
11. Afsluitend: ideeën over toekomst of hoe samenwerking effectiever kan verlopen, eventueel
aanvullende opmerkingen/
100