De toekomst van de Amsterdamse kantorenmarkt ... - Rooilijn
De toekomst van de Amsterdamse kantorenmarkt ... - Rooilijn
De toekomst van de Amsterdamse kantorenmarkt ... - Rooilijn
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Rooilijn</strong><br />
Stelling<br />
Jg. 41 / Nr. 3 / 2008<br />
Stelling<br />
“Monumentenstatus voor gebouwen uit <strong>de</strong><br />
we<strong>de</strong>ropbouwperio<strong>de</strong> gaat ten koste <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
naoorlogse woonwijk.”<br />
Eind vorig jaar werd Ne<strong>de</strong>rland verrast door <strong>de</strong> Rijksdienst<br />
voor Archeologie, Cultuurlandschappen en Monumentenzorg<br />
(RACM) met een lijst <strong>van</strong> hon<strong>de</strong>rd bouwwerken uit <strong>de</strong><br />
we<strong>de</strong>ropbouwperio<strong>de</strong> die werkelijk <strong>van</strong> essentieel belang zijn<br />
als naoorlogs erfgoed. Het is niet zo heel moeilijk om kanttekeningen<br />
bij die lijst te plaatsen. Alleen al het merkwaardige<br />
begrip ‘top’ geeft te <strong>de</strong>nken: afkomstig uit <strong>de</strong> popwereld, waar<br />
<strong>de</strong> top tien dagelijks wereldnieuws is.<br />
Het alou<strong>de</strong> gesteggel over <strong>de</strong> monumentwaardigheid <strong>van</strong><br />
dit gebouw of dat gebouw vormt echter niet het grootste<br />
probleem. Het is goed dat <strong>de</strong> aandacht wordt gevestigd op <strong>de</strong><br />
vele charmante raadhuisjes en an<strong>de</strong>re juweeltjes uit <strong>de</strong> jaren<br />
vijftig. Daarbij rijst wel <strong>de</strong> vraag wat nu eigenlijk <strong>de</strong> essentie<br />
was <strong>van</strong> het toenmalige bouwen. Ging het niet vooral om <strong>de</strong><br />
woningnood? In die tijd lukte het toch ein<strong>de</strong>lijk om woonwijken<br />
te bouwen die vol<strong>de</strong><strong>de</strong>n aan het programma <strong>van</strong> eisen dat al<br />
voor <strong>de</strong> oorlog was geformuleerd door <strong>de</strong> meest vooruitstreven<strong>de</strong><br />
architecten? Dat staat in alle standaardwerken over<br />
<strong>de</strong> naoorlogse architectuurgeschie<strong>de</strong>nis. Toch schitteren <strong>de</strong><br />
naoorlogse woonwijken door afwezigheid in <strong>de</strong> top hon<strong>de</strong>rd<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> RACM.<br />
<strong>De</strong> Rotterdamse wijk Pendrecht bijvoorbeeld, die ook in<br />
<strong>de</strong> internationale vakliteratuur altijd als een toonbeeld <strong>van</strong><br />
mo<strong>de</strong>rne ste<strong>de</strong>nbouw wordt beschreven, heeft geen plaatsje<br />
op <strong>de</strong> lijst gekregen. Het argument daarvoor is misschien dat<br />
Pendrecht toch al groten<strong>de</strong>els gesloopt is. Dit geldt echter niet<br />
voor Tuinstad Slotermeer, een wat min<strong>de</strong>r beroemd maar ook<br />
uniek voorbeeld in Amsterdam West. <strong>De</strong>ze vroeg naoorlogse<br />
woonwijk is nog vrijwel gaaf en ontbreekt eveneens in <strong>de</strong><br />
top hon<strong>de</strong>rd. <strong>De</strong> architectuur is hier min<strong>de</strong>r radicaal dan in<br />
Rotterdam, maar belangrijker is dat Cornelis <strong>van</strong> Eesteren in<br />
Amsterdam heel an<strong>de</strong>re ste<strong>de</strong>nbouwkundige principes heeft<br />
toegepast. Niet het repeteren<strong>de</strong> stempel dat zo kenmerkend<br />
is voor Pendrecht, met gemeng<strong>de</strong> hoog- en laagbouw, maar<br />
juist een strikte scheiding tussen eengezinswoningen en<br />
gestapel<strong>de</strong> bouw. Tuinstad Slotermeer betreft tienduizend<br />
woningen in een ste<strong>de</strong>nbouwkundig plan dat tot in <strong>de</strong> finesses<br />
doordacht is, met op <strong>de</strong> koop toe een groot recreatiegebied<br />
P. 157<br />
Vincent <strong>van</strong> Rossem<br />
rond <strong>de</strong> Sloterplas. Het is een kunstwerk op ongeken<strong>de</strong><br />
schaal, ontworpen door <strong>de</strong> toenmalige voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
‘Congrès Internationaux d’Architecture Mo<strong>de</strong>rne’ (CIAM).<br />
Dit ste<strong>de</strong>nbouwkundig erfgoed vormt voor <strong>de</strong> traditionele<br />
monumentenzorg, die toch vooral gespecialiseerd is in<br />
kerken, raadhuizen en landgoe<strong>de</strong>ren, een onoplosbaar probleem.<br />
<strong>De</strong> afgelopen <strong>de</strong>cennia is daar wel enige veran<strong>de</strong>ring<br />
in gekomen, maar <strong>de</strong> naoorlogse woonwijk kan eigenlijk nog<br />
steeds niet goed beschermd wor<strong>de</strong>n.<br />
Helaas heeft <strong>de</strong> RACM niet <strong>de</strong> moed opgebracht om het<br />
probleem <strong>van</strong> <strong>de</strong> naoorlogse woonwijk aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> te stellen.<br />
Zelfs een minimale vorm <strong>van</strong> bescherming, in <strong>de</strong> vorm<br />
<strong>van</strong> een beschermd gezicht, komt niet ter sprake. An<strong>de</strong>re<br />
belangen in <strong>de</strong> ruimtelijke or<strong>de</strong>ning wegen blijkbaar zwaar<strong>de</strong>r,<br />
met name <strong>de</strong> wens om te vernieuwen en te verdichten.<br />
<strong>De</strong> naoorlogse woonwijken zijn nu ‘Vogelaar wijken’, waar<br />
<strong>de</strong> woningbouwcorporaties moeten ‘herstructureren’ om<br />
sociale problemen op te lossen. Het vervelen<strong>de</strong> is alleen<br />
dat <strong>de</strong> ervaring in ou<strong>de</strong>re stads<strong>de</strong>len heeft geleerd dat<br />
hardhandige vernieuwing alleen maar nieuwe problemen<br />
schept. <strong>De</strong> ironie wil dat juist <strong>de</strong> nieuwbouw uit <strong>de</strong> jaren<br />
zeventig en tachtig in <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong>-eeuwse wijken snel<br />
verpaupert, terwijl appartementen in <strong>de</strong> oudbouw goed<br />
verkocht wor<strong>de</strong>n. Enige vorm <strong>van</strong> gentrification is altijd<br />
gunstig voor ou<strong>de</strong>re woonwijken. <strong>De</strong> naoorlogse woonwijken<br />
krijgen nu niet <strong>de</strong> kans om op <strong>de</strong> langere termijn hun waar<strong>de</strong><br />
te bewijzen. Met sloop en nieuwbouw zal alleen een schaalloze<br />
brei <strong>van</strong> modieuze architectuur ontstaan. Ooit werd <strong>de</strong><br />
negentien<strong>de</strong>-eeuwse massawoningbouw verguisd, nu is een<br />
<strong>Amsterdamse</strong> wijk als <strong>de</strong> Pijp geweldig hip. Voor <strong>de</strong> Jordaan<br />
geldt hetzelf<strong>de</strong>. <strong>De</strong> woningmarkt leert dat behoud en herstel<br />
economisch veel interessanter is, maar dat inzicht wordt<br />
systematisch genegeerd. <strong>De</strong> stad moet vernieuwd wor<strong>de</strong>n,<br />
net als het on<strong>de</strong>rwijs. Het is een Haagse obsessie gewor<strong>de</strong>n,<br />
ver verwij<strong>de</strong>rd <strong>van</strong> <strong>de</strong> realiteit.<br />
Vincent <strong>van</strong> Rossem (V.<strong>van</strong>Rossem@dab.amsterdam.nl) is<br />
architectuurhistoricus en werkzaam bij Bureau Monumenten en Archeologie<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente Amsterdam.