Basic: fotografie - Fotomuseum Den Haag

Kijkwijzer **
Beeldbeschrijving
FOTOGRAFIE

INHOUD
De bedoeling van deze kijkwijzer
Basic: fotografie
Introductie
• Fotografie algemeen
• Over de tentoonstelling
Opdrachten beeldbeschrijving
• Inhoud
1. Voorstelling
2. Boodschap
3. Abstrahering
• Vorm
1. Licht
2. Kleur
3. Beweging
4. Standpunt
5. Vorm
6. Compositie
• Functie
Special: actuele tentoonstelling
Bijlage: Begrippenlijst
Noot voor de docent.
De introductie is geschikt ter voorbereiding op het museumbezoek. Leerlingen kunnen de gevraagde
informatie vinden onder www.fotomuseumdenhaag.nl .
Het gedeelte ‘Basic’ bevat algemene vragen voor elke fototentoonstelling. De ‘Special’ is verdiepend van
aard en wordt steeds vernieuwd voor de actuele tentoonstelling in het GEM. Niet alle basisopdrachten
zijn op elke tentoonstelling even interessant; aan het begin van de ‘Special’ vindt u daroom de ’Basic’opdrachten
die niet van toepassing zijn.
Op de website van het Gemeentemuseum (www.gemeentemuseum.nl ) vindt u verder een algemene
inleiding over fotografie met een bijpassend werkblad.

De bedoeling van deze kijkwijzer
Vandaag ga je in een beschrijving maken van een foto die je zelf uitkiest (‘Basic’). Door goed te kijken en
de opdrachten te maken weet je straks veel over de geheimen van foto’s.
Om een foto werkelijk te doorgronden, let je op drie dingen:
A. inhoud
B. vorm
C. functie
Daarna ga je je kennis toepassen op andere foto’s van deze tentoonstelling (‘Special’). Aan de hand van
de opdrachten kom je erachter waarom de foto’s van deze tentoonstelling kunst zijn.
Gebruik alleen potlood om mee te schrijven (bij de informatiebalie in de hal gratis te krijgen). Een
clipboard om op te schrijven kun je hier ook lenen.
Wij hopen dat je veel plezier zult hebben op de tentoonstelling!

Basic: fotografie
Introductie
Fotografie algemeen
Het begrip ‘fotografie’ komt uit het Grieks en betekent ‘schrijven met licht’. Hoe werkt het? Door een lens
valt licht binnen een fototoestel.
• Traditionele fotografie
Het licht werkt op een chemische manier in op een gevoelige film. Er ontstaat een negatief.
1 Een foto is de afdruk hiervan op papier en wordt genoemd
Kruis het goede antwoord aan
O spiegeling
O positief
2. Er zijn bij een positief de volgende kenmerken van toepassing.
Kruis aan wat goed is. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk.
O Een positief is het spiegelbeeld van een negatief.
O Het positief staat ondersteboven ten opzichte van het negatief.
O Donkere gedeeltes op het negatief zijn op het positief juist licht.
• Digitale fotografie
Inmiddels is deze manier van fotograferen ouderwets. Als jij met je mobiele telefoon een foto maakt,
ontstaat geen negatief meer. Het beeld ontstaat met lichtgevoelige elektronische sensoren en wordt
opgeslagen op je geheugenkaart.
3. Het tegenovergestelde van een digitale camera is een
Kruis aan wat goed is.
O analoge camera
O spiegelreflexcamera

Over de tentoonstelling
4. Hoe heet de tentoonstelling die je gaat zien?
....................................................................................
5. Achter de opzet van een expositie zit altijd een idee – er is een rode draad of uitgangspunt. Waarop is
de samenstelling van deze tentoonstelling gebaseerd? Deze tentoonstelling gaat over (het werk van)*:
Kruis het goede antwoord aan. (In sommige gevallen kunnen meerdere antwoorden juist zijn)
O een fotograaf die nu nog leeft, namelijk:
....................................................................................
O man
O vrouw
O een fotograaf die niet meer leeft, namelijk:
....................................................................................
O man
O vrouw
O een groep fotografen, namelijk:
O een onderwerp/thema, namelijk:
O een periode, namelijk:
O de fotografie in een land, namelijk:
O anders, namelijk:

Opdrachten beeldbeschrijving
Kijk rond op de tentoonstelling en kies één foto die je aanspreekt. Alle ‘Basic’-opdrachten hebben
betrekking op deze foto.
6. Bedenk een titel (naam) voor de foto.
....................................................................................
7. Naast de foto hangt een bordje met informatie. Hier kun je onder meer de titel die de kunstenaar heeft
bedacht, te weten komen. Soms heeft een kunstwerk ook geen naam. Dan staat er ‘zonder titel’.
Schrijf hieronder de gegevens op. Streep door wat niet van toepassing is.
De maker van de foto:..............................................................
De titel van de foto:..............................................................
Het jaar waarin de foto is gemaakt:..............................................................
Het formaat van de foto (ongeveer):…........ x …......... cm
Het is een kleurenfoto/ zwart-witfoto Omcirkel wat goed is.
De foto is wel/ niet bewerkt met de computer.
8. Waarom heb je juist deze foto uitgekozen?
............................................................................................................................
............................................................................................................................

9. Er zijn verschillende soorten fotografie. Een fotograaf kan zich specialiseren in een bepaald onderwerp.
Tot welk soort behoort de foto die jij hebt uitgekozen, denk je?
(In sommige gevallen kunnen meerdere antwoorden juist zijn).
O landschapsfotografie (landschap, natuurlijke omgeving)
O natuurfotografie (flora, fauna, natuurverschijnselen)
O architectuurfotografie (afzonderlijke gebouw(en): interieur/exterieur)
O stadsfotografie (stadsgezicht, stedelijke omgeving)
O reclamefotografie (reclame, ook toegepast in grafische vormgeving)
O portretfotografie (herkenbare weergave persoon: gezicht/ ten voeten uit)
O reportagefotografie (verslaggeving gebeurtenis/situatie)
O autonome fotografie (onafhankelijk, staat op zichzelf als kunstuiting)
O reisfotografie (volkeren, omgeving, leefwijzen buitenland)
O theaterfotografie (podiumkunsten)
O modefotografie (mode: kleding, kapsel, make-up, sieraden)
O industriële fotografie (industriële omgeving/producten)
O stillevenfotografie (compositie van levenloze voorwerpen)
O anders, namelijk: ………………… ………………… …………………

Inhoud
Wat is de betekenis van de foto?
- Voorstelling
De fotograaf stelt met zijn of haar foto een onderwerp aan de orde – een situatie, voorwerpen of
personen, een verhaal of een sfeer.
10. Waar gaat deze foto over? Geef een korte beschrijving.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………….....................
-Boodschap
De boodschap is de interpretatie van het onderwerp door de kunstenaar. Aan de titel van de foto kun je
vaak zijn of haar visie aflezen. Verder kun je de visie van de kunstenaar aflezen aan de manier hoe hij/
zij het thema behandelt. Voorbeeld voor een boodschap: ‘De mens is eenzaam ook is hij met een groep
andere mensen’.
11. Heeft ‘jouw’ foto een boodschap? Licht je antwoord toe.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………….....................
-Abstrahering
Een foto kan een natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid zijn. Een foto kan echter ook
geïdealiseerd zijn (bijv. door weglating van minder gewenste elementen, door enscenering of door
het gebruik van (kleuren)filters op de lens) of gestileerd zijn (bijv. door een bewust gebruik van
beeldelementen). Een fotografisch beeld kan ook gedeformeerd (vervormd) zijn (bijv. door te fotograferen
via een bolle of holle spiegel). Er zijn kunstenaars die op een bewuste manier gebruik maken van
manipulatie van foto’s door middel van de computer.
12. Is ‘jouw’ foto een natuurgetrouwe weergave of kun je er elementen van abstrahering in ontdekken?
Zo ja, welke?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………….....................

B Vorm
Wat voor beeldmiddelen kun je inzetten om een gewenst effect te bereiken? Er zijn veelvuldige
mogelijkheden om met licht, kleur en compositie om te gaan. De begrippenlijst (bijlage) helpt je om tot
een goede beschrijving te komen.
13. Licht is het belangrijkste middel van de fotograaf. Zonder licht zien we niets en kunnen we uiteraard
ook niet fotograferen. Wat voor een soort licht zie je in ‘jouw’ foto?
…………………………………………………………………………………………
14. Geef, als je een kleurenfoto hebt gekozen, een beschrijving van de ‘kleur’.
…………………………………………………………………………………………
15. Zou deze foto als zwart-wit opname hetzelfde effect hebben? Leg dat uit.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
16. Is er sprake van de illusie van beweging? Zo ja, geef een beschrijving.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
17. Welk standpunt heeft de fotograaf voor zijn opname gekozen?
O ooghoogte-perspectief
O vogelvluchtperspectief
O kikkerperspectief
18. Wat kun je vertellen over het gebruik van/de weergave van ‘vorm’?
…………………………………………………………………………………………
19. Maak hier naast een schets van de compositie. Let hierbij op het formaat van de foto: staand of
liggend formaat?
20. Welke elementen zijn bepalend voor de compositie?
…………………………………………………………………………………………

C. De functie
Met deze beschrijvingen in je hoofd, kun je gaan bedenken wat de bedoeling is van de foto. Soms kan
de titel ook behulpzaam zijn bij het achterhalen van de functie.
Kruis het goede antwoord aan. (In sommige gevallen kunnen meerdere antwoorden juist zijn)
21. De functie is
O Levensbeschouwelijk (religieus, ritueel, viering)
O Esthetisch ((anti)-schoonheid, inleving, herkenning, vervreemding, confrontatie)
O Politiek (status, huldiging, protest, bewustwording)
O Economisch (werk, reclame)
O Educatief (opvoedend, therapie, zelfreflectie, voorlichting, informatief)
O Vermaak (amusement, decoratie, expressie, verpozing)
O L’Art pour l’art (‘kunst om de kunst’ - het kunstwerk dient als onderzoek naar de kunst
zelf. De foto verwijst uitsluitend naar zichzelf).

Bijlage: Begrippenlijst
-Licht
Er kan sprake zijn van natuurlijk licht (zonlicht) of kunstmatig licht (lamplicht of flitslicht). Een lichtbron kan
fel licht verspreiden, maar het licht kan ook getemperd zijn (onderbroken door bijvoorbeeld wolken of een
gordijn). De kant waar het licht vandaan komt noemen we lichtrichting. Met spreekt van meelicht wanneer
je als kijker in de richting van het licht meekijkt. Wanneer een foto wordt gemaakt met flitslicht heb je ook
te maken met meelicht. Schaduwen zijn dan nauwelijks te zien. Wanneer je tegen het licht inkijkt, zoals
bij en zonsondergang heb je te maken met tegenlicht. Vormen tekenen zich dan af als silhouetten. Zijlicht
komt van opzij binnenvallen. Zowel de schaduw op het voorwerp (eigen schaduw) als de schaduwen
ernaast (slagschaduw) zijn dan duidelijk te zien. Bij een sterke tegenstelling tussen licht en schaduw,
spreken we van licht-donkercontrast. Bij strijklicht ‘strijkt’ het zijlicht langs het oppervlak. De oneffenheden
in het oppervlak wordt dan goed zichtbaar. Andere effecten van licht zijn: reflectie (weerkaatsing van licht)
en weerspiegeling (spiegeling in bijv. water).
-Kleur
Alles wat we zien manifesteert zich door kleur en licht. Elke kleur wordt beïnvloed door de kleuren
in de directe omgeving. Er zijn primaire kleuren: rood, geel en blauw. De secundaire kleuren zijn
een vermenging hiervan: oranje, groen en paars. Als kleuren tegen elkaar afsteken is er sprake van
kleurcontrast. De bekendste soorten kleurcontrast zijn: kleur-tegen-kleurcontrast (= tegenstelling
tussen heldere kleuren); licht-donkercontrast (tegenstelling tussen lichte en donkere kleuren); koudwarm-contrast
(tegenstelling tussen koude kleuren: blauw- en groentinten en warme kleuren: rood- en
geeltinten). We spreken van monochroom kleurgebruik wanneer er slechts één kleur wordt getoond of
verschillende tonen van één kleur. Polychroom is juist veelkleurig.
-Beweging
De fotograaf koos uit de stroom van momenten en houdingen in de werkelijkheid één moment uit om
vast te leggen in een foto – deze geeft de indruk van de gehele, doorgaande beweging. Je ogen maken
de bevroren beweging af. Een andere mogelijkheid is een serie foto’s van een en dezelfde beweging,
waarin steeds momenten vlak na elkaar zijn vastgelegd. Dit zie je bijvoorbeeld wel bij modefotografie of
theaterfotografie. Beweging kan ook worden gesuggereerd door ritme. Door vergelijkbare of dezelfde
beeldelementen naast elkaar te zetten ontstaan ritme en beweging. Wanneer een fotograaf kiest voor
een lange sluitertijd (de lens staat lang open) ontstaat een effect waarbij beweging in ‘vage strepen’ wordt
vastgelegd op de foto (meerdere vage beelden/momenten in één foto).

-Vorm
Elk beeld is opgebouwd uit vormen. Bij tweedimensionale (vlakke) afbeeldingen is de vorm zichtbaar door
lijnen en vlakken. Er zijn allerlei soorten vormen, bijvoorbeeld geometrische vormen (meetbare vormen) of
organische vormen (onregelmatige vormen, geïnspireerd door de natuur). De contour (de omtrek van een
vorm) kan vaag zijn (niet duidelijk afgetekend) of juist duidelijk zijn. Bij fotografie speelt het ‘scherpstellen’
een belangrijke rol. Wanneer je scherpstelt op de voorgrond zal deze duidelijk overkomen, terwijl de
achtergrond dan meestal vager (minder scherp) is. Omgekeerd kan natuurlijk ook. Wanneer er veel licht
is, is het mogelijk om zowel voor- als achtergrond scherp in beeld te brengen: de scherptediepte is dan
groot.
-Compositie
Met het begrip compositie (samenstelling) wordt bedoeld de manier waarop alle beeldaspecten zijn
geordend, of aanwezig zijn in het beeld. Bij tweedimensionale (vlakke)beelden spreekt men ook
wel van vlakverdeling. Er zijn verschillende soorten composities, o.a.: horizontaalcompositie (=de
compositie is geordend rond een denkbeeldige horizontale lijn); verticaalcompositie (=de compositie
is geordend rond een denkbeeldige verticale lijn); symmetrische compositie (=het linker en rechter
gedeelte zijn vergelijkbaar); centrale compositie (= de meest opvallende plaats is het midden); diagonale
compositie(=er ontstaat een tweedeling door een diagonale denkbeeldige lijn); piramidale compositie (=
de onderdelen passen in een denkbeeldige driehoek), over-all-compositie (alle delen zijn even belangrijk,
er is een patroonachtige verdeling). De werking van een compositie kan statisch (rustig, harmonieus)
zijn of juist dynamisch (bewegelijk, spanning oproepend). De afsnijding van de foto is het kader dat de
fotograaf heeft gekozen om de dingen te laten zien. Mogelijkheden om de afsnijding te beïnvloeden zijn:
inzoomen, close-up en uitzoomen. Dit verandert de compositie.
© Gemeentemuseum Den Haag
postbus 72
2501 CB Den Haag
afdeling Educatie
Jet van Overeem/Andrea Freckmann
nieuw bewerkt November 2007
www.gemeentemuseum.nl