Nieuwersluis, fort, naslagwerk - WaterlinieKENNIS - Hollandse ...

Dirk de Groot. 

Nieuwe Hollandse Waterlinie 

Fort Nieuwersluis 

Naslagwerk

VOORWOORD 

Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den Helder 

had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt op batterij 

Oostoever ben ik na enkele omzwervingen weer in Bunnik 

gaan wonen. In het plaatselijke krantje las ik in 1989 een 

oproep van Staatsbosbeheer. Het was de bedoeling om het 

fort bij Rijnauwen te gaan openen voor bezoekers en men 

zocht daar gidsen voor. Ik heb niet lang hoeven nadenken 

en heb mij aangemeld. We zijn in eerste instantie gestart 

met meer dan 60 gidsen. We kregen cursussen in 

presentatie, fortkennis, flora en fauna. We moesten leren 

wat er wel- en vooral niet mocht op het fort. 

Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het begin 

is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten 

van het fort bij Rijnauwen. 

Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het 

begin is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen 

genieten van het fort bij Rijnauwen. 

In 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de forten 

en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie. 

Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over het fort Nieuwersluis, 

maar ook over de vesting en haar kazernes te documenteren om deze door te 

kunnen geven aan belangstellenden. Het naslagwerk is nog niet compleet en 

zal dat waarschijnlijk nooit worden. Ook zullen er mogelijk fouten in staan of 

zijn verhalen niet compleet. Ik hou mij dus ten alle tijde aanbevolen voor 

aanvullingen, verbeteringen en bijzondere foto’s, tekeningen documenten, 

correspondentie en nieuwsberichten. 

Veel zaken die in het kort beschreven zijn in dit naslagwerk worden uitgebreid 

verklaard in het ABC van de Waterlinie. 

Citaten uit het register zijn geschreven in de die tijd gebruikelijke 

spelling. 

Dirk de Groot 

dikkieturf@kpnmail.nl 

Algemene gegevens 

Fort Nieuwersluis, versie 1, 2012 

Naslagwerk, door Dirk de Groot 

2

Algemeen: 

Stelling: Eerst Oude- daarna Nieuwe Hollandse Waterlinie. 

Object: Fort Nieuwersluis 

Adres: Rijksstraatweg 9 

Postcode: 3631 AA 

Plaats: Nieuwersluis 

Eigenaar: Natuurmonumenten 

Beheerder: Natuurmonumenten 

Object: 

Gebouwd: 1673, als onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie 

Gemoderniseerd: 1849, bouw bomvrije toren, 1880 Aarwerk, 

geschutemplacementen, bomvrije kazerne en 3 remises. 

Gerestaureerd: 2011-2012 

Afmeting: 5,5 ha. 

Toegankelijk: Beperkt 

Contactpersoon: 

Naam: 

Organisatie: Natuurmonumenten 



3

Waar bouwde men dit fort. 

Het fort is gebouwd tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Het ligt in de 

Honderse polder ten westen van de plaats Nieuwersluis. 

Waarom bouwde men dit fort. 

Het fort is bestemd: 

1. Tot bescherming van de damsluis in de Vecht, dienende om bij het stellen 

der inundatiën zamenvloeiing van Zuiderzee en Lekwater te beletten; 

2. Tot bescherming van de schutsluis, waardoor Vechtwater zoonodig op den 

Amstel en dus op inundatiën van Amsterdam kan gebracht worden; 

3. Tot bestrijken van de Vechtdijken (Straatweg naar Amsterdam); 

4. Tot bestrijken van den spoorweg Utrecht – Nieuwersluis en het dekken van 

de spoorweg Nieuwersluis – Amsterdam; 

5. En tot bestrijking van het terrein tischen de forten Spion en Tienhoven. 

Naamgeving 

Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is. 

De naam Nieuwersluis is te danken aan de naam van de sluis die in de 15 e eeuw 

gebouwd is in de Nieuwe Wetering, die de vecht verbindt met de Amstel en met 

het later gegraven Merwedekanaal. 

De naam van het fort is dus fort Nieuwersluis. 



4

De geschiedenis 

Al in 1626 bouwde men hier een schans. 

Dit punt werd in 1673 versterkt, om te beletten dat de Franschen aldaar post 

zouden vatten voor het ondernemen van een aanval op Holland. 

De toen opgeworpen schans, aan beide oevers van de Vecht, werd in 1688 

geslecht. In 1746 werd hier aan beide oevers weder een aardwerk opgeworpen. 

In 1787 werd deze schans door de Fransche troepen, na eene korte verdediging, 

bezet; in 1795 werd zij, na opeisching van den Generaal Daendels door den 

Commanderende Officier verlaten. 

De aardwerken van het fort worden in 1849 – 1851 gewijzigd onder den 

Kapitein-Ingenieur Ingenieur E. Heken als eerstaanwezend ingenieur en den 

Kapitein-Ingenieur G.J. Keizer en den 2 e Luitenant-Ingenieur J.F. van Hanswijk. 

Onder die wijzigen was begrepen den bouw van verdedigbare toren. De Kosten 

hebben bedragen f 80.806,885. 

In 1871 werd, onder den 1 e Luitenant-Ingenieur A.E. André de la Porte, de 

damsluis in de Vecht en de brug over de nieuwe Wetering gebouwd. 

De kosten hebben bedragen te zamen f 37713,405. 



5

In 1784 werd Nieuwersluis verdedigd door zijn eigen schutterij. 



6

In 1880 – 1882 heeft de verbetering van het fort op den linker Vechtoever 

plaatsgehad, onder leiding van den Majoor-ingenieur J.E.T Baron 

Schimmelpeninck van de Oijc, Commandant, en later onder den Kapitein G.L. 

Hopper, waarnemend Commandant in de tweede stelling, en onder toezicht van 

den 1 e Luitenant, verdient bevordert tot Kapitein-Ingenieur J.C. Gijsberte 

Bodenpijl, den 2 e Luitenant-ingenieur P.V.T. Faure en den 2 e Luitenant-Ingenieur 

J.J. Schuil. 

Het werk bestond uit het verbeteren van den aardwerken, het wijzigen van den 

verdedigbare toren, het bouwen van een bomvrije kazerne B, van 3 remises C, D 

en E. Het herstellen van de artillerieloods G. en het bouwen van de 

schotbalkenloods O. 

De kosten hebben bedragen f 271200,-, terwijl bovendien door afschuivingen der 

aardwerken op onderscheiden plaatsen, en voor de verschillende gronddepots 

eene uitgaaf van f 7200,- noodig was. 

Wegens het onstaan van scheuren in gebouw B. werd in 1883 de gronddekking 

van dit gebouw gedeeltelijk afgenomen en werden aan dit gebouw ingevolge 

contract goedgekeurd op 10 mei 1886 onder no. 5, Vde afd; Genie in 1886- 1887 

herstellingen verricht in hoofdzaak bestaande in: het afbreken van de 3 

onbruiksklaar geworden meest westelijke lokalen, het versterken van de 

fundering onder en nabij het nieuwe westelijke eindrechtstand en het 

ondervangen van den grootsten gronddruk nabij dat eindrechtstand door een 

heiwerk, voorts het maken van een nieuw eindlokaal en het vernieuwen van de 

dakgewelven van de gehele westelijke helft van het gebouw, alles in beton. Het 

werk werd uitgevoerd onder leiding van den Kapitein-Eerstaanwezend ingenieur 

G.L. Kepper, door den 1 e Luitenant-Ingenieur W.G.L. Versteeg, het was 20 

october 1887 afgeloopen, de kosten bedroegen f 34392,295. 

De in het jaar 1871 gebouwde houten ophaalbrug H. werd in het jaar 1897 

afgebroken en door een nieuwe basculebrug vervangen. 

Het werk beschreven in het contract, goedgekeurd op 8 september 1897 onder 

Nr. 62 Vde Afdeling, wordt onder toezicht van den Kapitein-Eerstaanwezend 

ingenieur te Naarden, R. Scheffer en den Opzichter van Fortificatiën te 

Nieuwersluis L. Filipsen, door den aannemer W. van Schaik te Nieuwersluis voor 

f 4443,- uitgevoerd. 



7



8



9

Het fort werd in 1816 ingedeeld tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. 



10

Tussen 1849 en 1850 Werd het aardwerk aangepast en werd op het fort een 

bomvrije toren gebouwd. Deze was voorzien van een aarden dekking op het dak. 

Door de invoering van het getrokken geschut, rond 1860, en toepassing van 

trotyl en picrinezuur in plaats van buskruit kan de vijand steeds nauwkeuriger en 

verder schieten. Dit maakte bakstenen gebouwen zoals de torenforten bijzonder 

kwetsbaar. Daarom is voor de toren een aarden dekking toegepast, Bij grotere 

forten zoals fort Honswijk is zelfs de bovenste verdieping afgehaald en werd de 

toren voor een groot deel omringd door een contrescarp galerij. 



11

Kaart van Nieuwersluis (monumentenzorg). 



12

In 1880 bouwt men op het fort een bomvrije kazerne en drie remises. Ook deze 

zijn voorzien van een aarden dekking boven en voor het gebouw. 



13

Dit had nog nut tot 1885, het jaar waarop de brisantgranaat werd ingevoerd. 

Deze granaat was in staat door de aarden dekking heen te dringen en met zijn 

explosieve kracht de gebouwen eronder te vernietigen. Op dat moment werden 

alle bakstenen forten waardeloos als zelfstandige artilleriesteunpunten. Bij een 

eventuele oorlog zou de waterlinie verdedigd worden door infanteriestellingen die 

tussen de forten werden aangelegd. De zware artillerie werd grotendeels van de 

forten gehaald en ingegraven achter de eigen stelling. 

In 1940 wordt de originele toegangsbrug gesloopt en vervagen door een dam. 

Het jaar 1960, een droevige dag voor het fort. Op 16 augustus wordt bij 

koninklijk besluit, gepubliceerd door middel van staatsblad 336 wordt het fort 

een vestingwerk van geene klasse. 



14

De Bewapening. 

De bewapening volgens den armeringsstaat, goedgekeurd door het ministerie 

van Oorlog op 13 augustus 1875, Kabinet Litt: N 43 is als volgt: 

2 houwitsers van 15 cM. 

4 kanonnen van 12 cM. Lang Staal 

4 kanonnen van 15 cM. Kort 

4 kanonnen van 8 cM. Brons 

2 mitrailleurs M 90 

6 Coehoornmortieren 

15 cm Kort Staal 



15

Mitrailleur M 90 

12 cM. Lang staal. 



16

Vaste bezetting 

De bezetting volgens den alarmeringsstaat, goedgekeurd door het ministerie van 

Oorlog op 30 december 1881 Kabinet Litt nr. 44 is: 

Wapen Officieren Onderofficieren Korporaals 

en 

Manschappen 

Infanterie 4 8 192 

Artillerie 3 7 176 

Genietroepen 1 1 12 

Te zamen 10 16 380 

Tevens een waschvrouw. 

Infanterie, eedaflegging 



17

Artillerie 

Genietroepen 



18

Grenzen 

De grenzen van de militaire landsgronden op de beide oevers van de Vecht te 

Nieuwersluis werden geregeld bij processen verbaal van grensbepaling. 

1 e gesloten tuschen de Departementen van Binnenlandsche zaken en Oorlog 

goedgekeurd op 26 juli 1847 onder Nr. 4A. 

De grenzen werden aangegeven met zogenaamde grens- of limietpalen. Deze 

moesten voldoen aan de eisen van het onderstaande bestek: 

We vervolgen met een beschrijving van alle gebouwen en indeling alsmede de 

functie van de lokalen met hun bijzonderheden. 



19

Gebouw A (Bomvrije toren). 

Nummer 

van het 

lokaal 

Bestemming Aanmerkingen 

1 Hoofdingang 

2 Logies Met 2 eenmansbritsen en 2 kasten 

voor officieren. 

3, 4 en 5 Buskruitmagazijnen Te zamen voor 245 ton. 

6, 7 en 8 Projectielenmagazijnen Met rakken, te zamen 30 M2 

9, 10 en 11 Logies Elk met 4 britsen voor 2 man. 

12 Privaat manschappen 

12 a Privaat officieren 

13 Logies Met 10 britsen voor 2 man. 

14 Portaal 

15 Buskruitmagazijn Voor 245 ton. 

16 Projectielenmagazijn Met rakken, te zamen 18 M2 

17 Portaal 

18 Vulplaats 

19 Verlichtingsgang 

20 Projectielenmagazijn 

Verlichting: 

De verlichting der buskruit en projectielen magazijnen geschiedt door 21 

lichtnissen, terwijl elk portaal met de vulplaats in verbinding is door eene 

opening van voldoende grootte. 

Verwarming: 

De verwarming kan geschieden door kachels, waartoe in de lokalen 2, 9 en 10 

schoorsteenkanalen zijn uitgespaard opgetrokken tot boven de steunmuur. 

Ventilatie: 

De ventilatie der verschillende lokalen en spouwgangen geschiedt door 27 

luchtkokers welke in de gewelven zijn uitgespaard, opgetrokken tot boven de 

gronddekking en door het openzetten der ramen en luiken der lichten 

luchtopeningen in den buitenmuur. 

Ameubelement: 

Het gebouw is van ameubelement voorzien. 

Rabat: 

Langs het gebouw is, tel lengte van 27 M. een rabat in zand, braad 1 M. 

aangebracht. 



20

De bomvrije toren 

De centrale druipkoker voor de afvoer van regenwater. 



21

Ventilatiekoker. 

Geweerschietgat. 



22

Gebouw B (Bomvrije Kazerne) 

Indeling: 

Nummer 

van het 

lokaal 

Begane grond. 


A Nis Uitgespaard in de westelijke 

vleugelmuur 

B en 1 Onderofficiers privaten Idem. Ingericht volgens het 

tonnenstelsel elk van 1 ton. 

2 Manschappenprivaat Met 10 zittingen en 2 urinoirs 

ingericht als boven. 

3 Geniemagazijnen 

4 en 5 Logies Elk met britsen voor 26 man. 

6 Idem 

7 Hoofdingang Hierin de trap naar de verdieping. De 

ruimte onder den trap is afgeschoten 

tot een kast gemerkt 7b. 

8, 9 en 10 Logies Elk met britsen voor 25 man. 

11 Keuken Waarin een gemetseld fornuis voor 

530 man en een ijzeren fornuis. 

12, 13 en 14 Bergplaats 

Verdieping. 

Waarlangs een spouwgang. 

15 en 16 Officiersprivaten Uitgespaard in de oostelijke 

vleugelmuur. 

17 Zieken Voor 12 zieken. 

18 Logies Voor onderofficieren. 

19 Logies Voor manschappen met britsen voor 

23 man. 

20 Logies Voor officieren. 

21 portaal Ten zuiden van de lokalen 22 – 25 is 

een gang breed 1,2 M.en ten westen 

van lokaal 27is een gang breed 1 M. 

22 Geneeskundige dienst 

23 Logies Voor officieren tevens 

telegraafbureau. 

24 en 25 Idem Voor officieren. 

26 Remise Voor 2 vuurmonden. 

27 Verbruiksmagazijn Met rakken te zamen 4 M2. 

28 Logies Voor ene waschvrouw. 

Gebouw B, bestemd voor logies enz. is gefondeerd op een paalroosterwerk met 

palen gemiddeld lang 9 M. 



23

Druipkokers: 

In de middenrechtstanden zijn druipkokers gespaard, waardoor het water van de 

afwateringsvlakken naar de regenbakken onder de lokalen 4 en 9 worden 

afgevoerd. 

Pompen: 

Tegen de voorsluitmuur van het gebouw zijn 3 onbevriesbare pompen gesteld, 

waarvan 2 het water zuigen uit de regenbakken onder de lokalen 4 en 8; de 

derde dient tot aanvoer van water uit de keelgracht. Verder is nog een pomp in 

de keuken voorhanden, die het water zuigt uit den regenbak onder lokaal 9. 

Riolering: 

Voor elk der onbevriesbare pompen ligt een vergaarput voor afvoer van het 

gootsteenwater, deze putten staan door eene kannebuisleiding in verbinding met 

eene zinkput in het terreplein, van waar het water door een kannebuisleiding, 

waarin zich een tweede zinkput bevindt in het terreplein naar de keelgracht. 

Tekening van het vooraanzicht en de dwarsdoorsnede van de bomvrije kazerne. 



24

Plattegrond, begane grond. 

Plattegrond van de verdieping. 



25

De paalfondering. 



26

Bomvrije kazerne. 

De trap naar de verdieping. 



27

Houten vloer 

Prachtig gerestaureerde druipkoker. 



28

Muurschilderingen in de bomvrije kazerne. 



29



30

De “eerste steen” in de bomvrije kazerne. 



31

Remise C 

Nummer 

van het 

lokaal 


1 Remise Voor 2 vuurmonden met kanonen 

hijschhaak en een differentiaaltakel 

met ijzeren hijschbak. 

2 Traplokaal 

3 Verbruikmagazijn Met rakken te zamen 6 M2. 

4 spouwgang 

Plattegronden en dwarsdoorsnede remise C. 



32

Remise E 

Nummer 

van het 

lokaal 


1 en 2 Remises Elk voor 2 vuurmonden met kanonen 

hijschhaak en een 

differentiaaltakel met ijzeren 

hijschbak. 

3 en 4 Traplokaal en portaal 

5 Verbruikmagazijn Met rakken te zamen 6 M2. 

6 Idem Voor 129 ton buskruit 

7 Spouwgangen 

Tekening onder, remise E. 



33



34

Al deze gebouwen bestaan uit een begane grond en een kelder. De kelders zijn 

Verbruiksmagazijnen (munitie bergplaatsen). Rondom de munitiebergplaats loopt 

een lichtgang voorzien van lampnissen. In het portaal is een trap en in het 

plafond van de remise zijn 2 hijshaken bevestigd. In de stallingruimte1 voor het 

lichten van een kanon van zijn affuit voor het plegen van onderhoud of het 

wisselen van affuit. Met de andere hijshaak die zich boven het portaal bevind 

werden kruit en projectielen gehesen. 

In de stallingruimte zijn nissen voorzien van een bergplank. Deze dienen voor de 

opslag van munitie. Zij zijn afsluitbaar door middel van houten schuifdeuren. In 

vredestijd stond het geschut opgesteld in de remises. 

Remise D 

Het gebouw is wat samenstelling en indeeling betreft, geheel gelijk aan gebouw 

C. Met de volgende uitzonderingen: de westelijke rechte vleugelmuur is lang 5,9, 

de oostelijke gebogen vleugelmuur is lang 9,3 M. terwijl het bovenvlak van den 

vloer der beganengrondverdieping is gelegen op 3,65 M + AP> 



35

Kruitkelder F 

Gebouw F, vroeger bestemd tot buskruitbergng, is door de verbetering van het 

fort in 1880 – 1882 buiten gebruik gemaakt, het bestaat uit: 1 portaal en 2 

lokalen en is met grond gedekt. 

De gemetselde vloeren in de lokalen liggen met het bovenvlak op 0,64 M + NAP; 

men heeft met een houten trap gemeenschap met het omliggend terrein. 

De gewelven zijn: in portaal, dik 0,44 M. met 0,11 M. pijl, in lokaal 2 dik 0,55 M. 

en half cirkelvormig en lokaal 3 0,67 met 0,8 M. Pijl. 



36

Artillerieloods G 

De houten loods op een gemetselde steenen voet, hoog 1,25 M; is aangelegd op 

de kleilaag, en gedekt door een beschoten pannen dak. 

De loods is binnenwerks lang 31,35, breed 7 M; hoog tot den onderkant zolder 

3,41 en van den zolder tot onderkant van den bintbalk 2,15 M. 

In de loods ligt eene bestrating in zand, dik ½ steen, met het bovenvlak op 0,76 

M + NAP. 

Langs de zijden ligt een rabat in zand, breed 1 M. Rondom de loods bevindt zich 

een kogelpark met rasterwerken en een schutting afgesloten. 

De artillerieloods. 



37

Schuitenhuis H. 

Het schuitenhuis binnenwerks lang 4,7, breed 1,85, gemiddeld hoog boven de 

fortberm 1,8 M, betaat uit 9 palen, bekleed met rasters en gedekt met planken, 

de zuidoost zijde is met een deur; voorzien van een hangslot afsluitbaar. 

Voetbrug J over de fortgracht. 

De voetbrug over de fortgracht bestaat uit een plaat, lang 23, breed 0,29 en dik 

0,1 M., bevestigd op 7 palen, de brug is aan eene zijde voorzien van een houten 

leuning hoog 1 M. 

Brug K. 

De brug, op het dek gemeten, lang 18- breed 3,1 over drie vakken. Een 

gemetseld landhoofd aan de escarp, een ijzeren landhoofd aan de contrescarp 

van de fortgracht (tevens openbaar vaarwater). 

Brug L 

Deze brug ligt in de grindweg tuschen Loosdrecht en Breukelen, die voor het 

gedeelte Nieuwersluis - Breukelen tevens jaagpad is. Hij is lang tuschen de 

steenen landhoofden, 15,21 M. en vormt door 3 gemetselde pijlers, dik 0,67, 

lang 4,8 M.; 4 openingen. 

Sluitende tegen de landhoofden is aan de Vechtzijde een gemetselde beer ter 

afscheiding van het Vecht- en polderwater. 

Boven het tweede brugvak is het onderdek opneembaar en opgesloten door 

eiken sluitribben. Het brugdek is aan weerszijden voorzien van een ijzeren 

leuning. Ter beveiliging van de waterkering tegen aanvaringen, zijn langs deze 

beer aan de Vechtzijde 4 stuks ducdalven, waarvan eene tevens dienst doet als 

grenspaal 9 op de rechter vechtoever. 

Dam M 

Vroeger was hier een brug die in de jaren 1890 – 1891, volgens contract van 10 

september 1890, vervangen werd door een aarden dam; de steenen beer is 

daarbij afgebroken zoodat deze dam is gelegen op en aan weerszijde van die 

beer. 



38

Brug K. 



39

Brug L. 

Damsluis V 

De damsluis heeft ten doel bij het stellen der inundatiën in de Nieuwe Hollandse 

Waterlinie, het water van het noordelijk en zuidelijk gedeelte van den eersten 

kom van elkaar te scheiden. 

De damsluis heeft 3 openingen, welke door eene waterkering uit twee rijen 

schotbalken bestaande, gesloten kunnen worden. Zij bestaat uit twee 

gemetselde landhoofden met vleugels en twee gemetselde pijlers, waarin 

sponningen voor twee rijen schotbalken. De sluis is gefondeerd op een houten 

paalroosterwerk. Voor de schotbalkkering zijn voorhanden 32 schotbalken, 

opgelegd met de vier schotbalkkranen en verder toebehoren in de schotbalkloods 

bij het fort. De schotbalken kunnen het water keren tot op 0,83 M + NAP, zijnde 

het pijl van den kruin der Vechtkaden ter plaatse. De gemiddelde waterstand van 

de laatste vier jaar (1878 – 1881 is in de Vecht te Nieuwersluis 0,1 M. - NAP. Op 

elk der beide tuschenpijlers staat een lantaarn; die onder beheer van Rijks 

Waterstaat is. 



40

Schotbalkloods 

De houten loods gebouwd in het kogelpark van loods G, op eenen gemetselden 

steenen voet, is aangelegd op een zandbed. 

De loods is binnenwerks lang 14,54 en breed 2,6 M; zij is van een afdak voorzien 

en door pannen gedekt. 

In deze loods ligt geen vloer, maar de grondslag is met zand opgehoogd. Aan de 

lage zijde der loods is aangebracht een ijzeren goot met afvoerpijp, uitmondende 

in een gemetselde zinkput. 



41

Schotbalkloods op het fort. 



42

Peilmerken 

Twee peilmerken aanwijzende 0,8 M + AP, een in het oostelijk en een in het 

westelijk hardstenen deksteen van den zuidelijke pijler der damsluis in de vecht. 

Een hardstenen peilschaal aanwijzende tot 1 M. + AP, tegen het uiteinde van den 

noordelijke vleugel van het oostelijk landhoofd der brug in den rechter Vechtdijk. 

Een peilmerksteen gemerkt DvO, aanwijzende 0,079 M. +AP, in den westelijke 

vleugel van het noordelijk hoofd der schutsluis in de Nieuwe Wetering. 

Drie geëmailleerde plaatijzeren peilschalen respectievelijk aanwijzende tot 0,2 M 

+ AP, 0,2 M + AP en 0,1 M + Ap, tegen de westelijke kaaimuur op ongeveer 3 M. 

ten noorden van het benedenhoofd der schutsluis in de Nieuwe Wetering. 

Een peilschaal alsvoren, aanwijzend tot 0,5 M + AP. Tegen de oostzijde van den 

zuidoostelijken tuschenpeiler der Damsluis in de Vecht, 

Borstweringen en traversen 

Boven walgang of bankethoogte bestaan de borstweringen en traversen uit zand 

met kleibekleding. De walgangen, opritten in terreplein bestaan ter dikte van 1 

M. uit zand. In het fort bevinden zich verschillende gronddepots. 

Grachten 

Het fort is omgeven door natte grachten. Het escarp en contrescarptalud is van 

1 : 2. Langs de escarp is een vlechttuin gesteld van Walchersche palen. De 

gemiddelde waterstand is 0,42 M. + AP. Daar de gracht in open gemeenschap 

staat met Amsteland boezem. 



43

Kade 

Vanaf de Nieuwe Wetering langs de noordwestelijke en zuidzijde tot aan den 

straatweg van Utrecht naar Amsterdam loopt langs den buitengrachtsboord een 

kade. 

Langs de kade is een sloot waarin een dam met oprit en ijzeren buis. 

Beplanting 

Op den linker Vechtoever bevinden zich: 188 iepen, 43 wilgen, 7 linden, 2 

kastanjebomen, en op den rechter Vechtoever 80 iepen 4 linden, 2 kastanje en 

20 plataanboomen. 

Glintingen (hekwerk) 

Glintingen bevinden zich ter weerszijden van den dam tusschen de fortgracht en 

Vecht. 

Verboden kringen 

Rondom de forten fungeerde de kringenwet. Deze wet moest er voor zorgen dat 

er altijd een vrij schoots- en zichtveld moest zijn. In kringen van 300, 600 en 

1000 meter mocht er niet of met beperkingen gebouwd worden. 

Opvallend is dat je tijdens rondleidingen op forten altijd gesproken wordt over 

kringen van 300, 600 en 1000 meter. Dit terwijl in de wet expliciet wordt 

gesproken over ellen. 

Dit wordt verklaard door het volgende: Bij de invoering van het Nederlands 

metriek stelsel in 1820 werd de el gelijk gesteld aan een meter. Met de Wet van 

7 april 1869 (Staatsblad nr. 57) werden oude benamingen, waaronder ook de el, 

afgeschaft en vervangen door de tegenwoordig gebruikelijke aanduidingen. In de 

periode 1820-1870 was een el gelijk aan 10 palmen (decimeter) of 100 duimen 

(centimeter) of 1000 strepen (millimeter). 

STAATSBLAD VAN HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN. 

(N°. 128.) WET van den 21sten December 1853, houdende bepalingen 

betrekkelijk het bouwen, planten en het maken van andere werken binnen 

zekeren afstand van Vestingwerken van den Staat. 

WIJ WILLEM III, BIJ DE GRATIE GODS, KONING DER NEDERLANDEN, 

PRINS VAN ORANJE-NASSAU, GROOT-HERTOG VAN LUXEMBURG, ENZ., 

ENZ., ENZ. 

Allen, die deze zullen zien of hooren lezen, salut ! doen te weten: 

Art. 6. 

Om elk vestingwerk der eerste, tweede of derde klasse zijn drie verboden 

kringen: 

een op den afstand van drie honderd el, genaamd de kleine; 



44

een op den afstand van zes honderd el, genaamd de middelbare; 

een op den afstand van duizend el, genaamd de groote. 

El (lengtemaat) Bron: Wikipedia 

De el is als lengte gebaseerd op de lengte van een onderarm en bedroeg 

(althans in Nederland) circa 69,4 cm. De maat werd lokaal, in ieder belangrijk 

handelscentrum, vastgesteld waardoor er verschillen optraden. In verband met 

de heffing van accijns werd de Haagse el in 1725 de nationale standaard. 

De kringenkaart van Nieuwersluis. 



45

Mobilisatie 1870 

Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe 

Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder Pannerden, 

Vechten, Rijnauwen en ‘t Hemeltje waren toen nog niet klaar. Nederland raakte 

niet betrokken bij deze oorlog en men ging gewoon verder met de bouw. Tijdens 

de mobilisatie van de andere forten van de waterlinie kwam men er wel achter 

dat er op die forten enorme tekortkomingen waren. Vooral bomvrije ruimten 

voor logies en opslag van buskruit en projectielen waren er veel te weinig. Dit 

leidde ertoe dat in de periode daarna veel forten ingrijpend gemoderniseerd zijn. 



46


Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene 

mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden. 

Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van 

krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de 

vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren. 

Deze mobilisatie duurde vier jaar. De meeste soldaten hadden een 

mobilisatiebestemming die ver van hun woonplaats lag. Als men een keer verlof 

had viel het niet mee om thuis te komen. Verlof werd over het algemeen ook 

verleend aan boerenzoons als de oogst moest worden binnengehaald. 

Er werd tegelmatig geoefend terwijl er ook gelegenheid was tot ontspanning. Er 

werd muziek gemaakt en met een beetje geluk was er een toneelvoorstelling. De 

dienst O en O organiseerde ook cursussen, bijvoorbeeld in taal en rekenen. 

Fototoestellen waren schaars en er mocht ook niet “herkenbaar”gefotografeerd 

worden. Dit resulteerde er in dat veel rondreizende fotografen toestemming 

vroegen aan plaatse commandanten om foto’s van de manschappen te mogen 

aken. Het resultaat was dat er vreselijk veel “geposeerde”foto’s werden 

gemaakt. Veelal was op de foto een schoolbord te zien met daarop de aanduiding 

van het regiment of een andere pakkende tekst. Op de volgende bladzijde zien 

we hier enkele resultaten van. 



47

Foto van het kader van Nieuwersluis, de foto onder is ergens in Zeeland gemaakt 



48

Ook de souvenir industrie rook geld. Op de foto’s is wat mooi aardewerk te zien 

dat ons herinnert aan deze periode. 



49

De regering maakte propaganda: 

Door de soldaten en burgers werd intussen de mobilisatie niet al te serieus meer 

genomen. Dit kunnen we zien aan de spotprentjes. 



50

Tussen twee oorlogen 

Wat had men geleerd van de eerste wereldoorlog? Eigenlijk niet zo veel. Men 

droomde van een tijd zonder oorlogen. Iedereen moest zijn lessen toch geleerd 

hebben zou je denken. Als je alleen al de miljoenen slachtoffers in gedachten 

neemt! Het was in ieder geval een goede smoes om nog zo weinig mogelijk geld 

uit te geven aan defensie. Ook kwamen er steeds meer mensen die eigenlijk 

helemaal geen leger wilde. De “strijdkreet” van deze goepering was Geen man 

geen cent. Dit duurde tot halverwege de dertiger jaren. Er gebeurde weer van 

alles bij onze oosterburen. Toen het echt spannend werd kwam men erachter dat 

zowel ons leger als onze verdedigingswerken sterk verwaarloost waren. Met 

spoed werden er, met name in de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse 

Waterlinie, betonnen groepschuilplaatsen en mitrailleur kazematten gebouwd. Ik 

de omgeving van Nieuwersluis zijn deze te vinden op de oostoever van de Vecht. 



51

Groepschuilplaats type Piramide. 

Deze groepschuilplaatsen van zwaar gewapend beton bood plaats aan 10 man. 

Sommige van de schuilplaatsen werden ook gebruikt als commandopost. Er 

werden buizen ingebetoneerd voor ventilatie en telefoon aansluiting. In het dak 

was een doorvoering aangebracht voor het plaatsen van een periscoop, een 

voorziening die vanwege de hoge kosten nooit zijn geplaatst. In het dak en de 

randen zaten metalen haken voor het aanbrengen van camouflage. De ingang 

kwam meestal uit in een verbindingsloopgraaf. 

De benaming groepschuilplaats komt voort uit het feit dat de kleinste 

legereenheid een groep werd genoemd. Deze hadden specialisaties zoals: 

geweergroep, mitrailleurgroep of mortiergroep. 

De vijand begon een aanval met een artilleriebeschieting. Tijdens deze 

beschieting schuilden de groepen in de schuilplaats. Als het vijandelijk vuur 

stopte wist men dat de “bestorming” er aan kwam. De Nederlandse soldaten 

verlieten dan de schuilplaats en namen hun positie in om de vijand op te vangen. 



52

Een kazemat met gietstalen koepel (G-kazemat) voor zware mitrailleur. In deze 

kazemat was plaats voor de schutter en een helper. De helper zorgde voor de 

munitieaanvoer. Deze bouwwerken waren gasdicht. In de koepel was een 

gasfilter aangebracht zodat de helper zich ook bezig moest houden met het 

pompen van lucht. 

Door de bijzondere constructie was het zeer moeilijk een treffer te plaatsen in 

het schietgat. De pantserkoepel was ook bijna niet zichtbaar en daarom moeilijk 

te treffen met een pantsergranaat, die ook nog maar maar weinig uitwerking op 

het beton had. Een brisante granaat die het betonwerk kon vernietigen had op 

zijn beurt weer geen uitwerking op de koepel. 

Het Duitse leger had ook veel interesse in deze koepels. Maar dan wel als 

grondstof voor zijn bewapening. Op een elftal na zijn alle koepels met 

springstoffen uit hun betonnen omhulsel geblazen en afgevoerd naar de 

smeltovens. 


Nadat de spanning te hoog was opgelopen en er een reële kans was op oorlog 

riep de Nederlandse regering uit tot een algemene mobilisatie. Ook hield men 

weer vast aan de strikte neutraliteitspolitiek. 



53

Het fort Nieuwersluis werd niet meer in staat van verdediging gebracht. In de 

periode 1914 – 1918 was de verdediging gericht op het zuiden. Dat vond men 

toen nog van strategisch belang. Neb ging in 1939 uit van de 

hoofdverdedigingslinie aan de oostzijde van de Vecht. Deze bestond uit 

infanteriestellingen, prikkeldraadversperringen en de al eerder genoemde 

groepschuilplaatsen en mitrailleurkazematten. 

Soldaten werden opgeroepen, geregistreerd, van uitrusting voorzien en naar hun 

uiteindelijke bestemming getransporteerd. Voor militairen die op een fort terecht 

kwamen volgde een onaangename verassing. Er was letterlijk en figuurlijk geen 

“gespreid bedje” voor ze. Ze moesten hun eigen fort eerst gevechtsklaar maken. 

Voor het vullen van de stroozakken of voor los stroo op de vloer werden treinen 

ingezet. 

Verder moest de bewapening in orde gemaakt worden. Kanonnen en munitie 

werden op de geschutemplacementen geplaatst. Loopgraven, schuilplaatsen 

(blinderingen) en infanterie-stellingen werden gebouwd. Schoots -en zichtvelden 

werden geruimd, versperringen aangelegd en verbindingen aangelegd. Dit alles 

gebeurde aan de hand van plannen waarin precies stond beschreven wie wat 

moest doen en wat voor materiaal en gereedschap je daarvoor nodig had. Het 

meeste bouwwerk werd uitgevoerd onder leiding van Genietroepen. 

Dan waren er nog wat huishoudelijke taken zoals het vullen en plaatsen van 

olielampen. Aanvoer van brandstof en levensmiddelen. 

Op de volgende bladzijde zien we een voorschrift voor het bouwen van een 

blindering. 



54



55

Vooraanzicht. 

Bovenaanzicht. 



56

Zijaanzicht. 

Tweede Wereldoorlog 

Helaas lukte het deze keer niet om neutraal te blijven. Op 10 mei 1940 werd ons 

land overvallen. Al direct bleek dat een verdedigingslinie als de Waterlinie niet 

meer paste in de moderne oorlogvoering. Duitse vliegtuigen vlogen er over heen 

en dropten parachutisten achter de linie. 



57

Ondanks een groot gebrek aan luchtafweer lukte het toch om een behoorlijk 

aantal vliegtuigen neer te halen. Helaas was dit niet voldoende. Na een vreselijke 

strijd en het bombarderen van Rotterdam besloot met tot overgave. 



58

Nog tijdens de strijd had men wat problemen op te lossen. Het Nederlandse leger 

was nog in staat geweest om een flink aantal krijgsgevangen te maken. Deze 

moesten worden afgevoerd naar Engeland. 

Dit ging met behulp van schepen vanuit IJmuiden. 

Op 13 mei zijn de gevangengenomen Duitsers verscheept met Hr Ms Phrontis. 

De werden vanuit Den Haag, en de Forten- Spijkerboor en Nieuwersluis 

afgevoerd naar IJmuiden: 

72 man vanuit het Fort Nieuwersluis 

237 man vanuit de strafgevangenis te Scheveningen 

262 man vanuit het Circus Schumann gebouw te Scheveningen 

51 man vanuit de Oude Alexander kazerne in Den Haag 

12 man (vliegeniers) uit het Fort Spijkerboor 

Duits gebruik van het fort 

Tijdens de oorlog is het fort gebruikt door de SS. Zij gebruikten het fort als 

uitvalsbasis voor hun operaties. 

Het andere gebruik was van geheel andere aard. Er was een verzameldepot voor 

gevorderde paarden. De begane grond van de bomvrije kazerne was ingericht als 

paardenstal. De paarden werden hier geselecteerd. De beste paarden gingen 

naar de officieren van hoge rang. Dit gebeurde soms al voor ze op fort 

Nieuwersluis aankwamen. De overige goede paarden werden gebruikt voor 

oorlogsdiensten of werden naar Duitsland getransporteerd om daar ander werk 

te doen. 



59

Na de tweede wereldoorlog 

Net na de tweede wereldoorlog zijn er in “Kamp Nieuwersluis” zogenaamde foute 

Nederlanders geïnterneerd. Later zijn ook hun kinderen daar geplaatst. Ik heb 

geen historisch materiaal kunnen vinden over dit deel van de geschiedenis. 

Het staat niet vast dat de geïnterneerde op het fort zelf waren opgesloten. 

Als je de lijst met interneringskampen naleest wordt er duidelijk onderscheid 

gemaakt tussen forten en kampen. Een vergelijkbare situatie zie bij het fort bij 

Rijnauwen. Ook daar ging het verhaal dat er op het fort geïnterneerden waren 

geplaatst. Ook hier sprak men over Kamp Rijnauwen maar dat lag enkele 

honderden meters verderop. De geïnterneerden werden wel op het fort bij 

Rijnauwen te werk gesteld. 

Ik hoop dat een van de lezers van dit naslagwerk hier meer duidelijkheid over 

kan geven. 

In 1950 is op het fort een pistoolschietbaan gebouwd. Zover bekend was deze 

bestemd voor schietoefeningen van militairen van de Nationale Reserve. 



60

Positie van de schietbaan. 

Ook de bescherming bevolking kreeg een rol op het fort. Daarvoor moest eerst 

de bomvrije kazerne ingrijpend veranderd worden. Deze werd voor een deel 

gasdicht gemaakt. Binnentreden kon alleen via een sluizenstelsel van gasdichte 

deuren. In deze compartimenten waren douches aangebracht en bakken voor 

besmette kleding. 



61

Gasdichte toegangsdeur. 

Ook kwam er een luchtverversingsinstallatie met koolfilters die eventueel 

aanwezige strijdgassen en nucleaire fall-out moesten tegenhouden. 



62

Helemaal voor- en achteraan de gasfilterbussen. In het midden een drietal 

fietsen waarmee de lucht verpompt kon worden als het elektra was uitgevallen 

en ook het noodaggregaat het liet afweten. 

Binnen in de bomvrije kazerne werden telefooncentrales, plotkamers, 

slaapverblijven en dergelijke geplaatst. Er lagen flinke hoeveelheden 

noodrantsoenen. Er was gerekend op een lang verblijf. 

In de volksmond werden deze commandoposten ook wel “atoombunkers” 

genoemd. Daar zou je van kunnen afleiden dat je daar veilig was bij een aanval 

met een atoombom. Dit is echter niet waar. De schuilplaatsen waren alleen 

bestand tegen de indirecte gevolgen van een atoomwapen zoals fall-out 

(neerslag) en tegen straling. Er werden regelmatig oefeningen gehouden. Ook in 

brandbestrijding en dat resulteerde in flink wat roetschade. 

In 1987 werd de BB opgeheven en nam het Korps Mobile Colonnes de touwtjes 

op het fort in handen. Nadat deze vertrokken kwam het fort in handen van de 

dienst der Domeinen die het in 1996 verkocht aan de Vereniging 

Natuurmonumenten. 



63

Het noodaggregaat . 



64

De restauratie in 2011 – 2012 

Restauratie van het dak. Foto: Stichting Herstelling 

Restauratie tussenvloer. 



65

De natuur op het fort (uit Wikipedia) 

Veel forten van de Waterlinie kregen na de tweede wereldoorlog niet al te veel 

bezoekers. Deze rust had een positieve invloed op de natuurontwikkeling. De 

oude bomvrije toren is bijvoorbeeld een waar vleermuisparadijs. Hier komt onder 

andere de baardvleermuis voor. 

De baardvleermuis 

De baardvleermuis is de kleinste Europese soort uit het geslacht Myotis. Het dier 

lijkt erg veel op de Brandts vleermuis en is daarvan alleen door de kenner te 

onderscheiden. De baardvleermuis wordt ook wel de gewone baardvleermuis of 

kleine baardvleermuis genoemd. De Brandts vleermuis wordt ook wel de "grote 

baardvleermuis" genoemd. De dieren werden voor een lange tijd beschouwd als 

één soort. 

Volwassen exemplaren worden tussen de vier en acht gram zwaar en hebben een 

spanwijdte van maximaal 190 tot 250 millimeter. Ze worden 35 tot 48 millimeter 

groot en de lengte van de onderarm kan variëren van 32 tot 36 millimeter. De 

dieren zijn donker van kleur, meestal donkerbruin tot bruingrijs, een enkele keer 

tot lichtbruin. De snuit, oren en vleugels zijn zwartbruin. 

Het geluid dat ze maken heeft een frequentie van 30 à 75 kilohertz, waardoor 

het buiten het menselijk gehoorbereik ligt en slechts met zogenaamde 

batdetectoren waar te nemen is. Ook dan is het vrijwel niet te onderscheiden van 

de grote baardvleermuis. De vlucht van de kleine baardvleermuis is enigszins 

fladderend en betrekkelijk langzaam. 

Als broedvogels vinden we de bosuil en de sperwer op het fort. 



66

De bosuil 

De sperwer 

Zoals bij alle roofvogels is het 

mannetje kleiner dan het vrouwtje, 

maar bij de sperwer is dit verschil zeer 

uitgesproken: het vrouwtje is 

tweemaal zo zwaar als het mannetje. 

De lengte van kop tot staart varieert 

van 28 tot 38 centimeter. Zangvogels 

zijn de voornaamste prooi, met name 

huismus, vink, merel, spreeuw en 

mees, maar lust ook wel eens een 

Turkse tortel die dan eerder door het 

vrouwtje wordt gevangen. De sperwer 

jaagt vanuit dekking, of met een 

plotselinge, snelle vlucht in het 

voorbijgaan. 

De sperwer bouwt ieder jaar hoog in 

de bomen een nieuw nest, waarin één 

tot zes, maar meestal vier of vijf eieren 

worden gelegd. 



De bosuil (Strix aluco) is een vogel uit 

de orde van uilen (Strigiformes). 

Bosuilen worden 35 tot 40 centimeter 

groot. Ze komen algemeen voor in 

bossen, parken en tuinen. Meestal 

jagen ze 's nachts. Toch zijn ze soms 

ook overdag te zien als ze geplaagd 

worden door kleine vogels die hen 

proberen te verjagen. De kleur van de 

bosuil varieert van bruin tot grijs. Ze 

zijn gestreept, hebben zwarte ogen, 

een enigszins gedrongen vorm en 

beschikken niet over oorpluimen. 

Bosuilen komen in vrijwel geheel 

Europa het hele jaar voor, met 

uitzondering van Ierland en Noord- 

Scandinavië. 

Doordat er voor de aanleg van het fort veel zand gebruikt is groeit er nu onder 

andere vogelmelk, kraailook en gewoon knoopkruid. 

67

Vogelmelk 

Vogelmelk (Ornithogalum) is een 

geslacht van bolgewassen uit de 

aspergefamilie (Asparagaceae). 

Eerder werd het geslacht bij de 

hyacintenfamilie (Hyacinthaceae) 

ingedeeld. De botanische naam 

Ornithógalum is afkomstig van een 

oude Griekse plantennaam, die 

vogelmelk betekent ('ornithos' = 

vogel, 'gala' = melk).De meeste 

soorten komen van nature voor in 

Zuid-Europa en Klein-Azië, al zijn er 

ook een aantal soorten die van 

nature voorkomen in Zuid-Afrika. In 

de Lage landen komen vier soorten 

voor: 

Kraailook 



De kraailook (Allium vineale) is een plant 

uit de lookfamilie (Alliaceae). Het is een 

steeds meer voorkomende plant, 

groeiplaatsen zijn: Weilanden, bossen, 

bosranden, ruderale plaatsen in de 

duinen, bermen, rivierduinen, 

stadswallen, lanen, parken, wijngaarden, 

iets ruderale terreinen, spoorbermen, 

rivierdijken, hogere delen van 

uiterwaarden en rotsachtige plaatsen. De 

bloemen staan op lange, rechte, iets 

paarse stelen in een losbloemig scherm. 

De bloeiwijze bevat bolletjes gemengd 

met bloemen of vaak alleen maar met 

bleke tot paarse broedbolletjes. Het 

bloemdek is, als het tenminste aanwezig 

is, roze, paars of groenachtig wit, 

klokvormig en 2 tot 4½ mm lang. De 

meeldraden zijn langer dan het bloemdek. 

De plant wordt ongeveer 30-70 cm hoog, 

de bloeimaanden zijn van juni t/m 

augustus. 

68

Gewoon knoopkruid 

Het knoopkruid (Centaurea jacea) is 

een kruidachtige plant uit de 

composietenfamilie (Compositae 

oftewel Asteraceae). Een synoniem 

is Centaurea thuillieri. In Nederland 

(m.u.v. Drenthe) en Vlaanderen is 

het een algemene plant van bermen 

en andere ruderale plaatsen. De 

overblijvende plant wordt 30-70 cm 

hoog. De bovenste bladeren zijn 

ongedeeld en staan afwisselend 

langs de stengel. De onderste 

bladeren zijn meestal bochtig tot 

veerspletig. De bloemhoofdjes zijn 

2-4 cm breed. Ze bestaan uit roze 

tot roodpaarse buisbloemen. De 

randbloemen hiervan zijn vergroot 

en steriel. Door het vergroten en het 

opzij staan lijken ze op lintbloemen. 

De omwindselbladen in de bovenste 

helft hebben een afgescheiden, 

gestekeld aanhangsel. De 

bloeiperiode loopt van juni tot in de 

herfst. De soort groeit op vrij 

vochtige, matig voedselrijke grond. 

Men kan de plant vaak aantreffen in 

bermen en andere min of meer 

grazige plaatsen. De soort heeft een 

voorkeur voor leemachtige grond. 

Het verspreidingsgebied beslaat 

Eurazië, met een nadruk op de 

gematigde en zuidelijke gebieden. 

De bestuiving vindt plaats door 

insecten. De plant kent geen 

zelfbestuiving. In Zwitserland werd 

de plant mede om deze reden 

gekozen voor een experiment 

waarbij de bestuivingsgraad tussen 

verschillende plaatsen gemeten 

werd. Hierbij kon worden 

geconstateerd dat alleen staande 

planten op 200 m afstand nog 

steeds 5% kans op bestuiving door 

sociale bijen en vlinders had. 



69

Fort Nieuwersluis in het nieuws 

1846, aanbesteding 



1845, omleiding 

70



1847, verpachting grasland en 

vischerij 

71

1853, verpachting grasland 



1856, kringenwet 

72





1861, verkoop bomen 

73




1879, overplaatsing luitenant 

Hodenpijl. 

74

1885, het archief 

1904, fort als logement 



1880, sollicitaties 

1807, verkoop kalkloods 

1907, vertrek 1 e en 9 e Cie 

75

1917, diplomering 



1939, internering Duitsers 

76

1940, spionage 



77

Fort Nieuwersluis Chronologisch 

Jaartal Gebeurtenis 

1626 Bouw van de eerste schans op deze plaats. 

1646 Aanleg van een aardwerk op beide vechtoevers. 

1673 Aanleg schans als onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. 

1787 De schans wordt door Franse troepen bezet. 

1795 De schans wordt door de Franse troepen verlaten. 

1816 Het fort wordt ingedeeld bij de nieuwe Hollandse Waterlinie. 

1847 Vaststellen Militaire Landsgrenzen. 

1849 Bouw van de bomvrije toren. 

1870 Mobilisatie Frans Duitse oorlog. 

1871 Bouw van de damsluis in de Vecht en de brug over de Nieuwe 

Wetering. 

1871 Bouw van de ophaalbrug 

1875 Vaststelling armeringsstaat. 

1880 1880 – 1882, verbetering van het fort op de linker Vechtoever. Bouw 

van de bomvrije kazerne, de remises en de schotbalkenloods. Herstel 

artillerieloods. 

1880 Kruitkelder F wordt buiten gebruik gesteld. 

1881 Vaststellen alarmeringsstaat. 

1883 Verwijdering van een gedeelte van de gronddekking van de bomvrije 

kazerne. 

1886 Afbreken en opnieuw bouwen van de 3 westelijke lokalen van de 

bomvrije kazerne. 

1897 Afbreken van de ophaalbrug en bouw van een basculebrug. 

1914 Mobilisatie 1 e wereldoorlog. 

1936 1936 – 1939 aanleg van groepsschuilplaatsen en 

mitrailleurkazematten op de oostoever van de Vecht. 

1939 Mobilisatie 2 e wereldoorlog, het fort wordt niet meer in staat van 

verdediging gebracht. 

1940 De toegangsbrug wordt gesloopt en vervangen door een dam. 

1950 Bouw van de pistoolschietbaan. 

1960 Het fort wordt een vestingwerk van “geene klasse”. 

1987 Opheffing en vertrek van de BB. 

1987 Korps Mobile Colonnes komt op het fort. 

1996 Het fort komt in handen van Vereniging Natuurmonumenten. 

2011 2011 en 2012 Restauratie van het fort. 



78

Bronnen en literatuur 

Literatuur Auteur Uitgever 

Geniebestekken Genie Ministerie van Oorlog 

Genieregisters Genie Ministerie van Oorlog 

Memorie van verdediging Genie Ministerie van Oorlog 

Van artilleriesteunpunt tot Dick Leegwater Stichting Menno van 

infanteriesteunpunt 

Coehoorn 

Fort bij Rijnauwen, de Arie van der Gaag Henk Reinders 

Parel van de Hollandse 

Waterlinie 

Fort Pannerden Gert Huting Stokerkade 

Fort Pannerden H.E. Wanting Stichting fort Pannerden 

Handleiding tot de 

Tot nut van ‘t algemeen 

Burgelijke Bouwkunst 

Nederlands geschut sinds 

1677 

J. Albarda en F.L. Kroesen. 

Nederlandse Vuurwapens, 

Landmacht, Marine en 

koloniale troepen 1866- 

1895, Arnhem 2000. 

Nieuwersluis 

Van Starreschans tot 

starfbastion. 

van drs. B.J. Martens en 

drs. G. de Vries 

Douwe Koen Phoenix Publishers. 

Registers Genie Defensie 

Terminologie 

Verdedigingswerken 

Een herziene en 

uitgebreide bewerking van 

Vestingbouwkundige 

termen van A.H. Mohr. 



Stichting 

Coehoorn 

Menno van 

Met dank aan de stichting 

voor het beschikbaar stellen 

van dit werk. 

Vestingbouw-kundige A.H. Mohr Stichting Menno van 

termen 

Coehoorn 

Bronnen Website Materiaal 

Beeldbank Ministerie van http://nimh- 

Foto’s 

Defensie 

beeldbank.defensie.nl/ 

Bibliotheek Hollandse http://www.hollandsewate Kaarten en tekeningen 

Waterlinie 

rlinie.nl/ 

De Gelderlander http://www.gelderlander.nl 

/ 

Krantenknipsels 

De Koninklijke Bibliotheek http://kranten.kb.nl/result 

s 

Krantenknipsels 

Ergens in Nederland http://www.ergensinnederl 

and1939-1945.nl/home 

Foto’s 

Gemeente Utrecht http://www.utrecht.nl/ Foto’s en tekeningen. 

79

Het Artilleriemuseum http://www.nederlandsartil 

leriemuseum.nl/ 

Foto’s 

Het legermuseum http://www.legermuseum. 

nl/get?site=legermuseum. 

nl 

Foto’s en definities 

Het Utrechts Archief http://www.hetutrechtsarc 

hief.nl/ 

Foto’s 

Landmachtstaf 

Gravenhage 

s’ 

Tekeningen 

Leger 1939 – 1940 Website Beheerder onbekend 

NIMH Foto’s 

Provincie Utrecht Foto’s en tekeningen. 

Rene Ros http://www.forten.info Foto’s, wetgeving 

Stichting de Greb http://www.grebbeberg.nl/ 

index.php?page=stichtingde-greb-introductie 

Foto en tekst: Vickers 

Technische dienst Luchtvaart Luchtfoto’s 

Website Stichting fort aan http://www.fortaandeklop. Foto’s en tekeningen. 

den Klop. 

nl 

Wikipedia De vrije encyclopedie 

Met dank aan Betrokken bij Materiaal 

Andries van Barneveld Fort bij Rijnauwen Foto’s en informatie 

Bart Bondam Fortificatieforum Foto’s, tekeningen kaarten 

enz. 

Bert van Dijk Fort bij Tienhoven Informatie 

Chris Will Projectbureau NHW Foto’s 

Daniëlle Snellenberg Fort bij Rijnauwen Foto’s en verhalen 

Douwe Koen Het Utrechts Archief Foto’s en archiefmateriaal 

Douwe Tijsma Fort aan den Verhalen 

Eddie Nijenhuis van 

Natuurmonumenten 

Ruigenhoekschedijk 

Fort Nieuwersluis Informatie 

Frank Sidler Fort bij Rijnauwen Foto’s en Voorschriften 

Genealogie 

Polman 

van Keulen- Chris van Keulen 

omtrent de verpleging 

Eigen web-site 

Harry Koppelrath Verdedigingswerk 

Vreeswijk 

te Verhalen 

Het geheugen van 

Nederland 

Foto’s en kaarten 

J. Spanjaard Fort te Jutphaas 

Friese verzetstrijders – 

Website 

bevrijders en andere 

betrokkenen 

Jan Wullink Fortificatieforum Versperringen 

Waterlinie 

in de 

Jos Rams Collega auteur, Genie, Foto’s, interviews, 

uniformen, uitrusting, enz! inlichtingen archiefstukken. 

Kees Reehost Fort Honswijk Foto’s 

lbert Polman Fort bij Rijnauwen Foto’s en verhalen 

Rinus Verweij Fort Asperen “de Grenadier” 

Ruud Mosk Collega auteur Foto’s/beschrijvingen 



80

Sander van den Berg Fortificatieforum Model 6 cm kanon 

Stichting Herstellingen Fort Nieuwersluis Foto 

Truus Kleijn-Willemse Fort bij Vechten 

Lunetten aan de Houtense 

vlakte 

Foto’s en verhalen 

Veron, vereniging van Fort aan de Gagel Foto’s 

Zendamateurs 

Willemijn Simon van 

Leeuwen 

Fort aan de Nieuwe Steeg Register en foto’s 



81

Nieuwersluis, fort, naslagwerk - WaterlinieKENNIS - Hollandse ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?