Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde
Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde
Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NIEUWS / CULTUUR / BEAUTY / MODE / WONEN / VOEDING / NATUUR EN MILEU / DUURZAAM ONDERNEMEN / REIZEN<br />
GRATIS<br />
<strong>Jaargang</strong> 6, #3<br />
juni/juli 2011<br />
Komkommertijd<br />
Eet jij groente dankzij uitbuiting?<br />
Hoezo komkommertijd:<br />
We gunnen het klimaat geen vakantie,<br />
Mes en vork<br />
• Serie Streekgerechten: Asperges<br />
• Recepten met komkommer<br />
<strong>de</strong> zeekomkommer heeft het zwaar<br />
Catwalk. Het nieuwe mo<strong>de</strong>katern<br />
• Serie: duurzame gar<strong>de</strong>robe:<br />
De little green bag voor vrouw én man<br />
• Win: prijsvraag<br />
weet Erwin Kroll<br />
Gadgets<br />
• De fijnste natuurcosmetica op<br />
plantenbasis<br />
In <strong>de</strong>bat<br />
• De bijenstichting steekt terug<br />
DUURZAME<br />
VOORDELEN<br />
Zie pagina 22<br />
Uitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting<br />
Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
www.earthday.net<br />
www.krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
www.dag<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl
250 ml<br />
en en en niet niet niet te te te<br />
vergeten vergeten vergeten vergeten BRADEN BRADEN BRADEN BRADEN<br />
geen geen geen geen geen zwart zwart zwart zwart zwart vet vet vet vet vet in in in in in <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
pan, pan, pan, oxi<strong>de</strong>ert oxi<strong>de</strong>ert oxi<strong>de</strong>ert niet. niet. niet.<br />
INTRODUCTIE<br />
AANBIEDING<br />
5,95<br />
Skal 025099 NL-BIO-01<br />
Non-EU Agriculture<br />
goed voor <strong>de</strong> cholesterol<br />
rijk aan laurinezuur<br />
4,95<br />
Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu<br />
i<strong>de</strong>aal als ver<strong>van</strong>ging<br />
voor olijfolie<br />
licht verteerbaar en<br />
zon<strong>de</strong>r transvetzuren.<br />
HERBES DE PROVENCE<br />
100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met <strong>de</strong> smaak <strong>van</strong> heerlijke<br />
Provençaalse krui<strong>de</strong>n. Basilicum, bonenkruid, knoflook, laven<strong>de</strong>l, oregano,<br />
rozemarijn, thijm & peterselie zorgen voor een verrassen<strong>de</strong> smaaksen-<br />
satie. Braad <strong>de</strong> heerlijkste kippenboutjes met Provençaalse aalse<br />
krui<strong>de</strong>n, of bak verrukkelijke chipolata worstjes met<br />
een kruidige sala<strong>de</strong> <strong>van</strong> kriel, peterselie en<br />
rucola. De moge lijkhe<strong>de</strong>n zijn oneindig!<br />
SPICES<br />
100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met heerlijke licht pittige<br />
chili smaak. Roerbak haricots verts, of bak er een boerenomeletje mee.<br />
Als marina<strong>de</strong>: smeer er een hele boerenkip mee in, bestrooi met wat extra<br />
zeezout en bak ‘m knapperig en goudbruin in <strong>de</strong> oven.<br />
Mmmmm, heerlijk!<br />
GARLIC<br />
100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met heerlijke knoflook<br />
smaak. Roerbak verse groenten en ervaar een prachtige knoflook ‘bite’.<br />
Smeer er boterhammen <strong>van</strong> zuur<strong>de</strong>sembrood mee in en grill ze tot ze<br />
knapperig zijn, of bak er lamskarbona<strong>de</strong>s in met rozemarijn. Be<strong>de</strong>nk je<br />
eigen combinaties en maak <strong>van</strong> ie<strong>de</strong>r gerecht iets bijzon<strong>de</strong>rs!<br />
Royal Green Cooking Creams<br />
De Royal Green Coconut Cooking Creams Herbes <strong>de</strong><br />
Provence, Spices en Garlic zijn gebaseerd op onze 100%<br />
biologische geurloze kokosolie, verrijkt met heerlijke smaken<br />
waarmee je aan elk gerecht een nieuwe dimensie kunt geven.<br />
Bakken, bra<strong>de</strong>n, wokken en marineren is nog nooit zo lekker<br />
& gezond geweest. Rijk aan laurinezuur, goed voor <strong>de</strong><br />
cholesterol. De olie behoudt al haar goe<strong>de</strong> eigenschappen bij<br />
verhitting. Zon<strong>de</strong>r transvetzuren.<br />
Naturals<br />
Enjoy life, stay healthy!<br />
156N_adv_rg_kokos_varia_kr_aar<strong>de</strong>.indd 1 26-05-11 15:58
REDACTIE<br />
Leuk. Lekker. Niks?<br />
‘In komkommer zit vooral water.<br />
Deze vruchtgroente bevat weinig<br />
vitaminen en ook geen noemenswaardige<br />
hoeveelheid vezels’, zo<br />
lees ik op internet. Van <strong>de</strong>ze lekkere<br />
‘niksgroente’ komt <strong>de</strong> naam<br />
komkommertijd. Dus zo moet <strong>de</strong>ze<br />
zomerperio<strong>de</strong> eruitzien: Leuk en lekker<br />
niks.<br />
Heerlijk, alleen maar bezig zijn met<br />
relaxen. Met lekkere zomersmeersels<br />
bijvoorbeeld: voor op onze<br />
huid en op onze toastjes tij<strong>de</strong>ns<br />
een zonnige zomerpicknick. En met<br />
die perfecte zwoele outfit. Mijn redactie<br />
kon daar een eind in mee<br />
tij<strong>de</strong>ns het voorberei<strong>de</strong>n <strong>van</strong> dit<br />
eerste zomernummer. Ze had echter<br />
ook vragen: is het wel echt waar<br />
dat alles stilstaat tij<strong>de</strong>ns komkommertijd?<br />
Hou<strong>de</strong>n misstan<strong>de</strong>n ook<br />
een zomerstop? Is er echt zo weinig<br />
nieuws? Heeft <strong>de</strong> mens tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
‘niksperio<strong>de</strong>’ even geen ongewenste<br />
invloed op het veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong><br />
klimaat?<br />
Ik ben geen superheilig boontje. Het<br />
park lonkt! En mijn gitaar, vrien<strong>de</strong>n.<br />
Een biertje, misschien zelfs wel<br />
eentje teveel. Een muziekfestival.<br />
Lekkere komkommersala<strong>de</strong> met<br />
biologische yoghurt. Maar toch, ik<br />
blijf nieuwsgierig: is <strong>de</strong> komkommer<br />
niet een kasgroente? Hoe fairtra<strong>de</strong><br />
wordt ze eigenlijk geteeld? En hoe<br />
zit het eigenlijk echt met ‘komkommer-gate’<br />
afgelopen mei?<br />
Teveel vragen, teveel uitdaging om<br />
komkommertijd gemakzuchtig links<br />
te laten liggen. Dat doen we dus<br />
ook niet. Eén <strong>van</strong> mijn fotografen<br />
verzuchtte op Facebook over haar<br />
– vrije, dus moeilijke – coveropdracht<br />
‘Babette en het avontuur<br />
met <strong>de</strong> komkommers... wordt vervolgd...’.<br />
En zo is het volgens mij<br />
maar net. Komkommertijd: veel<br />
uitdagen<strong>de</strong>r dan ik dacht.<br />
Veel leesplezier.<br />
Afran Groenewoud<br />
hoofdredacteur<br />
INHOUD<br />
<strong>Jaargang</strong> 6 #3 juni/juli<br />
INHOUD/REDACTIE<br />
Nieuws op z’n Frans 04<br />
Gadget top 5 05<br />
De zeekomkommer heeft het zwaar 06<br />
Lezersreacties<br />
Bijensterfte onze schuld?! Bijenstichting steekt terug’ 07<br />
Mes en Vork<br />
Serie streekgerechten Asperges 08<br />
Recepten met komkommer 10<br />
Uitgelicht 11<br />
Column: Gerda Verburg 11<br />
Special: Komkommertijd<br />
Eet jij groente dankzij uitbuiting? 12<br />
‘Ik ben géén apostel’ Interview Erwin Kroll 14<br />
Demeter 17<br />
Mooiste plekjes 17<br />
Catwalk: Het nieuwe mo<strong>de</strong>katern<br />
Sociale werkplaatsen: verantwoor<strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>productie on<strong>de</strong>r druk 18<br />
H&M maakt ook verantwoor<strong>de</strong> mo<strong>de</strong> 20<br />
Serie: groene gar<strong>de</strong>robe:<br />
Hippe tassen voor vrouw én man 21<br />
Volgen<strong>de</strong> krant 23<br />
Op <strong>de</strong> agenda 23<br />
Om lekker op verhaal te komen!<br />
LunaeTerra koffie en thee<br />
LunaeTerra laat je kennis maken met haar wereld <strong>van</strong> biologisch-dynamische producten door er vol passie over te vertellen. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
titel ‘Lang leve <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>’ lanceert het merk haar nieuwe communicatiecampagne, waarin het verhaal achter <strong>de</strong> biologisch-dynamische<br />
landbouw <strong>van</strong>uit diverse invalshoeken toegelicht wordt.<br />
Ie<strong>de</strong>reen doet mee<br />
Voor LunaeTerra is een gezond boerenbedrijf meer dan streven naar een zo groot mogelijke productie. In het zoeken naar een natuurlijke<br />
balans, zorgt <strong>de</strong> BD-boer ook voor zijn personeel. Neem nu <strong>de</strong> mensen achter onze nieuwe koffie en thee. Zij zorgen voor huisvesting,<br />
medische zorg en scholing voor hun me<strong>de</strong>werkers. En op an<strong>de</strong>re BD-bedrijven krijgen mensen bijvoorbeeld <strong>de</strong> kans om werkervaring op<br />
te doen of in hun eigen tempo te werken. Dat geeft voldoening en arbeidsvreug<strong>de</strong>, want ie<strong>de</strong>reen doet mee. Dat<br />
is voor LunaeTerra pas een zorgboer<strong>de</strong>rij!<br />
Koffie<br />
De koffiebonen komen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Camocim-plantages, een Braziliaans familiebedrijf. Ook <strong>de</strong><br />
familie Araújo kiest bewust voor BD-teelt. “Onze gezondheid hangt nauw samen met <strong>de</strong><br />
gezondheid <strong>van</strong> ons voedsel. Een vitale bo<strong>de</strong>m en een grote biodiversiteit zijn <strong>de</strong> basis.” Tussen<br />
<strong>de</strong> koffiestruiken groeien dan ook wil<strong>de</strong> krui<strong>de</strong>n en fruitbomen en vliegen nuttige insecten en<br />
vogels. Bovendien krijgen me<strong>de</strong>werkers <strong>de</strong> ruimte om zich te ontwikkelen met<br />
educatie en trainingen. Ook op Camocim doet ie<strong>de</strong>reen mee!<br />
Thee<br />
De thee <strong>van</strong> LunaeTerra wordt geteeld op <strong>de</strong> plantages <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ambootia Tea Group, sinds 1861 een theecoöperatie in het Indiase<br />
district Darjeeling. Deze streek aan <strong>de</strong> voet <strong>van</strong> <strong>de</strong> Himalaya staat bekend om haar topkwaliteit thee. Voor <strong>de</strong><br />
Ambootia Tea Group is BD-teelt <strong>de</strong> meest duurzame landbouwvorm. “Wat <strong>de</strong> natuur geeft, willen wij teruggeven<br />
door vrien<strong>de</strong>lijk te zijn voor <strong>de</strong> planeet en onze mensen. Onze arbei<strong>de</strong>rs en hun familie kunnen vrij gebruik<br />
maken <strong>van</strong> scholen, medische zorg en huisvesting en hebben lapjes grond voor eigen groenteteelt.”<br />
De producten <strong>van</strong> LunaeTerra zijn verkrijgbaar bij <strong>de</strong> Natuurwinkel, GooodyFooods en an<strong>de</strong>re<br />
natuurvoedingswinkels. www.luna-e-terra.nl<br />
Advertorial<br />
03
04<br />
NIEUWS<br />
Nieuws op z’n Frans<br />
Redacteur Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek geeft zijn visie op wereldwijd duurzaam nieuws.<br />
Klok <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong><br />
tikt maar door….<br />
De aar<strong>de</strong> heeft een klok waarop je <strong>van</strong> secon<strong>de</strong><br />
tot secon<strong>de</strong> kunt zien hoeveel mensen er op <strong>de</strong><br />
planeet zijn, <strong>de</strong> geboortes, aantal overle<strong>de</strong>nen,<br />
maar ook <strong>de</strong> toename <strong>van</strong> HIV-infecties, <strong>de</strong><br />
olievoorraad, hoeveel hectare bos er verloren<br />
gaat en zelfs het verdwijnen <strong>van</strong> planten- en<br />
diersoorten. Fascinerend! Zo hebben we nog ruim<br />
14.000 dagen voordat <strong>de</strong> olievoorraad is uitgeput.<br />
En per secon<strong>de</strong> krijgt er iemand kanker. Het is een<br />
eye opener <strong>van</strong> jewelste. Zoek op Google naar<br />
Earth Clock en vergaap je aan <strong>de</strong> voortrollen<strong>de</strong><br />
cijfertjes.<br />
Bultrug<br />
Songfestival<br />
Elk jaar is er één bultrugwalvis die een<br />
liedje componeert dat door <strong>de</strong> gehele<br />
mannetjespopulatie wordt overgenomen. Uit<br />
Australisch on<strong>de</strong>rzoek blijkt dat aan het ein<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> het paarseizoen alle bultrugmannetjes dit<br />
lied ‘zingen’. Ze doen dat om <strong>de</strong> vrouwtjes te<br />
imponeren. Zo ontstaat er een Bultrug Songfestival<br />
met ie<strong>de</strong>r jaar weer een nieuw repertoire. De<br />
on<strong>de</strong>rzoekers is nog niet bekend wat dit muzikale<br />
fenomeen verklaart.<br />
Pirami<strong>de</strong><br />
geeft water<br />
Weer zo’n verrukkelijk<br />
particulier initiatief<br />
dat <strong>de</strong> leefbaarheid<br />
op aar<strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>rt:<br />
<strong>de</strong> waterpirami<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> Martijn Nitzsche,<br />
bestemd voor dorpen<br />
waar geen water is. De<br />
pirami<strong>de</strong> is een grote<br />
ballon <strong>van</strong> stevig plastic dat (zout) grondwater<br />
opzuigt. De zon verdampt het water dat (zon<strong>de</strong>r<br />
zout) in een bassin stroomt. Een ventilatortje <strong>van</strong><br />
50 Watt, aangedreven door een zonnepaneel,<br />
levert <strong>de</strong> energie. De<br />
pirami<strong>de</strong> kost weliswaar<br />
30.000 euro, maar als<br />
een heel dorp meedoet<br />
en profiteert is dat<br />
met microkrediet te<br />
financieren. Het zout<br />
levert ook geld op.<br />
I<strong>de</strong>etje voor Màxima?<br />
Kijk op www.waterpyramid.nl.<br />
Ecodriving:<br />
zuinig achter het stuur<br />
Een blik op <strong>de</strong> weg leert dat <strong>de</strong> meeste<br />
autobestuur<strong>de</strong>rs anti-eco over <strong>de</strong> weg crossen.<br />
Naar een rood verkeerslicht racen, in een te<br />
hoge versnelling; dat soort dingen. Vaak zijn het<br />
leaserij<strong>de</strong>rs, want dan don<strong>de</strong>rt het niet wat het<br />
kost. In Ne<strong>de</strong>rland volg<strong>de</strong>n in 2010 meer dan<br />
175.000 mensen <strong>de</strong> workshops en trainingen <strong>van</strong><br />
EcoDriving. Dat is op zeven miljoen autobezitters<br />
nog maar een schijntje maar het bespaart per<br />
<strong>de</strong>elnemer wel 145 kilo CO2 op jaarbasis. Wie<br />
bewust wil rij<strong>de</strong>n en besparen neemt plaats in <strong>de</strong><br />
cockpit <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijsimulator <strong>van</strong> EcoDrive en krijgt<br />
talrijke tips over eco-rij<strong>de</strong>n (voorheen: Het Nieuwe<br />
Rij<strong>de</strong>n). De beste tip: <strong>de</strong> auto laten staan!<br />
Nieuwe batterij<br />
laadt 100x sneller op<br />
On<strong>de</strong>rzoekers aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Illinois<br />
vroegen zich af waarom batterijen en accu’s zo<br />
langzaam opla<strong>de</strong>n. Vooral <strong>de</strong> elektrische autoindustrie<br />
worstelt met dit probleem. Mo<strong>de</strong>rne<br />
batterijen zijn slechte gelei<strong>de</strong>rs met als gevolg dat<br />
op- en ontla<strong>de</strong>n lang duurt. In <strong>de</strong> nieuwe vinding<br />
zit een metalen traliewerk <strong>van</strong> goed gelei<strong>de</strong>nd<br />
materiaal met daartussen materiaal dat geschikt<br />
is voor opslag <strong>van</strong> energie. Opla<strong>de</strong>n kan dan<br />
hon<strong>de</strong>rd keer sneller. Nog wel even geduld<br />
voordat ze in <strong>de</strong> winkel liggen of in auto’s kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n geplaatst.<br />
Drinkt allen<br />
ro<strong>de</strong> bietensap!<br />
Het smaakt vreselijk, maar ro<strong>de</strong> bietensap vliegt <strong>de</strong><br />
natuurwinkels uit. Het is aangetoond dat dit ro<strong>de</strong><br />
sap je uithoudingsvermogen met 16% verhoogt.<br />
Dit is te danken aan <strong>de</strong> nitraten in <strong>de</strong> groente<br />
die <strong>de</strong> aanmaak <strong>van</strong> stikstofoxi<strong>de</strong> in het lichaam<br />
bevor<strong>de</strong>ren, welke weer <strong>de</strong> zuurstofopname in<br />
het bloed regelt. Het is natuurlijke doping en dus<br />
volkomen legaal. Dus wie een tandje bij wil zetten<br />
op <strong>de</strong> fiets of in <strong>de</strong> sportschool kan zich naar<br />
hartenlust laven aan bietjessap.
Gadget top5<br />
Gadgets<br />
1 2<br />
Op <strong>nr</strong>. Op <strong>nr</strong>.<br />
Aloë Vera tandpasta<br />
Met 100% natuurlijke ingrediënten weet <strong>de</strong> Aloë<br />
Vera tandpasta <strong>van</strong> het Deense merk Urtekram <strong>de</strong><br />
beken<strong>de</strong> ‘chemische’ smaak <strong>van</strong> reguliere tandpasta<br />
te vermij<strong>de</strong>n. Dit product is niet op dieren getest en<br />
bovendien in het bezit <strong>van</strong> het Ecocert keurmerk voor<br />
organische cosmetica. Ook in ‘tea tree’ smaak.<br />
Waarom onze winnaar?<br />
Echt an<strong>de</strong>rs. Echt lekker. Een feest voor <strong>de</strong> mond.<br />
3 Op <strong>nr</strong>.<br />
SANTE Relaxen na het zonneba<strong>de</strong>n<br />
Net als alle an<strong>de</strong>re producten in <strong>de</strong>ze Gadget Top<br />
5 voldoet ook <strong>de</strong>ze aftersun lotion <strong>van</strong> SANTE aan<br />
<strong>de</strong> strenge BDIH certificeringseisen voor natuurlijke<br />
producten. Met een mix <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re jojoba en<br />
olijfolie geeft <strong>de</strong> lotion je huid na het zonneba<strong>de</strong>n<br />
een heerlijk verfrissend en vochtinbrengend ‘toetje’.<br />
On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> onlangs geheel vernieuw<strong>de</strong><br />
cosmeticalijn <strong>van</strong> TerraSana.<br />
SANTE Aftersun lotion.<br />
Meer verkoopinformatie via<br />
www.terrasana.nl<br />
5 Op <strong>nr</strong>.<br />
Urtekram Aloë Vera tandpasta.<br />
Adviesprijs €3,69. Verkrijgbaar in <strong>de</strong><br />
natuurvoedingswinkel.<br />
Zachte huid door Calendula<br />
Myrrhe, calendula en an<strong>de</strong>re plantenoliën<br />
zijn verantwoor<strong>de</strong>lijk voor het verzachten<strong>de</strong><br />
effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> Calendula krui<strong>de</strong>nbalsem <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Harmonie. De balsem is bijna verslavend, je blijft<br />
smeren. Gelukkig mag dat: het resultaat is dui<strong>de</strong>lijker bij<br />
gebruik meermalen per dag.<br />
Harmonie Calendula krui<strong>de</strong>nbalsem, te verkrijgen in <strong>de</strong><br />
natuurvoedingswinkel.<br />
Meer informatie: www.<strong>de</strong>ambachtelijke.nl<br />
het beste smeergenot op planten- en fruitbasis<br />
Citrus verwendouche<br />
Na een ochtenddouche met <strong>de</strong> douchecrème<br />
op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> citrusvrucht <strong>van</strong> Weleda kun<br />
je er weer een hele (hopelijk zonnige) dag<br />
tegenaan. De crème is 100% op natuurbasis.<br />
4 Op <strong>nr</strong>.<br />
Rozig <strong>van</strong> ontspanning<br />
Ook zon<strong>de</strong>r alcohol kun je heerlijke<br />
bodymilk maken. Dit bewijst <strong>de</strong> TRAAY<br />
– bekend <strong>van</strong> haar biologische honing<br />
– met haar verzorgen<strong>de</strong> lotion op<br />
basis <strong>van</strong> rozenolie. On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />
Bee Natural, een zeer uitgebrei<strong>de</strong><br />
productlijn <strong>van</strong> natuurcosmetica<br />
met on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re honing huidmelk.<br />
Uiteraard dierproefvrij ontwikkeld én<br />
geschikt voor veganisten.<br />
De TRAAY bodymilk.<br />
Meer informatie via<br />
www.<strong>de</strong>traay.com<br />
Meer weten?<br />
Scan met je smartphone <strong>de</strong>ze QR-co<strong>de</strong>s!<br />
Nu in één verpakking met<br />
een ook erg fijne citrus<br />
handcrème.<br />
Weleda Citrus<br />
verwendouche.<br />
Te vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
natuurvoedingswinkel.<br />
05
06<br />
De zeekomkommer<br />
heeft het zwaar<br />
Door Michelle Jonker<br />
Achtergrond<br />
Wie dacht dat komkommers alleen aan een<br />
plant groeien, heeft het mis. De won<strong>de</strong>re<br />
on<strong>de</strong>rwaterwereld herbergt meer dan alleen <strong>de</strong><br />
zeester, <strong>de</strong> zee-egel en het zeepaardje. Ook<br />
<strong>de</strong> zeekomkommer laat zich graag meevoeren<br />
met <strong>de</strong> stroming. Maar <strong>de</strong> zeekomkommer heeft<br />
het zwaar, zo zwaar zelfs dat hij met uitsterven<br />
bedreigd wordt. Want gold hij vroeger alleen in<br />
Azië als <strong>de</strong>licatesse, tegenwoordig weten ook<br />
steeds meer Europeanen <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwaterworm<br />
te waar<strong>de</strong>ren.<br />
Zeekomkommers (Holothuroi<strong>de</strong>a) leven vooral in<br />
<strong>de</strong> zeeën bij Zuidoost-Azië, rond <strong>de</strong> Filippijnen,<br />
Indonesië en Papoea-Nieuw-Guinea. Maar ook<br />
op <strong>de</strong> zeebo<strong>de</strong>m bij Canada, <strong>de</strong> Galapagos<br />
Eilan<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> Seychellen komen komkommers<br />
voor.<br />
Won<strong>de</strong>rlijk beest<br />
Zeekomkommers behoren tot <strong>de</strong> klasse <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> stekelhuidigen, dat maakt ze familie <strong>van</strong><br />
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> zeester. Ze hebben een lang<br />
en leerachtig lijf. De stekels beschermen <strong>de</strong><br />
piepkleine kieuwen die overal op <strong>de</strong> huid liggen.<br />
Het zijn eigenaardige, komkommervormige<br />
dieren. De kleinste komkommers zijn een millimeter<br />
lang, maar je hebt ook soorten die wel twee meter<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n. Eigenlijk bestaat het beestje uit<br />
niet veel meer dan een mond aan <strong>de</strong> bovenkant,<br />
een darmstelsel en een anus aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rkant.<br />
Als er gevaar dreigt kan een zeekomkommer zijn<br />
hele darmstelsel naar buiten gooien. De vijand<br />
eet dit op en <strong>de</strong> zeekomkommer kan ontsnappen.<br />
Binnen enkele dagen heeft hij al zijn uitgespuw<strong>de</strong><br />
organen weer ver<strong>van</strong>gen.<br />
Eet smakelijk!<br />
Echt lekker ziet het langwerpige, stekelige<br />
zeebeest er niet uit. Toch staat <strong>de</strong> zeekomkommer<br />
in Azië al jarenlang op <strong>de</strong> menukaart. Met zijn<br />
zoutige en glibberige smaak geldt het als een<br />
echte <strong>de</strong>licatesse. Maar ook <strong>de</strong> Portugezen en<br />
an<strong>de</strong>re voornamelijk Zuid-Europeanen hebben <strong>de</strong><br />
zilte smaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommer ont<strong>de</strong>kt. Door <strong>de</strong><br />
groeien<strong>de</strong> populariteit in <strong>de</strong> Aziatische en Europese<br />
keukens dreigt <strong>de</strong> zeekomkommer zelfs uit te sterven.<br />
Medicijn<br />
Zeekomkommers doen het niet alleen goed als<br />
lekkernij. Ze bevatten stofjes die gebruikt wor<strong>de</strong>n in<br />
voedingssupplementen. Gedroog<strong>de</strong> exemplaren<br />
zien we ook veel terug in mest of medicijnen. Zo<br />
bevat <strong>de</strong> zeekomkommer <strong>de</strong> stof lectine. Die stof<br />
kan <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> parasieten tegenhou<strong>de</strong>n<br />
die muggen met het malariavirus infecteren.<br />
Ook mensen met gewrichtsproblemen zweren<br />
bij <strong>de</strong> zeekomkommer. Het beestje zit vol met<br />
glucosamine en chondroïtine. Dit zijn belangrijke<br />
bouwstoffen voor <strong>de</strong> aanmaak <strong>van</strong> kraakbeen en<br />
bindweefsel. Deze bouwstoffen zorgen ervoor dat<br />
we soepel bewegen.<br />
Red <strong>de</strong> zeekomkommer!<br />
Om aan <strong>de</strong> enorme vraag naar zeekomkommers<br />
te voldoen, wordt jaarlijks 20.000 tot 40.000 ton<br />
zeekomkommer opgevist. Hierdoor wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
dieren steeds zeldzamer. Iets waar het Wereld<br />
Voedsel Programma <strong>van</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Naties in<br />
2009 al voor waarschuw<strong>de</strong>.<br />
De on<strong>de</strong>rzoekers pleitten <strong>de</strong>stijds voor<br />
het instellen <strong>van</strong> visquota’s, visverbo<strong>de</strong>n<br />
tij<strong>de</strong>ns het broedseizoen en monitoring <strong>van</strong><br />
zeekomkommerpopulaties. Ook wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
overhe<strong>de</strong>n in Zuidoost Azië aangespoord om <strong>de</strong><br />
illegale <strong>van</strong>gst te bestrij<strong>de</strong>n.<br />
Helaas zon<strong>de</strong>r resultaat; <strong>de</strong> zeekommer wordt<br />
nog steeds met uitsterven bedreigd. Maar dit is<br />
nou ook typisch is zo’n lelijk beestje dat geen geld<br />
weet binnen te halen met een ‘red <strong>de</strong> bedreig<strong>de</strong><br />
In Azië vindt je zeekomkommer gewoon in <strong>de</strong> schappen<br />
Broccoli met zeekomkommer als <strong>de</strong>licatesse<br />
diersoort campagne’. Een snoezige, zielig kijken<strong>de</strong><br />
pandabeer werkt al snel in op <strong>de</strong> emotie. Een<br />
stekelige, langwerpige zeekomkommer zon<strong>de</strong>r<br />
ogen en oren toch een stuk min<strong>de</strong>r…<br />
Stofzuiger <strong>van</strong> <strong>de</strong> zee<br />
Engelse on<strong>de</strong>rzoekers <strong>de</strong>nken <strong>de</strong> oplossing te<br />
hebben. Ze willen <strong>de</strong> met uitsterven bedreig<strong>de</strong><br />
zeekomkommer gebruiken om <strong>de</strong> zeeën te<br />
red<strong>de</strong>n.<br />
Zeekomkommers leven <strong>van</strong> micro-organismen<br />
en bo<strong>de</strong>mafval. Ze zuigen het op met hun mond<br />
en wor<strong>de</strong>n daarom ook wel <strong>de</strong> stofzuigers <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> zeebo<strong>de</strong>m genoemd. Ze kunnen dus prima<br />
wor<strong>de</strong>n ingezet om <strong>de</strong> vervuiling <strong>van</strong> onze zeeën<br />
tegen te gaan!<br />
Eigenlijk heeft ie<strong>de</strong>reen er baat bij dat <strong>de</strong><br />
zeekomkommers als schoonmakers aan het werk<br />
wor<strong>de</strong>n gezet. De zeeën wor<strong>de</strong>n schoner, <strong>de</strong><br />
zeekomkommer floreert en kan dus ook weer volop<br />
als voedselbron of medicijn wor<strong>de</strong>n gebruikt.<br />
Omdat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwaterwormen gemakkelijk te<br />
kweken zijn, zien <strong>de</strong> Engelse wetenschappers<br />
zelfs een grote kans voor armere lan<strong>de</strong>n. Het<br />
voedseltekort in <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n zou door <strong>de</strong><br />
zeekomkommer kunnen wor<strong>de</strong>n aangepakt. En<br />
zo blijkt maar weer dat ook <strong>de</strong> lelijkste dieren<br />
uitermate nuttig kunnen zijn.<br />
De zeekomkommer kan<br />
zich ver<strong>de</strong>digen tegen<br />
potentiële ‘opeters’.<br />
Weten hoe?<br />
Scan <strong>de</strong>ze QR-co<strong>de</strong>
In <strong>de</strong> eerste <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> <strong>van</strong> dit jaar<br />
verscheen een artikel over <strong>de</strong> honingbij ‘De<br />
honingbij en biodiversiteit: onmisbaar voor elkaar’.<br />
Vanwege <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> bijensterfte gingen we<br />
op zoek naar <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> honingbij voor<br />
mens en natuur. In het artikel is bijenon<strong>de</strong>rzoeker<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Wageningen Universiteit Tjeerd Blacquière<br />
aan het woord. Hij schetst een inzichtelijk beeld<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> situatie en geeft tevens zijn mening over<br />
<strong>de</strong> oorzaak achter <strong>de</strong> mysterieuze verdwijningen.<br />
Op dit laatste ontving <strong>de</strong> redactie na publicatie uit<br />
verschillen<strong>de</strong> hoeken commentaar. De meningen<br />
over <strong>de</strong> oorzaak achter bijensterfte lopen in<br />
Ne<strong>de</strong>rland nogal uiteen. Jaap Molenaar, voorzitter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Bijenstichting, vindt het jammer dat <strong>de</strong><br />
Wageningen Universiteit verwarring sticht in zo’n<br />
serieuze zaak. “De Ne<strong>de</strong>rlandse overheid laat zich<br />
altijd informeren door dit instituut.”<br />
Kort door <strong>de</strong> bocht<br />
Volgens Blacquière ligt <strong>de</strong> oorzaak achter<br />
bijensterfte vooral bij imkers. Het beroep is <strong>van</strong>wege<br />
<strong>de</strong> komst <strong>van</strong> <strong>de</strong> varroamijt moeilijker gewor<strong>de</strong>n,<br />
maar <strong>de</strong> expertise om met <strong>de</strong>ze problemen om<br />
te gaan ontbreekt, meent hij. Molenaar vindt<br />
Blacquière te kort door <strong>de</strong> bocht: “Wij kennen<br />
heel veel imkers en zij hebben allemaal te kampen<br />
met een toenemen<strong>de</strong> sterfte. Zo ook <strong>de</strong> imkers<br />
LEZERSREACTIES<br />
Bijensterfte onze schuld?!<br />
Bijenstichting steekt terug<br />
Door Moniek Verstegen<br />
Tjeerd Blacquière reageert<br />
“Er is een verband aangetoond tussen gedragsstoornissen<br />
bij bijen en neonicotinoï<strong>de</strong>n. Dit is<br />
echter gedaan bij hogere concentraties dan<br />
die in het veld voorkomen. Een verband tussen<br />
<strong>de</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> bijensterfte<br />
is daarmee misschien plausibel maar<br />
niet aangetoond. Wij doen on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong><br />
varroamijt die wereldwijd als <strong>de</strong> voornaamste<br />
oorzaak achter <strong>de</strong> bijensterfte wordt gezien.<br />
Daarnaast doen wij on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong>ze mijt<br />
omdat wij werken in opdracht <strong>van</strong> an<strong>de</strong>ren.<br />
Wij zitten niet in een ivoren toren waar we in het<br />
wil<strong>de</strong> weg kunnen doen wat we willen, al zijn<br />
wij wel bereid om alle soorten experimenten te<br />
verrichten. Dat er daarom sprake zou zijn <strong>van</strong><br />
belangenverstrengeling vind ik een stap te ver.<br />
Wetenschappers zijn gewetensgetrouw en daarnaast<br />
val je als pestici<strong>de</strong>nproducent uitein<strong>de</strong>lijk<br />
door <strong>de</strong> mand als je een scha<strong>de</strong>lijk product op<br />
<strong>de</strong> markt brengt.”<br />
De politiek<br />
Naar aanleiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitzending <strong>van</strong> ZEMBLA<br />
vond er een spoed<strong>de</strong>bat plaats in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />
Kamer. Op 19 april jl. zijn vervolgens een aantal<br />
moties met betrekking tot <strong>de</strong> bijensterfte<br />
aangenomen. Zo zal er on<strong>de</strong>rzoek gedaan<br />
wor<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len<br />
in oppervlaktewater en zal <strong>de</strong> insectenmonitor<br />
wor<strong>de</strong>n voortgezet. Groenlinks en <strong>de</strong> PvdA<br />
verzochten <strong>de</strong> Kamer eveneens een verbod in<br />
te stellen op het gebruik <strong>van</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n<br />
daar waar contact met bijen mogelijk is, totdat<br />
na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> effecten er<strong>van</strong> voor<br />
han<strong>de</strong>n is. Deze motie is aangehou<strong>de</strong>n.<br />
die varroa serieus bestrij<strong>de</strong>n.” De oorzaak <strong>van</strong><br />
bijensterfte is volgens hem ingewikkeld en hij beticht<br />
Wageningen er<strong>van</strong> alle aandacht te richten op<br />
één punt. Hoewel <strong>de</strong> varroamijt wel <strong>de</strong>gelijk voor<br />
problemen zorgt moet ook wor<strong>de</strong>n gekeken naar<br />
an<strong>de</strong>re oorzaken, vindt hij. Zo zorgt <strong>de</strong> terugloop<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> lokale biodiversiteit voor problemen, maar<br />
ook het gebruik <strong>van</strong> landbouwpestici<strong>de</strong>n vormt<br />
een serieuze bedreiging voor bijenvolken.<br />
Belangenverstrengeling<br />
Vooral dit laatste vormt een heikel punt in <strong>de</strong><br />
discussie rondom <strong>de</strong> bijensterfte in Ne<strong>de</strong>rland, zo<br />
blijkt uit een recente aflevering <strong>van</strong> opiniërend<br />
documentaireprogramma ZEMBLA genaamd<br />
‘Moord op <strong>de</strong> Honingbij’. Hierin wordt dui<strong>de</strong>lijk<br />
dat internationale wetenschappers en <strong>de</strong><br />
pestici<strong>de</strong>nindustrie lij<strong>nr</strong>echt tegenover elkaar staan<br />
in <strong>de</strong>ze kwestie. Enerzijds claimen on<strong>de</strong>rzoekers een<br />
causaal verband te hebben aangetoond tussen<br />
een veelgebruikt landbouwgif, <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong><br />
neonicotinoï<strong>de</strong>n, en bijensterfte. An<strong>de</strong>rzijds<br />
blijven producenten <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len een<br />
<strong>de</strong>rgelijke relatie steevast ontkennen. Blacquière<br />
vertelt in het programma dat hij <strong>de</strong> pestici<strong>de</strong>n<br />
niet belangrijk genoeg vindt. Zijn on<strong>de</strong>rzoeksgroep<br />
doet naar eigen zeggen weinig on<strong>de</strong>rzoek naar<br />
het verband en blijft zich richten op <strong>de</strong> varroamijt<br />
07<br />
als voornaamste boosdoener. De Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
regering verbiedt het bestrijdingsmid<strong>de</strong>l niet,<br />
waar an<strong>de</strong>re Europese lan<strong>de</strong>n dat wel doen.<br />
Molenaar vindt het ongelooflijk dat ons land een<br />
afwijken<strong>de</strong> mening heeft en meent dat er sprake is<br />
<strong>van</strong> belangenverstrengeling. In <strong>de</strong> aflevering <strong>van</strong><br />
ZEMBLA wordt dit eveneens gesuggereerd. “Het is<br />
algemeen bekend dat <strong>de</strong> Wageningen Universiteit<br />
contracton<strong>de</strong>rzoek doet voor Bayer (een<br />
producent <strong>van</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n, red.). Daarmee<br />
verlies je ons inziens je onafhankelijke positie als het<br />
gaat om beoor<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len”,<br />
zegt hij.<br />
“De imkers zijn groten<strong>de</strong>els verantwoor<strong>de</strong>lijk voor<br />
varroabestrijding en <strong>de</strong> lokale politiek zal moeten<br />
werken aan een verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> biodiversiteit.<br />
Maar het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze giftige pestici<strong>de</strong>n<br />
moet hoe dan ook wor<strong>de</strong>n teruggebracht,” zegt<br />
Molenaar. “Voor je het weet staan we onze planten<br />
zelf met plumo’s te bestuiven.”
08<br />
Mes en vork<br />
Scherpe en prikkelen<strong>de</strong> artikelen in het katern over eerlijk en gezond eten.<br />
Serie:<br />
Streekgerechten<br />
Redacteur Renske <strong>de</strong> Zwart en fotograaf Ben Deiman maken <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> maan<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Aar<strong>de</strong> een ron<strong>de</strong> door Ne<strong>de</strong>rland. Ze gaan tij<strong>de</strong>ns hun rondgang op zoek naar bijzon<strong>de</strong>re streekgerechten<br />
en –producten. Wie kent bijvoorbeeld <strong>de</strong> Chaamse Pel, of weet wat Naegelholt is? Verwacht in <strong>de</strong>ze serie enerzijds<br />
het persoonlijke portret <strong>van</strong> <strong>de</strong> gedreven vakman, an<strong>de</strong>rzijds <strong>de</strong> cultuurhistorische achtergrond <strong>van</strong> lokale<br />
voedselbereiding. Daarnaast komt natuurlijk ook het culinaire genieten aan bod: mooie producten en lekker<br />
eten komen smakelijk in beeld, aangevuld met recepten.<br />
Op veel plekken in Ne<strong>de</strong>rland,<br />
maar vooral in Brabant en Limburg,<br />
kun je in <strong>de</strong> maand juni het AAAmenu<br />
op <strong>de</strong> kaart vin<strong>de</strong>n bij<br />
enkele restaurants. Niet zozeer een<br />
streekgerecht, maar een streekmenu dat bestaat<br />
uit Aard-beien, Asperges en Ansjovis. In <strong>de</strong>ze tijd<br />
is namelijk <strong>de</strong> stroom <strong>van</strong> geurige aardbeien <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> kou<strong>de</strong> grond goed op gang, <strong>de</strong> asperges<br />
wor<strong>de</strong>n volop geoogst en in <strong>de</strong> Oosterschel<strong>de</strong><br />
bij Bergen op Zoom wordt er <strong>van</strong>af half mei<br />
ansjovis ge<strong>van</strong>gen. Het was voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>adline<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze krant helaas net niet mogelijk mee te<br />
varen op <strong>de</strong> eerste vissersboten. Dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
<strong>van</strong> het menu houdt je dus <strong>van</strong> ons tegoed in <strong>de</strong><br />
volgen<strong>de</strong> krant.<br />
Asperges<br />
Dan maar op zoek naar dat an<strong>de</strong>re belangrijke<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el; <strong>de</strong> asperge. In Ne<strong>de</strong>rland wor<strong>de</strong>n<br />
sinds <strong>de</strong> 19e eeuw op grotere schaal asperges<br />
geteeld. Het oudste nog bestaan<strong>de</strong> gebied<br />
is dat rond Bergen op Zoom, maar sinds <strong>de</strong><br />
Eerste Wereldoorlog is Noord-Limburg het<br />
belangrijkste productiegebied voor asperges. De<br />
aspergeveiling in Grubbenvorst is daar<strong>van</strong> het<br />
centrum. De afgelopen <strong>de</strong>cennia is het gewas<br />
ook in an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>len <strong>van</strong> het land (bijvoorbeeld<br />
Twente en Groningen) doorgedrongen. Waar<br />
zandgrond is, samen met warmte en vocht, kun<br />
je asperges kweken.<br />
Voor onze kennismaking met het aspergesteken<br />
reizen we af naar Limburg waar in <strong>de</strong> bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
zon langs lang gerekte vel<strong>de</strong>n mannen zich in het<br />
zweet werken. Want het asperge steken is zwaar<br />
Deel 2: Asperges: parels <strong>van</strong> het land<br />
Vóór <strong>de</strong> komkommertijd is het aspergetijd in Ne<strong>de</strong>rland. Deze<br />
parels <strong>van</strong> het land (ook wel het witte goud, koningin <strong>de</strong>r groente<br />
of points d ‘amour genoemd) wor<strong>de</strong>n traditioneel geoogst <strong>van</strong>af <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> don<strong>de</strong>rdag <strong>van</strong> april tot <strong>de</strong> langste dag <strong>van</strong> het jaar of tot<br />
24 juni (St. Jan). Voor <strong>de</strong> Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland, <strong>de</strong> culinaire rondreis<br />
langs Ne<strong>de</strong>rlandse streekgerechten en producten, gaan fotograaf<br />
Ben Deiman en redacteur Renske <strong>de</strong> Zwart uiteraard ook langs <strong>de</strong><br />
aspergevel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. Zij troffen daar niet alleen <strong>de</strong> asperges<br />
zelf aan maar maakten ook kennis met een bijzon<strong>de</strong>r smakelijk<br />
streekmenu: het AAA menu.<br />
lichamelijk werk: <strong>de</strong> hele dag<br />
gebukt met <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>.<br />
Er zijn veel Polen aan het werk, omdat <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse seizoensarbei<strong>de</strong>r voor zichzelf<br />
toch liever een iets min<strong>de</strong>r zware klus uitzoekt.<br />
Gestaag steken zij <strong>de</strong> asperges; een<br />
korte beweging <strong>van</strong> het mes in <strong>de</strong> grond, op<br />
zoek naar <strong>de</strong> precieze plek waar je <strong>de</strong> asperge<br />
scheidt <strong>van</strong> zijn on<strong>de</strong>rgrondse wortelstelsel. De<br />
asperge is een meerjarige plant, die ongeveer<br />
zeven jaar op het land staat, dus je wilt <strong>de</strong><br />
wortels niet beschadigen. Dan een wippen<strong>de</strong><br />
beweging waardoor <strong>de</strong> asperge uit <strong>de</strong> grond<br />
komt. De geoefen<strong>de</strong> steker doet het voorkomen<br />
alsof <strong>de</strong> asperge door <strong>de</strong> lucht zweeft en <strong>de</strong><br />
aar<strong>de</strong> valt er af. In <strong>de</strong> mand leggen, en door<br />
naar <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong>.<br />
Wit<br />
Intussen vertellen ze ons over <strong>de</strong> groei <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
asperge, hoe <strong>de</strong> bovengrondse plant, met<br />
houtige stengels en zijtakken, afsterft in <strong>de</strong> herfst.<br />
En dat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrondse <strong>de</strong>len overwinteren,<br />
en in <strong>de</strong> lente nieuwe uitlopers vormen. Deze<br />
uitlopers mogen niet boven <strong>de</strong> grond uitkomen.<br />
Ze mogen geen daglicht zien om <strong>de</strong> witte kleur<br />
te behou<strong>de</strong>n. Als <strong>de</strong> uitlopers wel boven <strong>de</strong><br />
grond komen wor<strong>de</strong>n ze groen. Deze asperges<br />
hebben een steviger smaak en hoeven niet te<br />
wor<strong>de</strong>n geschild. Lekker en makkelijk, maar voor<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>licate, zachte smaak moet je toch <strong>de</strong> witte<br />
asperge hebben.<br />
Voor <strong>de</strong> witte asperges wordt <strong>de</strong> grond rond <strong>de</strong><br />
plant ongeveer een halve meter opgehoogd,<br />
zodat <strong>de</strong> scheut die zijn weg omhoog naar<br />
het licht zoekt, geoogst kan wor<strong>de</strong>n voor hij<br />
het oppervlak heeft kunnen bereiken. Daarom<br />
bestaan <strong>de</strong> aspergevel<strong>de</strong>n uit langgerekte<br />
heuvelrijen. De aar<strong>de</strong> wordt boven op <strong>de</strong><br />
aspergeplant geschept om ze tegen het<br />
zonlicht te beschermen, maar nog wel goed bij<br />
<strong>de</strong> wortels te kunnen. Ook wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> meeste<br />
aspergevel<strong>de</strong>n over<strong>de</strong>kt met plastic. Dit heeft als<br />
doel om <strong>de</strong> grond te verwarmen, zodat <strong>de</strong> plant<br />
sneller groeit en meer opbrengst levert, maar<br />
is ook om te voorkomen dat <strong>de</strong> koppen gaan<br />
verkleuren.<br />
Dan is het tijd om het zelf te proberen, na enig<br />
gestuntel en gewroet in <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n we <strong>de</strong><br />
juiste plek en lukt het ons zelfs om <strong>de</strong> asperge<br />
los te steken en omhoog te werken. En als je er<br />
een vindt, zitten er an<strong>de</strong>re in <strong>de</strong> buurt; dan heb<br />
je beet. Maar ons tempo ligt zo laag dat we er<br />
nauwelijks een mandje mee kunnen vullen. Terwijl<br />
<strong>de</strong> ervaren stekers in een ochtend ongeveer 150 kilo<br />
per persoon kunnen opdiepen. Maar toch staan we<br />
trots met een handvol eigen gestoken asperges,<br />
die piepend langs elkaar glij<strong>de</strong>n.<br />
Piepend vers<br />
Het is een teken <strong>van</strong> versheid vertelt <strong>de</strong><br />
aspergesteker: verse asperges kun je zien en<br />
herkennen aan hun enigszins lichte glans.<br />
Ook kun je <strong>de</strong> versheid voelen door met je<br />
vingernagel even in <strong>de</strong> stengel te drukken en<br />
te letten op het vocht dat eruit komt. Maar het<br />
beste is <strong>de</strong> versheid te horen: wrijf twee asperges<br />
tegen elkaar en als ze vers zijn hoor je een<br />
piepend geluid.<br />
We krijgen tot slot <strong>de</strong> tip mee om nooit asperges<br />
bij <strong>de</strong> supermarkt te kopen maar het liefst direct<br />
<strong>van</strong> het land. Het scheelt enorm in kwaliteit.<br />
Ou<strong>de</strong> asperges zijn droog, taai en houterig, hoe<br />
goed je ze ook schilt. Met al <strong>de</strong>ze wijsheid nemen<br />
we afscheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> har<strong>de</strong><br />
werkers op het land die<br />
nog een paar uur voor <strong>de</strong><br />
boeg hebben voordat ze<br />
naar huis gaan om te eten.<br />
Asperges? Ja, natuurlijk!
Foto: Ben Deiman<br />
Foto: Ben Deiman<br />
Asparagus officinalis<br />
De wetenschappelijke naam is Asparagus officinalis<br />
L. De asperge behoort tot <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
lelieachtigen, zoals bijv. lelie, narcis, knoflook en<br />
prei. Het is een meerjarig gewas, dat zo’n zeven<br />
tot tien jaar op hetzelf<strong>de</strong> perceel blijft staan. Het<br />
geslacht asparagus kent zo’n 150 soorten.<br />
Geschie<strong>de</strong>nis<br />
Keizer Augustus zei al rond het begin <strong>van</strong> onze jaartelling: “Je<br />
moet over het oplossen <strong>van</strong> een probleem niet langer doen,<br />
dan <strong>de</strong> tijd die nodig is om asperges te koken...” In <strong>de</strong> paleizen<br />
<strong>van</strong> het ou<strong>de</strong> Rome ston<strong>de</strong>n asperges dus al op het menu.<br />
Maar ook al eer<strong>de</strong>r zijn tekenen gevon<strong>de</strong>n <strong>van</strong> aspergeconsumptie,<br />
in Egypte waar in <strong>de</strong> pirami<strong>de</strong> <strong>van</strong> Sakkara, gebouwd<br />
rond 2750 v Chr., afbeeldingen <strong>van</strong> asperges zijn aangetroffen.<br />
Daarna kwamen <strong>de</strong> Romeinen die <strong>de</strong> groente twee eeuwen<br />
v Chr. al graag en veel aten. Van keizer Julius Caesar wordt<br />
gezegd dat hij veel asperges at omdat hij er <strong>de</strong> energie <strong>van</strong><br />
kreeg die hij nodig had voor zijn veldtochten. En zijn lief<strong>de</strong> voor<br />
Cleopatra zou een extra stimulans krijgen na het nuttigen <strong>van</strong><br />
asperges. Na <strong>de</strong> val <strong>van</strong> het Romeinse Rijk ging ook <strong>de</strong> aspergeteelt<br />
in Europa teloor. Vanaf <strong>de</strong> 15e eeuw kwam <strong>de</strong> aspergeteelt<br />
terug in Europa, meegebracht door <strong>de</strong> Moren, <strong>van</strong>uit<br />
Spanje via Frankrijk naar het Noor<strong>de</strong>n. In West-Europa wordt <strong>de</strong><br />
asperge in 1469 genoemd in een Franse acte, waar <strong>de</strong> asperge<br />
vooral in kloostertuinen werd geteeld.<br />
In Ne<strong>de</strong>rland is <strong>de</strong> asperge sinds <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>leeuwen bekend,<br />
ook al zijn er bewijzen gevon<strong>de</strong>n dat ook in <strong>de</strong> Romeinse tijd in<br />
Ne<strong>de</strong>rland asperges wer<strong>de</strong>n gegeten. In <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw<br />
waren <strong>de</strong> meeste aspergebed<strong>de</strong>n in Groningen en omstreken<br />
te vin<strong>de</strong>n. Het was een chique groente die door welgestel<strong>de</strong>n<br />
in hun tuinen werd gekweekt. In <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw werd<br />
<strong>de</strong> teelt grootschaliger. De teelt begon in het westen maar<br />
verschoof al snel naar Brabant (Bergen op Zoom en omgeving)<br />
omdat daar <strong>de</strong> beste zandgron<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> asperges te<br />
vin<strong>de</strong>n waren.<br />
Na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> wereldoorlog werd Zuidoost-Ne<strong>de</strong>rland hèt aspergecentrum<br />
<strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. Ook hier was <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juiste<br />
rulle zandgrond, en <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> grote gezinnen met<br />
veel beschikbare arbeidskrachten om <strong>de</strong> asperges te steken.<br />
Weet of maak jij nog een bijzon<strong>de</strong>r streekgerecht of -product? Laat het ons<br />
weten en misschien neemt Renske <strong>de</strong> Zwart het mee in haar Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland. Tips kun je sturen naar redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
Foto: Ben Deiman<br />
Mes en vork<br />
09
10<br />
Komkommertijd?<br />
Foto: Babette Elise<br />
Komkommersoep<br />
voor 6 personen<br />
• 5 komkommers<br />
• 2 uien, of 4 sjalotjes<br />
• 1,5 l groenten- of krui<strong>de</strong>nbouillon<br />
• olijfolie<br />
• handvol fijngesne<strong>de</strong>n dille en munt<br />
• peper, zout<br />
• scheut room<br />
Schil <strong>de</strong> komkommers en snij ze overlangs<br />
doormid<strong>de</strong>n. Lepel <strong>de</strong> zaadjes eruit en snij het<br />
vruchtvlees in blokjes. Pel <strong>de</strong> uien en snij <strong>de</strong>ze in<br />
kleine stukjes. Bak ze glazig in wat olijfolie. Voeg<br />
er <strong>de</strong> komkommer en <strong>de</strong> krui<strong>de</strong>n aan toe. Giet<br />
er <strong>de</strong> bouillon bij. Breng aan <strong>de</strong> kook en temper<br />
dan het vuur. Dek af en laat nog 15 minuten<br />
zachtjes koken op laag vuur. Pureer <strong>de</strong> soep<br />
met een staafmixer en voeg naar eigen smaak<br />
peper en zout toe. Scheutje room er door en<br />
nog wat dille en munt om te garneren. Kan ook<br />
koud wor<strong>de</strong>n gegeten.<br />
Pimm’s no. 1 (met komkommer)<br />
In Ne<strong>de</strong>rland is dit drankje nauwelijks bekend, maar<br />
als je naar Engeland op vakantie gaat dan kun je<br />
het vast bestellen op een zomers terras, of langs <strong>de</strong><br />
lijn bij <strong>de</strong> paar<strong>de</strong><strong>nr</strong>aces. Van oudsher een drank<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> high society, maar inmid<strong>de</strong>ls ook door<br />
<strong>de</strong> man met <strong>de</strong> pet (of dorst) ont<strong>de</strong>kt. Het is een<br />
alcoholische drank met gin als basis, aangevuld<br />
met een geheim krui<strong>de</strong>nmengsel. Fris en peperig<br />
<strong>van</strong> smaak, en gemengd met limona<strong>de</strong>, fruit en<br />
ijsblokjes is het een i<strong>de</strong>aal zomerdrankje voor een<br />
hete ‘day at the races’. En met komkommer als<br />
onmisbaar ingrediënt!<br />
Foto: Babette Elise<br />
Mes en vork<br />
Door Renske <strong>de</strong> Zwart<br />
Pimm’s no.1<br />
Voor zes personen<br />
• 1 liter Pimm’s<br />
• 1 liter 7-up of ice-tea<br />
• 6 aardbeien<br />
• halve sinaasappel, appel, citroen, in<br />
dunne plakjes met schil<br />
• halve komkommer in dunne plakjes<br />
• 8 à 12 blaadjes munt<br />
Meng <strong>de</strong> Pimm’s met <strong>de</strong> limona<strong>de</strong> in een<br />
grote kom. Snij het fruit in dunne plakjes en<br />
voeg toe, samen met <strong>de</strong> muntblaadjes en<br />
ijsblokjes. Hét drankje voor een feestelijke<br />
gar<strong>de</strong>n party, geserveerd met een grote<br />
schaal komkommersandwiches.<br />
Niks mis mee!<br />
Komkommertijd. Wat zie je voor je? Een verveel<strong>de</strong> redactie met journalisten die hun hoofd voor<br />
zich op het bureau hebben gelegd. Een zuchten<strong>de</strong> reporter die sloom en zwetend verslag doet<br />
<strong>van</strong> een kat die zojuist door <strong>de</strong> brandweer uit een boom is gered. De term verwijst naar perio<strong>de</strong>s<br />
zon<strong>de</strong>r nieuws: <strong>de</strong> politiek is met reces en werkend Ne<strong>de</strong>rland heeft een zonnig strand opgezocht.<br />
Er gebeurt helemaal niets en <strong>de</strong> kranten zijn dun...<br />
Vanuit culinair oogpunt klopt hier natuurlijk helemaal niets <strong>van</strong>; er<br />
groeit en bloeit <strong>van</strong> alles en <strong>de</strong> schappen bij <strong>de</strong> groenteboer<br />
liggen vol. Ja, natuurlijk ook met komkommers. En laat dat<br />
slome, saaie beeld <strong>van</strong> ledigheid nu juist helemaal niet <strong>van</strong><br />
toepassing zijn op <strong>de</strong> komkommer. Die is namelijk fris, fruitig<br />
en frivool!<br />
De komkommer is een sappige en veelzijdige vrucht, verwant<br />
aan meloen en courgette. Ne<strong>de</strong>rland is een <strong>van</strong> <strong>de</strong> grootste<br />
producenten <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommer en we eten er met z’n allen<br />
een heleboel. Omdat het hartig is, lekker in sala<strong>de</strong>s, gestoofd,<br />
in <strong>de</strong> soep of op brood. Culinair journalist Johannes <strong>van</strong> Dam<br />
noemt <strong>de</strong> komkommer gestold water, of water in een staaf,<br />
De oorsprong <strong>van</strong><br />
Komkommertijd<br />
Voor zover bekend is het begrip kom-kommertijd<br />
waarschijnlijk uit het Engels geleend, waar<br />
‘cucumber-time’ in 1700 voor het eerst is<br />
opgetekend, met als betekenis ‘Taylers Holiday,<br />
when they have leave to Play, and Cucumbers<br />
are in Season’. De zomertijd was toen een<br />
slappe tijd voor <strong>de</strong> kleermakers, want <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l<br />
trok <strong>de</strong> stad uit. Men grapte dat kleermakers in<br />
<strong>de</strong> zomermaan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> komkommers moesten<br />
leven bij gebrek aan geld voor duur<strong>de</strong>r voedsel.<br />
De komkommertijd was dus vooral een tijd <strong>van</strong><br />
slappe han<strong>de</strong>l.<br />
In het Ne<strong>de</strong>rlandse taalgebied komt <strong>de</strong><br />
komkommertijd voor het eerst voorbij in 1871,<br />
toen het Nieuws <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Dag schreef: ‘wanneer<br />
begint <strong>de</strong> Komkommertyd?’. En ook Multatuli<br />
had het in 1877 over ‘het hartje <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />
komkommertyd.’<br />
In <strong>de</strong> serieuzere kranten verschijnen in<br />
komkommertijd berichten over kleine diefstallen<br />
en ontsnapte huisdieren, die in <strong>de</strong> rest <strong>van</strong> het<br />
jaar nooit gepubliceerd zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. De kran-<br />
ten zijn dunner dan normaal, op televisie<br />
wor<strong>de</strong>n ou<strong>de</strong> films en series uit het winterseizoen<br />
herhaald. De weinige sportevenementen, zoals<br />
<strong>de</strong> Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong> Frankrijk en Wimbledon, wor<strong>de</strong>n<br />
breed uitgemeten.<br />
en zo kun je het ook zien. Een goed en duurzaam alternatief<br />
voor die ellendige plastic flesjes water die ie<strong>de</strong>reen maar<br />
koopt en weggooit. Neem een komkommer mee op reis en<br />
je hebt je waterrantsoen gewoon bij <strong>de</strong> hand. En met die<br />
voedingsstoffen valt het ook best mee; boven op die 95%<br />
water zit in die overige 5% toch nog wat ijzer, magnesium,<br />
kalium en vitamine A, B en C verstopt. Naast een goe<strong>de</strong><br />
dorstlesser is <strong>de</strong> komkommer vooral ook veelzijdig. Op vele<br />
manieren te schillen en te snij<strong>de</strong>n, warm en koud te berei<strong>de</strong>n.<br />
Overal verkrijgbaar en <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> frisse, weinig uitgesproken<br />
smaak ook geliefd bij groentehaten<strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren. Dus laten we<br />
genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommertijd met <strong>de</strong>ze zomerse recepten:<br />
Komkommersandwich<br />
Voor 6 personen<br />
• 1 komkommer<br />
• 4 el roomkaas<br />
• zout<br />
• 1 el (dragon- of witte wijn) azijn<br />
• verse dragon<br />
• verse kervel<br />
• waterkers of tuinkers (naar keuze)<br />
• casino witbrood 12 sne<strong>de</strong>n<br />
Maak <strong>de</strong> komkommer schoon en schil in <strong>de</strong><br />
lengte met een kaasschaaf of dunschiller om<br />
en om een schil er af. Snij vervolgens in heel<br />
dunne plakjes. Besprenkel licht met azijn en<br />
zout en laat 1 uur rusten. Vermeng roomkaas<br />
met fijngesne<strong>de</strong>n dragon en kervel. Besmeer<br />
<strong>de</strong> boterhammen met het roomkaasmengsel.<br />
Ver<strong>de</strong>el op een boterham <strong>de</strong> komkommer,<br />
eventueel met een paar takjes water- of<br />
tuinkers, en leg er een twee<strong>de</strong> boterham op.<br />
De korsten eraf snij<strong>de</strong>n en diagonaal<br />
doorsnij<strong>de</strong>n.<br />
Foto: Babette Elise
Uitgelicht<br />
48 winkels tegelijk<br />
Niet slechts één winkel zetten we dit keer in het<br />
zonnetje, maar in één keer maar liefst 48. Wat<br />
is namelijk het geval? Vanaf <strong>de</strong>ze zomer heten<br />
48 Natuurwinkels in Ne<strong>de</strong>rland Ekoplaza. ‘fris,<br />
duurzaam en toegankelijk, met een assortiment<br />
dat niet an<strong>de</strong>rs is dan <strong>de</strong> traditionele supermarkt’,<br />
claimt het persbericht dat <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
ontving over <strong>de</strong> Ekoplaza vestigingen. Maar wel<br />
alles biologisch, ‘niet langer meer het alternatief,<br />
maar <strong>de</strong> standaard.’ We zijn benieuwd.<br />
Voor alle vestigingen en openingstij<strong>de</strong>n kun je<br />
terecht op www.ekoplaza.nl.<br />
Column: Gerda Verburg<br />
Foto: Dirk Hol<br />
Column<br />
Doet u mee<br />
aan <strong>de</strong><br />
Green Deal?<br />
11<br />
In Ne<strong>de</strong>rland vin<strong>de</strong>n we het <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld dat er ie<strong>de</strong>re dag<br />
voldoen<strong>de</strong> energie beschikbaar is om alle apparatuur draaiend te hou<strong>de</strong>n. Maar<br />
om het <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld te kunnen blijven vin<strong>de</strong>n, moeten we<br />
nu in actie komen. Actie in drie <strong>de</strong>len: energie besparen, energie hergebruiken<br />
en omgroeien <strong>van</strong> fossiele naar hernieuwbare energie. Energie is één <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
negen economische topsectoren <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. In <strong>de</strong> topsectoren werken<br />
wetenschap, bedrijfsleven en overheid nauw samen in een ‘gou<strong>de</strong>n driehoek’.<br />
Spelers in <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n driehoek vragen zichzelf en an<strong>de</strong>re spelers wat ze voor<br />
elkaar kunnen betekenen. Doel is om nationaal en internationaal op dat gebied<br />
een koppositie voor jaren zeker te stellen. En ie<strong>de</strong>reen weet: kampioen wor<strong>de</strong>n<br />
is prachtig, kampioen blijven een enorme uitdaging. De uitwerking <strong>van</strong> het<br />
topgebied energie is voluit bezig. Binnenkort wordt <strong>de</strong> SDE+ regeling <strong>van</strong> kracht.<br />
In <strong>de</strong>ze Stimuleringsregeling Duurzame Energie krijgen allerlei veelbeloven<strong>de</strong><br />
initiatieven een duwtje in <strong>de</strong> rug om snel uitgerold te wor<strong>de</strong>n. Zo kunnen we meters<br />
maken. Over een paar weken behan<strong>de</strong>len we in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>de</strong> Green<br />
Deal. Aan <strong>de</strong> Green Deal kan ie<strong>de</strong>reen meedoen. De centrale vraag is: wat<br />
kunnen we met elkaar afspreken om energieverbruik te verduurzamen. Het gaat<br />
niet om wetten en regels, maar om ie<strong>de</strong>rs eigen inzet en verantwoor<strong>de</strong>lijkheid.<br />
Een voorbeeld: <strong>de</strong> bewonersvereniging <strong>van</strong> een appartementencomplex legt<br />
zonnepanelen op het dak waarmee meer<strong>de</strong>re woonlagen kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
voorzien <strong>van</strong> stroom. Dat mag nu niet zomaar. Daarvoor moeten dus knelregels<br />
wor<strong>de</strong>n geschrapt en spelregels wor<strong>de</strong>n geschapen. Zoiets past in een Green<br />
Deal. Geen extra geld, maar ruimte voor burgers en bedrijven.<br />
Ik verzamel i<strong>de</strong>eën om ze mogelijk te maken. Doe mee, kom met een duurzaam<br />
energie i<strong>de</strong>e! Ga naar www.uwenergie-i<strong>de</strong>e.nl. Dan blijft energiezekerheid ook in<br />
<strong>de</strong> toekomst <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld.<br />
Gerda Verburg<br />
Lid Twee<strong>de</strong> Kamer voor het CDA<br />
Tinkebell is met vakantie<br />
FlowSleeping ontwikkelt slaapsystemen die door hun<br />
zweven<strong>de</strong> ophanging en individuele instelbaarheid,<br />
<strong>de</strong> gebruiker <strong>de</strong> vrijheid geven om naar wens har<strong>de</strong>r<br />
of zachter te liggen, meer of min<strong>de</strong>r aanpassing te geven<br />
aan schou<strong>de</strong>r of heupen en <strong>de</strong> beweging <strong>van</strong> draaien<br />
of veran<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> houding te volgen.<br />
FlowSleeping, De Kloet 12, 5531 MA Bla<strong>de</strong>l,<br />
Tel. 0497 - 387452<br />
www.flowsleeping.nl info@flowsleeping.nl<br />
Open op di - wo - do - vrij. <strong>van</strong> 10.00 - 16.30 uur.<br />
Zat. 10.00 - 13.30 uur. Of op afspraak.<br />
FLOWSLEEPING SLAAPSYSTEMEN, ANDERS DAN ANDERE.
12 Wereldwijd<br />
Het katern over internationale samenwerking. Over mensen, ontwikkelingen, grote én kleine initiatieven.<br />
Groente dankzij<br />
uitbuiting<br />
Hoe<br />
Door Moniek Verstegen<br />
is het mogelijk<br />
dat <strong>de</strong>ze producten<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse winkels<br />
bereiken?<br />
Levensmid<strong>de</strong>len moeten duurzaam zijn. Dat is <strong>de</strong> trend. Consumenten vin<strong>de</strong>n het belangrijk dat een kip kan<br />
uitlopen, dat er geen milieuverontreinigen<strong>de</strong> pestici<strong>de</strong>n zijn gebruikt bij het telen <strong>van</strong> appels en dat sojabonen<br />
niet wor<strong>de</strong>n verbouwd op vel<strong>de</strong>n die ten koste <strong>van</strong> tropische oerwoud zijn aangelegd. Goe<strong>de</strong> arbeidsomstandighe<strong>de</strong>n<br />
horen ook in dit rijtje thuis. Kin<strong>de</strong>rarbeid en afpersing zijn geen zaken waar wij aan bij willen dragen.<br />
Supermarkten spelen haarfijn in op <strong>de</strong>ze behoefte <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving en <strong>de</strong> consument. Zij doen er alles aan<br />
om hun imago op te vijzelen met claims over verantwoord on<strong>de</strong>rnemen. Schokkend is het daarom wanneer<br />
het on<strong>de</strong>rzoeksjournalistieke programma KRO Reporter aan <strong>de</strong> bel trekt over Almería, een streek in Zuid-Spanje<br />
waar veel <strong>van</strong> onze groente <strong>van</strong>daan komt. De reportage suggereert dat telers in dit gebied illegale arbei<strong>de</strong>rs in<br />
dienst hebben. Deze werkzoeken<strong>de</strong>, overwegend Afrikaanse immigranten plukken voor een hongerloontje, hebben<br />
geen contract -en dus geen rechten- en wonen in krotten zon<strong>de</strong>r stromend water on<strong>de</strong>r ver<strong>de</strong>r erbarmelijke<br />
omstandighe<strong>de</strong>n. Er bestaat een aanzienlijke kans dat <strong>de</strong>ze telers ook aan Ne<strong>de</strong>rlandse supermarkten leveren.<br />
Hoe kan het toch dat <strong>de</strong>ze producten onze winkels bereiken? Wordt dat dan niet gecheckt?<br />
Hoe controleren supermarkten<br />
zoal arbeidsomstandighe<strong>de</strong>n<br />
bij telers?<br />
Als je op <strong>de</strong> websites <strong>van</strong> supermarkten gaat<br />
rondneuzen kom je er al snel achter dat <strong>de</strong><br />
meesten zijn aangesloten bij het Business<br />
Social Compliance Initiative (BSCI). Dit is een<br />
systeem dat wereldwijd is geïmplementeerd en<br />
eenduidige eisen stelt aan leveranciers. Via BSCI<br />
kunnen bedrijven onafhankelijk laten controleren<br />
of telers mense<strong>nr</strong>echten naleven en respecteren:<br />
in Spanje, an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n in Europa, maar ook<br />
in ontwikkelingslan<strong>de</strong>n. Volgens KRO Reporter<br />
beloven supermarkten <strong>de</strong> klant duurzaamheid<br />
omdat ze <strong>de</strong> BSCI-gedragsco<strong>de</strong> hebben<br />
on<strong>de</strong>rtekend.<br />
René Rombouts, eigenaar <strong>van</strong> het in Spanje<br />
gevestig<strong>de</strong> adviesbureau AgriDesk España,<br />
wijst op nog een an<strong>de</strong>r systeem: het GRASP.<br />
GRASP is een aantal jaren gele<strong>de</strong>n in het<br />
leven geroepen op initiatief <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
Europese winkelketens, waaron<strong>de</strong>r Lidl, en<br />
maakt <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> een groter, overkoepelend<br />
certificeringssysteem GlobalGAP. Certificeer<strong>de</strong>rs<br />
<strong>van</strong> GRASP gaan bij telers langs en bekijken hoe<br />
<strong>de</strong> sociale richtlijnen wor<strong>de</strong>n nageleefd. Zijn <strong>de</strong>ze<br />
omstandighe<strong>de</strong>n juist dan ont<strong>van</strong>gt <strong>de</strong> teler een<br />
certificering.<br />
Supermarkten proberen dus<br />
wel inzicht te krijgen in <strong>de</strong><br />
werkomstandighe<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />
arbei<strong>de</strong>rs, maar zijn <strong>de</strong>ze<br />
controles waterdicht? Wat zijn<br />
die duurzaamheidclaims nu<br />
eigenlijk waard?<br />
Uit <strong>de</strong> reportage <strong>van</strong> <strong>de</strong> KRO blijkt dat het niet al<br />
te moeilijk is voor een Spaanse teler om illegalen in<br />
dienst te hebben en te leveren aan Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
supermarkten. BSCI controleert namelijk<br />
steekproefsgewijs en richt zich op bedrijven die<br />
in een zogenaamd risicogebied liggen. Spanje<br />
valt daar niet on<strong>de</strong>r. ‘Want,’ zegt BSCI directeur<br />
J. Eggert in <strong>de</strong> reportage, ‘wij gaan er<strong>van</strong> uit dat<br />
Spanje voldoet aan <strong>de</strong> standaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> EU en dat<br />
het dus sociale wetgeving heeft.’<br />
Dit betekent overigens niet dat <strong>de</strong> bedrijven die<br />
wel in het risicogebied liggen –en dus regelmatig<br />
gecontroleerd wor<strong>de</strong>n- vrij zijn <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>rarbeid,<br />
afpersing en dat soort zaken. BSCI kondigt haar<br />
bezoeken namelijk <strong>van</strong> te voren aan, hetgeen<br />
<strong>de</strong> teler natuurlijk alle tijd geeft zijn zaakjes snel<br />
op or<strong>de</strong> te maken. BSCI doet dat naar eigen<br />
zeggen om er zeker <strong>van</strong> te zijn dat <strong>de</strong> teler al zijn<br />
papierwerk klaar heeft liggen.<br />
GRASP lijkt ook geen garantie te geven op een<br />
supermarkt met producten die enkel komen<br />
<strong>van</strong> telers die werkomstandighe<strong>de</strong>n hoog in<br />
het vaan<strong>de</strong>l hebben. Mocht <strong>de</strong>ze gezamenlijke<br />
inspanning lei<strong>de</strong>n tot certificering <strong>van</strong> alle<br />
betrokkenen dan is volgens Rombouts <strong>de</strong><br />
kous nog niet af. ‘De controle is hoofdzakelijk<br />
administratief, want <strong>de</strong> boekhou<strong>de</strong>r is tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
audit <strong>de</strong> belangrijkste gesprekspartner. Daarmee<br />
krijg je onvoldoen<strong>de</strong> een vinger achter <strong>de</strong><br />
mogelijke aanwezigheid <strong>van</strong> illegalen.’<br />
Het lijkt er dus op dat duurzaamheidclaims <strong>van</strong><br />
onze supermarkten absoluut geen garantie zijn voor<br />
aanvaardbare werkomstandighe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> arbei<strong>de</strong>rs in<br />
<strong>de</strong> teelt.<br />
Moeten supermarkten meer<br />
tijd en geld investeren in een<br />
waterdicht certificeringssysteem?<br />
Rombouts is <strong>van</strong> mening dat het afdwingen<br />
<strong>van</strong> aanvaardbare werkomstandighe<strong>de</strong>n<br />
door supermarkten niet gaat werken. De<br />
sectororganisatie en coöperaties mogen wel<br />
wat meer verantwoor<strong>de</strong>lijkheid nemen, maar<br />
<strong>de</strong> Spaanse regering is naar zijn i<strong>de</strong>e in <strong>de</strong> beste<br />
positie om <strong>de</strong>ze zaken aan te pakken. Uit <strong>de</strong><br />
uitzending <strong>van</strong> KRO Reporter blijkt echter dat<br />
<strong>de</strong> overhe<strong>de</strong>n wel <strong>de</strong>gelijk in <strong>de</strong> gaten hebben<br />
wat er gebeurt, maar <strong>de</strong>sondanks geen actie<br />
on<strong>de</strong>rnemen. Rombouts merkt dit eveneens op:<br />
‘Naar het schijnt loopt <strong>de</strong> tuin<strong>de</strong>r risico op een<br />
hoge boete als op zijn tuinbouwbedrijf illegalen<br />
wor<strong>de</strong>n aangetroffen. Toch heb ik niet <strong>de</strong> indruk<br />
dat die er bovenop zit en dat dit argument<br />
doorslaggevend is om geen illegalen in dienst<br />
te nemen.’ Sven Henze, inkoper binnenlands<br />
product bij groothan<strong>de</strong>l U<strong>de</strong>a, meent dat een<br />
<strong>de</strong>rgelijk waterdicht systeem simpelweg niet<br />
haalbaar is. Zelfs in zijn sector – U<strong>de</strong>a verkoopt<br />
enkel biologisch gecertificeer<strong>de</strong> producten – ziet<br />
hij problemen op dit gebied, en zou hij niet weten<br />
hoe we het in <strong>de</strong> toekomst kunnen voorkomen.<br />
‘Als je aan mij vraagt of ik met hon<strong>de</strong>rd procent<br />
zekerheid kan zeggen dat er bij U<strong>de</strong>a geen<br />
producten liggen waar bijvoorbeeld illegalen aan<br />
mee hebben gewerkt dan kan ik geen ja zeggen.<br />
Wel lijkt het me zeer onwaarschijnlijk.’ U<strong>de</strong>a<br />
verkoopt alleen producten die zijn gecertificeerd.<br />
Zelf gaat hij regelmatig langs bij <strong>de</strong> telers met wie<br />
hij zaken doet. ‘Wij kijken fysiek naar het bedrijf;<br />
hoe is <strong>de</strong> huisvesting en wat voor personeel<br />
loopt er rond. Maar het papierwerk blijft voor<br />
ons on<strong>de</strong>rbelicht. Ik weet niet in hoeverre<br />
certificeer<strong>de</strong>rs daar op letten. Feit blijft dat je nu<br />
eenmaal niet ten alle tij<strong>de</strong>n een certificeer<strong>de</strong>r bij<br />
een teler kunt hebben staan.’<br />
Foto: Joel <strong>van</strong> Houdt
Illegalen in Ne<strong>de</strong>rland<br />
Het lijkt misschien on<strong>de</strong>nkbaar dat het<br />
soort taferelen met illegalen zich eveneens<br />
in Ne<strong>de</strong>rland voordoet, maar ook hier is<br />
het mogelijk. Zo staat <strong>de</strong> affaire met <strong>de</strong><br />
aspergekwekerij in het Brabantse Someren<br />
twee jaar na dato nog diep in het geheugen<br />
gegrift. De eigenares <strong>van</strong> dit bedrijf had<br />
tientallen illegale Roemenen in dienst die ze<br />
on<strong>de</strong>r mensonteren<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n liet<br />
werken en wonen.<br />
Waar komen onze groenten<br />
<strong>van</strong>daan?<br />
Volgens het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zaken<br />
in Spanje exporteer<strong>de</strong> Almería 163.00 ton aan<br />
groente naar Ne<strong>de</strong>rland in het seizoen 2009-<br />
2010. Buiten het seizoen komt vooral veel <strong>van</strong><br />
onze groente uit Spanje. Binnen het seizoen<br />
neemt dat weer af. Dan komt twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
wat er in <strong>de</strong> groenteschappen te vin<strong>de</strong>n is <strong>van</strong><br />
eigen bo<strong>de</strong>m.<br />
Kopen we veel zon<strong>de</strong>r keurmerk?<br />
De totale voedselbesteding bedroeg vorig<br />
jaar 37,7 miljard; <strong>de</strong> bestedingen aan<br />
producten met een zichtbaar keurmerk of<br />
kenmerk 1,3 miljard. Slechts 3,5 procent <strong>van</strong><br />
alle bestedingen viel dus in <strong>de</strong> categorie<br />
‘duurzamer’. Dit blijkt uit <strong>de</strong> Monitor Duurzaam<br />
Voedsel 2010, onlangs gepubliceerd door het<br />
ministerie <strong>van</strong> Economische Zaken, Landbouw<br />
en Innovatie. Daarentegen besteed<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
consument in 2010 bijna <strong>de</strong>rtig procent<br />
meer aan duurzamer voedsel dan in het jaar<br />
daarvoor, terwijl <strong>de</strong> totale voedselbesteding<br />
amper toenam. Voedselbestedingen wer<strong>de</strong>n<br />
gemeten in supermarkten, speciaalzaken<br />
en <strong>de</strong> ‘out of home sector’. Producten<br />
behoor<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> categorie ‘duurzamer’ als<br />
er een keurmerk of an<strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk kenmerk<br />
aanwezig was.<br />
Bron: LEI, on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el Wageningen UR,<br />
Monitor Duurzaam Voedsel 2010.<br />
Bekijk KRO Reporter:<br />
Het Pact <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stilte<br />
op uitzendinggemist.nl.<br />
Wereldwijd<br />
13
14 Wereldwijd<br />
Door Tom <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek<br />
Ik ben<br />
géén<br />
apostel<br />
Weerman Erwin Kroll bekijkt het klimaatprobleem <strong>van</strong> een positieve kant. “Het broeikaseffect biedt juist kansen.”<br />
Het is volgens Kroll bij uitstek een globaal probleem dat om een gezamenlijke aanpak vraagt. “Hierbij is <strong>de</strong><br />
samenwerking tussen verschillen<strong>de</strong> volkeren en lan<strong>de</strong>n noodzakelijk.” Hoewel <strong>de</strong> shockeren<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> Al<br />
Gore (<strong>de</strong> film An Inconvenient Truth, 2006 red.) volgens Kroll uitstekend gewerkt heeft om het klimaatprobleem<br />
op <strong>de</strong> mondiale kaart te zetten, moeten we nu ver<strong>de</strong>r op een an<strong>de</strong>re manier. “Je moet mensen niet meer bang<br />
maken en afschrikken. Dat kun je niet volhou<strong>de</strong>n.” Door een negatieve opstelling wor<strong>de</strong>n mensen volgens Kroll<br />
eer<strong>de</strong>r apathisch. “Ze <strong>de</strong>nken dan dat het noodlot niet af te wen<strong>de</strong>n is. En dat is een verkeer<strong>de</strong> houding.”<br />
Volgens Kroll is het beter om mensen door educatie op <strong>de</strong> schoonheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> te wijzen en langs <strong>de</strong>ze<br />
weg tot actie aan te sporen.<br />
Vol enthousiasme en met <strong>de</strong> beken<strong>de</strong><br />
handgebaren vertelt Kroll over <strong>de</strong> schoonheid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> en <strong>de</strong> complexiteit <strong>van</strong> het weer en<br />
klimaat. De gelauwer<strong>de</strong> presentator - die enkele<br />
malen is uitgeroepen tot populairste weerman <strong>van</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland - viert dit jaar zijn 25-jarig jubileum bij<br />
<strong>de</strong> NOS. In <strong>de</strong> vakantieperio<strong>de</strong> of komkommertijd<br />
weet Kroll als geen an<strong>de</strong>r het humeur <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs te beïnvloe<strong>de</strong>n met zijn<br />
weersvoorspellingen. Aan <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
vertelt Kroll over <strong>de</strong> hoogte- en dieptepunten in<br />
zijn loopbaan. En of hij voor zichzelf een rol ziet<br />
weggelegd als positieve tegenpool <strong>van</strong> Al Gore.<br />
Wat ziet u als uw professionele<br />
hoogtepunten in uw kwart eeuw<br />
als weerman?<br />
“In 1986, toen ik net twee weken op televisie<br />
was, vond <strong>de</strong> ker<strong>nr</strong>amp in Tsjernobyl plaats. Zoals<br />
bekend kwam daar een grote radioactieve<br />
wolk vrij. Bij het KNMI (Koninklijk Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Meteorologisch Instituut red.) had<strong>de</strong>n we een<br />
nieuw mo<strong>de</strong>l waarmee we kon<strong>de</strong>n nagaan hoe<br />
<strong>de</strong> stof<strong>de</strong>eltjes hun weg vervolg<strong>de</strong>n door <strong>de</strong><br />
lucht. Gelukkig kon ik <strong>de</strong> mensen in Ne<strong>de</strong>rland<br />
enigszins gerust stellen.<br />
Wat me ook altijd bij zal blijven is <strong>de</strong> datum 16<br />
oktober 1987. Tij<strong>de</strong>ns mijn dienst kwamen er<br />
allerlei verontruste berichten binnen <strong>van</strong> enorme<br />
luchtdrukdalingen boven Spanje, dat kunnen<br />
indicaties zijn voor een storm of zelfs een orkaan.<br />
In Ne<strong>de</strong>rland was windkracht 10 voorspeld. Het<br />
Britse weericoon Michael Fish vertel<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns<br />
het weerbericht op <strong>de</strong> BBC het volgen<strong>de</strong>:<br />
‘<strong>van</strong>daag heeft een vrouw <strong>de</strong> BBC gebeld met<br />
<strong>de</strong> me<strong>de</strong><strong>de</strong>ling dat er een orkaan op komst<br />
is. Maar er is geen re<strong>de</strong>n tot bezorgdheid, er is<br />
namelijk geen orkaan op komst.’ Deze uitspraak<br />
was een gigantische fout! Groot-Brittannië en<br />
Frankrijk wer<strong>de</strong>n getroffen door een orkaan.<br />
Hierbij kwamen in Groot-Brittannië en Frankrijk in<br />
totaal 22 mensen om het leven en zijn 2 miljoen<br />
bomen omgewaaid.”<br />
In 1974 kwam het broeikaseffect<br />
en <strong>de</strong> daarmee gepaard<br />
gaan<strong>de</strong> klimaatproblematiek,<br />
internationaal op <strong>de</strong> agenda te<br />
staan. In uw boek Een warme<br />
wereld, Een positieve kijk op<br />
ons klimaat, vertelt u dat aan<br />
<strong>de</strong> koffietafel <strong>van</strong> het KNMI al<br />
in 1974 een oplossing voor het<br />
broeikaseffect was verzonnen.<br />
Waarom is het probleem anno<br />
2011 nog steeds niet opgelost?<br />
“Het klimaatprobleem staat niet op zichzelf, het<br />
is gekoppeld aan een aantal an<strong>de</strong>re zaken zoals<br />
grondstoffenuitputting en voedselproblematiek.<br />
Ik geloof in groeioplossingen. Al in 1974 zagen<br />
mijn collega’s en ik dat zonne-energie een<br />
belangrijke oplossing kon zijn. Waarom zijn niet<br />
alle huizen <strong>van</strong>af 1974 oost-west gebouwd?<br />
De daken waren dan geschikt om <strong>van</strong><br />
zonnepanelen te voorzien, op het moment dat<br />
<strong>de</strong>ze panelen beter en goedkoper zou<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n. En waarom niet <strong>de</strong> uitstoot <strong>van</strong> fossiele<br />
brandstoffen vermin<strong>de</strong>ren door elektrisch rij<strong>de</strong>n<br />
te stimuleren, dachten wij.<br />
Ik geloof niet in vrije marktwerking als het om <strong>de</strong><br />
aanpak <strong>van</strong> het broeikaseffect gaat. Dat moet<br />
je niet aan <strong>de</strong> consument overlaten. Begrijp me<br />
Foto’s: Arla Krikke<br />
goed, ik ben zeker geen communist maar er moet<br />
wel gestuurd wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> politiek. Ie<strong>de</strong>reen<br />
is verantwoor<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> vervuiling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
aar<strong>de</strong>. Ik rijd ook in een auto en heb een koelkast<br />
en een wasmachine. Ik doe net zo hard mee.<br />
Maar <strong>de</strong> regeringen hebben <strong>de</strong> plicht om vooruit<br />
te kijken en <strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> <strong>de</strong> problemen te<br />
sturen. En daarvoor is langetermijnvisie nodig die<br />
over regeringen heen getild moet wor<strong>de</strong>n.<br />
De Ne<strong>de</strong>rlandse regering en eigenlijk alle<br />
regeringen hebben in <strong>de</strong> afgelopen <strong>de</strong>cennia<br />
te weinig gedaan. Gevolg is dat er nu - als we<br />
het tij nog willen keren - stevige maatregelen<br />
moeten wor<strong>de</strong>n genomen die ongetwijfeld op<br />
veel weerstand zullen stuiten. Ik <strong>de</strong>nk hierbij<br />
bijvoorbeeld aan een verbod op gloeilampen en<br />
alle auto’s met een verbrandingsmotor.<br />
Wat ik me afvraag is het volgen<strong>de</strong>: wanneer iets<br />
erg vervuilt en er zijn uitsteken<strong>de</strong> alternatieven,<br />
waarom laten we dan <strong>de</strong> marktwerking toe?<br />
Waarom geen verbod op het vervuilen<strong>de</strong><br />
product, en een verplichting om het alternatief<br />
te produceren? De consument blijft tevre<strong>de</strong>n en<br />
het milieu is er bij gebaat. Ik wil best een schone<br />
auto, een schone koelkast en een schone<br />
wasmachine.’<br />
U heeft een positieve kijk op <strong>de</strong><br />
rol die grote bedrijven zoals Shell<br />
kunnen spelen bij <strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong><br />
het broeikaseffect. Dit terwijl <strong>de</strong><br />
grote bedrijven in <strong>de</strong> publieke<br />
opinie juist <strong>de</strong> boemannen zijn.<br />
Legt u dat eens uit?<br />
“Kijk, grote bedrijven willen geld verdienen.<br />
Ik <strong>de</strong>nk dat het grote jongens zoals Shell
uitein<strong>de</strong>lijk niet uitmaakt of ze hun geld verdienen<br />
met fossiele brandstoffen of duurzame energie. Ze<br />
willen gewoon geld verdienen. Je ziet al dat Shell<br />
bezig is met projecten rond duurzame energie.<br />
Heikel punt blijft natuurlijk het omslagmoment.<br />
Wanneer vindt <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong> fossiele<br />
brandstoffen naar duurzame energie werkelijk<br />
plaats? Pessimisten zullen wijzen op <strong>de</strong> kosten.<br />
Afgezet tegen fossiele brandstoffen stellen zij dat<br />
<strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> duurzame energie enorm<br />
veel geld kost. De kosten zitten dan vooral in <strong>de</strong><br />
aanleg <strong>van</strong> een infrastructuur en <strong>de</strong> distributie<br />
<strong>van</strong> duurzame energie. Bijvoorbeeld een netwerk<br />
<strong>van</strong> oplaadpunten voor elektrische auto’s. Maar<br />
wat zijn <strong>de</strong> ontwikkelingskosten voor fossiele<br />
brandstoffen geweest, als je rekent <strong>van</strong>af het<br />
begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> industriële revolutie? Daar hoor je<br />
nooit iemand over.<br />
De bescherming <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> kent wat mij betreft<br />
geen prijs. Uitein<strong>de</strong>lijk zal <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong><br />
duurzame energie goedkoper zijn dan die <strong>van</strong><br />
fossiele brandstoffen. Maar dat kun je pas over<br />
50 jaar met zekerheid zeggen.”<br />
Ziet u voor uzelf een rol weggelegd als<br />
positieve tegenpool <strong>van</strong> Al Gore?<br />
“Ik ben géén apostel. Wel heb ik een paar jaar<br />
gele<strong>de</strong>n een boek geschreven (Een warme wereld,<br />
2007 red.) waarin ik mijn positieve kijk op ons klimaat<br />
heb beschreven. Natuurlijk ben ik doordrongen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> urgentie <strong>van</strong> het broeikaseffect en<br />
klimaatveran<strong>de</strong>ringen. Maar ik <strong>de</strong>nk niet dat ik <strong>de</strong><br />
aangewezen persoon ben om mensen te mobiliseren.<br />
Ik <strong>de</strong>nk sowieso dat jonge mensen niet op mij zitten te<br />
wachten als presentator <strong>van</strong> een televisieprogramma<br />
waarin ik <strong>de</strong> schoonheid en complexiteit <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
aar<strong>de</strong> en het klimaat bespreek, ook al heb ik in het<br />
verle<strong>de</strong>n met veel plezier televisieseries gemaakt zoals<br />
Noodweer (NCRV 2007 red.), Klimaat in Beeld (Teleac<br />
1998 red.) en De Wereld <strong>van</strong> het Weer (Teleac 1995<br />
red.). Ik vind het jammer dat mensen zoals Wubbo<br />
Ockels - dus mensen met prachtige i<strong>de</strong>eën zoals het<br />
plaatsen <strong>van</strong> zonnepanelen op <strong>de</strong> Afsluitdijk - weinig<br />
aandacht krijgen. Dan <strong>de</strong>nk ik: waar is <strong>de</strong> VOCmentaliteit<br />
in dit land, als het om het omarmen <strong>van</strong><br />
technische en duurzame innovatie gaat?”<br />
NL-BIO-01<br />
EU/non-EU agriculture<br />
Wereldwijd<br />
15
Ga terug naar <strong>de</strong> bron<br />
en bezoek een<br />
biologisch-dynamische boer<br />
Demeter is het keurmerk voor biologisch-dynamische bedrijven. Boeren en tuin<strong>de</strong>rs die <strong>de</strong><br />
bron vormen waar later <strong>de</strong> biologische landbouw uit is voortgekomen. Demeter gaat ver<strong>de</strong>r<br />
dan EKO. Er zijn hogere eisen voor het sluiten <strong>van</strong> kringlopen <strong>van</strong> mest en voer op het eigen<br />
bedrijf, voor dierenwelzijn, maar ook in <strong>de</strong> verwerking die zo puur mogelijk is.<br />
U kunt tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Lekker naar <strong>de</strong> Boer dagen <strong>de</strong> hiermee verbon<strong>de</strong>n levenskwaliteit proeven en ervaren.<br />
Ga terug naar <strong>de</strong> bron en kijk op www.lekkernaar<strong>de</strong>boer.nl voor <strong>de</strong>elnemen<strong>de</strong> Demeter-bedrijven in uw regio<br />
of op www.stichting<strong>de</strong>meter.nl . Producten met Demeter keurmerk vindt u in <strong>de</strong> biologische speciaalzaken.<br />
Elke week een tas<br />
met biologische<br />
groenten en fruit<br />
<strong>van</strong> het seizoen<br />
www.odin.nl
Zonnehoeve<br />
Door Teka Kappers<br />
Het landbouwseizoen is weer begonnen en<br />
hoe! Alles liep vroeg uit: planten, bomen<br />
en krui<strong>de</strong>n. Na een lange warme en droge<br />
perio<strong>de</strong> is het voor boeren een hele klus om<br />
<strong>de</strong> gewassen te voorzien <strong>van</strong> voldoen<strong>de</strong><br />
water. Het vereist maatwerk om alles goed<br />
op elkaar af te stemmen. Het hooi en-<br />
kuilseizoen is gestart: hét moment om een<br />
goed maaischema te maken zodat alles<br />
goed is voorbereid voor komen<strong>de</strong> winter.<br />
Bij het vroege voorjaar horen natuurlijk weer<br />
koeien in <strong>de</strong> wei. Dit belangrijke fenomeen<br />
hebben we dit jaar gekoppeld aan <strong>de</strong><br />
evenementendag ‘Boer zoekt Burger’,<br />
een initiatief waarbij we <strong>de</strong> verbinding<br />
willen maken tussen consumenten en<br />
boerenbedrijven. Ie<strong>de</strong>reen kan zo kennis<br />
maken met activiteiten en producten op en<br />
rond <strong>de</strong> boer<strong>de</strong>rij. Ook Zonnehoeve stel<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>uren open.<br />
Demeter<br />
17<br />
Op 18 en 19 juni zijn er <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke open dagen <strong>van</strong> Biologica waarop<br />
biologische bedrijven het publiek welkom heten. Zonnehoeve is geopend op 19<br />
juni <strong>van</strong> 10.00 tot 16.00 uur en presenteert zich daarbij als een multifunctioneel<br />
landbouwbedrijf. Voor Zonnehoeve betekent <strong>de</strong>elname aan <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke open<br />
dag te laten zien, proeven, beleven en ervaren dat biologisch dynamische<br />
landbouw echt <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze tijd is. De dag wordt gevuld met verschillen<strong>de</strong><br />
activiteiten voor jong en oud. Tij<strong>de</strong>ns rondleidingen wordt uitgelegd waarom<br />
Zonnehoeve op biologisch dynamische wijze wil werken en <strong>de</strong> verbinding wil<br />
maken met verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>elon<strong>de</strong>rnemingen zoals akkerbouw, veeteelt,<br />
tuin<strong>de</strong>rij, bakkerij, webwinkel, natuurbeheer, jeugdzorg en dagbesteding.<br />
In <strong>de</strong>ze tijd vormen verantwoord economisch herstel en maatschappelijke<br />
betrokkenheid een leidraad voor ons bestaan op aar<strong>de</strong> en kunnen we <strong>de</strong> juiste<br />
keuzes maken. Biologisch dynamische landbouw is daarbij een belangrijke,<br />
bewuste keuze. De centrale vraag hierbij is hoe we een leefbare planeet<br />
doorgeven aan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> generatie zodat <strong>de</strong>ze ook <strong>de</strong> vrijheid heeft haar<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid te nemen. Hierbij geldt: absolute vrijheid bestaat niet, wel<br />
<strong>de</strong> vrijheid om te kiezen en daarnaar te leven.<br />
Mooiste plekjes: Mijzenpol<strong>de</strong>r<br />
De rubriek ‘Mooiste Plekjes’ besteedt aandacht aan <strong>de</strong> plekken<br />
die lezers het meest kunnen bekoren. Stuur daarom een foto, met<br />
vermelding <strong>van</strong> <strong>de</strong> plek in Ne<strong>de</strong>rland waar <strong>de</strong>ze is genomen, naar<br />
redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>. De mooiste foto plaatsen we en jij krijgt<br />
een Kaart <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> – goed voor 25 procent korting in talloze<br />
restaurants in heel Ne<strong>de</strong>rland – <strong>van</strong> ons kado.<br />
De winnen<strong>de</strong> foto is ditmaal <strong>van</strong> Eit Klein uit Heiloo. Hij geeft een impressie <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Mijzenpol<strong>de</strong>r, vlakbij het plaatsje Schermerhorn in Noord-Holland. Vogels als <strong>de</strong><br />
scholekster, <strong>de</strong> grutto, <strong>de</strong> tureluur, <strong>de</strong> kievit, <strong>de</strong> slobeend en <strong>de</strong> veldleeuwerik zijn in dit<br />
gebied in overvloed te bewon<strong>de</strong>ren. De pol<strong>de</strong>r bevat een aantal leuke kanoroutes en<br />
is ook makkelijk te bewan<strong>de</strong>len.<br />
De geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r staat in het teken <strong>van</strong> <strong>de</strong> strijd tegen het<br />
oprukken<strong>de</strong> water en <strong>de</strong> uitdaging om <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r droog te hou<strong>de</strong>n. De zeventien<strong>de</strong>eeuwse<br />
molens op <strong>de</strong> foto, gebouwd om met windkracht overtollig water weg te<br />
pompen, zijn daar het dui<strong>de</strong>lijke bewijs <strong>van</strong>. Toch werd <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r in 1889 nog getroffen<br />
door een overstroming. Een gevolg <strong>van</strong> een gebrek aan eensgezindheid bij <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> partijen die verantwoor<strong>de</strong>lijk waren voor het on<strong>de</strong>rhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> ringdijk<br />
om <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r.<br />
Sinds 2007 is <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r een aardkundig monument. Sindsdien is het gebied<br />
beschermd tegen nieuwbouw<br />
en wordt het waterpeil er hoog<br />
gehou<strong>de</strong>n, belangrijk voor het<br />
in stand hou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het unieke<br />
karakter <strong>van</strong> dit laagveengebied.<br />
Meer weten? Lees dan het boek ‘De<br />
Mijzenpol<strong>de</strong>r: duizend jaar veen en<br />
water’ <strong>van</strong> auteur Dick Mantel.<br />
De Mijzenpol<strong>de</strong>r: duizend jaar veen<br />
en water’. Dick Mantel, uitgeverij<br />
Verloren, Hilversum; ISBN 90-6550-844-<br />
9, via boekhan<strong>de</strong>l of info@verloren.nl
18<br />
Catwalk<br />
Het trendy katern vol scoops en diepgang in <strong>de</strong> jungle <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong><br />
Kleding <strong>van</strong> biokatoen, bamboe, gerecycled polyester en hennep wordt steeds gewoner. Ook<br />
kringloopwinkels en kledingruilfeesten zijn populair<strong>de</strong>r dan ooit. Maar hoe stijlvol zijn slow fashion,<br />
veganistische schoenen, en gerecycle<strong>de</strong> accessoires nu eigenlijk? De <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
biedt met Catwalk een gids door <strong>de</strong> jungle <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong>.<br />
Duurzame<br />
Ook in komkommertijd doen zich ontwikkelingen voor, die een<br />
prominente plek op <strong>de</strong> voorpagina’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> kranten verdienen.<br />
Zo is het nieuws dat sociale werkplaatsen in ons land ingrijpen<strong>de</strong><br />
bezuinigingen te wachten staan, bepaald niet rijp voor <strong>de</strong><br />
vergetelheid.<br />
Door Lynsey Dubbeld<br />
De gesubsidieer<strong>de</strong> arbeidsvoorzieningen voor<br />
mensen met een beperking zijn niet alleen<br />
goed voor arbeidsreïntegratie, maar ook voor<br />
het milieu én voor mo<strong>de</strong>minnend Ne<strong>de</strong>rland.<br />
Zullen <strong>de</strong> aangekondig<strong>de</strong> kostenbesparingen<br />
<strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>productie in sociale<br />
werkplaatsen een halt toe roepen?<br />
Lokale productie, die <strong>de</strong> ecologische voetafdruk<br />
verkleint. Een fatsoenlijke werkplek, die<br />
werknemers bovendien een toekomstperspectief<br />
biedt. Kleine oplagen die met <strong>de</strong> hand wor<strong>de</strong>n<br />
gemaakt. Dat zijn kort gezegd <strong>de</strong> unique<br />
selling points <strong>van</strong> sociale werkplaatsen, <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse werkvoorzieningen voor mensen<br />
met een zogenoem<strong>de</strong> ‘ afstand tot <strong>de</strong><br />
arbeidsmarkt’, zoals visueel of verstan<strong>de</strong>lijk<br />
beperkten. Duurzame mo<strong>de</strong>bedrijven weten <strong>de</strong><br />
sociale werkplaatsen steeds vaker te vin<strong>de</strong>n. En<br />
dat levert mooie kleding, siera<strong>de</strong>n, tassen en<br />
accessoires op.<br />
Afdankertjes<br />
Het Ne<strong>de</strong>rlandse merk Chatoui ontwerpt en<br />
verkoopt tassen, siera<strong>de</strong>n, sjaals, keukenschorten<br />
en an<strong>de</strong>re hippe producten die zijn gemaakt <strong>van</strong><br />
gebruikte materialen. De afdankertjes wor<strong>de</strong>n<br />
verzameld via kringloop- of inzamelingsbedrijven<br />
en via donaties <strong>van</strong> bedrijven of particulieren. De<br />
nieuwe creaties wor<strong>de</strong>n in elkaar gezet in sociale<br />
mo<strong>de</strong><br />
uit sociale werkplaatsen<br />
werkplaatsen in Ensche<strong>de</strong> en Mid<strong>de</strong>lburg.<br />
´We kiezen nadrukkelijk voor lokale productie,<br />
omdat wij werken met gebruikte en<br />
afgedankte materialen uit Ne<strong>de</strong>rland. Dan<br />
vin<strong>de</strong>n we het niet logisch om dat materiaal<br />
te verschepen naar een ver productieland<br />
en vervolgens weer terug te laten sturen naar<br />
Ne<strong>de</strong>rland´, zegt Katja Staring <strong>van</strong> Chatoui.<br />
Ook reWrap, een jong accessoirelabel dat<br />
composteerbare sleeves voor laptops en<br />
mobieltjes maakt, kiest uit duurzaamheidsoverwegingen<br />
voor <strong>de</strong> sociale werkplaatsen.<br />
´Wij werken volgens het principe <strong>van</strong> cradle<br />
to cradle en daarom streven we naar 100%<br />
sociale productie´, vertelt Erica Bol, die het<br />
bedrijf vorig jaar samen met haar broer<br />
Juliaan oprichtte. ´Verantwoor<strong>de</strong> productie<br />
kan natuurlijk ook in het buitenland, als <strong>de</strong><br />
werkomstandighe<strong>de</strong>n goed zijn en er geen<br />
kin<strong>de</strong>rhandjes aan te pas komen. Maar het<br />
is leuk om verantwoor<strong>de</strong> productie extra<br />
te kunnen benadrukken door werk uit te<br />
beste<strong>de</strong>n aan sociale werkplaatsen, waar<br />
mensen kans hebben op een volwaardige<br />
toekomst in onze maatschappij. Bovendien<br />
willen we in Ne<strong>de</strong>rland produceren om onze<br />
ecologische voetafdruk zo klein mogelijk<br />
hou<strong>de</strong>n – en dan is <strong>de</strong> sociale werkplaats een<br />
voor <strong>de</strong> hand liggen<strong>de</strong> optie.´<br />
Enge verhalen<br />
Het kabinet heeft plannen om ingrijpend te<br />
bezuinigen op <strong>de</strong> financiering <strong>van</strong> sociale<br />
werkplaatsen. Volgens berekeningen <strong>van</strong><br />
het Centraal Planbureau zullen, als <strong>de</strong><br />
voorgenomen bezuinigingen in <strong>de</strong> sector<br />
doorgaan, over tien jaar nog zo’n 35.000<br />
mensen met lichamelijke, verstan<strong>de</strong>lijke<br />
of psychische beperkingen bij <strong>de</strong> sociale<br />
werkvoorziening aan het werk zijn. Nu zijn dat<br />
er 100.000. ´Alle enge verhalen over Chinese<br />
kin<strong>de</strong>ren die dag en nacht in naaiateliers<br />
werken, moedigen mij alleen maar aan<br />
om hier mee door te gaan´, reageert Ellen<br />
Willink, die <strong>de</strong> kleding en accessoires <strong>van</strong><br />
haar duurzame mo<strong>de</strong>merk laat maken<br />
in sociale werkplaatsen in Mid<strong>de</strong>lburg en<br />
Den Haag. ´De mensen op een sociale<br />
werkplaats wor<strong>de</strong>n goed verzorgd en<br />
er is aandacht voor hun problematiek,<br />
hoe uiteenlopend die ook is.´Willink, wier<br />
ontwerpatelier is gevestigd in Den Bosch,<br />
zag al vóór <strong>de</strong> bezuinigingsplannen <strong>van</strong> het<br />
kabinet dat <strong>de</strong> sociale werkvoorzieningen<br />
het moeilijk had<strong>de</strong>n. ´Ik merkte dat er<br />
ateliers aan het sluiten waren omdat ze te<br />
weinig werk had<strong>de</strong>n. Dat had te maken met<br />
<strong>de</strong> concurrentie uit het buitenland, waar<br />
vaak goedkoper wordt geproduceerd.´
Ook Chatoui ziet <strong>de</strong> dreiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> internationale concurrentie.<br />
Katja Staring: ´Het arbeidsloon in Ne<strong>de</strong>rland ligt hoger dan in<br />
lagelonenlan<strong>de</strong>n en dat maakt onze producten dus duur<strong>de</strong>r.´<br />
Bijzon<strong>de</strong>re gevallen<br />
De mo<strong>de</strong>bedrijven waar <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> mee sprak, <strong>de</strong>nken<br />
niet dat <strong>de</strong> voorgenomen bezuinigingsoperatie hun samenwerking<br />
met <strong>de</strong> sociale werkplaatsen onmid<strong>de</strong>llijk in gevaar zal brengen. Een<br />
echt probleem zou pas ontstaan als <strong>de</strong> werkvoorzieningen en masse<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>uren zou<strong>de</strong>n sluiten of als <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> textielaf<strong>de</strong>lingen<br />
onbemand zou<strong>de</strong>n raken. Toch houdt het on<strong>de</strong>rwerp <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers<br />
bezig.<br />
´Ik zou het verschrikkelijk zon<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n als er werknemers ontslagen<br />
zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n’, zegt Katja Staring <strong>van</strong> Chatoui. ‘Het gaat vaak<br />
om bijzon<strong>de</strong>re gevallen, zoals een dove mevrouw, een Surinaamse<br />
kleermaker <strong>van</strong> 61, een ernstig lichamelijk beperkte jongen in<br />
een rolstoel, of iemand met een psychiatrisch verle<strong>de</strong>n. Deze<br />
mensen zou<strong>de</strong>n an<strong>de</strong>rs nooit een normale baan kunnen krijgen<br />
en dreigen nu thuis achter <strong>de</strong> geraniums te belan<strong>de</strong>n.’ Niet alleen<br />
werknemers op leeftijd zou<strong>de</strong>n onaangenaam getroffen wor<strong>de</strong>n bij<br />
bezuinigingsron<strong>de</strong>s; er werken ook jongeren in <strong>de</strong> gesubsidieer<strong>de</strong><br />
arbeidsvoorzieningen. ‘Bij een an<strong>de</strong>re werkplaats waar ik mee werk<br />
zijn veel jongeren in dienst die een moeilijke start hebben gehad. Zij<br />
leren arbeidsdiscipline en een vak en kunnen zo uitein<strong>de</strong>lijk een goe<strong>de</strong><br />
positie in <strong>de</strong> maatschappij bemachtigen. Ik vind dat ie<strong>de</strong>reen recht<br />
heeft op werk en we willen in dit land toch dat zoveel mogelijk mensen<br />
werken?´<br />
Ellen Willink gelooft dat <strong>de</strong> sociale werkplaatsen, als tegenhangers <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> snelle, fabrieksmatige confectie, in <strong>de</strong> toekomst hun bestaansrecht<br />
behou<strong>de</strong>n. Toch kan er ook ruimte komen voor nieuwe initiatieven.<br />
‘Ik zie al allerlei projecten ontstaan, die zich bezig hou<strong>de</strong>n met<br />
kledingproductie met mensen met een afstand tot <strong>de</strong> arbeidsmarkt.<br />
Dit probeer ik nu in Den Bosch voor elkaar te krijgen, waar ik <strong>de</strong><br />
werknemers ook een opleiding wil bie<strong>de</strong>n.’ Ook reWrap is als gevolg<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> dreigen<strong>de</strong> perikelen in <strong>de</strong> sociale werkplaatsen aan het kijken<br />
bij an<strong>de</strong>re ateliers, zoals projecten waar allochtone vrouwen met een<br />
taalachterstand een ontmoetingsplek en werkervaringsplaats wordt<br />
gebo<strong>de</strong>n.<br />
Schappelijke prijs<br />
Moeten groene fashionista’s zich zorgen maken over <strong>de</strong> toekomst<br />
<strong>van</strong> mo<strong>de</strong> die wordt gemaakt in sociale werkplaatsen? Erica Bol <strong>van</strong><br />
reWrap ziet <strong>de</strong> werkvoorzieningen niet zo snel verdwijnen. ‘Sociale<br />
werkplaatsen bie<strong>de</strong>n voor verschillen<strong>de</strong> partijen een mooie manier<br />
<strong>van</strong> werken: voor mensen die er werkervaring opdoen, en voor<br />
on<strong>de</strong>rnemers die lokaal willen werken. Dat is een mooie combinatie.’<br />
Voor starten<strong>de</strong> bedrijven kan <strong>de</strong> sociale werkvoorziening zelfs<br />
essentieel zijn, want zij kunnen er voor een schappelijke prijs kleine<br />
collecties laten maken. Ellen Willink: ‘Het is bij reguliere fabrieken vaak<br />
niet mogelijk om productie te laten uitvoeren in kleine oplages. En áls<br />
een confectieatelier het al doet, dan is dat heel erg duur - kleding<br />
is dan voor <strong>de</strong> consument gewoon niet meer te betalen.’ Ook Katja<br />
Staring <strong>van</strong> Chatoui ziet dat starters dankzij het bestaan <strong>van</strong> sociale<br />
werkplaatsen hun on<strong>de</strong>rneming <strong>van</strong> <strong>de</strong> grond kunnen tillen. ‘Misschien<br />
moeten <strong>de</strong> werkplaatsen dat zelf ook meer uitdragen. Ze zijn wellicht<br />
te beschei<strong>de</strong>n over hun rol.’<br />
Extra aandacht<br />
Voor duurzame mo<strong>de</strong>bedrijven blijft <strong>de</strong> mogelijkheid om lokaal te produceren<br />
een aanlokkelijk perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> sociale werkplaatsen. ‘Het is essentieel<br />
voor het vermin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> ecologische voetafdruk dat je dichterbij<br />
<strong>de</strong> wereld om je heen staat en begrijpt wat hier speelt. Het belang<br />
<strong>van</strong> het lokale kwaliteitsproduct heeft <strong>de</strong> toekomst – en dus sociale<br />
werkplaatsen ook,’ aldus Erica Bol <strong>van</strong> reWrap. Katja Staring <strong>van</strong><br />
Chatoui roemt <strong>de</strong> persoonlijke bena<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> werkplaatsen. ‘Wij<br />
hebben tamelijk bewerkelijke producten, omdat we steeds weer met<br />
an<strong>de</strong>re stoffen werken. Dat kost dus nogal wat extra aandacht – en<br />
die krijgen we gelukkig ook <strong>van</strong> onze productiepartners.’<br />
Foto: Nicolien <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Brom<br />
Catwalk<br />
19<br />
‘Ik zou het<br />
verschrikkelijk<br />
zon<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n<br />
als er werknemers<br />
ontslagen zou<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n’<br />
Panir, een heerlijke vleesver<strong>van</strong>ger<br />
nu ook <strong>van</strong> schapenmelk!<br />
Panir <strong>de</strong> perfecte vleesver<strong>van</strong>ger:<br />
• is een unieke kaassoort<br />
gemaakt <strong>van</strong> biologische<br />
melk en citroenzuur.<br />
• smelt niet en kan wor<strong>de</strong>n<br />
gebakken, gefrituurd of<br />
gegrild.<br />
• heeft een romige en neutrale<br />
smaak, kin<strong>de</strong>ren zijn er<br />
gek op.<br />
• is zuiver, voedzaam en<br />
makkelijk te berei<strong>de</strong>n.<br />
Heilige Koe<br />
panir <strong>van</strong> koemelk<br />
Heilige Schaap<br />
panir <strong>van</strong> schapenmelk<br />
Te koop bij uw natuurvoedingswinkel.<br />
Zie ook www.panir.nl voor recepten.
20 Catwalk<br />
H&M’s Conscious Collection: lang leve<br />
gerecycled polyester?<br />
Sinds 14 april 2011 ligt <strong>de</strong> Conscious Collection <strong>van</strong> H&M in <strong>de</strong> winkels. Is dat breaking news, of een bericht dat<br />
alleen in komkommertijd <strong>de</strong> pagina’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> haalt? Het is in ie<strong>de</strong>r geval opmerkelijk dat<br />
bij <strong>de</strong> Zweedse keten voor het eerst een doorlopend assortiment verantwoor<strong>de</strong> kleding in <strong>de</strong> schappen hangt.<br />
En minstens zo vermel<strong>de</strong>nswaardig is dat in <strong>de</strong> Conscious Collection niet alleen het inmid<strong>de</strong>ls alom beken<strong>de</strong><br />
biokatoen figureert, maar ook gerecycled polyester. Wordt het grootschalig hergebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze synthetische stof<br />
misschien wel <strong>de</strong> toekomst <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong>?<br />
Door Lynsey Dubbeld<br />
Hoewel H&M niet bepaald bekend<br />
staat als voorvechter <strong>van</strong> maat-<br />
schappelijk verantwoord on<strong>de</strong>rnemen,<br />
verschijnen er wel steeds meer<br />
kledingstukken <strong>van</strong> verantwoord textiel in<br />
<strong>de</strong> winkels <strong>van</strong> <strong>de</strong> Zweedse mo<strong>de</strong>gigant.<br />
Het bedrijf streeft er bijvoorbeeld naar om tot<br />
2013 het gebruik <strong>van</strong> biologisch katoen met 50<br />
procent per jaar te vergroten. Het is dan ook<br />
niet verwon<strong>de</strong>rlijk dat <strong>de</strong> Conscious Collection<br />
mo<strong>de</strong>-items <strong>van</strong> biokatoen bevat. Daarnaast is bij<br />
H&M on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re ecologische wol, biologisch<br />
linnen en – vooral in <strong>de</strong> Conscious Collection –<br />
een heleboel gerecycled polyester te vin<strong>de</strong>n.<br />
Daarmee on<strong>de</strong>rscheidt H&M zich <strong>van</strong> an<strong>de</strong>re<br />
grote ketens, zoals C&A en Walmart, die in hun<br />
duurzame collecties vooral gebruik maken <strong>van</strong><br />
biologisch katoen.<br />
Imagoprobleem<br />
Terwijl stoffen zoals katoen, linnen en wol bekend<br />
staan als natuurlijk en comfortabel, kampt<br />
polyester met een imagoprobleem. Maar anno<br />
2011 is het beeld <strong>van</strong> stug, slecht a<strong>de</strong>mend,<br />
goedkoop ogend polyester zeker niet terecht:<br />
inmid<strong>de</strong>ls zijn er volop soepele, vochtafdrijven<strong>de</strong>,<br />
a<strong>de</strong>men<strong>de</strong> varianten op <strong>de</strong> markt. En door<br />
polyester, dat zich makkelijk laat verven, een<br />
spetteren<strong>de</strong> kleur te geven, kan <strong>de</strong> stof ook nog<br />
eens een trendy uitstraling krijgen.<br />
Over het modieuze gehalte <strong>van</strong> polyester – of<br />
dat nu gerecycled is of niet – hoeven we ons<br />
dus geen zorgen te maken. Hoe zit het dan met<br />
<strong>de</strong> milieuaspecten? Recycling klinkt natuurlijk<br />
Beeld: H&M<br />
groen, maar polyester is en blijft een synthetisch<br />
materiaal: het textiel wordt gemaakt <strong>van</strong> benzeen,<br />
dat wordt gewonnen uit ruwe olie. Toch is dit niet<br />
per <strong>de</strong>finitie milieuonvrien<strong>de</strong>lijker dan materialen<br />
zoals zij<strong>de</strong> of katoen, want <strong>de</strong> productie <strong>van</strong> dat<br />
soort natuurlijke stoffen brengt veel watergebruik<br />
en pestici<strong>de</strong>n met zich. Bovendien heeft polyester<br />
als belangrijk voor<strong>de</strong>el dat het – in tegenstelling<br />
tot bijvoorbeeld wol – tamelijk onverslijtbaar is.<br />
En het behoeft geen betoog dat sterke stoffen<br />
<strong>de</strong> levensduur – en dus <strong>de</strong> duurzaamheid – <strong>van</strong><br />
kleding verlengen.<br />
De ratio <strong>van</strong> recycling<br />
Milieu Centraal, <strong>de</strong> onafhankelijke<br />
voorlichtingsorganisatie die praktische adviezen<br />
geeft over milieu en energie, adviseert niet voor<br />
niets om als het even kan te kiezen voor kleding<br />
<strong>van</strong> gerecycled materiaal. De ratio hierachter is<br />
als volgt. Hoe langer een kledingstuk meegaat,<br />
over hoe meer tijd <strong>de</strong> milieubelasting <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
productie wordt uitgesmeerd. Relatief neemt<br />
<strong>de</strong> milieubelasting <strong>van</strong> een kledingstuk dus<br />
af naarmate het langer meegaat. ‘Kies vaker<br />
twee<strong>de</strong>hands kleding, of kleding gemaakt <strong>van</strong><br />
gerecycled materiaal’ staat dan ook in het rijtje<br />
tips voor milieuvrien<strong>de</strong>lijke kleding.<br />
Goed bezig<br />
Als we afgaan op <strong>de</strong> informatie <strong>van</strong> Milieu<br />
Centraal, dan is kleding <strong>van</strong> gerecycled polyester<br />
waarschijnlijk milieuvrien<strong>de</strong>lijker dan het alou<strong>de</strong><br />
katoen. Over <strong>de</strong> meeste kledingmaterialen (zoals<br />
zij<strong>de</strong>, katoen, wol en viscose) is volgens Milieu<br />
Centraal te weinig informatie beschikbaar om<br />
ze on<strong>de</strong>rling te vergelijken. Maar niet-biologisch<br />
katoen is in ie<strong>de</strong>r geval min<strong>de</strong>r milieuvrien<strong>de</strong>lijk<br />
dan an<strong>de</strong>re populaire textielsoorten. Wat dat<br />
betreft is H&M met gerecycled polyester wat je<br />
noemt ‘goed bezig’.<br />
Puma klimaatneutraal<br />
Misschien is nog wel het meest<br />
baanbreken<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Conscious<br />
Collection dat een grote speler in <strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>-industrie zich expliciet en concreet<br />
duurzaambewust toont. Daarmee groeit <strong>de</strong><br />
kans dat ook an<strong>de</strong>re internationale mo<strong>de</strong>bedrijven<br />
hun collecties groener gaan maken. Is het toeval<br />
dat Puma al heeft aangekondigd klimaatneutraal<br />
te gaan produceren en dat C&A bij herhaling<br />
on<strong>de</strong>rstreept <strong>de</strong> grootste afnemer <strong>van</strong> biokatoen<br />
ter wereld te zijn?<br />
Het belangrijkste dat ontbreekt bij dit soort<br />
initiatieven is dat fast fashion items <strong>van</strong> lage<br />
kwaliteit wor<strong>de</strong>n ver<strong>van</strong>gen door hoogwaardige<br />
klassiekers. Want kleding met een lang leven is niet<br />
alleen een kwestie <strong>van</strong> hergebruik <strong>van</strong> stoffen,<br />
maar ook <strong>van</strong> sterke ontwerpen en slijtvaste<br />
creaties die we kunnen koesteren.
Serie: Hoe krijg ik een groene gar<strong>de</strong>robe? (<strong>de</strong>el 5)<br />
Little green bag voor<br />
vrouw én man<br />
Het stereotype beeld <strong>van</strong> verantwoor<strong>de</strong> kleding is geen fraai plaatje.<br />
Duurzame outfits roepen associaties op <strong>van</strong> linnen tasjes met activistische<br />
leuzen, vormeloze wollen truien, sneue korte broeken, geitenwollen sokken en<br />
onappetijtelijke sandalen. In <strong>de</strong> serie ‘Hoe krijg ik een groene gar<strong>de</strong>robe?’ laat<br />
<strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> zien dat er volop milieuvrien<strong>de</strong>lijke must-haves zijn.<br />
Deze keer: tassen.<br />
Door Lynsey Dubbeld<br />
De tas was vroeger bij uitstek een<br />
accessoire voor mannen. Tot <strong>de</strong><br />
zeventien<strong>de</strong> eeuw ontbraken binnenzakken<br />
in kledingstukken, waardoor tassen voor<br />
mannen nuttige gebruiksvoorwerpen<br />
waren. Daarnaast waren <strong>de</strong> rijkversier<strong>de</strong><br />
beugeltassen, die wer<strong>de</strong>n gemaakt <strong>van</strong><br />
leer en afgewerkt met zilver, voor het sterke<br />
geslacht een statussymbool.<br />
Ie<strong>de</strong>reen die wel eens in Tassenmuseum<br />
Hendrikje of <strong>de</strong> PC Hooftstraat in<br />
Amsterdam komt, zal beseffen dat <strong>de</strong> tas<br />
anno 2011 toch vooral tot het domein <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> vrouw behoort. Dat <strong>de</strong> it-bag – het<br />
onbetaalbare mo<strong>de</strong>item dat geduren<strong>de</strong><br />
een seizoen of jaar geldt als <strong>de</strong> ultieme<br />
must-have voor fashionista’s – uitsluitend<br />
bungelt aan <strong>de</strong> arm <strong>van</strong> (rijke, beroem<strong>de</strong>)<br />
vrouwen, spreekt boek<strong>de</strong>len.<br />
Oprah Winfrey<br />
Voor tassen <strong>van</strong> duurzame makelij is<br />
een bovengemid<strong>de</strong>ld budget gelukkig<br />
helemaal geen vereiste. Milieuvrien<strong>de</strong>lijke,<br />
opvouwbare tassen zoals <strong>van</strong> Envirosax<br />
of CarryEco kosten nog geen tientje. Wie<br />
wat chiquer met <strong>de</strong> boodschappen over<br />
straat wil, kan terecht bij on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re het<br />
Spaanse label Skunkfunk, dat verantwoor<strong>de</strong><br />
materialen gebruikt zoals biokatoen,<br />
bamboe, sojavezel en gerecycled<br />
polyester. En het Finse textielmerk Saana ja<br />
Olli presenteert <strong>de</strong>ze zomer een collectie<br />
vol praktische tassen <strong>van</strong> hennep, een<br />
natuurlijk materiaal dat bekend staat om<br />
zijn ijzersterke eigenschappen.<br />
Er is dan ook geen enkele re<strong>de</strong>n meer om<br />
met <strong>de</strong> beken<strong>de</strong> linnen schou<strong>de</strong>rtas naar<br />
<strong>de</strong> supermarkt of natuurvoedingswinkel te<br />
gaan. De extra grote boodschappentas<br />
<strong>van</strong> Gethipgetgreen prijkt zelfs aan <strong>de</strong> arm<br />
<strong>van</strong> Oprah Winfrey. En dat is mooi voor<br />
het milieu, want Gethipgetgreen maakt<br />
wasbare, sterke tassen die kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
gerecycled.<br />
Bananengaren en buffelleer<br />
Tassenontwerpers bekommeren zich niet<br />
alleen om <strong>de</strong> milieuaspecten <strong>van</strong> hun<br />
producten, maar ook om fair tra<strong>de</strong>. Zo<br />
laat AuraQue, het label <strong>van</strong> <strong>de</strong> jonge<br />
Engelse ontwerpster Laura Queening, alle<br />
mo<strong>de</strong>accessoires met <strong>de</strong> hand maken in<br />
een Nepalese fabriek die mensen met<br />
een handicap in dienst heeft. Dankzij hun<br />
werk voor AuraQue zijn <strong>de</strong> werknemers in<br />
staat om een inkomen te verdienen en hun<br />
gezinnen te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n.<br />
AuraQue maakt naar eigen zeggen zoveel<br />
mogelijk gebruik <strong>van</strong> lokaal beschikbare<br />
materialen, zoals handgeweven<br />
katoen, bananengaren en buffelleer.<br />
Bananengaren is een natuurproduct<br />
dat wordt gemaakt uit het afval <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bananenteelt in Zuid-Nepal. En hoewel<br />
leer nauwelijks duurzaam te noemen<br />
is, doet AuraQue wel haar best om<br />
dierenleed te sparen: er wordt uitsluitend<br />
buffelleer gebruikt dat een bijproduct <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> voedingsindustrie is.<br />
Goe<strong>de</strong> sier<br />
Er is goed nieuws voor <strong>de</strong> heren, want net<br />
als vroeger kunnen zij goe<strong>de</strong> sier maken<br />
met een chique tas. Ook in een uiterst<br />
verantwoor<strong>de</strong> variant. Zo biedt reWRAP<br />
heuse cradle to cradle sleeves voor<br />
laptops, iPads en mobiele telefoons. Het<br />
merk is ontwikkeld in Ne<strong>de</strong>rland, wordt<br />
hier gemaakt in sociale werkplaatsen en<br />
maakt gebruik <strong>van</strong> duurzame materialen<br />
zoals ecologische wol en biokatoen.<br />
Misschien wel het meest bijzon<strong>de</strong>re is<br />
dat alle gebruikte textiel bij contact met<br />
compost volledig zal opgaan in <strong>de</strong> natuur.<br />
Tegelijkertijd is een reWRAP in het dagelijks<br />
gebruik onverwoestbaar.<br />
Op onze met plastic overla<strong>de</strong>n planeet<br />
zijn stevige tassen geen overbodige luxe.<br />
Alleen al in Ne<strong>de</strong>rland wor<strong>de</strong>n gemid<strong>de</strong>ld<br />
meer dan een miljard plastic tassen per jaar<br />
gebruikt. Met alle mooie, groene tassen<br />
kan dat toch wel een beetje min<strong>de</strong>r?<br />
Catwalk<br />
21<br />
Shopper <strong>van</strong> Gethipgetgreen<br />
WIN - WIN - WIN - WIN - WIN<br />
<strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> mag <strong>van</strong> webwinkel watMooi<br />
een Gethipgetgreen shopper weggeven!<br />
Wil je kans maken op <strong>de</strong>ze groene musthave?<br />
Mail dan uiterlijk 15 juli het antwoord<br />
op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> vraag naar prijsvraag@<br />
krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl. Hoe heet <strong>de</strong> oprichtster<br />
<strong>van</strong> Gethipgetgreen? Vermeld als on<strong>de</strong>rwerp<br />
‘watMooi tas’ en vergeet niet in <strong>de</strong><br />
e-mail je naam en adresgegevens te zetten.<br />
WIN - WIN - WIN - WIN - WIN<br />
Het antwoord op <strong>de</strong> vorige prijsvraag (‘<strong>van</strong> welke boomsoort<br />
zijn <strong>de</strong> sokken <strong>van</strong> g=9.8 gemaakt?’) is <strong>de</strong>nnenbomen.<br />
De sokken zijn gewonnen door Kees Stegenga uit Nijmegen.<br />
Tassen <strong>van</strong> Skunkfunk.
22<br />
Kaart <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
Lezersaanbiedingen<br />
Lezers <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong> ont<strong>van</strong>gen een scala aan mooie duurzame voor<strong>de</strong>len. Abonnees ont<strong>van</strong>gen<br />
altijd 25% korting bij meer dan 1000 (!) restaurants. Ver<strong>de</strong>r 2 tot 5% korting bij EkoPlaza op al uw<br />
boodschappen. Korting op groene energie <strong>van</strong> Greenchoice en nog veel meer.<br />
Zie ook: www.kaart<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
Voor slechts €19,95 (rek <strong>nr</strong>. 617736146 t.n.v. Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong>)<br />
steunt u ons en kunt u niet alleen nu, maar het hele jaar gebruik maken <strong>van</strong> <strong>de</strong> kortingen.<br />
C<br />
M<br />
Y<br />
CM<br />
MY<br />
CY<br />
CMY<br />
K<br />
Botanical Beauty<br />
Live<br />
Advertentie Botanical Beauty 98x68_II.pdf 1 24-5-2011 17:45:16<br />
your beautiful Life<br />
Rozen Laven<strong>de</strong>l Calendula Eucalyptus<br />
MAIL & WIN actie<br />
HUIDVERZORGING<br />
100% natuurzuivere producten<br />
geneeskrachtig<br />
antibacterieel<br />
hypoallergeen<br />
parfumvrij<br />
pure verwennerij<br />
Antwoord prijsvraag: Goudsbloem<br />
De DRIE prijswinnaars staan op<br />
botanicalbeauty.nl<br />
Wil jij <strong>de</strong>ze handige lunchbox <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Gezon<strong>de</strong> & Natuurlijke Keuken winnen? Lees De krant <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Aar<strong>de</strong> goed door en mail je antwoord op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> vraag<br />
naar prijsvraag@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
Hoeveel (on<strong>de</strong>r) soorten kent<br />
<strong>de</strong> asperge ongeveer?<br />
Het goe<strong>de</strong> antwoord op <strong>de</strong> vraag in <strong>de</strong> vorige <strong>Krant</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> was: De vuistregel <strong>van</strong> Dieta Mediterranea is:<br />
2x vis, 2x vlees en 2 keer peulvruchten per week.<br />
Het boek Dieta Mediteranea is gewonnen<br />
door Mieke Rid<strong>de</strong>r uit Den Haag.<br />
Abonnees <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong><br />
ont<strong>van</strong>gen<br />
25% korting<br />
bij meer dan<br />
1000 restaurants<br />
plus<br />
2 tot 5% korting<br />
bij EkoPlaza!
COLOFON<br />
De <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> is een uitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting Dag <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Aar<strong>de</strong>. De Stichting wil samen met partners uit <strong>de</strong> natuurvoedingsbranche<br />
mensen aanzetten tot een gezon<strong>de</strong> en duurzame<br />
leefwijze. Ver<strong>de</strong>r werkt <strong>de</strong> Stichting samen met universiteiten,<br />
(semi)overhe<strong>de</strong>n en goe<strong>de</strong> doelen.<br />
© 2011 <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> | ISSN 1872-5104<br />
Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />
Gerestein 1, 4158 GB DEIL<br />
info@dag<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
M: 06-53332980<br />
Bestuur<br />
Albert Poutsma, voorzitter, uitgever<br />
Jos Huijser, penningmeester<br />
Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, secretaris<br />
Redactie<br />
Afran Groenewoud, hoofdredacteur<br />
afran.groenewoud@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
M: 06-53345880<br />
Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, Tom <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, L ynsey Dubbeld,<br />
Moniek Verstegen, Renske <strong>de</strong> Zwart<br />
Contact: redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
Eindredactie: Petra <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Veer<br />
Columnisten<br />
Tinkebell<br />
Gerda Verburg<br />
Aan dit nummer werkten mee<br />
Ben Deiman, Babette Elise, Michelle Jonker, Arla Krikke, WatMooi<br />
Cover: Babette Elise<br />
Content partners<br />
Stichting Demeter<br />
Greenpeace<br />
Distributiepartners<br />
U<strong>de</strong>a BV, EkoPlaza Groep BV, Natudis Ne<strong>de</strong>rland BV, Estafette<br />
Associatie CV<br />
Vormgeving & Opmaak<br />
insight-<strong>de</strong>sign.nl | Celina Koekenbier<br />
Advertentieverkoop<br />
Bureau Sjoerdsma, Peter Sjoerdsma<br />
W.A. Scholtenlaan 47, 6865 VV Doorwerth<br />
T: 026-3817658, info@bureau-sjoerdsma.nl<br />
Distributie: Via <strong>de</strong> natuurvoedingswinkels. Naar abonnees / le<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting. Naar (semi) overhe<strong>de</strong>n en overige partners.<br />
Oplage 50.000.<br />
Scholiereneditie: De scholiereneditie, Het KVDA Magazine, wordt<br />
uitgereikt in <strong>de</strong> les aan HAVO-VWO scholieren uit <strong>de</strong> bovenbouw.<br />
Oplage 75.000.<br />
Abonnementen: Je kunt <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong> thuis ont<strong>van</strong>gen door<br />
lid te wor<strong>de</strong>n. Maak € 19,95 over op rekening <strong>nr</strong>. 61 77 36 146 <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r vermelding ‘abonnement’.<br />
Je ont<strong>van</strong>gt dan ook onze voor<strong>de</strong>elkaart thuis. Met <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>elkaart<br />
krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele<br />
an<strong>de</strong>re kortingen zoals duurzame mo<strong>de</strong> en groene stroom.<br />
www.krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />
IN DE VOLGENDE<br />
Summer in the City.<br />
Wat doen <strong>de</strong> ‘thuisblijvers’ <strong>de</strong>ze zomer?<br />
23<br />
Nieuwe katern: Groene Horizon biedt inzicht in <strong>de</strong> wereld<br />
– en het toekomstperspectief – <strong>van</strong> het bewuste reizen<br />
Slumtoerisme: even <strong>van</strong>uit het all-in resortverblijf <strong>de</strong><br />
sloppenwijk in<br />
OP DE AGENDA<br />
Op <strong>de</strong> agenda<br />
Lekker naar <strong>de</strong> boer!<br />
Op 18 en 19 juni hebben tweehon<strong>de</strong>rd<br />
biologische boeren en tuin<strong>de</strong>rs in<br />
heel Ne<strong>de</strong>rland open dagen. Dan<br />
kun je met eigen ogen zien, voelen,<br />
ruiken, proeven en beleven wat <strong>de</strong><br />
meerwaar<strong>de</strong> is <strong>van</strong> biologische boeren-<br />
en tuin<strong>de</strong>rsbedrijven. Kijk op www.lekkernaar<strong>de</strong>boer.nl<br />
voor meer info.<br />
Warme i<strong>de</strong>eën voor<br />
een koelere planeet<br />
Cool Globes is een gratis tentoonstelling,<br />
ontworpen om het bewustzijn voor<br />
oplossingen voor klimaatveran<strong>de</strong>ring<br />
te vergroten. Vanaf 7 juni tot eind<br />
september kun je je op<br />
het Westergasterrein<br />
in Amsterdam laten<br />
informeren over duurzaamheid, energiebesparing, het milieu en<br />
educatie over <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwerpen. Meer info vind je op<br />
www.coolglobes.nl<br />
UPgreat your life<br />
Dat is dit jaar het thema <strong>van</strong> het Open<br />
Up Festival, dat plaatsvindt <strong>van</strong> 8 tot<br />
en met 13 augustus in Baarlo (Limburg). Een hele week kun je<br />
kamperen en <strong>de</strong>elnemen aan on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re dans-, yoga- en<br />
meditatieworkshops. Er is ook een speciaal kin<strong>de</strong>rprogramma.<br />
Meer info op www.unitedpositivity.nl/<br />
GET 2011<br />
The Green Energy Transition (GET) is het grootste en meest<br />
gevarieer<strong>de</strong> duurzaamheids- evenement dat ooit op <strong>de</strong><br />
Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam heeft plaatsgevon<strong>de</strong>n. Op zaterdag<br />
25 juni kun je op <strong>de</strong> Ou<strong>de</strong>manhuispoort 4 in <strong>de</strong> hoofdstad<br />
<strong>de</strong>elnemen aan een uitgebreid programma vol sprekers,<br />
workshops, tours, markt en muziek. Meer info? www.get2011.org. Niet alleen voor<br />
stu<strong>de</strong>nten, ie<strong>de</strong>reen is <strong>van</strong> harte welkom.<br />
Meer informatie over <strong>de</strong>ze activiteiten?<br />
Scan <strong>de</strong> QR-co<strong>de</strong>s met je mobiele telefoon en ga direct naar <strong>de</strong> website.<br />
Foto’s komkommertijd: Babette Elise
kwark<br />
Kwark zoals kwark bedoeld is!<br />
Rijk en vol <strong>van</strong> smaak.<br />
Verkrijgbaar in <strong>de</strong><br />
biologische speciaalzaak!<br />
ZZ Kr vd Aar<strong>de</strong> 0311-Kwark-6900.i1 1 15-03-2011 10:01:39