15.09.2013 Views

Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde

Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde

Jaargang 6 nr. 3 - Krant van de Aarde

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

NIEUWS / CULTUUR / BEAUTY / MODE / WONEN / VOEDING / NATUUR EN MILEU / DUURZAAM ONDERNEMEN / REIZEN<br />

GRATIS<br />

<strong>Jaargang</strong> 6, #3<br />

juni/juli 2011<br />

Komkommertijd<br />

Eet jij groente dankzij uitbuiting?<br />

Hoezo komkommertijd:<br />

We gunnen het klimaat geen vakantie,<br />

Mes en vork<br />

• Serie Streekgerechten: Asperges<br />

• Recepten met komkommer<br />

<strong>de</strong> zeekomkommer heeft het zwaar<br />

Catwalk. Het nieuwe mo<strong>de</strong>katern<br />

• Serie: duurzame gar<strong>de</strong>robe:<br />

De little green bag voor vrouw én man<br />

• Win: prijsvraag<br />

weet Erwin Kroll<br />

Gadgets<br />

• De fijnste natuurcosmetica op<br />

plantenbasis<br />

In <strong>de</strong>bat<br />

• De bijenstichting steekt terug<br />

DUURZAME<br />

VOORDELEN<br />

Zie pagina 22<br />

Uitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting<br />

Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

www.earthday.net<br />

www.krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

www.dag<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl


250 ml<br />

en en en niet niet niet te te te<br />

vergeten vergeten vergeten vergeten BRADEN BRADEN BRADEN BRADEN<br />

geen geen geen geen geen zwart zwart zwart zwart zwart vet vet vet vet vet in in in in in <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

pan, pan, pan, oxi<strong>de</strong>ert oxi<strong>de</strong>ert oxi<strong>de</strong>ert niet. niet. niet.<br />

INTRODUCTIE<br />

AANBIEDING<br />

5,95<br />

Skal 025099 NL-BIO-01<br />

Non-EU Agriculture<br />

goed voor <strong>de</strong> cholesterol<br />

rijk aan laurinezuur<br />

4,95<br />

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu<br />

i<strong>de</strong>aal als ver<strong>van</strong>ging<br />

voor olijfolie<br />

licht verteerbaar en<br />

zon<strong>de</strong>r transvetzuren.<br />

HERBES DE PROVENCE<br />

100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met <strong>de</strong> smaak <strong>van</strong> heerlijke<br />

Provençaalse krui<strong>de</strong>n. Basilicum, bonenkruid, knoflook, laven<strong>de</strong>l, oregano,<br />

rozemarijn, thijm & peterselie zorgen voor een verrassen<strong>de</strong> smaaksen-<br />

satie. Braad <strong>de</strong> heerlijkste kippenboutjes met Provençaalse aalse<br />

krui<strong>de</strong>n, of bak verrukkelijke chipolata worstjes met<br />

een kruidige sala<strong>de</strong> <strong>van</strong> kriel, peterselie en<br />

rucola. De moge lijkhe<strong>de</strong>n zijn oneindig!<br />

SPICES<br />

100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met heerlijke licht pittige<br />

chili smaak. Roerbak haricots verts, of bak er een boerenomeletje mee.<br />

Als marina<strong>de</strong>: smeer er een hele boerenkip mee in, bestrooi met wat extra<br />

zeezout en bak ‘m knapperig en goudbruin in <strong>de</strong> oven.<br />

Mmmmm, heerlijk!<br />

GARLIC<br />

100% biologische geurloze kokosolie verrijkt met heerlijke knoflook<br />

smaak. Roerbak verse groenten en ervaar een prachtige knoflook ‘bite’.<br />

Smeer er boterhammen <strong>van</strong> zuur<strong>de</strong>sembrood mee in en grill ze tot ze<br />

knapperig zijn, of bak er lamskarbona<strong>de</strong>s in met rozemarijn. Be<strong>de</strong>nk je<br />

eigen combinaties en maak <strong>van</strong> ie<strong>de</strong>r gerecht iets bijzon<strong>de</strong>rs!<br />

Royal Green Cooking Creams<br />

De Royal Green Coconut Cooking Creams Herbes <strong>de</strong><br />

Provence, Spices en Garlic zijn gebaseerd op onze 100%<br />

biologische geurloze kokosolie, verrijkt met heerlijke smaken<br />

waarmee je aan elk gerecht een nieuwe dimensie kunt geven.<br />

Bakken, bra<strong>de</strong>n, wokken en marineren is nog nooit zo lekker<br />

& gezond geweest. Rijk aan laurinezuur, goed voor <strong>de</strong><br />

cholesterol. De olie behoudt al haar goe<strong>de</strong> eigenschappen bij<br />

verhitting. Zon<strong>de</strong>r transvetzuren.<br />

Naturals<br />

Enjoy life, stay healthy!<br />

156N_adv_rg_kokos_varia_kr_aar<strong>de</strong>.indd 1 26-05-11 15:58


REDACTIE<br />

Leuk. Lekker. Niks?<br />

‘In komkommer zit vooral water.<br />

Deze vruchtgroente bevat weinig<br />

vitaminen en ook geen noemenswaardige<br />

hoeveelheid vezels’, zo<br />

lees ik op internet. Van <strong>de</strong>ze lekkere<br />

‘niksgroente’ komt <strong>de</strong> naam<br />

komkommertijd. Dus zo moet <strong>de</strong>ze<br />

zomerperio<strong>de</strong> eruitzien: Leuk en lekker<br />

niks.<br />

Heerlijk, alleen maar bezig zijn met<br />

relaxen. Met lekkere zomersmeersels<br />

bijvoorbeeld: voor op onze<br />

huid en op onze toastjes tij<strong>de</strong>ns<br />

een zonnige zomerpicknick. En met<br />

die perfecte zwoele outfit. Mijn redactie<br />

kon daar een eind in mee<br />

tij<strong>de</strong>ns het voorberei<strong>de</strong>n <strong>van</strong> dit<br />

eerste zomernummer. Ze had echter<br />

ook vragen: is het wel echt waar<br />

dat alles stilstaat tij<strong>de</strong>ns komkommertijd?<br />

Hou<strong>de</strong>n misstan<strong>de</strong>n ook<br />

een zomerstop? Is er echt zo weinig<br />

nieuws? Heeft <strong>de</strong> mens tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />

‘niksperio<strong>de</strong>’ even geen ongewenste<br />

invloed op het veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong><br />

klimaat?<br />

Ik ben geen superheilig boontje. Het<br />

park lonkt! En mijn gitaar, vrien<strong>de</strong>n.<br />

Een biertje, misschien zelfs wel<br />

eentje teveel. Een muziekfestival.<br />

Lekkere komkommersala<strong>de</strong> met<br />

biologische yoghurt. Maar toch, ik<br />

blijf nieuwsgierig: is <strong>de</strong> komkommer<br />

niet een kasgroente? Hoe fairtra<strong>de</strong><br />

wordt ze eigenlijk geteeld? En hoe<br />

zit het eigenlijk echt met ‘komkommer-gate’<br />

afgelopen mei?<br />

Teveel vragen, teveel uitdaging om<br />

komkommertijd gemakzuchtig links<br />

te laten liggen. Dat doen we dus<br />

ook niet. Eén <strong>van</strong> mijn fotografen<br />

verzuchtte op Facebook over haar<br />

– vrije, dus moeilijke – coveropdracht<br />

‘Babette en het avontuur<br />

met <strong>de</strong> komkommers... wordt vervolgd...’.<br />

En zo is het volgens mij<br />

maar net. Komkommertijd: veel<br />

uitdagen<strong>de</strong>r dan ik dacht.<br />

Veel leesplezier.<br />

Afran Groenewoud<br />

hoofdredacteur<br />

INHOUD<br />

<strong>Jaargang</strong> 6 #3 juni/juli<br />

INHOUD/REDACTIE<br />

Nieuws op z’n Frans 04<br />

Gadget top 5 05<br />

De zeekomkommer heeft het zwaar 06<br />

Lezersreacties<br />

Bijensterfte onze schuld?! Bijenstichting steekt terug’ 07<br />

Mes en Vork<br />

Serie streekgerechten Asperges 08<br />

Recepten met komkommer 10<br />

Uitgelicht 11<br />

Column: Gerda Verburg 11<br />

Special: Komkommertijd<br />

Eet jij groente dankzij uitbuiting? 12<br />

‘Ik ben géén apostel’ Interview Erwin Kroll 14<br />

Demeter 17<br />

Mooiste plekjes 17<br />

Catwalk: Het nieuwe mo<strong>de</strong>katern<br />

Sociale werkplaatsen: verantwoor<strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>productie on<strong>de</strong>r druk 18<br />

H&M maakt ook verantwoor<strong>de</strong> mo<strong>de</strong> 20<br />

Serie: groene gar<strong>de</strong>robe:<br />

Hippe tassen voor vrouw én man 21<br />

Volgen<strong>de</strong> krant 23<br />

Op <strong>de</strong> agenda 23<br />

Om lekker op verhaal te komen!<br />

LunaeTerra koffie en thee<br />

LunaeTerra laat je kennis maken met haar wereld <strong>van</strong> biologisch-dynamische producten door er vol passie over te vertellen. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

titel ‘Lang leve <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>’ lanceert het merk haar nieuwe communicatiecampagne, waarin het verhaal achter <strong>de</strong> biologisch-dynamische<br />

landbouw <strong>van</strong>uit diverse invalshoeken toegelicht wordt.<br />

Ie<strong>de</strong>reen doet mee<br />

Voor LunaeTerra is een gezond boerenbedrijf meer dan streven naar een zo groot mogelijke productie. In het zoeken naar een natuurlijke<br />

balans, zorgt <strong>de</strong> BD-boer ook voor zijn personeel. Neem nu <strong>de</strong> mensen achter onze nieuwe koffie en thee. Zij zorgen voor huisvesting,<br />

medische zorg en scholing voor hun me<strong>de</strong>werkers. En op an<strong>de</strong>re BD-bedrijven krijgen mensen bijvoorbeeld <strong>de</strong> kans om werkervaring op<br />

te doen of in hun eigen tempo te werken. Dat geeft voldoening en arbeidsvreug<strong>de</strong>, want ie<strong>de</strong>reen doet mee. Dat<br />

is voor LunaeTerra pas een zorgboer<strong>de</strong>rij!<br />

Koffie<br />

De koffiebonen komen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Camocim-plantages, een Braziliaans familiebedrijf. Ook <strong>de</strong><br />

familie Araújo kiest bewust voor BD-teelt. “Onze gezondheid hangt nauw samen met <strong>de</strong><br />

gezondheid <strong>van</strong> ons voedsel. Een vitale bo<strong>de</strong>m en een grote biodiversiteit zijn <strong>de</strong> basis.” Tussen<br />

<strong>de</strong> koffiestruiken groeien dan ook wil<strong>de</strong> krui<strong>de</strong>n en fruitbomen en vliegen nuttige insecten en<br />

vogels. Bovendien krijgen me<strong>de</strong>werkers <strong>de</strong> ruimte om zich te ontwikkelen met<br />

educatie en trainingen. Ook op Camocim doet ie<strong>de</strong>reen mee!<br />

Thee<br />

De thee <strong>van</strong> LunaeTerra wordt geteeld op <strong>de</strong> plantages <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ambootia Tea Group, sinds 1861 een theecoöperatie in het Indiase<br />

district Darjeeling. Deze streek aan <strong>de</strong> voet <strong>van</strong> <strong>de</strong> Himalaya staat bekend om haar topkwaliteit thee. Voor <strong>de</strong><br />

Ambootia Tea Group is BD-teelt <strong>de</strong> meest duurzame landbouwvorm. “Wat <strong>de</strong> natuur geeft, willen wij teruggeven<br />

door vrien<strong>de</strong>lijk te zijn voor <strong>de</strong> planeet en onze mensen. Onze arbei<strong>de</strong>rs en hun familie kunnen vrij gebruik<br />

maken <strong>van</strong> scholen, medische zorg en huisvesting en hebben lapjes grond voor eigen groenteteelt.”<br />

De producten <strong>van</strong> LunaeTerra zijn verkrijgbaar bij <strong>de</strong> Natuurwinkel, GooodyFooods en an<strong>de</strong>re<br />

natuurvoedingswinkels. www.luna-e-terra.nl<br />

Advertorial<br />

03


04<br />

NIEUWS<br />

Nieuws op z’n Frans<br />

Redacteur Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek geeft zijn visie op wereldwijd duurzaam nieuws.<br />

Klok <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong><br />

tikt maar door….<br />

De aar<strong>de</strong> heeft een klok waarop je <strong>van</strong> secon<strong>de</strong><br />

tot secon<strong>de</strong> kunt zien hoeveel mensen er op <strong>de</strong><br />

planeet zijn, <strong>de</strong> geboortes, aantal overle<strong>de</strong>nen,<br />

maar ook <strong>de</strong> toename <strong>van</strong> HIV-infecties, <strong>de</strong><br />

olievoorraad, hoeveel hectare bos er verloren<br />

gaat en zelfs het verdwijnen <strong>van</strong> planten- en<br />

diersoorten. Fascinerend! Zo hebben we nog ruim<br />

14.000 dagen voordat <strong>de</strong> olievoorraad is uitgeput.<br />

En per secon<strong>de</strong> krijgt er iemand kanker. Het is een<br />

eye opener <strong>van</strong> jewelste. Zoek op Google naar<br />

Earth Clock en vergaap je aan <strong>de</strong> voortrollen<strong>de</strong><br />

cijfertjes.<br />

Bultrug<br />

Songfestival<br />

Elk jaar is er één bultrugwalvis die een<br />

liedje componeert dat door <strong>de</strong> gehele<br />

mannetjespopulatie wordt overgenomen. Uit<br />

Australisch on<strong>de</strong>rzoek blijkt dat aan het ein<strong>de</strong><br />

<strong>van</strong> het paarseizoen alle bultrugmannetjes dit<br />

lied ‘zingen’. Ze doen dat om <strong>de</strong> vrouwtjes te<br />

imponeren. Zo ontstaat er een Bultrug Songfestival<br />

met ie<strong>de</strong>r jaar weer een nieuw repertoire. De<br />

on<strong>de</strong>rzoekers is nog niet bekend wat dit muzikale<br />

fenomeen verklaart.<br />

Pirami<strong>de</strong><br />

geeft water<br />

Weer zo’n verrukkelijk<br />

particulier initiatief<br />

dat <strong>de</strong> leefbaarheid<br />

op aar<strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>rt:<br />

<strong>de</strong> waterpirami<strong>de</strong><br />

<strong>van</strong> Martijn Nitzsche,<br />

bestemd voor dorpen<br />

waar geen water is. De<br />

pirami<strong>de</strong> is een grote<br />

ballon <strong>van</strong> stevig plastic dat (zout) grondwater<br />

opzuigt. De zon verdampt het water dat (zon<strong>de</strong>r<br />

zout) in een bassin stroomt. Een ventilatortje <strong>van</strong><br />

50 Watt, aangedreven door een zonnepaneel,<br />

levert <strong>de</strong> energie. De<br />

pirami<strong>de</strong> kost weliswaar<br />

30.000 euro, maar als<br />

een heel dorp meedoet<br />

en profiteert is dat<br />

met microkrediet te<br />

financieren. Het zout<br />

levert ook geld op.<br />

I<strong>de</strong>etje voor Màxima?<br />

Kijk op www.waterpyramid.nl.<br />

Ecodriving:<br />

zuinig achter het stuur<br />

Een blik op <strong>de</strong> weg leert dat <strong>de</strong> meeste<br />

autobestuur<strong>de</strong>rs anti-eco over <strong>de</strong> weg crossen.<br />

Naar een rood verkeerslicht racen, in een te<br />

hoge versnelling; dat soort dingen. Vaak zijn het<br />

leaserij<strong>de</strong>rs, want dan don<strong>de</strong>rt het niet wat het<br />

kost. In Ne<strong>de</strong>rland volg<strong>de</strong>n in 2010 meer dan<br />

175.000 mensen <strong>de</strong> workshops en trainingen <strong>van</strong><br />

EcoDriving. Dat is op zeven miljoen autobezitters<br />

nog maar een schijntje maar het bespaart per<br />

<strong>de</strong>elnemer wel 145 kilo CO2 op jaarbasis. Wie<br />

bewust wil rij<strong>de</strong>n en besparen neemt plaats in <strong>de</strong><br />

cockpit <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijsimulator <strong>van</strong> EcoDrive en krijgt<br />

talrijke tips over eco-rij<strong>de</strong>n (voorheen: Het Nieuwe<br />

Rij<strong>de</strong>n). De beste tip: <strong>de</strong> auto laten staan!<br />

Nieuwe batterij<br />

laadt 100x sneller op<br />

On<strong>de</strong>rzoekers aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Illinois<br />

vroegen zich af waarom batterijen en accu’s zo<br />

langzaam opla<strong>de</strong>n. Vooral <strong>de</strong> elektrische autoindustrie<br />

worstelt met dit probleem. Mo<strong>de</strong>rne<br />

batterijen zijn slechte gelei<strong>de</strong>rs met als gevolg dat<br />

op- en ontla<strong>de</strong>n lang duurt. In <strong>de</strong> nieuwe vinding<br />

zit een metalen traliewerk <strong>van</strong> goed gelei<strong>de</strong>nd<br />

materiaal met daartussen materiaal dat geschikt<br />

is voor opslag <strong>van</strong> energie. Opla<strong>de</strong>n kan dan<br />

hon<strong>de</strong>rd keer sneller. Nog wel even geduld<br />

voordat ze in <strong>de</strong> winkel liggen of in auto’s kunnen<br />

wor<strong>de</strong>n geplaatst.<br />

Drinkt allen<br />

ro<strong>de</strong> bietensap!<br />

Het smaakt vreselijk, maar ro<strong>de</strong> bietensap vliegt <strong>de</strong><br />

natuurwinkels uit. Het is aangetoond dat dit ro<strong>de</strong><br />

sap je uithoudingsvermogen met 16% verhoogt.<br />

Dit is te danken aan <strong>de</strong> nitraten in <strong>de</strong> groente<br />

die <strong>de</strong> aanmaak <strong>van</strong> stikstofoxi<strong>de</strong> in het lichaam<br />

bevor<strong>de</strong>ren, welke weer <strong>de</strong> zuurstofopname in<br />

het bloed regelt. Het is natuurlijke doping en dus<br />

volkomen legaal. Dus wie een tandje bij wil zetten<br />

op <strong>de</strong> fiets of in <strong>de</strong> sportschool kan zich naar<br />

hartenlust laven aan bietjessap.


Gadget top5<br />

Gadgets<br />

1 2<br />

Op <strong>nr</strong>. Op <strong>nr</strong>.<br />

Aloë Vera tandpasta<br />

Met 100% natuurlijke ingrediënten weet <strong>de</strong> Aloë<br />

Vera tandpasta <strong>van</strong> het Deense merk Urtekram <strong>de</strong><br />

beken<strong>de</strong> ‘chemische’ smaak <strong>van</strong> reguliere tandpasta<br />

te vermij<strong>de</strong>n. Dit product is niet op dieren getest en<br />

bovendien in het bezit <strong>van</strong> het Ecocert keurmerk voor<br />

organische cosmetica. Ook in ‘tea tree’ smaak.<br />

Waarom onze winnaar?<br />

Echt an<strong>de</strong>rs. Echt lekker. Een feest voor <strong>de</strong> mond.<br />

3 Op <strong>nr</strong>.<br />

SANTE Relaxen na het zonneba<strong>de</strong>n<br />

Net als alle an<strong>de</strong>re producten in <strong>de</strong>ze Gadget Top<br />

5 voldoet ook <strong>de</strong>ze aftersun lotion <strong>van</strong> SANTE aan<br />

<strong>de</strong> strenge BDIH certificeringseisen voor natuurlijke<br />

producten. Met een mix <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re jojoba en<br />

olijfolie geeft <strong>de</strong> lotion je huid na het zonneba<strong>de</strong>n<br />

een heerlijk verfrissend en vochtinbrengend ‘toetje’.<br />

On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> onlangs geheel vernieuw<strong>de</strong><br />

cosmeticalijn <strong>van</strong> TerraSana.<br />

SANTE Aftersun lotion.<br />

Meer verkoopinformatie via<br />

www.terrasana.nl<br />

5 Op <strong>nr</strong>.<br />

Urtekram Aloë Vera tandpasta.<br />

Adviesprijs €3,69. Verkrijgbaar in <strong>de</strong><br />

natuurvoedingswinkel.<br />

Zachte huid door Calendula<br />

Myrrhe, calendula en an<strong>de</strong>re plantenoliën<br />

zijn verantwoor<strong>de</strong>lijk voor het verzachten<strong>de</strong><br />

effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> Calendula krui<strong>de</strong>nbalsem <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Harmonie. De balsem is bijna verslavend, je blijft<br />

smeren. Gelukkig mag dat: het resultaat is dui<strong>de</strong>lijker bij<br />

gebruik meermalen per dag.<br />

Harmonie Calendula krui<strong>de</strong>nbalsem, te verkrijgen in <strong>de</strong><br />

natuurvoedingswinkel.<br />

Meer informatie: www.<strong>de</strong>ambachtelijke.nl<br />

het beste smeergenot op planten- en fruitbasis<br />

Citrus verwendouche<br />

Na een ochtenddouche met <strong>de</strong> douchecrème<br />

op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> citrusvrucht <strong>van</strong> Weleda kun<br />

je er weer een hele (hopelijk zonnige) dag<br />

tegenaan. De crème is 100% op natuurbasis.<br />

4 Op <strong>nr</strong>.<br />

Rozig <strong>van</strong> ontspanning<br />

Ook zon<strong>de</strong>r alcohol kun je heerlijke<br />

bodymilk maken. Dit bewijst <strong>de</strong> TRAAY<br />

– bekend <strong>van</strong> haar biologische honing<br />

– met haar verzorgen<strong>de</strong> lotion op<br />

basis <strong>van</strong> rozenolie. On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong><br />

Bee Natural, een zeer uitgebrei<strong>de</strong><br />

productlijn <strong>van</strong> natuurcosmetica<br />

met on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re honing huidmelk.<br />

Uiteraard dierproefvrij ontwikkeld én<br />

geschikt voor veganisten.<br />

De TRAAY bodymilk.<br />

Meer informatie via<br />

www.<strong>de</strong>traay.com<br />

Meer weten?<br />

Scan met je smartphone <strong>de</strong>ze QR-co<strong>de</strong>s!<br />

Nu in één verpakking met<br />

een ook erg fijne citrus<br />

handcrème.<br />

Weleda Citrus<br />

verwendouche.<br />

Te vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />

natuurvoedingswinkel.<br />

05


06<br />

De zeekomkommer<br />

heeft het zwaar<br />

Door Michelle Jonker<br />

Achtergrond<br />

Wie dacht dat komkommers alleen aan een<br />

plant groeien, heeft het mis. De won<strong>de</strong>re<br />

on<strong>de</strong>rwaterwereld herbergt meer dan alleen <strong>de</strong><br />

zeester, <strong>de</strong> zee-egel en het zeepaardje. Ook<br />

<strong>de</strong> zeekomkommer laat zich graag meevoeren<br />

met <strong>de</strong> stroming. Maar <strong>de</strong> zeekomkommer heeft<br />

het zwaar, zo zwaar zelfs dat hij met uitsterven<br />

bedreigd wordt. Want gold hij vroeger alleen in<br />

Azië als <strong>de</strong>licatesse, tegenwoordig weten ook<br />

steeds meer Europeanen <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwaterworm<br />

te waar<strong>de</strong>ren.<br />

Zeekomkommers (Holothuroi<strong>de</strong>a) leven vooral in<br />

<strong>de</strong> zeeën bij Zuidoost-Azië, rond <strong>de</strong> Filippijnen,<br />

Indonesië en Papoea-Nieuw-Guinea. Maar ook<br />

op <strong>de</strong> zeebo<strong>de</strong>m bij Canada, <strong>de</strong> Galapagos<br />

Eilan<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> Seychellen komen komkommers<br />

voor.<br />

Won<strong>de</strong>rlijk beest<br />

Zeekomkommers behoren tot <strong>de</strong> klasse <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> stekelhuidigen, dat maakt ze familie <strong>van</strong><br />

on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> zeester. Ze hebben een lang<br />

en leerachtig lijf. De stekels beschermen <strong>de</strong><br />

piepkleine kieuwen die overal op <strong>de</strong> huid liggen.<br />

Het zijn eigenaardige, komkommervormige<br />

dieren. De kleinste komkommers zijn een millimeter<br />

lang, maar je hebt ook soorten die wel twee meter<br />

kunnen wor<strong>de</strong>n. Eigenlijk bestaat het beestje uit<br />

niet veel meer dan een mond aan <strong>de</strong> bovenkant,<br />

een darmstelsel en een anus aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rkant.<br />

Als er gevaar dreigt kan een zeekomkommer zijn<br />

hele darmstelsel naar buiten gooien. De vijand<br />

eet dit op en <strong>de</strong> zeekomkommer kan ontsnappen.<br />

Binnen enkele dagen heeft hij al zijn uitgespuw<strong>de</strong><br />

organen weer ver<strong>van</strong>gen.<br />

Eet smakelijk!<br />

Echt lekker ziet het langwerpige, stekelige<br />

zeebeest er niet uit. Toch staat <strong>de</strong> zeekomkommer<br />

in Azië al jarenlang op <strong>de</strong> menukaart. Met zijn<br />

zoutige en glibberige smaak geldt het als een<br />

echte <strong>de</strong>licatesse. Maar ook <strong>de</strong> Portugezen en<br />

an<strong>de</strong>re voornamelijk Zuid-Europeanen hebben <strong>de</strong><br />

zilte smaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommer ont<strong>de</strong>kt. Door <strong>de</strong><br />

groeien<strong>de</strong> populariteit in <strong>de</strong> Aziatische en Europese<br />

keukens dreigt <strong>de</strong> zeekomkommer zelfs uit te sterven.<br />

Medicijn<br />

Zeekomkommers doen het niet alleen goed als<br />

lekkernij. Ze bevatten stofjes die gebruikt wor<strong>de</strong>n in<br />

voedingssupplementen. Gedroog<strong>de</strong> exemplaren<br />

zien we ook veel terug in mest of medicijnen. Zo<br />

bevat <strong>de</strong> zeekomkommer <strong>de</strong> stof lectine. Die stof<br />

kan <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> parasieten tegenhou<strong>de</strong>n<br />

die muggen met het malariavirus infecteren.<br />

Ook mensen met gewrichtsproblemen zweren<br />

bij <strong>de</strong> zeekomkommer. Het beestje zit vol met<br />

glucosamine en chondroïtine. Dit zijn belangrijke<br />

bouwstoffen voor <strong>de</strong> aanmaak <strong>van</strong> kraakbeen en<br />

bindweefsel. Deze bouwstoffen zorgen ervoor dat<br />

we soepel bewegen.<br />

Red <strong>de</strong> zeekomkommer!<br />

Om aan <strong>de</strong> enorme vraag naar zeekomkommers<br />

te voldoen, wordt jaarlijks 20.000 tot 40.000 ton<br />

zeekomkommer opgevist. Hierdoor wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />

dieren steeds zeldzamer. Iets waar het Wereld<br />

Voedsel Programma <strong>van</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Naties in<br />

2009 al voor waarschuw<strong>de</strong>.<br />

De on<strong>de</strong>rzoekers pleitten <strong>de</strong>stijds voor<br />

het instellen <strong>van</strong> visquota’s, visverbo<strong>de</strong>n<br />

tij<strong>de</strong>ns het broedseizoen en monitoring <strong>van</strong><br />

zeekomkommerpopulaties. Ook wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />

overhe<strong>de</strong>n in Zuidoost Azië aangespoord om <strong>de</strong><br />

illegale <strong>van</strong>gst te bestrij<strong>de</strong>n.<br />

Helaas zon<strong>de</strong>r resultaat; <strong>de</strong> zeekommer wordt<br />

nog steeds met uitsterven bedreigd. Maar dit is<br />

nou ook typisch is zo’n lelijk beestje dat geen geld<br />

weet binnen te halen met een ‘red <strong>de</strong> bedreig<strong>de</strong><br />

In Azië vindt je zeekomkommer gewoon in <strong>de</strong> schappen<br />

Broccoli met zeekomkommer als <strong>de</strong>licatesse<br />

diersoort campagne’. Een snoezige, zielig kijken<strong>de</strong><br />

pandabeer werkt al snel in op <strong>de</strong> emotie. Een<br />

stekelige, langwerpige zeekomkommer zon<strong>de</strong>r<br />

ogen en oren toch een stuk min<strong>de</strong>r…<br />

Stofzuiger <strong>van</strong> <strong>de</strong> zee<br />

Engelse on<strong>de</strong>rzoekers <strong>de</strong>nken <strong>de</strong> oplossing te<br />

hebben. Ze willen <strong>de</strong> met uitsterven bedreig<strong>de</strong><br />

zeekomkommer gebruiken om <strong>de</strong> zeeën te<br />

red<strong>de</strong>n.<br />

Zeekomkommers leven <strong>van</strong> micro-organismen<br />

en bo<strong>de</strong>mafval. Ze zuigen het op met hun mond<br />

en wor<strong>de</strong>n daarom ook wel <strong>de</strong> stofzuigers <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> zeebo<strong>de</strong>m genoemd. Ze kunnen dus prima<br />

wor<strong>de</strong>n ingezet om <strong>de</strong> vervuiling <strong>van</strong> onze zeeën<br />

tegen te gaan!<br />

Eigenlijk heeft ie<strong>de</strong>reen er baat bij dat <strong>de</strong><br />

zeekomkommers als schoonmakers aan het werk<br />

wor<strong>de</strong>n gezet. De zeeën wor<strong>de</strong>n schoner, <strong>de</strong><br />

zeekomkommer floreert en kan dus ook weer volop<br />

als voedselbron of medicijn wor<strong>de</strong>n gebruikt.<br />

Omdat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwaterwormen gemakkelijk te<br />

kweken zijn, zien <strong>de</strong> Engelse wetenschappers<br />

zelfs een grote kans voor armere lan<strong>de</strong>n. Het<br />

voedseltekort in <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n zou door <strong>de</strong><br />

zeekomkommer kunnen wor<strong>de</strong>n aangepakt. En<br />

zo blijkt maar weer dat ook <strong>de</strong> lelijkste dieren<br />

uitermate nuttig kunnen zijn.<br />

De zeekomkommer kan<br />

zich ver<strong>de</strong>digen tegen<br />

potentiële ‘opeters’.<br />

Weten hoe?<br />

Scan <strong>de</strong>ze QR-co<strong>de</strong>


In <strong>de</strong> eerste <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> <strong>van</strong> dit jaar<br />

verscheen een artikel over <strong>de</strong> honingbij ‘De<br />

honingbij en biodiversiteit: onmisbaar voor elkaar’.<br />

Vanwege <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> bijensterfte gingen we<br />

op zoek naar <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> honingbij voor<br />

mens en natuur. In het artikel is bijenon<strong>de</strong>rzoeker<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> Wageningen Universiteit Tjeerd Blacquière<br />

aan het woord. Hij schetst een inzichtelijk beeld<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> situatie en geeft tevens zijn mening over<br />

<strong>de</strong> oorzaak achter <strong>de</strong> mysterieuze verdwijningen.<br />

Op dit laatste ontving <strong>de</strong> redactie na publicatie uit<br />

verschillen<strong>de</strong> hoeken commentaar. De meningen<br />

over <strong>de</strong> oorzaak achter bijensterfte lopen in<br />

Ne<strong>de</strong>rland nogal uiteen. Jaap Molenaar, voorzitter<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> Bijenstichting, vindt het jammer dat <strong>de</strong><br />

Wageningen Universiteit verwarring sticht in zo’n<br />

serieuze zaak. “De Ne<strong>de</strong>rlandse overheid laat zich<br />

altijd informeren door dit instituut.”<br />

Kort door <strong>de</strong> bocht<br />

Volgens Blacquière ligt <strong>de</strong> oorzaak achter<br />

bijensterfte vooral bij imkers. Het beroep is <strong>van</strong>wege<br />

<strong>de</strong> komst <strong>van</strong> <strong>de</strong> varroamijt moeilijker gewor<strong>de</strong>n,<br />

maar <strong>de</strong> expertise om met <strong>de</strong>ze problemen om<br />

te gaan ontbreekt, meent hij. Molenaar vindt<br />

Blacquière te kort door <strong>de</strong> bocht: “Wij kennen<br />

heel veel imkers en zij hebben allemaal te kampen<br />

met een toenemen<strong>de</strong> sterfte. Zo ook <strong>de</strong> imkers<br />

LEZERSREACTIES<br />

Bijensterfte onze schuld?!<br />

Bijenstichting steekt terug<br />

Door Moniek Verstegen<br />

Tjeerd Blacquière reageert<br />

“Er is een verband aangetoond tussen gedragsstoornissen<br />

bij bijen en neonicotinoï<strong>de</strong>n. Dit is<br />

echter gedaan bij hogere concentraties dan<br />

die in het veld voorkomen. Een verband tussen<br />

<strong>de</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> bijensterfte<br />

is daarmee misschien plausibel maar<br />

niet aangetoond. Wij doen on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong><br />

varroamijt die wereldwijd als <strong>de</strong> voornaamste<br />

oorzaak achter <strong>de</strong> bijensterfte wordt gezien.<br />

Daarnaast doen wij on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong>ze mijt<br />

omdat wij werken in opdracht <strong>van</strong> an<strong>de</strong>ren.<br />

Wij zitten niet in een ivoren toren waar we in het<br />

wil<strong>de</strong> weg kunnen doen wat we willen, al zijn<br />

wij wel bereid om alle soorten experimenten te<br />

verrichten. Dat er daarom sprake zou zijn <strong>van</strong><br />

belangenverstrengeling vind ik een stap te ver.<br />

Wetenschappers zijn gewetensgetrouw en daarnaast<br />

val je als pestici<strong>de</strong>nproducent uitein<strong>de</strong>lijk<br />

door <strong>de</strong> mand als je een scha<strong>de</strong>lijk product op<br />

<strong>de</strong> markt brengt.”<br />

De politiek<br />

Naar aanleiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitzending <strong>van</strong> ZEMBLA<br />

vond er een spoed<strong>de</strong>bat plaats in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />

Kamer. Op 19 april jl. zijn vervolgens een aantal<br />

moties met betrekking tot <strong>de</strong> bijensterfte<br />

aangenomen. Zo zal er on<strong>de</strong>rzoek gedaan<br />

wor<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len<br />

in oppervlaktewater en zal <strong>de</strong> insectenmonitor<br />

wor<strong>de</strong>n voortgezet. Groenlinks en <strong>de</strong> PvdA<br />

verzochten <strong>de</strong> Kamer eveneens een verbod in<br />

te stellen op het gebruik <strong>van</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n<br />

daar waar contact met bijen mogelijk is, totdat<br />

na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> effecten er<strong>van</strong> voor<br />

han<strong>de</strong>n is. Deze motie is aangehou<strong>de</strong>n.<br />

die varroa serieus bestrij<strong>de</strong>n.” De oorzaak <strong>van</strong><br />

bijensterfte is volgens hem ingewikkeld en hij beticht<br />

Wageningen er<strong>van</strong> alle aandacht te richten op<br />

één punt. Hoewel <strong>de</strong> varroamijt wel <strong>de</strong>gelijk voor<br />

problemen zorgt moet ook wor<strong>de</strong>n gekeken naar<br />

an<strong>de</strong>re oorzaken, vindt hij. Zo zorgt <strong>de</strong> terugloop<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> lokale biodiversiteit voor problemen, maar<br />

ook het gebruik <strong>van</strong> landbouwpestici<strong>de</strong>n vormt<br />

een serieuze bedreiging voor bijenvolken.<br />

Belangenverstrengeling<br />

Vooral dit laatste vormt een heikel punt in <strong>de</strong><br />

discussie rondom <strong>de</strong> bijensterfte in Ne<strong>de</strong>rland, zo<br />

blijkt uit een recente aflevering <strong>van</strong> opiniërend<br />

documentaireprogramma ZEMBLA genaamd<br />

‘Moord op <strong>de</strong> Honingbij’. Hierin wordt dui<strong>de</strong>lijk<br />

dat internationale wetenschappers en <strong>de</strong><br />

pestici<strong>de</strong>nindustrie lij<strong>nr</strong>echt tegenover elkaar staan<br />

in <strong>de</strong>ze kwestie. Enerzijds claimen on<strong>de</strong>rzoekers een<br />

causaal verband te hebben aangetoond tussen<br />

een veelgebruikt landbouwgif, <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong><br />

neonicotinoï<strong>de</strong>n, en bijensterfte. An<strong>de</strong>rzijds<br />

blijven producenten <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len een<br />

<strong>de</strong>rgelijke relatie steevast ontkennen. Blacquière<br />

vertelt in het programma dat hij <strong>de</strong> pestici<strong>de</strong>n<br />

niet belangrijk genoeg vindt. Zijn on<strong>de</strong>rzoeksgroep<br />

doet naar eigen zeggen weinig on<strong>de</strong>rzoek naar<br />

het verband en blijft zich richten op <strong>de</strong> varroamijt<br />

07<br />

als voornaamste boosdoener. De Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

regering verbiedt het bestrijdingsmid<strong>de</strong>l niet,<br />

waar an<strong>de</strong>re Europese lan<strong>de</strong>n dat wel doen.<br />

Molenaar vindt het ongelooflijk dat ons land een<br />

afwijken<strong>de</strong> mening heeft en meent dat er sprake is<br />

<strong>van</strong> belangenverstrengeling. In <strong>de</strong> aflevering <strong>van</strong><br />

ZEMBLA wordt dit eveneens gesuggereerd. “Het is<br />

algemeen bekend dat <strong>de</strong> Wageningen Universiteit<br />

contracton<strong>de</strong>rzoek doet voor Bayer (een<br />

producent <strong>van</strong> neonicotinoï<strong>de</strong>n, red.). Daarmee<br />

verlies je ons inziens je onafhankelijke positie als het<br />

gaat om beoor<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> bestrijdingsmid<strong>de</strong>len”,<br />

zegt hij.<br />

“De imkers zijn groten<strong>de</strong>els verantwoor<strong>de</strong>lijk voor<br />

varroabestrijding en <strong>de</strong> lokale politiek zal moeten<br />

werken aan een verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> biodiversiteit.<br />

Maar het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze giftige pestici<strong>de</strong>n<br />

moet hoe dan ook wor<strong>de</strong>n teruggebracht,” zegt<br />

Molenaar. “Voor je het weet staan we onze planten<br />

zelf met plumo’s te bestuiven.”


08<br />

Mes en vork<br />

Scherpe en prikkelen<strong>de</strong> artikelen in het katern over eerlijk en gezond eten.<br />

Serie:<br />

Streekgerechten<br />

Redacteur Renske <strong>de</strong> Zwart en fotograaf Ben Deiman maken <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> maan<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Aar<strong>de</strong> een ron<strong>de</strong> door Ne<strong>de</strong>rland. Ze gaan tij<strong>de</strong>ns hun rondgang op zoek naar bijzon<strong>de</strong>re streekgerechten<br />

en –producten. Wie kent bijvoorbeeld <strong>de</strong> Chaamse Pel, of weet wat Naegelholt is? Verwacht in <strong>de</strong>ze serie enerzijds<br />

het persoonlijke portret <strong>van</strong> <strong>de</strong> gedreven vakman, an<strong>de</strong>rzijds <strong>de</strong> cultuurhistorische achtergrond <strong>van</strong> lokale<br />

voedselbereiding. Daarnaast komt natuurlijk ook het culinaire genieten aan bod: mooie producten en lekker<br />

eten komen smakelijk in beeld, aangevuld met recepten.<br />

Op veel plekken in Ne<strong>de</strong>rland,<br />

maar vooral in Brabant en Limburg,<br />

kun je in <strong>de</strong> maand juni het AAAmenu<br />

op <strong>de</strong> kaart vin<strong>de</strong>n bij<br />

enkele restaurants. Niet zozeer een<br />

streekgerecht, maar een streekmenu dat bestaat<br />

uit Aard-beien, Asperges en Ansjovis. In <strong>de</strong>ze tijd<br />

is namelijk <strong>de</strong> stroom <strong>van</strong> geurige aardbeien <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> kou<strong>de</strong> grond goed op gang, <strong>de</strong> asperges<br />

wor<strong>de</strong>n volop geoogst en in <strong>de</strong> Oosterschel<strong>de</strong><br />

bij Bergen op Zoom wordt er <strong>van</strong>af half mei<br />

ansjovis ge<strong>van</strong>gen. Het was voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>adline<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze krant helaas net niet mogelijk mee te<br />

varen op <strong>de</strong> eerste vissersboten. Dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />

<strong>van</strong> het menu houdt je dus <strong>van</strong> ons tegoed in <strong>de</strong><br />

volgen<strong>de</strong> krant.<br />

Asperges<br />

Dan maar op zoek naar dat an<strong>de</strong>re belangrijke<br />

on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el; <strong>de</strong> asperge. In Ne<strong>de</strong>rland wor<strong>de</strong>n<br />

sinds <strong>de</strong> 19e eeuw op grotere schaal asperges<br />

geteeld. Het oudste nog bestaan<strong>de</strong> gebied<br />

is dat rond Bergen op Zoom, maar sinds <strong>de</strong><br />

Eerste Wereldoorlog is Noord-Limburg het<br />

belangrijkste productiegebied voor asperges. De<br />

aspergeveiling in Grubbenvorst is daar<strong>van</strong> het<br />

centrum. De afgelopen <strong>de</strong>cennia is het gewas<br />

ook in an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>len <strong>van</strong> het land (bijvoorbeeld<br />

Twente en Groningen) doorgedrongen. Waar<br />

zandgrond is, samen met warmte en vocht, kun<br />

je asperges kweken.<br />

Voor onze kennismaking met het aspergesteken<br />

reizen we af naar Limburg waar in <strong>de</strong> bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />

zon langs lang gerekte vel<strong>de</strong>n mannen zich in het<br />

zweet werken. Want het asperge steken is zwaar<br />

Deel 2: Asperges: parels <strong>van</strong> het land<br />

Vóór <strong>de</strong> komkommertijd is het aspergetijd in Ne<strong>de</strong>rland. Deze<br />

parels <strong>van</strong> het land (ook wel het witte goud, koningin <strong>de</strong>r groente<br />

of points d ‘amour genoemd) wor<strong>de</strong>n traditioneel geoogst <strong>van</strong>af <strong>de</strong><br />

twee<strong>de</strong> don<strong>de</strong>rdag <strong>van</strong> april tot <strong>de</strong> langste dag <strong>van</strong> het jaar of tot<br />

24 juni (St. Jan). Voor <strong>de</strong> Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland, <strong>de</strong> culinaire rondreis<br />

langs Ne<strong>de</strong>rlandse streekgerechten en producten, gaan fotograaf<br />

Ben Deiman en redacteur Renske <strong>de</strong> Zwart uiteraard ook langs <strong>de</strong><br />

aspergevel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. Zij troffen daar niet alleen <strong>de</strong> asperges<br />

zelf aan maar maakten ook kennis met een bijzon<strong>de</strong>r smakelijk<br />

streekmenu: het AAA menu.<br />

lichamelijk werk: <strong>de</strong> hele dag<br />

gebukt met <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>.<br />

Er zijn veel Polen aan het werk, omdat <strong>de</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rlandse seizoensarbei<strong>de</strong>r voor zichzelf<br />

toch liever een iets min<strong>de</strong>r zware klus uitzoekt.<br />

Gestaag steken zij <strong>de</strong> asperges; een<br />

korte beweging <strong>van</strong> het mes in <strong>de</strong> grond, op<br />

zoek naar <strong>de</strong> precieze plek waar je <strong>de</strong> asperge<br />

scheidt <strong>van</strong> zijn on<strong>de</strong>rgrondse wortelstelsel. De<br />

asperge is een meerjarige plant, die ongeveer<br />

zeven jaar op het land staat, dus je wilt <strong>de</strong><br />

wortels niet beschadigen. Dan een wippen<strong>de</strong><br />

beweging waardoor <strong>de</strong> asperge uit <strong>de</strong> grond<br />

komt. De geoefen<strong>de</strong> steker doet het voorkomen<br />

alsof <strong>de</strong> asperge door <strong>de</strong> lucht zweeft en <strong>de</strong><br />

aar<strong>de</strong> valt er af. In <strong>de</strong> mand leggen, en door<br />

naar <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong>.<br />

Wit<br />

Intussen vertellen ze ons over <strong>de</strong> groei <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

asperge, hoe <strong>de</strong> bovengrondse plant, met<br />

houtige stengels en zijtakken, afsterft in <strong>de</strong> herfst.<br />

En dat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrondse <strong>de</strong>len overwinteren,<br />

en in <strong>de</strong> lente nieuwe uitlopers vormen. Deze<br />

uitlopers mogen niet boven <strong>de</strong> grond uitkomen.<br />

Ze mogen geen daglicht zien om <strong>de</strong> witte kleur<br />

te behou<strong>de</strong>n. Als <strong>de</strong> uitlopers wel boven <strong>de</strong><br />

grond komen wor<strong>de</strong>n ze groen. Deze asperges<br />

hebben een steviger smaak en hoeven niet te<br />

wor<strong>de</strong>n geschild. Lekker en makkelijk, maar voor<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>licate, zachte smaak moet je toch <strong>de</strong> witte<br />

asperge hebben.<br />

Voor <strong>de</strong> witte asperges wordt <strong>de</strong> grond rond <strong>de</strong><br />

plant ongeveer een halve meter opgehoogd,<br />

zodat <strong>de</strong> scheut die zijn weg omhoog naar<br />

het licht zoekt, geoogst kan wor<strong>de</strong>n voor hij<br />

het oppervlak heeft kunnen bereiken. Daarom<br />

bestaan <strong>de</strong> aspergevel<strong>de</strong>n uit langgerekte<br />

heuvelrijen. De aar<strong>de</strong> wordt boven op <strong>de</strong><br />

aspergeplant geschept om ze tegen het<br />

zonlicht te beschermen, maar nog wel goed bij<br />

<strong>de</strong> wortels te kunnen. Ook wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> meeste<br />

aspergevel<strong>de</strong>n over<strong>de</strong>kt met plastic. Dit heeft als<br />

doel om <strong>de</strong> grond te verwarmen, zodat <strong>de</strong> plant<br />

sneller groeit en meer opbrengst levert, maar<br />

is ook om te voorkomen dat <strong>de</strong> koppen gaan<br />

verkleuren.<br />

Dan is het tijd om het zelf te proberen, na enig<br />

gestuntel en gewroet in <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n we <strong>de</strong><br />

juiste plek en lukt het ons zelfs om <strong>de</strong> asperge<br />

los te steken en omhoog te werken. En als je er<br />

een vindt, zitten er an<strong>de</strong>re in <strong>de</strong> buurt; dan heb<br />

je beet. Maar ons tempo ligt zo laag dat we er<br />

nauwelijks een mandje mee kunnen vullen. Terwijl<br />

<strong>de</strong> ervaren stekers in een ochtend ongeveer 150 kilo<br />

per persoon kunnen opdiepen. Maar toch staan we<br />

trots met een handvol eigen gestoken asperges,<br />

die piepend langs elkaar glij<strong>de</strong>n.<br />

Piepend vers<br />

Het is een teken <strong>van</strong> versheid vertelt <strong>de</strong><br />

aspergesteker: verse asperges kun je zien en<br />

herkennen aan hun enigszins lichte glans.<br />

Ook kun je <strong>de</strong> versheid voelen door met je<br />

vingernagel even in <strong>de</strong> stengel te drukken en<br />

te letten op het vocht dat eruit komt. Maar het<br />

beste is <strong>de</strong> versheid te horen: wrijf twee asperges<br />

tegen elkaar en als ze vers zijn hoor je een<br />

piepend geluid.<br />

We krijgen tot slot <strong>de</strong> tip mee om nooit asperges<br />

bij <strong>de</strong> supermarkt te kopen maar het liefst direct<br />

<strong>van</strong> het land. Het scheelt enorm in kwaliteit.<br />

Ou<strong>de</strong> asperges zijn droog, taai en houterig, hoe<br />

goed je ze ook schilt. Met al <strong>de</strong>ze wijsheid nemen<br />

we afscheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> har<strong>de</strong><br />

werkers op het land die<br />

nog een paar uur voor <strong>de</strong><br />

boeg hebben voordat ze<br />

naar huis gaan om te eten.<br />

Asperges? Ja, natuurlijk!


Foto: Ben Deiman<br />

Foto: Ben Deiman<br />

Asparagus officinalis<br />

De wetenschappelijke naam is Asparagus officinalis<br />

L. De asperge behoort tot <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

lelieachtigen, zoals bijv. lelie, narcis, knoflook en<br />

prei. Het is een meerjarig gewas, dat zo’n zeven<br />

tot tien jaar op hetzelf<strong>de</strong> perceel blijft staan. Het<br />

geslacht asparagus kent zo’n 150 soorten.<br />

Geschie<strong>de</strong>nis<br />

Keizer Augustus zei al rond het begin <strong>van</strong> onze jaartelling: “Je<br />

moet over het oplossen <strong>van</strong> een probleem niet langer doen,<br />

dan <strong>de</strong> tijd die nodig is om asperges te koken...” In <strong>de</strong> paleizen<br />

<strong>van</strong> het ou<strong>de</strong> Rome ston<strong>de</strong>n asperges dus al op het menu.<br />

Maar ook al eer<strong>de</strong>r zijn tekenen gevon<strong>de</strong>n <strong>van</strong> aspergeconsumptie,<br />

in Egypte waar in <strong>de</strong> pirami<strong>de</strong> <strong>van</strong> Sakkara, gebouwd<br />

rond 2750 v Chr., afbeeldingen <strong>van</strong> asperges zijn aangetroffen.<br />

Daarna kwamen <strong>de</strong> Romeinen die <strong>de</strong> groente twee eeuwen<br />

v Chr. al graag en veel aten. Van keizer Julius Caesar wordt<br />

gezegd dat hij veel asperges at omdat hij er <strong>de</strong> energie <strong>van</strong><br />

kreeg die hij nodig had voor zijn veldtochten. En zijn lief<strong>de</strong> voor<br />

Cleopatra zou een extra stimulans krijgen na het nuttigen <strong>van</strong><br />

asperges. Na <strong>de</strong> val <strong>van</strong> het Romeinse Rijk ging ook <strong>de</strong> aspergeteelt<br />

in Europa teloor. Vanaf <strong>de</strong> 15e eeuw kwam <strong>de</strong> aspergeteelt<br />

terug in Europa, meegebracht door <strong>de</strong> Moren, <strong>van</strong>uit<br />

Spanje via Frankrijk naar het Noor<strong>de</strong>n. In West-Europa wordt <strong>de</strong><br />

asperge in 1469 genoemd in een Franse acte, waar <strong>de</strong> asperge<br />

vooral in kloostertuinen werd geteeld.<br />

In Ne<strong>de</strong>rland is <strong>de</strong> asperge sinds <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>leeuwen bekend,<br />

ook al zijn er bewijzen gevon<strong>de</strong>n dat ook in <strong>de</strong> Romeinse tijd in<br />

Ne<strong>de</strong>rland asperges wer<strong>de</strong>n gegeten. In <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw<br />

waren <strong>de</strong> meeste aspergebed<strong>de</strong>n in Groningen en omstreken<br />

te vin<strong>de</strong>n. Het was een chique groente die door welgestel<strong>de</strong>n<br />

in hun tuinen werd gekweekt. In <strong>de</strong> negentien<strong>de</strong> eeuw werd<br />

<strong>de</strong> teelt grootschaliger. De teelt begon in het westen maar<br />

verschoof al snel naar Brabant (Bergen op Zoom en omgeving)<br />

omdat daar <strong>de</strong> beste zandgron<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> asperges te<br />

vin<strong>de</strong>n waren.<br />

Na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> wereldoorlog werd Zuidoost-Ne<strong>de</strong>rland hèt aspergecentrum<br />

<strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. Ook hier was <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juiste<br />

rulle zandgrond, en <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> grote gezinnen met<br />

veel beschikbare arbeidskrachten om <strong>de</strong> asperges te steken.<br />

Weet of maak jij nog een bijzon<strong>de</strong>r streekgerecht of -product? Laat het ons<br />

weten en misschien neemt Renske <strong>de</strong> Zwart het mee in haar Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rland. Tips kun je sturen naar redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

Foto: Ben Deiman<br />

Mes en vork<br />

09


10<br />

Komkommertijd?<br />

Foto: Babette Elise<br />

Komkommersoep<br />

voor 6 personen<br />

• 5 komkommers<br />

• 2 uien, of 4 sjalotjes<br />

• 1,5 l groenten- of krui<strong>de</strong>nbouillon<br />

• olijfolie<br />

• handvol fijngesne<strong>de</strong>n dille en munt<br />

• peper, zout<br />

• scheut room<br />

Schil <strong>de</strong> komkommers en snij ze overlangs<br />

doormid<strong>de</strong>n. Lepel <strong>de</strong> zaadjes eruit en snij het<br />

vruchtvlees in blokjes. Pel <strong>de</strong> uien en snij <strong>de</strong>ze in<br />

kleine stukjes. Bak ze glazig in wat olijfolie. Voeg<br />

er <strong>de</strong> komkommer en <strong>de</strong> krui<strong>de</strong>n aan toe. Giet<br />

er <strong>de</strong> bouillon bij. Breng aan <strong>de</strong> kook en temper<br />

dan het vuur. Dek af en laat nog 15 minuten<br />

zachtjes koken op laag vuur. Pureer <strong>de</strong> soep<br />

met een staafmixer en voeg naar eigen smaak<br />

peper en zout toe. Scheutje room er door en<br />

nog wat dille en munt om te garneren. Kan ook<br />

koud wor<strong>de</strong>n gegeten.<br />

Pimm’s no. 1 (met komkommer)<br />

In Ne<strong>de</strong>rland is dit drankje nauwelijks bekend, maar<br />

als je naar Engeland op vakantie gaat dan kun je<br />

het vast bestellen op een zomers terras, of langs <strong>de</strong><br />

lijn bij <strong>de</strong> paar<strong>de</strong><strong>nr</strong>aces. Van oudsher een drank<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> high society, maar inmid<strong>de</strong>ls ook door<br />

<strong>de</strong> man met <strong>de</strong> pet (of dorst) ont<strong>de</strong>kt. Het is een<br />

alcoholische drank met gin als basis, aangevuld<br />

met een geheim krui<strong>de</strong>nmengsel. Fris en peperig<br />

<strong>van</strong> smaak, en gemengd met limona<strong>de</strong>, fruit en<br />

ijsblokjes is het een i<strong>de</strong>aal zomerdrankje voor een<br />

hete ‘day at the races’. En met komkommer als<br />

onmisbaar ingrediënt!<br />

Foto: Babette Elise<br />

Mes en vork<br />

Door Renske <strong>de</strong> Zwart<br />

Pimm’s no.1<br />

Voor zes personen<br />

• 1 liter Pimm’s<br />

• 1 liter 7-up of ice-tea<br />

• 6 aardbeien<br />

• halve sinaasappel, appel, citroen, in<br />

dunne plakjes met schil<br />

• halve komkommer in dunne plakjes<br />

• 8 à 12 blaadjes munt<br />

Meng <strong>de</strong> Pimm’s met <strong>de</strong> limona<strong>de</strong> in een<br />

grote kom. Snij het fruit in dunne plakjes en<br />

voeg toe, samen met <strong>de</strong> muntblaadjes en<br />

ijsblokjes. Hét drankje voor een feestelijke<br />

gar<strong>de</strong>n party, geserveerd met een grote<br />

schaal komkommersandwiches.<br />

Niks mis mee!<br />

Komkommertijd. Wat zie je voor je? Een verveel<strong>de</strong> redactie met journalisten die hun hoofd voor<br />

zich op het bureau hebben gelegd. Een zuchten<strong>de</strong> reporter die sloom en zwetend verslag doet<br />

<strong>van</strong> een kat die zojuist door <strong>de</strong> brandweer uit een boom is gered. De term verwijst naar perio<strong>de</strong>s<br />

zon<strong>de</strong>r nieuws: <strong>de</strong> politiek is met reces en werkend Ne<strong>de</strong>rland heeft een zonnig strand opgezocht.<br />

Er gebeurt helemaal niets en <strong>de</strong> kranten zijn dun...<br />

Vanuit culinair oogpunt klopt hier natuurlijk helemaal niets <strong>van</strong>; er<br />

groeit en bloeit <strong>van</strong> alles en <strong>de</strong> schappen bij <strong>de</strong> groenteboer<br />

liggen vol. Ja, natuurlijk ook met komkommers. En laat dat<br />

slome, saaie beeld <strong>van</strong> ledigheid nu juist helemaal niet <strong>van</strong><br />

toepassing zijn op <strong>de</strong> komkommer. Die is namelijk fris, fruitig<br />

en frivool!<br />

De komkommer is een sappige en veelzijdige vrucht, verwant<br />

aan meloen en courgette. Ne<strong>de</strong>rland is een <strong>van</strong> <strong>de</strong> grootste<br />

producenten <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommer en we eten er met z’n allen<br />

een heleboel. Omdat het hartig is, lekker in sala<strong>de</strong>s, gestoofd,<br />

in <strong>de</strong> soep of op brood. Culinair journalist Johannes <strong>van</strong> Dam<br />

noemt <strong>de</strong> komkommer gestold water, of water in een staaf,<br />

De oorsprong <strong>van</strong><br />

Komkommertijd<br />

Voor zover bekend is het begrip kom-kommertijd<br />

waarschijnlijk uit het Engels geleend, waar<br />

‘cucumber-time’ in 1700 voor het eerst is<br />

opgetekend, met als betekenis ‘Taylers Holiday,<br />

when they have leave to Play, and Cucumbers<br />

are in Season’. De zomertijd was toen een<br />

slappe tijd voor <strong>de</strong> kleermakers, want <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l<br />

trok <strong>de</strong> stad uit. Men grapte dat kleermakers in<br />

<strong>de</strong> zomermaan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> komkommers moesten<br />

leven bij gebrek aan geld voor duur<strong>de</strong>r voedsel.<br />

De komkommertijd was dus vooral een tijd <strong>van</strong><br />

slappe han<strong>de</strong>l.<br />

In het Ne<strong>de</strong>rlandse taalgebied komt <strong>de</strong><br />

komkommertijd voor het eerst voorbij in 1871,<br />

toen het Nieuws <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Dag schreef: ‘wanneer<br />

begint <strong>de</strong> Komkommertyd?’. En ook Multatuli<br />

had het in 1877 over ‘het hartje <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />

komkommertyd.’<br />

In <strong>de</strong> serieuzere kranten verschijnen in<br />

komkommertijd berichten over kleine diefstallen<br />

en ontsnapte huisdieren, die in <strong>de</strong> rest <strong>van</strong> het<br />

jaar nooit gepubliceerd zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. De kran-<br />

ten zijn dunner dan normaal, op televisie<br />

wor<strong>de</strong>n ou<strong>de</strong> films en series uit het winterseizoen<br />

herhaald. De weinige sportevenementen, zoals<br />

<strong>de</strong> Ron<strong>de</strong> <strong>van</strong> Frankrijk en Wimbledon, wor<strong>de</strong>n<br />

breed uitgemeten.<br />

en zo kun je het ook zien. Een goed en duurzaam alternatief<br />

voor die ellendige plastic flesjes water die ie<strong>de</strong>reen maar<br />

koopt en weggooit. Neem een komkommer mee op reis en<br />

je hebt je waterrantsoen gewoon bij <strong>de</strong> hand. En met die<br />

voedingsstoffen valt het ook best mee; boven op die 95%<br />

water zit in die overige 5% toch nog wat ijzer, magnesium,<br />

kalium en vitamine A, B en C verstopt. Naast een goe<strong>de</strong><br />

dorstlesser is <strong>de</strong> komkommer vooral ook veelzijdig. Op vele<br />

manieren te schillen en te snij<strong>de</strong>n, warm en koud te berei<strong>de</strong>n.<br />

Overal verkrijgbaar en <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> frisse, weinig uitgesproken<br />

smaak ook geliefd bij groentehaten<strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren. Dus laten we<br />

genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> komkommertijd met <strong>de</strong>ze zomerse recepten:<br />

Komkommersandwich<br />

Voor 6 personen<br />

• 1 komkommer<br />

• 4 el roomkaas<br />

• zout<br />

• 1 el (dragon- of witte wijn) azijn<br />

• verse dragon<br />

• verse kervel<br />

• waterkers of tuinkers (naar keuze)<br />

• casino witbrood 12 sne<strong>de</strong>n<br />

Maak <strong>de</strong> komkommer schoon en schil in <strong>de</strong><br />

lengte met een kaasschaaf of dunschiller om<br />

en om een schil er af. Snij vervolgens in heel<br />

dunne plakjes. Besprenkel licht met azijn en<br />

zout en laat 1 uur rusten. Vermeng roomkaas<br />

met fijngesne<strong>de</strong>n dragon en kervel. Besmeer<br />

<strong>de</strong> boterhammen met het roomkaasmengsel.<br />

Ver<strong>de</strong>el op een boterham <strong>de</strong> komkommer,<br />

eventueel met een paar takjes water- of<br />

tuinkers, en leg er een twee<strong>de</strong> boterham op.<br />

De korsten eraf snij<strong>de</strong>n en diagonaal<br />

doorsnij<strong>de</strong>n.<br />

Foto: Babette Elise


Uitgelicht<br />

48 winkels tegelijk<br />

Niet slechts één winkel zetten we dit keer in het<br />

zonnetje, maar in één keer maar liefst 48. Wat<br />

is namelijk het geval? Vanaf <strong>de</strong>ze zomer heten<br />

48 Natuurwinkels in Ne<strong>de</strong>rland Ekoplaza. ‘fris,<br />

duurzaam en toegankelijk, met een assortiment<br />

dat niet an<strong>de</strong>rs is dan <strong>de</strong> traditionele supermarkt’,<br />

claimt het persbericht dat <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

ontving over <strong>de</strong> Ekoplaza vestigingen. Maar wel<br />

alles biologisch, ‘niet langer meer het alternatief,<br />

maar <strong>de</strong> standaard.’ We zijn benieuwd.<br />

Voor alle vestigingen en openingstij<strong>de</strong>n kun je<br />

terecht op www.ekoplaza.nl.<br />

Column: Gerda Verburg<br />

Foto: Dirk Hol<br />

Column<br />

Doet u mee<br />

aan <strong>de</strong><br />

Green Deal?<br />

11<br />

In Ne<strong>de</strong>rland vin<strong>de</strong>n we het <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld dat er ie<strong>de</strong>re dag<br />

voldoen<strong>de</strong> energie beschikbaar is om alle apparatuur draaiend te hou<strong>de</strong>n. Maar<br />

om het <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld te kunnen blijven vin<strong>de</strong>n, moeten we<br />

nu in actie komen. Actie in drie <strong>de</strong>len: energie besparen, energie hergebruiken<br />

en omgroeien <strong>van</strong> fossiele naar hernieuwbare energie. Energie is één <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

negen economische topsectoren <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland. In <strong>de</strong> topsectoren werken<br />

wetenschap, bedrijfsleven en overheid nauw samen in een ‘gou<strong>de</strong>n driehoek’.<br />

Spelers in <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n driehoek vragen zichzelf en an<strong>de</strong>re spelers wat ze voor<br />

elkaar kunnen betekenen. Doel is om nationaal en internationaal op dat gebied<br />

een koppositie voor jaren zeker te stellen. En ie<strong>de</strong>reen weet: kampioen wor<strong>de</strong>n<br />

is prachtig, kampioen blijven een enorme uitdaging. De uitwerking <strong>van</strong> het<br />

topgebied energie is voluit bezig. Binnenkort wordt <strong>de</strong> SDE+ regeling <strong>van</strong> kracht.<br />

In <strong>de</strong>ze Stimuleringsregeling Duurzame Energie krijgen allerlei veelbeloven<strong>de</strong><br />

initiatieven een duwtje in <strong>de</strong> rug om snel uitgerold te wor<strong>de</strong>n. Zo kunnen we meters<br />

maken. Over een paar weken behan<strong>de</strong>len we in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>de</strong> Green<br />

Deal. Aan <strong>de</strong> Green Deal kan ie<strong>de</strong>reen meedoen. De centrale vraag is: wat<br />

kunnen we met elkaar afspreken om energieverbruik te verduurzamen. Het gaat<br />

niet om wetten en regels, maar om ie<strong>de</strong>rs eigen inzet en verantwoor<strong>de</strong>lijkheid.<br />

Een voorbeeld: <strong>de</strong> bewonersvereniging <strong>van</strong> een appartementencomplex legt<br />

zonnepanelen op het dak waarmee meer<strong>de</strong>re woonlagen kunnen wor<strong>de</strong>n<br />

voorzien <strong>van</strong> stroom. Dat mag nu niet zomaar. Daarvoor moeten dus knelregels<br />

wor<strong>de</strong>n geschrapt en spelregels wor<strong>de</strong>n geschapen. Zoiets past in een Green<br />

Deal. Geen extra geld, maar ruimte voor burgers en bedrijven.<br />

Ik verzamel i<strong>de</strong>eën om ze mogelijk te maken. Doe mee, kom met een duurzaam<br />

energie i<strong>de</strong>e! Ga naar www.uwenergie-i<strong>de</strong>e.nl. Dan blijft energiezekerheid ook in<br />

<strong>de</strong> toekomst <strong>de</strong> gewoonste zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereld.<br />

Gerda Verburg<br />

Lid Twee<strong>de</strong> Kamer voor het CDA<br />

Tinkebell is met vakantie<br />

FlowSleeping ontwikkelt slaapsystemen die door hun<br />

zweven<strong>de</strong> ophanging en individuele instelbaarheid,<br />

<strong>de</strong> gebruiker <strong>de</strong> vrijheid geven om naar wens har<strong>de</strong>r<br />

of zachter te liggen, meer of min<strong>de</strong>r aanpassing te geven<br />

aan schou<strong>de</strong>r of heupen en <strong>de</strong> beweging <strong>van</strong> draaien<br />

of veran<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> houding te volgen.<br />

FlowSleeping, De Kloet 12, 5531 MA Bla<strong>de</strong>l,<br />

Tel. 0497 - 387452<br />

www.flowsleeping.nl info@flowsleeping.nl<br />

Open op di - wo - do - vrij. <strong>van</strong> 10.00 - 16.30 uur.<br />

Zat. 10.00 - 13.30 uur. Of op afspraak.<br />

FLOWSLEEPING SLAAPSYSTEMEN, ANDERS DAN ANDERE.


12 Wereldwijd<br />

Het katern over internationale samenwerking. Over mensen, ontwikkelingen, grote én kleine initiatieven.<br />

Groente dankzij<br />

uitbuiting<br />

Hoe<br />

Door Moniek Verstegen<br />

is het mogelijk<br />

dat <strong>de</strong>ze producten<br />

Ne<strong>de</strong>rlandse winkels<br />

bereiken?<br />

Levensmid<strong>de</strong>len moeten duurzaam zijn. Dat is <strong>de</strong> trend. Consumenten vin<strong>de</strong>n het belangrijk dat een kip kan<br />

uitlopen, dat er geen milieuverontreinigen<strong>de</strong> pestici<strong>de</strong>n zijn gebruikt bij het telen <strong>van</strong> appels en dat sojabonen<br />

niet wor<strong>de</strong>n verbouwd op vel<strong>de</strong>n die ten koste <strong>van</strong> tropische oerwoud zijn aangelegd. Goe<strong>de</strong> arbeidsomstandighe<strong>de</strong>n<br />

horen ook in dit rijtje thuis. Kin<strong>de</strong>rarbeid en afpersing zijn geen zaken waar wij aan bij willen dragen.<br />

Supermarkten spelen haarfijn in op <strong>de</strong>ze behoefte <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving en <strong>de</strong> consument. Zij doen er alles aan<br />

om hun imago op te vijzelen met claims over verantwoord on<strong>de</strong>rnemen. Schokkend is het daarom wanneer<br />

het on<strong>de</strong>rzoeksjournalistieke programma KRO Reporter aan <strong>de</strong> bel trekt over Almería, een streek in Zuid-Spanje<br />

waar veel <strong>van</strong> onze groente <strong>van</strong>daan komt. De reportage suggereert dat telers in dit gebied illegale arbei<strong>de</strong>rs in<br />

dienst hebben. Deze werkzoeken<strong>de</strong>, overwegend Afrikaanse immigranten plukken voor een hongerloontje, hebben<br />

geen contract -en dus geen rechten- en wonen in krotten zon<strong>de</strong>r stromend water on<strong>de</strong>r ver<strong>de</strong>r erbarmelijke<br />

omstandighe<strong>de</strong>n. Er bestaat een aanzienlijke kans dat <strong>de</strong>ze telers ook aan Ne<strong>de</strong>rlandse supermarkten leveren.<br />

Hoe kan het toch dat <strong>de</strong>ze producten onze winkels bereiken? Wordt dat dan niet gecheckt?<br />

Hoe controleren supermarkten<br />

zoal arbeidsomstandighe<strong>de</strong>n<br />

bij telers?<br />

Als je op <strong>de</strong> websites <strong>van</strong> supermarkten gaat<br />

rondneuzen kom je er al snel achter dat <strong>de</strong><br />

meesten zijn aangesloten bij het Business<br />

Social Compliance Initiative (BSCI). Dit is een<br />

systeem dat wereldwijd is geïmplementeerd en<br />

eenduidige eisen stelt aan leveranciers. Via BSCI<br />

kunnen bedrijven onafhankelijk laten controleren<br />

of telers mense<strong>nr</strong>echten naleven en respecteren:<br />

in Spanje, an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n in Europa, maar ook<br />

in ontwikkelingslan<strong>de</strong>n. Volgens KRO Reporter<br />

beloven supermarkten <strong>de</strong> klant duurzaamheid<br />

omdat ze <strong>de</strong> BSCI-gedragsco<strong>de</strong> hebben<br />

on<strong>de</strong>rtekend.<br />

René Rombouts, eigenaar <strong>van</strong> het in Spanje<br />

gevestig<strong>de</strong> adviesbureau AgriDesk España,<br />

wijst op nog een an<strong>de</strong>r systeem: het GRASP.<br />

GRASP is een aantal jaren gele<strong>de</strong>n in het<br />

leven geroepen op initiatief <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong><br />

Europese winkelketens, waaron<strong>de</strong>r Lidl, en<br />

maakt <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> een groter, overkoepelend<br />

certificeringssysteem GlobalGAP. Certificeer<strong>de</strong>rs<br />

<strong>van</strong> GRASP gaan bij telers langs en bekijken hoe<br />

<strong>de</strong> sociale richtlijnen wor<strong>de</strong>n nageleefd. Zijn <strong>de</strong>ze<br />

omstandighe<strong>de</strong>n juist dan ont<strong>van</strong>gt <strong>de</strong> teler een<br />

certificering.<br />

Supermarkten proberen dus<br />

wel inzicht te krijgen in <strong>de</strong><br />

werkomstandighe<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />

arbei<strong>de</strong>rs, maar zijn <strong>de</strong>ze<br />

controles waterdicht? Wat zijn<br />

die duurzaamheidclaims nu<br />

eigenlijk waard?<br />

Uit <strong>de</strong> reportage <strong>van</strong> <strong>de</strong> KRO blijkt dat het niet al<br />

te moeilijk is voor een Spaanse teler om illegalen in<br />

dienst te hebben en te leveren aan Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

supermarkten. BSCI controleert namelijk<br />

steekproefsgewijs en richt zich op bedrijven die<br />

in een zogenaamd risicogebied liggen. Spanje<br />

valt daar niet on<strong>de</strong>r. ‘Want,’ zegt BSCI directeur<br />

J. Eggert in <strong>de</strong> reportage, ‘wij gaan er<strong>van</strong> uit dat<br />

Spanje voldoet aan <strong>de</strong> standaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> EU en dat<br />

het dus sociale wetgeving heeft.’<br />

Dit betekent overigens niet dat <strong>de</strong> bedrijven die<br />

wel in het risicogebied liggen –en dus regelmatig<br />

gecontroleerd wor<strong>de</strong>n- vrij zijn <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>rarbeid,<br />

afpersing en dat soort zaken. BSCI kondigt haar<br />

bezoeken namelijk <strong>van</strong> te voren aan, hetgeen<br />

<strong>de</strong> teler natuurlijk alle tijd geeft zijn zaakjes snel<br />

op or<strong>de</strong> te maken. BSCI doet dat naar eigen<br />

zeggen om er zeker <strong>van</strong> te zijn dat <strong>de</strong> teler al zijn<br />

papierwerk klaar heeft liggen.<br />

GRASP lijkt ook geen garantie te geven op een<br />

supermarkt met producten die enkel komen<br />

<strong>van</strong> telers die werkomstandighe<strong>de</strong>n hoog in<br />

het vaan<strong>de</strong>l hebben. Mocht <strong>de</strong>ze gezamenlijke<br />

inspanning lei<strong>de</strong>n tot certificering <strong>van</strong> alle<br />

betrokkenen dan is volgens Rombouts <strong>de</strong><br />

kous nog niet af. ‘De controle is hoofdzakelijk<br />

administratief, want <strong>de</strong> boekhou<strong>de</strong>r is tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />

audit <strong>de</strong> belangrijkste gesprekspartner. Daarmee<br />

krijg je onvoldoen<strong>de</strong> een vinger achter <strong>de</strong><br />

mogelijke aanwezigheid <strong>van</strong> illegalen.’<br />

Het lijkt er dus op dat duurzaamheidclaims <strong>van</strong><br />

onze supermarkten absoluut geen garantie zijn voor<br />

aanvaardbare werkomstandighe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> arbei<strong>de</strong>rs in<br />

<strong>de</strong> teelt.<br />

Moeten supermarkten meer<br />

tijd en geld investeren in een<br />

waterdicht certificeringssysteem?<br />

Rombouts is <strong>van</strong> mening dat het afdwingen<br />

<strong>van</strong> aanvaardbare werkomstandighe<strong>de</strong>n<br />

door supermarkten niet gaat werken. De<br />

sectororganisatie en coöperaties mogen wel<br />

wat meer verantwoor<strong>de</strong>lijkheid nemen, maar<br />

<strong>de</strong> Spaanse regering is naar zijn i<strong>de</strong>e in <strong>de</strong> beste<br />

positie om <strong>de</strong>ze zaken aan te pakken. Uit <strong>de</strong><br />

uitzending <strong>van</strong> KRO Reporter blijkt echter dat<br />

<strong>de</strong> overhe<strong>de</strong>n wel <strong>de</strong>gelijk in <strong>de</strong> gaten hebben<br />

wat er gebeurt, maar <strong>de</strong>sondanks geen actie<br />

on<strong>de</strong>rnemen. Rombouts merkt dit eveneens op:<br />

‘Naar het schijnt loopt <strong>de</strong> tuin<strong>de</strong>r risico op een<br />

hoge boete als op zijn tuinbouwbedrijf illegalen<br />

wor<strong>de</strong>n aangetroffen. Toch heb ik niet <strong>de</strong> indruk<br />

dat die er bovenop zit en dat dit argument<br />

doorslaggevend is om geen illegalen in dienst<br />

te nemen.’ Sven Henze, inkoper binnenlands<br />

product bij groothan<strong>de</strong>l U<strong>de</strong>a, meent dat een<br />

<strong>de</strong>rgelijk waterdicht systeem simpelweg niet<br />

haalbaar is. Zelfs in zijn sector – U<strong>de</strong>a verkoopt<br />

enkel biologisch gecertificeer<strong>de</strong> producten – ziet<br />

hij problemen op dit gebied, en zou hij niet weten<br />

hoe we het in <strong>de</strong> toekomst kunnen voorkomen.<br />

‘Als je aan mij vraagt of ik met hon<strong>de</strong>rd procent<br />

zekerheid kan zeggen dat er bij U<strong>de</strong>a geen<br />

producten liggen waar bijvoorbeeld illegalen aan<br />

mee hebben gewerkt dan kan ik geen ja zeggen.<br />

Wel lijkt het me zeer onwaarschijnlijk.’ U<strong>de</strong>a<br />

verkoopt alleen producten die zijn gecertificeerd.<br />

Zelf gaat hij regelmatig langs bij <strong>de</strong> telers met wie<br />

hij zaken doet. ‘Wij kijken fysiek naar het bedrijf;<br />

hoe is <strong>de</strong> huisvesting en wat voor personeel<br />

loopt er rond. Maar het papierwerk blijft voor<br />

ons on<strong>de</strong>rbelicht. Ik weet niet in hoeverre<br />

certificeer<strong>de</strong>rs daar op letten. Feit blijft dat je nu<br />

eenmaal niet ten alle tij<strong>de</strong>n een certificeer<strong>de</strong>r bij<br />

een teler kunt hebben staan.’<br />

Foto: Joel <strong>van</strong> Houdt


Illegalen in Ne<strong>de</strong>rland<br />

Het lijkt misschien on<strong>de</strong>nkbaar dat het<br />

soort taferelen met illegalen zich eveneens<br />

in Ne<strong>de</strong>rland voordoet, maar ook hier is<br />

het mogelijk. Zo staat <strong>de</strong> affaire met <strong>de</strong><br />

aspergekwekerij in het Brabantse Someren<br />

twee jaar na dato nog diep in het geheugen<br />

gegrift. De eigenares <strong>van</strong> dit bedrijf had<br />

tientallen illegale Roemenen in dienst die ze<br />

on<strong>de</strong>r mensonteren<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n liet<br />

werken en wonen.<br />

Waar komen onze groenten<br />

<strong>van</strong>daan?<br />

Volgens het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zaken<br />

in Spanje exporteer<strong>de</strong> Almería 163.00 ton aan<br />

groente naar Ne<strong>de</strong>rland in het seizoen 2009-<br />

2010. Buiten het seizoen komt vooral veel <strong>van</strong><br />

onze groente uit Spanje. Binnen het seizoen<br />

neemt dat weer af. Dan komt twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />

wat er in <strong>de</strong> groenteschappen te vin<strong>de</strong>n is <strong>van</strong><br />

eigen bo<strong>de</strong>m.<br />

Kopen we veel zon<strong>de</strong>r keurmerk?<br />

De totale voedselbesteding bedroeg vorig<br />

jaar 37,7 miljard; <strong>de</strong> bestedingen aan<br />

producten met een zichtbaar keurmerk of<br />

kenmerk 1,3 miljard. Slechts 3,5 procent <strong>van</strong><br />

alle bestedingen viel dus in <strong>de</strong> categorie<br />

‘duurzamer’. Dit blijkt uit <strong>de</strong> Monitor Duurzaam<br />

Voedsel 2010, onlangs gepubliceerd door het<br />

ministerie <strong>van</strong> Economische Zaken, Landbouw<br />

en Innovatie. Daarentegen besteed<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

consument in 2010 bijna <strong>de</strong>rtig procent<br />

meer aan duurzamer voedsel dan in het jaar<br />

daarvoor, terwijl <strong>de</strong> totale voedselbesteding<br />

amper toenam. Voedselbestedingen wer<strong>de</strong>n<br />

gemeten in supermarkten, speciaalzaken<br />

en <strong>de</strong> ‘out of home sector’. Producten<br />

behoor<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> categorie ‘duurzamer’ als<br />

er een keurmerk of an<strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk kenmerk<br />

aanwezig was.<br />

Bron: LEI, on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el Wageningen UR,<br />

Monitor Duurzaam Voedsel 2010.<br />

Bekijk KRO Reporter:<br />

Het Pact <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stilte<br />

op uitzendinggemist.nl.<br />

Wereldwijd<br />

13


14 Wereldwijd<br />

Door Tom <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek<br />

Ik ben<br />

géén<br />

apostel<br />

Weerman Erwin Kroll bekijkt het klimaatprobleem <strong>van</strong> een positieve kant. “Het broeikaseffect biedt juist kansen.”<br />

Het is volgens Kroll bij uitstek een globaal probleem dat om een gezamenlijke aanpak vraagt. “Hierbij is <strong>de</strong><br />

samenwerking tussen verschillen<strong>de</strong> volkeren en lan<strong>de</strong>n noodzakelijk.” Hoewel <strong>de</strong> shockeren<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> Al<br />

Gore (<strong>de</strong> film An Inconvenient Truth, 2006 red.) volgens Kroll uitstekend gewerkt heeft om het klimaatprobleem<br />

op <strong>de</strong> mondiale kaart te zetten, moeten we nu ver<strong>de</strong>r op een an<strong>de</strong>re manier. “Je moet mensen niet meer bang<br />

maken en afschrikken. Dat kun je niet volhou<strong>de</strong>n.” Door een negatieve opstelling wor<strong>de</strong>n mensen volgens Kroll<br />

eer<strong>de</strong>r apathisch. “Ze <strong>de</strong>nken dan dat het noodlot niet af te wen<strong>de</strong>n is. En dat is een verkeer<strong>de</strong> houding.”<br />

Volgens Kroll is het beter om mensen door educatie op <strong>de</strong> schoonheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> te wijzen en langs <strong>de</strong>ze<br />

weg tot actie aan te sporen.<br />

Vol enthousiasme en met <strong>de</strong> beken<strong>de</strong><br />

handgebaren vertelt Kroll over <strong>de</strong> schoonheid<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> en <strong>de</strong> complexiteit <strong>van</strong> het weer en<br />

klimaat. De gelauwer<strong>de</strong> presentator - die enkele<br />

malen is uitgeroepen tot populairste weerman <strong>van</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rland - viert dit jaar zijn 25-jarig jubileum bij<br />

<strong>de</strong> NOS. In <strong>de</strong> vakantieperio<strong>de</strong> of komkommertijd<br />

weet Kroll als geen an<strong>de</strong>r het humeur <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs te beïnvloe<strong>de</strong>n met zijn<br />

weersvoorspellingen. Aan <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

vertelt Kroll over <strong>de</strong> hoogte- en dieptepunten in<br />

zijn loopbaan. En of hij voor zichzelf een rol ziet<br />

weggelegd als positieve tegenpool <strong>van</strong> Al Gore.<br />

Wat ziet u als uw professionele<br />

hoogtepunten in uw kwart eeuw<br />

als weerman?<br />

“In 1986, toen ik net twee weken op televisie<br />

was, vond <strong>de</strong> ker<strong>nr</strong>amp in Tsjernobyl plaats. Zoals<br />

bekend kwam daar een grote radioactieve<br />

wolk vrij. Bij het KNMI (Koninklijk Ne<strong>de</strong>rlands<br />

Meteorologisch Instituut red.) had<strong>de</strong>n we een<br />

nieuw mo<strong>de</strong>l waarmee we kon<strong>de</strong>n nagaan hoe<br />

<strong>de</strong> stof<strong>de</strong>eltjes hun weg vervolg<strong>de</strong>n door <strong>de</strong><br />

lucht. Gelukkig kon ik <strong>de</strong> mensen in Ne<strong>de</strong>rland<br />

enigszins gerust stellen.<br />

Wat me ook altijd bij zal blijven is <strong>de</strong> datum 16<br />

oktober 1987. Tij<strong>de</strong>ns mijn dienst kwamen er<br />

allerlei verontruste berichten binnen <strong>van</strong> enorme<br />

luchtdrukdalingen boven Spanje, dat kunnen<br />

indicaties zijn voor een storm of zelfs een orkaan.<br />

In Ne<strong>de</strong>rland was windkracht 10 voorspeld. Het<br />

Britse weericoon Michael Fish vertel<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns<br />

het weerbericht op <strong>de</strong> BBC het volgen<strong>de</strong>:<br />

‘<strong>van</strong>daag heeft een vrouw <strong>de</strong> BBC gebeld met<br />

<strong>de</strong> me<strong>de</strong><strong>de</strong>ling dat er een orkaan op komst<br />

is. Maar er is geen re<strong>de</strong>n tot bezorgdheid, er is<br />

namelijk geen orkaan op komst.’ Deze uitspraak<br />

was een gigantische fout! Groot-Brittannië en<br />

Frankrijk wer<strong>de</strong>n getroffen door een orkaan.<br />

Hierbij kwamen in Groot-Brittannië en Frankrijk in<br />

totaal 22 mensen om het leven en zijn 2 miljoen<br />

bomen omgewaaid.”<br />

In 1974 kwam het broeikaseffect<br />

en <strong>de</strong> daarmee gepaard<br />

gaan<strong>de</strong> klimaatproblematiek,<br />

internationaal op <strong>de</strong> agenda te<br />

staan. In uw boek Een warme<br />

wereld, Een positieve kijk op<br />

ons klimaat, vertelt u dat aan<br />

<strong>de</strong> koffietafel <strong>van</strong> het KNMI al<br />

in 1974 een oplossing voor het<br />

broeikaseffect was verzonnen.<br />

Waarom is het probleem anno<br />

2011 nog steeds niet opgelost?<br />

“Het klimaatprobleem staat niet op zichzelf, het<br />

is gekoppeld aan een aantal an<strong>de</strong>re zaken zoals<br />

grondstoffenuitputting en voedselproblematiek.<br />

Ik geloof in groeioplossingen. Al in 1974 zagen<br />

mijn collega’s en ik dat zonne-energie een<br />

belangrijke oplossing kon zijn. Waarom zijn niet<br />

alle huizen <strong>van</strong>af 1974 oost-west gebouwd?<br />

De daken waren dan geschikt om <strong>van</strong><br />

zonnepanelen te voorzien, op het moment dat<br />

<strong>de</strong>ze panelen beter en goedkoper zou<strong>de</strong>n<br />

wor<strong>de</strong>n. En waarom niet <strong>de</strong> uitstoot <strong>van</strong> fossiele<br />

brandstoffen vermin<strong>de</strong>ren door elektrisch rij<strong>de</strong>n<br />

te stimuleren, dachten wij.<br />

Ik geloof niet in vrije marktwerking als het om <strong>de</strong><br />

aanpak <strong>van</strong> het broeikaseffect gaat. Dat moet<br />

je niet aan <strong>de</strong> consument overlaten. Begrijp me<br />

Foto’s: Arla Krikke<br />

goed, ik ben zeker geen communist maar er moet<br />

wel gestuurd wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> politiek. Ie<strong>de</strong>reen<br />

is verantwoor<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> vervuiling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

aar<strong>de</strong>. Ik rijd ook in een auto en heb een koelkast<br />

en een wasmachine. Ik doe net zo hard mee.<br />

Maar <strong>de</strong> regeringen hebben <strong>de</strong> plicht om vooruit<br />

te kijken en <strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> <strong>de</strong> problemen te<br />

sturen. En daarvoor is langetermijnvisie nodig die<br />

over regeringen heen getild moet wor<strong>de</strong>n.<br />

De Ne<strong>de</strong>rlandse regering en eigenlijk alle<br />

regeringen hebben in <strong>de</strong> afgelopen <strong>de</strong>cennia<br />

te weinig gedaan. Gevolg is dat er nu - als we<br />

het tij nog willen keren - stevige maatregelen<br />

moeten wor<strong>de</strong>n genomen die ongetwijfeld op<br />

veel weerstand zullen stuiten. Ik <strong>de</strong>nk hierbij<br />

bijvoorbeeld aan een verbod op gloeilampen en<br />

alle auto’s met een verbrandingsmotor.<br />

Wat ik me afvraag is het volgen<strong>de</strong>: wanneer iets<br />

erg vervuilt en er zijn uitsteken<strong>de</strong> alternatieven,<br />

waarom laten we dan <strong>de</strong> marktwerking toe?<br />

Waarom geen verbod op het vervuilen<strong>de</strong><br />

product, en een verplichting om het alternatief<br />

te produceren? De consument blijft tevre<strong>de</strong>n en<br />

het milieu is er bij gebaat. Ik wil best een schone<br />

auto, een schone koelkast en een schone<br />

wasmachine.’<br />

U heeft een positieve kijk op <strong>de</strong><br />

rol die grote bedrijven zoals Shell<br />

kunnen spelen bij <strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong><br />

het broeikaseffect. Dit terwijl <strong>de</strong><br />

grote bedrijven in <strong>de</strong> publieke<br />

opinie juist <strong>de</strong> boemannen zijn.<br />

Legt u dat eens uit?<br />

“Kijk, grote bedrijven willen geld verdienen.<br />

Ik <strong>de</strong>nk dat het grote jongens zoals Shell


uitein<strong>de</strong>lijk niet uitmaakt of ze hun geld verdienen<br />

met fossiele brandstoffen of duurzame energie. Ze<br />

willen gewoon geld verdienen. Je ziet al dat Shell<br />

bezig is met projecten rond duurzame energie.<br />

Heikel punt blijft natuurlijk het omslagmoment.<br />

Wanneer vindt <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong> fossiele<br />

brandstoffen naar duurzame energie werkelijk<br />

plaats? Pessimisten zullen wijzen op <strong>de</strong> kosten.<br />

Afgezet tegen fossiele brandstoffen stellen zij dat<br />

<strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> duurzame energie enorm<br />

veel geld kost. De kosten zitten dan vooral in <strong>de</strong><br />

aanleg <strong>van</strong> een infrastructuur en <strong>de</strong> distributie<br />

<strong>van</strong> duurzame energie. Bijvoorbeeld een netwerk<br />

<strong>van</strong> oplaadpunten voor elektrische auto’s. Maar<br />

wat zijn <strong>de</strong> ontwikkelingskosten voor fossiele<br />

brandstoffen geweest, als je rekent <strong>van</strong>af het<br />

begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> industriële revolutie? Daar hoor je<br />

nooit iemand over.<br />

De bescherming <strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> kent wat mij betreft<br />

geen prijs. Uitein<strong>de</strong>lijk zal <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong><br />

duurzame energie goedkoper zijn dan die <strong>van</strong><br />

fossiele brandstoffen. Maar dat kun je pas over<br />

50 jaar met zekerheid zeggen.”<br />

Ziet u voor uzelf een rol weggelegd als<br />

positieve tegenpool <strong>van</strong> Al Gore?<br />

“Ik ben géén apostel. Wel heb ik een paar jaar<br />

gele<strong>de</strong>n een boek geschreven (Een warme wereld,<br />

2007 red.) waarin ik mijn positieve kijk op ons klimaat<br />

heb beschreven. Natuurlijk ben ik doordrongen<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> urgentie <strong>van</strong> het broeikaseffect en<br />

klimaatveran<strong>de</strong>ringen. Maar ik <strong>de</strong>nk niet dat ik <strong>de</strong><br />

aangewezen persoon ben om mensen te mobiliseren.<br />

Ik <strong>de</strong>nk sowieso dat jonge mensen niet op mij zitten te<br />

wachten als presentator <strong>van</strong> een televisieprogramma<br />

waarin ik <strong>de</strong> schoonheid en complexiteit <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

aar<strong>de</strong> en het klimaat bespreek, ook al heb ik in het<br />

verle<strong>de</strong>n met veel plezier televisieseries gemaakt zoals<br />

Noodweer (NCRV 2007 red.), Klimaat in Beeld (Teleac<br />

1998 red.) en De Wereld <strong>van</strong> het Weer (Teleac 1995<br />

red.). Ik vind het jammer dat mensen zoals Wubbo<br />

Ockels - dus mensen met prachtige i<strong>de</strong>eën zoals het<br />

plaatsen <strong>van</strong> zonnepanelen op <strong>de</strong> Afsluitdijk - weinig<br />

aandacht krijgen. Dan <strong>de</strong>nk ik: waar is <strong>de</strong> VOCmentaliteit<br />

in dit land, als het om het omarmen <strong>van</strong><br />

technische en duurzame innovatie gaat?”<br />

NL-BIO-01<br />

EU/non-EU agriculture<br />

Wereldwijd<br />

15


Ga terug naar <strong>de</strong> bron<br />

en bezoek een<br />

biologisch-dynamische boer<br />

Demeter is het keurmerk voor biologisch-dynamische bedrijven. Boeren en tuin<strong>de</strong>rs die <strong>de</strong><br />

bron vormen waar later <strong>de</strong> biologische landbouw uit is voortgekomen. Demeter gaat ver<strong>de</strong>r<br />

dan EKO. Er zijn hogere eisen voor het sluiten <strong>van</strong> kringlopen <strong>van</strong> mest en voer op het eigen<br />

bedrijf, voor dierenwelzijn, maar ook in <strong>de</strong> verwerking die zo puur mogelijk is.<br />

U kunt tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Lekker naar <strong>de</strong> Boer dagen <strong>de</strong> hiermee verbon<strong>de</strong>n levenskwaliteit proeven en ervaren.<br />

Ga terug naar <strong>de</strong> bron en kijk op www.lekkernaar<strong>de</strong>boer.nl voor <strong>de</strong>elnemen<strong>de</strong> Demeter-bedrijven in uw regio<br />

of op www.stichting<strong>de</strong>meter.nl . Producten met Demeter keurmerk vindt u in <strong>de</strong> biologische speciaalzaken.<br />

Elke week een tas<br />

met biologische<br />

groenten en fruit<br />

<strong>van</strong> het seizoen<br />

www.odin.nl


Zonnehoeve<br />

Door Teka Kappers<br />

Het landbouwseizoen is weer begonnen en<br />

hoe! Alles liep vroeg uit: planten, bomen<br />

en krui<strong>de</strong>n. Na een lange warme en droge<br />

perio<strong>de</strong> is het voor boeren een hele klus om<br />

<strong>de</strong> gewassen te voorzien <strong>van</strong> voldoen<strong>de</strong><br />

water. Het vereist maatwerk om alles goed<br />

op elkaar af te stemmen. Het hooi en-<br />

kuilseizoen is gestart: hét moment om een<br />

goed maaischema te maken zodat alles<br />

goed is voorbereid voor komen<strong>de</strong> winter.<br />

Bij het vroege voorjaar horen natuurlijk weer<br />

koeien in <strong>de</strong> wei. Dit belangrijke fenomeen<br />

hebben we dit jaar gekoppeld aan <strong>de</strong><br />

evenementendag ‘Boer zoekt Burger’,<br />

een initiatief waarbij we <strong>de</strong> verbinding<br />

willen maken tussen consumenten en<br />

boerenbedrijven. Ie<strong>de</strong>reen kan zo kennis<br />

maken met activiteiten en producten op en<br />

rond <strong>de</strong> boer<strong>de</strong>rij. Ook Zonnehoeve stel<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>uren open.<br />

Demeter<br />

17<br />

Op 18 en 19 juni zijn er <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke open dagen <strong>van</strong> Biologica waarop<br />

biologische bedrijven het publiek welkom heten. Zonnehoeve is geopend op 19<br />

juni <strong>van</strong> 10.00 tot 16.00 uur en presenteert zich daarbij als een multifunctioneel<br />

landbouwbedrijf. Voor Zonnehoeve betekent <strong>de</strong>elname aan <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke open<br />

dag te laten zien, proeven, beleven en ervaren dat biologisch dynamische<br />

landbouw echt <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze tijd is. De dag wordt gevuld met verschillen<strong>de</strong><br />

activiteiten voor jong en oud. Tij<strong>de</strong>ns rondleidingen wordt uitgelegd waarom<br />

Zonnehoeve op biologisch dynamische wijze wil werken en <strong>de</strong> verbinding wil<br />

maken met verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>elon<strong>de</strong>rnemingen zoals akkerbouw, veeteelt,<br />

tuin<strong>de</strong>rij, bakkerij, webwinkel, natuurbeheer, jeugdzorg en dagbesteding.<br />

In <strong>de</strong>ze tijd vormen verantwoord economisch herstel en maatschappelijke<br />

betrokkenheid een leidraad voor ons bestaan op aar<strong>de</strong> en kunnen we <strong>de</strong> juiste<br />

keuzes maken. Biologisch dynamische landbouw is daarbij een belangrijke,<br />

bewuste keuze. De centrale vraag hierbij is hoe we een leefbare planeet<br />

doorgeven aan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> generatie zodat <strong>de</strong>ze ook <strong>de</strong> vrijheid heeft haar<br />

verantwoor<strong>de</strong>lijkheid te nemen. Hierbij geldt: absolute vrijheid bestaat niet, wel<br />

<strong>de</strong> vrijheid om te kiezen en daarnaar te leven.<br />

Mooiste plekjes: Mijzenpol<strong>de</strong>r<br />

De rubriek ‘Mooiste Plekjes’ besteedt aandacht aan <strong>de</strong> plekken<br />

die lezers het meest kunnen bekoren. Stuur daarom een foto, met<br />

vermelding <strong>van</strong> <strong>de</strong> plek in Ne<strong>de</strong>rland waar <strong>de</strong>ze is genomen, naar<br />

redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>. De mooiste foto plaatsen we en jij krijgt<br />

een Kaart <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> – goed voor 25 procent korting in talloze<br />

restaurants in heel Ne<strong>de</strong>rland – <strong>van</strong> ons kado.<br />

De winnen<strong>de</strong> foto is ditmaal <strong>van</strong> Eit Klein uit Heiloo. Hij geeft een impressie <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Mijzenpol<strong>de</strong>r, vlakbij het plaatsje Schermerhorn in Noord-Holland. Vogels als <strong>de</strong><br />

scholekster, <strong>de</strong> grutto, <strong>de</strong> tureluur, <strong>de</strong> kievit, <strong>de</strong> slobeend en <strong>de</strong> veldleeuwerik zijn in dit<br />

gebied in overvloed te bewon<strong>de</strong>ren. De pol<strong>de</strong>r bevat een aantal leuke kanoroutes en<br />

is ook makkelijk te bewan<strong>de</strong>len.<br />

De geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r staat in het teken <strong>van</strong> <strong>de</strong> strijd tegen het<br />

oprukken<strong>de</strong> water en <strong>de</strong> uitdaging om <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r droog te hou<strong>de</strong>n. De zeventien<strong>de</strong>eeuwse<br />

molens op <strong>de</strong> foto, gebouwd om met windkracht overtollig water weg te<br />

pompen, zijn daar het dui<strong>de</strong>lijke bewijs <strong>van</strong>. Toch werd <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r in 1889 nog getroffen<br />

door een overstroming. Een gevolg <strong>van</strong> een gebrek aan eensgezindheid bij <strong>de</strong><br />

verschillen<strong>de</strong> partijen die verantwoor<strong>de</strong>lijk waren voor het on<strong>de</strong>rhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> ringdijk<br />

om <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r.<br />

Sinds 2007 is <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r een aardkundig monument. Sindsdien is het gebied<br />

beschermd tegen nieuwbouw<br />

en wordt het waterpeil er hoog<br />

gehou<strong>de</strong>n, belangrijk voor het<br />

in stand hou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het unieke<br />

karakter <strong>van</strong> dit laagveengebied.<br />

Meer weten? Lees dan het boek ‘De<br />

Mijzenpol<strong>de</strong>r: duizend jaar veen en<br />

water’ <strong>van</strong> auteur Dick Mantel.<br />

De Mijzenpol<strong>de</strong>r: duizend jaar veen<br />

en water’. Dick Mantel, uitgeverij<br />

Verloren, Hilversum; ISBN 90-6550-844-<br />

9, via boekhan<strong>de</strong>l of info@verloren.nl


18<br />

Catwalk<br />

Het trendy katern vol scoops en diepgang in <strong>de</strong> jungle <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong><br />

Kleding <strong>van</strong> biokatoen, bamboe, gerecycled polyester en hennep wordt steeds gewoner. Ook<br />

kringloopwinkels en kledingruilfeesten zijn populair<strong>de</strong>r dan ooit. Maar hoe stijlvol zijn slow fashion,<br />

veganistische schoenen, en gerecycle<strong>de</strong> accessoires nu eigenlijk? De <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

biedt met Catwalk een gids door <strong>de</strong> jungle <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong>.<br />

Duurzame<br />

Ook in komkommertijd doen zich ontwikkelingen voor, die een<br />

prominente plek op <strong>de</strong> voorpagina’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> kranten verdienen.<br />

Zo is het nieuws dat sociale werkplaatsen in ons land ingrijpen<strong>de</strong><br />

bezuinigingen te wachten staan, bepaald niet rijp voor <strong>de</strong><br />

vergetelheid.<br />

Door Lynsey Dubbeld<br />

De gesubsidieer<strong>de</strong> arbeidsvoorzieningen voor<br />

mensen met een beperking zijn niet alleen<br />

goed voor arbeidsreïntegratie, maar ook voor<br />

het milieu én voor mo<strong>de</strong>minnend Ne<strong>de</strong>rland.<br />

Zullen <strong>de</strong> aangekondig<strong>de</strong> kostenbesparingen<br />

<strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>productie in sociale<br />

werkplaatsen een halt toe roepen?<br />

Lokale productie, die <strong>de</strong> ecologische voetafdruk<br />

verkleint. Een fatsoenlijke werkplek, die<br />

werknemers bovendien een toekomstperspectief<br />

biedt. Kleine oplagen die met <strong>de</strong> hand wor<strong>de</strong>n<br />

gemaakt. Dat zijn kort gezegd <strong>de</strong> unique<br />

selling points <strong>van</strong> sociale werkplaatsen, <strong>de</strong><br />

Ne<strong>de</strong>rlandse werkvoorzieningen voor mensen<br />

met een zogenoem<strong>de</strong> ‘ afstand tot <strong>de</strong><br />

arbeidsmarkt’, zoals visueel of verstan<strong>de</strong>lijk<br />

beperkten. Duurzame mo<strong>de</strong>bedrijven weten <strong>de</strong><br />

sociale werkplaatsen steeds vaker te vin<strong>de</strong>n. En<br />

dat levert mooie kleding, siera<strong>de</strong>n, tassen en<br />

accessoires op.<br />

Afdankertjes<br />

Het Ne<strong>de</strong>rlandse merk Chatoui ontwerpt en<br />

verkoopt tassen, siera<strong>de</strong>n, sjaals, keukenschorten<br />

en an<strong>de</strong>re hippe producten die zijn gemaakt <strong>van</strong><br />

gebruikte materialen. De afdankertjes wor<strong>de</strong>n<br />

verzameld via kringloop- of inzamelingsbedrijven<br />

en via donaties <strong>van</strong> bedrijven of particulieren. De<br />

nieuwe creaties wor<strong>de</strong>n in elkaar gezet in sociale<br />

mo<strong>de</strong><br />

uit sociale werkplaatsen<br />

werkplaatsen in Ensche<strong>de</strong> en Mid<strong>de</strong>lburg.<br />

´We kiezen nadrukkelijk voor lokale productie,<br />

omdat wij werken met gebruikte en<br />

afgedankte materialen uit Ne<strong>de</strong>rland. Dan<br />

vin<strong>de</strong>n we het niet logisch om dat materiaal<br />

te verschepen naar een ver productieland<br />

en vervolgens weer terug te laten sturen naar<br />

Ne<strong>de</strong>rland´, zegt Katja Staring <strong>van</strong> Chatoui.<br />

Ook reWrap, een jong accessoirelabel dat<br />

composteerbare sleeves voor laptops en<br />

mobieltjes maakt, kiest uit duurzaamheidsoverwegingen<br />

voor <strong>de</strong> sociale werkplaatsen.<br />

´Wij werken volgens het principe <strong>van</strong> cradle<br />

to cradle en daarom streven we naar 100%<br />

sociale productie´, vertelt Erica Bol, die het<br />

bedrijf vorig jaar samen met haar broer<br />

Juliaan oprichtte. ´Verantwoor<strong>de</strong> productie<br />

kan natuurlijk ook in het buitenland, als <strong>de</strong><br />

werkomstandighe<strong>de</strong>n goed zijn en er geen<br />

kin<strong>de</strong>rhandjes aan te pas komen. Maar het<br />

is leuk om verantwoor<strong>de</strong> productie extra<br />

te kunnen benadrukken door werk uit te<br />

beste<strong>de</strong>n aan sociale werkplaatsen, waar<br />

mensen kans hebben op een volwaardige<br />

toekomst in onze maatschappij. Bovendien<br />

willen we in Ne<strong>de</strong>rland produceren om onze<br />

ecologische voetafdruk zo klein mogelijk<br />

hou<strong>de</strong>n – en dan is <strong>de</strong> sociale werkplaats een<br />

voor <strong>de</strong> hand liggen<strong>de</strong> optie.´<br />

Enge verhalen<br />

Het kabinet heeft plannen om ingrijpend te<br />

bezuinigen op <strong>de</strong> financiering <strong>van</strong> sociale<br />

werkplaatsen. Volgens berekeningen <strong>van</strong><br />

het Centraal Planbureau zullen, als <strong>de</strong><br />

voorgenomen bezuinigingen in <strong>de</strong> sector<br />

doorgaan, over tien jaar nog zo’n 35.000<br />

mensen met lichamelijke, verstan<strong>de</strong>lijke<br />

of psychische beperkingen bij <strong>de</strong> sociale<br />

werkvoorziening aan het werk zijn. Nu zijn dat<br />

er 100.000. ´Alle enge verhalen over Chinese<br />

kin<strong>de</strong>ren die dag en nacht in naaiateliers<br />

werken, moedigen mij alleen maar aan<br />

om hier mee door te gaan´, reageert Ellen<br />

Willink, die <strong>de</strong> kleding en accessoires <strong>van</strong><br />

haar duurzame mo<strong>de</strong>merk laat maken<br />

in sociale werkplaatsen in Mid<strong>de</strong>lburg en<br />

Den Haag. ´De mensen op een sociale<br />

werkplaats wor<strong>de</strong>n goed verzorgd en<br />

er is aandacht voor hun problematiek,<br />

hoe uiteenlopend die ook is.´Willink, wier<br />

ontwerpatelier is gevestigd in Den Bosch,<br />

zag al vóór <strong>de</strong> bezuinigingsplannen <strong>van</strong> het<br />

kabinet dat <strong>de</strong> sociale werkvoorzieningen<br />

het moeilijk had<strong>de</strong>n. ´Ik merkte dat er<br />

ateliers aan het sluiten waren omdat ze te<br />

weinig werk had<strong>de</strong>n. Dat had te maken met<br />

<strong>de</strong> concurrentie uit het buitenland, waar<br />

vaak goedkoper wordt geproduceerd.´


Ook Chatoui ziet <strong>de</strong> dreiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> internationale concurrentie.<br />

Katja Staring: ´Het arbeidsloon in Ne<strong>de</strong>rland ligt hoger dan in<br />

lagelonenlan<strong>de</strong>n en dat maakt onze producten dus duur<strong>de</strong>r.´<br />

Bijzon<strong>de</strong>re gevallen<br />

De mo<strong>de</strong>bedrijven waar <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> mee sprak, <strong>de</strong>nken<br />

niet dat <strong>de</strong> voorgenomen bezuinigingsoperatie hun samenwerking<br />

met <strong>de</strong> sociale werkplaatsen onmid<strong>de</strong>llijk in gevaar zal brengen. Een<br />

echt probleem zou pas ontstaan als <strong>de</strong> werkvoorzieningen en masse<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>uren zou<strong>de</strong>n sluiten of als <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> textielaf<strong>de</strong>lingen<br />

onbemand zou<strong>de</strong>n raken. Toch houdt het on<strong>de</strong>rwerp <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers<br />

bezig.<br />

´Ik zou het verschrikkelijk zon<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n als er werknemers ontslagen<br />

zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n’, zegt Katja Staring <strong>van</strong> Chatoui. ‘Het gaat vaak<br />

om bijzon<strong>de</strong>re gevallen, zoals een dove mevrouw, een Surinaamse<br />

kleermaker <strong>van</strong> 61, een ernstig lichamelijk beperkte jongen in<br />

een rolstoel, of iemand met een psychiatrisch verle<strong>de</strong>n. Deze<br />

mensen zou<strong>de</strong>n an<strong>de</strong>rs nooit een normale baan kunnen krijgen<br />

en dreigen nu thuis achter <strong>de</strong> geraniums te belan<strong>de</strong>n.’ Niet alleen<br />

werknemers op leeftijd zou<strong>de</strong>n onaangenaam getroffen wor<strong>de</strong>n bij<br />

bezuinigingsron<strong>de</strong>s; er werken ook jongeren in <strong>de</strong> gesubsidieer<strong>de</strong><br />

arbeidsvoorzieningen. ‘Bij een an<strong>de</strong>re werkplaats waar ik mee werk<br />

zijn veel jongeren in dienst die een moeilijke start hebben gehad. Zij<br />

leren arbeidsdiscipline en een vak en kunnen zo uitein<strong>de</strong>lijk een goe<strong>de</strong><br />

positie in <strong>de</strong> maatschappij bemachtigen. Ik vind dat ie<strong>de</strong>reen recht<br />

heeft op werk en we willen in dit land toch dat zoveel mogelijk mensen<br />

werken?´<br />

Ellen Willink gelooft dat <strong>de</strong> sociale werkplaatsen, als tegenhangers <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> snelle, fabrieksmatige confectie, in <strong>de</strong> toekomst hun bestaansrecht<br />

behou<strong>de</strong>n. Toch kan er ook ruimte komen voor nieuwe initiatieven.<br />

‘Ik zie al allerlei projecten ontstaan, die zich bezig hou<strong>de</strong>n met<br />

kledingproductie met mensen met een afstand tot <strong>de</strong> arbeidsmarkt.<br />

Dit probeer ik nu in Den Bosch voor elkaar te krijgen, waar ik <strong>de</strong><br />

werknemers ook een opleiding wil bie<strong>de</strong>n.’ Ook reWrap is als gevolg<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> dreigen<strong>de</strong> perikelen in <strong>de</strong> sociale werkplaatsen aan het kijken<br />

bij an<strong>de</strong>re ateliers, zoals projecten waar allochtone vrouwen met een<br />

taalachterstand een ontmoetingsplek en werkervaringsplaats wordt<br />

gebo<strong>de</strong>n.<br />

Schappelijke prijs<br />

Moeten groene fashionista’s zich zorgen maken over <strong>de</strong> toekomst<br />

<strong>van</strong> mo<strong>de</strong> die wordt gemaakt in sociale werkplaatsen? Erica Bol <strong>van</strong><br />

reWrap ziet <strong>de</strong> werkvoorzieningen niet zo snel verdwijnen. ‘Sociale<br />

werkplaatsen bie<strong>de</strong>n voor verschillen<strong>de</strong> partijen een mooie manier<br />

<strong>van</strong> werken: voor mensen die er werkervaring opdoen, en voor<br />

on<strong>de</strong>rnemers die lokaal willen werken. Dat is een mooie combinatie.’<br />

Voor starten<strong>de</strong> bedrijven kan <strong>de</strong> sociale werkvoorziening zelfs<br />

essentieel zijn, want zij kunnen er voor een schappelijke prijs kleine<br />

collecties laten maken. Ellen Willink: ‘Het is bij reguliere fabrieken vaak<br />

niet mogelijk om productie te laten uitvoeren in kleine oplages. En áls<br />

een confectieatelier het al doet, dan is dat heel erg duur - kleding<br />

is dan voor <strong>de</strong> consument gewoon niet meer te betalen.’ Ook Katja<br />

Staring <strong>van</strong> Chatoui ziet dat starters dankzij het bestaan <strong>van</strong> sociale<br />

werkplaatsen hun on<strong>de</strong>rneming <strong>van</strong> <strong>de</strong> grond kunnen tillen. ‘Misschien<br />

moeten <strong>de</strong> werkplaatsen dat zelf ook meer uitdragen. Ze zijn wellicht<br />

te beschei<strong>de</strong>n over hun rol.’<br />

Extra aandacht<br />

Voor duurzame mo<strong>de</strong>bedrijven blijft <strong>de</strong> mogelijkheid om lokaal te produceren<br />

een aanlokkelijk perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> sociale werkplaatsen. ‘Het is essentieel<br />

voor het vermin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> ecologische voetafdruk dat je dichterbij<br />

<strong>de</strong> wereld om je heen staat en begrijpt wat hier speelt. Het belang<br />

<strong>van</strong> het lokale kwaliteitsproduct heeft <strong>de</strong> toekomst – en dus sociale<br />

werkplaatsen ook,’ aldus Erica Bol <strong>van</strong> reWrap. Katja Staring <strong>van</strong><br />

Chatoui roemt <strong>de</strong> persoonlijke bena<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> werkplaatsen. ‘Wij<br />

hebben tamelijk bewerkelijke producten, omdat we steeds weer met<br />

an<strong>de</strong>re stoffen werken. Dat kost dus nogal wat extra aandacht – en<br />

die krijgen we gelukkig ook <strong>van</strong> onze productiepartners.’<br />

Foto: Nicolien <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Brom<br />

Catwalk<br />

19<br />

‘Ik zou het<br />

verschrikkelijk<br />

zon<strong>de</strong> vin<strong>de</strong>n<br />

als er werknemers<br />

ontslagen zou<strong>de</strong>n<br />

wor<strong>de</strong>n’<br />

Panir, een heerlijke vleesver<strong>van</strong>ger<br />

nu ook <strong>van</strong> schapenmelk!<br />

Panir <strong>de</strong> perfecte vleesver<strong>van</strong>ger:<br />

• is een unieke kaassoort<br />

gemaakt <strong>van</strong> biologische<br />

melk en citroenzuur.<br />

• smelt niet en kan wor<strong>de</strong>n<br />

gebakken, gefrituurd of<br />

gegrild.<br />

• heeft een romige en neutrale<br />

smaak, kin<strong>de</strong>ren zijn er<br />

gek op.<br />

• is zuiver, voedzaam en<br />

makkelijk te berei<strong>de</strong>n.<br />

Heilige Koe<br />

panir <strong>van</strong> koemelk<br />

Heilige Schaap<br />

panir <strong>van</strong> schapenmelk<br />

Te koop bij uw natuurvoedingswinkel.<br />

Zie ook www.panir.nl voor recepten.


20 Catwalk<br />

H&M’s Conscious Collection: lang leve<br />

gerecycled polyester?<br />

Sinds 14 april 2011 ligt <strong>de</strong> Conscious Collection <strong>van</strong> H&M in <strong>de</strong> winkels. Is dat breaking news, of een bericht dat<br />

alleen in komkommertijd <strong>de</strong> pagina’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> haalt? Het is in ie<strong>de</strong>r geval opmerkelijk dat<br />

bij <strong>de</strong> Zweedse keten voor het eerst een doorlopend assortiment verantwoor<strong>de</strong> kleding in <strong>de</strong> schappen hangt.<br />

En minstens zo vermel<strong>de</strong>nswaardig is dat in <strong>de</strong> Conscious Collection niet alleen het inmid<strong>de</strong>ls alom beken<strong>de</strong><br />

biokatoen figureert, maar ook gerecycled polyester. Wordt het grootschalig hergebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze synthetische stof<br />

misschien wel <strong>de</strong> toekomst <strong>van</strong> groene mo<strong>de</strong>?<br />

Door Lynsey Dubbeld<br />

Hoewel H&M niet bepaald bekend<br />

staat als voorvechter <strong>van</strong> maat-<br />

schappelijk verantwoord on<strong>de</strong>rnemen,<br />

verschijnen er wel steeds meer<br />

kledingstukken <strong>van</strong> verantwoord textiel in<br />

<strong>de</strong> winkels <strong>van</strong> <strong>de</strong> Zweedse mo<strong>de</strong>gigant.<br />

Het bedrijf streeft er bijvoorbeeld naar om tot<br />

2013 het gebruik <strong>van</strong> biologisch katoen met 50<br />

procent per jaar te vergroten. Het is dan ook<br />

niet verwon<strong>de</strong>rlijk dat <strong>de</strong> Conscious Collection<br />

mo<strong>de</strong>-items <strong>van</strong> biokatoen bevat. Daarnaast is bij<br />

H&M on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re ecologische wol, biologisch<br />

linnen en – vooral in <strong>de</strong> Conscious Collection –<br />

een heleboel gerecycled polyester te vin<strong>de</strong>n.<br />

Daarmee on<strong>de</strong>rscheidt H&M zich <strong>van</strong> an<strong>de</strong>re<br />

grote ketens, zoals C&A en Walmart, die in hun<br />

duurzame collecties vooral gebruik maken <strong>van</strong><br />

biologisch katoen.<br />

Imagoprobleem<br />

Terwijl stoffen zoals katoen, linnen en wol bekend<br />

staan als natuurlijk en comfortabel, kampt<br />

polyester met een imagoprobleem. Maar anno<br />

2011 is het beeld <strong>van</strong> stug, slecht a<strong>de</strong>mend,<br />

goedkoop ogend polyester zeker niet terecht:<br />

inmid<strong>de</strong>ls zijn er volop soepele, vochtafdrijven<strong>de</strong>,<br />

a<strong>de</strong>men<strong>de</strong> varianten op <strong>de</strong> markt. En door<br />

polyester, dat zich makkelijk laat verven, een<br />

spetteren<strong>de</strong> kleur te geven, kan <strong>de</strong> stof ook nog<br />

eens een trendy uitstraling krijgen.<br />

Over het modieuze gehalte <strong>van</strong> polyester – of<br />

dat nu gerecycled is of niet – hoeven we ons<br />

dus geen zorgen te maken. Hoe zit het dan met<br />

<strong>de</strong> milieuaspecten? Recycling klinkt natuurlijk<br />

Beeld: H&M<br />

groen, maar polyester is en blijft een synthetisch<br />

materiaal: het textiel wordt gemaakt <strong>van</strong> benzeen,<br />

dat wordt gewonnen uit ruwe olie. Toch is dit niet<br />

per <strong>de</strong>finitie milieuonvrien<strong>de</strong>lijker dan materialen<br />

zoals zij<strong>de</strong> of katoen, want <strong>de</strong> productie <strong>van</strong> dat<br />

soort natuurlijke stoffen brengt veel watergebruik<br />

en pestici<strong>de</strong>n met zich. Bovendien heeft polyester<br />

als belangrijk voor<strong>de</strong>el dat het – in tegenstelling<br />

tot bijvoorbeeld wol – tamelijk onverslijtbaar is.<br />

En het behoeft geen betoog dat sterke stoffen<br />

<strong>de</strong> levensduur – en dus <strong>de</strong> duurzaamheid – <strong>van</strong><br />

kleding verlengen.<br />

De ratio <strong>van</strong> recycling<br />

Milieu Centraal, <strong>de</strong> onafhankelijke<br />

voorlichtingsorganisatie die praktische adviezen<br />

geeft over milieu en energie, adviseert niet voor<br />

niets om als het even kan te kiezen voor kleding<br />

<strong>van</strong> gerecycled materiaal. De ratio hierachter is<br />

als volgt. Hoe langer een kledingstuk meegaat,<br />

over hoe meer tijd <strong>de</strong> milieubelasting <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

productie wordt uitgesmeerd. Relatief neemt<br />

<strong>de</strong> milieubelasting <strong>van</strong> een kledingstuk dus<br />

af naarmate het langer meegaat. ‘Kies vaker<br />

twee<strong>de</strong>hands kleding, of kleding gemaakt <strong>van</strong><br />

gerecycled materiaal’ staat dan ook in het rijtje<br />

tips voor milieuvrien<strong>de</strong>lijke kleding.<br />

Goed bezig<br />

Als we afgaan op <strong>de</strong> informatie <strong>van</strong> Milieu<br />

Centraal, dan is kleding <strong>van</strong> gerecycled polyester<br />

waarschijnlijk milieuvrien<strong>de</strong>lijker dan het alou<strong>de</strong><br />

katoen. Over <strong>de</strong> meeste kledingmaterialen (zoals<br />

zij<strong>de</strong>, katoen, wol en viscose) is volgens Milieu<br />

Centraal te weinig informatie beschikbaar om<br />

ze on<strong>de</strong>rling te vergelijken. Maar niet-biologisch<br />

katoen is in ie<strong>de</strong>r geval min<strong>de</strong>r milieuvrien<strong>de</strong>lijk<br />

dan an<strong>de</strong>re populaire textielsoorten. Wat dat<br />

betreft is H&M met gerecycled polyester wat je<br />

noemt ‘goed bezig’.<br />

Puma klimaatneutraal<br />

Misschien is nog wel het meest<br />

baanbreken<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Conscious<br />

Collection dat een grote speler in <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>-industrie zich expliciet en concreet<br />

duurzaambewust toont. Daarmee groeit <strong>de</strong><br />

kans dat ook an<strong>de</strong>re internationale mo<strong>de</strong>bedrijven<br />

hun collecties groener gaan maken. Is het toeval<br />

dat Puma al heeft aangekondigd klimaatneutraal<br />

te gaan produceren en dat C&A bij herhaling<br />

on<strong>de</strong>rstreept <strong>de</strong> grootste afnemer <strong>van</strong> biokatoen<br />

ter wereld te zijn?<br />

Het belangrijkste dat ontbreekt bij dit soort<br />

initiatieven is dat fast fashion items <strong>van</strong> lage<br />

kwaliteit wor<strong>de</strong>n ver<strong>van</strong>gen door hoogwaardige<br />

klassiekers. Want kleding met een lang leven is niet<br />

alleen een kwestie <strong>van</strong> hergebruik <strong>van</strong> stoffen,<br />

maar ook <strong>van</strong> sterke ontwerpen en slijtvaste<br />

creaties die we kunnen koesteren.


Serie: Hoe krijg ik een groene gar<strong>de</strong>robe? (<strong>de</strong>el 5)<br />

Little green bag voor<br />

vrouw én man<br />

Het stereotype beeld <strong>van</strong> verantwoor<strong>de</strong> kleding is geen fraai plaatje.<br />

Duurzame outfits roepen associaties op <strong>van</strong> linnen tasjes met activistische<br />

leuzen, vormeloze wollen truien, sneue korte broeken, geitenwollen sokken en<br />

onappetijtelijke sandalen. In <strong>de</strong> serie ‘Hoe krijg ik een groene gar<strong>de</strong>robe?’ laat<br />

<strong>de</strong> <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> zien dat er volop milieuvrien<strong>de</strong>lijke must-haves zijn.<br />

Deze keer: tassen.<br />

Door Lynsey Dubbeld<br />

De tas was vroeger bij uitstek een<br />

accessoire voor mannen. Tot <strong>de</strong><br />

zeventien<strong>de</strong> eeuw ontbraken binnenzakken<br />

in kledingstukken, waardoor tassen voor<br />

mannen nuttige gebruiksvoorwerpen<br />

waren. Daarnaast waren <strong>de</strong> rijkversier<strong>de</strong><br />

beugeltassen, die wer<strong>de</strong>n gemaakt <strong>van</strong><br />

leer en afgewerkt met zilver, voor het sterke<br />

geslacht een statussymbool.<br />

Ie<strong>de</strong>reen die wel eens in Tassenmuseum<br />

Hendrikje of <strong>de</strong> PC Hooftstraat in<br />

Amsterdam komt, zal beseffen dat <strong>de</strong> tas<br />

anno 2011 toch vooral tot het domein <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> vrouw behoort. Dat <strong>de</strong> it-bag – het<br />

onbetaalbare mo<strong>de</strong>item dat geduren<strong>de</strong><br />

een seizoen of jaar geldt als <strong>de</strong> ultieme<br />

must-have voor fashionista’s – uitsluitend<br />

bungelt aan <strong>de</strong> arm <strong>van</strong> (rijke, beroem<strong>de</strong>)<br />

vrouwen, spreekt boek<strong>de</strong>len.<br />

Oprah Winfrey<br />

Voor tassen <strong>van</strong> duurzame makelij is<br />

een bovengemid<strong>de</strong>ld budget gelukkig<br />

helemaal geen vereiste. Milieuvrien<strong>de</strong>lijke,<br />

opvouwbare tassen zoals <strong>van</strong> Envirosax<br />

of CarryEco kosten nog geen tientje. Wie<br />

wat chiquer met <strong>de</strong> boodschappen over<br />

straat wil, kan terecht bij on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re het<br />

Spaanse label Skunkfunk, dat verantwoor<strong>de</strong><br />

materialen gebruikt zoals biokatoen,<br />

bamboe, sojavezel en gerecycled<br />

polyester. En het Finse textielmerk Saana ja<br />

Olli presenteert <strong>de</strong>ze zomer een collectie<br />

vol praktische tassen <strong>van</strong> hennep, een<br />

natuurlijk materiaal dat bekend staat om<br />

zijn ijzersterke eigenschappen.<br />

Er is dan ook geen enkele re<strong>de</strong>n meer om<br />

met <strong>de</strong> beken<strong>de</strong> linnen schou<strong>de</strong>rtas naar<br />

<strong>de</strong> supermarkt of natuurvoedingswinkel te<br />

gaan. De extra grote boodschappentas<br />

<strong>van</strong> Gethipgetgreen prijkt zelfs aan <strong>de</strong> arm<br />

<strong>van</strong> Oprah Winfrey. En dat is mooi voor<br />

het milieu, want Gethipgetgreen maakt<br />

wasbare, sterke tassen die kunnen wor<strong>de</strong>n<br />

gerecycled.<br />

Bananengaren en buffelleer<br />

Tassenontwerpers bekommeren zich niet<br />

alleen om <strong>de</strong> milieuaspecten <strong>van</strong> hun<br />

producten, maar ook om fair tra<strong>de</strong>. Zo<br />

laat AuraQue, het label <strong>van</strong> <strong>de</strong> jonge<br />

Engelse ontwerpster Laura Queening, alle<br />

mo<strong>de</strong>accessoires met <strong>de</strong> hand maken in<br />

een Nepalese fabriek die mensen met<br />

een handicap in dienst heeft. Dankzij hun<br />

werk voor AuraQue zijn <strong>de</strong> werknemers in<br />

staat om een inkomen te verdienen en hun<br />

gezinnen te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n.<br />

AuraQue maakt naar eigen zeggen zoveel<br />

mogelijk gebruik <strong>van</strong> lokaal beschikbare<br />

materialen, zoals handgeweven<br />

katoen, bananengaren en buffelleer.<br />

Bananengaren is een natuurproduct<br />

dat wordt gemaakt uit het afval <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

bananenteelt in Zuid-Nepal. En hoewel<br />

leer nauwelijks duurzaam te noemen<br />

is, doet AuraQue wel haar best om<br />

dierenleed te sparen: er wordt uitsluitend<br />

buffelleer gebruikt dat een bijproduct <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> voedingsindustrie is.<br />

Goe<strong>de</strong> sier<br />

Er is goed nieuws voor <strong>de</strong> heren, want net<br />

als vroeger kunnen zij goe<strong>de</strong> sier maken<br />

met een chique tas. Ook in een uiterst<br />

verantwoor<strong>de</strong> variant. Zo biedt reWRAP<br />

heuse cradle to cradle sleeves voor<br />

laptops, iPads en mobiele telefoons. Het<br />

merk is ontwikkeld in Ne<strong>de</strong>rland, wordt<br />

hier gemaakt in sociale werkplaatsen en<br />

maakt gebruik <strong>van</strong> duurzame materialen<br />

zoals ecologische wol en biokatoen.<br />

Misschien wel het meest bijzon<strong>de</strong>re is<br />

dat alle gebruikte textiel bij contact met<br />

compost volledig zal opgaan in <strong>de</strong> natuur.<br />

Tegelijkertijd is een reWRAP in het dagelijks<br />

gebruik onverwoestbaar.<br />

Op onze met plastic overla<strong>de</strong>n planeet<br />

zijn stevige tassen geen overbodige luxe.<br />

Alleen al in Ne<strong>de</strong>rland wor<strong>de</strong>n gemid<strong>de</strong>ld<br />

meer dan een miljard plastic tassen per jaar<br />

gebruikt. Met alle mooie, groene tassen<br />

kan dat toch wel een beetje min<strong>de</strong>r?<br />

Catwalk<br />

21<br />

Shopper <strong>van</strong> Gethipgetgreen<br />

WIN - WIN - WIN - WIN - WIN<br />

<strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> mag <strong>van</strong> webwinkel watMooi<br />

een Gethipgetgreen shopper weggeven!<br />

Wil je kans maken op <strong>de</strong>ze groene musthave?<br />

Mail dan uiterlijk 15 juli het antwoord<br />

op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> vraag naar prijsvraag@<br />

krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl. Hoe heet <strong>de</strong> oprichtster<br />

<strong>van</strong> Gethipgetgreen? Vermeld als on<strong>de</strong>rwerp<br />

‘watMooi tas’ en vergeet niet in <strong>de</strong><br />

e-mail je naam en adresgegevens te zetten.<br />

WIN - WIN - WIN - WIN - WIN<br />

Het antwoord op <strong>de</strong> vorige prijsvraag (‘<strong>van</strong> welke boomsoort<br />

zijn <strong>de</strong> sokken <strong>van</strong> g=9.8 gemaakt?’) is <strong>de</strong>nnenbomen.<br />

De sokken zijn gewonnen door Kees Stegenga uit Nijmegen.<br />

Tassen <strong>van</strong> Skunkfunk.


22<br />

Kaart <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

Lezersaanbiedingen<br />

Lezers <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong> ont<strong>van</strong>gen een scala aan mooie duurzame voor<strong>de</strong>len. Abonnees ont<strong>van</strong>gen<br />

altijd 25% korting bij meer dan 1000 (!) restaurants. Ver<strong>de</strong>r 2 tot 5% korting bij EkoPlaza op al uw<br />

boodschappen. Korting op groene energie <strong>van</strong> Greenchoice en nog veel meer.<br />

Zie ook: www.kaart<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

Voor slechts €19,95 (rek <strong>nr</strong>. 617736146 t.n.v. Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong>)<br />

steunt u ons en kunt u niet alleen nu, maar het hele jaar gebruik maken <strong>van</strong> <strong>de</strong> kortingen.<br />

C<br />

M<br />

Y<br />

CM<br />

MY<br />

CY<br />

CMY<br />

K<br />

Botanical Beauty<br />

Live<br />

Advertentie Botanical Beauty 98x68_II.pdf 1 24-5-2011 17:45:16<br />

your beautiful Life<br />

Rozen Laven<strong>de</strong>l Calendula Eucalyptus<br />

MAIL & WIN actie<br />

HUIDVERZORGING<br />

100% natuurzuivere producten<br />

geneeskrachtig<br />

antibacterieel<br />

hypoallergeen<br />

parfumvrij<br />

pure verwennerij<br />

Antwoord prijsvraag: Goudsbloem<br />

De DRIE prijswinnaars staan op<br />

botanicalbeauty.nl<br />

Wil jij <strong>de</strong>ze handige lunchbox <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Gezon<strong>de</strong> & Natuurlijke Keuken winnen? Lees De krant <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Aar<strong>de</strong> goed door en mail je antwoord op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> vraag<br />

naar prijsvraag@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

Hoeveel (on<strong>de</strong>r) soorten kent<br />

<strong>de</strong> asperge ongeveer?<br />

Het goe<strong>de</strong> antwoord op <strong>de</strong> vraag in <strong>de</strong> vorige <strong>Krant</strong> <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> was: De vuistregel <strong>van</strong> Dieta Mediterranea is:<br />

2x vis, 2x vlees en 2 keer peulvruchten per week.<br />

Het boek Dieta Mediteranea is gewonnen<br />

door Mieke Rid<strong>de</strong>r uit Den Haag.<br />

Abonnees <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong><br />

ont<strong>van</strong>gen<br />

25% korting<br />

bij meer dan<br />

1000 restaurants<br />

plus<br />

2 tot 5% korting<br />

bij EkoPlaza!


COLOFON<br />

De <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> is een uitgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting Dag <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> Aar<strong>de</strong>. De Stichting wil samen met partners uit <strong>de</strong> natuurvoedingsbranche<br />

mensen aanzetten tot een gezon<strong>de</strong> en duurzame<br />

leefwijze. Ver<strong>de</strong>r werkt <strong>de</strong> Stichting samen met universiteiten,<br />

(semi)overhe<strong>de</strong>n en goe<strong>de</strong> doelen.<br />

© 2011 <strong>Krant</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> | ISSN 1872-5104<br />

Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong><br />

Gerestein 1, 4158 GB DEIL<br />

info@dag<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

M: 06-53332980<br />

Bestuur<br />

Albert Poutsma, voorzitter, uitgever<br />

Jos Huijser, penningmeester<br />

Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, secretaris<br />

Redactie<br />

Afran Groenewoud, hoofdredacteur<br />

afran.groenewoud@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

M: 06-53345880<br />

Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, Tom <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Beek, L ynsey Dubbeld,<br />

Moniek Verstegen, Renske <strong>de</strong> Zwart<br />

Contact: redactie@krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

Eindredactie: Petra <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Veer<br />

Columnisten<br />

Tinkebell<br />

Gerda Verburg<br />

Aan dit nummer werkten mee<br />

Ben Deiman, Babette Elise, Michelle Jonker, Arla Krikke, WatMooi<br />

Cover: Babette Elise<br />

Content partners<br />

Stichting Demeter<br />

Greenpeace<br />

Distributiepartners<br />

U<strong>de</strong>a BV, EkoPlaza Groep BV, Natudis Ne<strong>de</strong>rland BV, Estafette<br />

Associatie CV<br />

Vormgeving & Opmaak<br />

insight-<strong>de</strong>sign.nl | Celina Koekenbier<br />

Advertentieverkoop<br />

Bureau Sjoerdsma, Peter Sjoerdsma<br />

W.A. Scholtenlaan 47, 6865 VV Doorwerth<br />

T: 026-3817658, info@bureau-sjoerdsma.nl<br />

Distributie: Via <strong>de</strong> natuurvoedingswinkels. Naar abonnees / le<strong>de</strong>n<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting. Naar (semi) overhe<strong>de</strong>n en overige partners.<br />

Oplage 50.000.<br />

Scholiereneditie: De scholiereneditie, Het KVDA Magazine, wordt<br />

uitgereikt in <strong>de</strong> les aan HAVO-VWO scholieren uit <strong>de</strong> bovenbouw.<br />

Oplage 75.000.<br />

Abonnementen: Je kunt <strong>de</strong> <strong>Krant</strong> vd Aar<strong>de</strong> thuis ont<strong>van</strong>gen door<br />

lid te wor<strong>de</strong>n. Maak € 19,95 over op rekening <strong>nr</strong>. 61 77 36 146 <strong>van</strong><br />

<strong>de</strong> Stichting Dag <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aar<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r vermelding ‘abonnement’.<br />

Je ont<strong>van</strong>gt dan ook onze voor<strong>de</strong>elkaart thuis. Met <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>elkaart<br />

krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele<br />

an<strong>de</strong>re kortingen zoals duurzame mo<strong>de</strong> en groene stroom.<br />

www.krant<strong>van</strong><strong>de</strong>aar<strong>de</strong>.nl<br />

IN DE VOLGENDE<br />

Summer in the City.<br />

Wat doen <strong>de</strong> ‘thuisblijvers’ <strong>de</strong>ze zomer?<br />

23<br />

Nieuwe katern: Groene Horizon biedt inzicht in <strong>de</strong> wereld<br />

– en het toekomstperspectief – <strong>van</strong> het bewuste reizen<br />

Slumtoerisme: even <strong>van</strong>uit het all-in resortverblijf <strong>de</strong><br />

sloppenwijk in<br />

OP DE AGENDA<br />

Op <strong>de</strong> agenda<br />

Lekker naar <strong>de</strong> boer!<br />

Op 18 en 19 juni hebben tweehon<strong>de</strong>rd<br />

biologische boeren en tuin<strong>de</strong>rs in<br />

heel Ne<strong>de</strong>rland open dagen. Dan<br />

kun je met eigen ogen zien, voelen,<br />

ruiken, proeven en beleven wat <strong>de</strong><br />

meerwaar<strong>de</strong> is <strong>van</strong> biologische boeren-<br />

en tuin<strong>de</strong>rsbedrijven. Kijk op www.lekkernaar<strong>de</strong>boer.nl<br />

voor meer info.<br />

Warme i<strong>de</strong>eën voor<br />

een koelere planeet<br />

Cool Globes is een gratis tentoonstelling,<br />

ontworpen om het bewustzijn voor<br />

oplossingen voor klimaatveran<strong>de</strong>ring<br />

te vergroten. Vanaf 7 juni tot eind<br />

september kun je je op<br />

het Westergasterrein<br />

in Amsterdam laten<br />

informeren over duurzaamheid, energiebesparing, het milieu en<br />

educatie over <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwerpen. Meer info vind je op<br />

www.coolglobes.nl<br />

UPgreat your life<br />

Dat is dit jaar het thema <strong>van</strong> het Open<br />

Up Festival, dat plaatsvindt <strong>van</strong> 8 tot<br />

en met 13 augustus in Baarlo (Limburg). Een hele week kun je<br />

kamperen en <strong>de</strong>elnemen aan on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re dans-, yoga- en<br />

meditatieworkshops. Er is ook een speciaal kin<strong>de</strong>rprogramma.<br />

Meer info op www.unitedpositivity.nl/<br />

GET 2011<br />

The Green Energy Transition (GET) is het grootste en meest<br />

gevarieer<strong>de</strong> duurzaamheids- evenement dat ooit op <strong>de</strong><br />

Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam heeft plaatsgevon<strong>de</strong>n. Op zaterdag<br />

25 juni kun je op <strong>de</strong> Ou<strong>de</strong>manhuispoort 4 in <strong>de</strong> hoofdstad<br />

<strong>de</strong>elnemen aan een uitgebreid programma vol sprekers,<br />

workshops, tours, markt en muziek. Meer info? www.get2011.org. Niet alleen voor<br />

stu<strong>de</strong>nten, ie<strong>de</strong>reen is <strong>van</strong> harte welkom.<br />

Meer informatie over <strong>de</strong>ze activiteiten?<br />

Scan <strong>de</strong> QR-co<strong>de</strong>s met je mobiele telefoon en ga direct naar <strong>de</strong> website.<br />

Foto’s komkommertijd: Babette Elise


kwark<br />

Kwark zoals kwark bedoeld is!<br />

Rijk en vol <strong>van</strong> smaak.<br />

Verkrijgbaar in <strong>de</strong><br />

biologische speciaalzaak!<br />

ZZ Kr vd Aar<strong>de</strong> 0311-Kwark-6900.i1 1 15-03-2011 10:01:39

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!