Instrumenten voor de screening van 6-12 jarigen en de observatie ...
Instrumenten voor de screening van 6-12 jarigen en de observatie ...
Instrumenten voor de screening van 6-12 jarigen en de observatie ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
On<strong>de</strong>rnemingszin (h)erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
Prof. Dr. Ferre Laevers<br />
Els Bertrands<br />
Bart Declercq<br />
Mieke Daems<br />
<strong>Instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>scre<strong>en</strong>ing</strong> <strong>van</strong> 6-<strong>12</strong> <strong>jarig<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>observatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
ESF: bijdrage tot <strong>de</strong> ontwikkeling<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid door het<br />
bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>van</strong> inzetbaarheid,<br />
on<strong>de</strong>rnemingschap, aanpasbaarheid<br />
<strong>en</strong> gelkijke kans<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> door het invester<strong>en</strong> in<br />
m<strong>en</strong>selijke hulpbronn<strong>en</strong><br />
leeromgeving<br />
C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> ErvaringsGericht On<strong>de</strong>rwijs<br />
Met <strong>de</strong> steun <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Vlaamse<br />
Geme<strong>en</strong>schap<br />
Departem<strong>en</strong>t<br />
On<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong><br />
vorming<br />
1
2<br />
Inleiding<br />
INLEIDING<br />
Kans<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan on<strong>de</strong>rnemingszin wordt <strong>van</strong>daag e<strong>en</strong> belangrijke uitdaging <strong>voor</strong> het on<strong>de</strong>rwijs<br />
<strong>en</strong> dat heeft zijn re<strong>de</strong>n.<br />
On<strong>de</strong>rnemingszin ?<br />
Blijv<strong>en</strong> we stilstaan bij <strong>de</strong> kern <strong>van</strong> wat on<strong>de</strong>rnemingszin is, dan roept dit woor<strong>de</strong>n op als:<br />
wet<strong>en</strong> wat je wil, eig<strong>en</strong> keuzes mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze op efficiënte manier realiser<strong>en</strong>, <strong>van</strong> aanpakk<strong>en</strong><br />
wet<strong>en</strong> <strong>en</strong> jezelf niet lat<strong>en</strong> afschrikk<strong>en</strong> door obstakels, het geheel blijv<strong>en</strong> overzi<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing<br />
hou<strong>de</strong>n met feedback <strong>en</strong> je gedrag kunn<strong>en</strong> bijstur<strong>en</strong>, kortom zelfsturing.<br />
Kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die zelfsturing wet<strong>en</strong> te combiner<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> dosis verbeeldingskracht <strong>en</strong> creativiteit,<br />
die barst<strong>en</strong>svol i<strong>de</strong>eën zitt<strong>en</strong> , originele oplossing<strong>en</strong> vin<strong>de</strong>n, met onverwachte <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong><br />
op <strong>de</strong> propp<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> we on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>d.<br />
Wat zijn we ermee ?<br />
Wanneer we op die manier naar on<strong>de</strong>rnemingszin kijk<strong>en</strong>, dan wordt dui<strong>de</strong>lijk dat hier e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>orme bron <strong>van</strong> m<strong>en</strong>selijk kapitaal ligt. On<strong>de</strong>rnemingszin stelt je in staat om richting te gev<strong>en</strong><br />
aan je lev<strong>en</strong>, lev<strong>en</strong>skwaliteit na te strev<strong>en</strong>, kans<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te verlegg<strong>en</strong>. Het is <strong>de</strong><br />
motor <strong>van</strong> waaruit je initiatief neemt in e<strong>en</strong> job, het gezin of <strong>de</strong> ruimere sam<strong>en</strong>leving. We hebb<strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>rnemingszin hard nodig om kwaliteit in het eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> wereld<br />
beter te mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daar kan je als leerkracht <strong>en</strong> als school niet on<strong>de</strong>ruit.<br />
Werk<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin is ge<strong>en</strong> elitaire bedo<strong>en</strong>ing. Het komt om te<br />
beginn<strong>en</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> die zwak zijn in zelfsturing. M<strong>en</strong> kan zelfs aanton<strong>en</strong> dat hoe<br />
kansarmer m<strong>en</strong> is, <strong>de</strong>s te belangrijker on<strong>de</strong>rnemingszin is om zak<strong>en</strong> zo in han<strong>de</strong>n te nem<strong>en</strong><br />
dat <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n die er ligg<strong>en</strong> optimaal b<strong>en</strong>ut wor<strong>de</strong>n. Tegelijk maakt <strong>de</strong> aandacht <strong>voor</strong><br />
het thema ons bewust <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die <strong>van</strong> aanpakk<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> <strong>en</strong> die het gelukkig niet kunn<strong>en</strong><br />
lat<strong>en</strong> om initiatief te nem<strong>en</strong>. Deze kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het in ons on<strong>de</strong>rwijs niet altijd makkelijk.<br />
Regelmatig lez<strong>en</strong> we in interviews dat succesvolle on<strong>de</strong>rnemers ge<strong>en</strong> al te beste ervaring met<br />
on<strong>de</strong>rwijs had<strong>de</strong>n. On<strong>de</strong>rwijs moet e<strong>en</strong> plek wor<strong>de</strong>n waar gr<strong>en</strong>sverleggers kunn<strong>en</strong> gedij<strong>en</strong>.<br />
De instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Hoe herk<strong>en</strong> je on<strong>de</strong>rnemingszin bij je kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>? Bestaat er zoiets als e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnemersprofiel?<br />
Waar kan e<strong>en</strong> kind allemaal uitvall<strong>en</strong>? Manifesteert on<strong>de</strong>rnemingszin zich altijd op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
manier? En als je e<strong>en</strong> zicht hebt op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin <strong>van</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, wat kun je dan do<strong>en</strong><br />
als leerkracht?<br />
De twee instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> dit pakket wijz<strong>en</strong> <strong>de</strong> weg naar e<strong>en</strong> antwoord op<br />
bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>.<br />
We beginn<strong>en</strong> met vier portrett<strong>en</strong> <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> zo je e<strong>en</strong> concreet beeld <strong>van</strong> wat<br />
on<strong>de</strong>rnemingszin kan zijn <strong>en</strong> hoe het bij elk kind e<strong>en</strong> beetje ‘an<strong>de</strong>rs’ zichtbaar wordt.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s krijg je e<strong>en</strong> <strong>scre<strong>en</strong>ing</strong>slijst waarmee je door systematische <strong>observatie</strong> <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> beter zicht krijgt op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin. De kern <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin bestaat uit <strong>de</strong>
Inleiding<br />
som <strong>van</strong> zelfsturing <strong>en</strong> creativiteit. Binn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rnemingskern on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n we 4 compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>:<br />
<strong>de</strong> wilsfactor, richting kiez<strong>en</strong>, sc<strong>en</strong>ario’s be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand nem<strong>en</strong>. Kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meer of min<strong>de</strong>r creatief <strong>en</strong> zelfgestuurd aan <strong>de</strong> slag gaan of<br />
vast kom<strong>en</strong> te zitt<strong>en</strong> door één compon<strong>en</strong>t. Bijv. wanneer iemand er niet in slaagt e<strong>en</strong> project<br />
af te werk<strong>en</strong> kan dat meer<strong>de</strong>re oorzak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Je kan dan <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>: Is er sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zwakke wilskracht?, Geraakt het<br />
kind niet opgestart? Of kan het, e<strong>en</strong>s opgestart, moeilijk be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> hoe ver<strong>de</strong>r te gaan? Heeft<br />
hij zijn capaciteit<strong>en</strong> overschat? Kortom via het <strong>scre<strong>en</strong>ing</strong>sinstrum<strong>en</strong>t reik<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> makkelijk<br />
hanteerbare bril aan om zeer gericht naar bepaal<strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> te kijk<strong>en</strong>. Je krijgt e<strong>en</strong> indicatie<br />
<strong>van</strong> sterke <strong>en</strong> zwakke punt<strong>en</strong>. De ervaring leert bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat het invull<strong>en</strong> <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t<br />
soms e<strong>en</strong> heel nieuw licht werpt op het gedrag <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> het in e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r perspectief<br />
plaatst. Vooral <strong>voor</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die het je soms moeilijk mak<strong>en</strong> helpt <strong>de</strong>ze<br />
<strong>scre<strong>en</strong>ing</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dreig<strong>en</strong><strong>de</strong> etikettering.<br />
Vanuit je zicht op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin <strong>van</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in je klas kun je het aanbod <strong>en</strong> begeleiding<br />
beter afstemm<strong>en</strong>. Opnieuw start<strong>en</strong> we met e<strong>en</strong> praktijkbeeld <strong>van</strong> e<strong>en</strong> leeromgeving<br />
die on<strong>de</strong>rnemingszin prikkelt.<br />
Daarop volgt e<strong>en</strong> checklist leeromgeving. Deze lijst is <strong>voor</strong>al inspirer<strong>en</strong>d bedoeld. Je bevraagt<br />
<strong>de</strong> sfeer <strong>en</strong> <strong>de</strong> organisatie <strong>van</strong> je klas, <strong>de</strong> inhoud die je aanbiedt, je begeleidingsstijl <strong>en</strong> beeldvorming<br />
over on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>. Op die manier krijg je i<strong>de</strong>eën om meer kans<strong>en</strong> tot on<strong>de</strong>rnemingszin<br />
in te bouw<strong>en</strong>. Leerkracht<strong>en</strong> die <strong>de</strong> lijst <strong>voor</strong> ons invul<strong>de</strong>n merkt<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> mogelijke actiepunt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> daadwerkelijk zelf aan het on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>.<br />
Kortom : werk<strong>en</strong> aan on<strong>de</strong>rnemingszin is invester<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergiebron <strong>voor</strong> <strong>de</strong> toekomst.<br />
Schol<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> kans<strong>en</strong> die er ligg<strong>en</strong> om on<strong>de</strong>rnemingszin te ontwikkel<strong>en</strong> met bei<strong>de</strong> han<strong>de</strong>n<br />
grijp<strong>en</strong>. Het mooie aan on<strong>de</strong>rnemingszin is dat het op zich ge<strong>en</strong> geld kost , noch <strong>en</strong>ergie<br />
verslindt: het is wat er aan mogelijkhe<strong>de</strong>n ligt beter b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>.<br />
Onze instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> alvast e<strong>en</strong> eerste aanzet.<br />
3
4<br />
Portrett<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong><br />
1<br />
Els (11 jaar)<br />
PORTRETTEN VAN LEERLINGEN<br />
On<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> portrett<strong>en</strong> illustrer<strong>en</strong> hoe on<strong>de</strong>rnemingszin zich bij elk kind e<strong>en</strong> beetje “an<strong>de</strong>rs”<br />
manifesteert. Je merkt hoe kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> elk op hun manier e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> wil ton<strong>en</strong>, keuzes mak<strong>en</strong>, sc<strong>en</strong>ario’s<br />
be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand nem<strong>en</strong> of daarin problem<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>. Sommige leerling<strong>en</strong> ton<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> sterke creativiteit <strong>en</strong> blink<strong>en</strong> uit in i<strong>de</strong>eën aanlever<strong>en</strong> of oplossing<strong>en</strong> be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong>. Het zijn <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs<br />
in spé of vernieuwers. An<strong>de</strong>re leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het geheel bijzon<strong>de</strong>r goed manag<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> e<strong>en</strong> excell<strong>en</strong>te zelfsturing. Bepaal<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> zijn zo sterk in creativiteit <strong>en</strong> zelfsturing<br />
dat ze ook e<strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> rol opnem<strong>en</strong>.<br />
Els gaat na <strong>de</strong> klassikale instructie vlot <strong>van</strong> start. Na<br />
<strong>de</strong> <strong>voor</strong>stelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> tak<strong>en</strong> weet ze<br />
onmid<strong>de</strong>llijk wat ze eerst zal aanpakk<strong>en</strong>, nl. oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> Frans mak<strong>en</strong>. Ze spreekt dit uit <strong>en</strong> je ziet<br />
haar al warmlop<strong>en</strong>. Het tak<strong>en</strong>blaadje ligt snel <strong>voor</strong><br />
haar <strong>en</strong> ze gaat <strong>van</strong> start, nog <strong>voor</strong> <strong>de</strong> meeste<br />
an<strong>de</strong>re kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> wat ze gaan do<strong>en</strong>. Haar flexibiliteit<br />
valt op wanneer <strong>de</strong> leerkracht haar 5<br />
minut<strong>en</strong> later vraagt om het werkblaadje <strong>van</strong><br />
Frans ev<strong>en</strong> opzij te legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re<br />
leerling te start<strong>en</strong> met het Capsela-materiaal. Dit<br />
is uitdag<strong>en</strong>d, werkelijkheidsnabij <strong>en</strong> concreet technologisch<br />
materiaal om elektrische circuits te ler<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Ze kiest snel iemand om mee sam<strong>en</strong> te<br />
werk<strong>en</strong>. In het duo neemt ze onmid<strong>de</strong>llijk <strong>de</strong> leiding.<br />
Dit gebeurt spontaan <strong>en</strong> natuurlijk. Haar <strong>en</strong>thousiasme<br />
<strong>en</strong> nieuwsgierigheid werk<strong>en</strong> hierbij<br />
aanstekelijk.<br />
Het materiaal is onbek<strong>en</strong>d, maar i<strong>de</strong>eën over<br />
mogelijke toepassing<strong>en</strong> borrel<strong>en</strong> spontaan op. Ze<br />
doet heel wat creatieve <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong>.Wanneer <strong>de</strong><br />
overbuur e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>stel doet, luistert ze aandachtig.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s pikt ze dat i<strong>de</strong>e ver<strong>de</strong>r op, waarbij ze<br />
ge<strong>en</strong> angst heeft om te improviser<strong>en</strong>. De hele tijd is<br />
Els met veel plezier bezig. Ze g<strong>en</strong>iet <strong>van</strong> het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> explorer<strong>en</strong>.<br />
Els is iemand met e<strong>en</strong> grote dosis creativiteit <strong>en</strong> zelfsturing <strong>en</strong> weet<br />
goed waar ze naartoe wil. Wanneer ze moet sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>, verloopt<br />
dat vlot. Het plezier <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiasme waarmee ze e<strong>en</strong> taak uitvoert<br />
werkt aanstekelijk <strong>en</strong> zorgt <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ‘natuurlijk lei<strong>de</strong>rschap’. Het is dui<strong>de</strong>lijk<br />
dat Els zich in <strong>de</strong> klas goed in haar vel voelt. Haar functioner<strong>en</strong><br />
tij<strong>de</strong>ns het contractwerk illustreert dit. Doorhe<strong>en</strong> <strong>de</strong> taak toont Els<br />
heel wat doorzettingsvermog<strong>en</strong>. Ze voelt intuïtief wat ze mete<strong>en</strong> wil<br />
aanpakk<strong>en</strong>. Bij het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met het Capsela-materiaal gaat ze <strong>van</strong> start <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> <strong>van</strong> binn<strong>en</strong>uit<br />
gevoel<strong>de</strong> logische werkwijze. Haar creativiteit valt op door <strong>de</strong> vele mogelijkhe<strong>de</strong>n die ze in het materiaal<br />
ziet <strong>en</strong> <strong>de</strong> durf om er echt mee te gaan experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Ze heeft <strong>de</strong> nodige zelfsturing, maar het<br />
gaat nog ver<strong>de</strong>r. Met relatief weinig procedures of aanduiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> materiaal kan ze toch e<strong>en</strong> resultaat<br />
bekom<strong>en</strong>. Die flexibiliteit, nieuwsgierigheid, improvisatievaardighe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> zelfgestuurdheid mak<strong>en</strong> dat<br />
we Els kunn<strong>en</strong> typer<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong> leerling. In an<strong>de</strong>re situaties zal zij zich ook uit <strong>de</strong> slag trekk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> wat ze aan mogelijkhe<strong>de</strong>n in zich heeft optimaal b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>.
Rob (8 jaar)<br />
Rob start met <strong>de</strong> knip- <strong>en</strong> plakopdracht. Tij<strong>de</strong>ns het<br />
lijm<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n zijn han<strong>de</strong>n kleverig, waarop hij e<strong>en</strong><br />
pakje zakdoek<strong>en</strong> in zijn boek<strong>en</strong>tas tracht te vin<strong>de</strong>n.<br />
Dit duurt ev<strong>en</strong> (…) Wat later zit hij weer wat <strong>voor</strong><br />
zich uit te star<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijt op zijn balp<strong>en</strong>. Dan werkt<br />
hij weer e<strong>en</strong> beetje <strong>voor</strong>t, maar het wil niet echt lukk<strong>en</strong>.<br />
Hij vraagt hulp aan het meisje naast hem,<br />
maar zij wil hem niet help<strong>en</strong> omdat ze zelf druk<br />
bezig is met haar taak. Rob weet blijkbaar niet<br />
meer hoe hij <strong>de</strong> taak moet aanpakk<strong>en</strong>, hij staart<br />
wat op zijn blad, wiebelt met zijn voet<strong>en</strong>, neuriet. De<br />
juf merkt dit op <strong>en</strong> komt Rob help<strong>en</strong>. Ze moedigt<br />
Portrett<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong><br />
Rob geeft <strong>de</strong> indruk vlug afgeleid <strong>en</strong> vaak niet betrokk<strong>en</strong> te zijn bij wat er in <strong>de</strong> klas gebeurt. ’s Morg<strong>en</strong>s<br />
tij<strong>de</strong>ns het kringgesprek geeft hij e<strong>en</strong> afwezige indruk. Hij speelt wat met <strong>de</strong> plakkers <strong>van</strong> zijn scho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> luistert slechts met e<strong>en</strong> half oor. We schatt<strong>en</strong> zijn welbevin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> klas eer<strong>de</strong>r laag in. Wanneer <strong>de</strong><br />
less<strong>en</strong> start<strong>en</strong> geeft hij e<strong>en</strong> lusteloze indruk. Mogelijk is <strong>de</strong> leerstof <strong>voor</strong> hem te hoog gegrep<strong>en</strong>. Het lukt<br />
hem bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zel<strong>de</strong>n om zelfstandig <strong>en</strong> persist<strong>en</strong>t aan <strong>de</strong> slag te blijv<strong>en</strong> (bijv. zo start hij pas vlak <strong>voor</strong><br />
<strong>de</strong> speeltijd met <strong>de</strong> 2° taak, terwijl <strong>de</strong> meeste <strong>van</strong> zijn klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> al aan <strong>de</strong> 4° taak <strong>van</strong> het contractwerk<br />
bezig zijn). Rob is e<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> die veel sturing <strong>en</strong> aanmoediging <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerkracht nodig heeft om aan <strong>de</strong><br />
gang te blijv<strong>en</strong>. Daarom komt <strong>de</strong> leerkracht regelmatig langs om te zi<strong>en</strong> of het nog lukt.<br />
Uit <strong>de</strong> <strong>observatie</strong> blijkt dat Rob ge<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rstype is. Dit zi<strong>en</strong> we zowel bij individuele opdracht<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
klas als in e<strong>en</strong> opdracht waar sam<strong>en</strong>gewerkt moet wor<strong>de</strong>n. Hij heeft het vaak moeilijk om richting te kiez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> neemt zelf weinig initiatiev<strong>en</strong> of probeert an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> in zijn activiteit<strong>en</strong>. Allicht speelt<br />
het gebrek aan ervaring<strong>en</strong> <strong>van</strong> zich compet<strong>en</strong>t voel<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> belangrijke factor. De leerkracht heeft hier<br />
oog <strong>voor</strong> <strong>en</strong> tracht er<strong>voor</strong> te zorg<strong>en</strong> dat Rob succeservaring<strong>en</strong> opdoet door hem regelmatig positieve<br />
feedback te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hem tak<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong> die hij aankan. Zo krijgt hij bij het CLIM-groepswerk bewust<br />
<strong>de</strong> rol <strong>van</strong> materiaalmeester toegeschov<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> rol met dui<strong>de</strong>lijke stuctuur <strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
we zi<strong>en</strong> dat rob <strong>de</strong>ze rol ook nauwgezet <strong>en</strong> met plezier uitvoert.<br />
Youssef (7 jaar)<br />
Youssef is alert <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> aanwezig in <strong>de</strong> klas <strong>en</strong><br />
pikt vaak snel in op wat an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>. Wanneer<br />
hij individueel aan e<strong>en</strong> opdracht moet werk<strong>en</strong> valt<br />
echter op dat hij vrij traag werkt. Regelmatig<br />
on<strong>de</strong>rbreekt hij zijn bezighe<strong>de</strong>n om e<strong>en</strong>s iets teg<strong>en</strong><br />
zijn me<strong>de</strong>leerling<strong>en</strong> te zegg<strong>en</strong>. Youssef is vaak aan<br />
het woord. Ook als hij zelfstandig aan het werk<strong>en</strong> is<br />
valt zijn verbaliteit op, want meestal lost hij e<strong>en</strong><br />
taak luidop <strong>de</strong>nk<strong>en</strong>d op.<br />
Hoewel het mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> vrij traag verloopt,<br />
werkt hij toch tamelijk gestructureerd: hij leest eerst<br />
hem aan (‘goed gedaan’) <strong>en</strong> geeft hem tips waardoor<br />
hij terug op gang komt. Het mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
taak is echter e<strong>en</strong> lang <strong>en</strong> moeizaam proces: eerst<br />
staart hij wat op zijn blad, speelt ev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
schaar, bijt er e<strong>en</strong>s op. Vervolg<strong>en</strong>s zucht hij e<strong>en</strong>s<br />
diep <strong>en</strong> staart e<strong>en</strong> halve minuut in het ijle. Hij zet<br />
zich dan terug aan <strong>de</strong> taak <strong>en</strong> knipt e<strong>en</strong> gezichtje<br />
uit. Hij schuift <strong>de</strong> snippers bij elkaar. Hij doet wat<br />
lijm op het papiertje. Dan wil hij het getal erbij<br />
schrijv<strong>en</strong> maar <strong>de</strong> lijm valt teg<strong>en</strong> zijn trui. Hierdoor<br />
moet hij opnieuw op zoek gaan naar e<strong>en</strong> zakdoek.<br />
<strong>de</strong> opdracht ‘luidop’, verzamelt dan het nodige<br />
materiaal. En begint vervolg<strong>en</strong>s met <strong>de</strong> taak. We<br />
vermoe<strong>de</strong>n daarom dat hij eer<strong>de</strong>r moeite heeft met<br />
<strong>de</strong> moeilijkheidsgraad <strong>van</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> (te hoog<br />
gegrep<strong>en</strong> <strong>voor</strong> hem?) dan dat er e<strong>en</strong> probleem is<br />
met zijn zelfsturing. Dit blijkt uit het feit dat hij e<strong>en</strong><br />
tweetal opdracht<strong>en</strong> niet tot e<strong>en</strong> goed ein<strong>de</strong> kan<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> regelmatig raad vraagt aan <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
die bij hem aan tafel zitt<strong>en</strong>.<br />
Naar lei<strong>de</strong>rschap valt op dat Youssef , zowel in <strong>de</strong><br />
klas als tij<strong>de</strong>ns e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsopdracht, vaak<br />
5
6<br />
Portrett<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong><br />
het <strong>voor</strong>touw neemt. Hij is actiegericht <strong>en</strong> loopt<br />
gemakkelijk warm <strong>voor</strong> nieuwe i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong> initiatie-<br />
Onze <strong>observatie</strong> leert dus dat Youssef wel <strong>van</strong> aanpakk<strong>en</strong> weet <strong>en</strong> zelf in <strong>de</strong> groep iets kan on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>.<br />
Meer nog, in groep neemt hij vaak <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> lei<strong>de</strong>r op <strong>en</strong> overtuigd an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Ondanks het feit dat sommige<br />
tak<strong>en</strong> erg moeilijk <strong>voor</strong> hem zijn, slaagt hij erin om tot e<strong>en</strong> meer dan behoorlijk resultaat te kom<strong>en</strong>.<br />
Het on<strong>de</strong>rwijs beter afstemm<strong>en</strong> op zijn niveau moet hem ook <strong>voor</strong> schoolse tak<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> betere aanpak<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Le<strong>en</strong> (8 jaar)<br />
Le<strong>en</strong> kan gemakkelijk <strong>van</strong> start gaan. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
opdracht gaat ze efficiënt, snel, geconc<strong>en</strong>treerd <strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong> te werk, waarbij ze niet snel wordt afgeleid<br />
door geroezemoes in <strong>de</strong> klas. De snelheid <strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>tratie waarmee ze te werk gaat wijz<strong>en</strong> erop<br />
dat <strong>de</strong> moeilijkheidsgraad <strong>van</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> aansluit bij<br />
haar compet<strong>en</strong>ties. Le<strong>en</strong> laat e<strong>en</strong> intellig<strong>en</strong>te<br />
indruk na. Ondanks e<strong>en</strong> handicap aan haar hand<br />
trekt ze zich, ook bij <strong>de</strong> kniptaak, goed uit <strong>de</strong> slag.<br />
Ze geeft <strong>de</strong> indruk e<strong>en</strong> doorzetter te zijn. De tak<strong>en</strong><br />
die ze aanvat wil ze ook kwalitatief afwerk<strong>en</strong>.<br />
Wanneer dit lukt, juicht ze in stilte als tek<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
tevre<strong>de</strong>nheid. Bij het verbeter<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> opdracht<br />
met e<strong>en</strong> correctiesleutel blijft ze alert <strong>voor</strong> mogeli-<br />
v<strong>en</strong>. Door zijn <strong>en</strong>thousiasme <strong>en</strong> mondigheid gaan<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> vaak mee in zijn i<strong>de</strong>eën.<br />
jke fout<strong>en</strong>, m.a.w. ze kan flexibel bijstur<strong>en</strong>.<br />
Wat lei<strong>de</strong>rschap betreft zi<strong>en</strong> we dat dit <strong>voor</strong> Le<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> spontaan gegev<strong>en</strong> is: tij<strong>de</strong>ns het CLIM-project<br />
heeft ze <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> lei<strong>de</strong>r. Ze weet wat haar te do<strong>en</strong><br />
staat <strong>en</strong> start planmatig door te overlop<strong>en</strong> wat er<br />
nodig is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> taak, zodat <strong>de</strong> materiaalmeester<br />
het nodige kan gaan hal<strong>en</strong>. Haar rol is echter niet<br />
overtuig<strong>en</strong>d <strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> on<strong>en</strong>igheid haalt ze er al<br />
snel <strong>de</strong> leerkracht erbij. Ze heeft het moeilijk <strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> mee te trekk<strong>en</strong> in <strong>de</strong> taak. Ze volgt eer<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, gaat constructief in op hun<br />
<strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> biedt on<strong>de</strong>rsteuning, maar br<strong>en</strong>gt<br />
zelf niet veel eig<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën aan of kan an<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
moeilijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> er<strong>van</strong> overtuig<strong>en</strong>.<br />
We kunn<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> dat Le<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> zelfsturing beschikt: Ze gaat vlot <strong>van</strong> start <strong>en</strong> maakt datg<strong>en</strong>e<br />
waaraan ze begint ook kwalitatief af. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> stuurt ze flexibel bij <strong>en</strong> kan zich behelp<strong>en</strong> met <strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> die ze heeft. Ze beschikt over <strong>de</strong> nodige compet<strong>en</strong>ties, waardoor ze vaak tot goe<strong>de</strong> resultat<strong>en</strong><br />
zal kom<strong>en</strong>.Wanneer ze <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> lei<strong>de</strong>r vervult tij<strong>de</strong>ns het CLIM-project, zi<strong>en</strong> we dat ze beschikt over <strong>de</strong><br />
nodige sc<strong>en</strong>ario’s.Toch komt ze hier min<strong>de</strong>r overtuig<strong>en</strong>d over. Ze neemt eer<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> ‘manager-functie’op,<br />
biedt on<strong>de</strong>rsteuning <strong>en</strong> pikt i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> op om ze met elkaar te verbin<strong>de</strong>n, dan wel dat ze zelf<br />
innovatief gaat werk<strong>en</strong> of <strong>de</strong> groep op sleeptouw neemt.<br />
Deze portrett<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> hoe on<strong>de</strong>rnemingszin zich in <strong>de</strong> praktijk <strong>van</strong> alledag manifesteert. De hier volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>scre<strong>en</strong>ing</strong>slijst kun je gebruik<strong>en</strong> om bepaal<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> gerichter te observer<strong>en</strong> op vlak <strong>van</strong><br />
on<strong>de</strong>rnemingszin. Je krijgt mete<strong>en</strong> e<strong>en</strong> indicatie <strong>van</strong> hun sterke zwakke punt<strong>en</strong>. Van daaruit kun je je<br />
aanpak gerichter afstemm<strong>en</strong> op <strong>de</strong> kwaliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> no<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>.
2<br />
WERKWIJZER<br />
De inhoud <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t<br />
Het instrum<strong>en</strong>t bestaat uit 4 <strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
SCREENINGSINSTRUMENT ONDERNEMINGSZIN<br />
Voor 6- <strong>12</strong> <strong>jarig<strong>en</strong></strong><br />
- I<strong>de</strong>ntificatiegegev<strong>en</strong>s<br />
- Deel 1 gaat over <strong>de</strong> kern <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin: e<strong>en</strong> mix <strong>van</strong> zelfsturing <strong>en</strong> creativiteit .<br />
We on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n 4 compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>:<br />
1. Er<strong>voor</strong> gaan, doorzett<strong>en</strong>: <strong>de</strong> wilsfactor<br />
2. Wet<strong>en</strong> wat je wilt <strong>en</strong> geïnspireerd zijn: richting kiez<strong>en</strong><br />
3. Wet<strong>en</strong> hoe te werk te gaan <strong>en</strong> het <strong>voor</strong> elkaar krijg<strong>en</strong>: sc<strong>en</strong>ario’s be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />
4. Afstand nem<strong>en</strong>: overzicht hou<strong>de</strong>n <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> uit ervaring<br />
- Deel 2 gaat over lei<strong>de</strong>rschap. On<strong>de</strong>rnemingszin krijgt e<strong>en</strong> grotere impact als <strong>de</strong> zelfsturing ook<br />
e<strong>en</strong> sturing <strong>van</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> wordt<br />
- Deel 3 br<strong>en</strong>gt ons bij e<strong>en</strong> synthese. We mak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> totaalscore <strong>voor</strong> zelfsturing <strong>en</strong> <strong>voor</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin.<br />
Hoe invull<strong>en</strong><br />
Na het volledig invull<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificatiegegev<strong>en</strong>s ga je <strong>voor</strong> <strong>de</strong>el 1 <strong>en</strong> <strong>de</strong>el 2 als volgt te werk:<br />
- Voor elke compon<strong>en</strong>t vind je in <strong>de</strong> tabel concrete beschrijving<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling-gedrag.<br />
- Je leest <strong>de</strong>ze beschrijving<strong>en</strong> <strong>en</strong> je maakt één <strong>van</strong> <strong>de</strong> 4 blokjes zwart volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> sleutel:<br />
- als je vindt dat het gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling helemaal niet aansluit<br />
bij <strong>de</strong> beschrijving<br />
- als je vindt dat het gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling eer<strong>de</strong>r niet aansluit bij<br />
<strong>de</strong> omschrijving<br />
- als je vindt dat het gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling eer<strong>de</strong>r wel aansluit bij<br />
<strong>de</strong> omschrijving<br />
- als je vindt dat het gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling in uitgesprok<strong>en</strong> mate<br />
aansluit bij <strong>de</strong> omschrijving<br />
- On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> tabel maak je e<strong>en</strong> globale inschatting <strong>voor</strong> <strong>de</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> compon<strong>en</strong>t. Je krijgt twee<br />
uiterste beschrijving<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>t, één links <strong>en</strong> één rechts.<br />
- Je maakt één <strong>van</strong> <strong>de</strong> zev<strong>en</strong> blokjes zwart. Hier<strong>voor</strong> laat je je lei<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> mate waarin je vindt<br />
dat het profiel <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling eer<strong>de</strong>r aansluit bij <strong>de</strong> beschrijving links of aansluit bij <strong>de</strong> beschrijving<br />
rechts. Niveau 4 neemt <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>npositie in<br />
- De <strong>de</strong>elscores die je gaf in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> tabel help<strong>en</strong> je om e<strong>en</strong> inschatting te mak<strong>en</strong>. Het gaat<br />
daarbij niet om e<strong>en</strong> strikt wiskundige afleiding. Het is het globale intuïtieve beeld dat besliss<strong>en</strong>d is.<br />
Voor <strong>de</strong>el 3 vind je <strong>de</strong> werkwijze bov<strong>en</strong>aan het blad<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
... ...<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
1 De bij sommige items verwijst naar leerling-gedrag waar creativiteit <strong>en</strong> motivatie het verschil uitmaakt. In <strong>de</strong>ze items on<strong>de</strong>rscheidt<br />
<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong> leerling zich <strong>van</strong> <strong>de</strong> zelfgestuur<strong>de</strong> leerling.<br />
7
8<br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
IDENTIFICATIEGEGEVENS<br />
School<br />
Klas<br />
Naam leerling<br />
Geboortedatum<br />
Geslacht Jong<strong>en</strong> Meisje<br />
Naam observator<br />
Functie Klasleerkracht Externe observator<br />
Observatieperio<strong>de</strong><br />
Invuldatum
I ONDERNEMINGSZIN:<br />
EEN MIX VAN ZELFSTURING EN CREATIVITEIT<br />
Compon<strong>en</strong>t 1 “Er<strong>voor</strong> gaan, doorzett<strong>en</strong>” [Wilsfactor]<br />
WARMLOPEN<br />
IMPACT WILLEN<br />
DOORZETTEN<br />
1.1 De leerling is gemakkelijk <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> initiatief te<br />
motiver<strong>en</strong>. Hij/zij loopt gemakkelijk <strong>voor</strong> iets warm.<br />
1.2 De leerling wil actie <strong>en</strong> effect ervar<strong>en</strong>, wil doorgaans<br />
iets teweeg br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij/zij kan niet bij <strong>de</strong> pakk<strong>en</strong><br />
blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> neemt graag initiatief.<br />
1.3 De leerling wil iets dat opgestart werd, goed afwerk<strong>en</strong>.<br />
Hij/zij is bereid er <strong>de</strong> onprettige consequ<strong>en</strong>ties bij te<br />
nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft er veel <strong>voor</strong> over om zijn/haar doel te<br />
bereik<strong>en</strong>.<br />
Deze leerling blijft vaak passief wacht<strong>en</strong>.<br />
Initiatiev<strong>en</strong> of nieuwe <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
hem/haar koud. Er is weinig dat hem/haar<br />
kan do<strong>en</strong> gaan. Vaak blijft hij/zij bij <strong>de</strong> pakk<strong>en</strong><br />
zitt<strong>en</strong> of geeft e<strong>en</strong> hulpeloze indruk.<br />
Hij/zij geeft snel op bij frustratie of bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
hin<strong>de</strong>rniss<strong>en</strong><br />
Compon<strong>en</strong>t 2 “Wet<strong>en</strong> wat je wilt, geïnspireerd zijn” [Richting kiez<strong>en</strong>]<br />
KIEZEN<br />
GEDREVEN<br />
INSPIRATIE<br />
2.1 De leerling voelt intuïtief aan waar hij/zij naar toe wil.<br />
Hij/zij is zich bewust <strong>van</strong> wat hem/haar zint <strong>en</strong> niet.<br />
Hij/zij maakt keuzes <strong>en</strong> beslist.<br />
2.2 Als <strong>de</strong> leerling zich in iets geëngageerd heeft (bijv. e<strong>en</strong><br />
project) dan kan hij/zij het moeilijk loslat<strong>en</strong>. Hij/zij is er<br />
constant m<strong>en</strong>taal mee bezig. Het neemt hem/haar in<br />
beslag.<br />
2.3 I<strong>de</strong>eën over mogelijke initiatiev<strong>en</strong> borrel<strong>en</strong> als <strong>van</strong>zelf<br />
op bij <strong>de</strong> leerling. Hij/zij ziet vaak originele mogelijkhe<strong>de</strong>n,<br />
doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties.<br />
Deze leerling weet niet wat hij/zij wil, heeft<br />
weinig voeling met <strong>en</strong> zicht op wat<br />
hem/haar aanspreekt. Hij/zij heeft ge<strong>en</strong> richtingsgevoel<br />
<strong>en</strong> kan niet kiez<strong>en</strong>. Hij/zij toont<br />
weinig interesses. Het ontbreekt hem/haar<br />
vaak aan inspiratie om iets te on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><br />
of mogelijke acties <strong>en</strong> doel<strong>en</strong> te be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong>.<br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Deze leerling is e<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> initiatiefnemer<br />
<strong>en</strong> loopt gemakkelijk warm <strong>voor</strong> iets. De leerling<br />
zet door, zelfs al duik<strong>en</strong> er hin<strong>de</strong>rniss<strong>en</strong><br />
op of is <strong>de</strong> activiteit soms frustrer<strong>en</strong>d. De<br />
leerling g<strong>en</strong>iet <strong>van</strong> impact hebb<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>gt<br />
vaak iets teweeg in zijn/haar omgeving <strong>en</strong><br />
wil e<strong>en</strong> kwaliteitsvol resultaat.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Deze leerling voelt intuïtief goed aan waar<br />
hij/zij naar toe wil <strong>en</strong> kiest daar<strong>voor</strong>. Hij/zij<br />
heeft veel inspiratie. Initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> originele<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n borrel<strong>en</strong> spontaan op. Hij/zij<br />
ziet vaak, zelfs in beknott<strong>en</strong><strong>de</strong> situaties, toch<br />
nog kans<strong>en</strong> om activiteit<strong>en</strong> te be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong>.<br />
G<strong>en</strong>om<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> hem/haar doorgaans<br />
niet los.<br />
9
10<br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
Compon<strong>en</strong>t 3 “Wet<strong>en</strong> wat je te do<strong>en</strong> staat <strong>en</strong> het <strong>voor</strong> elkaar krijg<strong>en</strong>”<br />
[Sc<strong>en</strong>ario’s be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>]<br />
VAN START GAAN<br />
STAPSGEWIJS<br />
UITVOEREN<br />
NIEUWE SCENA-<br />
RIO’S IN DE ACTIE<br />
ONTWIKKELEN<br />
PRIORITEITEN<br />
ALERTHEID,<br />
BIJSTUREN EN<br />
ZORGVULDIG-<br />
HEID<br />
BREED VIZIER<br />
ANTICIPEREN<br />
ORIGINALITEIT<br />
FLEXIBILITEIT<br />
3.1 De leerling kan bij vertrouw<strong>de</strong> opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> situaties<br />
<strong>van</strong> start gaan, zich <strong>de</strong> ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong><strong>de</strong> stapp<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
<strong>de</strong> geest hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze na elkaar uitvoer<strong>en</strong>.<br />
3.2 Bij e<strong>en</strong> nieuwe opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> situaties kan <strong>de</strong> leerling<br />
vlot start<strong>en</strong>. Hij/zij be<strong>de</strong>nkt al do<strong>en</strong><strong>de</strong> hoe hij/zij te<br />
werk kan gaan om het initiatief tot e<strong>en</strong> goed ein<strong>de</strong> te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
3.3 Bij <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> initiatief kan <strong>de</strong> leerling goed<br />
on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n wat belangrijk is <strong>en</strong> wat niet. Hij/zij<br />
voelt spontaan wat eerst moet kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat later, wat<br />
zeker afgewerkt moet zijn <strong>en</strong> wat niet.<br />
3.4 Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> activiteit is <strong>de</strong> leerling alert. Hij/zij heeft in<br />
<strong>de</strong> gat<strong>en</strong> hoe het loopt, heeft oog <strong>voor</strong> <strong>de</strong>tails <strong>en</strong><br />
stuurt zijn werkwijze bij.<br />
3.5 De leerling kan meer<strong>de</strong>re acties of <strong>de</strong>elhan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong><br />
tegelijk overzi<strong>en</strong> terwijl hij/zij bezig is. Hij/zij is bezig<br />
met iets <strong>en</strong> houdt spontaan an<strong>de</strong>re rele<strong>van</strong>te ding<strong>en</strong><br />
mee in het oog.<br />
3.6 Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> uitvoering kijkt <strong>de</strong> leerling <strong>voor</strong>uit. Hij/zij<br />
<strong>voor</strong>ziet hoe het ver<strong>de</strong>r zal aflop<strong>en</strong>, wat hij nodig zal<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> stuurt in functie daar<strong>van</strong> bij.<br />
3.7 De leerling vertrouwt op zijn improvisatievermog<strong>en</strong>.<br />
Hij/zij ziet mete<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> manier<strong>en</strong> om iets aan<br />
te pakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> vindt originele oplossing<strong>en</strong>.<br />
3.8 De leerling kan flexibel omgaan met on<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>e<br />
omstandighe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> plotse koerswijziging<strong>en</strong>. Hij/zij<br />
weet onverwachte mogelijkhe<strong>de</strong>n te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>.<br />
Deze leerling gaat traag of niet <strong>van</strong> start <strong>en</strong><br />
heeft zel<strong>de</strong>n e<strong>en</strong> beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> wijze waarop<br />
iets aangepakt kan wor<strong>de</strong>n. Hij/zij is bij nieuwe<br />
opdracht<strong>en</strong> volslag<strong>en</strong> hulpeloos.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> uitvoering dwaalt hij/zij regelmatig<br />
af. De ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong><strong>de</strong> stapp<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />
moeizaam of mechanisch uitgevoerd.<br />
Rele<strong>van</strong>te <strong>de</strong>tails in <strong>de</strong> uitvoering <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
omgeving ontgaan hem/haar. Hij/zij heeft<br />
het niet in <strong>de</strong> gat<strong>en</strong> als het fout loopt.<br />
On<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>e omstandighe<strong>de</strong>n br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
leerling uit ev<strong>en</strong>wicht. Hij/zij houdt zich<br />
krampachtig vast aan het vertrouw<strong>de</strong><br />
sc<strong>en</strong>ario, regels <strong>en</strong> procedures.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Deze leerling gaat zowel bij vertrouw<strong>de</strong> als<br />
nieuwe opdracht<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r problem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
doelgericht <strong>van</strong> start. Hij/zij houdt <strong>van</strong> uitdaging,<br />
durft met weinig informatie in zee gaan<br />
<strong>en</strong> vertrouwt op zijn improvisatie <strong>en</strong> creativiteit<br />
om ver<strong>de</strong>re stapp<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>.Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
uitvoering blijft <strong>de</strong> leerling alert <strong>voor</strong> <strong>de</strong>tails <strong>en</strong><br />
stuurt hij/zij bij. Hij/zij anticipeert op het resultaat<br />
<strong>en</strong> houdt e<strong>en</strong> breed vizier op <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n.<br />
Hij/zij houdt <strong>van</strong> onverwachte<br />
w<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> past zich flexibel aan, aan<br />
on<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>e omstandighe<strong>de</strong>n. Vaak gaat<br />
hij/zij vernieuw<strong>en</strong>d te werk <strong>en</strong> komt hij/zij met<br />
originele oplossing<strong>en</strong> op <strong>de</strong> propp<strong>en</strong>.
Compon<strong>en</strong>t 4: Afstand nem<strong>en</strong><br />
PLANMATIGHEID<br />
STRATEGISCH<br />
DENKEN<br />
DOELBEWUST-<br />
ZIJN<br />
ANALYSEREN<br />
EFFICIËNTIE<br />
LOS KUNNEN<br />
LATEN<br />
EVALUEREN<br />
ERVARINGSLEREN<br />
4.1 Bij het uitwerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> grote complexe opdracht<strong>en</strong><br />
vliegt <strong>de</strong> leerling er niet mete<strong>en</strong> in. Hij/zij over<strong>de</strong>nkt<br />
strategisch wat er bij komt kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe hij/zij te werk<br />
zal gaan. Hij/zij neemt berek<strong>en</strong>d risico.<br />
4.2 De leerling kan aangev<strong>en</strong> wat hij/zij met zijn initiatiev<strong>en</strong><br />
wil bereik<strong>en</strong>, waar <strong>de</strong> inspanning<strong>en</strong> toe moet<strong>en</strong><br />
lei<strong>de</strong>n <strong>en</strong> welke resultat<strong>en</strong> hij/zij wil hal<strong>en</strong>.<br />
4.3 Als iets niet lukt, dan blijft <strong>de</strong> leerling niet halsstarrig of<br />
blin<strong>de</strong>lings doordo<strong>en</strong>, maar hij/zij analyseert <strong>de</strong> situatie<br />
<strong>en</strong> wijzigt zijn/ haar koers.<br />
4.4 De leerling vraagt zich regelmatig af of <strong>de</strong> gelever<strong>de</strong><br />
inspanning<strong>en</strong> in verhouding staan tot het beoog<strong>de</strong><br />
resultaat.<br />
4.7 De leerling kan afzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e of e<strong>en</strong> project,<br />
waaraan hij/zij gehecht is, als blijkt dat het weinig kans<br />
op slag<strong>en</strong> heeft.<br />
4.4 Na afloop beschouwt <strong>de</strong> leerling het resultaat <strong>van</strong> zijn<br />
werk <strong>en</strong> kan kritisch aangev<strong>en</strong> of <strong>en</strong> in welke mate het<br />
doel bereikt is.<br />
4.6 De leerling leert uit <strong>de</strong> opgedane ervaring<strong>en</strong>. Hij/zij<br />
kan aangev<strong>en</strong> wat werkt <strong>en</strong> wat an<strong>de</strong>rs aangepakt<br />
moet wor<strong>de</strong>n om met min<strong>de</strong>r inspanning<strong>en</strong> <strong>en</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
meer te bereik<strong>en</strong>.<br />
Deze leerling gaat halsoverkop of lukraak te<br />
werk. Vaak wordt gefocust op <strong>de</strong>elaspect<strong>en</strong>,<br />
zon<strong>de</strong>r dat het ver<strong>de</strong>r afgeleg<strong>en</strong> doel aangegev<strong>en</strong><br />
kan wor<strong>de</strong>n. Als iets niet lukt, geeft <strong>de</strong><br />
leerling snel op of blijft halsstarrig doordo<strong>en</strong><br />
zon<strong>de</strong>r stil te staan bij het probleem. Het<br />
gebeurt zel<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> leerling terugblikt op<br />
<strong>de</strong> taak. Wat gedaan is, is <strong>voor</strong>bij. Hij/zij ziet<br />
het als e<strong>en</strong> te klar<strong>en</strong> klus. Hij/zij leert weinig<br />
uit ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> houdt vast aan zijn/haar<br />
i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong> routine. Hij/zij kan ze niet in vraag<br />
stell<strong>en</strong>.<br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Deze leerling kan <strong>voor</strong>uitblikk<strong>en</strong>: bij e<strong>en</strong><br />
complexe opdracht gaat hij/zij planmatig <strong>en</strong><br />
strategisch te werk, waarbij hij/zij vlot kan<br />
aangev<strong>en</strong> wat hij/zij wil bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe<br />
hij/zij tewerk zal gaan. Wanneer iets niet lukt<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> uitvoering, analyseert hij/zij <strong>de</strong><br />
situatie i.f.v. e<strong>en</strong> betere aanpak. Bij e<strong>en</strong><br />
onhaalbare opdracht kan hij/zij het project<br />
loslat<strong>en</strong>, zelfs al is hij/zij daar sterk aan<br />
gehecht.<br />
Deze leerling is sterk in het terugblikk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
activiteit wordt geëvalueerd op <strong>de</strong> kwaliteit<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> efficiëntie. Hierdoor trekt hij/zij lering<br />
uit ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> bouwt hij/zij expertise op.<br />
11
<strong>12</strong><br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
II. LEIDERSCHAP<br />
MOBILISEREN EN<br />
SAMENBRENGEN<br />
INSPIREREN<br />
DUIDELIJKHEID<br />
SCHEPPEN,<br />
STRUCTUREREN,<br />
SYNTHETISEREN<br />
BESLISSEN<br />
VERDELEN EN<br />
DELEGEREN<br />
OVERZIEN<br />
COACHEN<br />
GEPASTE HULP<br />
BIEDEN<br />
BIJSTUREN<br />
VERANTWOOR-<br />
DELIJK<br />
5.1 De leerling kan an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><br />
tot actie, tot het nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> initiatief.<br />
5.2 De leerling inspireert an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met i<strong>de</strong>eën over mogelijke<br />
initiatiev<strong>en</strong>. Hij/zij is overtuig<strong>en</strong>d <strong>en</strong> wordt in zijn<br />
i<strong>de</strong>eën door an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> gevolgd.<br />
5.3 De leerling br<strong>en</strong>gt verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën<br />
<strong>van</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> geheel. Hij/zij br<strong>en</strong>gt dui<strong>de</strong>lijkheid<br />
<strong>en</strong> trekt lijn<strong>en</strong> in het geheel.<br />
5.4 De leerling draagt er toe bij dat er in <strong>de</strong> groep beslist<br />
wordt of beslist zelf over <strong>de</strong> selectie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong><br />
die uitgevoerd wor<strong>de</strong>n.<br />
5.5 De leerling kan het werk <strong>van</strong> e<strong>en</strong> groep organiser<strong>en</strong>.<br />
Hij/zij ver<strong>de</strong>elt <strong>en</strong> <strong>de</strong>legeert tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> schat daarbij <strong>de</strong><br />
compet<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> goed in.<br />
5.6 De leerling heeft oog <strong>voor</strong> het geheel terwijl hij/zij zijn<br />
eig<strong>en</strong> <strong>de</strong>el uitvoert <strong>en</strong> stuurt waar nodig bij.<br />
5.7 Tij<strong>de</strong>ns het werkproces weet <strong>de</strong> leerling <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> te<br />
motiver<strong>en</strong>. Hij/zij voelt <strong>de</strong> beleving <strong>van</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
aan, speelt in op problem<strong>en</strong>, <strong>van</strong>gt emoties op <strong>en</strong> geeft<br />
<strong>de</strong> juiste impuls<strong>en</strong>.<br />
5.8 De leerling kan an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> help<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> te volg<strong>en</strong> werkwijze.<br />
Hij/zij geeft suggesties zon<strong>de</strong>r het werk in hun<br />
plaats te do<strong>en</strong>.<br />
5.9 De leerling zet an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> aan tot bijstur<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeter<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> het resultaat <strong>en</strong> <strong>de</strong> werkwijze <strong>en</strong> legt daarbij <strong>de</strong> lat<br />
hoog.<br />
5.10 De leerling heeft oog <strong>voor</strong> het effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong><br />
op <strong>de</strong> groep <strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> impact op <strong>de</strong> bre<strong>de</strong>re<br />
omgeving.<br />
In relaties met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hangt <strong>de</strong>ze leerling<br />
er wat bij of blijft aan <strong>de</strong> kant staan. Bij<br />
groepswerk is hij/zij het vijf<strong>de</strong> wiel aan <strong>de</strong><br />
wag<strong>en</strong>. Hij/zij vindt ge<strong>en</strong> aansluiting om e<strong>en</strong><br />
constructieve bijdrage te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> doet ge<strong>en</strong><br />
of e<strong>en</strong> stor<strong>en</strong><strong>de</strong> inbr<strong>en</strong>g. Hij/zij heeft weinig<br />
oog <strong>voor</strong> het grotere geheel maar is bezig<br />
met eig<strong>en</strong> ding<strong>en</strong>, <strong>de</strong>tails of helemaal met<br />
niets.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Deze leerling heeft het profiel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
Als er iets moet gebeur<strong>en</strong> neemt hij/zij spontaan<br />
het initiatief om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te mobiliser<strong>en</strong>.<br />
Hij/zij inspireert an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan zijn i<strong>de</strong>eën<br />
goed overbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij/zij bepaalt mee <strong>de</strong><br />
koers <strong>van</strong> <strong>de</strong> groep. Het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën, knop<strong>en</strong> doorhakk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>leger<strong>en</strong> doet hij/zij spontaan. Tegelijk blijft<br />
hij/zij het geheel overzi<strong>en</strong>. Hij/zij biedt hulp,<br />
moedigt <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> aan bij het werkproces<br />
<strong>en</strong> zet aan tot bijstur<strong>en</strong>. Hij/zij is zich bewust<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid die hij draagt.
III SYNTHESE<br />
Scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t<br />
Bepaal <strong>voor</strong> <strong>de</strong> leerling in welke mate hij/zij over zelfsturing <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin beschikt <strong>en</strong> kleur het<br />
overe<strong>en</strong>komstige vak in.<br />
Zelfsturing<br />
Z<br />
e<br />
l<br />
f<br />
s<br />
t<br />
u<br />
r<br />
i<br />
n<br />
g<br />
De mate waarin <strong>de</strong> leerling zichzelf bered<strong>de</strong>rt<br />
om in e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> situatie <strong>de</strong> hoogst mogelijke<br />
lev<strong>en</strong>skwaliteit te bereik<strong>en</strong>.<br />
De mate waarin hij/zij <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n in zichzelf<br />
<strong>en</strong> zijn/haar omgeving zo goed mogelijk<br />
beheert.<br />
De leerling kan keuzes mak<strong>en</strong>, bezit het nodige<br />
doorzettingsvermog<strong>en</strong>, weet hoe zijn/haar<br />
plann<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. Hij/zij voert ze daadwerkelijk<br />
uit <strong>en</strong> kan afstand nem<strong>en</strong> om te ler<strong>en</strong> uit<br />
ervaring.<br />
SCHAAL<br />
MAXIMAAL<br />
In uitzon<strong>de</strong>rlijke mate<br />
aanwezig<br />
In dui<strong>de</strong>lijke mate<br />
aanwezig<br />
Gemid<strong>de</strong>ld aanwezig<br />
In geringe mate aanwezig<br />
In zeer geringe mate<br />
aanwezig<br />
MINIMAAL<br />
On<strong>de</strong>rnemingszin<br />
O<br />
n<br />
d<br />
e<br />
r<br />
n<br />
e<br />
m<br />
i<br />
n<br />
g<br />
z<br />
i<br />
n<br />
De mate waarin <strong>de</strong> leerling in e<strong>en</strong> welbepaal<strong>de</strong><br />
situatie originele i<strong>de</strong>eën kan be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> over<br />
mogelijke doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong>.<br />
De mate waarin hij/zij beschikbare mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
optimaal inzet om acties op te zett<strong>en</strong> die tot <strong>de</strong><br />
realisatie <strong>van</strong> zijn doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>n.<br />
De mate waarin hij/zij gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> verlegt, iets<br />
nieuws creëert dat tot kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong> bijdraagt.<br />
De mate waarin dit afstraalt op <strong>de</strong> groep.<br />
De leerling wil impact, is geïnspireerd <strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong><br />
bezig, hij/zij krijgt het in wissel<strong>en</strong><strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n<br />
<strong>voor</strong> elkaar <strong>en</strong> kan afstand nem<strong>en</strong> om<br />
te ler<strong>en</strong> uit zijn/haar ervaring<strong>en</strong>.<br />
13
14<br />
Leeromgeving<br />
3<br />
LEEROMGEVING: praktijk<strong>voor</strong>beeld<br />
On<strong>de</strong>rnemingszin is niet <strong>en</strong>kel iets wat leerling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> of niet hebb<strong>en</strong>. De leeromgeving die je als<br />
leerkracht aanbiedt, speelt e<strong>en</strong> cruciale rol in het stimuler<strong>en</strong> of afremm<strong>en</strong> <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin.<br />
Wanneer je <strong>de</strong> leeromgeving hierop wilt bevrag<strong>en</strong>, dan kun je <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> groeper<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r 5 rubriek<strong>en</strong>.<br />
In <strong>de</strong> eerste plaats vraagt on<strong>de</strong>rnemingszin e<strong>en</strong> klas of groepsklimaat dat op<strong>en</strong> staat <strong>voor</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong><br />
plann<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong>. On<strong>de</strong>rnemingszin kan groei<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> flexibele <strong>en</strong> hel<strong>de</strong>re organisatie met<br />
veel kans<strong>en</strong> tot communicatie. Zo is bij<strong>voor</strong>beeld in klass<strong>en</strong> waar alles zeer strikt geregeld is, weinig<br />
on<strong>de</strong>rnemingszin te zi<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> rubriek, inhoud,wordt er gepolst naar het aanbod: wat bied je<br />
aan? Wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> hoofdmoot uitgemaakt door geslot<strong>en</strong>, <strong>voor</strong>gestructureer<strong>de</strong> tak<strong>en</strong> of is er veel ruimte<br />
<strong>voor</strong> exploratie, <strong>voor</strong> op<strong>en</strong>, creatieve tak<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vier<strong>de</strong> belangrijke<br />
rubriek is <strong>de</strong> leerkrachtstijl. In welke mate moedig je met je begeleiding initiatiefname aan. Tot slot<br />
focuss<strong>en</strong> we op on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> als f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Het gaat hier over kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> tot het besef br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dat<br />
<strong>de</strong> ding<strong>en</strong> niet <strong>van</strong>zelf kom<strong>en</strong>, dat je kan on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> in zeer uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong> situaties <strong>en</strong> dat dit gevolg<strong>en</strong><br />
heeft. Belangrijk daarbij is dat kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> uit hun initiatiev<strong>en</strong>, dat ze hun succeservaring<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> veranker<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ze goe<strong>de</strong> rolmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> <strong>en</strong> verhal<strong>en</strong> over on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> meekrijg<strong>en</strong>.<br />
On<strong>de</strong>rstaand verhaal toont hoe <strong>de</strong>ze vijf aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> leeromgeving die on<strong>de</strong>rnemingszin kans<strong>en</strong> geeft,<br />
aan bod kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> <strong>voor</strong>middag in e<strong>en</strong> graadklas (1ste <strong>en</strong> 2<strong>de</strong> leerjaar - groep 3 <strong>en</strong> 4)<br />
E<strong>en</strong> doordachte klasinrichting<br />
Bij het binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n we aang<strong>en</strong>aam verrast<br />
door <strong>de</strong> klasruimte <strong>en</strong> <strong>de</strong> leer- <strong>en</strong> speelmogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
Er is e<strong>en</strong> gezellige <strong>en</strong> ruime zithoek, er kan op <strong>de</strong> grond<br />
gewerkt wor<strong>de</strong>n, er zijn afgegr<strong>en</strong>s<strong>de</strong> hoek<strong>en</strong> met uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d<br />
materiaal. E<strong>en</strong> schuif<strong>de</strong>ur geeft uit op <strong>de</strong><br />
speelplaats, <strong>de</strong> gang kan b<strong>en</strong>ut wor<strong>de</strong>n,…Vooraan<br />
aan het bord is er ruimte <strong>voor</strong> klassikale instructie. E<strong>en</strong><br />
groot <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> klas kan flexibel herschikt wor<strong>de</strong>n,<br />
naargelang <strong>de</strong> project<strong>en</strong> die er lop<strong>en</strong>. Alle kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> opbergkastje, er zijn bakjes <strong>voor</strong> het<br />
contractwerk (verbeter<strong>de</strong> werk<strong>en</strong>, correctiesleutels,…)<br />
<strong>en</strong> material<strong>en</strong> zijn overzichtelijk gegroepeerd<br />
in op<strong>en</strong> kast<strong>en</strong>. Het geheel a<strong>de</strong>mt <strong>de</strong> sfeer <strong>en</strong> gezelligheid<br />
uit <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kleuterklas.<br />
De leerkracht is bij <strong>de</strong> klasinrichting doordacht te<br />
werk gegaan. Ze heeft hierbij één stelregel<br />
gevolgd: waar kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> zelfstandig aan <strong>de</strong> slag<br />
kunn<strong>en</strong>, moet dit gestimuleerd wor<strong>de</strong>n. Dit is<br />
gebeurd door klasomgeving te structurer<strong>en</strong> met<br />
hoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<strong>en</strong> kast<strong>en</strong>, waar materiaal vrij toegankelijk<br />
is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Door het gebruik <strong>van</strong> pic-<br />
togramm<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> achteraf waar het<br />
materiaal terughoort. Kortom, door <strong>de</strong> dui<strong>de</strong>lijkheid<br />
in klasinrichting <strong>en</strong> e<strong>en</strong> organisatie <strong>van</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />
regels <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong><br />
zon<strong>de</strong>r veel extra uitleg zelfstandig aan <strong>de</strong> slag.<br />
Het onthaalgesprek als inspiratiebron.<br />
Voor <strong>de</strong> klasdag effectief start vraagt e<strong>en</strong> leerling of<br />
hij naar <strong>de</strong> project<strong>voor</strong>stelling <strong>van</strong> zijn broer (in e<strong>en</strong><br />
hogere klas) mag gaan. De leerkracht staat dit toe,<br />
maar zegt dat hij dan wel <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> zal moet<strong>en</strong><br />
miss<strong>en</strong>. De vraag <strong>van</strong> het kind wordt sam<strong>en</strong> met<br />
hem gewikt <strong>en</strong> gewog<strong>en</strong>.<br />
De klasdag start dan met e<strong>en</strong> onthaalgesprek geleid<br />
door e<strong>en</strong> leerling (met on<strong>de</strong>rsteuning <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerkracht).<br />
Die leerling geeft ook <strong>de</strong> instructies over wat<br />
(door <strong>de</strong> leerkracht) opgeschrev<strong>en</strong> moet wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
klasdagboek. De gespreksron<strong>de</strong> verloopt volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
vaste structuur. Bij <strong>de</strong> start wordt gevraagd wie er<br />
allemaal wat wil zegg<strong>en</strong>. De nam<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>o-
teerd in het dagboek. Vervolg<strong>en</strong>s vertelt <strong>de</strong> eerste<br />
leerling waarna <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> stell<strong>en</strong><br />
(hier<strong>voor</strong> stek<strong>en</strong> ze hun hand op, ook <strong>de</strong> leerkracht<br />
doet dit, <strong>en</strong> <strong>de</strong> gesprekslei<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> dag geeft dan<br />
iemand het woord). Tot slot wordt gevraagd “wat<br />
schrijv<strong>en</strong> we op <strong>van</strong> die leerling?” Iemand vat sam<strong>en</strong><br />
wat er verteld werd <strong>en</strong> <strong>de</strong> leerkracht noteert dit in e<strong>en</strong><br />
schriftje. Zo krijgt elke leerling e<strong>en</strong> beurt. Op het<br />
ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> praatron<strong>de</strong> leest <strong>de</strong> leerkracht <strong>de</strong> notities<br />
<strong>voor</strong> <strong>en</strong> vraagt <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> één moeilijk woord<br />
te onthou<strong>de</strong>n <strong>en</strong> op bord te schrijv<strong>en</strong>.<br />
Voor <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> wordt uitgebreid tijd g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De on<strong>de</strong>rlinge betrokk<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />
valt op. Ze stell<strong>en</strong> veel vrag<strong>en</strong> aan elkaar. De leerkracht<br />
toont veel inlevingsvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> pikt regelmatig<br />
in op anekdotes <strong>en</strong> <strong>voor</strong>vall<strong>en</strong> die <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Wanneer Bert bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> kaart<br />
<strong>van</strong> Limburg toont tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> gaat ze<br />
mee in zijn interesse <strong>en</strong> neemt <strong>de</strong> tijd om dit sam<strong>en</strong><br />
met <strong>de</strong> klas ver<strong>de</strong>r te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Er volgt e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dig<br />
leergesprek met e<strong>en</strong> hoge betrokk<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> alle<br />
leerling<strong>en</strong>. De kaart <strong>van</strong> België wordt erbij gehaald,<br />
<strong>de</strong> woonplaats<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gelokaliseerd<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> provincies overlop<strong>en</strong>. Wanneer Fi<strong>en</strong> vertelt<br />
hoe blij ze is met haar nieuwe jas, suggereert <strong>de</strong><br />
leerkracht e<strong>en</strong> spelletje gespeeld.<br />
De gespreksron<strong>de</strong> wordt ook gebruikt om te overlegg<strong>en</strong>.<br />
Zo heeft <strong>de</strong> klas vorige week 93 euro verdi<strong>en</strong>d<br />
met <strong>de</strong> opvoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> show <strong>voor</strong> <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs. De<br />
leerkracht polst of iemand e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>stel heeft <strong>van</strong> wat<br />
er allemaal gedaan kan wor<strong>de</strong>n met het geld: zal het<br />
gebruikt wor<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> uitstap, <strong>de</strong> aankoop <strong>van</strong><br />
klasmateriaal, het steun<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> project,… De leerkracht<br />
wijst tot slot op <strong>de</strong> lijst aan het bord waar alle<br />
mogelijke <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oteerd wor<strong>de</strong>n.<br />
In het klasgesprek legt <strong>de</strong> leerkracht <strong>de</strong> bal dui<strong>de</strong>lijk<br />
in het kamp <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>. Dagelijks heeft<br />
e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re leerling <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid over<br />
het klasgesprek. Wanneer e<strong>en</strong> leerling iets <strong>voor</strong>stelt<br />
wordt daar op ingegaan. Kleine verhal<strong>en</strong><br />
(zoals <strong>de</strong> jas <strong>van</strong> Fi<strong>en</strong> of <strong>de</strong> kaart <strong>van</strong> Bert) krijg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> plaats <strong>en</strong> elke dag wordt er e<strong>en</strong> klasverslag<br />
gemaakt. Dat is één manier waarop <strong>de</strong> leerkracht<br />
<strong>de</strong> inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> less<strong>en</strong> probeert af te stemm<strong>en</strong><br />
op <strong>de</strong> interesses <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong>. Door <strong>de</strong> begelei-<br />
Leeromgeving<br />
dingsstijl <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerkracht met veel stimuler<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
vrag<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld het gesprek rond <strong>de</strong> kaart <strong>van</strong><br />
Limburg, wor<strong>de</strong>n leerling<strong>en</strong> uitgedaagd om door<br />
te <strong>de</strong>nk<strong>en</strong>. De gespreksron<strong>de</strong> is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> leerkracht<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>tector om nieuwe project<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>,<br />
om op het spoor te kom<strong>en</strong> <strong>van</strong> kindinteresses<br />
zodat <strong>de</strong> klas tot e<strong>en</strong> rijk milieu kan uitgebouwd<br />
wor<strong>de</strong>n. Het gesprek, <strong>de</strong> uitwisseling <strong>en</strong> het <strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> ervaring<strong>en</strong> is immers <strong>de</strong> manier bij uitstek om<br />
elkaar we<strong>de</strong>rzijds te bestuiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot nieuwe<br />
i<strong>de</strong>eën te kom<strong>en</strong>. Inspraak <strong>en</strong> participatie kom<strong>en</strong><br />
expliciet aan bod door bij<strong>voor</strong>beeld te peil<strong>en</strong> naar<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> wat gedaan kan wor<strong>de</strong>n met het<br />
verdi<strong>en</strong><strong>de</strong> geld. Opvall<strong>en</strong>d daarbij is hoe dit<br />
gesprek verloopt in e<strong>en</strong> positieve sfeer waarin elk<br />
kind zich vrij voelt om zich te uit<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e te<br />
lancer<strong>en</strong>.<br />
Zelfstandig op eig<strong>en</strong> maat<br />
Na <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> wordt overlop<strong>en</strong> wat er <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
speeltijd nog allemaal moet gebeur<strong>en</strong>. De taal- <strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>contract<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> afgewerkt wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> wie<br />
nog tijd over heeft kan aan <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ntie<br />
beginn<strong>en</strong>. Wanneer <strong>de</strong> contract<strong>en</strong> uitge<strong>de</strong>eld zijn,<br />
zett<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>van</strong> het twee<strong>de</strong> jaar zich verspreid<br />
in verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> hoek<strong>en</strong> in <strong>de</strong> klas <strong>en</strong> gaan aan<br />
<strong>de</strong> slag. Sommige tak<strong>en</strong> zijn individueel, soms moet er<br />
ook sam<strong>en</strong>gewerkt wor<strong>de</strong>n. De leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vrij<br />
beweg<strong>en</strong> doorhe<strong>en</strong> <strong>de</strong> klas om het materiaal te<br />
hal<strong>en</strong>, nodig <strong>voor</strong> het oploss<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> in het<br />
contract. De volgor<strong>de</strong> waarin ze <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong> is<br />
vrij.Vooraan in het contract zit e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk overzicht<br />
met pictogramm<strong>en</strong>, om te plann<strong>en</strong> wanneer m<strong>en</strong><br />
wat gaat aanpakk<strong>en</strong>. Tak<strong>en</strong> die gedaan zijn wor<strong>de</strong>n<br />
daar aangekruist. Contract<strong>en</strong> die klaar zijn mog<strong>en</strong> in<br />
<strong>de</strong> verbeterbak gelegd wor<strong>de</strong>n. E<strong>en</strong> <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong><br />
verbeter<strong>en</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> zelf via verbetersleutels.<br />
Het eerste jaar maakt eerst gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> tempotest<br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong> om pas daarna aan hun contract te<br />
beginn<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> leerling niet ver<strong>de</strong>r kan met zijn<br />
contract mag hij uitleg vrag<strong>en</strong> aan iemand om hem<br />
ver<strong>de</strong>r te help<strong>en</strong> of kan hij aan e<strong>en</strong> magneetbord zijn<br />
‘hulpkaartje’ omhoog gaan hang<strong>en</strong>. Jero<strong>en</strong> is aangeduid<br />
door <strong>de</strong> leerkracht om rond te gaan <strong>en</strong> te pols<strong>en</strong><br />
of er iemand hulp nodig heeft (peer-tutoring).<br />
15
16<br />
Leeromgeving<br />
Ook in het opzet <strong>en</strong> <strong>de</strong> organisatie <strong>van</strong> het contractwerk<br />
wordt gestreefd naar e<strong>en</strong> zo groot mogelijke<br />
onafhankelijkheid <strong>en</strong> zelfstandigheid. Leerling<strong>en</strong><br />
kiez<strong>en</strong> waar, wanneer <strong>en</strong> welke taak ze eerst aanpakk<strong>en</strong>.<br />
Het zelfstandig werk verloopt rustig. De<br />
leerkracht kan tegelijk e<strong>en</strong> tempotest rek<strong>en</strong><strong>en</strong> afnem<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> het eerste jaar, zon<strong>de</strong>r gestoord te wor<strong>de</strong>n.<br />
Gek<strong>en</strong><strong>de</strong> regels <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong>, het gebruik <strong>van</strong> vaste<br />
symbol<strong>en</strong> in <strong>de</strong> contract<strong>en</strong>, <strong>de</strong> vrije toegang tot <strong>de</strong><br />
material<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid hulp te vrag<strong>en</strong> aan<br />
e<strong>en</strong> me<strong>de</strong>leerling drag<strong>en</strong> hiertoe bij. Ver<strong>de</strong>r ler<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> ook zelf corriger<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
op te nem<strong>en</strong> <strong>voor</strong> eig<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> liter pudding<br />
Na <strong>de</strong> speeltijd plaatst <strong>de</strong> leerkracht <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> concreet probleem. Vanuit <strong>de</strong> opdracht<br />
‘pudding mak<strong>en</strong>’ wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> geconfronteerd<br />
met inhoudsmat<strong>en</strong>. Hier<strong>voor</strong> gaan <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in<br />
groepjes <strong>van</strong> vier aan <strong>de</strong> slag. De meest on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
leerling<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><strong>en</strong> zich mete<strong>en</strong> het zakje pudding<br />
toe <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>de</strong> aanwijziging<strong>en</strong>. Vooral <strong>de</strong> jongste<br />
kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met wat min<strong>de</strong>r zelfsturing<br />
kijk<strong>en</strong> toe of prober<strong>en</strong> zich op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re manier<br />
verdi<strong>en</strong>stelijk te mak<strong>en</strong>. De kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> zijn drukdo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
zowel in <strong>de</strong> klas als in <strong>de</strong> schoolkeuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> in elk<br />
groepje raakt <strong>de</strong> pudding klaar.<br />
Daarna wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> per twee gegroepeerd<br />
om werkblaadjes rond <strong>de</strong> inhoud in te vull<strong>en</strong>. Er moet<br />
geschat wor<strong>de</strong>n (meer / min<strong>de</strong>r dan e<strong>en</strong> liter) <strong>en</strong><br />
exact nagemet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n met maatbekers. Hier<strong>voor</strong><br />
is het nodige materiaal. Op vraag <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />
kan er ook buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> klas geëxperim<strong>en</strong>teerd wor<strong>de</strong>n<br />
met emmers water <strong>en</strong> maatbekers, waardoor <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong><br />
op het werkblaadje e<strong>en</strong> ‘lev<strong>en</strong>secht’ karakter krijg<strong>en</strong>.<br />
Deze keer bepaalt <strong>de</strong> leerkracht wie met wie<br />
gaat sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze zorgt <strong>voor</strong> duo’s <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
eerste <strong>en</strong> twee<strong>de</strong>jaars. De sam<strong>en</strong>werking verloopt<br />
niet altijd ev<strong>en</strong> vlot, maar precies dit wordt als e<strong>en</strong> uitdaging<br />
gezi<strong>en</strong>. Vaak is het zo dat <strong>de</strong> leerling <strong>van</strong> het<br />
twee<strong>de</strong> jaar <strong>de</strong> overhand neemt in <strong>de</strong> taakuitvoering<br />
<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> leerling <strong>van</strong> het eerste jaar (zelfs al is die vrij<br />
on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>d) min<strong>de</strong>r aan bod komt. Het is <strong>voor</strong>al<br />
e<strong>en</strong> kwestie <strong>van</strong> compet<strong>en</strong>ties. Opvall<strong>en</strong>d is ook hoe<br />
sommige kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> aan ons als observators kom<strong>en</strong><br />
vrag<strong>en</strong> wat <strong>de</strong> uitkomst is. We prober<strong>en</strong> h<strong>en</strong> op dreef<br />
te zett<strong>en</strong> met vrag<strong>en</strong> waardoor ze zelf tot het antwoord<br />
kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Dit werkmom<strong>en</strong>t confronteert ons met e<strong>en</strong> aantal<br />
risico’s <strong>en</strong> valkuil<strong>en</strong> wanneer we kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> veel<br />
ruimte gev<strong>en</strong> om zelf aan <strong>de</strong> slag te gaan <strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
elkaar te ler<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> eerste risico is het groepswerk,<br />
waarin sommige kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> door <strong>de</strong> keuze <strong>en</strong> hoeveelheid<br />
<strong>van</strong> het materiaal of door <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> sociale interacties binn<strong>en</strong> het groepje, buit<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong><br />
wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> activiteit. On<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> immers <strong>de</strong> neiging er maar<br />
mete<strong>en</strong> in te vlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ding<strong>en</strong> naar hun hand<br />
te zett<strong>en</strong>. Via inbouw<strong>en</strong> <strong>van</strong> maximale ervaringskans<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> met het opzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> taakver<strong>de</strong>ling<br />
waarin lln. expliciet kunn<strong>en</strong> oef<strong>en</strong><strong>en</strong> met<br />
wat leiding gev<strong>en</strong> nu werkelijk is of wat <strong>de</strong>leger<strong>en</strong><br />
is, kunn<strong>en</strong> ze iets fundam<strong>en</strong>teels ler<strong>en</strong>. Clim<br />
(Coöperatief ler<strong>en</strong> in multiculturele situaties) is<br />
zo’n werkvorm. Wanneer <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> tij<strong>de</strong>ns het<br />
twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> les in duo’s ler<strong>en</strong>, is <strong>de</strong> rolver<strong>de</strong>ling<br />
<strong>voor</strong> h<strong>en</strong> wel dui<strong>de</strong>lijk. De oudste kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
maakt<strong>en</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> ervaring in het vorige jaar door<br />
<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> nu <strong>de</strong> taak om <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> te help<strong>en</strong><br />
ler<strong>en</strong>. Op die manier krijg<strong>en</strong> ook <strong>de</strong> oudste leerling<strong>en</strong><br />
met min<strong>de</strong>r compet<strong>en</strong>ties <strong>de</strong> status <strong>van</strong>’tutor’.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong> <strong>de</strong> oudste kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hun<br />
inzicht<strong>en</strong> omdat “iets kunn<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong>” <strong>de</strong> hoogste<br />
vorm <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nisverwerving blijkt. Voor <strong>de</strong> leerkracht<br />
vraagt dit e<strong>en</strong> vergaand vertrouw<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
‘leerkracht’ <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> autonomie verl<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
ook al lijk<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> aantal ding<strong>en</strong> fout te gaan. Als<br />
observator wor<strong>de</strong>n we ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s geconfronteerd<br />
met het gegev<strong>en</strong> dat je heel snel in <strong>de</strong> rol <strong>van</strong><br />
‘beter wet<strong>en</strong>’ terecht komt <strong>en</strong> dat sommige leerling<strong>en</strong><br />
je daar ook in plaats<strong>en</strong>. Het vraagt dus best<br />
e<strong>en</strong> inspanning om niet mete<strong>en</strong> het juiste antwoord<br />
te gev<strong>en</strong> of te corriger<strong>en</strong>, maar leerling<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> tijd te gev<strong>en</strong> om zelf te ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het juiste<br />
antwoord te vin<strong>de</strong>n.<br />
Terugblikk<strong>en</strong><br />
Halfweg <strong>de</strong> les, voelt <strong>de</strong> leerkracht dat ze klassikaal<br />
moet ingrijp<strong>en</strong> in het werkproces <strong>van</strong> <strong>de</strong> duo’s. Ze<br />
roept <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> stelt <strong>en</strong>kele rake vrag<strong>en</strong>.
Wie heeft <strong>de</strong> bla<strong>de</strong>n ingevuld. Mog<strong>en</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het eerste leerjaar ook antwoor<strong>de</strong>n of iets do<strong>en</strong>?<br />
Sommige kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> snapp<strong>en</strong> daaruit dat ze het<br />
an<strong>de</strong>rs moet<strong>en</strong> aanpakk<strong>en</strong>. Ze gaan terug aan het<br />
werk <strong>en</strong> je merkt dat het beter vlot. Op het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>voor</strong>middag wordt er geëvalueerd. Hierbij vertelt<br />
elk groepje, <strong>voor</strong> <strong>de</strong> klas waarom ze pudding<br />
gemaakt hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat ze er uit leer<strong>de</strong>n, hoe <strong>de</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking verliep. De leerling<strong>en</strong> do<strong>en</strong> g<strong>en</strong>uanceer<strong>de</strong><br />
uitsprak<strong>en</strong> over hoe <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking verlop<strong>en</strong><br />
is. Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> blikk<strong>en</strong> hierbij zelfs<br />
terug op vroegere sam<strong>en</strong>werkingservaring<strong>en</strong>.<br />
Heel wat leerkracht<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich ongemakkelijk<br />
wanneer <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> erg zelfstandig bezig zijn.<br />
Alsof hun rol weg is. Toch blijft <strong>de</strong> leerkracht erg<br />
belangrijk, zij het in e<strong>en</strong> gewijzig<strong>de</strong> rol. Ze functioneert<br />
als ‘container’; ze observeert om belangrijke<br />
ervaring<strong>en</strong> <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> op te slaan om die op e<strong>en</strong><br />
gepast mom<strong>en</strong>t ter sprake te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het is dan<br />
dat leerervaring<strong>en</strong> verankerd kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. Het<br />
becomm<strong>en</strong>tariër<strong>en</strong> <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> oplossingswijz<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong>zelf<strong>de</strong> oef<strong>en</strong>ing kan inspirer<strong>en</strong>d<br />
werk<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> klasgroep <strong>en</strong> schept e<strong>en</strong> sfeer<br />
waarin experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> omgaan met lukk<strong>en</strong> of<br />
niet lukk<strong>en</strong> als evi<strong>de</strong>nte werkwijz<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ervar<strong>en</strong>;<br />
iets wat sowieso nodig is om <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin<br />
in zichzelf blijv<strong>en</strong>d aan te sprek<strong>en</strong>. De<br />
sam<strong>en</strong>werking om pudding te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het invull<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> werkblaadjes veron<strong>de</strong>rstell<strong>en</strong> heel wat<br />
Leeromgeving<br />
sociale vaardighe<strong>de</strong>n. Kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> bewust mak<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> posities zorgt <strong>voor</strong> meer inzicht hierin.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die gestimuleerd wor<strong>de</strong>n<br />
om aan te gev<strong>en</strong> waar hun sterktes <strong>en</strong><br />
beperkthe<strong>de</strong>n ligg<strong>en</strong> hier beter greep op krijg<strong>en</strong>,<br />
waardoor ze ook op dat vlak <strong>voor</strong>uit kunn<strong>en</strong> gaan<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stevig fundam<strong>en</strong>t aan zelfvertrouw<strong>en</strong><br />
opbouw<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>gevat kunn<strong>en</strong> we wel stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze klas<br />
e<strong>en</strong> sfeer <strong>en</strong> organisatie heeft waarin initiatief<br />
<strong>voor</strong>tdur<strong>en</strong>d mogelijk is. Er is <strong>de</strong> nodige ruimte, er<br />
kunn<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>voor</strong>gesteld wor<strong>de</strong>n (bijv. e<strong>en</strong> lijst<br />
op het bord met suggesties <strong>van</strong> wat te do<strong>en</strong> met<br />
het geld, verdi<strong>en</strong>d met <strong>de</strong> show), er zijn suggestieboekjes<br />
(boosboekje <strong>en</strong> i<strong>de</strong>eënboekje). Er wordt<br />
werkelijkheidsnabij gewerkt, waarbij er volop kans<strong>en</strong><br />
tot actie <strong>en</strong> initiatief gebo<strong>de</strong>n wordt aan <strong>de</strong><br />
leerling<strong>en</strong>. Ook <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>heid op elkaar wordt<br />
<strong>voor</strong>tdur<strong>en</strong>d in <strong>de</strong> verf gezet. Leerling<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />
hier volop kans<strong>en</strong> om te groei<strong>en</strong> in zelfsturing <strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>rnemingszin.<br />
De checklist leeromgeving die hier volgt, wil je<br />
inspirer<strong>en</strong> om in je eig<strong>en</strong> klassituatie meer kans<strong>en</strong><br />
te gev<strong>en</strong> aan on<strong>de</strong>rnemingszin <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong>. Je<br />
kunt <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> items afweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong> jezelf<br />
e<strong>en</strong> of meer<strong>de</strong>re aandachtspunt<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong> waar<br />
je expliciet werk <strong>van</strong> wilt mak<strong>en</strong>.<br />
17
18<br />
Checklist<br />
4<br />
CHECKLIST LEEROMGEVING ONDERNEMINGSZIN<br />
Voor 6- <strong>12</strong> <strong>jarig<strong>en</strong></strong><br />
WERKWIJZER<br />
De doelstelling <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t<br />
Deze vrag<strong>en</strong>lijst wil je als leerkracht inspirer<strong>en</strong> <strong>en</strong> op i<strong>de</strong>eën br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> leeromgeving aan te<br />
bie<strong>de</strong>n die on<strong>de</strong>rnemingszin bij leerling<strong>en</strong> stimuleert. Je kunt op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
leeromgeving focuss<strong>en</strong>: <strong>de</strong> sfeer in je klas, <strong>de</strong> wijze waarop je het klasgebeur<strong>en</strong> organiseert, het<br />
aanbod, <strong>de</strong> manier waarop je tuss<strong>en</strong>komt, <strong>de</strong> rolmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> die je aanbiedt <strong>en</strong> <strong>de</strong> wijze waarop je<br />
stilstaat bij on<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong> <strong>van</strong> je leerling<strong>en</strong>. Met <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong>lijst krijg je <strong>de</strong> kans je leeromgeving<br />
op 5 grote gebie<strong>de</strong>n af te check<strong>en</strong>. Zo kom<strong>en</strong> <strong>de</strong> sterke kant<strong>en</strong>, maar ook <strong>de</strong> werkpunt<strong>en</strong> aan het<br />
licht. In e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> stap bepaal je wat je daadwerkelijk wil aanpakk<strong>en</strong>.<br />
De inhoud <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t<br />
- Het instrum<strong>en</strong>t bestaat uit diverse elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in <strong>de</strong> leeromgeving die e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> bij<br />
het stimuler<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin bij leerling<strong>en</strong>. Vrag<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgebracht in 5 grote<br />
rubriek<strong>en</strong> :<br />
1. E<strong>en</strong> positief klas- <strong>en</strong> schoolklimaat<br />
2. E<strong>en</strong> organisatie die initiatief on<strong>de</strong>rsteunt<br />
3. E<strong>en</strong> rijk milieu<br />
4. E<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong><strong>de</strong> begeleiding<br />
5. Focus op on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><br />
Hoe invull<strong>en</strong><br />
Voor elk <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> ga je als volgt te werk<br />
- on<strong>de</strong>r elke rubriek vind je in <strong>de</strong> tabel concrete beschrijving<strong>en</strong><br />
- je leest <strong>de</strong>ze beschrijving<strong>en</strong> <strong>en</strong> je maakt één <strong>van</strong> <strong>de</strong> 4 blokjes zwart<br />
- als je vindt dat <strong>de</strong> omschrijving helemaal niet aansluit bij jouw<br />
klaswerking<br />
- als je vindt dat <strong>de</strong> omschrijving eer<strong>de</strong>r niet aansluit bij jouw<br />
klaswerking<br />
- als je vindt dat <strong>de</strong> omschrijving eer<strong>de</strong>r wel aansluit bij jouw<br />
klaswerking<br />
- als je vindt dat <strong>de</strong> omschrijving in uitgesprok<strong>en</strong> mate aansluit<br />
bij jouw klaswerking<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Wanneer je alle vrag<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> rubriek ingevuld hebt, bekijk je die rubriek nog e<strong>en</strong>s<br />
opnieuw. Stel jezelf <strong>de</strong> vraag welke i<strong>de</strong>eën het invull<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>lijst jou opgeleverd hebb<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vul daarna on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> vraag in.<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel<br />
Uitgesprok<strong>en</strong><br />
wel
I. EEN POSITIEF KLAS- EN SCHOOLKLIMAAT<br />
Checklist<br />
De leerling<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich veilig bij elkaar, <strong>de</strong> leerkracht, op school, … Er is e<strong>en</strong> collectief welbevin<strong>de</strong>n<br />
in <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> waaruit leerling<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> durv<strong>en</strong> zijn.<br />
ONTSPANNEN<br />
KLASSFEER<br />
INTERACTIES<br />
TUSSEN<br />
LEERLINGEN<br />
INTERACTIES MET<br />
DE LEERKRACHT<br />
1.1 Er heerst e<strong>en</strong> ontspann<strong>en</strong>, gezellige werksfeer in <strong>de</strong><br />
groep: er wordt gelach<strong>en</strong>, gepraat,… <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> zijn<br />
alert. Er is conc<strong>en</strong>tratie, maar ook humor in <strong>de</strong> groep.<br />
De meeste leerling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tevre<strong>de</strong>n, <strong>en</strong>thousiaste<br />
of ontspann<strong>en</strong> gezichtsuitdrukking. Er is weinig<br />
ruzie of kliekvorming.<br />
1.2 De groep werkt aanstekelijk. De leerling<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> met<br />
<strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> dag kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> help<strong>en</strong> elkaar. Ze<br />
reager<strong>en</strong> spontaan op elkaar: ze stell<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>, lat<strong>en</strong><br />
hun appreciatie zi<strong>en</strong>, hor<strong>en</strong>, vull<strong>en</strong> elkaar aan, do<strong>en</strong><br />
mee. De leerling<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> zichtbaar aandacht <strong>en</strong> appreciatie<br />
<strong>voor</strong> initiatiev<strong>en</strong>/project<strong>en</strong>/i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> me<strong>de</strong>leerling<strong>en</strong>.<br />
Bijv. sommige activiteit<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> klasproject rond <strong>de</strong><br />
ruimte, wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> klas als groep gedrag<strong>en</strong>.<br />
1.3 De leerling<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r veel schroom hun<br />
bekommerniss<strong>en</strong>, i<strong>de</strong>eën of plann<strong>en</strong> aan jou toe: ze<br />
zijn op jou gericht (vrag<strong>en</strong> iets, lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat ze aan<br />
het do<strong>en</strong> zijn,…), maar stell<strong>en</strong> zich niet afhankelijk<br />
(aanklamp<strong>en</strong>, constant aandacht vrag<strong>en</strong>,…) of afwijz<strong>en</strong>d<br />
op.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
19
20<br />
Checklist<br />
II. EEN ORGANISATIE DIE INITIATIEF ONDERSTEUNT<br />
On<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t in bepaal<strong>de</strong> situaties keuzes kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, i<strong>de</strong>eën <strong>voor</strong> acties ontwikkel<strong>en</strong>,<br />
be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> hoe je te werk zal gaan <strong>en</strong> <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Initiatief kan groei<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> flexibele<br />
organisatie met sobere, hel<strong>de</strong>re regels waar veel communicatie mogelijk is.<br />
AANDEEL EIGEN<br />
INITIATIEF<br />
KIEZEN<br />
GEÏNTEGREERD<br />
OVERZICHT<br />
VRIJE TOEGANG<br />
MATERIALEN<br />
ZELF<br />
ORGANISEREN<br />
2.1 Werkvorm<strong>en</strong> met kans<strong>en</strong> tot initiatiefname <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
leerling<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> het grootste aan<strong>de</strong>el <strong>van</strong> het<br />
weekrooster.<br />
Bijv. groepswerk, hoek<strong>en</strong>werk, contractwerk, project, tijd<br />
om in groep of individueel aan e<strong>en</strong> zelfgekoz<strong>en</strong> opdracht<br />
te werk<strong>en</strong>.<br />
2.2 Je <strong>voor</strong>ziet dagelijks mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />
om te kiez<strong>en</strong>.<br />
Bijv. tij<strong>de</strong>ns contractwerk, hoek<strong>en</strong>werk, project, vrije werktijd,…<br />
2.3 Je laat het lesrooster (vakk<strong>en</strong>rooster) regelmatig los<br />
om tijd te mak<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> meer geïntegreer<strong>de</strong> aanpak<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> thema, e<strong>en</strong> probleem ….<br />
2.4 Het materiaal is overzichtelijk <strong>en</strong> toegankelijk gegroepeerd<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />
Bijv.zichtbaar, in op<strong>en</strong> kast<strong>en</strong> <strong>en</strong> rekk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>voudig geor<strong>de</strong>nd<br />
volg<strong>en</strong>s moeilijkheidsgraad, binn<strong>en</strong> reikhoogte ….<br />
2.5 Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> zelfstandige werkmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
leerling<strong>en</strong> vrij rondlop<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> ze toegang tot allerlei<br />
b<strong>en</strong>odigdhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze op eig<strong>en</strong> initiatief<br />
bronn<strong>en</strong> raadpleg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> klas <strong>en</strong> zelfs daarbuit<strong>en</strong>.<br />
Bijv. papier, stift<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>machine nem<strong>en</strong>, Pc, boek<strong>en</strong>,<br />
Internet raadpleg<strong>en</strong>,…<br />
2.6 Je klas kan gemakkelijk omgebouwd wor<strong>de</strong>n in functie<br />
<strong>van</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>. De leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> -<br />
binn<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> - <strong>de</strong> ruimte in functie <strong>van</strong><br />
hun initiatiev<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>.<br />
Bijv. leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geregeld zelf hun werkplek kiez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> inricht<strong>en</strong>, er zijn kast<strong>en</strong> op wieltjes, er is makkelijk verplaatsbaar<br />
meubilair, <strong>de</strong> gang wordt gebruikt als extra<br />
ruimte,….<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate
DUIDELIJKHEID<br />
FLEXIBEL EN<br />
FUNCTIONEEL<br />
PLANNEN EN<br />
CONTINUÏTEIT<br />
VERANTWOOR-<br />
DELIJKHEID<br />
COMMUNICATIE<br />
KEUZE<br />
SAMEMWERKING<br />
2.7 De klasorganisatie loopt op wieltjes. De verwachting<strong>en</strong> /<br />
gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> / regels zijn zo dui<strong>de</strong>lijk <strong>voor</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> dat je<br />
daar zelf nog weinig tijd aan moet beste<strong>de</strong>n <strong>en</strong> je met<br />
begeleiding <strong>van</strong> (individuele) leerling<strong>en</strong> kan bezig zijn.<br />
Bijv. <strong>voor</strong>af mak<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> planning met <strong>de</strong><br />
timing waarin ze het contractwerk gaan afwerk<strong>en</strong>, waar<br />
nodig zijn er beurtroll<strong>en</strong>, er wordt gewerkt met ‘hulpvlagjes’,<br />
er wor<strong>de</strong>n correctiesleutels gebruikt,…<br />
2.8 Je weegt <strong>de</strong> hoeveelheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> regels <strong>en</strong><br />
gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> af in functie <strong>van</strong> het stimuler<strong>en</strong> <strong>van</strong> zelfstandigheid,<br />
actief ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> het nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> initiatief. Je wijzigt, in<br />
overleg, <strong>de</strong> regels naargelang <strong>de</strong> behoeft<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> groep.<br />
Bijv. er zijn dui<strong>de</strong>lijke afsprak<strong>en</strong> i.v.m. het raadpleg<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
Internet, er zijn regels i.v.m. <strong>de</strong> veiligheid, er zijn mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
om do<strong>de</strong> mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>, er is keuze <strong>van</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking, ….<br />
2.9 Buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> collectieve mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> planning <strong>en</strong> timing volg<strong>en</strong> bij het afwerk<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong>. Er zijn mogelijkhe<strong>de</strong>n om<br />
het materiaal langere tijd te lat<strong>en</strong> staan.<br />
2.10 Je zorgt er<strong>voor</strong> dat elke leerling in diverse lessituaties<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid kan ervar<strong>en</strong>. Je <strong>voor</strong>ziet hier kans<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong>.<br />
Bijv. leiding mog<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> tij<strong>de</strong>ns e<strong>en</strong> groepswerk, materiaal<br />
hal<strong>en</strong>, elkaar ver<strong>de</strong>r help<strong>en</strong>, iets zelfstandig oploss<strong>en</strong>,<br />
gebruik <strong>van</strong> e<strong>en</strong> tak<strong>en</strong>bord, gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> CLIM-methodiek,<br />
ook zwakke of moeilijke leerling<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> <strong>de</strong> kans<br />
om hun compet<strong>en</strong>tie te ton<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, …<br />
2.11 Sam<strong>en</strong>werking wordt expliciet <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>. De leerling<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong> kans<strong>en</strong> tot on<strong>de</strong>rlinge communicatie. Ze<br />
mog<strong>en</strong> elkaar help<strong>en</strong>. Ze kunn<strong>en</strong> elkaar ‘bestuiv<strong>en</strong>’.<br />
2.<strong>12</strong> De leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> regelmatig kiez<strong>en</strong> met wie ze<br />
e<strong>en</strong> opdracht mak<strong>en</strong> / besprek<strong>en</strong>. Wanneer dit niet het<br />
geval is, geef je doorgaans e<strong>en</strong> toelichting.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Checklist<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
21
22<br />
Checklist<br />
III. EEN RIJK MILIEU<br />
On<strong>de</strong>rnemingszin wordt geprikkeld door e<strong>en</strong> milieu dat <strong>de</strong> exploratiedrang aanwakkert, inspireert<br />
tot i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong> e<strong>en</strong> diversiteit aan ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties toelaat <strong>en</strong> aansluit bij behoeftes <strong>en</strong><br />
interesses <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />
LEVENS-<br />
ECHTHEID<br />
KEUZES<br />
EXPERIMEN-<br />
TEREN<br />
ZELF<br />
ONTDEKKEN<br />
3.1 De opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud die je aanbiedt, is lev<strong>en</strong>secht<br />
<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> actief contact legg<strong>en</strong><br />
met <strong>de</strong> buit<strong>en</strong>wereld.<br />
Bijv. e<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> waar actief m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aangesprok<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n,e<strong>en</strong> contractwerk rond <strong>de</strong> heraanleg <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> buurtspeeltuin of <strong>de</strong> invulling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el <strong>van</strong> het<br />
verblijf tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> bosklass<strong>en</strong> , …<br />
3.2 Je bouwt – ook bij basisleerstof – e<strong>en</strong> zekere keuzevrijheid<br />
in binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> die uitgevoerd<br />
moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />
Bijv. je laat <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> uit diverse mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
om e<strong>en</strong> gesch<strong>en</strong>k <strong>voor</strong> moe<strong>de</strong>rdag te mak<strong>en</strong>, je <strong>voor</strong>ziet<br />
diverse opstelling<strong>en</strong> waar<strong>van</strong> er 3 uitgevoerd moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n,<br />
in het contractwerk kan gekoz<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n tuss<strong>en</strong> 6<br />
tak<strong>en</strong>, waar<strong>van</strong> er minst<strong>en</strong>s 2 gemaakt moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n,….<br />
3.3 Je biedt geregeld materiaal, opdracht<strong>en</strong> of situaties aan<br />
die <strong>de</strong> verbeeldingskracht, exploratiedrang <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerlust<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong> of waarbij<br />
leerling<strong>en</strong> zelf ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> hoe iets functioneert, zon<strong>de</strong>r<br />
klassikale instructie of <strong>de</strong>monstratie. Je aanbod stimuleert<br />
<strong>de</strong> vindingrijkheid <strong>en</strong> creativiteit bij leerling<strong>en</strong>.<br />
Bijv.het aanbie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerbak, proefopstelling<strong>en</strong>,<br />
gezelschapspel<strong>en</strong>, probleemsituaties (niet<br />
alle<strong>en</strong> op papier maar naspel<strong>en</strong>),…<br />
3.4 Je biedt soms nieuwe leerstof aan zon<strong>de</strong>r klassikale<br />
instructie, maar met opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpvrag<strong>en</strong>, waarbij<br />
<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> zelf zoek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is of <strong>de</strong><br />
oplossing <strong>van</strong> e<strong>en</strong> probleem.<br />
Bijv. tij<strong>de</strong>ns contract- of hoek<strong>en</strong>werk bied je niet alle<strong>en</strong><br />
verwerkingsleerstof, maar ook nieuwe leerstof aan die<br />
leerling<strong>en</strong> zelfstandig kunn<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong>.<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate
OPEN RESULTAAT<br />
COMPLEXE<br />
TAKEN<br />
TRANSFER<br />
INSPRAAK<br />
IMPACT<br />
3.5 Je gebruikt regelmatig opdracht<strong>en</strong> / material<strong>en</strong>/ problem<strong>en</strong><br />
of situaties waar<strong>voor</strong> leerling<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
oplossing<strong>en</strong> / antwoor<strong>de</strong>n kunn<strong>en</strong> be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> of waar<br />
<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> vrij zijn om e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> vormgeving te kiez<strong>en</strong><br />
of e<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is te gev<strong>en</strong>.<br />
Bijv. e<strong>en</strong> knutseltafel met allerlei materiaal zon<strong>de</strong>r strikte<br />
opdracht/dwing<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>voor</strong>beel<strong>de</strong>n, e<strong>en</strong> vrije keuze in hoe<br />
m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> project zal pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> (als spreekbeurt, in spelvorm,<br />
als t<strong>en</strong>toonstelling,…), rijm<strong>en</strong> <strong>en</strong> dicht<strong>en</strong>, verz<strong>en</strong><br />
be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong>, verhal<strong>en</strong> fantaser<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> opdracht (bijv.vraagstuk)<br />
aanbie<strong>de</strong>n waar verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> oplossingswijz<strong>en</strong><br />
mogelijk zijn ….<br />
3.6 Je biedt geregeld complexe, meervoudige tak<strong>en</strong> aan<br />
waarbij leerling<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> stapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkfas<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> plann<strong>en</strong>.<br />
Bijv. e<strong>en</strong> ruimtetuig mak<strong>en</strong> op schaal, waarbij eerst info<br />
opgezocht moet wor<strong>de</strong>n, dan berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gemaakt<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> pas daarna geknutseld wordt.<br />
3.7 Je <strong>voor</strong>ziet geregeld opdracht<strong>en</strong> waarbij <strong>de</strong> leerling<br />
meer<strong>de</strong>re toepassingsgebie<strong>de</strong>n ont<strong>de</strong>kt waarin e<strong>en</strong><br />
welbepaal<strong>de</strong> vaardigheid moet toegepast wor<strong>de</strong>n<br />
(bijv. in meer<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> …).<br />
Bijv. e<strong>en</strong> oppervlakteberek<strong>en</strong>ing of schal<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> bij<br />
beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> of technologische ateliers, …<br />
3.8 Leerling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> inspraak in <strong>de</strong> klasuitrusting <strong>en</strong> het<br />
dag-<strong>en</strong> weekverloop. De leerling<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n geregeld<br />
uitg<strong>en</strong>odigd om thema’s mee te bepal<strong>en</strong>.<br />
Bijv. er is e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eënbus, e<strong>en</strong> vast kringmom<strong>en</strong>t <strong>voor</strong> het<br />
verzamel<strong>en</strong> <strong>van</strong> i<strong>de</strong>eën, e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eënbord aan <strong>de</strong> muur, er<br />
wordt systematisch gepeild naar wat leerling<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
activiteit<strong>en</strong> vin<strong>de</strong>n,...<br />
3.9 In het aanbod zijn er aanwijsbare elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (thema’s,<br />
project<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>,…) te vin<strong>de</strong>n die het gevolg zijn<br />
<strong>van</strong> suggesties, w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />
Bijv. Je tracht door <strong>observatie</strong> <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> interesses te<br />
achterhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> aan te bie<strong>de</strong>n die daarop aansluit<strong>en</strong>,<br />
er zijn geregeld project<strong>en</strong> waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> aanzet <strong>van</strong>uit<br />
<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> komt, e<strong>en</strong> lesinhoud wordt aangepast<br />
aan interesses,…<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Helemaal<br />
niet<br />
Checklist<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
In zeer grote<br />
mate<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
23
24<br />
Checklist<br />
IV. EEN STIMULERENDE EN ONDERSTEUNENDE<br />
BEGELEIDING<br />
De manier waarop op leerling<strong>en</strong> wordt ingespeeld is <strong>van</strong> kapitaal belang <strong>voor</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling<br />
<strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnemingszin. E<strong>en</strong> effectieve begeleiding is stimuler<strong>en</strong>d (zet aan tot initiatief ), verle<strong>en</strong>t<br />
autonomie <strong>en</strong> geeft on<strong>de</strong>rsteuning (moedigt aan <strong>en</strong> helpt problem<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>).<br />
BEWUST LATEN<br />
GEBEUREN<br />
INITIATIEF<br />
NEMEN<br />
(H)ERKENEN<br />
ONDERSTEUNING<br />
OP MAAT<br />
EMOTIONELE<br />
ONDERSTEUNING<br />
POSITIEVE<br />
FEEDBACK<br />
4.1 Je kan op <strong>de</strong> achtergrond blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> geeft leerling<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> kans e<strong>en</strong> opdracht op e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>, zelfgekoz<strong>en</strong><br />
manier uit te werk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> activiteit e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>ding te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelf te bepal<strong>en</strong> wanneer iets af is.<br />
4.2 Het ontgaat je niet als leerling<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Je<br />
stimuleert ze om er ver<strong>de</strong>r over te prat<strong>en</strong>, ze met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
te <strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze te realiser<strong>en</strong>. Je speelt bewust e<strong>en</strong><br />
actieve rol om leerling<strong>en</strong> te wijz<strong>en</strong> op elkaars initiatiev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zich daaraan te inspirer<strong>en</strong> <strong>voor</strong> eig<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast laat je <strong>de</strong> leerling ook eig<strong>en</strong>aar <strong>van</strong> zijn<br />
i<strong>de</strong>e.<br />
4.3 E<strong>en</strong> leerling die “vastzit” kan je geregeld net die impuls<br />
te gev<strong>en</strong> die hem het gevoel geeft dat hij er “zelf” in<br />
lukte. Je biedt leerling<strong>en</strong> die dat nodig hebb<strong>en</strong>, in <strong>de</strong><br />
uitvoering <strong>van</strong> opdracht<strong>en</strong>/initiatiev<strong>en</strong> extra begeleiding,<br />
maar steeds in functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> zelfstandigheid die<br />
<strong>de</strong> leerling aankan.<br />
Bijv. als on<strong>de</strong>rsteuning naar <strong>de</strong> leerling toe kan je <strong>de</strong> probleemsituatie<br />
beschrijv<strong>en</strong>, meer<strong>de</strong>re oplossing<strong>en</strong> aandui<strong>de</strong>n,<br />
één oplossing suggerer<strong>en</strong>, stapp<strong>en</strong>plann<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong>,<br />
pictogramm<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n, sc<strong>en</strong>ario’s aanreik<strong>en</strong>, verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
niveau’s <strong>van</strong> tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> (zodat elk<br />
leerling aan zijn trekk<strong>en</strong> kan kom<strong>en</strong>), er<strong>voor</strong> zorg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
leerling zelf kan kiez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> meer/min<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rsteuning <strong>en</strong><br />
structuur bij het uitwerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> opdracht, …<br />
4.4 Je merkt het op wanneer leerling<strong>en</strong> zich bij bepaal<strong>de</strong><br />
activiteit<strong>en</strong>/opdracht<strong>en</strong>/initiatiev<strong>en</strong> onzeker voel<strong>en</strong> of<br />
faalangst hebb<strong>en</strong>. Je peilt geregeld naar <strong>de</strong> beleving<br />
<strong>van</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe ze e<strong>en</strong> activiteit of opdracht<br />
ervar<strong>en</strong>. Je accepteert hun gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> helpt <strong>de</strong>ze te<br />
uit<strong>en</strong>.<br />
Bijv. e<strong>en</strong> leerling die niet opstart ev<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> wat<br />
hem dwarszit, je herk<strong>en</strong>t <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> uitingsvorm<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> faalangst, …<br />
4.5 Je geeft geregeld positieve feedback op initiatiev<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> leerling<strong>en</strong> door belangstelling te ton<strong>en</strong>, uitleg te<br />
vrag<strong>en</strong>, te bewon<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, te bevestig<strong>en</strong>, ….<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate
FOUT MAG<br />
EIGEN DENKEN<br />
STIMULERENDE<br />
TUSSENKOMSTEN<br />
4.6 Je kan loskom<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> tuss<strong>en</strong>komst als<br />
leerling<strong>en</strong> fout<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t ook dat je het<br />
niet ‘snel zelf ev<strong>en</strong> doet’ of ‘toch maar mete<strong>en</strong> zelf verbetert’<br />
als leerling<strong>en</strong> fout<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
4.7 Je <strong>voor</strong>ziet binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> less<strong>en</strong> veel ruimte om <strong>de</strong> eig<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>ing / eig<strong>en</strong> leervrag<strong>en</strong> / eig<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> leerling<strong>en</strong><br />
aan bod te lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vraagt leerling<strong>en</strong> naar<br />
wat ze nog meer will<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>. Je zorgt <strong>voor</strong> opdracht<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vraagstelling<strong>en</strong> waarbij dit uitgelokt wordt <strong>en</strong><br />
stimuleert <strong>de</strong> communicatie hierover tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />
4.8 Het lukt je makkelijk het <strong>de</strong>nk<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> (ook<br />
<strong>van</strong> sterkere leerling<strong>en</strong>) te help<strong>en</strong> verdiep<strong>en</strong> of verruim<strong>en</strong>.<br />
Je moedigt h<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> geeft impuls<strong>en</strong> die tot<br />
actie aanzett<strong>en</strong>. Je gaat mee in hun i<strong>de</strong>eën maar met<br />
respect <strong>voor</strong> hun int<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> keuzes, zon<strong>de</strong>r ev<strong>en</strong>wel<br />
je eig<strong>en</strong> standpunt te verlooch<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Bijv. je doet e<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>komst (via e<strong>en</strong> opmerking, rake<br />
vraag, bijkom<strong>en</strong>d materiaal, extra opdracht,…) waardoor<br />
e<strong>en</strong> sterke leerling het duwtje in <strong>de</strong> rug krijgt om ver<strong>de</strong>r te<br />
gaan, gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te verlegg<strong>en</strong>, … Als leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld<br />
gev<strong>en</strong> ga je er op in door h<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> toelicht<strong>en</strong>,<br />
verdui<strong>de</strong>lijk<strong>en</strong>, je geeft je eig<strong>en</strong> be<strong>de</strong>nking ….<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
Checklist<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
25
26<br />
Checklist<br />
V. FOCUS OP ONDERNEMEN<br />
Bewust mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> wat het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t gebeurt door terug te blikk<strong>en</strong> op<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong>, door op e<strong>en</strong> boei<strong>en</strong><strong>de</strong> manier k<strong>en</strong>nis te mak<strong>en</strong> met verhal<strong>en</strong> <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, door het besef dat ‘ding<strong>en</strong> niet <strong>van</strong>zelf kom<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> door stil te staan bij <strong>de</strong> effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>.<br />
VIEREN<br />
ZELFREFLECTIE<br />
EVALUEREN<br />
VOORUITGANG<br />
ZELFKENNIS<br />
STOPMOMENTEN<br />
ALTERNATIEVEN<br />
WAARDEREN<br />
EIGEN<br />
STANDAARD<br />
5.1 Geregeld g<strong>en</strong>iet je, sam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>, <strong>van</strong> succesvolle<br />
initiatiev<strong>en</strong>. Je <strong>voor</strong>ziet dan mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop<br />
leerling<strong>en</strong> hun realisaties kunn<strong>en</strong> ton<strong>en</strong>, toelicht<strong>en</strong>,<br />
…<br />
5.2 Je nodigt leerling<strong>en</strong> regelmatig uit om terug te blikk<strong>en</strong><br />
op wat ze zelf realiseer<strong>de</strong>n, waar het begon, hoe ze te<br />
werk ging<strong>en</strong>, hoe ze <strong>de</strong> opdracht beleef<strong>de</strong>n…<br />
5.3 Je vraagt <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> regelmatig om zichzelf te evaluer<strong>en</strong><br />
(<strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>en</strong> tevre<strong>de</strong>nheid over het eindresultaat,<br />
wat goed ging, wat an<strong>de</strong>rs of beter zou kunn<strong>en</strong>,…)<br />
Bijv. via tek<strong>en</strong>evaluatie, leerlingbevraging, gesprek…<br />
5.4 Je stimuleert leerling<strong>en</strong> om zelf e<strong>en</strong> beeld op te bouw<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> hun <strong>voor</strong>uitgang, hun ontwikkeling.<br />
Bijv. door <strong>de</strong> evolutie in tak<strong>en</strong> die afgelop<strong>en</strong> maan<strong>de</strong>n<br />
gemaakt wer<strong>de</strong>n, na te gaan, via het gebruik <strong>van</strong> portfolio<br />
(e<strong>en</strong> verzamelmap met belangrijkste realisaties),…<br />
5.5 Je stimuleert <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> regelmatig om zelf aan te<br />
gev<strong>en</strong> welke hun sterktes <strong>en</strong> beperkthe<strong>de</strong>n zijn.<br />
Bijv. via e<strong>en</strong> klasgesprek, via symbolische opdracht<strong>en</strong><br />
(recept <strong>van</strong> jezelf, pass<strong>en</strong><strong>de</strong> afbeelding<strong>en</strong> …)<br />
5.6 Je helpt leerling<strong>en</strong> met moeilijkhe<strong>de</strong>n bij het inbouw<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> stopmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om na te gaan of <strong>de</strong> werkwijze<br />
bevredig<strong>en</strong>d is <strong>en</strong> hoe die ev<strong>en</strong>tueel bijgestuurd<br />
kan wor<strong>de</strong>n.<br />
5.7 Je bespreekt met leerling<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> bij<br />
e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> taak / opdracht. Je toont <strong>en</strong> waar<strong>de</strong>ert<br />
<strong>de</strong> alternatiev<strong>en</strong> in hun verschei<strong>de</strong>nheid.<br />
5.8 Je geeft leerling<strong>en</strong> regelmatig <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
om zelf te bepal<strong>en</strong> wat <strong>voor</strong> h<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> is <strong>en</strong> wat niet.<br />
Bijv. met <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> welk beoor<strong>de</strong>lingscriterium<br />
ze kiez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> opdracht, e<strong>en</strong> uitspraak<br />
lat<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> groepswerk, sam<strong>en</strong> besliss<strong>en</strong> welk<br />
antwoord in <strong>de</strong> schrift moet kom<strong>en</strong>.<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate
ROLMODEL<br />
VERHALEN<br />
WAARDEN<br />
5.8 De leerling<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> geregeld hoe je zelf al experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />
tot e<strong>en</strong> oplossing komt (met prober<strong>en</strong> <strong>en</strong> fout<br />
do<strong>en</strong>, door diverse mogelijkhe<strong>de</strong>n te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, door te<br />
reflecter<strong>en</strong> op wat je gedaan hebt,…).<br />
5.9 De leerling<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> regelmatig verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> belevingsmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
waarin ze zi<strong>en</strong> wat on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> is<br />
bijv. hoe iemand e<strong>en</strong> plan realiseert, iets belangrijks doet<br />
<strong>voor</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, iets nieuws uitvindt, … .<br />
5.10 Er wordt geregeld gepraat met <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> over <strong>de</strong><br />
impact <strong>van</strong> initiatiev<strong>en</strong>. Zowel <strong>de</strong> positieve als negatieve<br />
gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aan<br />
bod. Er is aandacht <strong>voor</strong> het maatschappelijk belang<br />
<strong>van</strong> duurzaam on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>.<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
helemaal<br />
niet<br />
Checklist<br />
In hoeverre krijgt het aandacht?<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
in zeer grote<br />
mate<br />
- Dit zie ik als prioritair. Dit zie ik als belangrijkste aandachtspunt. Hieraan wil ik werk<strong>en</strong>:<br />
27
28<br />
On<strong>de</strong>rnemingszin (h)erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
Het ontwikkelwerk <strong>voor</strong> dit materiaal gebeur<strong>de</strong> in het ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het<br />
Europees project STEP “on<strong>de</strong>rnemingszin bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in het on<strong>de</strong>rwijs“<br />
dat liep in sam<strong>en</strong>werking met<br />
- het Vlaams Instituut <strong>voor</strong> Zelfstandig On<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong> (VIZO),<br />
- <strong>de</strong> Unie <strong>van</strong> Zelfstandige On<strong>de</strong>rnemers (UNIZO),<br />
- <strong>de</strong> Hogeschool G<strong>en</strong>t<br />
- <strong>de</strong> Vlaamse Di<strong>en</strong>st <strong>voor</strong> Beroepsopleiding <strong>en</strong> Arbeidsbemid<strong>de</strong>ling (VDAB)<br />
- <strong>de</strong> Vlaamse Hogeschol<strong>en</strong>raad (VLHORA).<br />
Het project werd me<strong>de</strong>gefinancierd door Equal.<br />
Voor <strong>de</strong> cofinanciering <strong>van</strong> het project kon<strong>de</strong>n we rek<strong>en</strong><strong>en</strong> op <strong>de</strong> steun<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vlaamse Geme<strong>en</strong>schap: <strong>de</strong>partem<strong>en</strong>t On<strong>de</strong>rwijs.<br />
Voor <strong>de</strong> uitwerking <strong>van</strong> het praktijkmateriaal werkt<strong>en</strong> we nauw sam<strong>en</strong> met volg<strong>en</strong><strong>de</strong> schol<strong>en</strong>:<br />
- Freinetschool De Toverfluit, Hasselt<br />
- Gesubsidieer<strong>de</strong> vrije basisschool <strong>de</strong> Reg<strong>en</strong>boog, Antwerp<strong>en</strong><br />
- Gesubsidieer<strong>de</strong> Vrije Basisschool St. Jan, Lommel<br />
- Gesubsidieer<strong>de</strong> Vrije Basisschool Beverst-Bilz<strong>en</strong><br />
- Gesubsidieer<strong>de</strong> Vrije Lagere School het Paleis Diep<strong>en</strong>beek<br />
- Onze Lieve Vrouw Instituut Boom<br />
Titel: <strong>Instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> <strong>scre<strong>en</strong>ing</strong> <strong>van</strong> 6-<strong>12</strong> <strong>jarig<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
<strong>observatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> leeromgeving - On<strong>de</strong>rnemingszin (h)erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
Tekst: Ferre Laevers, Els Bertrands, Bart Declercq <strong>en</strong> Mieke Daems<br />
© 2004, CEGO Publishers, Leuv<strong>en</strong>, Belgium<br />
Alle recht<strong>en</strong> <strong>voor</strong>behou<strong>de</strong>n.<br />
Behou<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> uitdrukkelijk bij <strong>de</strong> wet bepaal<strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> mag<br />
niets uit <strong>de</strong>ze uitgave wor<strong>de</strong>n verm<strong>en</strong>igvuldigd, opgeslag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand of op<strong>en</strong>baar gemaakt, op welke wijze<br />
ook, zon<strong>de</strong>r <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> <strong>en</strong> schriftelijke toestemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitgever.<br />
Eerste druk: 2004<br />
ISBN 90-77343-60-1<br />
D/2004/5138/9<br />
NUR 130