Dementie bij mensen met een verstandelijke beperking - KansPlus

Landelijk Congres
Dementie bij mensen
met een verstandelijke
beperking
21 januari 2013 - De Werelt in Lunteren
Vroegsignalering en diagnostiek
Symptomen en fysieke gevolgen
Pijn en onbegrepen (probleem)gedrag
Begeleiding en ondersteuning
Organisatie en beleid
Inschrijven: www.studiearena.nl

Op 21 januari 2013 organiseert StudieArena i.s.m. KansPlus en het
Kennisplein Gehandicaptenzorg (initiatief van VGN, MEE Nederland en
Vilans) het landelijk congres Dementie bij mensen met een verstandelijke
beperking. Dit congres vindt plaats in De Werelt in Lunteren.
Dementie komt vaker voor
Mensen met een verstandelijke beperking leven steeds langer. Bij deze cliëntgroep komt
dementie vaker voor dan bij normaal begaafde mensen. Dit geldt in het bijzonder voor mensen
met het syndroom van Down. De eerste verschijnselen openbaren zich soms al rond het
veertigste levensjaar; de ziekte schrijdt daarna snel voort. Van de mensen met het syndroom
van Down die ouder zijn dan 40 jaar heeft ongeveer een derde dementie; boven de 60 jaar
loopt dit zelfs op tot 92%.
Diagnose stellen is lastig
Het is vaak moeilijk de diagnose dementie te stellen. Dat geldt zowel voor professionele
hulpverleners als de familie van mensen met een verstandelijke beperking. De eerste symptomen
van de meest voorkomende vorm van dementie, de ziekte van Alzheimer, zijn moeilijk
te herkennen. Stoornissen in het kortetermijngeheugen of oriëntatieproblemen kunnen ook
bij de handicap horen. Onrustig gedrag, een depressie of ziektes worden vaak verward met de
eerste symptomen van dementie. Slecht horen en slecht zien maakt communicatie lastig.
Veel vragen bij hulpverleners en familie
Is de diagnose dementie eenmaal gesteld, dan komen weer nieuwe vragen boven. Wat zijn
de gevolgen voor de cliënt en zijn omgeving? Hoe kan je daar als hulpverlener op inspringen?
Hoe reageer je op ander gedrag? Hoe kan familie worden ondersteund? Hoe ga je om met
ethische vraagstukken? Deze en vele andere vragen komen tijdens dit congres aan de orde.
S o c i a l Me d i a
Voorafgaand en tijdens het congres kunt u ook via de sociale media
kennis maken met vernieuwende onderwerpen, projecten en actueel
wetenschappelijk onderzoek. Deel uw mening, kennis of start zelf
een discussie.
Twitter: @studiearena - #dvbcongres
Twitter over en tijdens het congres door
gebruik te maken van #dvbcongres. Deel uw
persoonlijke mening, tips en ervaringen als
het gaat om innovaties voor mensen met een
verstandelijke beperking en dementie.
Voor uw aanmelding of meer informatie over de
bijeenkomsten van StudieArena verwijzen wij u graag
naar onze website: www.studiearena.nl.
LinkedIn-groep: Dementie bij mensen met
een verstandelijke beperking
In onze LinkedIn groep ‘Dementie bij mensen
met een verstandelijke beperking’ kunt u
voorafgaand aan het congres reeds kennis-
maken en kennisdelen. Discussieer mee
en laat u inspireren door vernieuwende
praktijkvoorbeelden en actueel wetenschappelijk
onderzoek.

P r o g ra m m a
09.00 uur Ontvangst en registratie
09.30 uur Start ochtendprogramma
voorzitter: Jeroen Meeder, directeur StudieArena
09.35 uur Dementie en de werking van de hersenen
Hoe werken de hersenen als je een verstandelijke beperking hebt en dementeert.
Deze inleiding combineert wetenschappelijke kennis met herkenbare praktijkvoorbeelden.
Anneke van der Plaats, sociaal geriater Ouderenadvies / Het BreinCollectief
10.00 uur Fysieke gevolgen
De diagnose dementie is gesteld. Wat nu? Wat verandert er allemaal bij de cliënt?
Wat zijn de gevolgen? En hoe kun je hierop inspelen?
Marijke Tonino, arts Verstandelijk Gehandicapten en arts-consulent Palliatieve Zorg lokatie
Craeyenburch Ipse de Bruggen
10.25 uur Koffie- / theepauze
10.40 uur Het dementieproces in de praktijk
Als arts bij de downpoli maakt Peter Vos het dementeringsproces van heel dicht bij mee,
samen met de cliënt en diens mantelzorgers. Een dergelijk proces kan erg snel en intensief
verlopen. Hilair Balsters heeft zijn zus Marie-Jose samen met Peter Vos en het Thomashuis
Tilburg optimaal ondersteund en begeleid en hier een prachtige weblog over geschreven.
Peter Vos, arts en intern consulent Palliatieve Zorg en
Hilair Balsters, broer/mantelzorger en coördinator van het Kennisplein Gehandicaptenzorg
11.20 uur Wisseling sessies
11.25 uur Sessieronde 1 Maak uw keuze uit één van de 12 sessies.
12.25 uur Lunchpauze
13.25 uur Sessieronde 2 Maak uw keuze uit één van de 12 sessies.
14.25 uur Koffie- / theepauze
14.40 uur Sessieronde 3 Ronde tafelgesprekken
Tijdens de derde sessieronde gaat u in groepen van maximaal 20 personen aan de hand
van casuïstiek en het spel ‘Weten, Vergeten en Begeleiden’* in gesprek met verschillende
disciplines onder begeleiding van een mantelzorger. U krijgt tevens handvatten om opgedane
kennis toe te kunnen passen in de praktijk.
15.40 uur Inspirerende afsluiting met een inhoudelijke knipoog
16.30 uur Aansluitend netwerkborrel
* Spel ontwikkeld door Arianne Uijl-Blijenberg, Orthopedagoog-Generalist & GZ-psycholoog ASVZ.

T h e m a ’s s e s s i e r o n d e 1 e n 2
Sessie 1 Symptomen en vroegsignalering
In een vroegtijdig stadium signaleren van dementie bij mensen met een verstandelijke beperking is niet
eenvoudig. In deze sessie gaan we in op de gedragssymptomen die al in een voorstadium te zien zijn.
Welke gedragsveranderingen zijn er? Wat betekenen deze voor het dementieproces?
Marian Maaskant, onderzoekscoördinator Stafgroep Kwaliteit & Innovatie Stichting Pergamijn en
Rianne Meeusen, GZ-psycholoog en orthopedagoog GGZ Eindhoven
Sessie 2 Diagnosestelling
Voor een juiste diagnosestelling bestaan er voor mensen met een verstandelijke beperking landelijke richtlijnen.
Deze zorgen voor een goede uitvoering van het diagnostische proces bij dementie. Veel organisaties
gebruiken deze richtlijnen of hebben op basis daarvan eigen diagnostische protocollen ontwikkeld. Wat
houden de richtlijnen in? Welke testmaterialen zijn er? Wat zijn de ontwikkelingen op dit gebied?
Rachel Dautzenberg, GZ-psycholoog/NVO orthopedagoog Chamsa
Sessie 3 Begeleiden ouder wordende cliënt
De zorg voor de ouder wordende cliënt met een verstandelijke beperking kent unieke aspecten die
vragen om specifieke competenties van medewerkers. Dit geldt in het bijzonder voor de omgang met
mensen met dementie. Hulpverleners moeten goed op de hoogte zijn van de veranderingen bij de cliënt
en hoe hij of zij deze ondergaat. Alleen dan is begeleiding effectief en efficiënt. Een sessie met veel voorbeelden
uit de praktijk.
Dionne Schellekens, trainer adviseur HAN/VDO opleiding, advies en coaching
Sessie 4 Pijn bij dementie
Iemand met dementie kan zijn persoonlijke wensen en behoeften niet altijd duidelijk maken. In deze interactieve
sessie laten we zien hoe u pijn kunt herkennen bij personen met verminderde communicatieve
mogelijkheden. U komt meer te weten over het mogelijke gevolg van verschillende typen dementie voor
de pijnbeleving. We dagen u uit mee te denken over de mogelijkheden pijnbeleving bij de verstandelijk
beperkte persoon met dementie goed in te schatten.
Nanda de Knegt, onderzoeker (pijnbeleving en cognitie bij volwassenen met Down syndroom) Klinische
Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam en
Trudi Weijers, praktijkverpleegkundige en zorgconsulent palliatieve zorg Gemiva-SGV Groep
Sessie 5 Omgaan met onbegrepen (probleem)gedrag
Het dementieproces verloopt doorgaans snel. Het gedrag dat de cliënt daarbij vertoont is vaak moeilijk
te begrijpen. De karakterveranderingen zijn indringend om mee te maken, voor begeleiders, familie
en medecliënten. Hoe ga je daarmee om in de dagelijkse praktijk? Wat is de rol van de omgeving en de
professional? Hoe pak je dit multidisciplinair aan? De sessie wordt omlijst door casuïstiek uit de praktijk.
Peter Jongerius, gedragsdeskundige Abrona
Sessie 6 Ondersteuningsmethodieken
De fenomenologische benadering biedt handvatten bij de begeleiding van dementerende cliënten met een
verstandelijke beperking. Deze alomvattende begeleiding brengt onderdelen van complementaire zorg,
belevingsgerichte zorg en reminiscentie bij elkaar. Interactie, inleving en respect zijn sleutelbegrippen.
In deze sessie een toelichting op deze benadering met praktijkvoorbeelden. Deelnemers ervaren ook zelf
hoe deze benadering werkt.
Ilse Migchelsen, gedragsdeskundige i.s.m. Daniele van den IJssel, verpleegkundige en Linda Havelaar, senior
begeleider locatie Toermalijn Ipse de Bruggen

Sessie 7 Haptonomie en Shantala
Als communicatie steeds moeilijker wordt bij de voortschrijdende dementie bij mensen met een verstandelijke
beperking, spelen non-verbale benaderingswijzen een steeds grotere rol. Door een vaak hoge
werkdruk en daardoor gejaagde manier van werken komen respect voor de cliënt en de bejegening in het
geding. Met haptonomie en shantalamassage is goede zorg mogelijk met behoud van respect voor de cliënt.
Na een theoretische inleiding doen deelnemers in deze sessie zelf een aantal praktische oefeningen.
Marca van de Broek, bewegingsagoge en docent Shantalamassage en Karin Meulenbroeks, fysiotherapeute,
beide trainers buro Urlings
Sessie 8 Contactbevorderende benadering
Uit ervaring blijkt dat mensen met een verstandelijke beperking en dementie niet altijd de communicatieve
middelen tot hun beschikking hebben om via taal uiting te geven aan hun beleving. Deze sessie wil
de deelnemers laten zien hoe het gebruik van rituelen en belangrijke levensthema’s zoals liefde, dood en
afscheid extra ondersteuning kan bieden in het maken van contact. Ook zal er nader worden ingegaan op
de vraag waarom poëzie bij uitstek een therapeutische werking kan hebben bij deze doelgroep.
Jan Krol, speler en trainer bij Theater Veder en Edith Knollema, woonbegeleider Lunetzorg
Sessie 9 Inzet ervaringsdeskundigheid cliënten/mantelzorgers
De ervaringsdeskundigheid en de eigen inbreng van de cliënt en zijn naasten wordt vaak onderbelicht.
Gelukkig zijn er steeds meer ontwikkelingen waarbij wel gebruik gemaakt wordt van deze deskundigheid.
De cliëntenorganisaties werken aan de ontwikkeling van dementietafels (alzheimercafé’s). Ook worden
wegwijzers en handreikingen ontwikkeld voor en door de ouder wordende cliënt met een verstandelijke
beperking en diens naasten. Dementie is daarbinnen een bijzonder aandachtsgebied. In deze sessie passeert
een aantal mogelijkheden, om meer gebruik te maken van ervaringsdeskundigheid, de revue.
Dicky van der Kaa, adjunct-directeur KansPlus/VraagRaak
Sessie 10 Belang en invloed van omgevingsfactoren
Gedrag van mensen met dementie is sterk afhankelijk van de omgeving. Dit komt door het verlies van het
denkvermogen. In een ‘gunstige’ omgeving (stressvrij voor het onderbrein), is het gedrag ook gunstig en
omgekeerd. Een gunstige omgeving kan daarmee probleemgedrag voorkomen. Bovendien wordt het gedrag
éénvormig en voorspelbaar. Er zijn veel gunstige omgevingsfactoren die goed werken voor álle mensen met
dementie, ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Welke dat zijn hoort u in deze sessie.
Anneke van der Plaats, sociaal geriater Ouderenadvies/Het BreinCollectief
Sessie 11 Ethiek
Door de dementie en de daaruit voortkomende situatie veranderen de belangen van mensen. Hoe ga je hier
als liefhebbende en zorgzame naaste mee om? Ook het levensverhaal speelt een rol. Hoe moeten we de
signalen die de persoon zelf geeft interpreteren? Is het belangrijker wat iemand fijn vindt of wat op de
lange termijn goed voor hem is? In deze sessie rafelen we de diverse elementen van ‘belangen’ en ‘goed
doen’ uiteen.
Dorothea Touwen, docent en onderzoeker medische ethiek, Ethiek & Recht van de Gezondheidszorg LUMC
Sessie 12 Organisatie en beleid
Binnen veel VGZ-instellingen groeit het aantal dementerende cliënten. Dit vraagt enige aanpassing; van de
zorgverleners, de medecliënten, de leidinggevenden en de hele organisatie. Hoe zorg je er nu voor dat je
team, afdeling en/of instelling voldoende is toegerust om deze doelgroep goed te kunnen bedienen? Hoe
ga je om met scholing, met groepsindelingen? Verplaats je mensen of juist niet? Lunetzorg heeft binnen de
PG-woningen gezocht naar antwoorden op deze en andere vragen en heeft daar zijn beleid op aangepast.
Zij willen het verloop en de uitkomsten van dit proces graag met u delen.
Sabelle van Lieshout, hoofd PG-afdelingen Lunetzorg, locatie Eckartdal (beoogd spreker)

I n fo r m a t i e
Datum: 21 januari 2013
Locatie: De Werelt in Lunteren
Deelnamekosten: € 330,- p.p.
Elke extra deelnemer(s): € 280,- p.p. (bij gelijktijdige
aanmelding)
De genoemde bedragen zijn inclusief documentatie,
lunch, koffie/thee, netwerkborrel en excl. 21% BTW.
Organisatie
StudieArena i.s.m. KansPlus en het Kennisplein
Gehandicaptenzorg (initiatief van VGN, MEE Nederland
en Vilans)
Doelgroepen
Het programma is bedoeld voor:
verpleegkundigen en verzorgenden
zorgcoördinatoren
casemanagers en ketenregisseurs
orthopedagogen
sociaalagogisch werkers
woonbegeleiders
maatschappelijk werkers
groepsleiders/sociotherapeuten
activiteitenbegeleiders en medewerkers
dagbehandeling
ouderenadviseurs
(psycho)gerontologen en specialisten
ouderengeneeskunde
psychologen en psychotherapeuten
ergotherapeuten en fysiotherapeuten
artsen voor verstandelijk gehandicapten
(AVG artsen)
huisartsen en praktijkondersteuners huisartsen
geestelijk verzorgers
(locatie)managers en afdelingshoofden
vertegenwoordigers van cliëntraden
medewerkers van kennisinstituten en
brancheorganisaties
Inschrijven
U kunt zich eenvoudig online aanmelden op:
www.studiearena.nl. Na inschrijving ontvangt u
per e-mail een bevestiging van uw aanmelding.
Bij deze bevestiging sturen wij u tevens het
programma, de factuur en de routebeschrijving.
Een kopie van de factuur ontvangt u per post.
Annuleringsvoorwaarden
U kunt uw deelname tot 4 weken voor het congres
schriftelijk annuleren bij StudieArena. Wij
berekenen dan € 45,- (excl. BTW) administratiekosten.
Na deze datum bent u het volledige bedrag
verschuldigd. Uw collega kan u uiteraard zonder
bijkomende kosten vervangen.
Accreditatie
Voor dit congres is accreditatie aangevraagd bij
verschillende beroepsverenigingen. Voor het
actuele overzicht en het toegekende aantal
accreditatiepunten verwijzen wij u graag naar
onze website: www.studiearena.nl.
Contact
Oostergracht 13-15
3763 LX Soest
Postbus 3289
3760 DG Soest
T 035 - 5394005
F 035 - 8875024
info@studiearena.nl
www.studiearena.nl
Twitter: @studiearena
LinkedIn-groep: Dementie bij mensen met
een verstandelijke beperking
Inschrijven: www.studiearena.nl Twitter mee: #dvbcongres
Ontwerp: Van Lint in Vorm, Zierikzee / 7655