Het complete boek

*'*Ü
, tö*V ".'T :.
•1.; >•* 'ï;^ I

ALEKSIS KIVI
DE ZEVEN BROEDERS
J^Y'k
•J t^.y'V * Ur '

ALEKSIS KIVI
DE
ZEVEN BROEDERS
EEN FINSCH VOLKSEPOS
BEWERKT DOOR M. J. MOLANUS-STAMPERIUS
UITGEVERIJ „DE SLEUTEL" — ANTWERPEN

COPYRIGHT BY P. G. KROONDER
BUSSUM. IN BELGIË WERD DEZE
OPLAGE VOOR UITGEVERIJ „DE
SLEUTEL" GEDRUKT EN GEBONDEN
BIJ H. PROOST & C° TE TURNHOUT
IN 1944 MET TOELATING N' 10037.
BAND EN OMSLAG ZIJN VAN ANTON
HERCKENRATH. DE UITVOER NAAR
NEDERLAND IS VERBODEN.

ALEKSIS KIVI
Aleksis Kivi, die de grootste dichter-schrijver van Finland
genoemd wordt en die vereerd wordt als een nationale
held, heeft met zijn roman De Zeven Broeders een beeld
willen geven van de primitieve menschelijke natuur in haar
verschillende geaardheid en haar evolutie. Alle eigenschap-
pen, goede en kwade, —alle ondeugden en deugden bezitten
de uitermate levende personen van zijn boek. Woest en
ongebreideld in hun drift en hun hartstocht voor de jacht,
zijn ze uiterst gevoelig voor ieder bewijs van vertrouwen,
voor ieder goed woord — en toonen ze hart te hebben voor
de dieren, die aan hun zorg zijn toevertrouwd. Ze leven
nauw samen met de natuur en voor hen zijn de bosch- en
berggeesten werkelijk bestaande wezens, met wie evenzeer
rekening gehouden dient te Worden als met de natuur-
machten. Sterk is hun bewustzijn van en eerbied voor macht
en lichamelijke kracht — maar ze onderwerpen zich zonder
verzet aan de wijsheid van geest en gemoed, die ze ais
de meerdere erkennen. Geloovig zijn ze als ieder, die leeft
aan het hart van de aarde. Wars van allen dwang, komen
ze in opstand tegen de hun opgedrongen beschaving, ver-
breken ze alle knellende banden en laten hun wildheid,
hun zucht naar vrijheid en avontuur den vrijen teugel. Om
tot hun schade en schande te ondervinden, dat de mensch
zich niet ongestraft aan zijn mensch-zijn, aan de evolutie
van den geest kan onttrekken. Vrijwillig nemen ze thans
de lasten op zich, die ze eerst hebben afgewezen; en nu
smaken ze de voldoening van hun werken, wat hun een
prikkel wordt tot grootere inspanning. Met de groeiende
welvaart dringt zich het begrip van de noodzakelijkheid van
een zekere verstandelijke ontwikkeling aan hen op, en
eenmaal zoover, aanvaarden ze de consequenties dezer
noodzakelijkheid.
Groot is hun liefde voor de natuur, groot is hun vereering
van het goede, van trouw, deugd en liefde. In de sagen, die
ze elkaar vertellen, en die zulk een invloed hebben op hun

leven, is de hoofdgedachte die van trouw, naast een diepen
eerbied voor de natuur.
Levend naar hun primitieven aard, zijn zz veelal woest
in hun uitingen, doch nimmer laag en gemeen; en steeds,
door alles heen, vervult hen een diep, zelden uitgesproken
godsvertrouwen.
M. J. M.-S.

EERSTE HOOFDSTUK.
De hoeve Jukola in het Zuidelijk deel van Tavastland ligt
op de Noordelijke helling van een hoogte, dicht bij het
dorp Toukola. Vlak er naast is een open ruimte, met steenen
bezaaid; maar wat lager beginnen de akkers waar vroeger,
vóór de hoeve in verval geraakt was, het koren rijkelijk groei-
de. Achter de akkers ligt een weiland, doorsneden door
een afwateringssloot, die zich in allerlei bochten wringt.
Vroeger leverde deze weide een overvloedigen hooioogst
op, doch later werd ze tot algemeene weideplaats voor het
vee van het dorp. Verder hooren er uitgestrekte bosschen
bij de hoeve, moerassen en onbebouwde, woeste gronden,
welke den eersten bewoner reeds bij de verdeeling van het
land in lang vervlogen tijden werden toegewezen, dank zij
diens bewonderenswaardigen ijver. Destijds aanvaardde de
boer van Jukola een door boschbranden geteisterd eigendom
— meer denkend aan het voordeel van zijn nageslacht dan
aan dat van hemzelf — en kreeg op die wijze zeven maal
meer grond dan zijn buren. Alle sporen van den brand waren
nu echter volkomen uitgewischt in deze streek, en een prach-
tig bosch was op den vruchtbaren bodem gegroeid. — Zoo
is het tehuis van de zeven broeders, van wier leven ik U
vertellen zal.
Hun namen zijn — in volgorde van hun leeftijd, te be-
ginnen bij den oudste —Juhani, Tuomas, Aapo, Si-
meon, Timo, Lauri en Eero. Tuomas en Aapo
zijn tweelingen, evenals Timo en Lauri. Juhani, de oudste,
is vijf en twintig, terwijl Eero, de jongste, nauwelijks acht-
tien jaar oud is. Ze zijn grof en krachtig gebouwd, van
middelmatige lengte. Alleen Eero is nog klein van stuk.
Aapo is de langste, maar hij is niet de sterkste. Dat voordeel
en die eer vallen Tuomas te beurt, die beroemd is om zijn
schouderbreedte. Allen hebben ze dezelfde bruine huid
en hetzelfde harde, borstelige haar, dat zoo blond is als
hennep. Vooral Juhani's haar staat recht overeind.
De vader was een hartstochtelijk jager. In de kracht van
zijn leven vond hij een plotselingen dood, toen hij in een

gevecht gewikkeld raakte met een razenden beer. Men trof
den jager en den koning van het woud dood naast elkander
aan op den van bloed doordrenkten grond. De man was
vreeselijk toegetakeld, maar ook het dier vertoonde zware,
diepe wonden van het dolkmes, en zijn borst was doorzeefd
van kogels uit het zware geweer van den jager. Zoo eindigde
de sterke vader zijn dagen; tijdens zijn leven had hij meer
dan vijftig beren neergelegd.
Maar door z'n hartstocht voor de jacht verwaarloosde hij
zijn werk en de boerderij, zoodat deze langzamerhand in
verval geraakte. Ook de zoons waren niet geschikt om het
land te bebouwen» daar ze van hun vader diens drang naar
de jacht en vischvangst hadden geërfd. Ze knoopten netten
om vogels te vangen en bouwden allerlei vallen, en zetten
strikken voor vogels en hazen. Op die wijze brachten ze
hun kinderjaren door, tot ze een buks leerden hanteeren en
zich waagden aan het groote wild in het bosch.
Wel deed de moeder haar uiterste best hen bij den arbeid
te houden, zoowel met strengheid en tucht als met verma-
ningen, doch op de weerspannigheid van haar zoons leden
al haar welgemeende pogingen schipbreuk. Ze was een goede
huisvrouw, bekend om haar eerlijkheid en doortastendheid,
maar een beetje onvriendelijk en norsch. Een uitstekend
mensch was ook haar broer, de oom van de jongens, die in
zijn jeugd gevaren had en vele verre zeeën had gezien en
vreemde volkeren en steden. Later werd hij volkomen blind
en de laatste jaren van zijn leven bracht hij op de Jukola-
hoeve door. Terwijl hij lepels en vorken sneed, stelen voor
bijlen, houten bankjes en ander nuttig huisgerei, vertelde
hij den broers sagen en verhalen van wonderlijke dingen,
uit het eigen land en uit vreemde streken; en ook vertelde
hij hun de wonderen en gebeurtenissen uit den bijbel. Met
de grootste aandacht luisterden de jongens naar hem en
bewaarden zijn verhalen diep in hun hart. Minder bereid-
willig hoorden ze de bevelen en standjes van hun moeder
aan; dan hielden ze zich doof en gaven niet om slaag en
andere straffen. Als ze merkten dat er iets voor hun zwaaide,
namen ze de vlucht, en bereidden daardoor zoowel hun
moeder als de buren zorg en ergernis en maakten de zaken
erger nog dan ze waren.
8

Laat me U een voorval vertellen uit de jeugd van de broers»
Onder den vloer van de graanschuur hadden ze kippeneieren
gevonden, welke toebehoorden aan een vrouw, die ze
„Tallbackamor" x ) noemden, omdat haar kleine hut stond
op de met dennen begroeide hoogte bij Jukola. Ineens
kregen ze geweldigen trek in gebraden eieren en ze besloten,
het nest leeg te halen en naar het bosch te gaan om van hun
buit te genieten. Zoo gezegd zoo gedaan, ze namen de eieren
weg en trokken er met hun zessen op uit; Eero kroop toen
nog over den grond. Toen ze in een somber sparrenbosch
bij een ruischende beek kwamen, maakten ze een vuurtje.
Nu wikkelden ze de eieren in lappen nat mos en legden
die in de gloeiende asch. Toen de lekkernij eindelijk gereed
was, aten ze ze met smaak op en gingen welgemoed en te-
vreden naar huis terug. Maar daar wachtte hun op het erf
een verschrikkelijke ontvangst; er barstte een waar onweer
boven hun hoofden los. Hun wandaad was reeds ontdekt,
Tallbackamor schreeuwde en tierde en hun moeder stoof
met woedende oogen en een suizend riet in de hand op hen
af. Doch de jongens wachtten zich wel, den storm het hoofd
te bieden en zetten het op een loopen, het bosch in, zonder
te luisteren naar de bevelende stem hunner moeder.
Er verliep één dag, er verliepen twee dagen zonder dat men
iets hoorde van de vluchtelingen. Hun moeder werd hevig
ongerust, haar boosheid maakte plaats voor angst en verdriet
en medelijden. Steeds weer moest ze haar tranen drogen. Ze
ging de kinderen zoeken, in alle richtingen doorkruiste ze
het bosch, doch zonder haar jongens te vinden. Al grooter
werd haar bezorgdheid, haar vrees, dat er een ongeluk ge-
beurd zou zijn, en ten laatste moest de overheid zich met
de zaak bemoeien. Er werd een boodschap naar den schout
gestuurd, die de bewoners van heel Toukola en omgeving
bijeen riep. Onder aanvoering van den schout begonnen nu
allen, vrouwen en mannen, jong en oud den omtrek af te
Zoeken en trokken in lange rij over de woeste gronden.
Den eersten dag namen ze de dichtstbij gelegen akkers voor
hun rekening, doch zonder resultaat. Den dag daarop trokken
l ) Tallbackamor — tall is naaldboom, backa is heuvel, mor is moeder-
vrouw.

ze dieper het bosch in en toen ze op een hoogen bergtop
geklommen waren, zagen 2;e aan den rand van een moeras
een blauwen rook naar den hemel opstijgen. Ze sloegen nauw-
keurig acht op de richting en zetten hun tocht voort naar de
plaats, waar ze den rook hadden gezien. Toen ze er ten laatste
dicht bij gekomen waren, hoorden ze een stem, die zong:
„Zij leefden eens in vrede
Achter het moeras.
Ze stookten een vuur van wilgenhout
En dronken bier uit den plas."
Toen de boerin van de Jukola-hoeve dit zingen vernam, was
ze heel blij; ze herkende de stem van haar zoon Juhani.
Ook hoorden ze het knetteren van een houtvuur, waaruit
ze begrepen dat ze in de buurt van het kamp der vluchte-
lingen waren. De schout gaf nu order, de jongens te omsin-
gelen en heel voorzichtig dichterbij te sluipen, maar zóó
dat ze nog een eind van hen af bleven. Het bevel werd
opgevolgd, en toen de menschen tot op een vijftig pas
genaderd waren, zagen ze voor hun oogen het volgende
tafereel: Bovenop een groot steenblok hadden de jongens
een kleine hut van dennetakken gebouwd, en in de deur-
opening lag Juhani op een bed van mos te zingen. Op korten
afstand vlamde een vroolijk vuur, en in den gloed braadde
Simeon een in een strik gevangen korhoen voor het mid-
dagmaal. Aapo en Timo hadden hun gezicht zwart gemaakt
om onherkenbaar te zijn; ze hadden juist knollen gehaald,
die ze nu in de warme asch braadden. Lauri zat stil bij een
poeltje en vormde uit klei hanen, ossen en wonderlijke
vogels. Hij had er al een heele rij gemaakt, die op een met
mos begroeiden boomstam stonden te drogen. Maar Tuomas
zwaaide den voorhamer. Hij spuwde een grooten, schuimigen
mop op een steen tegen de helling, daarop legde hij een
stuk gloeiend hout en sloeg er uit alle macht met een anderen
steen op; de slagen, hard als schoten uit een buks, werden
tot op verren afstand door de echo's weerkaatst, terwijl zwarte
rook opsteeg tusschen de steenen.
Daar zong Juhani weer:
„Zij leefden eens in vrede
Achter het moeras."
10

„Maar als het lang duurt, zal de duivel ons hier komen
halen, zoo waar als ik leef; hooren jullie me, jongen van den
otter?"
„Dat heb ik al van het eerste oogenblik af geweten, toen we
de vlucht namen," meende Aapo. „Gek zijn we! Zigeuners
en roovers moeten als wij onder den blooten hemel leven."
„Het is toch Gods eigen hemel," vond Timo.
„Onder den blooten hemel, zeg ik," vervolgde Aapo, samen
met wolven en beren!"
„En samen met God," troostte Tuomas.
„Juist, Tuomas," viel Juhani in, „met God en al Zijn
engelen. O, konden wij nu zien met de oogen van hen,
die zalig zijn, dan zagen wij een groote schare gevleugelde
engelen om ons heen staan en de oude God de Vader
met zijn grijze haar in ons midden zitten als een liefhebbend
vader."
„Maar wat zou onze arme moeder wel denken?" opperde
Simeon vol onrust.
„Die haar vingers jeuken om ons een pak slaag te geven, als
ze ons maar krijgen kon," zei Tuomas.
„Zouden jullie denken, jongens, dat er wat voor ons op
zit?"
„Reken maar, Juhani!"
„Je weet wat dat zeggen wil, Tuomas? Slagen, zoo heet, dat
Ze op onzen rug branden!"
„Vroeg of laat krijgen we het toch," kwam Aapo gelaten.
„Dat is zeker. Daarom zeg ik, hoe eer hoe beter, dan hebben
we deze osse-week x ) maar gehad."
„De os gaat niet vrijwillig ter slachtbank, beste broer."
„Klets geen onzin, Juhani. Straks is het winter, en wij zijn
niet geboren met een harigen pels."
„Ja, dan zit er niet anders voor ons op dan regelrecht naar
huis te gaan en de klappen in ontvangst te nemen, Aapo."
„Laten we de huid van onzen rug nog een tijdje sparen,
Simeon," meende Juhani. „Wie weet welke uitkomst de
goede God ons binnen een paar dagen nog brengt. We
moeten er doorheen, — overdag rond het vuur van denne-
l ) Osse-week, eerste week na Nieuwjaar, toen het iemand als zonde
aangerekend werd op sabbat met ossen te rijden.
il

takken, en *s nachts in de hut, op een rijtje snurkend als
de biggen op het stroo thuis. Maar wat zegt onze kleine
Lauri bij den poel er van? Zullen we zoet naar huis gaan
of nog wat hier blijven?"
„We blijven hier nog een heelen tijd."
„Dat lijkt mij ook het beste. Goed zoo. Tjonge, jij hebt
een heelen veestapel."
„Wel, hij heeft vee en gevogelte," lachte Tuomas.
„Mooie vogels 1 Je zou een meester kunnen worden in het
maken van hanen, Lauri!"
„Een groot meester," vond Tuomas.
„Een beroemd meester. Maar waar ben je nu mee bezig?"
„O, met een jongetje."
„Wel, wel, kijk me zoo'n kleinen aap eens aan!"
„Die maakt jongens als een groot kunstenaar."
„Menschen uit denneblokken, menschen en vogels en
vee. Maar broeders, maakt voort en dekt de taf el, mijn maag
begint te knorren. Leg nieuwe heete asch op de knollen,
die daar bloot liggen. Wiens beurt is het nu, rapen te
gappen?"
„De mijne, ik zal mijn geweten met deze zonde moeten
bezwaren."
„Om ons leven te redden moeten we nemen van het eigen-
dom van anderen, Simeon. En ais dat zonde is, dan is het
een van de minste zonden, die men begaat op dit onder-
maansche. Maar wanneer ik eenmaal sterf zonder het merk-
teeken van eenige andere zonde in mijn boek, dan geloof
ik niet dat dit kleine vergrijp me beletten kan over te gaan
naar een beter leven. Wel denk ik, dat ze me uit de bruilofts-
zaal zullen gooien, dat denk ik wel. Maar vast en zeker zullen
ze me daarginds een baantje als deurwachter geven. En dat
Zal geweldig leuk zijn. Ja, laten we dat hopen; en laten
we het er intusschen zoo goed mogelijk van nemen zonder
onszelf in moeilijkheden te brengen."
..Zeker, Juhani. Maar ik ben er voor, Kuokkala's knollenveld
verder met rust te laten en een ander jachtveld te zoeken,"
kwam de voorzichtige Aapo. „Dat groote zwijn zou wel eens
een wacht bij zijn land kunnen zetten, 's nachts en over-
dag."
Daar klonk plotseling de donderende stem van den schout:
13

„Maken jullie je daar maar niet verder bezorgd over,
jongens, dat hoeft niet. Kalm aan, kalm aan, er is geen
haast bij! Kijk maar, een kring van beschermende engelen
heeft jullie in één enkel oogenblik omringd."
Zoo sprak de schout tot de jongens, die doodelijk verschrikt
overeind sprongen en naar alle kanten uiteen stoven. Doch
al spoedig bemerkten ze tot hun ontzetting, dat de weg hun
afgesneden was. Toen schreeuwde de schout opnieuw;
„Jullie zitten in het net gevangen, schurken! Goed en stevig
in het net, en jullie komt niet vrij, voor je een lesje gehad
hebt, kwaje rakkers! Een lesje, dat jullie zal heugen! Zoo'n
eind als we voor jullie plezier hebben moeten loopen!
Kom hier met het berkenrijs, moeder, en geef ze er van langs,
met vaste hand; spaar de roede niet. En als ze zich verzetten,
dan kun je hulp genoeg krijgen." Waarop ze allen door
de hand van hun moeder getuchtigd werden en hun gerechte
straf ontvingen, van den oudste tot den jongste; weldra
weergalmde het Kuokkala-moeras van woedende kreten.
De moeder hanteerde de roede fel genoeg, maar ondanks
dat verzekerde de schout den jongens, dat ze er veel te
gemakkelijk af kwamen.
Toen de bestraffing afgeloopen was, ging eenieder naar
zijn huis terug; ook de moeder met haar zoons. Den heelen
weg schold en raasde ze op ze, en zelfs thuis bedaarde de
storm niet. Terwijl ze op den driepoot het eten voor de
jongens bereidde, dreigde ze hen met een nieuw pak ransel.
Maar toen ze zag hoe gretig ze hapten in het brood met
de haring, wendde ze haar gezicht af en veegde ze heimelijk
een traan van medelijden van haar bruin verbrande, tanige
wangen.
Zoo eindigde de vlucht van de broers. Dit was een voorval
uit hun kinderjaren. —
Een van hun liefste ontspanningen was een soort balspel,
waarbij ze met een knots een houten bal wegsloegen, een
spel, dat ze zelfs als volwassen mannen nog graag deden.
Ze waren verdeeld in twee partijen, die ieder trachtten den
tegenstander naar een bepaald doel te drijven. Ze vochten
met een ijver, of hun leven er van afhing; ze schreeuwden en
tierden, het zweet liep hun bij stralen langs het gezicht. De
houten bal sprong gierend langs den weg en vloog dikwijls,
13

na een slag met den knots, den verdediger in het gelaat;
zoodat, wanneer het spel beëindigd was, menig voorhoofd
met een geweldige buil prijkte en menige wang gezwollen
was als een goed gereden brood. — Zoo verging hun jeugd:
des romers in het bosch of op den landweg met het balspel
of iets anders, des winters thuis op de kachel in een gloeiende
hitte.
Doch ten laatste bemerkten de broeders, dat de tijden
veranderd waren. Gebeurtenissen vonden plaats, die hen
dwongen meer dan vroeger aan den dag van morgen te
denken en hun gewoonten een weinig te veranderen. —
De moeder was gestorven, en een hunner moest de plaats
van den boer innemen en zorgen, dat de hoeve niet totaal
in verval geraakte. Bovendien waren ze aansprakelijk voor de
belasting, die echter niet hoog was in verhouding tot het
uitgestrekte grondbezit van Jukola. Er is nu eenmaal veel,
waaraan gedacht dient te worden, en veel, waar haast bij is
bij een vervallen boerderij. Daar kwam nog bij dat de
nieuwe prost ontzaggelijk streng was in de uitoefening van
zijn ambt. Vooral had hij niet het minste medelijden met
wie niet leerde lezen, en hij paste alle mogelijke middelen
tegen hen toe — tot zelfs de schandpaal. Nu had hij zijn
scherpen blik ook op de Jukola-zonen laten vallen. ïn naam
der wet had hij hun ten strengste bevolen, zich oogenblikke-
lijk bij den koster te vervoegen om te leeren lezen, — Van
dergelijke zorgen vervuld, zaten de broeders op een avond
in den laten nazorner in de woonkamer bijeen, toen Aapo
het woord nam:
„We kunnen ons lichtzinnige leven zoo niet voortzetten.
Het einde zal zijn dat we ons tandenknarsend in vertwijfeling
de handen wrijven. Broeders! Andere zeden én andere
gewoonten, wanneer wij ooit de hoop zullen koesteren, geluk
en vrede te vinden."
„Goed gezegd, Aapo," viel Juhani hem bij.
„De Heer vergeve ons, wij hebben een onwaardig en woest
leven geleid tot aan dezen dag," kwam Simeon.
„Het leven is geen spel, en evenmin de wereld. Zoo is
het, ook al verzetten wij ons met hand en tand daartegen,"
meende Timo, waarop Juhani instemmend knikte.
14

„Ja, we hebben al te lichtzinnig geleefd, of moet ik zeggen
zorgeloos? Maar laten we in ieder geval één ding bedenken:
Bij de jeugd past dwaasheid, bij den ouderdom wijsheid!"
„Het is hoog tijd dat wij verstandig worden en dat wij alle
begeerten en lusten onderwerpen aan de heerschappij
van het verstand. Vóór alles moeten wij datgene doen,
wat ons van nut kan zijn, en niet enkel wat wij prettig vin-
den. Zoo spoedig mogelijk moeten we alles hier op de boer-
derij onderhanden nemen."
„Goed gesproken, broer Aapo," meende Juhani. „De mest
moet op hoopen gekruid, en het huis moet van voor tot
achter met bezemen gekeerd worden. Het vee, onze prachtige
veestapel, levert ons den noodigen mest om onzen grond
in goeden staat te brengen, en achter den stal zullen wij
een mesthoop maken, die ver boven het dak uitkomt en die
zoo hoog is als de gouden toren van een koningsslot. Dat
zullen we doen. Aanstaanden Maandag beginnen we."
„Waarom niet morgen?"
„Nee, Aapo, aanstaanden Maandag. Het kan geen kwaad,
alles eerst eens goed te overdenken. Zooals gezegd, Maan-
dag."
„Maar één ding moesten we toch liever dadelijk in orde
maken, Juhani, Wil er regel en orde en vastheid komen in
onze huishouding, dan moet er één boer zijn en de baas en
het te zeggen hebben. We weten allen, dat dit recht en deze
plicht jou, Juhani, toekomen, omdat je de oudste bent, èn
omdat onze moeder het zoo beslist heeft."
„Ja, mij is de macht, de eer en de heerlijkheid."
„Maar denk er aan, dat je daar een wijs gebruik van maakt,
allen ten voordeel."
„Ik zal mijn best doen, Aapo. Als ik er jullie maar toe
brengen kan, me te gehoorzamen, zonder je een pak slaag
te moeten geven; maar ik zal mijn best doen."
„Slaag?"
„Als dat noodig is, zeker."
«Kommandeer jij je honden en blaf zelf," viel Tuomas uit.
„Als je denkt dat je mij er onder krijgt op die manier, dat
nooit!" beet Timo van zich af. „Daar is de zweep van de
wet en van het recht voor, als mijn rug een dracht slagen
hebben moet."
*5

„Waarom vallen jullie toch over een woord? Wanneer wij
maar eensgezind zijn en niet elkaar voortdurend de tanden
laten zien, dan kan deze woning een huis van vrede en
geluk zijn."
„In ieder geval dienen wij nauwkeurig onze verhouding
vast te stellen/' opperde Eero.
„Ieder moet zijn meening zeggen/' vond Aapo.
„En wat zegt de zwijgzame Lauri op dat alles?" vroeg
JuhanL
„Ik ben van plan het bosch in te trekken en het rumoer van
deze wereld den rug toe te keeren."
„Wat zeg je?"
„Hij droomt weer/' spotte Aapo.
„Leven in het bosch? Wat een dwaasheid 1"
„Hou je bedaard, Juhani. Kijk eens, ik heb zoo gedacht:
om te beginnen heb jij het recht, hier boer te zijn als je
dat wilt."
„Dat wil ik, Aapo."
„Zoolang wij, ongetrouwd, blijven wonen in den dierbaren
schoot van ons ouderlijk huis, doen wij gezamenlijk het werk
op de hoeve, eten wij het voedsel, dat de hoeve ons ver-
schaft, en krijgen wij onze kleeren van de hoeve. De eerste
Maandag van iedere maand, behalve tijdens den voor- en
najaarsoogst, behoort onszelf toe, maar ook dan moet de
hoeve ons voeden. Ieder jaar krijgt elk onzer een halve ton
haver als zaaikoren, en heeft het recht een ons allen gezamen-
lijk toebehoorend stuk boschgrond van tenminste drie
bunder te rooien. Zoo heb ik de zaak uitgedacht ten opzichte
van ons tehuis en onzen ongehuwden staat. Ik weet, dat
geen onzer graag den geliefden bodem verlaten zal, en dat
is ook niet noodig; op Jukola's prachtige gronden is plaats
genoeg voor zeven broeders, — Maar hij, die mettertijd lust
krijgt, een eigen tehuis te stichten, een eigen gezin, en er
niet toe wenscht over te gaan, ons bezit aan de hand van
de wet te verdeelen en alles te laten taxeeren, zou hij zich
niet met de volgende voordeelen tevreden kunnen stellen?
Hij erft een stuk grond, waar hij voor zichzelf een huis bouwt
en akkers aanlegt. Verder krijgt hij land toegewezen, dat
dicht bij het oude huis ligt, en bovendien heeft hij het recht
een gedeelte van het bosch te kappen voor weiland, zoodat
16

hij een of twee paarden kan houden en een vijftal koeien.
Alles vrij van belasting voor hem en zijn kinderen. Den eigen
grond bebouwen en de opbrengst daarvan genieten, in vrede
leven op eigen bodem, — zoo heb ik me de zaak voor-
gesteld. Wat vinden jullie ervan? Wat zeg jij, Juhani?"
„Dat heb je heel verstandig uitgedacht, Aapo. Laten wij
dit ernstig in overweging nemen."
„Maar het kan nog beter op een andere manier," kwam
Lauri. „We trekken de bosschen in en verkoopen de heele
Jukola-heerlijkheid, of verhuren die aan Rajaportti — den
schaapsleerlooier. Hij zal het graag doen, maar niet voor
korteren tijd dan tien jaar. Volgt mijn raad op, laten we met
de paarden, honden en buksen naar den voet van de steile
gebergten van Impivaara trekken. Op de wijde, zonnige
hoogvlakte bouwen we ons een Warme, vriendelijke woning,
daar vangen we het wild van de woeste, verlaten streken en
leven ver weg van het rumoer der wereld en de boosheid
der menschen. Tot dit resultaat ben ik gekomen na er vele
jaren dag en nacht over te hebben gedacht."
„Heeft de Booze bezit genomen van je verstand, jongen?"
viel Juhani uit.
„Of de duivel zelf, óf de woudnimfen?"
„Spot niet, Eero. Zoo heb ik het gedacht en zoo doe ik het,
eenmaal. Daar leiden we een heerenleven, vangen vogels,
eekhoorns, hazen, vossen, wolven, dassen en ruige beren."
„De duivel hale me. Neem dan liever de heele arke Noachs,
van de muis tot den eland."
„Luister es: wil je dan afstand doen van zout en brood, wil
je bloed drinken, wil je je voeden met enkel vleesch, zooals
de toovenaars van Lapland? Moeten wij vossen en wolven
eten in Impivaara's grotten gelijk de harige berggeesten?"
„Kijk Eero: van de vossen en wolven krijgen we huiden,
voor de huiden geld en voor het geld zout en brood."
„Zeker, van de huiden maken we ons kleeren, maar het
vleesch, het bloedige, rookende vleesch zal ons eenige
voedsel zijn. De apen en bavianen van het woud hebben
geen zout en brood noodig."
„Zoo heb ik besloten, en zoo zal ik eenmaal doen."
„Laten wij eens rustig over de zaak nadenken," kwam Timo
zijn tweelingbroer te hulp* „Waarom zouden we in het
2-12349 *7

osch niet ook zout en brood kunnen eten, waarom niet?
Maar Eero is een schijnheilige schelm, die een mensch altijd
moeilijkheden in den weg legt. Wie kan den boschbewoners
beletten, van tijd tot tijd, als de nood het gebiedt, tot bij
de grenspalen van het dorp te komen! Of sla je mij met een
stuk hout de hersens in, Eero?"
„Nee, m'n broeder, ik zal je zelfs zout geven, als jij maar
bessen haalt. Trek gerust weg, jongens, trek gerust weg,
ik zal het je niet moeilijk maken, ik weiger het je niet, maar
ik zal je er zelfs nog brengen, en dat in snelle vaart."
„De booze boschgeest zal je gauw genoeg weer naar huis
jagen, daar sta ik je borg voor," voorspelde Juhani.
„Voor wie terugkomt is de drempel van het huis hoog. Dat
weet ik, en denk maar niet dat ik meer aan je deur zal
kloppen wanneer ik eenmaal heengegaan ben. Den eersten
Mei vertrek ik."
„Wie weet, Lauri, misschien ga ik met je mee."
„Ik vraag niet, Timo, en ik zeg niet neen. Doe, wat je hart
je ingeeft. Maar den eersten Mei trek ik naar de gronden
van den Impivaara. Eerst zal ik wonen in de oude, met mos
begroeide hut van grootvader, tot ik een wat warmer huis
gereed heb. En wanneer ik dan mijn eigen dagtaak beëindigd
heb, zal ik rusten in den vrede van mijn huis, luisterend naar
het grommen van den beer op de eenzame hoogvlakten en
het spel der korhoenders in het Sompio-moeras."
„Lauri, ik ga mee."
„Als de tijden niet beter worden, volg ik ook."
„Maar Tuomas, dan denk ik er ook over om te verhuizen!"
„Als de tijden niet beter worden, Juhani, ja, dan ga ik."
„Ik vertrek den eersten Mei, al waren er voor Jukola louter
dagen van voorspoed weggelegd."
„Jij en ik, Lauri, wij trekken van hier naar het Sompio-
moeras — als de kraanvogels in het voorjaar. Hoor, hoe de
wind suist,"
„Hei, hei! Om je de waarheid te zeggen heeft Lauri's
plan een groote, geheimzinnige aantrekkingskracht. Het
woud lokt. Wat duivel! Het is me als zag ik den wijden
hemel zich openen boven de bosschen," mompelde Juhani
met een stem, dof van verlangen.
„Dwazen," viel Aapo uit, „waar denken jullie aan? Naar
ï8

het bosch gaan, en waarom? Hier hebben jullie huis en hof
en grond en een dak boven je hoofd."
„Zeker hebben we een tehuis, waar we aan gehecht
zijn met hart en ziel, zoolang het ons te eten geeft," meende
Juhani. „Maar wanneer nu alles verkeerd mocht gaan, glad
tegen alle menschelijke berekening in! Ja, dan moge het
bosch mijn toevlucht zijn, waarheen ik me haastiglijk wenden
zal wanneer ons laatste bezit onder den hamer mocht
komen. Maar nu moeten we zoo snel mogelijk orde stellen
op de zaken hier; laten we dus terugkeeren tot het punt
van uitgang. — Volgens mijn domme verstand heeft Aapo
alles heel knap uitgedacht, en alles zal goed gaan wanneer
eenieder daaraan meewerkt. Maar bedenkt — indien wij
strijd zoeken, vinden wij altijd wel een reden tot onge-
noegen."
„Dat zullen wij zeker, zoolang de oude Adam in ons niet
dood en begraven is," vond Simeon.
„Ik stel me den ouden Adam voor als een beste, brave,
oude oom met een slappen hoed, zwarte jas, kniebroek en
rood vest, dat heel tot op z'n navel hangt. Zoo drijft
hij zijn ossen voort, in diep gepeins verzonken."
„Met den ouden Adam wordt de zonde bedoeld, Timo, de
erfzonde."
„Ik weet, dat hij het zinnebeeld en het voorbeeld is van
de erfzonde, de met hoornen versierde satan in de heil
Maar zooals ik zeg, voor mij ziet hij er uit als een oude
baas, die z'n ossespan ment. Daar kan ik niets aan doen."
„Laten we deze geloofsbekentenis voor wat ze is en houden
we ons bij de zaak," vermaande Juhani. „Aapo, wat moeten
we doen met de twee boerderijen, die we verpachten, Vuo-
henkalma en Kekkuri?"
„We moeten niet vergeten dat degenen, die er nu op wonen,
de akkers aan den woesten grond ontworsteld hebben, wij
kunnen hen niet van dien grond wegjagen — wat trouwens
onrechtvaardig zou zijn — zoolang zij den bodem in goeden
staat houden. Bovendien schrijft de wet voor, dat de hoeve
hun op hun ouden dag een zekere ondersteuning moet
geven. Zoo is dat. Maar wij moeten ook aan een andere
kwestie denken, — een kwestie die, voor zoover ik het
zie, hoogst belangrijk is, aangezien zij de gewichtigste stap
19

van ons leven inhoudt. Een stap, die ons óf ontijdig grijze
haren bezorgt, óf ons 's levens zonneschijn schenkt — en
onzen ouden dag verlicht met den gouden gloed van den
avond. Jou, Juhani, gaat deze kwestie in de allereerste plaats
aan. Vergeet dus niet wat ik zeg; een boer zonder vrouw
is half werk, hij gaat mank; — een boerderij, waar geen
boerin is, die de ronde doet door schuren en stallen en
kelders...."
„Gelijkt het hol van een wolf zonder wolvin, of een linker-
schoen zonder den rechter," vulde Timo aan. „Het is zooals
Aapo zegt."
„Een hoeve zonder boerin, die met zachte voeten de zolder-
trap opklimt, is als een dag met zwaar bewolkten hemel;
en aan de lange gedekte tafel is de stemming ongezellig
en somber, als op een regenachtigen herfstavond. Maar
een goede huisvrouw is het blijde zonnetje eener hoeve, dat
licht geeft en warmte. Zij staat het eerst van allen op, zij
kneedt het deeg, bereidt het ontbijt voor den man, maakt
zijn knapzak in orde, wanneer hij naar het bosch gaat,
en ijlt met een stok in de hand naar den stal om het bonte
vee te melken. Dan bakt zij, wascht en werkt. Dan staat
zij aan het benedeneinde van de tafel, dan haast zij zich met
een versch gebakken brood in de handen naar de lange
bank. Dan voedt zij het vuur, dat vlammen en rook spuwt
uit zijn gloeienden muil, met hout. Ten slotte nuttigt zij zelf
haar eersten maaltijd, terwijl het deeg rijst. Met haar kind
op den arm eet zij een stuk brood, een gebakken haring,
en drinkt zij uit een houten nap een slok zure melk. Zelfs
den hond vergeet zij niet — den trouwen wachter van
het huis — noch de slaperige kat, die op de haardplaat
te knipoogen zit. En nu gaat zij weer aan haar werk, zij
holt en draaft. Nog een deeg kneedt zij in den trog om
het te laten rijzen, zij bakt en het zweet loopt haar in stralen
bij het hoofd neer. Wanneer de zon ondergaat, heeft zij de
planken onder het dak volgestapeld met brooden, waaruit
het levende leven zelve stroomt. Als haar man thuiskomt,
wacht zij hem op met het dampende avondmaal op de
blank geschuurde tafel. Maar waar blijft de huisvrouw zelf?
Weer melkt zij in den stal het gehoornde vee, en met
schuimende straal spuit de melk in den emmer. Zij werkt
20

en werkt, zij draaft en rent* En pas wanneer alle anderen
ingeslapen zijn, en rusten in zoeten sluimer, legt zij zich ter
ruste. Maar zelfs dan zijn haar zorgen niet ten einde. Zonder
te klagen staat zij een paar maal op gedurende den nacht
om haar kleine te sussen, die in de wieg zacht ligt te schreien.
— Aldus, broeders, is een goede huisvrouw.*'
„Goed gezegd, Aapo," viel Juhani hem bij. ,Je wilt mij
te verstaan geven, dat ik in het huwelijk moet treden. Een
vrouw, zeg je, is noodig op een boerderij. Dat is waar Uk
geloof echter, dat je verwachtingen spoedig verwezenlijkt
zullen worden. Ja, ja. Ik erken, dat ik mijn zinnen gezet
heb op een meisje, waarin ik een echtgenoote hoop te vinden,
en een goede echtgenoote ook, wanneer de teekenen mij niet
bedriegen. Ja, broeders, andere tijden en andere gewoon-
ten staan ons te wachten. De waardigheid van boer, van
heer des huizes, weegt mij zwaar. Een machtige last drukt
hem op de schouders en op den dag van het Laatste Oordeel
zal hij over veel verantwoording hebben af te leggen. Jullie
aller leven ligt thans in mijn handen, vergeet dat niet."
„In jouw handen, hoe bedoel je dat?" vroeg Tuomas.
„Ik ben jullie boer, uit mijn handen zal eenmaal bloed
gezogen worden terwille van jullie." x )
„Ik zal wel voor mijn eigen lichaam en ziel zorgen."
„Ik ook," kwam Timo.
„Juhani," waarschuwde Aapo, „vergeet niet dat dergelijke
woorden kwaad bloed zetten."
„Ik bedoel niets verkeerds, maar zooals teer kleverig plakt
op een heeten zomerdag, zoo houden jullie met onnoodige
felheid vast aan een woord, ook al weten jullie hoe ik het in
mijn hart bedoel. Ik word boos!"
„Kom, laten we dit rusten. Wil je ons zeggen, welk meisje
je hart en zinnen bekoord heeft?"
,,Zeker, Aapo. Ik zal daar geen geheim van maken. Het
meisje, dat ik boven alles bemin, is Tallbackamors
Vendia."
„Hm!"
„Wat zeg je?"
„Ik zeg: hm."
l ) Een oud bijgeloof.
21

„En ik zeg» dat het een schandaal is," viel Tuomas uit,
„Zoo zoo," mompelde Simeon, „Vendia. Laat ons alles in
Gods hand leggen."
„Hm, ja ja, Vendia," kwam wederom Aapo.
„Wat hebben jullie? Ha, ik heb zoo mijn vermoedens, moge
Gods eenig geboren Zoon ons behoeden. Spreek op. Wat
hebben jullie op het hart?"
„Luister, Juhani: Al sedert vele jaren leeft dit meisje in mijn
droomen," antwoordde Aapo.
„Wanneer de Schepper had voorbeschikt, dat zij mijn vrouw
zou worden, zou ik niet treuren," bekende Simeon.
„Ga niet naar haar. Zij is voor mij bestemd en ik neem
haar," zei Eero.
„En wat zeg jij, Tuomas?" vroeg Juhani.
„Ik vind het een schandelijke geschiedenis, het meisje be-
haagt ook mij, daar wil ik wel voor uitkomen."
„Zoo zoo, ja, maar jij, Timo?"
„Ik moet dezelfde bekentenis doen."
„Heer in den Hemel en Kaitaranta-Kalle, maar jij dan,
Eero?"
„Ook ik beken vrijmoedig hetzelfde."
„Goed, uitstekend 1 Ha ha. En Timo, zelfs Timo."
„Ik hou heel veel van het meisje, dat geef ik toe. Wel heeft
zij me een keer een stevigen draai om nVn ooren gegeven,
en ze sloeg hard ook, hm, en zooiets vergeet ik niet gauw."
„Zwijg daar nu over, ik vraag of je van haar houdt, Timo."
„Ja, Juhani, ja, — dat doe ik. En veei ook, dat wil zeggen,
wanneer zij van haar kant eveneens van mij houdt."
„Ja ja, dus ook jij staat me in den weg."
„Volstrekt niet, volstrekt niet, wanneer je je tong en je
drift slechts beheerschen kunt. Maar de waarheid is, dat
ik het kind graag mag, en dat ik m'n best zal doen, haar tot
vrouw te krijgen."
„Goed, goed, maar wat zegt jij, Lauri?"
„Ik wil niets met vrouwen te maken hebben."
„Wiens partij neem jij dan?"
„Ik bemoei er me niet mee."
„Dat kan goed worden!"
«Ik ben niet van plan, er me mee te bemoeien," betuigde
Lauri nogmaals.
22

„Dus allemaal behalve Lauri. Jongens, jongens, Jukola's
broederenkring, mijn dierbare verwanten. Laat ons vechten,
dat hemel en aarde er van sidderen. Welaan, geliefde broe-
ders, wat kiest ge, mes, bijl of knots, en één tegen allen, en
allen tegen één, gelijk zes woedende stieren? Vooruit! Een
knots zij mijn wapen, dat duivelsche hout past me, — en
laat hem, die het treft, zelf de schuld op zich nemen. Grijp
je knotsen, jongens, en kom op, als jullie kerels zijn en den
moed hebt je te verdedigen."
„Ik ben al gereed, ook al ben ik kleiner van stuk dan jullie,"
kwam Eero.
„Jij, onderkruipsel! Daar zie ik weer die geniepige, vuile
grijns op je gezicht, alsof je de heele zaak in het gekke wilt
gooien. Maar ik zal je leeren."
„Wat heeft dat er mee te maken, als m'n knots maar hard
genoeg aankomt!"
„Ik zal je leeren, en gauw ook. Je knotsen, mannen, je
knotsen."
„Hier sta ik, als het zijn moet. Ik wil geen strijd en ruzie,
maar als het zijn moet...." meende Timo.
„Je knots, Tuomas!"
„Loop naar den duivel met je knots, ezelsveulen!"
„Verdomme!"
„Afschuwelijk, heidensch en Turksch, dit heele gedoe;
maar ik bemoei er me niet mee, ik geef alles in Gods hand,"
betuigde Simeon.
„Ik hou er me buiten," herhaalde Lauri.
„Ga dan opzij, ga opzij jullie! Aapo, waar is je knots? Dat
de muren van Jukola dreunen op hun grondvesten wanneer
de schedels verpletterd worden! Alle duivelen uit de hel!"
„Een menschenkind is toch een armzalige stumper! Ik
schrik, Juhani, wanneer ik naar je kijk, wanneer ik zie hoe
je oogen rollen en hoe je haren overeind staan!"
„Laat ze overeind staan, Aapo."
„Ik heb lust, je eens flink door mekaar te schudden."
„Wat, jij? Klein Duimpje! Hou je er buiten, uit den weg,
ik heb medelijden met je."
„Breng je eigen kakement liever in veiligheid, en een beetje
gauw ook. Je onderkaak bibbert als van een bedelaar."
„Zie je hoe m'n knots trilt!"
23

„Juhani!" waarschuwde Aapo.
„Sla maar, ik beloof dat je je portie dubbel en dwars terug-
krijgt. Kom op, als je lust hebt."
„Ik zal...."
„Houop, Juhani!"
„Scheer je weg naar de mestvaalt, Aapo, of grijp je knots
en verdedig je. Anders zal ik je je hersens intimmeren.
Waar heb je je hout?"
„Waar heb jij je verstand?"
„Hier, in deze steenharde knots; let op, nu zal die een
woordje meespreken."
„Wacht, broeder, wacht tot ook ik m'n wapen opgenomen
heb. Zoo, nu ben ik gereed. Maar eerst een paar woorden
tot jullie allen, Jukola's gedoopte broeders, dan kunnen
we vechten als hongerige wolven. Luister: de man is een
bloeddorstig ondier, wanneer woede en razernij hem in hun
macht hebben dan is hij niet langer een mensch. Hij is
stekeblind, hij kan niet zien wat recht en billijk is, en nog
minder kan hij in dien toestand gehoorzamen aan het
gebod der liefde. Maar wanneer wij alsnog probeeren
wilden, de kwestie met verstand onder o o gen te zien, dan
lijkt het me, dat de zaken aldus staan: We kunnen moeilijk
aannemen, dat het meisje ons allen liefheeft, hoogstens één
van ons, hem, met wien zij bereid is hand in hand het
doornige pad des levens te gaan. Daarom lijkt het mij het
verstandigst, dat wij allen gezamenlijk naar haar toe gaan
en haar onze hartsaangelegenheid voorleggen en haar met
heel onze ziel vragen, of zij één onzer haar hart kan schenken.
Wanneer het meisje het zoo gevoelt, dan moet hij, op wien
haar keuze valt, zich gelukkig prijzen; en de anderen moeten
zich zonder morren in hun lot schikken. Hij, die afgewezen
wordt, moet zijn woede zwijgend in zichzelf verwerken en
hopen, dat ook hij eenmaal de broodkruimel zal vinden, die
het lot hem toegedacht heeft. Indien wij mijn raad opvolgen,
dan handelen we als mannen en waarachtige broeders. En
dan zullen de heerlijke gestalten onzer Ouders uit de stra-
lende poort des hemels treden en op ons neerzien, staande
op den rand van een lichte wolk, en zij zullen ons met luider
stemme toeroepen: Goed zoo, Juhani, goed zoo, Tuomas
en Aapo, goed zoo, Simeon, Timo en Lauri, zoo moet het,
24

kleine Eero, voor jullie, jongens, behoeven wij ons niet
te schamen,"
„Je praat verdorie alsof je een engel uit den hemel bent!"
bromde Juhani, „het scheelt niet veel of ik ga grienen."
„Aapo, wij danken je," stamelde Simeon*
„Ja, ik dank je, M'n knots gooi ik weg, zie maar." En Juhani
voegde de daad bij het woord,
„Ook ik dank je," stemde Timo in, „dit einde van den strijd
bevalt me."
„Aapo houdt ons den spiegel voor, daarvoor danken wij
hem," kwam Simeon.
„Wij danken hem, laat ons zingen Simeon's lofgang,"
schertste Eero.
„Wat is dat nu weer voor dwaasheid!" meende Simeon
verontwaardigd,
„Eero, houdt op den spot te drijven met Gods woord,"
vermaande Timo,
„Och och, zoo jong nog en reeds zoo verdorven!" klaagde
Aapo,
„Zoo jong en zoo verdorven; Eero, Eero, ik wil er nu niet
meer van zeggen, ik schud m'n hoofd over je."
„Ik zie aankomen, Eero, dat we je zullen moeten tuchtigen
met de strenge hand van onzen vader, daar mijn moeder
veel te goed voor je was," waarschuwde Juhani den jongsten
broer,
„We zullen hem moeten straffen zoolang zijn hart nog
jong en kneedbaar is, maar laat ons dit doen met liefderijk
gemoed en niet in boosheid. Straf, in boosheid toegediend,
drijft den duivel niet uit, integendeel,"
„Daar heb je er een met liefderijk gemoed," beet Eero van
zich af,
„Dat is toch al te erg," stoof Simeon op, „jou goddeloos
schepsel, mij te slaan!"
„Midden in je snuit, vader, voor minder is iemand de gal
wel overgeloopen."
„Kom hier, jongen," beval Juhani. „Rijk me den stok,
Timo."
„Goed zoo, Juhani, dan zal ik hem z'n broek afstroopen."
„Hou op, voor den duivel!"
„Je verzet je, zonder dat het je helpt, klein misbaksel."
25

„Je laat hem niet gaan, hoor," kwam Simeon.
„;Kijk es naar die moedervlek.... maar je zult niet aan
je gerechte straf ontkomen, nee!"
„Als jullie me slaan, ellendelingen, dan steek ik het huis
in brand."
„Zoo'n schooier! Zoo, wou jij het huis in brand steken,
boef die je bent!"
„De Heere beware ons voor een dergelijken bandiet!"
zuchtte Simeon.
„Geef op den stok, Timo."
„Ik kan 'm niet vinden, Juhani."
„Zie je dien stok daar in den hoek niet, uilskuiken!"
„O, die daar, die berkenstok."
„Die ja, geef hier."
„Geef hem nu een pak slaag, maar met verstand, niet al te
hard," raadde Simeon.
„Komt terecht."
„Hou op, sla hem niet, zeg ik!" bemoeide Lauri er zich
mee.
„Laat den jongen met rust," meende ook Tuomas.
„Hij heeft een pak op z'n broek verdiend."
„Raak hem niet aan," dreigde Lauri.
„Laat 'm los, en dadelijk," viel Tuomas hem bij.
„We moesten Eero voor dit keer vergiffenis schenken,"
meende Timo.
„Vergiffenis, vergiffenis," verzette Simeon zich, ,,tot
distel en onkruid het koren in zijn ziel verstikt hebben?"
„Blijf van hem af," dreigde Lauri opnieuw.
„We zullen hem vergeven en gloeiende kolen op zijn schuldig
hoofd stapelen," opperde Aapo.
„Maak dat je wegkomt en wees dankbaar," beval Juhani,
zich omkeerend.
„Bid God, dat Hij je een nieuw hart en een nieuwe tong
geeft," raadde Simeon ontevreden.
„Ik ga naar bed," besloot Timo.
„Er is één zaak, die we eerst nog moesten bepraten."
„Ik ga naar bed, Aapo. Kom Eero, dan gaan we. Laten we
deze wereld, dit wespennest, vergeten. Kom mee."
„Waar wil je het dan nu nog meer over hebben?"
„Kijk es, Juhani, de zaak is deze, zoo waar helpe ons God,
26 *

we kennen nog niet eenmaal de letter A, de eerste letter
uitheta-b-c-boek; en het is toch de plicht van ieder christe-
lijk burger, dat hij kan lezen. Maar men kan ons ook met
de wet daartoe dwingen, met de kerkelijke wet namelijk.
Jullie weet welke instelling van de Kroon gereed staat, de
klauwen in ons vleesch te slaan, wanneer we niet braaf
leeren lezen. De schandpaal, broeders, de zwarte schand-
paal, die met de ronde gaten zoo onheilspellend grijnzend
in het kerkportaal ligt, wacht ons. De geestelijke heeft ons
met dit duivelswerktuig gedreigd en hij zal zijn bedreiging
ten uitvoer brengen, wanneer hij niet ziet dat wij ons dage-
lijks oefenen en vlijtig ons best doen. Dat is duidelijk."
„Ik kan niet leeren lezen," protesteerde Juhani!
„De menschen hebben het vroeger ook gekund!"
„Dan zullen ze daar ook menig zweetje bij gelaten hebben,"
mopperde Tuomas.
„Reken maar," meende Juhani. „Mijn hersens werken zoo
traag."
„Maar een sterke wil kan bergen verzetten," troostte Aapo.
„Laten we er een begin mee maken, laten we in Tavastehus
a-b-c-boeken bestellen en dan bij den koster in de leer
gaan, zooals de prost ons bevolen heeft. Laten we het
doen vóór de Staat ons met zijn eigen wagen haalt."
„Ik vrees, dat we wel zullen moeten. God erbarme zich
over ons! Maar laten we het tot morgen uitstellen. Nu
gaan we naar bed."
27

TWEEDE HOOFDSTUK.
Het is een stille morgen in September. De dauw glinstert
op het gras, de nevel stijgt als een dunne sluier op naar
de gouden toppen der berken en drijft eindelijk hooger aan
den hemel uiteen. De broeders zijn dien ochtend tamelijk
uit hun humeur en zwijgend opgestaan, ze hebben hun
gezicht gewasschen, hun haar gekamd en hun beste spullen
aangetrokken. Want nu zullen ze op school gaan bij den
koster.
Ze gebruiken het ontbijt aan de lange tafel van dennenhout
op Jukola, ze doen zich danig te goed aan de bruine boonen.
Toch zien ze er allesbehalve vroolijk uit, ergernis doet hen
de wenkbrauwen fronsen. De gedachte aan hun schoolgang
vervult hen met woede. Maar na den maaltijd staan ze op
zonder eerst nog wat te rusten. Een paar staren verslagen
naar den grond, anderen bekijken hun a-b-c-boek in rooden.
band en slaan de stijve bladen om. Juhani zit aan het
venster op het Zuiden en tuurt naar de lage dennen, waar
het huisje van Tailbackamor met de roode hoeklijsten door-
heen schemert.
„Ha, daar komt Vendia aan," zegt hij. „Wat loopt ze kwiek
en licht."
„Gisteren hebben moeder en dochter het besluit genomen,
naar hun familie in Tikkala te gaan om te helpen bij het
snijden van het knollenloof en den boschbessenpluk. Ze
blijven er tot laat in den herfst."
..Wat zeg je,Aapo?Tot laat in den herfst! Wel verduiveld 1
Dat is me ook wat. En op Tikkala hebben ze van 't jaar
een knecht, een knappe kerel en een sluwe vos ook. Ja ja,
daar gaat onze hoop! We moeten haar ten spoedigste de
vraag stellen, de belangrijkste van alle vragen. Laten we
er dadelijk heen gaan en het meisje vragen, of haar hart voor
eén onzer klopt en of zij in haar ziel warme gevoelens van
genegenheid voor ons koestert."
-Daar ben ik het mee eens!"
„Ik ook, Tuomas."
28

„Ja, Timo, nu blijft ons niets anders over dan haar ten
huwelijk te vragen/' meende Juhani. „Allemaal tegelijk.
Ja ja. De Heere beware ons, nu is er geen goed doen meer
aan, we moeten er op af l Hier zitten we bij mekaar, ge-
wasschen, gekamd, in onze beste kleeren. We zien er uit als
herboren, een christenmensch waardig. Wat duivel! Op naar
Vendia! Onze kansen staan goed."
„Moge dit een gelukkige dag worden!" kwam Eero.
„Och wat, jongetje, wat denk jij wel? Voor wien bedoel je?
Voor wien?"
„Voor ons allemaal natuurlijk."
„Met andere woorden, jij zou willen dat ze de vrouw van
ons allen werd?"
„Loop rond."
„Hoe ter wereld zou dat mogelijk zijn," weifelde Simeon.
„Bij God is niets onmogelijk, Simeon. Laat ons eendrachtig
gelooven, hopen en liefhebben."
„Stil nu, Eero. Nu gaan we ons huwelijksaanzoek doen en
tegelijk met den knapzak op onzen rug naar school."
„Laten we de zaak verstandig aanpakken. Eén van ons moet
het woord doen daar in huis," opperde Aapo.
„Een zeer. belangrijk punt. Daar ben jij juist de geschikte
man voor, Aapo. Jij bent goed van den tongriem gesneden
en jij weet vurige gevoelens in iemands borst te wekken. Je
bent voor geestelijke in de wieg gelegd, wat ik je zeg."
„Och wat! Praat niet over mijn gaven, Juhani. Hier in
het bosch gaat alles teloor in den mist der vergetelheid,
gelijk een kabbelend beekje verdwijnt in het zand."
„Het lot was je niet welgezind en heeft je belet te stu-
deeren."
„Wanneer zijn we voor zulk een studie in de gelegenheid
geweest? Vergeet niet dat er heel wat knapzakken heen
en weer gedragen moeten worden tusschen hoeve en
school, voor men z'n jongen op den preekstoel heeft. Maar
laten we tot de zaak terugkeeren, —het huwelijksvraagstuk.
Ik zal aan jullie verlangen voldoen. Ik zal de vertolker zijn
van ons aller gevoelens en ik zal trachten te spreken als een
wijs man."
„Aangenomen. Heer in den hemel! Een andere uitweg is
er niet, we nemen je voorstel aan. Onze rugzakken laten
29

we buiten, en Lauri, die haar niets te zeggen heeft, moet
oppassen dat de varkens ze niet leegvreten. Laten we dan
gaan, en laten we de kamer van de bruid binnentreden
met het a-b-c-boek in de hand, dat geeft er meteen iets
plechtigs aan."
„Vooral wanneer we die bladzijde met den haan erop laten
zien."
„Begin je nu weer, Eero! Nu je het over een haan hebt,
herinner ik me den afschuwelijker droom, die me vannacht
gekweld heeft."
„Vertel, Juhani, misschien bevat die droom een nuttige
waarschuwing voor ons allen."
„Ik droomde, dat er op de kachel een kippennest met zeven
eieren lag, Simeon."
Jukola's zeven zonen!"
„Maar één van de eieren was zoo bijzonder klein."
„Eero!"
„De haan ging dood."
„Onze vader!"
„De kip ging dood."
„Onze moeder!"
„Daarop wierpen alle muizen en ratten en hermelijnen
van de heele wereld zich op het nest. Maar wat beteekenen
die dieren?"
„Onze zondige lusten en de verleidingen der wereld!"
„Ja, Simèon. De hermelijnen en ratten en muizen hielden
er verschrikkelijk huis en smeten de eieren om en om, die
al gauw in stukken braken. En uit het kleine ei kwam een
afschuwelijke stank!"
„Vergeet dat niet, Eero!"
„De eieren braken en een angstwekkende stem als van vele
watervallen kwam vanaf de kachel en klonk in mijn oor:
, Alles is verwoest en de verwoesting is groot.' Zoo was het.
Maar daarop veegden we den smeerboel bij mekaar/kookten
alles in een pot en maakten er tenslotte een soort roereieren
van. We aten het dankbaar op en boden er onzen buren van."
„Dat was een goede droom!" meende Eero.
«Bitter, bitter was die droom. En jij stonk als een zwijn.
Het was een nogal tamelijk bittere droom, die ik over jou
had, m'n jongen."
30

„Ik heb ook heel grappig over jou gedroomd. Ik droomde
dat de haan in het a-b-c-boek een grooten hoop suiker-
klontjes legde, als belooning voor je vlijt en wijsheid. Je
was erg blij en je at het lekkers gretig op en je gaf er mij ook
van/*
„Wel, weL Gaf ik er jou ook van! Dat was dan wel heel erg
vriendelijk van me,"
Ja, nu heb je er zeker wel spijt van?"
•Volstrekt niet, en heelemaal niet als ik je een kleine beurt
met den stok geef."
.Waarom een kleine beurt?"
,Hou je mond, kwajongen!"
.Houden jullie allebei je mond," kwam Tuomas. „Laten
we gaan."
.Vergeet het a-b-c-boek niet en je knapzak," waarschuwde
Aapo.
Zoo togen ze uit vrijen naar de dochter van hun buurvrouw.
Zwijgend liepen ze achter elkaar over den heuvel naar het
aardappeiland, beklommen de steenige helling en stonden
ten laatste voor het kleine huisje van Tallbackamor.
„Hier staan we dan," zei Juhani; „laten we onze rugzakken
naast mekaar zetten en jij, Lauri, hou de wacht tot we uit
de bruidskamer terugkomen."
„Blijven jullie lang weg?"
„Dat zal er van afhangen hoe de zaak loopt. Heeft iemand
een ring?"
„Ik niet/' bekende Timo, „en voor zoover ik weet de anderen
ook niet. Daar heb je het nu al! Een jongeman moest altijd
een glanzenden ring in z'n zak hebben."
„Wel allemachtig," viel Juhani uit. „Daar staan we nou,
en gisteren was Isak de marskramer nog bij ons. Van hem
had ik een ring en een sjaal kunnen koopen, maar ik heb er
geen oogenblik aan gedacht, stomme hond die ik ben."
„Die dingen kunnen we later ook wel koopen," meende
Aapo. „Het is trouwens ook beter dat we weten, wie van
ons zich die onaangename uitgave zal moeten getroosten."
„Wie doet er open, Vendia?"
„Nee, de ouwe vrouw, met 't scheeve smoel," bromde
Timo.
3*

„Vendia's rokken ruischen daarbinnen als een vroolijke
mestkever op een mooien zomeravond."
„Zullen we gaan? Waar is mijn a-b-c-boek?"
„Dat heb je in je hand, broer. De hemel sta je bij, je bent
nu al in de war," spotte Aapo gemoedelijk.
„Maak je niet bezorgd, broer, maar ben ik zwart in m'n
gezicht?"
„Heelemaal niet/' verzekerde Eero, „je bent zoo schoon
en warm als een pas gelegd ei."
„Dan gaan we."
„Wacht, ik als jongste moet eigenlijk de deur voor jullie
openhouden en het laatst naar binnen gaan. Vooruit dan
maar!"
Ze traden nu de lage hut binnen. Juhani voorop, de oogen
wijd opengesperd, de borstelige haren recht overeind als
de pennen van een stekelvarken. De anderen volgden
hem op de hielen, trouw en ernstig. Zoo traden zij binnen
en Eero wierp de deur achter hen toe, maar zelf bleef hij
buiten en zette zich met een vaisch lachje om de lippen in
het gras.
Tallbackamor, in wier huis de vijf broeders thans als vrijers
staan, is een vlugge, levendige vrouw. Ze verdient den
kost met het verzorgen van kippen en het plukken van
bessen. Zomer en herfst scharrelt ze ijverig rond tusschen
de boomstompen op de ver van de hoeven liggende, nog niet
bebouwde velden en plukt er de gele braambessen en
frambozen, geholpen door haar dochter Vendia. Het meisje
ging door voor een schoonheid. Ze had roestbruin haar,
vurige, felle oogen, een lokkenden, zij het wat breeden mond.
Ze was kort van gestalte, maar stevig en gevuld. Ze had den
naam, geweldig sterk te zijn. Zoo was het lieve kleine vogeltje
van de broeders in den schoot van het dennenwoud.
Opnieuw knarste de deur van de hut in haar hengsels.
Driftig trad Juhani naar buiten. Kwaad riep hij de anderen,
die nog binnen waren toe, mee te komen. „Weg van hier,
jongens!" Spoedig volgden ze hem met van woede ver-
trokken gezichten en sloegen den weg in naar het kerkdorp.
Toen ze omstreeks een vijftig pas van het huis verwijderd
waren, raapte Juhani een steen op, zoo groot als een vuist,
32

en wierp dien, snuivend van woede, met kracht naar de
deur. Hard sloeg de steen tegen het hout, luid vloekte
binnen in de hut de vrouw. Meteen rukte ze de deur open,
schold en tierde en dreigde den broeders, die de vlucht
namen, met gebalde vuist. Het a-b-c-boek in de hand, den
rugsak opgebonden, snelden ze achter elkaar het kerkpad
langs, zonder-een woord te wisselen. Buiten zichzelve van
drift renden zij verder. Zand en stof woei als een wolk
rondom hen op, de rugzakken dansten op de maat.
Zwijgend gingen ze voort, tot eindelijk Eero vroeg:
„Hoe is het gegaan, Juhani?"
„Ja, hoe is het gegaan! Ben jij met ons mee naar binnen
gekomen, lummel? Nee, dat durfde je niet. Waar ben je
gebleven? Zoo'n stumper als jij kan Vendia wel onder haar
rokken verstoppen. Ja, zoo is het! Wat hebben we niet
allemaal van mekaar gedroomd! Ik had vannacht nog een
anderen droom, herinner ik me nu. Merkwaardig! Jij en
Vendia zaten in het kreupelhout te vrijen. Ik kwam heel stil
naar jullie toe, maar jullie merkten het, en wat deed Vendia?
Ze verborg je onder haar rokken. ,Wat stop je daar onder
je rokken?' vroeg ik. ,Alleen maar een jonge kraai/ ant-
woordde ze. Hi-hi-hi! Maar dat was geen droom, nee, voor
den duivel! Heelemaal uit mezelf heb ik die geschiedenis
verzonnen. Ja, Juhani is niet zoo dom als jullie denken!"
„Wonderlijk, zooals wij van elkaar gedroomd hebben. Ik
voor mij droomde ook van jou: Jij staat, samen met Vendia,
in het kreupelhout en jullie houden elkaar in teedere omhel-
zing vast en wachten op een teeken van boven, dat jullie
liefde daar bijval zal vinden. De hemelen luisteren, het
bosch, de aarde en de vogeltjes luisteren, en zelf wachten
jullie in diep stilzwijgen op wat komen zal. Eindelijk komt
er een oude kraai op z'n dooie gemak aangevlogen door
de stille lucht, en als hij boven de plek is, waar jullie staan,
kijkt ie haastig omlaag, draait meteen z'n kop af, strekt z'n
pooten en laat iets wits vallen, dat pal op de voorhoofden
van jou en het meisje terecht komt, midden in jullie snuiten.
Je moet dat nou niet verkeerd opnemen! Ik heb het heusch
gedroomd. Ik heb het niet zelf bedacht."
„Ik zal je leeren, dondersche jongen....," viel Juhani uit.
3-12349 *"

Woedend schoot hij op Eero af, die haastig de beenen nam.
Met één sprong was hij van den weg af en liep als een haas
over de hoogvlakte, terwijl Juhani hem als een getergde beer
nazette. De knapzakken dansten hun op den rug, de droge
bodem dreunde, en de andere broeders maanden de strij-
denden aan vrede te sluiten. Eero keerde vliegensvlug om
en rende terug naar Tuomas en Timo, die hem uit de
klauwen van den verschrikkelijken Juhani wilden redden,
die zijn jongsten broer vlak op de hielen zat.
„Juhani, blijf staan," riep Tuomas.
„Ik zal hem op z*n gedicht slaan."
„Hou je bedaard, man!"
„Wel verduiveld 1"
„Hij betaalde je met dezelfde munt," trachtte Aapo den
oudste tot rede te brengen.
„Vervloekt zij zijn tong! Vervloekt zij deze dag! Heer in
den Hemel! Allemaal hebben we den bons gekregen van
Vendia. Kromgehoornde duivelen en heel de hooge heir-
schaar van den hemel! Geen handbreed zie ik vóór me,
zoo donker schijnen hemel en aarde me. Donker, omdat
mijn hart treurt. Verdomme!"
„Mensch, vloek niet," vermaande Simeon.
„Ik zal vloeken, dat de aarde om z'n eigen as wentelt en in
stukken breekt als een oude slede onder een vallenden
boom."
„Wat moeten we doen?"
„Doen? Wanneer dit a-b-c-boek niet Gods Woord was,
Gods eigen Woord, dan scheurde ik het hier op deze plek
aan flarden, — aan kleine, kleine flarden. Maar nu zal ik
m'n rugzak nemen en stukslaan. Willen jullie het
zien?"
„Doe het niet," riep Simeon uit. „Gods goede gaven!
Herinner je je ,het meisje van Pemar' niet?"
„Mijn hart beeft er nog van!"
„Het lijden hier is vreugde daarginds."
„Ik heb maling aan vreugde, hier en ginds, wanneer ik
Tallbackamors Vendia niet krijg. Ach, mijn vrienden en
beminde bondgenooten! Jullie zouden me begrijpen als
jullie wisten, hoe mijn gedachten zich nu al bijna tien
34

jaar met waanzinnig verlangen met haar hebben bezig-
gehouden. Maar thans is al mijn hoop vervlogen, gelijk
asch voor den wind."
„Ja, we hebben op den vroegen ochtend een blauwtje
geloopen," kwam Timo.
„Ja, ieder van ons, geen één uitgezonderd."
„Geen onzer bleef gespaard, zelfs niet de minste onder
ons."
„Allemaal, allemaal. Maar dat is in ieder geval beter dan
dat een van jullie haar tot vrouw had gekregen. Ik zou
het hem hebben ingepeperd, reken maar!"
„We hebben geen schijn van kans gehad," meende Tuo-
mas. „Dat zag je wel aan haar gezicht toen Aapo namens
ons allen het woord deed."
„Een pak slaag moest ze hebben, kwaje meid, ons voor
den gek te houden!" Wacht maar, jou vrouwmensch! Aapo
heeft gedaan wat hij kon, dat valt niet te ontkennen, doch
hier had zelfs de taal der cherubijnen niet kunnen baten."
„Maar als wij tegenover het meisje gestaan hadden in
lange zwarte jas, met een horloge in onzen vestzak, en
wanneer we een pijp met zilverbeslag tusschen onze tanden
hadden geklemd, dan zou het wel anders geloopen zijn,
geloof me."
„Best mogelijk, Timo. Vrouwen en kraaien voelen zich alle-
bei aangetrokken door glimmende voorwerpen. Maar
Aapo zwijgt —."
„Mijn stem verwekt geen echo in den storm. Of leggen de
woeste stormgolven in je borst zich reeds?"
„De bloedige moeraspoel van mijn hart is sterk bewogen,
sterk bewogen, maar spreek in ieder geval."
„Luister: Neem je hart in je vuist en fluister het in het
oor: Vendia wil je niet hebben, omdat ze je niet liefheeft,
en dat zij dit niet doet, mag je niet verbitteren. Het is altijd
de hemel, die de liefde doet ontbranden, en niet het men-
schenverstand. De bedelares wordt verliefd op den koning,
de prinses op den stalknecht. — Zoo is de liefde, je weet niet
vanwaar ze komt...."
„De liefde waait uit iedere windrichting," meende Timo.
„Je hoort haar ruischen, maar je weet niet uit welke richting
ze komt, noch waarheen ze gaat. Zoo drukte de oude armen-
35

ezoekster zich dikwijls uit. Maar ik geloof, dat ze daarbij
aan Gods liefde dacht."
„Juhani," vervolgde Aapo, „fluister je hart verder in, dat
het niet boos moet zijn! Vendia heeft er goed aan gedaan,
je haar gunsten te onthouden, daar het niet aangaat een
huwelijk te sluiten zonder den heiligen dwang der liefde.
Wie alzoo doet, volgt zijn heele leven dwaalwegen en bedrijft
de daden der eeuwige droefenis, waarvan men zoo dikwijls
hoort. Zoo is het, mijn broer. Vendia zal dengene nemen,
die voor haar bestemd is en datzelfde moeten wij doen."
„Ik zal tenslotte de vrouw wel krijgen, die uit mijn rib
geschapen is," meende Timo. „Bovendien — de man heeft
het hart aan den linkerkant zitten, maar de vrouw rechts."
„Mijn hart zit niet op een vaste plaats, het bonst en klopt
en gaat als een razende te keer. Ik waarschuw je, jou valsche
slang! Zigeunerdeerne, — waarom ben je mij, zoon van
de aarde, ontrouw, mij, den oudsten zoon!"
„Geen wonder," meende Aapo. „Onze hoeve verkeert in
jammerlijken staat. Het meisje hoopt, en niet tevergeefs
denk ik, boerin té worden op een veel betere hofstede. Ik
heb gehoord dat de brave Sorvari-Juhanï met haar loopt."
„Dat miserabele ongeluk, die vent, die te stom is om
voor den duvel te dansen, Jussi, had ik hem maar in m'n
knuisten! Ik zou hem leeren. Een meisje in het ongeluk
te storten!"
„Ja, de wereld is valsch en verraderlijk. Vendia is niet on-
knap, en Jussi weet z'n weetje. Sorvari is een mooie boerderij,
zooiets trekt. Maar Jukola, dat huis der droefenis, is ver-
waarloosd en verarmd, en wij zelf, de zeven erfgenamen der
hoeve, wij zijn er nog slechter aan toe, althans in de oogen
der wereld. Wanneer de menschen zich het lichtzinnige en
dikwijls bandelooze leven herinneren, dat wij in onze jeugd
hebben geleid, dan verwachten ze van ons niets goeds meer.
En ik weet, dat zelfs een behoorlijk en achtenswaardig gedrag
gedurende tien lange jaren, ons de achting der menschen
niet kan teruggeven. Maar toch is het beter, omhoog te
streven dan neer te zinken in den poel der eeuwige vervloe-
king. Daarom moeten wij ons leven verbeteren, moeten
wij er ons met alle kracht, die in ons is, op toeleggen een
beter leven te leiden."
36

,;We zijn immers den weg naar een beter leven al ingeslagen;
maar die rampzalige vrijerij heeft m'n hart zóó getroffen,
dat het dagen en weken ondragelijk zal lijden, er is een
wonde in geslagen,"
„Een wonde, zeker, een wonde; maar ik weet, dat eenmaal
de tijd deze wonde zal bedekken met de roof der vergetel-
heid," troostte Aapo. „Hè, wat komt daar aan?"
„Dat zijn de vroolijke Toukola-jongens."
„Dié Maandag-houden, Timo, uitgelaten Maandag-houden.
De snotneuzen!"
„En ons in de verleiding brengen, hun voorbeeld te volgen."
,43e verleiding nadert!"
„Tjonge, wat hebben ze een pret!"
„Maar wij! Alle hoorngekroonde duivels van de hel!" vloekte
Juhani, „Ons stakkers wachten slaag en stompen, dat we niet
zullen weten waar we het zoeken moeten."
„Wat een verschil," klaagde Eero. „Te zitten blokken uit
een a-b-c-boek, achter de gesloten deur van den koster,
of Maandag te houden met luid gezang temidden van
vroolijke kameraden."
„Het verschil is oneindig groot, zoo groot als tusschen de
diepte van den afgrond en het blauw van den hemel. Broe-
ders, wat zullen we doen?"
„Laat ons rustig opstijgen naar den hemel," zuchtte Eero.
„Naar den afgrond, — naar den afgrond, om het bittere
levenswater te drinken? Neen broeders, laat ons ons wijden
aan kennis en wijsheid,"
„Juist, Aapo, laat ons verder gaan."
„Juhani, hoor je de klarinet van Kissala-Aabel?"
„Heerlijk!"
„Ze klinkt als de bazuin van den aartsengel," kwam Timo
opgetogen.
„Wanneer de heirscharen van den hemel exerceeren en
marcheeren, heerlijk!"
„Met macht lokken ze ons, hen te volgen."
„Zoo is het, Timo. Pe verleiding nadert ons, ja, zij nadert
ons."
Terwijl de broeders aldus praatten, kwam een troepje
Toukola-jongens hen tegemoet, maar lang niet zoo vriend-
37

schappelijk en welgezind als de Jukola-jongens verwacht-
ten.
Ze waren tamelijk dronken en om de broeders te treiteren,
zongen ze een nieuw gemaakt spotlied, dat ze genoemd
hadden: „Met de kracht en macht van zeven broeders."
Zoo naderden ze, luidkeels zingend bij het spel van Kissala-
Aabel.
Zwijgend, met verbeten gezichten, luisterden de broers
naar het gezang..Doch toen de spot van de herrieschoppers
met het lied nog niet geëindigd was, maar ze voortgingen
den broeders allerlei beleedigingen en schimpscheuten naar
het hoofd te gooien, en ze vooral den draak staken met het
a-b-c-boek en den haan, en wat die wel allemaal leggen kon!
— toen werd hun woede den Jukola-jongens te machtig.
Hun blikken schoten vonken, hun oogen kwamen als het
ware dichter bij elkaar te staan, als bij een hermelijn, wanneer
die van onder een boomstronk in het bosch tegen het daglicht
knippert. -Daar rukte een van de Toukola-bende in het
voorbijgaan Juhani het a-b-c-boek uit de hand en zette het
op een loopen. Woedend holde Juhani hem achterna. Nu
stortten de andere broeders zich op hun belagers, het gevecht
was m vollen gang. Eerst regende het slagen en stompen,
die met dezelfde munt betaald werden, daarop grepen ze
elkaar bij de keel en sloegen er met de gebalde vuisten
op los, steunend en zweetend./De Toukola-jongens vochten
als «zenden, maar met nog grooter woede plaatsten de
Jukola-zonen hun vuistslagen. Zwaar als ijzeren voorhamers
kwamen hun knuisten neer op de hoofden hunner vijanden.
Ze rolden gezamenlijk rond in het stof van den weg, dat
snTtte V0V: n T ik hüld f' terwi » **d ** steengruis weg-
te t:t!^Tt 7 tijdlang voort - Reeds eisch "
'en lait,»> „•; f hardnek kig weerstand, tot ze
SMZZ ZT gr ° nd in «- D - lagen
b-nd i„ hun binnenste te bn^^Vï^ ^ ^
er bi als overwinnaars •?f 1 ^ broeders stonden
van memgen klap dSen ze Zi ^ Uit6rlijk getui ^ de
3g P ' l£n Zthadden °Pgeloopen; een oogenblik

ust zou ook hun welkom zijn» Vooral Eero was er slecht aan
toe. Herhaaldelijk rolde hij als een kleine das tusschen de
beenen der vechtenden, en alleen de snelle hulp van zijn
broers bewaarde hem er voor, volkomen murw geslagen te
worden. Met z'n haren naar alle kanten uitstaand, zat hij
jammerend aan den kant van den weg, om nieuwe krachten
te verzamelen.
Juist toen de strijd ten einde was, kwam Juhani met zijn
gevangene terug. Hij sleepte hem bij z'n kraag mee en
kneep z'n keel van tijd tot tijd vrijwel toe. Jukola's oudste
zoon was vreeselijk om aan te zien. Zijn met bloed beloopen
oogen rolden door hun kassen als bij een waanzinnige. Het
zweet stroomde hem langs de wangen, hij blies en hijgde als
een strijdros.
„Zoek m'n a-b-c-boek, zoek m'n a-b-c-boek, en dadelijk!
Anders knijp ik je je strot dicht. Zoek in Gods naam m'n
a-b-c-boek met den rooden band, moederszoontje die je
bent. Wacht, ik zal je, ik zal je, Hier, hier!"
„Niet slaan, niet slaan!" smeekte de Toukola-jongen.
„M'n boek!"
„Ik heb het in de boschjes gegooid."
„Geef het me in m'n hand, netjes in m'n hand, met je
mooie handje, jou lummel! Melkmuil! Geef je me m'n
a-b-c-boek met den rooden band, alle duivels van de
hel...."
„Je stikt me, je knijpt me m'n keel toe!"
„M'n a-b-c-boek! En gauw! De Heer zij je genadig! M'n
a-b-c-boek...."
„Hier heb je het dan."
„En nu geef je het een kusje, geef het een kus, èn gauw!"
„Wat, een kus?"
„Ja, en braaf, en doe het, èn gauw, in je eigen belang, als
je rug je lief is en je leven. Doe het, doe het, anders roept
je bloed op ditzelfde oogenblik wraak over mijn hoofd, zooals
eenmaal de broer van den vromen Abel; je ziet, mijn blik
is zwart van woede. Kus m'n a-b-c-boek.. Doe het, terwille
van ons beiden. — Zoo is het goed."
„Ben je nu tevreden?"
„Best tevreden. En dank nu je Schepper, dat je er zoo ge-
39

nadig afgekomen bent- Als je nu morgen pijn voelt tusschen
je schouders, en als je een band om je hoofd voelt en om
je keel als van een schroef, en als je stijf mocht zijn in je
botten, dan moet je niet verwonderd wezen en je niet on-
gerust maken! Maar nog één ding, m'n vriend. Wie heeft
dat mooie lied gemaakt?"
„Dat weet ik niet."
„Zeg het maar!"
„Ik weet het niet."
„Zoo zoo, nou, daar kom ik wel achter. Maar zeg Kissala-
Aabel van me, dat hij den volgenden keer, dat ik hem weer
tegenkom, heel wat harder zal janken dan z'n klarinet nu
gedaan heeft. En ga nu, mijn bijzijn is niet goed voor
je gezondheid. En praat niet over wraak. Pas op, dat ik je
niet achterna kom en je er nog een pak rammel overheen
geef."
„Laat em nou loopen, den miserabelen stumper," kwam
Tuomas.
„Hij heeft op z'n gezicht gehad, wat ik je brom. Maar
laten we van den landweg afgaan, waar de menschen van
alle kanten komen. Het deugt hier niet voor ons. Van
het standpunt der wet bekeken, is een vechtpartij een ernstige
Zaak. We zouden er door in nog grooter moeilijkheden
kunnen komen."
..We moeten voortmaken. Maar, het is er warmpjes toe-
gegaan! Zonder Simeon zou het er slecht voor me uit-
gezien hebben. Hij heeft me op het laatste oogenblik gered."
.Ja Aapo, waarom zijn we ook begonnen? Maar de mensch
is zwak en hij kan zijn woede niet beheerschen, noch is hij
de zonde de baas," meende Simeon. „O, toen ik zag hoe
de vuist van Tuomas die jongens tegen den grond sloeg,
toen dacht ik, nu is het oogenblik, waarop hij zich aan
doodslag schuldig maakt, niet meer verre."
..Misschien heb ik niet al te goed uitgekeken, waar ik ze
raakte," erkende Tuomas. „Maar er is wel om minder
ernstige reden gevochten. Kom, laten we nu gaan. Het
wordt al laat."
Vlug liepen ze voort, hun gezichten stonden kwaad. Ze
ergerden zich onuitsprekelijk, wanneer ze dachten aan het
40

schimplied van de Toukola-jongens. Zwijgend ging Juhani
voorop. Zwaar zette hij de voeten neer, hij spuwde links
en rechts en van tijd tot tijd schudde hij het hoofd. Ten
laatste viel hij uit, zich naar de anderen omkeerend:
„Wie voor den duivel, heeft dat lied gemaakt?"
„Kissala-Aabel," antwoordde Eero.
„Dat denk ik ook," stemde Aapo in. -Hij is een groot
dichter, op den kapelaan heeft hij ook een spotlied ge-
maakt, nadat de arme oude man — God hebbe zijn ziel —
hem bij het overhooren van den catechismus in de maling
genomen had."
..Maar als ik geld had om te trakteeren, en Nikula-Annanias
een paar woorden in het oor fluisterde, dan maakte die
gezwind een nog veel langer gedicht op Aabel, wat voor een
vent die is! Een groote schooier, een stuk uitschot, die met
de klarinet in de hand van dorp tot dorp trekt, alle meisjes
in het ongeluk stort en op den zak van z'n oude moeder
leeft. Een Uilenspiegel, niet anders!"
„Goed gezegd, Timo," viel Juhani hem bij. „Wanneer
het spotlied ,Met de kracht en macht van zeven broeders'
aan zijn brein ontsproten is, luister dan naar mijn woor-
den: Den eersten keer den beste, dat ik hem zie, al is het
op de kerkheuvel zelf, scheur ik hem de huid van z'n hoofd,
van z'n nek tot aan z'n wenkbrauwen. Dat zeg ik. Maar
kunnen we hem niets maken aan de hand van de wet?"
„De wet veroordeelt niet zonder goede getuigen," kwam
Aapo.
„Dan zullen we dus den duren eed moeten zweren. En ik
geloof, dat hij zich nog wel eens bedenken zal voor hij
Zich in den afgrond der verdoemenis stort. Maar mocht
hij dit droeve feit plegen, —adieu dan, beste buur, en rust
in vrede."
„Ik meen dat de wet den beklaagde in een dergelijk geval
niet toestaat een eed af te leggen."
„Dan zal hij met mijn vuist kennis moeten maken en dan
zal hij dezelfde gezonde rillingen door zijn lichaam voelen
gaan als wanneer hem volgens de wet rechtvaardigheid
gedaan wordt,"
„Laten we het spotlied en den verraderlijken overval
41

vergeten, broeders. — Daar is de boom, waaronder ik
eenmaal dien heerlijken droom droomde, toen ik het vee
hoedde — heerlijk, hoewel de honger aan mijn ingewand
knaagde. ïk dacht, dat ik in den hemel was. Ik zat op een
zachte, schommelende bank, en voor mij stond een wei-
voorziene disch. Het eten was lekker, heel lekker, en zoo
vet! Ik at en dronk, terwijl de kleine engelen me bedienden,
alsof ik een machtig persoon was. Vlakbij, in de gouden
zaal, klonk het koor der engelen; ik hoorde hen den nieuwen,
grooten psalm instudeeren. Zoo droomde ik, en toen ont-
gloeide die vonk in mijn borst — de Heer geve, dat ze
nimmer dooven zal."
„Och wat, Simeon, Tervakoski-Tuomas, met z'n roode
oogen en dunnen baard, de bijbellezer, die samen met je
in het bosch aan de zee was, die heeft je dat alles aan-
gepraat. Hij heeft je van de kook gebracht. Dat was die
vonk...."
„Ja ja, Juhani, we zullen wel zien op den Dag des Oordeels!"
„Maar kijk, daar staat de den, waaruit onze vader een-
maal dien reusachtigen lynx omlaag geschoten heeft; dat
was wel de laatste dien hij schoot," kwam Tuomas.
„Dat klopt. Na dien tocht kwam hij niet meer thuis. Koud
en stijf hebben ze hem in het bosch gevonden."
„Zoo is het, Timo," zei Juhani; „hij was sterk en een statig
man, maar streng en hard als steen voor zijn zoons. En
slechts zelden liet hij zich op Jukola's akkers zien, thuis
regeerde z'n vrouw."
„Ja, de boerderij werd verwaarloosd als gevolg van zijn
hartstocht voor het jagen," meende Aapo; ..dien hartstocht
zal hij wel door tooverij gekregen hebben. Toch was hij
ondanks alles een goed vader en hij stierf den dood van een
man van eer. Dat hij in vrede ruste."
„Gelijk onze moeder," voegde Timo er aan toe.
„Zij was een goede huisvrouw en een vroom mensch,
ook al kon ze niet lezen."
„'s Morgens en 's avonds bad zij op haar knieën."
„Zeker, Simeon, dat deed ze. Een uitstekende moeder
was ze en een onvergelijkelijke huisvrouw. Nooit zal ik
vergeten hoe ze den ploeg voorttrok, groot en sterk als een
reuzin."
42

„Ze was een goede moeder, maar waarom waren wij niet
haar gehoorzame kinderen? Waarom spitten wij niet in
den grond als zeven beren? Dan zou Jukola er heel wat
beter voor gestaan hebben! Maar wat begreep ik als klein
kind daarvan?"
..Hou je mond, Eero! ïk herinner me nog maar al te goed
hoe lastig en moeilijk jij was voor onze lieve moeder. Maar
altijd had ze medelijden met je, wat ouders nu eenmaal
hebben met hun jongste kind. Maar de huid van den
oudste, die maakt wel degelijk kennis met de roede, dat
weet ik bij ondervinding. Mij hebben ze, verdomme, af-
geranseld als een hof hond; maar ik wil hopen dat het,
met Gods hulp, alles voor mijn bestwil is geweest."
„Zeker, zeker; een kastijding is goed, vooral wanneer je
de roede zegent en straft in naam van den Heere."
„En wanneer je eerst het rijshout verwarmt," kwam Eero.
„Naar jouw stomme geklets luister ik niet," viel Simeon
uit. „Jou hebben ze met veel te groote zachtheid opge-
voed."
„Hm, ze zeggen dat een goed kind zichzelf opvoedt,"
meende Timo, „maar dat zou ik toch wel es willen zien."
„Hier is de wegsplitsing naar Sonnimaki. Vanaf het kerkhof
heel tot hier aan toe vervolgden de spoken den ontaarden
glasblazer uit Kiikala, die goddelooze en vreeselijke vloeken
over z'n lippen liet komen toen hij des nachts voorbij de
kerk ging. Moge dit een waarschuwing voor jullie zijn, je
niet meer te bezondigen."
„Ja ja, Simeon. Hier staan we dan op den Sonnimakiberg.
Daar voor ons ligt de kerk en daar staat het roode huis
van den koster als het vlammende hol van den duivel zelf.
Ha! Daar hebben we heel de heerlijkheid van de hel —
al die ontzettende geleerdheid en die hoogst twijfelachtige
eer. M'n ledematen verstijven, m'n voeten weigeren den
dienst. Ach! Wat moet ik beginnen? Wat moet ik doen, ik,
jullie rampzalige oudste broeder?"
„Geef ons allen een goed voorbeeld, wend je af van den
weg, die naar de hel leidt. Ik ben bereid je gezelschap te
houden."
„Zwijg, Eero," donderde Tuomas. „Niet één enkele stap
terug!"
43

„O, gehoornde duivelen! De deur van het kostershuis komt
mij voor de muil van den dood te zijn."
„Daar juist begint onze mensen waarde en onze eer/'
vermaande Aapo.
„Och wat, eer! O, wij ellendigen! Ik zie reeds de pracht
van de kosterswoning en de verschrikkingen der pastorie,
mijn gansche natuur komt in opstand. God sta ons bij, mijn
natuur komt in opstand. Zij verzet zich. Wat zeg jij,
Timo?"
„Ook de mijne verzet zich uit alle macht,"
„Dat geloof ik graag. Maar hier op aarde gaat men niet
altijd op rozen."
„Op rozen, zei je, Aapo? Is onze weg ooit over rozen
gegaan?"
„We zullen wel menige zure bes moeten verzwelgen,
broeder."
„Hebben we niet al genoeg zure bessen moeten verzwelgen,
arme Aapo? We hebben al heel wat meegemaakt, de storm
heeft ons duchtig vanuit alle hoeken geteisterd, — en
waarom? Wat wint men erbij? De wereld is één groote
mestvaalt, meer niet. Naar den duivel met alle kosters
en geestelijken, naar de hel met catechisatie en boeken,
met den schout en z'n paperassen. Louter plaaggeesten
van den mensch. Ik zei boeken, maar daarbij heb ik niet
gedacht aan den Bijbel, de psalmboeken, den catechismus
en het a-b-c-boek, en ook niet aan ,De stem eens roependen
in de woestijn', dat verschrikkelijke boek. Maar waarom
werd ik hier geboren?"
„Vervloek niet den dag, waarop je geboren werd! Den tijd
van je genade!"
„Waarom werd ik hier geboren, waarom werd ik geboren?
Zeg mij dat, Simeon."
„Als een armzalige zwerver werd ik geboren," klaagde
Timo. „Waarom zag ik het levenslicht niet als een donzig
jong haasje in het kreupelhout!"
„Of ik als een eekhoorn, die met den staart omhoog van
den eenen tak op den anderen springt. De dennenappels
zijn z'n brood, dat hij zonder moeite wint, en de denne-
naalden z'n warme dek in het met mos gevoerde nest."
,.En hij hoeft niet te leeren lezen!"
44

„Nee, hij hoeft niet te leeren lezen!"
„En ieder krijgt z'n deel, en ons wordt kruis naar kracht
gegeven/' wierp Aapo tegen. „Klagen en jammeren helpt
niet, aanpakken moeten we. Voorwaarts, broeders!"
„Op naar den koster, al voerde onze weg ook door de
woeste zee!"
„Wel, Eero, m'n jongen, en wat ben jij van plan te doen,"
vroeg Juhani spottend.
„Ik ga naar den koster om te leeren lezen."
„Hm. Laten we dan verder gaan. O, Zoon van God! Ver-
troost ons! Timo, broeder, zing wat voor ons."
„Zal ik zingen van den eekhoorn in zijn met mos ge-
voerde nest, hoog in de toppen der boomen?"
„Ja ja, zing van den eekhoorn, zing!"
45

DERDE HOOFDSTUK.
Reeds twee dagen waren voorbijgegaan. De broeders
zaten rond de tafel in de kamer van den koster en studeer-
den, dat de stukken er af vlogen; ze kregen beurtelings
les van den koster zelf en van zijn achtjarig dochtertje.
Ernstig zaten ze met het geopende a-b-c-boek in de handen
en oefenden zich in de edele leeskunst, dat het zweet hen
van het voorhoofd liep. Maar slechts vijf van de Jukola-
broeders ziet men op de banken zitten. Waar zijn Juhani
en Timo? Ze staan vlak naast de deur in den hoek, in den
schandehoek, — hun kuif piekt nog overeind, zoo heeft de
koster ze te pakken gehad.
Langzaam, langzaam vorderde de kennis van de broeders.
De ontzettende strengheid van den leermeester werkte
niet gunstig, integendeel, ze benam hun alle lust en doodde
hun belangstelling. Juhani en Timo kenden nauwelijks
meer dan de letter A. Doch de kennis der anderen strekte
zich over verschillende letters uit. Een gunstige uitzon-
dering maakte Eero, die het alphabet reeds onder de knie
had en zich nu vlijtig toelegde op het spellen.
Het liep tegen den avond, maar de broeders hadden den
heelen dag nog niets te eten gehad. De koster, die hun
knapzakken in bewaring had genomen, trachtte hun leerlust
door vasten aan te wakkeren.
Gekweld door een knagenden honger, stond Juhani in
den hoek en schudde z'n ronde hoofd. Hij spuwde en keek
dreigend in de richting van zijn kwelgeest; Timo echter
stond rustig naast hem te slapen en trok zich nergens iets
van aan. Eindelijk brak de koster zijn onderwijs af en zei:
„Hou nu maar op, stommeriken, en ga eten! Wrijf je kaken
over mekaar als een stelletje herkauwende bokken! Maar
denk er om, na dezen maaltijd krijgen jullie geen kruimel
brood meer voor je het a-b-c-boek in je hoofd hebt, zwijns-
koppen die jullie bent! Ik geef je een uur om te eten, maar
de deur kom je niet uit. Het lijkt me gezond voor jullie,
het arrest te verlengen tot vanavond. Heel gezond. Doe
je muil nou maar open, aanstonds krijg je je rugzak."
46

Zoo sprak hij, waarop hij vertrok. Het dochtertje bracht hun
de rugzakken en schoof achter zich den grendel voor de deur*
«Waar is mijn eten?" gromde Timo.
»Dit is jouw knapzak en hier heb ik den mijne/' zei Lauri
verbitterd. .Ik zou langzamerhand steenen kunnen eten."
»We raken ons voedsel niet aan," beval Juhani.
..Waarom niet?"
„Geen enkele snede brood, versta je!"
,Je kunt even goed een waterval met je bloote handen
willen tegenhouden," viel Lauri uit.
„Laat je rugzak staan, zeg ik je."
„Wat heb je daarmee voor?" vroeg Aapo.
,.Ik wil het den koster betaald zetten. We eten niet voor
morgen vroeg. Jongens, m'n bloed kookt en de wieken
van Keitula's windmolen draaien rond in m'n hoofd. Ha,
nu gaat het hard tegen hard!"
„Daar heb je den koster niet mee, het zal hem een zorg
zijn of we wel of niet eten," meende Aapo. „Daar lacht hij
wat om!"
„Laat hem lachen. Ik eet niet. Eero zit al te schransen,
zie ik. Maar ik eet niet!"
„Ik ook niet," viel Tuomas hem bij. ..Maar het zal niet
lang meer duren of we zitten boven op den top van den
Sonnimaki in de hei."
„Ja ja, dat doen we!"
„Op dat voorstel ga ik in, jongens," juichte Eero.
„Wat is dat nu weer voor dwaasheid?" kwam Aapo.
„Weg uit de gevangenis!"
„Hei jongens, gebruik je verstand!"
„Hei, Sonnimaki!"
„Juist, en het verstand antwoordde ,hoi'."
„Als een man!"
„Simeon, zeg jij es wat."
„Jongens, we moeten ons behoorlijk gedragen. Maar dat
zeg ik jullie, voor de studie deugen we niet. Daarom doen
we verstandig met niet verder op dien weg voort te gaan.
Ons leven moet goed zijn, rein, dat er niets op aan te
merken valt; een mensch kan wel leven als een goed chris-
ten zonder dat hij kan lezen, wanneer hij het ware geloof
slechts heeft."
47

„Je verzet je, dwaas die je bent/' meende Aapo, „in plaats
van te strijden."
„Wat Simeon zegt is rechtvaardig en wijs/' meende Juhani.
„Vooruit jongens, laten we maken dat we weg komen.
Ik hou het hier niet langer uit."
„Het snijdt me door het hart als ik zie hoe Juhani lijdt.
Kom mee, broeders, kom mee," riep Tuomas uit.
„Zoo zij het! Maar je moet me niet beklagen, Tuomas.
Ik zal me wreken, ik zal me wreken, ik ben geslagen en
gestompt en mishandeld — maar ik heb een eind hennep-
touw in m'n zak, een henneptouw, dat de koster zelf ge-
vlochten heeft. Als ik em daar niet mee op z'n gezicht
sla, dan is het omdat hij nog een hals heeft en ik het touw
voor iets anders gebruiken kan. Ha, de koster heeft een
hals, ja, een hals — meer zeg ik niet!"
„Misschien weet ik nog wel iets beters," kwam Eero.
„Laten we van dat eindje touw een vischsnoer maken
voor den koster, als dank voor de genoten lessen. Maar
waarom doe ik jullie eigenlijk zulk een slecht voorstel —
ik weet immers, hoe gezond een flink pak slaag is, daar zijn
we het onderweg over eens geworden."
„Eero kan al spellen, flinke jongen!" spotte Juhani.
„Ja, ik schaam me dat ik op mijn leeftijd nog moet leeren
lezen."
„Op jouw leeftijd? En wij dan?"
..Hij houdt ons voor den gek," viel Simeon uit.
„Ja, je houdt ons voor den gek, kwajongen die je bent,
distel op onzen tarwe-akker, bittere zuurdeesem in Jukola's
broederdeeg, jij, stekelvarken, zwijn, ellendeling...."
„Stil, stil, denk om den koster, stil!"
„Vooruit mannen. We breken uit! Wie niet meegaat zal er
van lusten!"
„We vluchten, we vluchten," kwam Tuomas geestdriftig.
„Timo, broeder, wat zeg jij?"
„Ik zeg, Aapo, dat je van een broek geen vest maakt en
van een koster geen prost. Laten we zien dat we hier
vandaan komen, allemaal. Maar één ding: bedenk, de
bijl wordt aan beide zijden geslepen!"
„Wat doe jij, Lauri?"
«Aapo, ik ga van hier naar den Sonnimaki."
48

«O, o, jullie wilt niet hooren, al riepen de dooden vanuit
hun graven, —blijf, dwazen, die jullie zijn!"
„Nee, we hooren niet, Aapo. Marsch, op weg, jongens.
Kom je? Anders — Heer in den hemel — moet ik je om
je ooren slaan? Kom je?"
„Ik kom, nog één enkel woord...."
„Hier helpen geen duizend woorden!"
„Zoo is het, Tuomas; neë, al was ieder woord gelijk aan
duizend zwaarden!"
„En had ieder zwaard duizend sneden!"
„Duizend vlijmscherpe sneden, goed zoo, Eero! Weg
van Marstrand, weg van Sibir, weg van deze vreeselijke
woestenij, gelijk zeven kogels uit den loop van een kanon.
De kogels en het kanon worden steeds heeter, wit-gloeiend
zijn ze, wit gloeiend, aanstonds gaat het schot af. Broeders
en bondgenooten, zonen van één moeder! Je hebt gezien
hoe hij mijn kuif rond zijn wijsvinger wond en met volle
kracht aan mijn haar rukte. Hij rukte, dat de tanden in mijn
mond rammelden!"
„Ik hoorde het, de spieren op mijn kaken zwollen van
woede," betuigde Tuomas.
„Ja, ik hoorde Juhani's tanden op elkaar slaan en ik zag
de spieren op Tuomas' kaken zwellen. Ontzetting greep
mij aan, maar ik dankte God toen ik bedacht, hoe goed
een pak slaag doet."
„Broeder, je bent de jongste, doch steek de lont voor
het vuur niet aan, laten mijn ooren dergelijke taal niet meer
hooren."
„Waarom terg je hem, Eero?"
„Eero is ook de oogappel van den koster, Tuomas. Maar
wat heb ik hem gedaan, dat hij me zoo dwars moet zitten?
Is het een misdaad, dat ik langzaam ben van begrip? Zie,
de tranen dringen me reeds in de oogen!"
„En wat heb ik dan gedaan, dat men mij zoo ruw bij de
haren grijpt? Is het, omdat ik het verstand heb, dat God
mij in Zijn wijsheid heeft toebedeeld?"
„Driemaal heeft hij me door mekaar geschud," kwam
Lauri.
„Wij allen hebben de prettigste herinneringen aan dezen
tocht. Doe open de deur!"
4-13349 49

„Bedenk, dat we achter slot en grendel zitten/' waarschuwde
Aapo.
„Och wat, die boom breekt af als een riet, maar we hebben
immers het raam! Eén slag met m'n rugzak en het ligt
aan gruzelementen."
„Nu ben je werkelijk niet meer toerekenbaar!"
„Na twee dagen lang aan m'n kuif getrokken te zijn —
wat wil je, Aapo!"
„Goed, maar laten we niet de ruit kapot slaan, laten we
liever verstandig praten met den koster," stelde Simeon
voor,
„Loop naar den duivel en praat met Beëlzebub zelf. Sla
in die ruit, en weg! Voorwaarts met het heele bataljon,
riep de kapitein, met den moed der wanhoop!"
„Eero, schuif ook aan dezen kant de knip op de deur/'
„Ja, Tuomas. De hoofdpoort van de vesting moet gesloten
zijn, terwijl het bataljon door de achterpoort wegmar-
cheert."
„Ik waarschuw jullie voor de laatste maal."
„Daar gaat ie, Aapo. Kijk!"
„O, jij goddelooze, o...."
„Nu is het zoover. De ruit is verbrijzeld."
„Ja, kapot is de ruit, we moeten er uit!" lachte Juhani.
„Zoo gaat het wanneer Jussi z'n knapzak zwaait. Dat was
de slag bij Viborg."
„O, wij verdorven schepselen," jammerde Simeon.
„De weg is vrij. Zullen we gaan?"
„Ik volg je, broeder."
„Aapo, de weg is vrij. Kom je?"
..Waarom sta je daar met opgeheven vuist voor me, dwaas
die je bent? Ik kom, wat blijft me anders over, nu we
eenmaal zoover gegaan zijn!"
..Verdomme!"
..Den knapzak op den rug en het raam uit," riep Tuomas.
..Ik hoor leven in de gang."
„Is dat de koster? Ha, mijn handen jeuken...."
„Kom."
..Het is de koster. Mijn handen jeuken, ik heb nog een
appeltje met hem te schillen!"
,.Kom mee, Juhani!"
50

„Opzij, Tuomas, je bent mijn broeder, maar ga opzij!"
„Je zult je handen niet vuil maken aan hem, Juhani. Schiet
op, het raam uit. De anderen zijn den moestuin al half
door."
„Laat me los! Waar ben je bang voor? Ik wil hem alleen"
maar over de knie leggen en de panden van z'n jasje wat
optillen en er hem met de vlakke hand van langs geven,
en goed ook. Laat me los, broeder, anders barst het hart
me uit de borst. Laat me los, je ziet hoe ik zweet."
„We worden vijanden voor heel ons leven, wanneer je me
nu niet gehoorzaamt. Luister naar wat ik zeg, Juhani."
„Goed, dan gaan we! Maar ik zou nooit toegegeven hebben
als ik niet zooveel van je hield, broeder!"
Nu kibbelden ze niet langer; ze sprongen het raam uit
en liepen, zoo snel hun beenen hen dragen wilden, het
aardappelland van den koster over. Steenen en aardkluiten
vlogen weg, en spoedig verdwenen ze achter de anderen
in het dichte elzenboschje. Paars van woede drong de
koster het vertrek binnen. Hij dreigde met den dikken
knuppel en riep de vluchtelingen na met luide, krijschende
stem. Vergeefs! De broeders renden aan den anderen
kant het boschje uit, draafden een stuk steenigen grond over,
vandaar verder door dicht kreupelgewas, voort over de
open akkers van de pastorie, tot ze ten slotte het moeras
bereikten. Dof gaf de holle bodem het geluid hunner haas-
tende voetstappen terug. Eindelijk stonden ze op den land-
weg, die onder langs de steile helling van den Sonnimaki
loopt. Ze klauterden omhoog over de rolsteenen, en toen
ze bijna den top bereikt hadden, besloten ze een tijdlang
te rusten in de heide. Al spoedig krinkelden de rookslierten
van hun vuur omhoog tusschen de kruinen der boomen.
De plek, waar de broeders hun bivak hadden opgeslagen,
lag hoog. Ze zagen het dak van de pastorie, iets hoogerop
lag het roodgeverfde huis van den koster.
Het groote kerkdorp breidde zich voor hen uit, met te
midden van de dennen de sierlijke, steenen kerk. Verder
weg zagen ze een meer met vele holmen. x ) De hemel was
x ) Kleine eilandjes.
51

klaar en helder en een noordwestenwind rimpelde het
watervlak, het hier en daar opjagend tot licht gekuifde
golfjes; zacht wuifde het koren op de akkers, de boomen
ruischten, en aan den voet der dennen van Sonnimaki
braadden de broeders knollen in hun vlammend vuur.
„We hebben een koninklijk maal/' lachte Juhani.
„En of, een rijk maal," viel Timo hem bij.
„Vleesch uit onzen ransel en gebraden knollen uit het
vuur. Zoo aanstonds zullen ze wel gaar zijn."
„De wind fluit door de toppen der boomen,
In het dorp ginds droomt mijn liefste haar droomen."
„Wat een domheid, bij den koster in de kamer te zitten,
drie lange, heerlijke dagen."
„Maar in den hoek te staan, dat was nog niet zoo mis."
„Maar Eero, beste, kleine Eero, Klein Duimpje, eigenwijze
aap die je bent. Ik Zal je leeren. In den hoek? Ik zal je mores
leeren, bliksemsche rakker!"
„Hou je bedaard, Juhani, luister niet naar hem. Laat
hem praten," suste Tuomas.
„Je pet van je kop als je eet, snotneus."
„Ja, zet je pet af, wat donder."
„Ziezoo, nu moét je wel gehoorzamen, hè?"
„Gelijk hebben jullie, maak maar ruzie, maak maar ruzie!
Dat de goede God nog eenmaal jullie zielen en jullie
verstand moge verlichten," mengde Simeon er zich in.
„Hij zoekt altijd ruzie, dat stuk ongeluk."
„En altijd ben ik het ,kleine kereltje', het ,Klein Duimpje',
en altijd hebben jullie het op mij gemunt. Maar ik ben taai,
hoor!"
„Jij, jij bent de keffende hond, waarvan ze zongen in het
Lied van de Zeven Broeders."
„Ik bijt van me af, ên niet zuinig ook, reken maar."
„Je bent een en al bitterheid, jij!"
„Mag ik ook even iets zeggen," kwam Aapo. „Eero bracht
daar een gedachte onder woorden, waarin wel eenige
waarheid schuilt. Zijn wij er niet zelf schuld aan, dat hij
zoo verbitterd is? Laten we niet vergeten, dat we allen
kinderen van denzelfden God zijn."
52

„Zoo is het/' zei Timo. ..Maar nu iets anders. Juhani,
hier heb je een knol, zoo zacht als een rijpe aardbei, zet er
je tanden in en trek je niets aan van de kletspraatjes van
Eero. Hij is jong en onverstandig. Eet, mijn broeder, eet."
„Ik zal wel eten."
„Het is alsof we op de bruiloft zijn, hier op deze hoog-
vlakte, waar de wind zijn lied zingt."
„Op een hemelsch bruiloftsfeest. Maar we hebben het
daar beneden in de hel dan ook meer dan ellendig gehad!"
„Het leven op aarde is beurtelings licht en donker," meende
Timo,
„Zoo is het. Wat zeg jij, Aapo?"
„Ik heb getracht volgens mijn beste weten te handelen,
maar tevergeefs. Nu ben ik moe en ik geef het roer van
ons levensschip over in de hand van het noodlot. Hier zit
ik dan."
„Ja, hier zitten wij, en beneden aan onze voeten rust de
heele wereld. Daar staat het huis van den koster, rood als
een hanekam, en ginds tegen de hoogte verheft zich de
toren van des Heeren tempel."
„En aan den voet van dien tempel zullen wij eenmaal zitten,"
voorspelde Aapo, „geklonken aan de zwarte schandpaal,
opeenhokkend als zeven jonge kraaien op een hek. En we
Zullen luisteren naar wat de menschen over ons te zeggen
hebben, terwijl ze met den vinger naar ons wijzen: ,Daar
zitten de luie Jukola-broedersV'
„Die dag komt nooit, die dag zal nimmer komen, dat de
Zeven Jukola-broeders opeenhokken aan den zwarten schand-
paal en dat ze de menschen zullen hooren zeggen: ,Daar
zitten de zeven luie Jukola-broeders', terwijl ze met den
vinger naar ons wijzen. Nooit zal die dag komen. Liever
hang ik me op, of ga ik tot aan het einde van de wereld,
naar het Heinola-bataljon om te exerceeren. ,Heisa, opzij,
gij burgers en boeren!' Zoo broeders, als we klaar zijn
met eten, laten we dan zingen, dat de bergen er van da-
veren. "
„Laten we liever danken en wat gaan slapen," stelde Simeon
voor.
„Nee, eerst zingen," vond Juhani. „Eerst zingen. Voor-
uit Timo, schraap je keel!"
53

„Dat is al gebeurd»"
„Maar jij, Eero? We zijn toch zeker weer vrienden?"
„Vrienden en broeders,"
„Goed 200, schraap dan je keel."
„ïn orde,"
„En laat nu de menschen hooren, hoe het bosch weergalmt
van ons gezang; zet em op, jongens!"
Heisa, opzij, gij burgers en boeren,
Hoog als een berg verheft zich mijn borst.
Trallaralla rallarallarallarallaaaa!
Op naar Heinola's dreigende schare,
Weg van der meisjes luide gelach, enz. enz.
Hopsa, mijn Rusko, voort rollen de wielen,
Straks zijn wij deel van des Keizers legioenen, enz. enz.
Heisa, opzij, gij burgers en boeren,
Hoog als een berg verheft zich mijn borst, enz. enz.
„Zoo. Wat hebben we het hier goed," lachte Juhani.
,.Maak wat minder lawaai," vermaande Simeon. „Het
lijkt wel of jullie een leger van geesten zijn! Stil, stil, er
komen menschen aan."
„Menschen! Och wat, als je goed kijkt, dan zie je dat het
een troep Zigeuners is. Het Rajamaki-regiment!"
Het troepje menschen, dat naderde, was een rondtrekkende
zwerversfamilie uit een hut op de moerassen bij Rajamaki,
daarom werden ze zoo genoemd. De aanvoerder en vader
is de alom bekende Mikko, een gedrongen maar stevige
figuur, met op het hoofd een zwarten vilthoed. Hij verkoopt
onderweg teer en weet het castreermes behendig te han-
teeren. Soms speelt hij viool en dikwijls begeleidt hij op
zijn zwart-roode instrument de dansenden, terwijl hij alles
drinkt wat men hem aanbiedt.
En Kajsa, z'n vrouw, het driftige wijfje, dat doorloopend
snuift, verstaat de kunst van aderlaten. Er zijn niet veel
54

adhuizen 3 ) in den omtrek, die zij niet in orde gemaakt
heeft om de vrouw des huizes bloed af te nemen. Dan
danst Kajsa's mes voor de oogen der patiënte op en neer,
terwijl haar mond niet stilstaat en ze, hevig zweetend, telkens
weer een snuifje neemt. Maar de geschenken nemen steeds
iti aantal toe. Hun kinderen trekken mee van dorp tot
dorp, van hoeve naar hoeve. Twee kunnen al op eigen beenen
loopen en dribbelen vroolijk naast hun ouders. De drie
jongsten worden door hun vader en moeder in een vierwielig
karretje meegenomen. Kajsa trekt de wagen, Mikko slentert
er achteraan. Waar het Rajamaki-regiment verschijnt,
komt leven in de brouwerij. Een spotvogel had eens een
lang gedicht op ze gemaakt, een schoon gedicht in vele
verzen.
Dit was de joelende troep, die den weg onder langs den
Sonnimaki-berg naar het kerkdorp afkwam, waar op den
top de Jukola-broeders hun vrijheid vierden.
„Heisa, vrienden, alom berucht regiment!"
„Houw doe joe doe, zegt de Engelschman," groette Timo.
„Kappusivaj, zegt de Rus," kwam Eero.
„Wat willen jullie daarboven van ons?" schreeuwde Kajsa.
„Dat mamma hier komt en een groote doorn uit Juhani's
bruine bil zuigt," riep Eero terug.
„Mamma zuigt en klopt en wrijft, terwijl pappa er op
de maat bij speelt," lachte Juhani.
„Ik heb maling aan jullie, straatroovers," brulde Mikko.
„Haha, wil je niet spelen," treiterde Eero; „laten we dan
een vroolijke marsch zingen, jongens!"
„Ja, een vroolijke marsch, terwijl het Rajamaki-regiment
voorbij marcheert. Vooruit, Timo en Eero."
. .. .Ze zongen een paar verzen: hoe het Rajamaki-regiment
heuvel op, heuvel af de wereld doortrok, terwijl ze menschen
en dieren aderlieten en teer verkochten. Kajsa voorop, den
kinderwagen trekkend, met Mikko er achteraan.
x ) Bij iedere hoeve is een apart gebouwtje, waarin de menschen
dampbaden nemen; ze maken groote steenen gloeiend heet en gooien
daarop water, dat dan verdampt. Ze doen dan hun bloed sneller
vloeien door de huid met berkenrijs te striemen na iedere rustpoos.
55

„Zoo is het; een aardig lied," spotte Juhani.
„Je bent gewaarschuwd, jullie gekken daarboven," kwam
Kajsa driftig. „Wij verdienen op een eerlijke manier den
kost, maar jullie zwerven door bosschen en velden als roo-
vers en wilde beesten. Ja, ik tap den menschen bloed af en
maak ze weer gezond; en Mikko castreert, zoodat de beeren
vet worden, en de ossen en hengsten glanzend en mooi, —
hengsten, waar de koning der koningen op rijdt, onthoudt
dat, jullie duivelsgebroed!"
„Nog een paar verzen, mannen," juichte Juhani.
..; .En ze zongen van Kajsa's mond, die pruimt en pruimt,
terwijl ze vroolijk het mes hanteert en moeder Greta een
benauwd gezicht trekt als haar bloedzuigers gezet worden.
Van de gecastreerde mannetjes-varkens, die samen met
de biggen om een hoek van den stal kijken, in voortdurenden
angst voor Mikko's mes.
„Een mooi lied, Mikko, dat kun je niet ontkennen."
„Hou je bek, Juhani, en dadelijk; bedenk dat meester
Mikko voor je staat, die eenmaal den hengst van den af-
gevaardigde voor het ting besneden heeft op een 'schoon,
wit laken, en je zag niet één druppeltje bloed. Daarvoor
kreeg hij een volmacht, waar zelfs de keizer van Rome zich
voor moet buigen. Die man ben ik!"
„Heisa hei, leve Mikko met z'n wijf, dat tooveren kan."
„Pas maar op, dat ik jullie niet in wolven omtoover, zooals
gebeurd is met dien verwaanden bruiloftsstoet."
„Wel, ik sta hier nog in mijn eigen broek als de oude Jukola-
Jussi, en zoo hoop ik te blijven. En wat jouw tooverij be-
treft, die is zeker net zooveel waard als je voorspelling
van verleden jaar over den ondergang van de wereld, toen
je er een heele boel vrouwen toe gebracht hebt, hun man
noodeloos om vergiffenis te smeeken voor hun schand-
daden."
„Luister naar wat ik je te voorspellen heb!"
„Jij voorspelt ons een warm badhuis, waar je bij ons bent
en ons den nek afsnijdt, denk ik," kwam Eero overmoedig.
„Maar die wensch van je zal niet in vervulling gaan! Ik ben
wel van plan ons badhuis goed warm te stoken als we
56

thuiskomen, maar m'n adamscostuum laat ik door jou niet
schenden."
„Luister, luister! Je badhuis zal in vuur en vlammen op-
gaan. In vuur en vlammen je hut. In den jammerlijksten
toestand zul je door het bosch dwalen, door struikgewas
en hakhout, bescherming zoekend voor je halfbevroren lijf.
Bloedig zul je eenmaal vechten voor je leven, tegen men-
schen en tegen de wilde dieren van het woud, om als een
stervende haas je vervloekten kop te verbergen tusschen de
struiken. Luister naar wat ik je zeg en onthoudt het."
„Scheer je weg, loop naar de hel! Ga naar den koster en
toover hem een eeuwige bult in z'n hals," viel Juhani uit.
„Zoodat ie schreeuwt als een mager varken met groote
hoektanden, dat in Mikko's klauwen terechtgekomen is."
„Goed zoo, Eero. En de prost, die schijnheilige, glimmende,
rijke spekprost, wat moet die hebben, broertje?"
„Dat het hem bij de visitatie net zoo vergaat als den vorigen
tolbeambte te Uleaborg, en hij een flinke kattepastei in z*n
knapzak mag vinden."
„Precies, een vischpastei, gemaakt van de ingewanden van
een kat, een schurftige kat."
„En daarover kan hij dan een strafpredikatie maken voor
den eerstvolgenden Zondag, zoo vol van duivel en hel,
dat z*n dikke buik barst van kwaadheid."
„Juist, en dan kan de duivel hem te grazen nemen zooals
hij altijd prosten en dat soort lui kastijdt."
„En den rijken en machtigen proost bij den rijken man
brengen," kwam Eero.
„Zoo, en breng die boodschap met onze groeten nou maar
over aan den koster en aan den prost. En dan kun je daarna
mij in een wolf omtooveren, zooals je me dreigde!"
„En dan één, die zóó vraatzuchtig is, dat ie het heele Raja-
maki-regiment verslindt in één enkelen hap," voegde Eero
er aan toe.
„Ja, en je duivelszak erbij."
„En de teer als toespijs."
„Ja, goed zoo, goed zoo," hitste Juhani.
„Ja ja, ik zal den prost en den koster jullie groeten over-
brengen," beloofde Kajsa, „en al die onbeschaamdheden
zullen jullie duur te staan komen, galgengebroed. Mikko,
57

geef ze een steen tot afscheid, dat hun kop van hun romp
vliegt/'
„Hier heb ik een pracht van een rolsteen, Kajsa. Pas op,
geitebokken van Peltari. Kom mee, vrouw, dan gaan we."
„Wel verdomd! Hij heeft me bijna geraakt, de ellendeling,"
viel Juhani uit.
„Ik gooi dien steen terug/' riep Eero.
„Ja, doe dat, sla hem z'n hoed van het hoofd!"
„Hou op, jongens, niet gooien," waarschuwde Tuomas.
„Zie je niet, dat er kleine kinderen bij zijn?" voegde Aapo
er aan toe.
„Goed, dan niet; ze loopen toch al wat ze kunnen, de
grond dreunt er van."
„Ongelukkigen, verdorvenen! Kalmukken en honden!"
klaagde Simeon. „Vreedzame lieden kunnen ons niet langer
ongehinderd op den landweg voorbijgaan. Roovers!"
„En toch wilde ik hun geen haar krenken," betuigde Ju-
hani. ,.Zie je, als een man driftig wordt en het bloed door
zijn aderen jaagt, zoodat hij over heel zijn heerlijke lichaam
rilt en huivert, dan —och, je begrijpt het wel. Twee dagen
en twee nachten heeft de jongen opgesloten gezeten. Maar
wel heb ik den koster een vriendelijke boodschap gestuurd
om m'n gemoed te luchten."
„En een nog mooiere boodschap aan den prost. Van die
groeten zouden we wel eens spijt kunnen hebben," profe-
teerde Aapo.
„Heisa, opzij, gij burgers en boeren! — Het leven, het
leven van den jongen man is als de bruisende, wuivende,
donderende steppe. Hier verheffen zich de steile gebergten
van den Impivaara, en in het Zuidwesten ligt het kerkdorp,
en ginds spiegelen zich nieuwe meren, aan den einder in
de eeuwige verten. Daar zie ik de drie Kolistime-meren.
.,Ik weet me geen raad, ik weet me geen raad,
Ik denk maar, dat ik me ga verdrinken.
Mijn liefste is boos, mijn liefste is kwaad,
Zij raast en zij bijt, zij bijt en zij raast."
«Buiten op het meer zit dikwijls de koster met een hengel
in de hand. O, als hij daar nu voorovergebogen zat, en ik
58

was een windvlaag, 200 sterk, een stormwind vanuit het
Zuidwesten, dan wist ik wel waar ik heen stormde met
bulderende vaart, dan lag dra de boot van den koster met
de kiel naar boven gekeerd in het meer."
,.Foei, schaam je, Juhani; wat een zondige wenschen!"
«Simeon, ik zóu het doen, ik zou de boot omblazen, dat
er op de plaats zelve een kokende draaikolk achterbleef."
..Dat de koster tot gebraden wolfsbout worde!"
„Ja, Timo; ik zou hem in den wolfskuil blazen en zelf
juichend langs den rand loopen."
„Jawel, de vos, die den beer dooden wilde, wist hem in
den kuil te lokken," kwam Aapo. „Luidkeels lachend
wandelt hij, al spottend, rond het gapende gat. Dan klimt
hij op den rug van een lynx, die hem tot boven in den
top van een dichtbij staanden hoogen den draagt. Nu
begint de vos van blijdschap te zingen. Hij roept de winden
uit alle vier de windstreken aan en vraagt ze, zijn zang te
begeleiden met als snaren voor het instrument de takken
van den den. En daar komen ze: de oostenwind, de westen-
wind, de zuidenwind. De takken kraken en buigen. Ten
slotte komt ook de sterke noordenwind, en werkt zich al
bulderend door het zwarte, dichte woud. Wanhopig zwaait
de groote den heen en weer, hij beeft en siddert en ten laatste
breekt hij af, valt dwars over den berenkuil en slingert den
vos regelrecht tusschen de voorpooten van den beer."
„Verduiveld, en verder?" vroeg Timo ademloos.
„Dat kun je je wel voorstellen. De beer pakt den vos in z'n
kraag en schudt hem heen en weer, dat z'n tanden klappe-
ren," kwam Juhani. „Net zooals de koster met mij deed. —
Maar ik begrijp wel wat Aapo bedoelt. Hij wil mij herinneren
aan het spreekwoord: wie een kuil graaft voor een ander,
valt er zelf in. Best — en tóch wil ik den koster graag in
den wolfskuil zien!"
„Wel, ik heb er ook niets op tegen, den koster op z'n achterste
in den kuil te zien vallen. Maar ik zou hem niet lang in
dat benauwde gat laten martelen. Twee uur, twee uur
is genoeg. Verder zou hij in vrede mogen leven, als hij maar
zorgt uit mijn handen te blijven! Maar weet je wat me ver-
wondert, dat jullie geloof hechten aan die onnoozele ver-
haaltjes van den vos en den beer. Een vos kan toch immers
59

niet praten, laat staan de winden bijeenroepen uit alle vier
de windstreken. Jullie gelooven dat, maar ik blijf erbij, dat
het gelogen is."
„Nu ja, we weten allemaal dat Timo niet 200 heel erg
snugger is!"
„Voor mijn part, maar met dat hoofd trek ik de wereld
door, even eervol als jij of een ander mans- of vrouws-
persoon."
„Timo heeft geen begrip van gelijkenissen," meende
Aapo.
„De stumper begrijpt heelemaal niets. Kijk es, ik zal je
de zaak uitleggen: Dat met den vos en den beer gebeurde
in den tijd, dat alle dieren, ja, zelfs alle boomen konden
spreken, zooals het in het Oude Testament staat. En dat
heb ik gehoord van onzen blinden oom, toen hij nog leefde."
„Nu begrijp zelfs jij de legende en den zin ervan niet."
„En toch verwijt de pot den ketel, dat hij zwart zietl"
„Ik geloof, dat jij wilt opscheppen met je wijsheid, hè? Maar
ik dank God dat ik niet zoo dom ben als jij, broertje."
„Ook best. Ik kan het geen ongeluk vinden."
„Timo, doe zooals de kommies vroeger gedaan heeft,"
raadde Eero. „Sla je op de borst, dan kunnen we zien wie
van jullie als nummer één hier vandaan gaat."
„Au, trekt de kleine Eero het zich ook aan, de kommies
in eigen persoon?"
„Ja, en precies op de zwakste plek trof het den hoofd-
ambtenaar bij de douane, den kleinen Zakeus."
„Ik heb maling aan jouw Zakeussen en zwakste plekken,
ik ga slapen. Met m'n rug naar jullie toe ga ik slapen.
Maar, de hemel sta ons bij,.... we hebben ons kamp
opgeslagen op een slechte plaats."
„Hoe dat zoo," vroeg Aapo.
„Daar ligt immers de betooverde, verschrikkelijke steen,
die altijd zoo bedroefd antwoord geeft wanneer de kerk-
klokken luiden. Zie, de oogen staren ons onafgewend aan.
Ik word bang. Laat ons in Godsnaam hier vandaan gaan."
„We blijven rustig zitten," meende Timo.
„Maar de boschgeest is hier in de buurt niet voor de poes,"
zuchtte Juhani.
„Hij doet alleen degenen, die vloeken en zich op andere
60

wijze goddeloos gedragen, kwaad/* wist Aapo te vertellen.
„Daarom moeten jullie daarmee ophouden. Maar de
sage van den steen is al heel oud, heel oud."
„Wil je ze ons vertellen?" vroeg Lauri.
„Laten we den steen eerst eens goed bekijken en de fi-
guren daarop. Het is alsof er vier glanzende, gouden stippen
op zijn. Dat zijn de stralende oogen van de twee gelieven.
De eene is een schoone maagd, de ander is een knappe
jongeling, en hun beeltenis ziet men ook in den steen gegrift.
Knijp je oogen maar bijna toe en kijk goed. Dan zie je
hoe ze elkaar teeder omarmd houden. Maar daar beneden,
aan de voeten van de jonge menschen, ligt een oude man in-
eengedoken, doorboord door een zwaard."
„Precies zooals je zegt," stemde Timo toe.
„Iets dergelijks zie ik ook," meende Lauri. „Vertel ons de
geschiedenis, Aapo."
En Aapo vertelde:
„In den ouden tijd stond hier dichtbij een prachtige burcht,
waarvan de Heer een rijk en machtig man was. Hij had een
stiefdochter, wier moeder gestorven was. Het meisje was
blond en teer, en schoon als de morgen. Een jongeling
beminde de jeugdige jonkvrouw, maar beiden werden door
den wreeden burchtheer, in wiens hart de liefde nimmer
haar intrede had gedaan, gehaat. Ook de jonkvrouw beminde
den edelen jongeling en zij ontmoetten elkander dikwijls
in het geheim op de heide, waar ze elkaar juist aan den voet
van den grooten steen plachten te vinden. Maar ten laatste
kreeg de stiefvader kennis van het heimelijk verbond der
jonge menschen. Hij fluisterde de jonkvrouw een afschuwe-
lijken eed in het oor: ,Mijn dochter', zei hij, ,pas op dat ik
jullie niet zie, wanneer je elkaar omhelst in het nacht-donkere
bosch: want weet, dat mijn zwaard je beiden ten doode
zal wijden. Dat zweer ik bij mijn ziel en zaligheid.' Zoo
sprak hij, en de jonkvrouw verbleekte, toen ze den vreese-
lijken eed hoorde. Doch ze vergat haar hartsvriend niet,
neen, haar liefde werd grooter en sterker.
Het was een stille zomernacht. Een vaag vermoeden rees
in de borst der jonkvrouw, dat de jongeling over de heide
liep en op haar, zijn liefste, wachtte. Toen zij meende,
61

dat eindelijk ieder in de burcht sliep, begaf zij zich naar
buiten» Gelijk een spook sloop ze, in haar groote sjaal ge-
huld, van de burcht weg, het bosch in; haar blauwe sluier
woei achter haar aan toen ze tusschen het bedauwde struik-
gewas verdween.
Doch niet allen sliepen, aan het venster stond de strenge
burchtheer en zag de jonkvrouw na, toen zij als een schaduw
van den nacht wegvluchtte. Nu gordde hij zijn zwaard
om, greep zijn speer en ijlde haar na: een bloeddorstig
roofdier op jacht naar het zachte lam.
Naar adem hijgend haastte het meisje zich de steile helling
op en ontmoette haar vriend bij deze grauwe rots. Zoo ston-
den zij bijeen in teedere omhelzing en fluisterden woorden
van liefde in dit uur van zaligheid. Zij waren niet langer op
de aarde, hun zielen verwijlden daarboven op de bloeiende
weiden van den hemel* Aldus verliep geruimen tijd.
Eensklaps doorboorde de wreede burchtheer de linkerzijde
der jonkvrouw met zijn speer, waarvan de punt door des
jongeüngs rug naar buiten trad en hen beiden in den dood
samenbond. Zij zonken neer op den steen. Hun bloed vloeide,
tot één stroom vereend, bij de helling omlaag en kleurde
de kelken der bloemen rood. Zoo zaten zij in eeuwigdurende
omhelzing op de rots. Als vier gouden sterren straalden
hun oogen verheerlijkt den machtigen burchtheer tegen, die
verbaasd dit wondere, stille schouwspel uit het doodenrijk
aanzag. Plotseling barstte een hevig onweder los. Bliksem-
stralen doorkliefden de lucht, de donder rolde, en in het
bleek-groene licht der bliksemschichten glansden de oogen
der jonge gelieven van gelukzaligheid, als vier vurige vlam-
men in de heilige hemelzalen. Machtig greep dit gezicht
den burchtheer aan, terwijl het bloed zijner slachtoffers
langzaam als een beek voortvloeide in den bij tijden fel
verlichten nacht. Zijn hart werd week, week voor de eerste
maal in zijn leven; strak en somber staarde hij, van diep
berouw vervuld, naar den stralenden blik der stervenden.
Wanneer de bliksem langs het dreigende zwerk joeg en het
heelal sidderde en beefde, beefde ook zijn hart. Van alle
kanten vielen de machten der vernieling op hem aan, een
verstikkende angst klemde hem de keel toe en maakte
zich meester van zijn ziel.
62

Nog eenmaal zag hij naar de jonge gelieven. Doch weer
ontmoette hij dienselfden gloeienden, zaligen blik, die
— zij het ook doffer wordend — hem glimlachend tegen-
glansde» Nu kruiste hij de armen over de borst. Strak
staarde hij naar het Oosten, en langen tijd stond hij zoo
onbeweeglijk in den duisteren nacht. Maar eindelijk zette
zijn borst zich uit en deed hij een langen, klagenden kreet
hooren, welke de echo ver over de landen droeg. Stil bleef
hij staan, luisterend, lang nadat de laatste klank verstorven
was. Toen riep hij opnieuw. Hij breidde de armen wijd uit
naar het Oosten en stiet wederom een verschrikkelijken,
hartverscheurenden kreet uit; lang rolde de echo over de
landen en gespannen luisterde hij naar den van berg tot
berg weerkeerenden klank. Maar ten laatste vernam hij
de bevende stem niet meer, het onweer dreef weg, de donder
verstomde en de oogen der minnenden straalden niet lan-
ger. Slechts een zware regen suisde zuchtend door de
boomen van het woud. Als uit een droom ontwakend,,
richtte de burchtheer zich hoog op. Hij trok zijn zwaard
uit de schede, doorboorde zijn borst en viel dood neer aan
de voeten der jongelieden. Nog eenmaal verlichtte een
bliksemschicht den hemel. Nog eenmaal dreunde de
machtige stem van den donder en deed het heelal sidderen^
doch spoedig daarop heerschte de diepste vrede. Het werd
ochtend en men vond de dooden aan den voet van den
grauwen steen. Men droeg hen weg en begroef hen naast
elkaar. Maar tot vandaag den dag staat in den rotswand
hun beeltenis gegrift. Daar ziet men de jonge menschen
in innige omhelzing, en onder hen een somberen, baardigen
man, geknield. En vier wondere stippen stralen dag en
nacht als gouden punten in zegevierende herinnering aan de
brekende, verheerlijkte oogen der gelieven. Een machtige
bliksemstraal, zegt de sage, etste dit beeld in de rots. Maar
gelijk zij nu hier te zien zijn, zitten de jonkvrouw en de jon-
geling op kussens in het paradijs en zooals de man hier
op de knieën voorover ligt, zoo wringt zich de voormalige
slotheer op de pijnbank in hellevlammen. Wanneer de
kerkklokken luiden, spitst hij de ooren en luistert naar de
echo van den steen. Doch die antwoordt slechts met een
droefgeestig geluid. Maar eenmaal zal men van den steen

een zachte, blijde echo vernemen, en dan is het uur der
verzoening geslagen en heeft de oude man boete gedaan.
Dan is ook het einde der wereld nabij. Daarom luistert
het volk altijd, bevend van angst, naar dien echo wanneer
de kerkklokken luiden. Wel gunnen zij den zondaar het uur
zijner verlossing, maar vol vreeze denken zij aan den Dag
des Oordeels."
Dit was de sage, die Aapo zijn broeders vertelde op den
Sonnimaki-berg.
„Tjonge jonge," zuchtte Timo, ,.ik zou niet graag in dien
vrijer z'n schoenen staan. Die zal moeten branden tot
aan den Dag des Oordeels. O-o-o-o!"
„Pas jij maar op, dat de Hoorn jou niét op dit eigen oogen-
blik roept," kwam Simeon.
„Wees maar niet benauwd, dat de Dag des Oordeels nabij
is," lachte Eero. „Zoolang er nog heidenen op aarde zijn,
loopt het zoo'n vaart niet. En hier zitten goddank welgeteld
zeven heidenen in den schoot der christenheid, zeven
heidenen. Zoo zie je, dat we toch altijd nog ergens goed
voor zijn. Wij, we zijn de hoeksteenen der wereld."
„Jij, een mooie hoeksteen ben je, zes duim lang!" plaagde
Juhani.
„Eero, je beeft en rilt, je beeft en rilt als een duivel op
den dag, waar je den spot mee drijft."
„Hij drijft er niet den spot mee, daar sta ik je borg voor,"
koos Timo partij voor z'n jongsten broer. „O-o-o. Wat een
ellende, wat een geween en tandengeknars. Twee omwen-
telingen hebben reeds plaatsgevonden, de derde staat voor
de deur; dan zal het groote Zaligheidsteeken aan den hemel
verschijnen en zal de wereld in rook en damp opgaan gelijk
een droog stuk berkenschors. Dan loeit het vee in de stallen,
dan knorren en schreeuwen de varkens in hun eigen mest.
O, wat een jammer, jongens. O-o-o! Twee omwentelingen
zijn er al geweest en de derde staat voor de deur, zooals onze
blinde oom zei."
.Ja, laten wij aan dien dag denken!"
„Broeders, broeders, hou op!" riep Juhani uit. „Je beneemt
een mensch het laatste restje moed. Kom, we gaan slapen!"
64

Zoo praatten zij, doch langzamerhand verstilde het ge-
sprek; de een voor, de ander na, sliep in. Simeon bleef
lang wakker, gebogen zittend aan den voet van een den.
Ingespannen dacht hij na over den Dag des Oordeels en
over de laatste uren der wereld; zijn roodgerande oogen
brandden met koortsigen glans, terwijl een donkere blos
zijn ruwe wangen kleurde. Eindelijk sliep ook hij; nu slui-
merden ze allen rondom het vuur, dat nog een tijdlang
vlamde om ten laatste doovend ineen te storten.
Het werd avond en het werd nacht. De lucht was warm
en drukkend, in het Noordwesten werd de hemel van tijd
tot tijd verlicht door een opkomend zwaar onweder. Snel,
als met de vleugelen van den adelaar, naderde het nood-
weer, vuur slingerde het uit zijn schoot en stak de
hooischuur van de pastorie in brand, waaruit de
vlammen al ras hoog oplaaiden. De klokken begonnen te
luiden, het heele dorp ontwaakte tot leven. Van alle kanten
stormden de menschen op het razende vuur toe. Mannen
en vrouwen renden er heen, maar vergeefs. Met onheil-
spellende pracht brandde de schuur, de hemelrand werd
rood geverfd door den vuurgloed. — Nu wierp het nood-
weer zich op Sonnimaki, waar de broeders in diepen
slaap lagen, snurkend dat de grond er van dreunde. Ineens
worden zij wakker door een ontzettenden slag, zóó zijn ze
van hun leven nog niet geschrokken 1 De bliksemschichten
doorklieven het zwerk, meteen gevolgd door een donderen-
den slag. Ontzet rijzen ze overeind, slaapdronken. De
sombere sage en de voorspelling van den Dag des Oordeels
spelen hun door de gedachten, terwijl de natuur om hen
heen raast en tiert in den verschrikkelijken nacht, die door
bliksemstralen en door den feilen brand in het dorp wordt
verlicht. Onder luide kreten en hartverscheurend gejammer
vliegen ze overeind. De haren rijzen hun te berge, en met
wijd opengesperde oogen staren ze elkaar een oogenblik aan.
.Dit is de Dag des Oordeels 1" barstte Simeon los.
-Waar zijn we, waar zijn we?" kreet Juhani.
.Nu is het met ons gedaan!"
.De Heer zij ons genadig!"
.Verschrikkelijk, verschrikkelijk," steunde Aapo.
.Verschrikkelijk."
5-12349
65

„God beware ons, armen!"
„Luiden de klokken al?" vroeg Simeon.
„En de steen zingt en danst!"
„De hemelsche klokken, zij luiden,"
„Mijn krachten ontzinken me."
„Ja ja, het einde is nabij»"
„Help ons, sta ons bij in Uw goedertierenheid, zij ons
genadig!" bad Juhani.
„Wat een ellende!" kwam Aapo zuchtend.
„Tuomas, hou vast de slip van m'n jas! Hi ha!"
„Hi ha! Daar gaan we, daar gaan we!"
„Tuomas, mijn broeder in Christus!"
„Hier ben ik, Juhani, wat wil je?"
„Bid tot God!"
„Ja, als je dat kunt...."
„Bid tot God, Timo, bid tot God, als je kunt."
„Ik zal het probeeren."
„Vlug, vlug!"
„O Heere, Heere. Groot is de nood. O, Bethlehems genade-
stoel. . •. Wat zegt Lauri?"
„Ik weet niet wat ik Zéggen moet."
„Een ellende. Een ellende en jammer, grenzenloos. En
tóch geloof ik niet, dat dit het einde is," meende Juhani.
„Och, hadden wij nog slechts één dag, één enkelen dag!"
kreunde Simeon.
„Of een week! Eén kostbare week! Maar wat moet ik denken
van dat vreeselijke vuur en dien onrustigen roep der klok-
ken?" vroeg Juhani.
„Menschenlief, er is brand!"
„Dat klopt, Aapo. En de alarmklok luidt."
„De schuur van de pastorie staat in brand."
„Laat branden, al waren het duizend schuren, als de aarde
zelve maar blijft bestaan, en wij, haar zeven zondige zonen!
God zegene ons. Mijn heele lichaam drijft van het koude
zweet."
„Ook ik sta te trillen op m'n beenen," gaf Timo toe.
„Een beangstigend schouwspel."
„Zoo straft God ons voor onze zonden."
„Zoo is het. Waarom hebben we ook dat schandelijke
vers gezongen van het Rajamaki-regiment," klaagde Juhani.
66

„Jullie hebben Kajsa en Mikko bespot," verweet Simeon.
„Ja, dat is waar. God zegene ze. God zegene ze allen, zelfs
den koster."
„God verhoort ons gebed."
„Laten we maken, dat we wegkomen van deze onheilspel-
lende plaats," stelde Juhani voor. „Als in de diepte van
den afgrond zien wij den brand voor ons, en de oogen
in den steen staren ons zoo bedroefd aan. Het was juist dat
verhaal van Aapo, over die kattenoogen, dat ons kippevel
bezorgde. Laten we vluchten. Maar vergeet je rugzak
niet en je a-b-c-boek. Voort, broeders l Gaan we naar
Tamrnisto-Kyösti, naar KyÖsti, met Gods hulp. En van-
daar morgen naar huis, wanneer we nog leven. Laten
we gaan! Nu dadelijk!"
„Maar aanstonds zal het beginnen te regenen en we zullen
Zoo nat worden als een verzopen kat," kwam Lauri.
„Dan regent het maar, We hebben immers uitstel gekregen.
Kom!"
Met haastige schreden spoedden zij zich voort, de een achter
den ander. Dra vonden ze den weg terug en sloegen de
richting in van de Tammisto-hoeve. Onder bliksem en
donder, waarvan de hemelen den echo weerkaatsten,
gingen zij een tijdlang voort, tot de regen in stroomen op
hen neerviel. Nu zetten ze het op een draven, naar den
Kulomaki-den. De boom was alom bekend om zijn hoogte
en zijn machtige kruin, en daar hij vlak aan den weg stond,
bood hij menigen voetganger bij regen beschutting. Lang
zaten de broeders bijeen aan den voet van den boom n
luisterden naar het suizen in de zware takken. Maar toen
het weer opklaarde, hervatten ze hun tocht. Het oproer
in de natuur bedaarde, de wind ging liggen, de wolken
dreven weg en bleek steeg de maan boven de toppen der
boomen. Rustig trokken de broeders nu verder langs den
drassigen weg.
„Ik heb er dikwijls over nagedacht, wat de donder eigenlijk
is met zijn bliksem en zijn rumoer," begon Tuomas.
„Onze blinde oom meende, dat hij het gevolg is van zand,
dat door den wervelstorm de lucht ingeslingerd wordt en
67

dat tusschen de wolkenmassa's blijft vastzitten/' merkte
Aapo op.
„Hoe kan dat dan?"
„Maar een kind maakt zich zoo z'n eigen voorstelling/'
kwam Juhani. „Toen ik een kleine jongen was, dacht ik:
Wanneer het dondert, rijdt God met woest geweld over
de steenige wegen van den hemel, dat de vonken wegspatten
onder de met ijzer bekleede wagenwielen. Ha ha. Een kind
heeft kinderlijke gedachten,"
„En ik dan/' lachte Timo. „Ik dacht ook iets dergelijks,
wanneer ik in m'n korte hemd als armzalig Klein-Duimpje
voortstrompelde over den weg. God ploegt Zijn akker,
dacht ik. Hij ploegt en Hij ranselt het paard en de zweep
slaat vonken uit de ronde dijen van den ruigen hengst,
zooals je het zelf wel hoort knisteren wanneer je een dik
paard over de flanken strijkt. Zoo dacht ik."
„Zooals ik als kind dacht, denk ik ook nu," zeide Simeon:
„De bliksem van den hemel en de donder verkondigen
Gods boosheid over de wereld, daar de zonden der men-
schen groot zijn en ontelbaar gelijk de korrels zand op
den bodem der zee."
„Wel wordt er hier op aarde veel gezondigd," stemde
Juhani toe, „maar voorwaar, de zondaar moet reeds in
dit leven boeten, en niet zuinig ook. Denk maar aan onze
schoolreis, jongens, en aan wat we hebben moeten uitstaan.
De koster heeft me aan m'n haren getrokken als een havik.
Nog tril ik van woede wanneer ik daaraan denk,"
Nu naderden zij de Tammisto-hoeve. Zij gingen van den
landweg af en togen waardig naar de hofstede, waar Kyösti
spoedig slaapplaatsen voor hen in orde maakte voor den
nacht. Deze Kyösti was een man, sterk en zwaar als een
den, en eenige zoon. Toch weigerde hij te trouwen, hij
versmaadde den huwelijken staat, hij wilde voor zichzelf
leven. Een tijdlang was hij als een bezetene door de dorpen
rondom getrokken, hij had gepredikt en den heilstaat ver-
kondigd, en het was door het vele denken over deze zaken,
dat hij in dien toestand geraakt was. Maar toen zijn ver-
stand eindelijk helder werd, was hij verder weer dezelfde
als vroeger, alleen met dit verschil, dat hij nooit meer
68

lachte. En het merkwaardige deed zich voor dat hij vanaf
dien dag de Jukola-broeders tot zijn beste vrienden re-
kende, hoewel hij ze vóór dien nauwelijks gekend had* Bij
dezen man traden de broeders nu binnen om onderdak
voor den nacht te vinden.
69

VIERDE HOOFDSTUK.
Den volgenden dag keerden de Jukola-broeders naar hun
eigen huis terug, in lange rij achter elkaar loopend. Ze
zagen er echter allerdroevigst uit» Hun kleeren waren aan
flarden en hun gezichten waren bont en blauw, vol bloedige
schrammen en builen. Voorop ging Juhani, wiens linkeroog
vrijwel dicht zat. Aapo's lippen waren sterk gezwollen. Tirno
had midden op het voorhoofd een reusachtige buil, hij leek
wel een eenhoorn en Simeon kwam achteraan hinken. Allen
waren vreeselijk toegetakeld. Een paar hadden hun leegen
knapzak om hun hoofd gebonden, anderen hadden reepen
van hun hemd afgescheurd om hun wonden te verbinden.
Zoo keerden ze terug van hun schoolgang; de honden Killi
en Kiiski verwelkomden hen luid blaffend, maar de broeders
waren nauwelijks in staat hun liefkoozingen te beantwoor-
den.
Wat was er gebeurd? Wie had de sterke Jukola-zonen
er zóó van langs gegeven? Dat was de wraak van de Toukola-
jongens. Toen zij hoorden, dat de broeders den nacht op
Tammisto overbleven, sloten ze zich aaneen en legden
zich in het lage hout langs den landweg in hinderlaag om
hun vijanden op te wachten. Met dikke knuppels in de
hand wachtten ze uren en uren. Toen de scholieren eindelijk
verschenen, stortten ze zich onder luid geschreeuw op
hen. Ze overvielen hen van beide zijden en er ontstond een
hevig gevecht, waarin de broeders danig afgedekt werden.
Doch ook de Toukola-jongens kwamen niet ongehavend
uit den strijd. Verscheidenen tolden op hun beenen onder
de verwoede vuistslagen der broeders. Twee stuks werden
bewusteloos naar huis gedragen, Kuninkala-Enok en Kissala-
Aabel. De schedel van den laatste lag volkomen naakt van
den nek tot het voorhoofd, blank als de bodem van een pas
geschuurde tinnen kan. — Het waren Juhani's vuisten, die
deze grondige schoonmaak hadden verricht en die hem
volgens belofte hadden gescalpeerd. Maar ten laatste zaten
de broeders doodmoe thuis in hun eigen woonkamer.
70

«Wiens beurt is het, te stoken in het badhuis?" vroeg
Juhani.
„De mijne/' kwam Timo.
„Doe dat dan, dat de steenen sissen."
„Ik zal m'n best doen."
„Maar doe het gauw; onze wonden hebben eên stoombad
broodnoodig. En jij, Eero, ga naar Ruotio en haal een kan
brandewijn, die we betalen zullen met den diksten boom-
stam uit ons bosch."
„Is dat niet te veel?" meende Simeon.
„Het zal nauwelijks genoeg zijn voor een smeersel voor
zeven man. Broeder, we hebben wonden, zoovele als er
sterren aan den hemel staan; m'n oog klopt en brandt,
doch erger nog zijn m'n gal en m'n hart er aan toe. Maar
dat komt terecht, dat komt terecht! Jukola-Jussi is nog niet
dood!"
Het werd avond. Een zwaarmoedige Septemberavond.
Eero haalde brandewijn bij Ruotio en Timo kwam zeggen,
dat het badhuis gereed was. De slechte stemming van
de broeders werd een weinig beter. Ze gingen baden, en
Timo smeet met kracht water op de zwart-wordende stee-
nen. In wolken verspreidde de heete damp zich door de
ruimte. Een ieder gebruikte nu uit alle macht z'n zachte,
heerlijke berkenrijs. Ze baadden en verzorgden hun wonden
en de slagen van het rijs waren tot ver in den omtrek te
hooren.
„En nu zullen we onze wonden op z'n Turksch behandelen.
Een dampbad is de beste medicijn op aarde voor het li-
chaam en voor de ziel. M'n oog doet dan maar es verduiveld
pijn. Steek maar, ongeluk, des te heeter zal ik je maken.
Hoe is het met jouw kop, Aapo?"
„Die barst zoo langzamerhand, Juhani."
„Sla en knijp en klop, zooals de Rus doet, dan wordt het
op den duur wel beter. Meer damp, Timo, meer damp,
het is jouw beurt vandaag, ons te bedienen. Zoo jongen,
zoo, nu is het heet genoeg! Zoo. Dank je, dank je."
„M'n nagels doen pijn."
„Gun je nagels het hunne, Lauri."
71

„Ho, nu geen water meer op de steenen, anders moeten we
hier vandaan."
„Laten we nog een tijdje doorzetten, toe maar, Timo, tot
er niet meer van ons over is dan een verdroogd skelet."
„Misschien is het 200 wel voldoende, Timo," meende
Juhani. ,.Geen water meer, geen water meer, voor den duivel.
Ga jij al van de brits af, Simeon?"
„Ja, dat doe ik, snotneus. Ha, als jullie eens wist waarom!"
„Zeg op!"
„Wacht u, mensen, voor den afgrond der verdoemenis, en
bid tot God, dag en nacht."
„Dwaasheid, geef het lichaam wat het lichaam noodig
heeft; hoe heeter het bad, des te grooter de geneeskracht.
Dat weet je ook wel."
„Van wien is dat warme water in dien emmer bij den
muur?" vroeg Simeon.
„Van mij, zei de Fin toen hij het over Stockholm had,"
kwam Juhani, „blijf er af."
„Ik neem maar een klein beetje."
„Nee broer, wis en waarachtig niet, anders gaat het ver-
keerd. Waarom heb je voor jezelf geen water warm ge-
maakt?"
„Waarom maak je zoo'n drukte om niks? Neem maar
uit mijn teil, Simeon," bood Tuomas aan.
„Neem dan ook maar uit de mijne, maar laat in ieder geval
de helft over," gaf Juhani toe.
„Eero, bliksemsche aap," viel Lauri uit, „pas op dat ik
je niet van de bank smijt."
„Wat doen jullie daar?"
„Wat is dat voor lawaai? Hééée...."
„Hij blaast me in nVn rug," verdedigde Lauri zich.
„Hou je gemak, Eero," vermaande Aapo.
„Stuk ongeluk, ik zal je," dreigde Juhani.
„Eero, Eero, doet zelfs de drukkende hitte van het dampbad
je niet denken aan het vuur in de hel? Vergeet Hemmola-
Juho niet."
„Hij, die op zijn ziekbed de vuurzee zag, waarvan hij gered
werd omdat hij op de badhuisbank altijd aan de hel had
gedacht. Maar zie ik daar het daglicht door den wand?"
„Ja zeker. Gods lichte dag."
73

„Alle duivels, Lauri, ons badhuis loopt op z'n laatste
beenen. Het wordt wel heel erg bouwvallig. Dan zal mijn
eerste plicht als boer zijn, een nieuw te bouwen."
„Ja, dat is wel noodig," meende Aapo.
„Een badhuis kan niet gemist worden op een hoeve, niet
vanwege het baden en niet voor de boerin en de vrouwen
van de knechts, wanneer ze een kind moeten krijgen. Ja,
een dampend badhuis, een blaffende hond, een kraaiende
haan en een miauwende kat zijn de bewijzen, dat de boerderij
er goed voor staat. Ja ja, voor wie Jukola aanvaardt, zijn de
zorgen vele. — Timo, meer damp, meer damp."
„Komt in orde,"
„Maar laten we niet vergeten, dat het Zaterdagavond is."
„En er voor zorgen dat ons vel niet aan de latten vastplakt,
gelijk de vorige meid overkomen is. Een vreeselijke ge-
schiedenis!"
„Ja, het meisje wilde nooit met een ander samen in het
badhuis zijn en ze bleef er langen tijd nadat iedereen al
naar bed was. Maar op een Zaterdagavond bleef ze er
langer dan gewoonlijk. Ze gingen haar zoeken, doch van
het heele kind was niets anders over dan het vel aan de
planken, en dat was er keurig afgetrokken, ze was door
een meesterhand gestroopt. Het haar, de oogen en zelfs de
nagels waren nog over."
„Ja, laat het ons een waarschuwing zijn," zuchtte Juhani....
„Kijk es> hoe mijn rug de hitte verdraagt, alsof hij op
Nieuwjaar niet met het rijshout bewerkt was."
„Maar wie had haar dan gestroopt?" vroeg Lauri.
„Ja, wie? Wie anders dan.... hij!" meende Timo.
„De Booze!"
„Ja, hij.... hij, die rondwaart als een brullende leeuw. Een
afgrijselijke historie."
„Timo! Geef me m'n hemd even van de plank."
„Dat daar?"
„Nee! Hoe wil je dat kleine kinderhemd van Eero aan
een volwassen man geven. Heer in den hemel! Dat daar
in het midden," viel Juhani uit.
„Dit dan?"
„Juist, dat is het hemd van een man! Dank je. Een afgrijse-
lijke historie, dat zeg ik ook, om terug te komen op waar
72

we het daarnet over hadden. Maar laat het er ons aan
herinneren, dat de avond van Allerheiligen de heiligste
avond van alle avonden is. En nu wasschen we ons schoon
alsof we zoo uit de vaardige handen van de vroedvrouw ge-
komen waren, en dan met het hemd onder den arm naar
huis. Dat de warme lichamen wat frissche lucht krijgen.
— Ik geloof, dat mijn oog al een beetje beter is."
„Maar mijn voet is niet beter, die klopt en brandt als in
gloeiend vuur. Hoe moet dat gaan?"
„Ga rustig naar bed, Simeon, en bid God om zalf," raadde
Eero. „En smeek je Schepper, die je beschermt en over je
waakt, dat je je voet niet tegen een steen zult stooten,
gelijk we dit in ons avondgebed vragen."
„Ik luister niet naar je, ik luister niet naar je!"
„Vraag dan ook om zalf voor je ooren. Maar maak wat
voort, anders word je een prooi van den duivel zelf."
„Ik ben doof voor jouw onverstandige praat, doof in geeste-
lijken zin. Begrijp je dat?"
„Gauw, gauw, anders plakt jouw huid ook nog vast aan
het latwerk, maar dan in lichamelijken zin, weetje."
Naakt en gloeiend heet liepen ze het erf over naar huis.
Binnengekomen gingen ze een tijdje zitten uitblazen, terwijl
ze hevig zweetten, waarna ze zich langzamerhand aan-
kleedden. Nu begon Juhani de zalf te bereiden voor hun
wonden. Hij zette een oude ijzeren pan zonder steel op
het vuur, gooide er een heele kan brandewijn in, een maatje
kruit, een half maatje zwavel en evenveel zout. Nadat
dit alles een tijdje gekookt had, zette hij het af om koud
te worden; de dikke, op vla gelijkende pikzwarte zalf was
gereed. Nu smeerden ze er hun wonden mee in, vooral die
op hun hoofd, waarna ze er versche, goudbruine teer over.
streken. Ze beten de tanden op elkaar, hun gezichten ston-
den strak. Zoo brandde de sterke zalf in de wonden. Onder-
tusschen bereidde Simeon het avondeten. Hij zette ztven
brooden op tafel, een schapenbout en een houten kom met
gebraden knollen. Het eten smaakte hun echter dien avond
niet. Al spoedig stonden ze van tafel op, kleedden zich uit
en gingen naar bed.
De nacht was donker, de stilte zonder eenig geluid. Doch
74

plotseling baadde de omgeving van Jukola in hel licht. Het
badhuis stond in brand. Timo had den oven van grijzen
steen al te sterk verhit, zoodat de houten wand erachter
was gaan smeulen en ten slotte vlam gevat had. Stil brandde
het gebouw tot op den grond af, zonder dat iemand het
merkte. Toen de ochtend aanbrak waren er van Jukola's
badhuis nog slechts de verkoolde resten over, en de gloeiende
ruïne van den oven. Tegen den middag werden de broeders
wakker; ze voelden zich een stuk beter dan den avond te
voren, kleedden zich aan en nuttigden hun ontbijt. Langen
tijd zaten ze zwijgend bijeen, maar ten laatste begonnen
ze te praten over wat er op den landweg tusschen Tammisto
en Toukola was voorgevallen.
„We hebben er danig van langs gehad, meende Juhani.
Als roovers hebben ze ons overvallen met stokken en knup-
pels, maar als wij ook wapens hadden gehad en er op
verdacht geweest waren, dan zouden ze nu in Toukola
planken hebben gezaagd voor lijkkisten, en dan had de
doodgraver druk werk gehad. In ieder geval heb ik Kissala-
Aabel z'n portie gegeven."
„En of," kwam Tuomas; „een breede, witte, haarlooze streep
van zijn voorhoofd tot achter in z'n nek, als de weg van de
kraanvogels langs den herfsthemel."
„Heb je het gezien?"
„Ja, ik zag het."
„Ik heb hem z'n bekomst gegeven. Maar de anderen!
Heer in den hemel!"
„Die zullen we tot het uiterste verdelgen," zei Eero.
„Ja, we zullen onze verstandige koppen bijeen steken, en
moge daaruit een gedachte voortkomen, die tot een onover-
troffen wraak voert."
„Waarom steeds kwaad met kwaad vergelden," meende
Aapo. „Laten we ons op de wet beroepen en niet onze eigen
rechter zijn."
„Den eersten Toukola-jongen, die in mijn handen valt,
eet ik levend op met huid en haar, reken daar op."
„Mijn arme broeder; hoe wil je op die manier ooit den hemel
beërven?"
„Och wat, Simeon, ik heb maling aan den hemel, als ik
75

Toukola-Matti's darmen en bloed niet eerst te zien krijg/'
„O, gij verdorven ziel, gij verlorene. De tranen springen me
in de oogen."
„Huil gerust, maar niet over mij! Worst zal ik van ze maken!"
„Ook ik zal deze mishandeling wreken, dat zweer ik," viel
Tuomas uit. ..Zóó vallen de wolven menschen aan."
„Ja, broeder, de wolven, de verscheurende wolven. Ik
zweer denzelfden eed."
„De wraak komt op ons eigen hoofd neer," meende Aapo,
„maar de wet straft hen en is in ons voordeel."
„Volgens de wet zullen hun ruggen niet hoeven te lijden
door de wonden, die ons nu bedekken."
„Nee, maar wel hun beurs en hun eer."
„Wij moeten ons iedere gedachte aan een bloedigen wraak
uit het hoofd zetten en ons op de wet verlaten. Dat stel ik
voor, hoewel ik met heel mijn ziel het gerecht en al dien
rompslomp verafschuw," merkte Simeon op.
„O, geen nood, ook daar loopen we niet vast. Wel klopt
ons het hart in de keel, den eersten keer dat we voor den
rechter staan, maar al gauw richten we ons op. Ik herinner
me nog hoe ik getuige geweest ben voor die arme Koivula-
Kajsa, die een toelage voor haar kind eischte. Ik herinner
me hoe de veldwachter afriep: Juhani Juhaninpojka van
Toukola."
„En zijn jongere broeder Timotheus," vulde Timo aan.
„Ik was er ook. En Kajsa kréég wel een vader voor haar
kind, en óf! Ja, ik was óók getuige, Juhani."
„Ja, dat was je. En druk dat het er was! Het heele gebouw
was stampvol, de trap en de gang. Ik zat in de gang te
praten met Tammisto-Kyösti, hoe je je voor het gerecht
moest uitdrukken. In diep nadenken verzonken zat ik aan
de knoopen van mijn jas te trekken, toen de veldwachter
riep, zoodat de menschen ooren en oogen opensperden:
Juhani Juhaninpojka Jukola van Toukola."
„En zijn jongere broeder Timotheus," kwam Timo weer.
„En Kajsa kreeg den vader voor haar kind, ja."
..Ja, dien kreeg ze."
..Ook al lieten ze ons geen eed afleggen,"
..Nee, dat lieten ze ons niet. Maar ons vaste en vrijmoedige
getuigenis heeft grooten indruk gemaakt."
76

„En onze naam is in protocollen en smeekschriften heel
tot bij den keizer gekomen!"
„Zeker, —Ja, toen de veldwachter mijn naam afriep, klopte
het hart me in de keel, maar al spoedig voelde ik me op m'n
gemak en ik sprak de onwrikbare taal der waarheid, gelijk
een apostel, zonder er me om te bekommeren dat de heele
jury grinnikte."
„Zoo gaat het voor het gerecht» En alles gaat goed. Maar
wel is het zaak alle hinderlagen, die ons gelegd kunnen
worden, te vermijden."
„Daar heb je gelijk in, maar tenslotte overwinnen recht en
waarheid."
„Ja, wanneer niet de duivel zelf rechter is en niet van den
dag een nacht maakt en blanke room tot zwarte teer. Maar
de eene manier is even goed als de andere. Waarom heeft
God de richtlijnen voor de rechtspraak niet beter vast-
gesteld, onomstootelijk vastgesteld? Waarvoor zijn al die
getuigen noodig, waartoe dienen al die kruisverhooren en
al die kunsten van de rechtsgeleerde heeren? Wanneer een
kwestie duister is en niet opgehelderd kan worden, dan is
volgens mij de aangewezen weg naar recht en waarheid
deze: Heel de jury met den rechter voorop komt buiten
op het erf, waar de veldwachter of de schout een reus-
achtigen hoorn aan den mond zet, den ting-hoorn. Daarop
blaast hij eenige malen den hoorn naar de woonplaats des
Heeren gericht. En dan gaat de hemel open en de engel
der rechtvaardigheid treedt voor het volk en vraagt met
luide stem: ,Wat verlangt de veldwachter?' En daarop
vraagt de veldwachter van zijn kant met luide, roepende
stem: ,Is de beklaagde schuldig of onschuldig?' Thans
geeft de verlichte engel zijn antwoord, en aan de waarheid
van dat antwoord kan geen sterveling twijfelen. En al naar
dat antwoord kan de beklaagde vrij heengaan of krijgt hij
een dracht slagen. Op die wijze zou alles ten goede geregeld
kunnen worden, meen ik."
„Waarom zooveel omslag, Timo? Luister hoe ik het me
gedacht heb. Als ik op den troon van den Schepper zat,
dan zou ik het als volgt regelen: De beklaagde moet zijn
woorden bekrachtigen door een eed, door een heiligen eed.
Spreekt hij de waarheid, dan mag hij als vrij man naar huis
77

gaan. Maar haalt hij het in zijn hoofd, te liegen, dan zal
de aarde zelve zich aan zijn voeten openen en hij zal verdwij-
nen in de diepste diepten der hel. Dat is de kortste weg naar
de waarheid."
„Niet kwaad bedacht, Juhani; maar misschien is het toch
beter zooals onze wijze Vader zelf het geregeld heeft."
„Beter? Beter, zeg je, Aapo! Hier zitten wij, met wonden
bedekt, met dichtgetimmerde, gezwollen oogen, als krolsche
katten in Maart. Is dat zooals het hoort? De wereld is, God
vergeve me, de grootste dwaasheid onder de zon."
„Zoo heeft de Heer de wereld ingericht, daar Hij des
menschen kracht in het geloof op de proef stellen wil,"
teemde Simeon.
„Kracht in het geloof? Hij stelt ons op de proef, steeds
weer, maar tijdens Zijn proefnemingen gaat de ziel naar
het eeuwige badhuis, wat ik nietf eens een slang zou toe-
wenschen, hoewel ik slechts een zondig mensch ben."
„Het leven is een spel, een boos spel, waar eenieder even
weinig hoop en kansen heeft als Josua en Kaleb temidden
van zes honderd duizend man."
„Zoo is het, Tuomas. Maar wat is het leven? De voorhal
van de hel."
„Juhani, Juhani, let op je woorden," waarschuwde Simeon.
„De hel, zeg ik je, de hel, als ik mijn arme pijnlijke hoofd
betast. Hier ben ik een lijdende ziel en de Toukola-jongens
zijn duivelen met vurige vorken in de hand. De menschen
behandelen ons als waren zij booze geesten."
„Laten we ons eigen zondenregister ook eens opslaan,"
kwam Aapo. „Misschien geven wij zelf wel aanleiding
tot de boosheid der menschen, die wij ons steeds weer
opnieuw op den hals halen. Wij moeten niet vergeten hoe
we op hun knollenvelden en hun erwtenlanden hebben
huisgehouden; hoe wij, wanneer we gingen visschen, het
gras vertreden hebben langs de rivieroevers; hoe we hun
geringde beren hebben geschoten en hoe we verder op
allerlei wijzen onzen gang zijn gegaan zonder ons te be-
kommeren om de bedreigingen der wet of de stem van ons
geweten." '
„We hebben hemel en aarde getart," gaf Simeon toe.
„Wanneer ik me te slapen leg, denk ik dikwijls aan de
78

ondeugden onzer jeugd, en dan doorpriemt het vurige
zwaard van het zelfverwijt mijn arme borst. Het is me, alsof
ik een wonderlijk zuchtend gesuis hoor als van wegdrijven-
den regen, en alsof een sombere stem me in het oor fluis-
tert: ,God en der menschen wee over de zeven zonen
van Jukola.' Broeder, het eeuwige verderf bedreigt ons. De
ster van het geluk zal niet eerder voor ons stralen voor we
onze verhouding tot de menschen verbeterd hebben. Waar-
om kunnen wij hen daarom niet thans reeds om vergiffenis
smeeken en hen beloven, hierna een beter leven te zullen
leiden?"
„Ik z,ou willen schreien, als ik maar kon. Simeon, Simeon^
het scheelt niet veel of ik.... Ja, het scheelt niet veel.
Och, wat duivel nog an toe!"
,.We moeten dan maar zien hoe het op den Dag des Oordeels
zal gaan, Eero!"
„Zou iets of iemand mij er toe kunnen brengen, me te
buigen?" vroeg Timo. „Ik geloof het niet."
„Nee, niet zoo lang de raaf zwart is."
„Op den Dag des Oordeels zal dit wonder geschieden.
Dan wordt de raaf wit als sneeuw, zooals in het lied van
den jongeling en zijn moeder staat. Ik voor mij hoop, dat
wij alsnog bijtijds vergiffenis voor onze zonden afsmeeken."
„Geloof me, Simeon," kwam Juhani, „het heeft geen nut
altijd en eeuwig aan z'n ziel te denken, altijd te denken
aan het vagevuur en aan den Booze en de vele kleine dui-
velen. Dat soort gedachten berooven iemand van het
verstand of slaan hem een touw om z'n nek. Onze vroegere
dwaasheden moet men ons eerder aanrekenen als onbezon-
nen streken dan als zonden in de strengere beteekenis van
het woord. En verder ben ik gaan denken, en tot de over-
tuiging gekomen, dat het verstandig is af en toe de oogen
te sluiten en te doen alsof men niet ziet wat men ziet en niet
weet wat men weet. Zoo moet je wel, wil je heelhuids door
het leven komen. — Niet zien! Het is trouwens volstrekt
niet noodig, dat je iets ziet! Ik bedoel de kleine zonden
tegenover God en niet die jegens mijnen naaste. De buurman
en onze naaste zijn als bijziende Xantippen, zij hebben
even goed hun gebreken en zwakheden als ik. Maar God
is lankmoedig en vriendelijk en Hij vergeeft ons ten slotte
79

alles, wanneer wij Hem dit nederig en van ganscher harte
vragen. Ja, ik bedoel dat het geen zin heeft voortdurend
met de grootste nauwkeurigheid Gods woord en geboci
toe te passen op onze wandaden en kwajcngensstreken, het
is het beste er zoo'n beetje tusschendoor te zeilen en wat
te schipperen. Voor grove zonden, zeg ik, moeten we ons
wachten, op alle manieren; maar de kleine zonden, dat
wil zeggen de kleine zonden voor God, die hoeven we
niet altijd op het goudschaaltje van ons geweten te leggen,
daar hoeven we het niet zoo nauw mee te nemen."
„Groote God!" viel Simeon verschrikt uit. „Juhani —zoo
spreekt de duivel door menschenmond."
..Precies als wanneer moeder Olli in de hoop op een borrel,
de boerin van Makela op haar geroddel onthaalt," stemde
Timo in.
„Met groote verwondering en ergernis heb ik gehoor ei
wat Juhani zei," protesteerde Aapo. „Broeder, leer je
ons Gods woord op die wijze? Hebben wij het zóó van
onze moeder geleerd? Integendeel! Voor God is één gelijk
aan duizenden en duizenden aan één. Wat praat je over
kleine zonden en over minder kleine zonden, mank gaand
aan beide beenen? Zeg mij, Juhani, wat is zonde?"
„Wat is zonde? Jij, Jukola's Salomon, leermeester, oude
Paavo van Savolaks. x ) Wat is zonde? Ai, wat is zonde"?
Wat een verstandige vraag — wat een buitengewoon
verstandige vraag. Ja ja, die jongen draagt het hoofd op
de juiste plaats tusschen de schouders! Ja, wat kan men
meer zeggen. Wat is zonde? Au, au, wat is waarheid, zotj.
ik willen vragen!"
„Geen uitvluchten, man," zei Tuomas driftig. „De leer,
die jij predikt, is de leer van den duivel zelf."
„Ik wil jullie graag een voorbeeld geven ter verdediging
van mijn geloof. Herinner jullie je nog den vorigen leer-
looier? De man kreeg de meest vreemde gedachten over
de ziel, de zonde en den mammon, en hij veranderde zijn
vroegere leven in vele opzichten. Eensklaps neemt hij op
Zon- en feestdagen geen huiden meer in ontvangst en levert
ze ook niet meer af, zonder er rekening mee te houden
x ) Een leekeprediker.
80

van hoeveel gewicht het voor den boer is, meerdere bood-
schappen tegelijk te doen. Zijn vrienden waarschuwen
hem vergeefs, als zij zien hoe zijn inkomsten achteruit
gaan, terwijl die van zijn concurrent toenemen. De dwaze
man antwoordt steeds hetzelfde: ,God zal het werk mijner
handen wel zegenen, ook al heb ik het krapper; maar hij,
die thans meent, dat hij mij het brood uit den mond neemt,
Zal eenmaal in het zweet zijns aanschijns de vruchten
der vervloeking oogsten, omdat hij de sabbat des Heeren
niet houdt/ Aldus sprak hij, terwijl hij op feestdagen
als een idioot rondliep met het psalmboek in z'n hand, met
groote ronde, uitpuilende oogen en rechtopstaand haar.
Maar hoe is het hem ten slotte vergaan? Dat weten we alle-
maal. Hij kreeg in zijn hand het zwaarste stuk hout, dat be-
staat: de bedelstaf. En zijn levensweg, dat werd de lange,
eindelooze landweg door het Rijk. Nu trekt hij van dorp
tot dorp en drinkt een borrel zoo dikwijls hij de kans krijgt.
Eens vond ik hem aan den kant van den weg bij Kanamaki.
Daar zat hij op z'n slede, de stakker was stomdronken.
,Hoe gaat het, leerlooier?' vroeg ik. ,Zoo zoo/ antwoordt
hij en kijkt me strak aan. En ik vraag weer: ,Hoe staat het
eigenlijk met Onzen Lieven Heer?' ,Zoo zoo,' antwoordt
hij opnieuw, en hij gaat verder, z'n slede voor zich uit
duwend, terwijl hij met lallende stem een liedje zingt.
Zoo verging het hem ten slotte. Maar de andere leerlooier
werd rijk, heel rijk, en hij stierf ook als een rijk en gelukkig
man."
„Bekrompenheid en geestelijke hoogmoed hebben den leer-
looier ten val gebracht, en zoo gaat het iedereen van dat
slag, iedereen —maar jouw leer en jouw geloof zijn valsch,"
meende Aapo.
„De valsche profeten, de uren der wereld zijn geteld!"
mompelde Simeon.
„Hij wil ons overhalen tot de Turksche leer, maar ik wankel
niet, ik sta vast in mijn geloof," betuigde Timo.
„Tuomas, geef mij dat kapje van het brood, wil je. —Valsche
profeten l Ik stort niemand in de zonde, ik breng niemand
in verleiding; ik voor mij zou de els van den schoenmaker
niet stelen, noch de naald van den kleermaker, maar ik
word woedend wanneer ik merk hoe mijn bedoelingen altijd
6-12349
81

verkeerd worden uitgelegd, hoe men mij pikzwart wil maken,
al zou donkerbruin ook mooi genoeg geweest zijn."
„Nee, Juhani, je woorden lieten geen twijfel over. Punt
voor punt ging je op alle bijzonderheden in, het was niet
mogelijk je verkeerd te begrijpen," wees Aapo hem af.
„Ik verwed er mijn hoofd onder, dat hij ons de Turksche
leer wil opdringen."
„God zij hem genadig!"
„Hou je mond, zeg ik je! Voor mij hoef je niet tot God
te bidden en te leuteren als een half simpele prost. Ik
heb verstand genoeg, ook al ben ik niet louter wijsheid
zooals broer Aapo bijvoorbeeld."
„In 's hemelsnaam! Ik ben niet eens wijs genoeg."
„Louter wijsheid, louter wijsheid! En nou houen jullie je
bek of ik zal je met dit bot op je gezicht slaan, en dan
ben je er erger aan toe dan gisteren, reken maar. Dat zeg
ik jullie, en nou hou ik op, want ik heb genoeg gegeten."
„Ik ben ook rond en dik," lachte Timo.
„Maar hoe komt het, dat ik ons badhuis niet zie?" vroeg
Eero.
„Hoe zou jij dat willen zien, je komt niet eens boven de
tafel uit.... maar.... maar.... het badhuis is zeker naar
de hel."
„Nee, naar den hemel, in een vurigen wagen."
„Zou het afgebrand zijn?"
„Weet ik veel, en wat gaat het me aan! Het badhuis is
van den boer van Jukola, en niet van mij."
„Als ik me niet vergis heeft ook Eero's lichaam daar gis-
teren een bad genomen. Ja ja, alles schuift men op den boer.
Maar laten we gaan kijken. Waar is m'n pet? Broeders,
laat ons gaan kijken. Ik ben er zeker van, dat ons badhuis
in de asch ligt."
Ze gingen naar buiten om te zien wat er van hun badhuis
overgebleven was, en vonden slechts beroete steenen en
rookende aarden wallen. Met van woede vertrokken gezichten
staarden de broeders een tijdlang naar den puinhoop en
keerden in huis terug. Juhani nam een paar ijzeren deur-
hengsels op, die hij op tafel neersmeet.
82

„Ja, nu heeft Jukola geen badhuis meer."
„En een hoeve zonder badhuis is geen hoeve, heb je gezegd,"
kwam Eero.
„Timo heeft veel te hard gestookt. De goede oude oven
en de zwart berookte spanten en binten, die het dak droegen
en de wanden schraagden, binnen welker beschutting wij
allen geboren zijn, gingen in vlammen op. Timo heeft
onverantwoordelijk gestookt, dat zeg ik."
„Op jouw bevel, op jouw bevel, dat weet je zelf."
„Daar heb ik maling aan; maar dat we nu zonder badhuis
zitten, dat is een schande. Je wordt er niet beter van wanneer
je moet bouwen."
„Ja, het is een beroerde geschiedenis," vond ook Aapo.
„Maar ons badhuis was oud en bouwvallig, vol gaten en
scheuren in de hoeken, en je hebt zelf gisteren het besluit
genomen, binnenkort een nieuw te bouwen."
„Wel was het oud, de spanten en binten waren door en door
verrot. Maar het zou het nog wel een paar jaar hebben
uitgehouden. De hoeve heeft geen krachten en tijd te verlie-
zen met het bouwen van een nieuw badhuis; de akkers, we
moeten in de eerste plaats de akkers bewerken."
„Hm, daar zal het wel net zoo mee gaan als met de groote
Aaroniitty-weide van dezen zomer, waar we het malsche
gras hebben laten verdorren zonder ook maar één keer de
zeis in de handen te nemen," spotte Tuomas. „Maar —
zooals je wilt! lederen keer dat ik je aan de weide herinnerde,
kreeg ik ten antwoord: ,Dat heeft niet zoo'n haast. Je hoort
het gras groeien'! "
„Wat heb je eraan, oude koeien uit de sloot te halen? Je zult
zien dat Aaroniitty het volgend jaar dubbel draagt. —
Maar wie komt daar aan over den akker?"
„De deurwaarder Makela. Wat zou die moeten?"
„O o, nou hebben we de poppen aan het dansen. Hij komt
in naam van de Kroon, vanwege die verdomde vechtpartij.
O o!"
„Bedaar, Juhani; bij de laatste vechtpartij hebben we de
wet op onze hand. Wat de eerste betreft, dat moeten we
maar es afwachten. Laat mij maar het woord doen!"
„Maar ik, de oudste van ons broeders, heb ook het recht
te zeggen wat ik wil, het gaat ons allemaal aan."
83

„Wees voorzichtig, dat je je niet verspreekt/'
„Komt terecht."
Makela, die een vriendelijk, weldenkend deurwaarder
was, trad het woonvertrek binnen. Hij had echter een
heel andere boodschap dan de broeders verwachtten.
„Goedendag!"
„Ook goedendag."
„Wat is hier gebeurd? Wat zien jullie er uit! Wat mankeert
er aan, jongens? Bont en blauw, met lappen om het hoofd.
Foei, foei, zulke vechtersbazen!"
„De hond likt z'n wonden, en de wolf zorgt voor zichzelf;
komt U daarvoor hier, Makela?"
„Nee Juhani, daar wist ik niets van. Maar dat jullie broeders
mekaar zóó toetakelt! Schaam je!"
„U vergist je, Makela. We gaan als engelen met elkaar om,
dit is het werk van de buurjongens."
„Van wie?"
„Van onze lieve buren. Maar mag ik vragen waarvoor
U hier gekomen bent?"
„Om zeer ernstige redenen. Jongens, jongens, het gaat
verkeerd met jullie. Je gaat den dag van je ondergang
tegemoet."
„Wat voor een dag?"
„Een dag der schande."
„En wanneer zal die dag aanbreken?"
„Ik heb van den prost strenge orders gekregen, jullie
aanstaanden Zondag naar de kerk te begeleiden."
„Waarom moeten wij daar komen?"
„Om jullie aan den schandpaal te binden, als je het weten
wilt."
„Waarom?"
„Om velerlei redenen. Wildemannen, woestelingen, die het
venster van den koster stukgeslagen hebben en weggeloopen
zijn."
„De koster heeft ons geslagen en mishandeld."
„Maar wat heeft de prost jullie gedaan, Juhani?"
„Niets niemendal, Makela."
„En toch hebben jullie hem bespot en te schande gemaakt
84

tegenover dat kletswijf van een Igle-Kajsa. Met dat god-
vergeten Rajarnaki-regiment gaven jullie de meest be-
leedigende, schandalige groeten mee aan een hoogstaand
man, den zieleherder der gemeente. Schandelijke woorden.
Dat is een openlijk beleediging, een ongehoorde onbe-
schaamdheid."
„Dat is wel waar, maar dat moet men bewijzen," zei Kakki-
nens Jaako, „maar dat zeg ik niet."
„Maar nu weten jullie dat onze prost jullie streng wil
straffen. Nu kent hij geen barmhartigheid, geen medelijden
meer."
„Ga zitten, Makela, dan moeten wij de zaak eens rustig
bepraten," noodde Aapo. „De kwestie is deze: Kan de prost
ons aan den schandpaal binden om de kletspraatjes van
Rajamaki-Kajsa? Zeer zeker niet. Haar woorden moeten
wettig bewezen worden en ook, dat wij de eer van den prost
gekrenkt hebben."
„Maar een andere kwestie — die van het leeren lezen —
geeft hem in ieder geval aan de hand van de kerkelijke
wet het volste recht jullie te straffen; en die straf zal hij
ongetwijfeld in zijn verontwaardiging toepassen."
„In zake het lezen is Godes wet op onzen kant en is de
wrake aan Hem. En dit doet alle pogingen in die richting
te niet. God heeft ons zulk een zwak begrip meegegeven
bij onze geboorte, dat wij onmogelijk kunnen leeren lezen.
Wat kunnen wij daaraan doen, Makela? Al te ongelijk
worden de gaven van den geest verdeeld!"
„Jullie verbeeldt je, dat je zoo langzaam van begrip bent.
Vlijt en dagelijksche oefening overwinnen ten slotte alles.
Jullie vader was een van de menschen hier in de streek, die
best kon lezen,"
„Maar onze moeder kende geen enkele letter. En toch
was zij een goede Christin," wierp Aapo tegen.
„Die haar zonen godvruchtig opvoedde," kwam Juhani.
„God hebbe haar ziel."
„Probeerde zij niet met anderer hulp daarin verbetering te
brengen?"
„Zeker, ze heeft haar best gedaan. Ze probeerde het met
Tallbackamor, maar die booze vrouw gaf ons slaag, zoodat
haar woning in onze oogen al gauw veranderde in een af-
85

grijzelijk spookhol. En ten laatste gingen we er niet meer
heen, al ranselden ze ons ook nog zoo."
„Toen waren jullie onverstandige kinderen/' meende
Makela, „maar nu zijn jullie volwassen mannen; en een
gezonde, verstandige man kan alles, wat hij wiL Daarom
moeten jullie den prost en de heele wereld toonen, wat
jullie kunt! Dat jij, Aapo, niet anders gehandeld hebt,
—jij met je scherpe verstand, terwijl je bovendien veel weet,
— dat begrijp ik niet."
„Wat ik weet, is al te weinig, Makela. — Zeker — ik weet
wel zoo het een en ander. — Onze blinde oom, die nu
dood is, heeft ons van alles geleerd. Hij vertelde ons uit
den Bijbel, en van zijn zeereizen, en van de schepping
der wereld, en wij luisterden altijd met groote belangstelling
naar hem."
„Wanneer de oude vertelde, spitsten we onze ooren als
hazen," viel Juhani in; „we hingen aan z'n lippen als hij
over Mozes en de kinderen Israels sprak, over het boek
Koningen en de wonderen in het boek Openbaringen.
,En het gedruisch hunner vleugelen was als een gedruisch
der wagenen, wanneer vele paarden naar den strijd loopen.'
Heer in den hemel! Wij hebben gehoord van vele wonderen
en van vele zaken. En wij zijn geen wilde heidenen zooals
de menschen denken."
„Maar jullie moeten met het a-b-c-boek beginnen, wanneer
jullie werkelijk deel wilt uitmaken van een christelijke ge-
meenschap."
„Makela," zei Aapo, „U ziet daar op de bank zeven a-b-c-
boeken liggen, die we in Tavastehus gekocht hebben; dat
bewijst hoe we ernstig hebben getracht, ons de noodige
kennis eigen te maken. De prost moet nog een beetje geduld
met ons hebben. Ik hoop en geloof dat alles nog niet verloren
is."
„Als hij geduld met ons heeft, zal ik hem zijn tiende dubbel
en dwars betalen," beloofde Juhani, „en het zal hem niet
aan gevogelte ontbreken, dat wil zeggen, in den tijd dat de
jacht geopend is."
„Ik vrees dat smeekbeden en schoone beloften hier niet
zullen helpen, wanneer ik bedenk hoe driftig hij was en hoe
woedend hij zich over jullie maakte."
86

„Wat wil hij ons dan eigenlijk doen? En wat bent U van
plan? Goed! Kom hier met zeventig man als je wilt, bloed
zal er vloeien wanneer dat noodig is."
«Vertel me liever hoe jullie van plan bent het a-b-c te
leeren en den catechismus, dat is de voornaamste eisch
van den prost."
„We sullen zien Tallbackamor of haar dochter Vendia
te bewegen, ons te helpen. Ze kunnen allebei goed lezen
en zijn heel knap."
„Best, ik zal den prost op de hoogte brengen van jullie
goede voornemens, maar ik raad jullie in je eigen belang
aan, naar hem toe te gaan en hem vergiffenis te vragen
voor jullie onbeschaamd gedrag."
„Daar moeten we nog eens over denken."
„Doe zooals ik je zeg, Juhani, en bedenk: Als hij niet
merkt dat jullie inderdaad ernstig je best doet, dan zitten
jullie op een goeien dag in de kerk te kijk aan den schand-
paal, dat beloof ik je. En nu, goeiendag."
„Goeiendag, goeiendag!"
„Ben je werkelijk van plan, Tallbackamor of haar dochter
te vragen, ons les te geven, Juhani?" vroeg Tuomas. „Beloof
je in ernst, je hoofd te buigen en je te vernederen voor
den prost?"
„Daar meende ik geen woord van. Ik heb het maar gezegd
om tijd te winnen. Tallbackamor en Vendia zouden wel de
laatsten zijn, om bij aan te kloppen. Wat zouden die zich
vroolijk maken over ons! Wat zouden de Toukola-ellende-
lingen zich den buik vasthouden van het lachen! Jullie hebt
gehoord, dat ze ons dreigen met den schandpaal — duizend
duivelen, duizend duivelen in de heete hel! Heeft een mensch
dan niet het recht in vrede op eigen grond te leven zooals
hij zelf wil, wanneer hij daar niemand mee te kort doet?
Wie kan hem dat beletten? Ik zeg nog eens: De geestelijken
en de ambtenaren met hun boeken en hun protocollen zijn
de vijanden van den mensch, — Ach, het leven is een
hel! De eene klap na de andere treft ons, de slechtheid van
de menschen slaat ons terneer. Je zou met je hoofd tegen
8?

den muur loopen. Vervloekt nog an toe. Vendia liet ons
een blauwtje loopen, ze hebben een gemeen spotlied op ons
gemaakt, de koster behandelde ons of we de baarlijke duivel
in eigen persoon waren, de Toukola-jongens hebben op ons
losgeranseld of we graan waren, dat gedorscht moest
worden. Als 'kerstbokken hebben we er van langs gekregen.
En als kerstbokken loopen we rond, eenoogig, met lappen
om onze hoofden. En wat nu? Onze hoeve bezit niet langer
een badhuis, de eenige vreugde van den arme, een eigen
badhuis met di,chte wolken heete damp! Daar liggen de
rookende, smeulende puinhoopen van ons dierbaar badhuis
— en het ergste wacht ons nog! In het kerkportaal grijnst
ons de schandpaal tegen met zijn tien gaten. Heer in den
hemel! Als zooveel tegenslag er ons niet toe brengt, onszelf
de keel af te snijden, dan is dat een wonder. Alle duivelen
van de hel!"
„Je vergist je, er zijn niet tien gaten in den schandpaal,"
kwam Eero.
..Hoeveel dan?"
„Hoeveel sterren heeft de Groote Beer, hoeveel zonen heeft
Jukola?"
„Zeven zonen! Dus zeven gaten en zeven hoofden! Des
te erger. Zeven gaten, des te erger! Zie hoe de menschen
en het noodlot tegen ons samenspannen. Zeven gaten
zoo groot als de ronde opening in den molensteen, welk
een bespotting van het lot! Goed,laat het leven ons met zijn
hoon en zijn spot verwonden, we zullen onze bez erde ziel
verharden tot staal! Laten de menschen als slangen hun gif
van alle kanten over ons uitspuwen, laat er van den hemel
louter galop ons neerregenen! Met gesloten oogen en opeen-
geklemde lippen zullen we, blazend als woeste stieren, voor-
waarts stormen. En als ze ons ten slotte met de macht van
de kroon aan den schandpaal zouden ketenen, dan zal
althans ik daar zitten met een hart, jubelend van vreugde."
..Waarom van vreugde?"
„Aapo, mijn broeder, je begrijpt niet welk een troost de
haat ons biedt. De haat, die ons vervullen zal, doet ons
de schande vergeten. Het is hun bedoeling, ons schrik

aan te jagen» Doch die gedachte verlaagt den prost in mijn
oogen. Ze zal voor mijn hart zijn als honingdauw. Maar
ik zou geen mes gebruiken of geen buks, gelijk de Kareliërs
in hun tijd deden —nee, met mijn nagels en tanden scheurde
ik gelijk een wolf zijn strot open. Ik zou hem in stukken
trekken, in duizend stukken, ik zou er me, zalig in mijn
haat, aan te goed doen. Dat zou ik doen, al had ik tien
levens, en zou ik in ieder leven tien jaar lang gemarteld
worden in een ton met spijkers. Niets kan opwegen tegen
den heerlijken roes van den haat!"
„Mijn arme broeder. Je doet je eigen ziel en gemoed geweld
aan. Koel de brandende smart van je hart met het koude
water uit de klare beek van het geduld, die langzaam en
bochtig voortglijdt tusschen het vlakke akkerland," trachtte
Aapo hem te kalmeeren.
„Je heele gestalte is zwart, zwart als de nacht, je stekende
oogen rollen bloedbeloopen door je hoofd, spaar jezelf,"
vermaande Simeon.
„Zeker zullen we ons wreken wanneer ze ons te schande
zetten, maar laten we er voorloopig kalm onder blijven, nog
is niet alles verloren."
„Van één van de uiterste randen der wereld straalt een
dag van vrede ons tegen. Ilvesjarvi, ginds onder Impivaara's
klippen, is de haven, waarheen we in den storm zeilen. Nu
heb ik mijn besluit genomen."
„Dat deed ik al vroeger," meende Lauri.
„Ik volg jullie tot in de diepste holen van den Impivaara,"
kwam Eero geestdriftig. „Waar de oude bergtroll pek kookt,
zooals ze zeggen, met op het hoofd een helm van honderd
schapenhuiden."
„We gaan er met z'n allen heen," vond Tuomas.
„Ja, daar gaan we heen en bouwen er een nieuwe wereld»"
„Zou de wet ons niet ook daar vinden?" opperde Aapo be-
dachtzaam.
„Het bosch beschermt zijn kinderen, eerst daar staan we
op eigen grond. En nog dieper zullen we ons ingraven in
het ingewand der aarde, als mollen met knipperende oogen.
En als ze er plezier in scheppen, ons verder te vervolgen,
89

dan sullen ze spoedig ondervinden wat het zeggen wil,
het zeven beren in hun hol lastig te maken. En nu naar
den schaapsleerlooier, om een schriftelijk contract op te
stellen, — voor tien jaar geven we onze hoeve in andere
handen over."
„Broeders, ook ik verlang naar een plaats van rust; dat wij
ons en nieuw tehuis mogen scheppen en dat God ons een
nieuw hart moge geven in den schoot van het woud!"
„Juist, Simeon. Zijn we het allen eens?"
„Tïmo, wat zeg jij?" vroeg Aapo.
„Ik ga, waar de wind me voert."
„Jullie gaan! Kan ik dan achter blijven als een eenzame
den op Jukola's erf? Ach, de wortelen van mijn heele bestaan
zijn al te sterk saamvergroeid met jullie. Laat ons gaan
en laat ons het beste hopen. Ik kom mee."
„Goed, en nu naar den leerlooier, allemaal, om een schrifte-
lijk contract op te maken. Eensgezind!"
In gesloten troep begaven ze zich op weg naar den schaaps-
leerlooier. Ze verhuurden hem de hoeve voor den tijd van
tien jaar, op de volgende voorwaarden:
De leerlooier bezit en gebruikt de hofstede gedurende
tien jaar, de eerste drie jaren zonder huur te betalen. Daarna
staat hij jaarlijks zeven ton rogge af, hij is verplicht een nieuw
badhuis te bouwen vóór de huurtijd verstreken is. De broe-
ders hebben het recht, vrij en overal in Jukola's bosschen te
jagen op alle wild, dat bij de wet veroorloofd is. Op de noor-
delijke gronden der bezitting, in den omtrek van den Impi-
vaara, hebben de broeders het recht, geheel te doen wat
ze zelf willen, zoowel wat den grond betreft als het bosch.
Met Allerheiligen aanvaardt de leerlooier de hoeve, doch
de broeders hebben het recht, indien zij dit wenschen,
gedurende den eerstkomenden winter in hun ouderlijk huis
te wonen. — Dit waren de belangrijkste punten.
November brak aan en de schaapsleerlooier stond met
zijn inboedel op het erf van Jukola en nam de boerderij
over. Maar om aan den prost en diens handlangers te
ontkomen, verbleven de broeders dien winter grootendeels
90

in het bosch. Ze trokken rond op ski's en overnachtten
in de hut op de Impivaara-vlakte. De werkelijke, groote
verhuizing met paard en ander noodzakelijk gerei had
nog niet plaats gevonden. Die was vastgesteld tegen den
zomer. Eerst troffen ze de noodige voorbereidselen tot
het bouwen van hun nieuwe woning. Ze kapten boom-
stammen, die ze te drogen legden, en verzamelden onderaan
den steilen berg steenen voor de fundeering. Zoo ging de
winter voorbij en de broeders kregen geen enkel bevel
van den prost om te verschijnen. Ze hoorden niets. Dacht
hij, dat ze hun leven verbeteren zouden, of had hij hen
aan hun lot overgelaten?
9r

VIJFDE HOOFDSTUK.
Het voorjaar was gekomen/ de sneeuwmassa's waren ge-
smolten. De wind was zoel, een teergroen waas bedekte
de aarde, de berken liepen uit. — De broeders zijn nu
bezig van Jukola naar Impivaara te verhuizen. Langs den
bochtigen, steenigen weg trekken zij voort, de buks op
den schouder, den knapzak, waarin ze hun jachtgerei ber-
gen, op den rug. Juhani gaat voorop, en naast hem loopen
Jukola's groote, kwade honden, Killi en Kiiski. Daarachter
komt Valko, het witte, eenoogige paard van de broeders,
door Timo bij den teugel geleid; de anderen volgen den
wagen en helpen den ouden hengst over de zwaarste ge-
deelten van den weg heen. Heelemaal achteraan komt
Eero, met in zijn armen Jukola's haan, waarvan de broeders
niet hebben willen scheiden, maar dien ze als een verkondiger
van den ochtendstond meevoeren naar de verlaten vlakten
van den Impivaara. Op de kar staat een kist, waarin wolven-
en vossenklemmen en verder een ijzeren pot met twee eiken-
houten kommen, een grooten soeplepel en zeven kleinere
houten lepels, benevens hetgeen verder onmisbaar is bij
het koken. Op de pot ligt een grove zak, vol erwten, en
daarop, in een kleineren zak, spartelt en miauwt Jukola's
oude kat, —Zoo verlieten dê broeders hun ouderlijk tehuis.
Zwijgend en bedroefd trokken ze voort langs den oneffen
boschweg. De hemel was helder en blauw, het weer stil;
de zonneschijf daalde reeds in het Westen achter de bergen.
„De mensch is als een varensgezel op de stormachtige
levenszee," kwam Juhani. „Nu zeilen ook wij weg van onzen
dierbaren huiselijken haard, het woeste woud door op ons
vierwielig vaartuig naar het steile, rotsige eiland van Impi-
vaara. Ach!"
„Het scheelt niet veel of ook ik moet me de tranen uit
de oogen wisschen," klaagde Timo.
„Dat verwondert me niet, broeder, nadat ik mijn eigen hart
heb gepeild. Maar wat helpt dat in deze wereld! Het
gemoed van den man moet hard zijn als de witte rolsteen.
92

Tot zwerven is de mensch geboren. Hij heeft hier geen
rustplaats."
„Een tijdlang verblijft de mensch hier op aarde, werkt
en zwoegt, zwoegt en werkt, tot hij ten laatste ineenzakt
en zijn einde vindt gelijk een rat in de val."
„Juist zoo, Timo."
„En als dat nog maar alles was, maar dan begint het eerst!"
„Je bedoelt, dat we rekenschap zullen moeten afleggen van
onze daden, Simeon? Dat is waar."
„Dan zullen we, zonder eenige valschheid of draaierij,
moeten zeggen: Heere, hier ben ik, zie mijne verantwoor-
ding."
„Ja Timo, de mensch moest altijd denken aan het einde;
maar hij is verhard in de zonde,"
„Verhard, verhard; ja, dat moet ik toegeven," kwam Ju-
hani. „Maar we zijn nu eenmaal allemaal zoo, God erbarmè
zich onzer. Laten we van nu af, wanneer we ons eenmaal
gevestigd hebben en een warm, vredig huis hebben ge-
bouwd, in ernst probeeren te leven, zooals het vrome
mannen betaamt. Broeders, laat ons een vast verbond
sluiten en ons, daarginds in ons nestje, eendrachtig te
weer stellen tegen de verleidingen der zonde, tegen alle
haat, strijd en vervolging. Weg met vervolging, weg met
haat en hoogmoed!"
„En pochérij."
„En pochérij, ja Eero."
„En mooie, zondige kleeren."
„En mooie, zondige kleeren."
„En schokkende kerkwagens en alle kerkelijke praal en
pracht en toebehoorên."
„Wat? Wat zeg je?"
„Hij steekt er weer den gek mee," nijdaste Simeon.
„Dat merk ik. Pas op, dat ik je niet in je nekvel neem,
als ik me tenminste iets zou aantrekken van dat geklets
van zoo'n snertjong als jij, maar dan zou ik geen man
zijn. Maar —hoe heb jij dien haan vast, kwaje aap? Waarom
gaat dat arme beest zoo te keer?"
„Ik tilde alleen z'n vleugel een beetje op, die zoo slap
neerhangt."
„Ik zal jou optillen, wacht maar! Pas maar op, dat ik je
93

niet bij je iurven neem. Ik zeg je, het is de beste haan
in onze heele parochie, geenéén doet zoo goed z'n plicht.
Den eersten keer kraait ie om twee uur, voor de tweede
maal om vier. Dat is de beste tijd om op te staan. We zullen
hier in de wildernis veel plezier van dien haan hebben, —
en van onze poes, daar boven op den wagen. O, arme Matti,
arme kleine Matti! Je schudt zoo heen en weer en kijkt
zoo angstig uit je zak en miauwt zoo droevig. Au au, arme
ouwe stumper, ondeugd! Je oogen zijn al zoo dof en je
gemauw klinkt zoo klagelijk, doch misschien knap je wel
weer op als je de dikke vette veldmuizen ziet. Ik hoop
het. Maar met jullie, Killi en Kiiski heb ik het meeste
medelijden. Jullie zijn, evenals wij, geboren en getogen op
Jukola, als waren jullie onze eigen broeders. Wat zien
jullie me aan, met brandende oogen! Het is waar, Killi, het
is waar, Kiiski, m'n jongen, het is waar! En jullie kwispelen
Zoo blij met je staart! O, arme, beklagenswaardige schep-
selen, ik moet weenen, weenen!"
„Vergeet den raad niet, dien je mij daarnet zelf hebt ge-
geven," kwam Timo. „Verhard je hart, verhard je hart!"
„Ik kan niet, wanneer ik moet heengaan van mijn dierbaar
geboortehuis."
„Ja, deze dag valt ons allen zwaar," erkende Tuomas.
„Maar in Impivaara zullen we spoedig een ander tehuis
hebben, dat ons misschien gauw even dierbaar zal zijn!"
„Wat zeg je, broeder? Noch in den hemel, noch op aarde
is er een plaats, die wij zoozeer beminnen als de plek, waar
we geboren en opgegroeid zijn, als de akkers, waar we als
kleine kinderen rondkropen."
„Zeker drukt ons het afscheid van ons ouderlijk huis
zwaar, zooals het eigen boschje den jongen haasjes lief is."
„Hoe drukte een hazemoeder zich vroeger uit, wanneer ze
voelde dat ze weer drachtig was en het kleine haasje plaats
moest maken, omdat nieuw grut verwacht werd?"
„Scheer je weg, jongetje. En vergeet nooit wat ik je geleerd
heb: Leer los te komen uit iederen strik, denk er aan dat
iedere val een gevaar is."
„Juist. En het jong rent weg over het moeras, rent weg
met de gekloofde lip, droevig glimlachend. Zoo verlaat
94

men huis en haard bij het weemoedige schijnsel der
avondzon."
„Zoo ging het met het haasje."
„Goed, Eero, goed — zoo trok het haasje weg van het
ouderlijke leger. Zoo trekken ook wij weg. Vaarwel, mijn
tehuis — ik zou je drempel, je mesthoop willen kussen
nu!"
„Zoo is het, broeder," zuchtte Aapo.
„Spoedig zullen we aan den arbeid gaan, veel en moei-
zaam werk wacht ons. Spoedig zullen de bijlslagen weer-
klinken, zullen de stammen ter aarde storten, — spoedig
zal zich op de Impivaara-vlakte een statig huis verheffen
midden in het diepe woud."
Zoo spraken de broeders, terwijl ze de sombere woestenij
doortrokken. Langzamerhand steeg de bodem, de weg kron-
kelde in vele bochten omhoog naar een met machtige hoo-
rnen begroeide hoogvlakte, die Teerimaki genoemd wordt.
Hier en daar zagen ze met mos begroeide rotsblokken, reus-
achtige heuvels gelijkend, waar omheen diep in de aarde
gewortelde dennen hun breede kruinen bogen voor den
wind. De wagen schokte voort over den ongelijken weg en
de oude Valko had het niet gemakkelijk. Maar de broeders
deden wat ze konden om hun eenoogig rij- en trekdier den
last te verlichten. Eindelijk bereikten ze den top, en terwijl
ze uitzagen over de vlakte, lieten ze Valko rusten. In de
verte ontwaarden ze dorpen, velden, akkers en blauwende
meren en in het Westen, tusschcn het hout, den hoogen
toren van de kerk. Maar tegen de hellingen in het Zuiden
lag Jukola als het verloren geluksland, — en wederom
vervulden weemoedige gedachten hen. Ten slotte wendden
Ze den blik naar het Noorden; daar zagen ze den hoogen
Impivaara, met zijn steile wanden, duistere ravijnen en
spelonken en door den storm geteisterde dennen tegen de
zwarte rots. Maar aan den voet van den berg, op de plaats
waar ze zouden wonen, ontdekten ze een vriendelijk nooden-
de open vlek vol boomstompen en daar beneden de dicht-
begroeide laagvlakte, die hun de mooie, rechte stammen
zou leveren voor hun huis. Verderop tusschen de dennen
zagen ze het blanke, kristalklare meer Ilvesjarvi, terwijl aan
95

de Noordwestelijke helling van den Impivaara de onder-
gaande zon den hemel in gloed zette. En de heerlijke vonk
der hoop lichtte in hun oogen, ze schepten nieuwen moed
en haalden diep adem.
Ze vervolgden hun tocht naar hun nieuwe tehuis, al vlugger
en vlugger ging het. Sterk glooide de grond, ze liepen
over de heide te midden der fier oprijzende stammen, terwijl
aan hun voeten afwisselend heide, gele braambessen 1 )
en verdord gras den armelijken bodem bedekten. Eindelijk
kwamen ze aan een zandigen weg, die van de hoeve Viertola
naar de kerk leidde. Dien staken ze over en volgden daarop
hun eigen boschpad, dat langs den rug van den berg voerde.
„Hier is de plaats, waar de slangen hun rechtspraak hiel-
den," vertelde Aapo, terwijl ze langs de helling afdaalden
naar de verlaten Sompio-moerassen. >.De koning, de zeld-
zame witte slang met de buitengewoon kostbare kroon op
den kop, trad als rechter op. Maar een moedig ruiter ont-
roofde hem de kroon, zooals de sage meldt:
Er was eens een ruiter, die den slangenkoning zag met de
schitterende kroon op het hoofd. Hij reed op hem toe, pikte
met de punt van zijn zwaard de kroon van des konings
hoofd, gaf zijn paard de sporen en reed als een wervelwind
weg met zijn kostbaren buit. Maar de slangen bedachten
Zich niet lang. Haastig begonnen zij de achtervolging
van den brutalen roover, schoten naar voren en rolden
zich op tot een wiel. In duizenden wentelingen stoven
Ze den ruiter achterna, als hoepels waar kinderen mee spelen.
Spoedig hadden ze hem ingehaald en wielden in grooteh
getale rond de pooten van het paard, rekten zich en gleden
omhoog tegen de zijden van het rijdier. De ruiter ver-
keerde in groot gevaar. In zijn wanhoop wierp hij zijn
hoed naar hen. Woedend scheurden ze den hoed aan flar-
den en verslonden de stukken. Maar lang hielp dit niet. Dra
wentelden de slangen opnieuw in zijn spoor, zoodat het
Zand hoog opwolkte. Al dieper drong de ruiter de sporen
in de zijden van het snuivende paard, in stroomen liep het
bloed neer bij de deerlijk verwonde, van zweet druipende
*) Een typisch Skandinavisch gewas.
96

flanken, het schuim stond het dier op de lippen. De ruiter
vluchtte het bosch in. Doch dat was voor zijn vijanden
geen beletsel. Nu kwam er een rivier op zijn pad. In wilden
ren doorkliefde hij den kolkenden stroom, veilig bracht de
hengst hem naar den overkant. Maar ook de slangen be-
reikten den oever der rivier. Met het geweld van een wa-
terval stortten ze zich in de golven. Snel als de stormwind
zwommen zij naar de overzijde, hoog spatte het schuim op.
De man reed verder, radeloos, achtervolgd door de woest
rondwielende ondieren. Daar zag hij op een afstand een
brandend veld. Hij joeg zijn paard het vuur in, wikkelde
zich in zijn mantel, die doornat was van het water en sprong
met zijn ros in de vlammenzee. Ook de slangen aarzelden
geen oogenblik. Nu reed hij gelijk een hemelsche ruiter,
die door gouden wolken de heerlijkheid tegenijlt. Opnieuw
gaf hij zijn paard de sporen, hij dreef het staal diep in de
sidderende flanken en weer vloog het dier vooruit.Ten slotte
viel het edele strijdros steunend neer en blies den laatsten
adem uit. De man echter stond veilig in de klare, koele
lucht, bevrijd van zijn gruwelijke achtervolgers. Het vuur
had de niet te tellen slangen verteerd. Juichend stond daar
de held, met stralende oogen, den wonderschoonen schat
in de handen.
Dat was de sage van de kroon van den witten slang op den
Teerimaki-berg."
„Een prachtige sage," zuchtte Juhani voldaan. „En een
nog prachtiger kerel, die den slang z'n kroon afnam en deze
als zijn eigendom behield. Een geweldig man!"
„Weinigen zien den witten slang," merkte Tuomasop; „maar
wie hem ziet, wordt volgens de ouden ongelooflijk wijs."
„Er wordt ook gezegd dat hij, die in de lente, nog vóór
de koekoek roept, een brilslang vangt, ze kookt en het vleesch
opeet, de taal der raven zal verstaan, waardoor hij te weten
komt wat zal gaan gebeuren."
„Ja, maar ook wordt gezegd dat wie in het voorjaar een
brilslang vangt, nadat de koekoek geroepen heeft, en dan
verder alles net zoo doet, dat die ook de taal der raven
zal verstaan, waardoor hij zal weten wat hem vroeger
overkomen is."
7-12349
97

„Eero, wat praat je toch dom. Dat weet immers iedereen,
ook zonder dat hij slangenvleesch heeft gegeten. Nu bewijs
je dan toch wel dat je, wat je verstand aangaat, zoo achterlijk
bent als het achtereind van een koe. ,Hij zal weten, wat hem
vroeger overkomen is!' Is dat een gedachte, die voortkomt
uit de hersenen van een man? Foei, foei!"
„Maak je niet kwaad, Juhani," kwam Aapo. ..Of hij praat
onzin, óf hij probeert grappig te zijn. Laat hem z'n gang
gaan. Maar in ieder geval is het een merkwaardige vraag,
die hij hiermede opwerpt. Laten wij zijn woorden eens
overdenken; me dunkt, we kunnen daar veel uit leeren. Te
weten en te verstaan wat ons vroeger overkomen is, houdt
groote wijsheid in. Wanneer je nauwkeurig overweegt welke
van de handelingen, die je begaan hebt, goede vruchten
hebben afgeworpen en welke slechte, en wanneer je daarnaar
je leven inricht, dan ben je een wijs man. En ik geloof dat,
indien de oogen ons eerder waren opengegaan, wij hier thans
niet als vluchtelingen behoefden voort te sluipen."
„Als wolvenjongen onder den blooten hemel. Maar gedane
zaken nemen geen keer."
„Zoo is het, Juhani," stemde Tuomas in. „Doch wat we
in Jukola verloren hebben, zullen we op den Impivaara
inhalen. — Hier broeders, kom hier, allemaal, grijp vast
den wagen, zoodat Valko het moeras overkomt. Aanpakken,
allemaal! De wielen zakken diep weg in den weeken
bodem."
Ze waren nu onderaan de helling gekomen, liepen het
open veld van Seunala-Jaakko over en stonden op het Som-
pio-moeras. Een dreigend, somber moeras was het, waar
tusschen de modderige poelen plukken mos met bosch-
bessen groeiden. Hier en daar stond een lage, kwijnende"
berk, die weemoedig het hoofd boog in den avondwind.
In het midden was het moeras smaller en daar was de
bodem vaster en droger, daar stonden dwergdennen en op
de mospollen groeide de blauw-groene gagel, die een
sterken geur verspreidde. Over deze smalle strook voerde
de vrijwel onbegaanbare weg naar den anderen kant van
het moeras, waar zwaar en donker dennenbosch tegen de
lucht afstak. De broeders liepen nu het moeras over, enkelen
naast Valko, duwend en trekkend en sjorrend. Met groote
98

moeite wisten ze den wagen eindelijk op vasteren grond
te krijgen. Heel best begaanbaar was het boschpad ook
niet, strompelend moesten ze hun weg zoeken over de
knoestige boomwortels. Maar al spoedig zagen ze in de
verte een open plek en eindelijk stonden ze dan op de
uitverkoren plaats onder den berg, welks wand door spe-
lonken en diepe ravijnen was ingevreten.
Hier had eenmaal de grootvader der broeders, een bekend
kolonist, geweldige stukken bosch afgebrand en er z'n kolen-
mijlers aangelegd. Hij had het land rondom den berg
ontgonnen, den zwarten bodem geploegd en geëgd, en ten
laatste een rijken oogst in zijn schuren kunnen bergen.
Nog stonden aan den rand van het open gedeelte de over-
blijfselen van de groote graanschuur. Het gedorschte koren
bracht hij rechtstreeks naar huis, maar het vervoer van het
stroo moest wachten tot er voldoende sneeuw lag. Wat
verder weg, op de grens van het open gedeelte en het
bosch, zagen ze den uitgediepten zwarten bodem voor den
reusachtigen kolenbrandersmijt; daar brandde hij zijn houts-
kool. Zoo had de boer van Jukola in lang vervlogen tijden
op menigen mooien zomerdag gewerkt en gezwoegd in het
zweet zijns aanschijns. De nachten bracht hij al wakend
door in de plaggenhut bij den mijier. Deze hut nu wilden
de broeders voorloopig betrekken.
Zoo ver het oog reikt is de bodem bedekt met boom-
stompen; in het Oosten, Zuiden en Westen staan de bosschen
en naar het Noorden wordt de einder bepaald door den
hoogen berg. Wanneer je echter den top beklimt, waarop
armzalige, door den wind geranselde boomen groeien, wacht
je een wijd vergezicht. Naar het Zuiden zie je recht
onder je de glooiende vlakte, daarachter het donkere dennen-
woud en nog verder weg de Sompio-moerassen; maar aan
den horizon verrijst het blauwende bergland van Teerimaki.
Naar het Noorden worden de bergen steeds minder hoog en
op de afloopende hoogvlakte, die in vroeger tijden eveneens
kaalgebrand is, staat een jong berkenbosch, van paden
doorsneden. Daar nestelt in de heide het korhoen en piepen
de wijfjes weemoedig. Naar het Oosten ligt een vlakke, met
dennen begroeide bergrug, terwijl in het Westen het rots-
achtige terrein sterk geaccidenteerd is, met hier en daar op
99

de met mos bedekte hoogten een lage, maar zware oude
den. Daarachter glinstert klaar en helder de vischrijke
Ilvesjarvi. Zoo ver je zien kunt is er nauwelijks iets anders
dan bosch. Aan alle zijden omringt je de met een blauwig
waas overtogen wildernis. In het Noordoosten valt vaag
de Viertola-hoeve te onderscheiden, en aan den westelijken
einder verrijst de flauwe schim van den kerktoren.
Zoo was de streek, waar de broeders zich gingen vestigen.
Dien avond hadden ze hun leger opgeslagen in de nabijheid
van de kolenbrandershut. Ze hadden den vermoeiden Valko
uitgespannen en lieten het dier vrij grazen, met om den
hals een bel. Van boomstronken en dorre takken maakten
ze een flink vuur, waarin Simeon forellen braadde, knollen
en schapenvleesch. De anderen pakten den wagen leeg
en brachten alles op z'n plaats. Toen dit gedaan was, zetten
de broeders zich rondom het vuur om hun eersten maaltijd
in hun nieuwe rijk te nuttigen. De zon was ondergegaan
en een vale schemering spreidde zich over de vlakte.
„Nu gebruiken wij dus ons eerste maal hier in ons nieuwe
land; moge dit land ons geluk brengen en God dezen en al
onze verdere maaltijden zegenen," sprak Simeon ernstig.
.Ja, veel geluk; voorspoed en geluk bij al onze onder-
nemingen," stemde Juhani in.
„Ik heb een gewichtig voorstel te doen," kwam Aapo.
„Zeg op!"
„Een lichaam zonder hoofd, dat gaat niet, zeg ik."
„Nee, dat botst tegen den muur als een kip zonder kop."
„Nee, en ook al zijn de kippen hun kop niet kwijt, dan
nog tuimelen ze van links naar rechts, van voren naar
achteren, wanneer ze hun verstand verloren hebben. Dat
overkomt den kippen van Tallbackamor nogal eens. En
dan beweert de ouwe heks, dat er tooverpijlen door de
lucht suizen."
„Vooruit, broer Aapo, zegt wat je op het hart hebt."
„Ik heb zoo gedacht: Wanneer we iets bereiken willen,
moet een onzer altijd als voorman optreden, leiding geven
bij de voorbereidingen en het werk ên in geval van oneenig-
heid beslissen. Kortom: terwille van de orde moet een onzer
de macht hebben te bevelen."
ioo

„Ik ben de oudste," viel Juhani heftig in»
„Jij bent de voorste en eerste in de rij van ons broeders,
moge je de rechten van den eerste hebben,"
„Ja, ik ben de eerste, en ik zal weten, hoe gehoorzaamheid
van jullie te eischen. Als jullie nu maar wilt gehoorzamen!"
„Dat is billijk," meende Aapo. „Maar in elk geval moeten
we ieders oordeel in kwesties van gemeenschappelijk
belang overwegen."
„Vooral naar jouw raad zal ik graag luisteren," betuigde
Juhani. „Maar ik ben de eerste!"
„Ja zeker. Maar welke straf zullen we vaststellen voor
hem, die weerspannig is en voortdurend moeilijkheden
maakt?"
„Ik sluit hem in dat hol daarginds en stapel een hoop
steenen van tien pond en zwaarder voor den ingang op.
Daar kan hij dan een of twee etmalen zitten, naar gelang
van zijn misdrijf. Ja ja, daar moet hij dan maar met zijn
duimen draaien en zich voorbereiden op een beter leven."
„Daar ben ik het niet mee eens," protesteerde Lauri.
„Ik evenmin," viel Tuomas hem bij.
„Ben ik soms een everzwijn, dat in bergholen woont? Ik
denk er niet aan," stoof Timo op.
„Jullie maakt je schuldig aan muiterij."
„Die paragraaf deugt niet, Juhani," vond Tuomas.
„Ik ben geen wild zwijn en geen das," hield Timo vol.
„Gedraag je dan behoorlijk en maak mijn toorn niet gaan-
de."
„Maar ik ben geen wild zwijn en geen wolf. Hei hei! Zelfs
geen beer of geen rat! Heb je gehoord wat Kaakoïa-Judas
zei "
„Mag ik eens wat zeggen?" kwam Aapo,
„Graag. Wat wou je zeggen?"
„Dat ook ik het niet eens ben met de strafparagraaf, die
je voor ons wilt opstellen; ze lijkt me veel te streng en
te wreed."
„Zoo, dus jij bent het niet met me eens? Je bent het er
niet mee eens? Je bent het er werkelijk niet mee eens? Stel
dan een verstandiger strafbepaling voor, wanneer ik nooit
begrijp wat goed of verkeerd is."
„Dat heb ik niet gezegd."
IOI

„Stel jij dan een paragraaf voor, die iedereen naar het zin
is, jij, Jukola's profeet."
..Ik ben volstrekt geen profeet, maar zooiets.
..Kom op met je paragraaf!"
„Zooiets...."
„Je paragraaf, je paragraaf! Doe een voorstel voor de eenige
verstandige paragraaf."
„Je bent gek! Je schreeuwt als een mager varken. Waarom
schreeuw je zoo en zit je zoo met je hoofd te schudden?"
„Je paragraaf, zeg ik. Je spiksplinternieuwe, wijze para-
graaf! Kom op er mee, ik zal zwijgend naar je luisteren als
de haas naar de kwakende kikvorschen."
„Ik heb het me zoo gedacht: Wie niet wil luisteren naar
raad en naar bevelen, en wie voortdurend zich onwillig
betoont en tweedracht tusschen ons zaait, die wordt uit
onzen kring gestooten en weggejaagd."
„Ja, dat moet onze wet zijn," kwam Tuomas.
„Daar ben ik het mee eens," stemde Lauri in.
„Ik ook."
„Ja Timo, daar zijn we het allen mee eens," meende Si-
meon. „Allen."
„Hm!" gromde Juhani. „Dus dat is dan afgesproken, en
denk er om, wie van nu af lust heeft ruzie te maken, die
krijgt een trap onder z'n achterste en vliegt eruit. Wat zullen
we morgen gaan doen, jullie Morianen? Ik sal je wel lee-
ren."
„Onze oudste broeder is een beetje kwaad, maar laat dat
de vredige en opgewekte stemming van dezen avond niet
bederven," kwam Aapo sussend.
„Wat doen we morgen zoodra het licht wordt?"
„Natuurlijk moeten we eerst het huis bouwen," vond
Aapo.
„Dat klopt. Morgenochtend vroeg betrekken vier man,
gewapend met een bijl, ieder hun eigen hoek van het huis,
ik zelf, Tuomas, Simeon en Aapo. De anderen moeten ons
boomstammen brengen. En wanneer het woonhuis en een
kleine proviandschuur gereed zijn, moet iedereen haastig
op de jacht en op de vischvangst gaan. We moeten een flin-
ken wintervoorraad hebben. Denk er om."
102

Eindelijk was de maaltijd afgeloopen en legden de broeders
zich in de hut ter ruste. De Meinacht was nevelig maar
zacht. Uit het moeras klonk de heesche roep van een uil,
op den Ilvesjarvi snaterden de eenden, af en toe hoorden ze
het felle sissen van een beer. Verder heerschte er diepe
rust en vrede in de natuur. Doch in de hut wilde de God van
den slaap de oogleden der broeders niet beroeren met zijn
zachte vingertoppen. Zwijgend lagen ze naast elkander
en tobden over de veranderlijkheid van alle dingen.
„Ik geloof niet, dat een van ons kan slapen/' zei Aapo ten
laatste.
„Ja, Timo slaapt al, maar wij liggen ons maar om en om te
gooien, we tollen als worsten in een pan kokende soep.
Waarom liggen we toch eigenlijk wakker?"
„Ik denk, Juhani, omdat er vandaag een groote verandering
in ons leven gekomen is."
„Daarom ben ik zoo onrustig, zoo verschrikkelijk onrustig."
„De toestand van ons hart is duister, wie ben ik?" klaagde
Simeon. „De verloren zoon."
„Hm! Een verdwaald schaap."
„Juhani, we hebben onze buren verraden en onze christen
stamverwanten."
„Ja, hier liggen we, en hier blijven we, zoolang er wild is
in het bosch," kwam Tuomas.
„Het zal alles wel gaan, als we ons maar verstandig ge-
dragen."
„Hoor je dan niet, Aapo, hoe de uil roept in het moeras?
En dat voorspelt nooit iets goeds. Bloedige vechtpartijen en
moord, zeggen de ouden."
„Kom, kom, Simeon," trachtte Tuomas hem gerust te
stellen. „In het bosch kun je iederen dag den uil hooren. Dat
beteekent niemendal."
„Dit hier is een nederzetting," mengde Eero zich in het
gesprek. „De met plaggen gedekte hoeve Impivaara."
„Maar nu heeft de toekomstvoorspeller een andere plaats
gezocht; nu roept hij vanaf den top der klip, waar heel
vroeger, volgens de sage, de bleeke maagd om vergeving
harer zonden bad, iederen nacht, zomer en winter."
.Ja, naar haar is de berg genoemd, Impivaara; ,impi' be-
103

teekent maagd en ,vaara' berg. Als kind heb ik de sage
eenmaal gehoord, maar ik ben 2e grootendeels vergeten.
Broeder Aapo, vertel ze ons en kort ons den langen, droeven
nacht."
„Goed Juhani. Timo snurkt, maar laat hem rustig slapen,
ik zal jullie de sage vertellen."
In lang vervlogen tijden woonde in de holen van dezen
berg een verschrikkelijke, afschuwelijke troll, die de schrik
was der menschen, en die den dood van velen op zijn
geweten had. Twee felle hartstochten beheerschten zijn
leven: het bekijken en betasten van zijn schatten in de verste
hoeken der spelonken — en het drinken van menschen-
bloed. De macht van het monster strekte zich echter slechts
uit binnen een straal van negen voet van zijn hol en daarom
was hij genoodzaakt met list en overleg te werk te gaan. De
troll kon iedere gestalte aannemen, die hij verkoos. Nu eens
zag men hem rondwandelen als een knap jongeling, dan
weer als een beeldschoone maagd, al naar hij het bloed van
een man of een vrouw begeerde. Door de betooverende
schoonheid van zijn oogen wist de troll menigeen te bekoren,
velen verleidde hij en velen lieten het leven in de afgrijselijke
holen van den berg, waarheen het monster zijn onschuldige
slachtoffers lokte.
Het was een zoele voorjaarsnacht. Op den groenen, met
gras begroeiden heuvel zat een jonge man en omhelsde
zijn geliefde, een jong meisje, die gelijk een schoone roos
aan zijn borst lag. Dit Was een laatste omhelzing, de jon-
geling zou weggaan en een tijdlang gescheiden zijn van zijn
hartsvriendin. „Mijn eigen meiske," zei hij, ..nu ga ik
heen, maar na honderd zonsopgangen zal ik je weerzien."
Zij antwoordde: „Nimmer zendt de zon, wanneer zij on-
dergaat, een meer teederen afscheidsgroet aan de wereld
dan ik jou toezend, mijn liefste, wanneer je van me weggaat.
En wanneer de zon opgaat, straalt nimmer de hemel zoo
schoon in lichtende vlammen als mijn oogen zullen stralen
wanneer ik je tegemoet ijl. En zoolang de lichte dag duurt,
zullen alle gedachten, die in mijn ziel zijn, bij jou ver-
toeven, en in de donkere wereld mijner droomen zal ik aan
je zijde gaan." Aldus sprak de maagd, doch de jonkman
104

zeide: „Heerlijke, lieflijke woorden hoorde ik je zeggen,
maar waarom word ik gekweld door booze voorgevoelens?
Mijn vriendin, laten we elkaar eeuwige trouw zweren,
hier onder den open hemel." Zij legden een heiligen eed
af voor God, en de hemelen, wouden en bergen waren hun
zwijgende getuigen. Maar eindelijk, bij het aanbreken van
den dag, omhelsden ze elkander voor het laatst en namen
ze afscheid. De jongeling snelde heen en het meisje wan-
delde langen tijd eenzaam in de duisternis van het woud,
droomend van haar geliefde.
Terwijl zij daar stil voortloopt door het dichte dennen-
woud, komt haar een beeldschoone gestalte tegemoet. Zij
ziet een jonkman naderen, edel als een prins, heerlijk als
de gouden morgenstond. De veer op zijn hoed gelijkt een
brandend vuur. Over de schouders draagt hij een korten
mantel, hemelsblauw, met flonkerende sterren bezaaid.
Wit als sneeuw is zijn wambuis, om het middel spant een
purperroode gordel. Hij ziet het meisje aan; uit zijn oogen
laait een vlammende liefde haar tegen, en wanneer hij haar
aanspreekt, klinkt zijn stem gelijk een stem uit de schare
der gelukzaligen, -Vrees mij niet, schoone maagd, ik ben
je vriend, ik schenk je een oneindig geluk als ik je slechts
eenmaal omhelzen mag. Ik ben een machtig man, ik bezit
schatten en kostbare steenen in grooten getale; indien ik
het wilde, zou ik de heele wereld kunnen koopen. Wees
mijn lief, ik zal je voeren naar een prachtig slot, daar zul
je aan mijn zijde zitten op een lichtenden troon."
Zoo sprak hij met betooverende stem, en weifelend, ver-
ward bleef het meisje staan. Ze dacht aan den eed, dien
zij kort te voren had afgelegd en wendde zich af, maar zij
voelde zich tot den vreemdeling getrokken en een wonder-
lijke duizeligheid overviel haar. Daar stond ze, het gelaat
in de handen verborgen, de oogen neergeslagen, als voor een
stralende zon. Opnieuw keerde ze zich van hem af, maar
nog eenmaal zag ze naar de heerlijke gestalte, die haar
thans onweerstaanbaar tot zich trok. In een oogenblik
lag ze in de armen van den schoonen prins. Hij echter ijlde
weg met zijn buit; als verdoofd rustte zij aan zijn borst.
De tocht ging over steile bergen, door diepe dalen, het
woud werd al dichter en donkerder rond hen. Het hart
105

van het meisje sloeg onrustig, het angstzweet parelde haar
op het voorhoofd, want nu meende ze iets wreeds en roof-
dierachtigs te zien in den verteerenden blik van het wezen.
Ze keek om zich heen. In snelle vaart suisden de sombere
dennen voorbij. Ze zag op naar des jongelings gelaat;
rillingen van afschuw voeren door haar heen, doch haar
hart was gevangen in een wonderlijke betoovering.
Zonder onderbreking ging de tocht verder door de bosschen
en ten laatste kwamen ze aan een hoogen berg met diepe
holen en spelonken. Toen ze er nog slechts enkele schreden
van verwijderd waren, gebeurde het ontstellende: De man
in vorstelijke kleedij veranderde zich snel in een afzichte ijke
troll. Op zijn voorhoofd groeiden een paar hoorns, de nek
•was dicht beplant met stijve, borstelige stoppels. Het arme
meisje voelde scherpe klauwen in haar borst dringen. De
ongelukkige gilde en trachtte los te komen uit de haar
omknellende armen, maar vergeefs; met een onheilspellend,
woedend gebrul sleepte het ondier haar tot diep in het hol,
waar hij haar bloed tot den laatsten druppel dronk. Maar
toen geschiedde een wonder. Het leven ontvlood het lichaam
der maagd niet, zij bleef voortbestaan als een sneeuwwitte,
bloedelooze, treurende geest uit het duistere rijk van Kal-
mas. Met verwondering zag de troll dit. Hij gebruikte uit
alle macht zijn klauwen en tanden, maar hij slaagde
er niet in, zijn slachtoffer te dooden. Ten slotte besloot
hij het meisje voor goed bij zich te houden in den nacht
van zijn hol. Maar van welk nut kon zij hem zijn? De troll
droeg haar de zorg op voor zijn schatten en edelsteenen;
telkens weeraan moest zij ze in lange rijen schikken, en
nimmer werd hij het moede er naar te kijken.
Aldus leefde de bleeke jonkvrouw jaren lang, gevangen
in het diepste ingewand der aarde, doch des nachts zag
men haar in woordloos gebed staan op den hoogsten top
van de rots. Wie gaf haar deze vrijheid? Was dat de macht
des hemels? lederen nacht stond zij daar, in storm en regen
en bijtende koude, en bad zij om vergeving voor hare zon-
den. Ze stond daar als een beeld, bloedeloos en blank als
sneeuw, zwijgend en onbeweeglijk, de handen gevouwen
op de borst, het hoofd gebogen. Het arme meisje durft de
oogen niet opslaan naar den hemel, maar onafgewend hecht
io6

haar blik zich aan den kerktoren, ver weg achter de bosschen.
Steeds fluistert een geheimzinnige stem haar woorden
van hoop in het oor, en als een verre vonk, duizend mijlen
weg, schittert die hoop haar tegen. Zoo brengt zij den nacht
door boven op den berg. Van haar lippen klinkt geen
klacht, geen zucht verheft haar borst. Op die wijze vergaat
de duistere nacht, maar bij het eerste morgenlicht sleept
de meedoogenlooze troll haar terug in het hol.
Nauwelijks was de zon honderd malen opgegaan over de
aarde, toen de jongeling, de geliefde van het meisje, vroolijk
terugkeerde van zijn reis. Doch zij snelde hem niet tege-
moet, ze verwelkomde hem niet. Hij vroeg waar ze was,
doch niemand kon hem daarop antwoord geven. Onvermoeid
zocht hij haar dag en nacht, overal, maar steeds vergeefs.
Het meisje was spoorloos verdwenen, gelijk dauw in den
morgen. Ten slotte gaf hij de hoop op, hij deed afstand van
de vreugden des levens en wandelde nog een tijdlang als
een zwijgende schaduw rond op aarde. Doch eindelijk, bij
het aanbreken van den ochtend, verduisterde de nacht van
den dood het licht van zijn oogen.
Maar de bleeke maagd doorleeft eindeloos lange jaren:
overdag in het hol van den berggeest, zonder ophouden
diens schatten poetsend, des nachts op den top van de
rots. Daar staat zij, als een beeld, bloedeloos en blank als
sneeuw, zwijgend en onbeweeg'lijk, de handen gevouwen
op de borst, het hoofd gebogen. Zij waagt het niet, het gelaat
te heffen naar den hemel. Onafgebroken hecht haar blik
zich aan den kerktoren, ver weg achter de bosschen. Zij
klaagt niet, geen zucht ontsnapt aan haar borst.
Op een lichten zomernacht staat het meisje wederom op
den berg en denkt aan den tijd, dien zij in smartelijke
gevangenschap heeft doorgebracht, en honderd jaren
zijn voorbijgegaan sedert den dag, dat zij afscheid nam van
haar hartsvriend. Ontzetting grijpt haar aan; het duizelt
haar en het koude zweet, dat op haar voorhoofd parelt, valt
in druppels neer op het mos aan haar voeten wanneer ze
bedenkt, hoe hopeloos lang die tientallen jaren geweest
zijn. Nu verstout ze zich voor het eerst, op te zien. Na een
tijdje ontwaart ze een wonderlijk schijnsel, dat als een vallen-
de ster door het hemelruim naderkomt. Doch hoe dichterbij
107

het licht komt, des te meer verandert het van vorm. Het is
geen vallende ster, maar de zalig-geworden jongeling, met
een vlammend zwaard in de hand. Juichend van geluk her-
kent ze zijn gelaat, haar hart begint hevig te bonzen. Nu
ziet ze haar liefste van vroeger terug. Maar waarom nadert
hij haar met een zwaard in de hand? Ze verwondert zich
daarover en stamelt met zwakke stem: .-Zal dit zwaard een
einde maken aan mijn lijden? Hier is mijn boezem, gij jonge
held. Doorboor dien met uw zwaard en wanneer ge kunt,
schenk mij dan den dood, waarnaar ik zoozeer heb verlangd."
Zoo sprak ze. Doch de jongeling bracht haar niet den
dood, maar de vervulling der jubelende belofte van het
leven.
Met liefdevollen blik sloot de jonkman haar in zijn armen,
kuste haar — en op hetzelfde oogenblik voelde het bloedè-
looze meisje een leven wekkenden bloedstroom als een
waterval door haar aderen bruisen. Haar wangen gloeiden
gelijk het morgenrood, haar blanke voorhoofd straalde
van vreugde. Zij legde haar blond-gelokte hoofdje op den
arm van haar liefste en zag op naar den klaren hemel. De
last aan leed en smart van tientallen jaren viel van haar af.
De vingers van den jongeling speelden met haar lokken,
die zoo wonderschoon uitwoeien in den wind. Heerlijk,
goddelijk heerlijk was de ochtend der bevrijding, de vogels
kwetterden in de dennen op de verlaten berghelling, in het
Oosten verrees de lichtende zonneschijf boven de kim.
Deze ochtend geleek op dien, waarop de gelieven eenmaal,
lang geleden, afscheid namen op de groene vlakte.
Thans kroop de woedende troll bij den rotswand naar
boven, stijf stonden de borstelige nekstekels. Hij wilde
het meisje terugvoeren in zijn hol. Maar nauwelijks had
hij zijn kromme klauwen naar haar uitgestrekt, of des
jongelings zwaard doorboorde, snel als de bliksem, zijn hart,
zoodat het zwarte bloed over de rotsen spatte. Het meisje
wendde het gelaat af en drukte haar hoofdje tegen de borst
van haar minnaar, terwijl de troll onder ijzingwekkend gebrul
de helling afrolde en den laatsten adem uitblies. Aldus
werd de aarde ten laatste van dit vreeselijke monster bevrijd.
Onuiuld door een zilver glanzende wolk stegen de maagd
en de jongeling op naar de hemelen, zij rustend op de knie

van haar geliefde, gelukkig glimlachend. Zoo snelden zij
door de ruimten; en bosschen, bergen en dalen met hun
ravijnen, spelonken en zijdalen verzonken beneden hen in
de diepte, en alles verdween ten slotte als een blauwige
rook voor hun oogen.
Dit was de sage van de bleeke maagd, die Aapo zijn broe-
ders in de plaggenhut vertelde, den eersten slapeloozen
nacht op de heidevlakte van Impivaara.
„Daar wordt Timo wakker, juist nu het verhaal uit is,"
kwam Juhani.
„Waarom slapen jullie niet?"
„We vertellen mekaar sagen. De sage van het meisje en
den troll."
„Er wordt beweerd, dat die afschuwelijke troll nog in leven
is," zei Simeon. „Jagers hebben hem gezien; hij moet
slechts één oog hebben, dat 's nachts gloeit als een vurige
kool."
„Wat is den ouden boer van Kuokkala — zijn ziel ruste
in vrede — enkele jaren geleden niet overkomen tijdens
de jacht op korhoenders? Toen hij tegen middernacht hier
op de vlakte ging liggen bij z'n vuur, zag hij een gloeiend
oog daarginds aan den rand van de klip, en hij hoorde een
stem, die steeds weer riep: ,Zal ik slaan, hé, zal ik slaan?*
Wel duizend keer herhaalde de stem die woorden, zeide
hij — hij was er nog een van de oude soort en om den
drommel niet bang. Ten laatste werd hij kwaad en riep: sla
dan, voor den duivel!"
„Ja, en toen gebeurde er natuurlijk niets."
„Vertel hoe het verder ging, Timo?" vroeg Juhani.
„Meteen valt een grijnzend skelet naast den oude in het
vuur, het sist en de damp slaat er af. Het komt aansuizen
met de kracht van tien man en het vuur dooft tot den laatsten
vonk. Maar toen neemt de oude zijn buks en sluipt stilletjes
weg, hoewel hij, zooals Juhani zei, er nog een van de oude
soort was en niet bang uitgevallen."
„Zoo zijn we dan nu terecht gekomen in het rijk van de
spoken en de duivelen," meende Simeon.
„We zijn hier naar toe verhuisd en we zullen hier zonder
vrees wonen," verklaarde Aapo rustig. „Zelfs wanneer de
109

troll nog leeft, is hij toch niet veel meer waard. Dat zien we
uit zijn optreden tegen den boer van Kuokkala. Zoo kwaad
als hij was, kon hij alleen maar het vuur dooven, en dat eerst
nadat hem gezegd was, z'n gang te gaan. Zijn macht is
voor altijd gebroken door het zwaard van den jongeling."
„Maar ik beklaag het meisje, dat daar in dat hol moest
leven, samen met dien verdomden smeerlap," kwam
Juhani.
„Waarom bood ze dan ook geen weerstand aan de ver-
leiding!"
„Nee, dat moet je niet zeggen, Simeon. Verbeeld je dat
er bijvoorbeeld eens een koningsdochter naar jou toege-
komen was, met sierlijke pasjes, in een bloeiend, vredig
dal, gekleed in zijde en sjaals en geurend naar heerlijke
pommade, schoon als een juist ontbloeide roos. Wanneer
zoo'n schatje naar jou toegekomen was om je te om-
helzen en je te kussen, hoe denk je dat het dan met je hart
gesteld zou zijn? Ik vraag het alleen maar, zie je."
„Ik zou gebeden hebben om kracht, Juhani."
„Hm!"
„Ik zou het niet zoover hebben laten komen, dat ze haar
armen om me heensloeg, laat staan me kuste," verzekerde
Timo. ,Blijf op een afstand,' zou ik geroepen hebben,
,blijf op een afstand, jou slet, anders zal ik een stok nemen
en je er van langs geven, dat je rug er uitziet als de vleugels
van een lieveheersbeestje.' Ja, dat zou ik gedaan hebben,
zonder pardon."
„M'n beste broer, me dunkt dat je er wel een beetje anders
over gedacht zou hebben wanneer je wat meer van de
wereld had gezien," meende Juhani. „Als je bijvoorbeeld
in Abo geweest was. Ik ben daar eens geweest toen ik er
ossen heenbracht van de Viertola-hoeve. Daar heb ik dingen
gezien, waar ik van stond te kijken! Ik zag hoe pracht en
vleierij het verstand van een mensch kunnen benevelen.
Au au! Die stad, die groote rumoerige stad! Dat lichtzinnige
leven! Van hier en van ginds komt met rammelend geweld
een wagen aangereden, waarin van die vervloekte idioten
zitten, waarin meisjes zitten als porceleinen poppen, die
een geur om zich heen verspreiden van kostelijke oliën en
zalven. Maar kijk! De hemel beware me! Daar komt me
no

Soon juffrouw aangetrippeld, weet ik veel! Kijk naar haar
hals! Blank als melk, haar wangen zijn rood en haar oogen
branden in het hoofd als twee Johannis-vuren in de zon.
En daar komt een man naar haar toe, een knappe kerel,
met een glanzende zwarte jas, een hoed op het hoofd. Hij
gluurt naar haar.... de schurk! Hij gluurt door een vierkant
stuk glas, dat voor z'n linker oog glinstert. Maar dan
ineens.... hel en alle duivelen, van beide kanten buigen
Ze, en het vrouwmensch vertrekt haar mond tot een pruime-
toetje en kwettert als een zwaluw op het dak in den zonne-
schijn. En die kaffer tegenover haar kwispelt en slaat met
armen en beenen en zwaait met z'n hoed en schopt achter-
uit, dat de vonken uit de straatkeien spatten, tjee. Zulk tuig,
dacht ik, zulke gekken! De jongen stond op een hoek van
de straat met een vracht versche ossehuiden op z'n schouder
en keek naar het spel met een verachtelijken grijns."
„Heeren zijn dwazen," meende Tuomas.
„Kinderen, snotneuzen," kwam Timo. „Moet je ze zien
eten, met een lap om hun nek, ze kunnen niet eenmaal
behoorlijk hun lepel aflikken als ze van tafel opstaan. Dat
heb ik met eigen oogen gezien."
„Maar slimme boeren, die zijn goed," grinnikte Simeon.
„Ja, ja, er is heel wat verwij f ds en onnoozels in de groote
wereld, dat heb ik gezien op m'n reis naar Abo; maar geloof
me, als er zoo'n juffie op je afkomt met fladderende klee-
ren, zoo'n lichtzinnig schepsel, dat naar allerlei lekkere
dingen ruikt, dan bibbert je hart toch wel een beetje in je
borst. Ja ja, jongens, de genietingen der wereld hebben
gen groote verleiding voor ons, dat heb ik gemerkt op mijn
Abo-reis. En ik zeg nog eens: ik beklaag dat meisje daar
in dien berg van ganscher harte. Het was net op het nippertje
dat ze uit die hel werd gered en dat ze met haar vriend
mee kon naar den tuin van den vrede, waar God ons allen
genadig zij. En laten we nu, met dit als troost, probeeren
te slapen. Er is nog een grootsche sage over den berg, maar
die moet tot een volgenden keer wachten. Nu gaan we
slapen. Simeon, sta op en dek het vuur af met asch, dan
hoef ik morgenochtend geen vuursteen en tondel te ge-
bruiken, maar kan ik er dadelijk hout op gooien. Maak
voort."
ui

Simeon stond op om Juhani's bevel uit te voeren, maar
kwam meteen terug, hevig ontdaan. De haren waren hem
te berge gerezen, z'n oogen stonden wild. Stamelend
bracht hij uit dat er ginds, op het mo ras, iets niet in
den haak was: het leek wel of daar een gloeiend oog hem
aanstaarde! Dat maakte ook de anderen aan het schrikken.
Ze bekruisten zich en drongen allen tegelijk naar buiten.
Als uit steen gehouwen stonden ze daar en staarden naar
de plek, die Simeon hen aanwees. In de verte achter het
moeras zagen ze een wonderlijk lichtend punt, dat nu eens
verdween, om dan weer te duidelijker zichtbaar te worden.
Misschien zouden ze hebben kunnen denken, dat dit het
eene oog van Valko was, maar zijn witte paardelijf was niet
te zien, integendeel, wat ze zagen was zwart. Ook hoorden ze
niet het geklingel van de bel. Stil stonden ze bijeen, bevend
van spanning, tot eindelijk Tuomas barsch uitviel:
„Wat is dat daar?"
„Om 's hemels wil, spreek hem niet zoo woedend aan!
Hij is het! Hij is het! Broeders, wat moeten we doen?
Hij is het!
„Ik weet het werkelijk niet, Juhani," zei Aapo ernstig en
bedrukt.
„Een paar verzen uit een psalm zouden niet kwaad zijn,
dunkt me," meende Timo.
«Broeders, kent geen van jullie een gebed van buiten?
Bidt, broeders, bidt, in naam des Heeren, bidt wat je kunt
bidden. Ieder gebed, dat je kent, zelfs al is het hier niet
op z'n plaats. Zegt desnoods het gebed bij den doop op,
als je niets anders weet."
„Ach Juhani, ik heb wel enkele stukken uit het psalm-
boek uit mijn hoofd gekend, maar de schrik heeft me het
verstand benomen."
„Zoo gaat het ook mij, Timo," verklaarde Simeon.
„Dat is ontzettend!"
„Ontzettend!"
„Voorwaar, ontzettend!"
„Wat zullen we doen?"
„Me dunkt, een vastbesloten optreden zal het beste zijn,"
meende Tuomas. „Laten we hem vragen, wie hij is en wat
hij wil."
112

„Ik zal het vragen. —Wie ben je? Wie ben je? Wie ben je,
en wat wil je van ons? — Geef antwoord,"
„Laten we brandende takken nemen. Laten we knuppels
nemen," stelde Lauri voor.
„We zullen knuppels nemen, en we slaan je tot mosterd,
wanneer je je naam niet noemt, wanneer je niet zegt wie
je bent en wat je moet," brulde Juhani dreigend.
„Nee, ik vind dat we dadelijk onze knuppels moeten op-
nemen," meende Lauri.
„Zouden we het wagen?" kwam Juhani aarzelend.
„Vooruit jongens, vooruit!"
Spoedig stonden ze naast elkaar op een rij, de gloeiende
knoestige takken in de hand. Voorop Juhani, met oogen,
zoo rond als van een uil; strak staarde hij naar de plek achter
het lage hout, vanwaar het oog hem met bovenaardschen
glans aanzag. Zoo stonden de broeders in den nacht op
de hoogvlakte en onheilspellend schreeuwde de uil in de
dennen. Het sombere woud onder hen zuchtte zwaar. En
boven hun hoofden pakten donkere wolken zich aan den
hemel samen.
„Als ik zeg: /Vooruit jongens/ dan werpen we den duivel
onze stokken naar het hoofd."
„Maar laten we eerst probeeren of we hem niet met be-
zweringsformulieren kunnen verdrijven."
„Dat zijn verstandige woorden, Simeon. Eerst de bezwe-
ringsformulieren. Maar wat moet ik zeggen, help me, Si-
meon. Zeg het me voor. Dan zal ik ze hem toedonderen,
dat het bosch er van dreunt."
„Goed, luister. Hier staan we!"
„Hier staan we!"
„Als helden van het geloof, met het brandende zwaard
in de hand."
„Als helden van het geloof, met het brandende zwaard in
de hand!"
„Ga heen!"
„Loop naar de hel!"
„Wij zijn gedoopte christenen. Gods strijders."
„Wij zijn gedoopte christenen. Gods strijders. Soldaten
van Jezus."
8-12349 3

„Zelfs al kunnen we niet lezen."
„Zefls al kunnen we niet lezen."
„Maar toch gelooven wij."
„Maar toch gelooven wij en vertrouwen wij."
„Ga nu!"
„Ga nu!"
„Aanstonds zal de haan kraaien!"
„Aanstonds zal de haan kraaien!"
„En des Heeren rechtvaardigheid roept."
„En des Heeren Zebaot's rechtvaardigheid roept."
„Maar hij geeft er niet om."
„Maar hij geeft er Ja, dat gaat hem geen bliksem aan
— maar het raakt hem niet, het raakt hem niet, al dreig ik
hem ook in de tale der engelen. Broeders, de Heere beware
ons! Thans blijft ons nog slechts één ding over: ,Vooruit
jongens!' "
Allen slingerden hun brandend hout naar het monster, dat
op vier pooten wegdraafde, zoodat de grond er van trilde.
Het vluchtte voor dien brandenden worp, terwijl de vonken
om hem heen dansten en in den donkeren nacht lichtend op
zijn rug bleven liggen. Toen het ondier aan den rand van
de open plek gekomen was, waagde het proestend halt te
houden.
En het spook van de broeders, het verschrikkelijke monster,
bleek tóch het eenoogige ros Valko te zijn, dat tijdelijk in
de modderpoelen van het moeras z'n witte kleur had ver-
loren; het was blijkbaar diep weggezakt in den drassigen
bodem en had langen tijd moeten worstelen voor het weer
op het droge was. Bij die gelegenheid had het paard ook z'n
bel verloren, hetgeen er veel toe bijdroeg, de broeders op
een dwaalspoor te brengen. Dat was het oog, dat gloeide
aan de overzijde van het moeras in het schemerduister van
den nacht, gelijk dierenoogen gemeenlijk gloeien. Doch pas
geruimen tijd later durfden de broeders naar hun Valko
toe te gaan en zelfs toen nog waren ze in het eerst niet
weinig bevreesd. Verlegen keerden ze terug naar de hut,
en toen de dag begon te gloren, lagen allen eindelijk in
diepen slaap.
114

ZESDE HOOFDSTUK.
Eindelijk was het woonhuis van de broeders gereed. De
lengte bedroeg vijf vaam en de breedte drie, de gevels
lagen op het Oosten en "Westen. Wanneer men door de
voordeur in den oostelijken gevel binnentrad, had men aan
de rechterhand een groote steenen stookplaats en links een
ruif voor Valko. Van den drempel tot omstreeks het midden
van het gebouw liep een leemen vloer, waarover fijngehakt
dennengroen, terwijl het overige van den grond bekleed
was met prachtige, gekloofde balken.
Boven dit gedeelte was een ruime stellage van planken;
de broeders hadden namelijk in hun nieuwe woning tevens
het badhuis ondergebracht. Omstreeks twintig schreden
van het huis stond de proviandschuur, die uit dunnere,
ronde dennenstammen was opgetrokken.
Thans waren de broeders goed beschermd tegen regen,
storm en winterkoude. Ze hadden nu ook een plaats om
hun levensbehoeften op te slaan en konden zich dus geheel
wijden aan de jacht en vischvangst. Nu was het laatste uur
geslagen voor de korhoenders en hun wijfjes, de hazen,
eekhoorns en dassen, evenals voor de eenden en visschen van
den Ilvesjarvi. De onmetelijke, met dennen begroeide
hoogvlakten weergalmden van het woedend geblaf der
honden, de buksen knalden. Af en toe schoten ze een dik-
huidigen beer. Maar de goede tijd voor de berenjacht was
nog niet aangebroken.
Het najaar kwam met zijn nachtvorsten; krekels, kik-
vorschen en padden stierven of vluchtten in hun diepe win-
terschuilplaatsen. Nu kwamen dé vlijmscherpe vosse-
klemmen voor den dag. Het vervaardigen daarvan hadden
de broeders van hun vader geleerd, en menige snelvoetige
vos moest een lekker hapje met zijn pels betalen. Zooals
men weet zoekt de haas z'n weg over de losse sneeuw, en
daar zetten de broeders honderden strikken van koperdraad,
waarin de haasjes bij tientallen den dood vonden. Verder
hadden ze een stevigén wolvenkuil in orde gemaakt, be-
staande uit een sterke, schuins naar binnen geplaatste
115

omheining van palen rondom een diep gat, gelegen aan de
oostelijke zijde van het met laag hout begroeide ravijn* Met
deselfde bedoeling hadden ze ook een diepen kuil uitge-
graven in de droge, zandige berghelling, niet ver van hun
woning. Menige hongerige wolf werd door het geurige ge-
braad in de val gelokt en wanneer de broeders dit merkten,
ontstond er leven en rumoer in den stillen donkeren nacht.
Dan leunde een hunner over de omheining en trachtte het
ruige beest neer te schieten, bijgelicht door een vlammende
toorts. De overigen hielpen Killi en Kiiski de andere, woest
grommende ondieren uit het struikgewas naar buiten te
drijven, terwijl ze hun brandende takken zwaaiden. Het
geschreeuw van de mannen, het schelle geblaf der honden
en de knallende schoten smolten samen tot één machtig
lawaai, dat zonder onderbreking tegen de verweerde, door
kloven en spleten verscheurde rotswanden van den Impi-
vaara sloeg. Zoo raasden en tierden ze. Rood glansde de
sneeuw, in duizenden richtingen platgetreden, tot de laatste
wolf ten slotte baadde in zijn bloed. Dan moesten de broe-
ders hun wild villen, en ook dat deden ze blij van zin. En
in de kloof aan den westelijken kant vond eveneens menig
dier den dood.
Op een vroegen morgen ging Timo, terwijl de anderen nog
sliepen, naar buiten om den valkuil te inspècteeren. Van
verre zag hij reeds dat de takken, die het gat bedekten,
grootendeels waren ingezakt. Dichtbij gekomen ontwaarde
hij tot zijn vreugde iets geligs op den bodem. Een reusachtige
wolf lag onbeweeglijk onder in den kuil en keek, den kop
op den grond, naar hem op. Wat deed nu Timo? Hij besloot
geheel alleen den wolf te dooden, om dan met diens ruige
vacht over den schouder naar binnen te gaan en de bewon-
dering van z'n broeders af te dwingen. Dus toog hij welge-
moed aan het werk, haalde de ladder, die tegen den muur
van het woonhuis stond, en liet die voorzichtig in den kuil
zakken. Gewapend met een zwaren knots, klauterde hij bij
de ladder omlaag om het dier den schedel te verbrijzelen.
Met opeengeklemde kaken vocht hij, maar steeds sloeg hij
in de lucht, telkens wist de wolf hem te ontwijken. Op het
laatst viel de knots hem uit de handen en bleef hem niet
anders over dan haastig de ladder op te klimmen en zich
116

naar huis te spoeden om de anderen te vertellen, wat er
gebeurd was.
Met touwen, stokken en lasso's gewapend, renden de
broeders naar den kuil, maar deze was leeg. Langs de ladder,
die Timo zonder er bij te denken had laten staan, was
de wolf naar boven geklommen en, dankbaar van de ge-
legenheid gebruik makend, er vandoor gegaan. Zóó als ze
de ladder zagen, begrepen de broeders de toedracht van de
zaak. Ze vloekten en raasden, hun woedende blikken zochten
Timo. Doch deze was nergens te bespeuren. Hij had reeds
de wijk genomen naar het bosch, waar hij tusschen de
stammen verdween; het leek hem beter de hoon en veront-
waardiging der anderen niet te trotseeren. Ze schreeuwden
hem na, de vuisten gebald, en dreigden hem murw te zullen
slaan, hem levend te zullen villen als hij het waagde, ooit
weer den drempel te overschrijden. Ondertusschen keerden
ze, met van spijt en ergernis verwrongen gezichten, naar huis
terug. Maar Timo liep vluchtend verder door het bosch. Al
spoedig voelden de broeders berouw over hun heftigheid
en over hun vreeselijke bedreigingen, toen het tot hun
doordrong dat het ongeluk te wijten was aan onverstand
en niet aan opzet. Daarom beklom Juhani reeds dien eigen
namiddag den hoogsten top van den Impivaara en riep luide
Timo's naam. Hij zette de handen als een roeper voor
den mond, het hoofd beurtelings naar alle richtingen ge-
wend, onder dure eeden bezwerend dat den voortvluchtige
geen leed zou geschieden. Zoo stond hij daar, roepend; na
verloop van tijd kwam Timo aan den rand van het bosch
te voorschijn, wantrouwig om zich heen ziend. Zonder een
woord kleedde hij zich, thuis gekomen, uit, en spoedig
weerklonk zijn luid gesnurk.
Thans was de beste tijd voor de berenjacht aangebroken.
De broeders zochten hun speren, laadden hun buksen en
trokken er op uit om den koning der hoogvlakten, dié in zijn
donkere hol diep onder de met sneeuw bedekte dennen
sliep, te wekken. Menige beer werd door hun kogels neer-
gelegd, wanneer hij woedend uit zijn hol naar buiten
kwam. Dikwijls ontbrandde er een hevige strijd. In wilde
warreling stoof de sneeuw op, rood geverfd door het bloed,
aan beide zijden werden wonden toegebracht, tot ten slotte
iï7

de beer stil en onbeweeglijk neerlag, met bloedenden
snuit. Wanneer de broeders verheugd met hun buit naar huis
terugkeerden, smeerden ze hun wonden in met een zalf,
toebereid van brandewijn, zout, kruit en zwavel en streken
er goudbruine teer overheen.
Zoo haalden ze hun levensbehoeften uit de moerassen en
van de met bosch begroeide bergen en vulden ze hun
proviandschuur met vleesch en vogels, hazen, beren en
dassen. Ook zorgden ze voor wintervoer voor hun trouwen
Valko. Aan den rand van het moeras lag een groote vim
hooi, met den sikkel geslagen en ruim voldoende voor
den winter. Ook voor de verwarming was gezorgd. Een
machtige houtstapel bij het proviandhuis en verder een
hooge berg stronken tegen den muur maakten, dat ze rustig
den ruigen winter tegemoet konden zien.
Het is Kerstavond. Het weer is zacht, de hemel is bedekt
met grauwe wolken, de sneeuw hult bergen en dalen in een
blank kleed. Uit het bosch klinkt geritsel, de korhoenders
doen zich te goed aan de knoppen der berken. Een troep
bloed vinken speelt in de rood kleurende vo gelbes en de
zwaluwstaart, het sierlijke moerasvogeltje, zoekt takjes bijeen
voor z'n nest. In hut én hoeve en paleis heersenen vreugde
en vrede, ook in het woonhuis van de broeders op de
ïmpivaara-vlakte. Buiten voor de deur staat een vracht
stroo ter eere van Kerstmis, door Valko hierheen gesleept
van de Viertola-hoeve. Zelfs hier kunnen de broeders
het ritselen en kraken van het kerststroo niet ontberen, de
liefste herinnering uit hun kindertijd.
Uit het huis klinkt het sissen van water op gloeienden
steen, het zachte suizen van stoom en damp en het kletsen
van soepel berkenrijs. De broeders nemen een grondig
kerstbad. Als ze ten laatste klaar zijn, stappen ze van de
britsen. Ze kleeden zich aan, steunend en zweetend rusten
ze op de afgekapte boomstammen, die in plaats van banken
op een rij langs den wand staan. Een vlammende dennen-
stronk werpt z'n lichtschijn ver in het vertrek, Valko maalt
de haver uit zijn ruif tusschen z'n oude kiezen — de broe-
ders hebben er aan gedacht, dat het ook voor hun trouwen
dienstknecht Kerstmis is. — Slaperig zit de haan op stok.
Bij den haard liggen Killi en Kiiski, den kop op de gestrekte
118

voorpooten en Jukola's oude, grijsgrauwe kat spint op Ju-
hani's knie. Langzamerhand beginnen Timo en Simeon het
avondeten klaar te maken, terwijl de anderen de bossen
stroo binnen brengen. Ze knoopten de bossen stroo los en
breidden de halmen in een dikke laag op den vloer uit, maar
nog dikker legden ze ze op de britsen, waar ze gewoonlijk
den avond en den nacht doorbrachten. Inmiddels stond het
eten op tafel. Zeven brooden, twee diepe houten schotels
met dampend berenvleesch en een kom schuimend kerstbier.
Zelf hadden ze dit bier gebrouwen, en daarbij zorgvuldig
de bereidingswijze van hun moeder gevolgd. Ze hadden het
echter sterker gemaakt dan het gewone boerenbier. Zwart
schuimde het in het vat, en wanneer je er een kan van
gedronken had, voelde je het in je hoofd. —Maar nu zaten
ze allen aan tafel en deden zich rijkelijk te goed aan vleesch
en brood en bier.
„We hebben heele bergen eten voor ons op tafel staan,"
kwam Aapo.
„Laat ons dan eten en drinken," noodde Juhani. „Nu is
het Kerstmis. Kerstmis overal, over heel de wereld, voor
menschen en voor dieren. Broeder Timo, week Valko's
haver in bier — zoo, ja. Geef hem maar een kan. Vanavond
mogen we niet gierig zijn. Eenieder moet z'n deel hebben,
het paard, de honden, de poes en Jukola's blijde broeders.
De haan slaapt al, die krijgt morgen z'n portie wel. Killi en
Kiiski, daar hebben jullie elk een malsche berenbout, en
dat is voor jou, kattebeest; maar eerst geef je me een
poot, —en nou allebei je pooten, goed zoo. Kijk es wat poes
kan, en zeg dan es dat ik geen goed leermeester ben! Nu
geeft ie iemand z'n twee pooten tegelijk en zit dan rechtop
als een ouwe heer, ernstig en waardig, en nou legt die slim-
merik alle twee z'n voorpooten weer in m'n knuist!"
„Wat een vertooning," spotte Aapo.
„Wat moet dat beest allemaal leeren op z'n ouwen dag,"
kwam Tuomas lachend.
„Het heeft dan ook een heelen tijd geduurd, maar ik heb
het niet opgegeven voor hij z'n meester met beide pooten
danken kon. Nu doet ie het, en de baas is tevreden. Dat is
119

me nog es een poes! Hier, daar heb je een lekker stukje
vleesch. En dan Killi en Kiiski! Ja ja!"
,Sla den man, maar niet den hond!' Ik zou er aan willen
toevoegen: ,Sla Jukola-Jussi, maar niet dé kat'!"
„Geef me het bier es aan, Juhani!"
„Dat kun je krijgen, Eero. Drink, m'n vriend. Drink van
Gods goede gave, nu is het Kerstmis; wat raakt het ons
al zou de heele wereld in vlammen opgaan, als de Impi-
vaara met omgeving maar gespaard blijven! Hier hebben
we het zoo goed als we het maar wenschen kunnen op
onzen eigen grond, zonder dat we hoeven te kruipen en
te buigen voor anderen. ,Hier is het goed te zijn!' Het woud
is onze weide, onze akker, onze molen en onze eeuwige
woonstede."
„En onze voorraadschuur van vleesch."
„Precies, Timo! ,Hier is het goed te zijn!' Ik dank je,
Lauri, dat je een uitweg voor ons hebt gevonden, weg van
het rumoer der wereld. Hier heerschen vrijheid en vrede.
Nog eens vraag ik: wat raakt het ons al zou de heele wereld
in vlammen opgaan, als de Impivaara met omgeving maar
gespaard blijven. Als het noordelijke gedeelte van de Jukola-
bezittingen en wij, de zeven broeders, slechts gespaard
blijven!"
„Wanneer een boschbrand eenmaal de heele wereld zou
teisteren, dan zou het noordelijk deel van Jukola ook wel
verwoest worden en in de asch worden gelegd, en dan
zouden wij het ook niet overleven."
„Dat weet ik, Timo, dat weet ik. Maar je kunt daarom
toch wel zoo het een en ander bij mekaar fantaseeren.
Je stelt je voor dat een kruipende mestkever heer is over
heel de wereld. Je stelt je voor dat God dood is, en de
duivelen, engelen en het heele menschengeslacht, evenals
alle dieren van het veld, van de zeeën en meren en rivieren
en van de lucht. Of dat de aarde, hel en hemel door de
winden worden weggeblazen als een stroohalm, en dat het
donker zijn intrede doet, daar waar geen enkel zelfzuchtig
mensch smeekend roept om het licht. Zoo leeft de ver-
beelding van een man, en wie kan daaraan perk en paal
stellen?"
„Wie begrijpt het samenstel dezer wereld?" peinsde Timo
ISO

hardop. „Geen mensch zal het ooit kunnen bevatten, onnoo-
zei en dom als hij is gelijk een blatend lam. Het beste is den
dag te nemen zooals hij komt,, en Gods water over Gods
akker te laten loopen, dan zullen we later wel zien wat er
van terecht komt. Hier zitten we, en daarmee basta."
„Wat ontbreekt ons?" vroeg Juhani. „Niemendal!"
„Noch Gods genade, noch het brood der raven. l ) De
voorraadschuur is vol, warm is ons huis en ook hier wentelen
wij in het stroo."
„Als kalveren wentelen wij ons in het ritselende stroo;
wanneer we maar willen, kunnen we baden, als we honger
hebben, eten we. — Maar nu is de maag verzadigd. Dus
blijft er nog slechts één ding over: te danken voor de spijzen
en de tafel af te ruimen."
„Wacht tot ik een kort gebed uitgesproken heb en een
psalm heb gezongen," kwam Simeon.
„Laat het dit keer maar. Waarom hebben we het niet
gedaan vóór we gingen eten? Eero, jij bent de jongste,
haal bier."
„Je wilt dus niet, Juhani, dat ik een psalm zing ter eere
van Kerstavond."
„Wij zijn geen zangers, broeder. Laten we zingen en bidden
in de diepe stilte van ons hart, dat is het grootste dankoffer,
dat we God kunnen brengen. Ha, daar staat de kom al
weer, gevuld met schuimend bier. Dank je, Eero, dank je.
Nu zullen we drinken. Neem een slok, broeder Tuomas,
neem een flinken slok."
„Ik zal me niet lang laten nooden."
„Ha, zoo drinkt een man! Dat spoelt ons de keel....
Zij leefden eens in vrede,
Achter het moeras.
Ze stookten een vuur van berkenhout,
Bier dronken ze uit den plas.
Zoo is het, maar nu is het bruine gerstenat onze drank en
vaamhout en dennenstronken zijn onze brandstof, en onder
ons hebben we een zacht bed van stroo, een kostelijke rust-
*) Toespeling op den profeet Elia, die in de woestijn door de raven
gespijzigd werd.
121

plaats voor koningen en keilers. Eén woord, Tuomas!
Broeder Aapo heeft een tijd geleden beweerd, dat jouw
kracht de mijne verre overtreft, maar dat kan ik niet goed
gelooven. Laten we het eens probeeren! Laten we het
probeeren!"
„Houen jullie je nu bedaard en spaar het glanzende stroo
voor vanavond," vermaande Simeon.
„Nee, leve de vreugde dezen Kerstavond. Het stroo wordt
toch rommelig, even goed. Wil je, Tuomas?"
„We kunnen het wel eens probeeren."
„Worstelen?"
„Vooruit!"
„Nu grijpen we elkaar vast, nu grijpen we elkaar vast!"
„Wacht even, wacht even," kwam Aapo. „Geef Tuomas
den tijd, ook jou behoorlijk bij je broeksband te pakken."
„Dat mag hij, dat mag hij!"
„Waarom trek je zoo'n raar gezicht, Juhani," vroeg Eero.
„Waarom draai je zoo met je oogen als een os op de slacht-
bank. Pas op, broeder, dat je je eigen naam niet te schande
maakt."
„Klaar. Wie het eerst?"
„Laat Tuomas het het eerst probeeren."
„Nee, jij bent de oudste."
„Zet je schrap dan!"
„Ik zal m'n best doen."
„Sta je, sta je? Ik gooi je over m'n schouder!
„Heila jongens, goed zoo, goed zoo," moedigde Aapo
aan. „Jullie vechten als ware geloofshelden. Juhani worstelt
en wringt zich als Israël zelve, maar Tuomas staat vast
gelijk een eik."
„Terwijl Aapo z'n mond roert," grijnsde Eero. „Maar kijk
es naar Juhani, kijk es naar Juhani's mond! Het angstzweet
breekt je uit! Als ik nu een stuk staal tusschen zijn tanden
stak, zou het als glas afbreken. O, ik word bang, ik word
bang!"
„Nu wordt het meenens. De planken van den vloer buigen
onder ons."
„Als de blaasbalg van een orgel. En Tuomas' voeten woelen
het stroo om gelijk een ploeg."
„Hier pakken ze mekaar niet met handschoenen aan. Hemel,
122

als ze zoo boven op den berg vochten, dan zouden de
vonken uit den rotssteen spatten."
„Gouden vonken, zoodat er aanstonds een groote bosch-
brand uitbrak; maar Tuomas staat nog overeind/' mompelde
Eero vol ontzag.
„Klaar?" vroeg Tuomas.
„Ja, nu is het jouw beurt/' kwam Juhani.
„Ik zal zien, maar pas nu op, dat de vloerbalken niet in het
rond vliegen."
„Blijf staan, Juhani, blijf staan!"
„Dat was me een krachttoer," bewonderde Aapo.
„Het leek wel of Haama's knots de wereld trof."
„Daar ligt Juhani als een meelzak op den grond," consta-
teerde Timo niet zonder voldoening.
„Ha, ha, die Jussi!" schaterde Eero.
„Ja, zoo noemden we hem vroeger, toen hij klein was."
„Het was beter zich eerst eens goed te bedenken, voor
men een man tegen den grond slaat," meende Aapo.
„Een menschenlichaam is niet van ijzer, maar van vleesch
en been."
„Zelfs al heeft het een broek aan," stemde Timo in.
„Heb ik je bezeerd?" vroeg Tuomas.
„Kijk naar jezelf," snauwde de toegesprokene kwaad-
aardig.
„Sta dan op!"
„Ik zal opstaan en dan zullen we es zien wie de sterkste
is in hout-trekken. Haal een mooi, glad stuk hout, Eero.
Zoo, en nu de hielen tegen elkaar, en de vingers om het
hout.
Als ik ,ja' roep, begint het spel. Maar zonder rukken.
Het hout precies op de teenen, mannen, geen duim naar
den eenen of den anderen kant. Wie den ander het eerst
over z'n rug smijt! —Ja....!"
„Juhani komt omhoog; hoor, z'n botten kraken!" riep
Timo opgewonden.
„Ja, daar helpt geen lieve moederen aan," meende Aapo.
„Timo, haal bier," beval Juhani.
„Je hinkt, broertje."
„Haal bier, zeg ik je, lammeling. Hoor je me, of moet
ik je om je ooren slaan?"
123

„Heb ik je tegen je voet gestooten?" vroeg Tuomas.
„Bekommer er je niet om. Kijk naar je eigen poot. Wat
kan het me schelen, al zou ik m'n hiel moeten missen —
dien heb ik daarnet bezeerd met worstelen. Let jij maar op
jezelf! Je hebt het gewonnen met worstelen en met hout-
trekken, maar kom op, dan zullen we vechten!"
„Vechtpartijen hooren hier niet thuis, Juhani."
„Jawel Aapo, wij willen vechten."
„Ik wil niet," kwam Tuomas.
„Je durft niet!"
„Denk er om dat worstelen een spel is," waarschuwde
Aapo opnieuw.
„Een spel, dat dikwijls op moord en doodslag uitdraait,"
viel Simeon hem bij.
„Goed, Tuomas heeft gewonnen, maar geen van jullie
anderen is me de baas. Geen van jullie krijgt Juhani er
onder, daar wil ik een eed op doen. En dat zal ik jullie
stuk voor stuk bewijzen. Kom op, Aapo. Houdt je hemds-
boord het?"
„Man, je bent razend. Woedend ben je, zonder dat je er
reden voor hebt. Wacht, wacht even, laten we eerlijk
worstelen."
„Wel verdomd!"
„Wacht even, zeg ik je. Zoo, kom nou maar op!"
„Juho danst de polka dat het een lust is," lachte Eero,
„zelfs met z'n manke poot,"
„En wat zeg je nu, broer Aapo?"
„Dat ik onder lig."
„Vooruit Simeon, nu jij."
„Voor geen duizend rijksdaalders ontheilig ik den sabbat."
„Goed, eer den Kerstavond zooveel je wilt! Maar den sabbat
ontheilig je niet met een vroolijk partijtje worstelen. Kom
op!"
„Waarom plaag je me?"
„Eén ronde!"
„Duivel!"
„Laat hem met rust, Juhani," bemoeide Aapo zich ermee.
„We kunnen het toch altijd probeeren. Ik wil hem alleen
maar kraken!"
124

„Loop naar de hel, kwelgeest! Ik geef toe dat jij de sterkste
bent."
„Dat geloof ik pas als ik het zie; Simeon is ook geen jonge-
juffrouw," stookte Tuomas.
„Daarom moet hij hier komen, dan kunnen we zien of hij
een jongejuffrouw is of een sterke beer!"
„Laat hem met rust, Juhani. ïk zeg nog eens, laat hem
met rust. Boks dan een robbertje met een ander, die er
wel zin in heeft. Met Timo bijvoorbeeld."
„Heb jij lust, Timo?"
„Vooruit Timo, jij bent er nooit afkeerig van," kwam
Aapo weer.
„Nee nooit, altijd vol animo en altijd op z'n gemak. Ik
vergeet niet gauw hoe hij zich hield in den veldslag tegen
de Toukola-jongens. Eerst kreeg hij een tik op z'n hoofd
met een knots, zonder dat hij er op verdacht was, maar
meen je, dat hij zich daar iets van aantrok? Hij draaide
zich rustig een halven slag om en rukte den vent z'n knuppel
uit de hand en gaf er hem een klap mee op z'n kop, dat z'n
schedel spleet. Z'n schedel spleet, en de kerel zakte als
een hoop vodden op den grond in mekaar. Dat deed Jukola-
Timo, en dat kan hij nog eens weer doen ook, als het moet
zijn."
„Vooruit, jongen!"
„Dat hoef je mij geen twee keer te zeggen, Timo. Maar
laat ik jou ook in je broeksband vatten. Zoo, nu ben ik
gereed."
„Timo eerst," zei Aapo.
„Best. Dan kan ik wat op adem komen."
„Asjeblieft!"
„O nee, m'n jongen!"
„Een tamelijk slechte beurt! Timo, dappere Timo, kun je
dat niet nog es overdoen?" hitste Tuomas.
„Dat kan ik. Wat zeg je hiervan?"
„Zoo gemakkelijk gaat het niet, zei de bedelaar van Hyva-
maki," spotte Juhani.
„Nog es!" moedigde Tuomas aan.
„Best. Zoo dan?"
„Ho ho, zoo gemakkelijk gaat het niet, zei de bedelaar
van Hyvamaki."
125

„Maar dat was anders een ruk, die je gevoeld moet hebben,"
constateerde Tuomas tevreden.
„Zoo'n vaart loopt het niet," meende Eero. „Juhani's
stem beefde, maar niet erg, hoor!"
„Ik sta nog,"
„Pak em beet, Timo."
„Ik zal het probeeren, Tuomas, ik zal het probeeren!"
„Wacht, hou op, m'n broek zakt af."
„Asjeblieft, zei Kaitaranta."
„Versta je me niet, m'n broek zakt af!"
„Daar, —daar — en daar, broertje!"
„Ha, nu ligt Juhani weer op den grond," lachte Aapo.
„En steunt als een os; maar het is een mooi ding dat hij
nu wat op adem komen kan," plaagde Eero.
„Als een natte dweil ligt hij onder me," hijgde Timo vol-
daan.
„Maar z'n broek heeft hem een leelijke poets gebakken;
wat waar is, is waar," meende Tuomas.
„Ja, dat moet erkend worden, Juhani's broek spande dit
keer samen tegen zijn heer en meester," hielp Aapo.
„Die was het blijkbaar met Timo eens."
„Zoo is het. Daarom weg met de broeken en nog eens
van voren af aan."
„Hou jij je mond, Eero, snotneus. Anders zal ik je mores
leeren. Heb je nog niet genoeg van dit duivelsche spel?"
siste Simeon.
„Maak er dan een hemelsch spel van. Uit jullie broeken
en hemden, en vecht als twee engelen op de grazige weiden
van het paradijs."
„Hou je bek, jij," viel Tuomas uit tegen Eero. „Timo,
waarom zit je hem boven op z'n nek?"
„Als ik een knuppel bij de hand had, dan zou ik er hem
van langs geven, dat het een lust was en je het een uur
ver kon hooren?"
„Waarom, waarom? Dit is toch alleen maar om jullie
krachten te meten en geen vechtpartij?" kwam Aapo.
„Ben je kwaad, Timo?"
„Heelemaal niet, Eero, heelemaal niet; ik zeg alleen maar,
als ik een knuppel had of een ronde stok, dan gaf ik er hem
van langs, dat je het een uur ver kon hooren."
126

«Laat hem los!"
..Sta op dan, schepsel Gods!"
,.Ik zal opstaan, maar reken er op dat het, zoo gauw ik
mijn broek in orde heb, jouw beurt is om tegen den grond
te gaan en dan een beetje anders dan ik het gedaan heb. Mij
heb je er onder gekregen dank zij een ongeluk, waar je
profijt van getrokken hebt, kaffer!"
„Nou moet je niet kwaad worden, Juhani," suste Aapo.
„Hij heeft het gedaan in de hitte van het gevecht, de arme
jongen."
„Hij heeft het best gemerkt, de ellendeling! Maar jullie
zijn allemaal tegen me. Of wou je beweren, dat hij het
niet gemerkt had? Heb ik niet geroepen: ,Wacht, hou op,
m'n broek zakt af?' Maar hij stoorde zich nergens aan en
vocht als een kat met tanden en klauwen. Maar wat duivel,
ik zal je leeren, misbruik te maken van een andermans pech,
ik zal je leeren!"
„Werkelijk, Juhani, ik deed het in de hitte van het gevecht,"
betuigde Timo.
„Ik zal je leeren, zoodra ik m'n broek opgehaald heb. En de
riem er stijf omheen zit."
„Ik heb maling aan al dat geworstel. Als ik gewonnen
heb, dan heb ik gewonnen. Het geeft niks of je daar al
omheen kletst. Wat heeft je broek daarmee uit te staan?
Bij het worstelen is het de man, die worstelt, en niet z'n
broek."
„Vooruit, pak aan. Grijp me in m'n kraag, borst aan borst-
Voor den duivel!"
„Zal ik werkelijk dat kinderspelletje met hem doen?"
„Wat zeur je toch," kwam Eero. „Speel om Gods wil
zoolang je spelen mag."
„Doe het niet, doe het niet," waarschuwde Simeon.
„Nee, niet als je op je beenen staat te trillen van angst,"
hitste de jongste der broeders opnieuw.
„Hier helpt geen beven, hier helpt geen angst. Hij zal
nog één keer met me worstelen, en dat wel oogenblikkelijk."
„Spaar hem, Juhani, spaar hem!"
„Waarom moet hij me sparen, Eero, waarom?" verweerde
Timo zich. „Nóg een keer tegen den grond, nóg een paar
rake klappen als hij dat zoo graag wil!"
127

„Kom op, jong!"
„Kalm aan, Juhani!" vermaande Tuomas.
„Kalm aan/' kwam ook Aapo. „Jullie lijken wel een paar
uitgehongerde haviken."
„Je reinste vechtpartij, je reinste vechtpartij," zuchtte Si-
meon.
„Juhani, wees nu verstandig!"
„O, jullie verscheurende dieren, jullie...."
„Vermorzel je broer niet!"
„Ha, wordt jij nu ook bleek om je neus, Eero? Dat komt
ervan, je hebt dat vuurtje zelf aangewakkerd."
„Juhani!" donderde Tuomas.
„Het huis zal boven onze hoofden ineenstorten. Wilde
beesten lijken jullie," kwam Simeon jammerend.
,„Votti,' zegt de Rus. Doe open je oogen, — waarom
blijf je liggen?"
„Je hebt het dit keer gewonnen; maar wacht, mijn beurt
komt wel. Jij wordt oud en schrompelt ineen, maar ik groei
en word sterker," dreigde Timo.
„Eenmaal droogt deze wereld in en neemt een einde, wat
wil je dan verwachten van een arm sterfelijk mensch?
De tijd krijgt ons allemaal klein, broer-lief. Maar sta nu op
en neem een slok bier en geef toe, dat je veel minder sterk
bent dan ik."
„Dat hebben we gezien. Ik lag onder, — een hoop ouwe
vodden, —en jij zat bovenop me als een ruige beer."
„Hier, neem een slok uit de kan van Kiika-Heikki, varkens-
gezicht! Ik ben dus nummer twee wat krachten betreft in
de rij van Jukola-broeders. Wel heb ik het nog niet met
Lauri en Eero geprobeerd, maar die weten 200 ook wel dat
ik ze op hun rug leg. En Simeon heeft erkend, dat hij
zwakker is dan ik ben. Maar — we zijn geen van allen
zwakkelingen, geen van de Jukola-broeders is voor een klein
gerucht je vervaard! Daar sta ik borg voor. Laat er vijftig
van die Toukola-snotneuzen komen, man tegen man, ik
draag vijf ton rogge op m'n rug en Tuomas nog een beetje
meer, als iemand het hem maar opgeeft."
.Ik zou anders best eens willen zien dat Lauri en Eero
samen een robbertje vochten, meenens dan!" kwam Tuo-
mas.
128

„Ja, dat zou werkelijk de moeite waard zijn," lachte Aapo.
„De een staat zoo vast en solide op z'n beenen als iets,
en de ander is vlug als water, klein, maar rap in z'n bewe-
gingen, dat het een lust is. Vooruit jongens! Laat ons eens
zien hoe de hermelijn en de haas met elkaar vechten.
Ik vergelijk jou niet met een haas, omdat ik zeggen wil dat
je bang bent, — daar is geen reden voor. En ook niet om
je bewegingen; Lauri gaat te werk als de doodgraver van
smid Könni, wiens armen en beenen aan den gang gebracht
werden door een vernuftig uurwerk in z'n buik. Ik bedoel
alleen maar dat een worsteling tusschen jullie zou kunnen
lijken op een gevecht tusschen een hermelijn en een lang-
oor."
„Vooruit, jongens, één rondje!" zei nu ook Juhani.
„Ik ben niet van plan met Eero te vechten. Je kunt hem
nooit goed te pakken krijgen, hij schiet je altijd tusschen
je beenen door als een jonge kat. En hij stompt en raakt
je op zoo'n ellendige manier, dat je geen adem kunt krijgen.
Dat deed hij ook toen we in den herfst op de Aroniitty-
weide geworsteld hebben. En geen sterveling wist, wie boven
en wie onder lag. Ik wil niet meer met hem worstelen."
„Ik was heelemaal niet sterker dan jij," verzekerde Eero.
„Je kunt denken wat je wilt."
„Dat geloof ik graag, ik weet dat jij de zwakste van ons
tweeën bent."
„Dat moet in een eerlijke worstelpartij worden uitge-
maakt."
„Ik wil niet meer met hem vechten."
„Menschen, laten we gaan slapen," stelde Simeon voor.
„Och wat, morgen komt er weer een nacht, maar het is
slechts één keer in het jaar Kerstmis!" verzette Juhani zich.
„Laat ons dan vroolijk zijn! Verheugt U, heel Israël! In
dezen nacht, op dit oogenblik, is er een groot wonder ge-
schied bij Babylons stad. Laten wij vroolijk zijn! Wat zullen
we spelen? Kerstbrood eten, of het zware varken slach-
ten?" l )
„Hou op, dwaas! Je lijkt wel een klein kind, hou toch op!"
„Het leven van den jongen, ongehuwden man is een dans,
Simeon. Niet waar, Timo?"
*) Oude kerstgewoonten.
9-12349
129

„Hi hi hi!"
„Niet waar?"
„O ja!"
„Precies, Jussi-schat!" spotte Eero.
„Zei de vos tegen den haas. Juist, zoo is het. Het léven
gaat voort, soms is het zelfs zoo aardig en vroolijk, dat de
voeten van den vloer moeten. Laten we den Russendans
doen, daar ben ik een meester in. Kijk maar!"
„Kan ons bier misschien ook wat sterk geweest zijn?"
„Giet drie liter door je keelgat, dan voel je vanzelf wel wat
deining in den top van den mast. Maar zing nu, Eero. Zing,
terwijl Jussi danst. Vooruit!"
„Wat zal ik zingen?"
„Wat je maar wilt, als het maar lawaai maakt. Kom op,
brul dat de grond er van dreunt. Zing, kwajongen, terwijl
ik dans en spring als een wezel."
En Eero zong. Hij zong alle liederen, die hij kende, en
daarna rijmde hij zelf de woorden aaneen. Juhani danste
en sprong, danste en sprong, en wist van geen ophouden.
„Is het nu nóg niet genoeg," hijgde Eero eindelijk. Hij
begon schor te worden.
„Meer! Nu dansen we den bruiloftsdans voor Karja-
Matti; meer, nog eens Karja-Matti's polka!"
„Juhani, zelfs de haan is ontdaan over dit goddeloo2;e ge-
spring."
„Laat hem zich stil houden, Simeon."
„Je raakt heelemaal buiten adem van dien Turkschen
dans," kwam Aapo.
„Dit is de Russen-dans. Nietwaar, Eero?"
„Dit is de Jusse-dans."
„Goed, Jusse-dans! Voor mijn part. Dan zal ik den Jusse-
dans dansen."
„Mensch, je bent razend!"
„Goed zoo, goed zoo," moedigde Timo aan. „Hi hi hi!
Voor den duivel."
„Opzij! Anders vertrap ik je onder m'n voeten zooals een
kozakkenpaard een dronken marktroover vertrapt, ha!"
130

„Kijk z'n riem eens, die slaat hem telkens op z'n achter-
werk, au, au," lachte Aapo.
„Lalla la laa! Is me dat een bad geweest. Héhéhé. Nu
dans ik voor den tweeden keer in m'n leven. De eerste
keer was op de bruiloft van Karja-Matti, toen er geen
ander vrouwvolk was dan drie ouwe wijven. Doch een
heeleboel mannen. Maar je weet, toen Matti ons een paar
sterke koppen koffie gemaakt had, toen bleef er ons jongens
niet anders over dan den vloer te dorsenen, en dat deden
we op een manier dat de bodem er van trilde. Het vrouw-
volk koos het hazenpad, anders hadden we ze aan stukken
gedanst. O, duizend duivelen! Maar nu de kleeren uit, tot
op het hemd na, en dan op de slaapbanken. We zullen nog
wel niet direct kunnen slapen, maar laten we elkaar geschie-
denissen vertellen bij een kom schuimend bier, in het
schijnsel van de vlammende dennenblokken op den haard."
Ze kleedden zich uit, vulden de bierkan nog eenmaal en
klommen allen op hun slaapbank, waar ze in hun hemden
op het stroo bleven zitten in de stoomende hitte. De bier-
kan ging van hand tot hand, vroolijk brandde het vuur.
Ineens kwam Juhani op een idee, dat de rampzaligste gevol-
gen met zich sleepte.
„We lijken wel worsten, die gebraden moeten worden en
de gloed van de heete steenen verblindt ons bijna. Eero,
gooi een kan bier op de steenen, dan kunnen we es probeeren
hoe gerstedamp smaakt."
„Wat een dwaasheid," kwam Tuomas.
„Een prachtig bedenksel. Vooruit, Eero!"
„Ik moet mijn aanvoerder gehoorzamen."
„Geen druppel. Als ik gesis hoor, dan is degeen, die het
gedaan heeft, niet gelukkig."
„Laten we het kostelijke bier niet verspillen," meende
Aapo. .
„We kunnen ons toch zeker niet veroorloven, m bierdamp
te leven," vervolgde Tuomas.
„Het zou wel leuk zijn, dien damp eens te proeven."
„Ik verbied het!" .
„Leuk, het eens te proeven," herhaalde Juham. „De over-
winning is Tuomas naar het hoofd gestegen, nu denkt hij
131

dat hij hier kan bevelen en alles naar zijn hand kan zetten.
Maar vergeet niet, als de gal iemand overloopt, dan geeft
die hem de kracht van zeven man bij het gevecht. In ieder
geval __& sla de oogen nog niet neer voor jou."
„Dat zijn dus de vruchten van de worsteling. De vruchten
van de worsteling."
„Giet er het bier overheen, Eero. Ik beveel het je, en als het
noodig is, zal ik je verdedigen."
„Ik moet gehoorzamen als mijn heer en meester beveelt,
anders zou ik op Kerstnacht moeten vluchten."
Met stijf opeen geklemde lippen en een valsch lachje
volgde Eero Juhani's bevel op. Meteen klonk van den
oven een slag en een gesis, en daarop een oorverdoovend
lawaai.
Woedend vloog Tuomas overeind en stormde op Eero
af, maar ook Juhani sprong op om zijn jongsten broer te
verdedigen. De vlammen dansten van den steenen haard
over den vloer, waar ze alras het stroo aanstaken zonder dat
de broeders het merkten. Als ringen in het water breidde
de vuurcirkel zich uit. Al verder en verder kropen de
vlammen en verslonden alles, wat op den vloer lag. Pas
toen het vuur hun voeten bereikte, ontdekten de broeders
het gevaar, dat hen dreigde. Maar thans was het te laat
om nog iets anders te redden dan het eigen leven en dat
van de dieren. Hoog laaiden de vuurtongen op en groot
was het gevaar en de algemeene ontsteltenis. Allen, mannen,
honden, kat en haan drongen tegelijk naar de deur en
wrongen zich in allerijl naar buiten. Het leek wel of het huis
hen had uitgespuwd, samen met een dichte rookwolk.
Hoestend en hijgend stonden ze in de sneeuw. Als laatste
kwam Lauri, die den ouden Valko bij den teugel leidde.
Door de smalle lichtspleten sloegen de vlammen naar
buiten, en wat later eveneens door het dak en de deur. Het
stevige woonhuis op den Impivaara sidderde en trilde onder
het geweld van het vuur, terwijl de bewoners naakt en
onbeschermd er bij stonden. De kolenbrandershut, die hun
in den begmne als woning had gediend, was reeds lang
geleden met den grond gelijkgemaakt, en het proviandhuis
was 2oo licht en luchtig gebouwd als een ravennest. Ze
13a

hadden niet anders aan dan hun hemd; niet eens hun petten
en schoenen van dennenbast hadden ze uit de vlammen
kunnen redden. Van al hun bezittingen waren slechts hun
geweren en rugzakken overgebleven. Die hadden ze in de
proviandschuur geborgen voor ze een bad gingen nemen.
Daar stonden ze nu op hun bloote voeten in de sneeuw,
met den rug naar den loeienden brand. Beurtelings lichtten
ze den eenen en den anderen voet op, die rood waren als
ganzenpooten van het vuur en de sneeuw.
Zoo genoten ze het laatste goede, wat het huis hun schenken
kon: de warmte van den brand. Machtig waren de vlammen,
hoog stegen de vurige tongen op naar den hemel en wier-
pen hun roodcn gloed ver rondom. Als glimlachend in het
morgenlicht stonden er de met een witte, vlokkige laag
bedekte dennen, een dikke, zwarte rook wolkte op uit den
stapel dennenstronken. Langzamerhand kleurde een rosse
schemering de toppen der boomen, nieuwsgierig keken de
vogels neer van de besneeuwde takken naar het eenmaal zoo
solide woonhuis, dat snel tot asch en gloed verteerde. Van
spijt en ergernis voeren de broeders zich met de vingers
door het haar, den rug naar het vuur gekeerd, om beurten
de linker- en de rechtervoetzooi warmend. Na verloop van
tijd werd het vuur minder fel en zakte ineen, de vonken
verstoven rondom. Nu bemerkten de broeders tot hun ont-
zetting dat de hemel begon op te klaren en dat de wind van
het Zuiden naar het Noorden was omgeloopen. Het zachte
weer maakte plaats voor ijzige koude.
„We zijn aan den vuurdood ontsnapt om een prooi te
worden van de vorst," zei Aapo. „Kijk, hoe helder de
lucht wordt. Broeders, we verkeeren in levensgevaar."
„Hel en duivel, wie. heeft dit gedaan, verdomme?" viel
Juhani uit.
„Wie? Moet jij dat nog vragen, brandstichter die je bent!"
kwam Tuomas razend. „Als ik naar m'n gemoed te werk
ging, dan smeet ik je in de vlammen."
„Ha ha! Dat krijg je nooit alleen voor elkaar. Maar ver-
vloekt zij de man, die de oorzaak is van dezen helschen
nacht."
„Dan vervloek je jezelf!"
„Vervloekt zij die man, namelijk Tuomas Jukola."
133

„Zeg dat nog eens!"
.Tuomas, Juhaninpojka Jukoia is de schuld van alles.
.Tuomas?" kwam Aapo.
„Juhani!" riep Simeon.
„Stilte!" vermaande Lauri.
„We laten jullie niet weer beginnen," bemoeide Timo
er zich mee. „Dat zal niet gebeuren, dwazen die jullie zijn!
Kom, houen jullie je gemak en laten we ons eendrachtig
als broeders warmen."
„Godloochenaars!"
„Weg met haat en strijd, nu de jammerlijkste dood ons
bedreigt," waarschuwde Aapo opnieuw.
„Wie z'n schuld is het, wie z'n schuld?" hield Tuomas
aan.
„Ik ben onschuldig," betuigde Juhani.
„Onschuldig! Heer in den hemel, ik vreet je levend op."
„Schuldig of onschuldig, dat moeten jullie later maar
samen uitvechten," zei Aapo ongeduldig* „Onze eenige
redding bestaat er op 't oogenblik in, dat we maken dat
we wegkomen. Het huis ligt in asch, en wij staan hier zoo
goed als naakt op de hard bevroren sneeuw. Dat hemd
zal ons niet veel helpen. Het is in ieder geval een geluk,
dat onze buksen en ons kruit gered zijn» We zullen ze
noodig hebben. Ik hoor de wolven op Teerimaki huilen."
„Wat moeten we dan doen?"
„Ik weet er niets anders op dan dat we ons haasten naar
Jukoia, met den bleeken dood op de hielen. Twee van
ons moeten op Valko rijden, de anderen volgen op een
draf. Zoo moeten we het doen, om beurten rijden en
loopen. Dank zij het paard hoeven we niet den heelen langen
weg over de harde sneeuwlaag te voet af te leggen, en
misschien zullen we met Gods hulp er het leven nog af-
brengen."
„Maar onze beenen zullen ons afvriezen voor we bij het
vuur op den haard van Jukoia staan," meende Juhani.
„Het is in ieder geval onze eenige hoop," kwam Simeon.
„De wind wordt steeds scherper en de hemel helderder.
Laten we voortmaken."
„We zijn verloren," jammerde Éero.
„Aizoo was het einde van Jukola's zeven zonen."
134

„Het gevaar is ontzettend, maar de Heer is machtig. Laten
we voortmaken."
„Haal de buksen en de rugzakken uit het proviandhuis,"
beval Tuomas.
„Wat een nacht, wat een verschrikkelijke nacht/' zuchtte
Juhani. „Hier wacht ons de moordende koude en ginds
bedreigen ons de hongerige, huilende wolven."
„Wij verkeeren allen in groot gevaar, Valko en wij."
„Wij het meest. Ik heb hooren zeggen, dat naakte mannen
een buitengewoon verleidelijk hapje zijn voor hongerige
wolven in den winter."
„Ik heb gehoord, dat menschen en varkens net eender
smaken, en we weten maar al te goed, dat varkens de
lievelingskost is van die vervloekte grauwpelzen. 't Zal
een heele toer worden, dat is vast."
„Wat moeten we doen?"
„Als de weerlicht naar Jukola; de koude wordt steeds he-
viger en het bloed bevriest ons in de aderen. Naar Jukola
over den huilenden Teerimaki-bergrug! Tegen de wolven
hebben we wapenen, maar niet tegen de ruige, met rijp
bedekte majesteit van de koude."
„Hier zijn de buksen en rugzakken. Het geweer op den
schouder, den ransel op den rug. Twee op het paard, de
anderen er achteraan, zoo snel ze kunnen. Maar vlug,
vlug. Om der wille van onze onsterfelijke zielen."
„In het Noorden wordt de hemel helderder, zie hoe de
sterren flonkeren. Hi ha! Vlug, vlug!"
„Morgen halen we wat het vuur gespaard heeft," stelde
Aapo voor. „Dan zullen we ook de kat en den haan in
veiligheid brengen. Vannacht redden ze het nog wel met
de warmte van de gloeiende asch en het verkoolde
hout. Maar Killi en Kiiski moeten als trouwe kameraden
met ons mee. Waar zijn ze?"
„Ze zijn nergens te zien. — Wacht — luister...."
„Ik hoor ze ver weg blaffen," kwam Eero, „aan den an-
deren kant van den berg."
„Ze zijn achter een lynx aan. Die is zeker voorbij het
huis geslopen en nu volgen de honden zijn spoor. Maar
laat ze in vrede jagen," vond Tuomas. „We moeten hen
vergeten en den zwaren tocht ondernemen."
135

„Ja, nu! Nu wordt het een strijd op leven en dood!" ver-
klaarde Juhani.
„We moeten onze krachten tot het uiterste inspannen.'
„Juist, Aapo. Alle krachten tot het uiterste inspannen."
„En bedenken, dat de afgrijselijkste dood ons bedreigt/'
wierp Tuomas er tusschen.
„De zwarte dood bedreigt ons van alle kanten. Hi ha!
Of onze neus wordt een ijsklomp, óf onze darmen liggen
over de sneeuw verspreid, wanneer we tenminste niet
tijdig Jukola weten te bereiken. Eén van deze drie mo-
gelijkheden zal in verwezenlijking gaan. Vooruit, hier
kan geen uitstel baten. De tanden op mekaar!"
„Laat ons dan gaan, in Godsnaam, en met Gods hulp!"
„Ja, Simeon, in Gods naam en met Gods hulp! Wat vermag
een man, geboren uit den schoot eener vrouw, uit eigen
kracht? Laat ons alles in Gods hand geven!"
„Nu moeten we niet langer treuzelen, laten we gaan,"
drong Eer o.
„En onbevreesd. Voorwaarts!"
„Alles in orde. Eero en Simeon, te paard! Rijd naar Ju-
kola, maar zóó dat wij, die jullie door de sneeuw achterna
komen, Valko kunnen bijhouden."
Zoo begaven ze zich op weg, vrijwel naakt, met slechts
hun linnen hemd aan. Den ransel op den rug, de buks in
de hand, vluchtten ze voor de koude, die zich van over de
open moerassen van Pohjola op hen wierp. De koude kwam
ditmaal echter niet in haar vreeselijkste gedaante. Wel klaarde
de lucht telkens op, maar even later bedekten opnieuw snel
voortdrijvende wolken den hemel, de noordenwind beet
niet al te fel. En de broeders waren wèl gehard tegen der-
gelijke vermoeienissen, hun huid was als leer door menigen
bijtenden vorstnacht, en als jongens hadden ze dikwijls
barvoets in de sneeuw geïoopen. Doch de tocht van Impi-
vaara naar Jukola kwam hen angstwekkend voor, buiten-
gewoon angstwekkend. Met vrees in het hart stormden zij
voorwaarts. Eero en Simeon voorop, rijdend op Valko,
de anderen achteraan, dravend dat de sneeuw om hun
bloote beenen opstoof. En op Impivaara zaten de kat en de
136

haan bij de gloeiende overblijfselen van het huis en staarden
treurig naar de verkoolde resten.
De broeders liepen in de richting van Jukola. Reeds hadden
ze het Sompio-moeras achter zich en waren ze op weg naar
den bergrug van Teerimaki, vanwaar onafgebroken het
afgrijselijke gehuil der wolven klonk. In het lage hout
tusschen het moeras en de akkers van Seunala-Jaakko
wisselde het paard van berijders. Eero en Simeon stegen
af, twee anderen namen hun plaatsen in. Zonder rusten
werd de tocht voortgezet. Ze haastten zich verder langs
den bergrug, over den Viertola-weg en vandaar dwars door
het ruischende dennenwoud. Na verloop van tijd bereikten
ze de Teerimaki-hoogte. Plotseling zweeg het meerstem-
mige wolvenkoor. De broeders stonden op den top van den
berg en lieten het paard uitblazen. Weer stegen de ruiters
af en beklommen twee anderen Valko's rug. Een oogenblik
wachtten ze op den besneeuwden bergtop. De noorden-
wind deed zich gelden, de wolken dreven weg en de Groote
Beer vertelde hun door zijn stand dat het reeds na midder-
nacht was. Nadat ze gerust hadden, zetten ze hun tocht
over den vlakken bergweg voort. Vandaar ging het over
een met dennen begroeid moeras, dat hen opnam in zijn
duisteren schoot. Bleek zag de maan op hen neer. Uilen
krasten, hier en daar viel het oog op wonderlijke gestalten,
die reusachtige beren geleken. Het waren hooge, met mos
begroeide wortelmassa's van door den storm neergeworpen
boomen, die voor de verschrikte blikken der vluchtende
broeders monsterdieren leken. Maar al spoedig hoorden
ze rondom zich onheilspellend gebeweeg. De hongerige
wolven trokken een steeds dichter wordende kring om hen
heen. Ze zagen de beesten over den weg sluipen, nu eens
voor zich uit, dan achter zich. Dan weer draafden ze aan
weerskanten met hen mee, terwijl de mannen zich voort-
spoedden tusschen de stammen. Fel en bloeddorstig volg-
den de grauwpelzen de vluchtelingen van den Impivaara,
wortels en dorre takken kraakten onder hun snelle voeten.
Valko werd angstig, hij trilde over al zijn leden en was bijna
niet meer te houden. Al brutaler werden de ondieren. Jankend
van bloeddorstigheid slopen ze herhaaldelijk rakelings langs
de broeders, die van tijd tot tijd hun geweren afschoten
137

om ze op de vlucht te jagen. Ze slaagden er echter niet in
zich van de wolven te bevrijden.
Nu naderden ze de door de boschbrand geteisterde Kilava-
moerassen, waar hier en daar een verschrompelde den
was blijven staan, in welker naakte kruinen uilen en haviken
nestelden. Thans drongen de wolven al meer en meer op
hen in, de broeders verkeerden in groot gevaar. Tuomas
en Timo reden, maar de anderen, die achter hen aan kwa-
men, bleven plotseling staan. Allen tegelijk losten een salvo
op hun vijanden, die verschrikt voor een oogenblik uiteen
stoven. Opnieuw renden de mannen verder, maar lang
duurde het niet of de wolven zaten hen weder op de hielen.
Het gevaar was grooter dan ooit. Tuomas hield het paard
in en riep: „hij, wiens buks niet geladen is, moet dit zoo
snel mogelijk doen." Hij liet zich daarop van Valko's rug
glijden en zei Timo, het paard uit alle macht in te houden.
Zonder de koude te voelen, bleven de broeders staan en
laadden hun geweren. Ook hun vijanden hadden op een
vijftig schreden afstands halt gehouden. Onafgewend
staarden ze de mannen aan, de oogen bloedbeloopen, kwis-
pelend van ijver en felle begeerte. En boven menschen en
dieren welfde zich een onbewolkte hemel, waaraan een
stralende maan.
„Zijn jullie geweren geladen?" vroeg Tuomas.
„Ja," antwoordde Aapo, „wat wilde je?"
„Allemaal tegelijk," riep Juhani.
„Dat nooit, als ons léven ons lief is. Enkelen moeten hun
buks geladen houden, denk daaraan. Lauri, jouw hand
is het meest vast, jouw blik is de scherpste, kom naast me
staan."
„Hier ben ik, wat wil je?"
„Hongerige wolven vreten hun gewonde broeders op.
Als we er een paar kunnen neerleggen, zijn we gered.
Laten we het probeeren. We mikken op den voorsten
links en trekken tegelijk af. Maar jullie spaart je kruit
Lauri, neem hem op den korrel, èn als ik ,nu' zeg, dan
SCXllct j£»
,Jk ben gereed."
„Nu!"
138

Gelijktijdig klonken de beide schoten, de wolven vluchtten
in wilde vaart. Doch één bleef achter; kruipend trachtte
hij de anderen in te halen, maar het lukte hem niet. Zoo
vlug mogelijk haastten de broeders zich verder; zes hunner
liepen, alleen Timo reed voorop. Spoedig verzamelden
de wolven zich opnieuw en keerden terug, woedend zetten
ze de achtervolging der nachtelijke vluchtelingen voort.
De sneeuw stoof weg onder hun pooten, de kale vlakte
van Kiljava trilde onder het geweld van den aanstormenden
troep.
In vollen ren kwamen ze bij den gevallen kameraad, die
zich in zijn bloed wentelde. Ze stoven hem voorbij, maar
keerden om zoodra ze de lucht van het warme bloed in
den neus kregen. Woest ranselden hun staarten de sneeuw,
met opgetrokken bovenlip en vurig schitterende oogen
wierpen ze zich op den gewonden makker. Een vreeselijk
gevecht ontstond op de vlakte, het leek of de wereld ver-
ging. De aarde beefde, de sneeuw werd tot een bloederige
brei vertrapt, en zij, die nog kort tevoren vrienden geweest
waren, verscheurden thans hun vroegeren bondgenoot.
Daarna werd het: stil. Slechts een zwak gesteun uit de
bloeddruipende muilen en het gekraak van botten weer-
klonk door den nacht.
De broeders waren nu reeds op grooten afstand van de
wolven, het ver verwijderde moordgehuil op de Kiljava-
hcide klonk hun schoon in de ooren. Het boodschapte
hun de redding. Nu naderden ze de wijde velden van
Kattila, waar de weg zich over de heuvelen slingerde.
Om tijd te winnen, besloten ze de akkers dwars over te
steken. Met vereende krachten wierpen ze zich tegen de
omheining van palen, die onder den druk bezweek. Valko
stapte er overheen; thans droeg hij twee der broeders
op zijn rug, en aangezet door stokslagen, ging hij over
in een galop. Dwars door de velden liep het winterpad
naar het kerkdorp, waarlangs juist enkele kerkgangers
met drie paarden en sleden rustig en vreedzaam voort-
trokken. Maar paarden en menschen schrokken hevig
toen ze de broeders uit noordelijke richting zagen aan-
komen. Daar verschenen hun in het maanlicht zeven wezens
in een enkel hemd, die voortrenden, tezamen met een
139

paard. Ze dachten dat het booze geesten waren uit de
holen van den Impivaara, die zich thans op hen wilden
werpen. Er ontstond een geweldig rumoer. De paarden
stoven naar alle richtingen uiteen, luide kreten weer-
klonken, vloeken en smeekbeden. De broeders letten er
nauwelijks op, ze holden door, regelrecht naar Jukola, de
sneeuw vloog hen om de ooren. Zoo bereikten ze de af-
rastering aan den anderen kant, wierpen er zich als één
man tegenaan, en renden verder.
Ontzettend was deze nacht voor de broeders. Zonder een
woord joegen ze achter elkaar verder over de landen.
Vertwijfeling en wanhoop lichtten uit hun oogen, hun
blik staarde onafgewend in de richting, waar ver weg
Jukola lag. Eindelijk waren ze op de hoogte van Pohjanpelto;
daar zagen ze in het bleeke maanlicht het ouderlijk tehuis
voor zich. Bijna gelijktijdig kwam het met een diepen
zucht over hun lippen: „Jukola, JukolaI" Nu den heuvel
af; als spoken, uitgerust met vleugels, stortten ze zich in
het Ojaniiti-dal, beklommen den heuvel aan de overzijde
— daar stonden ze voor de gegrendelde poort. Ze gunden
zich geen tijd op de deur te bonzen, te wachten tot men
hen open zou doen, neen, uit alle macht wierpen ze zich
tegen de deur, die luid krakend open vloog. Onder luid
geschreeuw stormden ze het woonvertrek binnen en klau-
terden als een wervelwind op de reusachtige kachel, vanwaar
de kostelijke warmte hen tegensloeg. Maar de slaapdronken
leerlooiersfamilie dacht, dat ze door een troep roovers en
bandieten waren overvallen.
„Wat is dat voor boevenpak, dat op Kerstnacht bij de
menschen binnendringt? Mijn buks is geladen!" donderde
de schaapsleerlooier.
„Schiet niet, man!" riep Tuomas.
„Schiet niet op het eigen volk van de hoeve," voegde Aapo
er aan toe.
«We komen met Gods hulp van den Impivaara," legde
Juhani uit.
..Wij, de zeven zonen van den ouden Jukola,"
..De Heer erbarme zich over ons," zuchtte Simeon.
140

„Zeven zielen o p weg naar de eeuwigheid in dit ontzettende
uur. De Heer erbarme zich over ons!"
„Het vuur heeft ons prachtige huis in het bosch met den
grond gelijk gemaakt," vertelde Juhani, „en al onze bezittin-
gen zijn verloren gegaan. Als hazen zijn we hier naar
toe geloopen, met geen andere beschutting voor ons arme
lichaam dan het enkele hemd, een kort manshemd. O, het
was hard, het was hard!"
„De hemel beware me," zet de vrouw van den leerlooier vol
medelijden.
„Ach, ach, jullie stakkers, jullie arme stakkers," beklaagde
hen ook de leerlooier.
„Ja, is het niet vreeselijk?" vroeg Juhani. „Hier zitten weals
eksters bijeen, Gods genade afsmeekend. O, ik moet schreien."
„Arme jongens! Maak voort, man, leg vuur aan."
„Wat een rampzalige nacht," jammerde Eero. „Wij arme,
rampzalige schepselen."
„O, wat een nacht, wat een nacht," klaagde ook Aapo.
..O!"
„Schrei niet, Eero. Schrei niet, Simeon. Klaag niet, Aapo.
Ween niet, ween niet, Eero, mijn broeder. De redding
is gekomen," troostte Juhani. „Maar wèl is het een tocht
geweest, die ons heugen zal."
„Och, arme menschenkinderen. Och!"
„Goede vrouw, je tranen en je medelijden doen mij op-
nieuw schreien," kwam Juhani. „O-o-o! Maar huil niet,
moeder, huil niet. We zijn immers hier en warmen ons bij
onzen christennaaste, gered van de koude en uit de klauwen
der verscheurende dieren. Daarvoor wil ik God danken."
„Onze toestand is al te bedroevend," viel Tuomas in.
„Maar geef ons een knappend vuur om ons te warmen.
Breng ons eenige armen vol stroo om op te slapen en zet
Valko op stal en vul zijn ruif met hooi."
„Vergeef ons, dat we in naam der wet zoo beslist om hulp
vragen en om beschutting voor den nacht," mengde Aapo
zich in het gesprek. „Het is terwille van ons leven, terwille
van ons leven!"
„We zullen jullie helpen zoo vlug we maar kunnen,"
beloofde de leerlooier, „en zoo gauw ik licht gemaakt
heb. Ongelukkige schepsels, met enkel een hemd aan!"
141

„Zonder iets op het hoofd, zonder iets aan de voeten.
Heb je de voeten van Sibyllan gezien?"
„De haren rijzen me te berge. Vrouw, kom hier en kijk!"
„En mijn beenen dan!" klaagde Timo.
„Dat is niets, vergeleken bij mijn voeten. Hier heb je ze,
rauw, broeder, rauw. Het rauwe vleesch!"
„En de mijne!"
„Och wat, die pooten van jou, dat is niet erg!"
„Zoo? Zoo? Is dat niet erg? Je kletst, man. Kijk dan. Is
dat nog menschenvleesch?"
„Schiet op, vrouw," riep de leerlooier, „schiet op. Kom hier!"
„O, lieve menschen, lieve menschen!"
„Ja, niet waar, waar is zooiets goed voor? Zelfs Tuomas'
oogen zijn blank. Schrei niet, Tuomas. Maar zooals ik zeg,
waar is dat goed voor?"
„Zoo worden wij, arme stervelingen, levend gevild," zuchtte
Timo.
„Zoo rood als ze zijn! Zoo rood en rauw! Och, lieve men-
schen! Zoo blank!"
„Zoo blank als ijzer in het vuur, als gietijzer, hi hi," lachte
Timo met van pijn vertrokken gezicht.
„Zoo rood, zoo rood, de Heere beware me," beklaagde de
vrouw.
„Als gesmolten koper, gelijk in den Bijbel staat. De Heere
beware ons!"
„Arme jongens!"
„Kom nu je belofte na, moeder. Doe wat we je gevraagd
hebben!"
„Ja, en doe het gauw," drong Aapo. „We zullen zelf vuur
maken, er is hier binnen hout. Prachtig berkenhout, met
de schors er nog aan."
„Nu zitten we in de oude Jukola-hoeve onder de dierbare
berookte dakspanten; hier blijven we tot Sint Jan," juichte
Juhani. „Het oude huis moet ons nog één winter onderdak
verschaffen."
„Maar wacht tot het voorjaar wordt!"
„Ja Tuomas. Tegen den zomer staat er een nieuw woonhuis
op de Impivaara-vlakte. Grooter en trotscher dan het oude!"
„Zoo gauw de sneeuw gesmolten is, zullen de bijlslagen
opnieuw weerklinken in de bosschen en in de bergen,
142

dan behoeven de zonen van Jukola niet langer anderen
om onderdak te smeeken."
„Goed gezegd, Tuomas! Laat ons die vervloekte geschie-
denis vergeten, waardoor ons huis in brand raakte en
laten we denken aan de nieuwe woning, die we zullen gaan
bouwen."
„Juhani, één ding wil ik je zeggen: toen we ons
op weg begaven om dien gevaarlijken tocht te ondernemen,
gevoelde ik niet langer eenigen haat jegens je, en toen je
achter mij aanrende en me in mijn nek blies gelijk een
zwemmende hengst, sneed mij dat door de ziel."
„Laten we daarom blij zijn, dat die ontzettende tocht
achter den rug is. En dat we hier in de warme kamer
staan. — Ha, daar komen ze met eten en drinken voor
ons, en daar hebben we twee groote vrachten glanzend
stroo.Laat ons God danken,broeders.Laatons God danken!"
Vroolijk vlamde het berkenvuur, in welks gloed de broeders
verheugd hun verstijfde lichamen koesterden. Nadat
ze een tijdlang alle zeven op een rij vlak voor het vuur
gestaan hadden, namen ze plaats rond de tafel en deden
zich te goed aan vleesch en brood, worst en warm bier,
dat des leerlooiers goedhartige vrouw voor hen gereed
gezet had. De boer zorgde voor Valko, bracht hem op stal
en vulde zijn ruif met hooi. Ten laatste kwamen ook de
honden, die het spoor der broeders hadden gevolgd.
Jankend kropen ze binnen, kwispelend, de oogen stralend
van blijdschap. Verheugd verwelkomden de broeders ze,
beklaagden ze, verzorgden en liefkoosden ze op alle manieren.
Toen de mannen verzadigd waren, vleiden ze zich neer
op het stroo, waar ze spoedig vergetelheid vonden in een
diepen slaap. Rustig sliepen ze, en nog lang warmd het
vlammende vuur hen, tot dit eindelijk doofde en ineen
viel. Nu sloot de huisvrouw het rookgat, een heerlijke
warmte vulde de ruimte. Daarna legde ook de vrouw
zich ter ruste, en stilte heerschte alom. Maar buiten deed
de felle koude de palen der omheining knappen, barsch
stormde de noordenwind voort onder den van sterren
flonkerenden hemel, waaraan de maan, bleek glimlachend,
neerzag op de aarde.
143

ZEVENDE HOOFDSTUK.
Vroeg in het voorjaar, voor de kraanvogels kwamen, ver-
lieten de broeders Jukola en trokken ze naar de heide van
den Impivaara. Met alle macht begonnen 2e aan den bouw
van hun nieuwe huis; spoedig rustten solide balken op
de steenen borstwering, waarna stam op stam gestapeld
werd. Dikwijls weerklonken van den vroegen ochtend tot
den laten avond de bijlslagen en het doffe bonken van den
stamper. Juhani, Aapo, Tuomas en Simeon stonden ieder
bij hun eigen hoek, terwijl de anderen stammen velden en
naar het terrein toe rolden. Met frisschen moed werkten
ze voort, het zweet droop hun van het voorhoofd. Snel
verrees het bouwwerk, de versche harslucht was tot in
wijden omtrek te ruiken. Doch ook gebeurde het, dat de
broeders dagen achtereen geen bijl aanraakten en dat ze
het heele etmaal slapend en snurkend doorbrachten. Dan
sliepen ze van den eenen avond tot den anderen, ja, zelfs
tot den ochtend van den derden dag. Maar voor de akkers
in het dorp goudgeel begonnen te kleuren, was het huis
gereed. Het stond op de oude plaats en had denzelfden
vorm en dezelfde inrichting; het was zoo mogelijk nog
mooier dan hun eerste woning. Nu konden de broeders
Zich weer opnieuw geheel wijden aan de vischvangst op
den Ilvesjarvi en trokken ze er op uit met wapens en visch-
gerei, terwijl de honden hen opgetogen volgden. Zonder
moe te worden trokken ze over de met bosch begroeide
bergen, doorkruisten ze moerassen en velden en roeiden
in alle richtingen over het blanke oppervlak van het meer.
Zoo verschaften ze zich den noodigen mondvoorraad,
zoowel voor het oogenblik als voor den komenden, strengen
winter, en vele bewoners van Ahtola's en Tapiola's rijk*)
moesten het leven laten.
Maar nu wil ik vertellen van den ouden Fnösk-Matti,
den eemgen vriend van de broeders in de wildernis. De
oude woonde in een kleine hut, op een met prachtige,
l ) Het rijk van het water en van de wouden.
144

zware berken begroeiden heuvel, een duizend schreden
van den Impivaara verwijderd.
De man maakte het zachtste tondel in heel Tavastland
en buitengewoon sterke schoenen van berkenbast. Dit
werk bracht hem voldoende op om van te leven. Als jonge-
man had hij een reis gemaakt naar österbotten, waarheen
hij den vorigen prost als diens trouwe koetsier gevolgd was,
toen deze uit de parochie heelemaal naar het gebied van
Lapland verhuisde. Daar was Fnösk-Matti gebleven
tot den daarop volgenden zomer, en hij had er op Pohjola's
onafzienbare moerassen jacht gemaakt op beren, veelvraten
en kraanvogels. Van die reis wist hij veel te vertellen. Hij
had een bijzonder sterk geheugen, hij vergat nooit wat hij
gezien en gehoord had. Ook zijn opmerkingsgave was
merkwaardig scherp. Door duizelingwekkende wildernissen
trok hij voort zonder ook maar eenmaal den weg bijster te
raken. Er was geen plekje, ook al lag het nog zoo afgelegen,
of hij kon precies uitduiden waar het lag, al was hij er slechts
eenmaal geweest. Met zijn duim wees hij oogenblikkelijk
in een bepaalde richting, en het was vergeefsche moeite,
hem tegen te spreken, zoo zeker was de oude van zijn
zaak. Vroeg men hem: „Waar ligt de Vuokkatti," *) dan
strekte hij zijn arm uit en wees met zijn duim naar een
punt aan den einder: „Als je langs mijn duim kijkt, net
alsof je een kogel wilt afschieten, dan zie je de kerk van
Kuussamo bij die kleine verdieping aan den horizon, —
vandaar, een ietsje naar rechts, gaat de lijn naar Vuok-
katti." Op dezelfde wijze antwoordde hij zonder aarzelen,
wanneer je vroeg: „Waar ligt het slagveld bij Borassalmi?"
„Daar, kijk langs m'n duim, alsof je een kogel moet afschie-
ten." Ook kende hij de bosschen op vele mijlen afstand rond
zijn hut op een prik. In alle richtingen had hij ze door-
kruist, op zoek naar tondel en bast voor zijn schoenen,
of om zijn strikken na te zien. Dan gebeurde het dat hij,
eenmaal op de Impivaara-vlakte, bij de broeders binnen-
liep, waar hij steeds een welkome gast was. Met open
mond luisterden de jongens naar zijn verhalen. — Op een
*) Een berg in de streek van Kajana.
10-12349
145

avond in Augustus zit hij weer bij hen en vertelt van zijn
jachtavonturen in het hooge Noorden.
„Jawel, maar hoe ging het toen verder," drong Juhani aan.
„Ja, hoe ging het verder?" grinnikte Fnösk-Matti. „Van-
daar kwamen we aan een groot open gedeelte, aan een
bijzonder verraderlijk moeras, en op ski's trokken we over
den drassigen bodem, die onder onze voeten op en neer
ging. We vonden op onzen weg menig nog warm kraan-
vogelnest en we hebben heel wat van die krïjschende
beesten geschoten. We vulden onze weitasschen met eieren
en veeren, en de kraanvogels hingen we, aan de pooten
saamgebonden, over onzen schouder. — En toen pakten
we er eentje. —Vandaar gingen we verder over het deinende
en zuigende moerasland met de honden en kraanvogels
op onzen rug, en dikwijls scheelde het niet veel of we waren
voor eeuwig met honden en al verdwenen in de onmetelijke
diepte. Maar eindelijk kwamen we op vasteren grond, nat
als verzopen katten. Daar sloegen we ons kamp op voor
den nacht, we maakten een flink vlammend vuur en trokken
onze kletsnatte spullen uit.
Er bleef ons niets anders over dan alles uit te gooien, broek
en hemd, alles, ze van ons lijf af te stroopen als een paling-
vel. Spoedig sloeg de damp van onze kleeren, die we
aan eenige takken te drogen gehangen hadden, af. De eieren
sisten in den gloed, en zelf draaiden en keerden we ons
spiernaakt als spoken in de heerlijke warmte van het vuur.
— En toen pakten we er eentje. — Maar wat denk je dat
er verder gebeurde dien Meinacht? De honden snuffelden
onophoudelijk rond met hun vochtige neuzen en keken
telkens omhoog in de boomtoppen. Op het laatst keken wij
ook naar boven, en wat denk je dat we daar zagen?"
..Vertel op dan!" kwam Juhani, ongeduldig van span-
ning, „Een klein nieuwsgierig berenjong?"
,.Of een troll, of misschien den duivel zelf," opperde
Timo.
..Nee, niet het een en niet het ander," zei Fnösk-Matti;
..er zat een zwartbruine ellendeling van een veelvraat in
een dooie den. Heiskanen schoot, mis. Lill-Jussi schoot,
ook mis. Ten slotte trok ook ik af, maar met bijna hetzelfde
146

esultaat. De veelvraat bewoog heel even en blies kwaad-
aardig, maar bleef rustig op z'n tak zitten. Ineens begint
Heiskanen te roepen: „De to overspuiten, de tooverspullen!"
Hij haalt den tand van een dooie uit z'n zak, bijt er eenige
keeren op, spuwt dan op den kogel,dien hij in dengeweerloop
wringt, zwaait met de armen door de lucht, rolt angst-
wekkend met de oogen, spreekt daarop enkele vreemde,
afschuwelijke woorden en schiet — en daar valt me met een
smak de veelvraat uit den boom. Maar het ongeluk was nog
lang niet dood, en het spel begon van voren af aan. Wij,
die daar poedelnaakt stonden, voelden er niets voor, dicht
in de buurt van. het ondier te komen, en de honden net zoo
min. Op een behoorlijken afstand jankten en gromden
ze, terwijl de veelvraat van tusschen het lage hout naar
ze blies. Zie jullie, de uitwerking van de betoovering
duurde nog voort. Maar toen begint Heiskanen de vreese-
lijkste woorden uit te braken. Hij zwaait met de armen
en rolt met de oogen, en nu pas werpen de honden zich
op den duivel met z'n bloederigen muil, vliegen op hem
aan en bijten hem waar ze kunnen. Heere, Heere, zooals
die honden er den armen veelvraat van langs geven, nou,
nou; van z'n leven heeft geen veelvraat er zoo van langs
gehad!"
„Duizend duivelen!" hijgde Juhani.
„Dat had ik wel es willen zien, dat moet prachtig geweest
zijn," meende Timo.
,Ja, een mooi gezicht was het, dat was het," zuchtte Fnösk-
Matti voldaan.
„En hebben jullie den veelvraat toen in je weitasch ge-
stopt?"
„'t Was me nogal een beestje om in je tasch te stoppen,
dat vette zwijn. — Ja — en toen pakten we er eentje. —
Daarna trokken we onze kleeren weer aan, die zoo droog
waren als kruit en legden we ons neer bij het vlammende
vuur. Maar van slapen kwam niet veel, voortdurend vlogen
er tooverpijlen als vuurslangen kris kras door de lucht,
rakelings over onze hoofden. We werden er duizelig van.
Telkens sprong Heiskanen overeind en riep: „Doof, toover-
pijl, doof, tooverpijl!" En een heele boel vielen knetterend
neer, in het bosch en in het moeras. Maar de meeste toover-
147

pijlen suisden verder, ponder zich aan Heiskanen te storen.
Een keer hoorden we een hevig geknisper in de richting
Noord-Zuid, gevolgd door èèn brekend en gierend geluid.
„Wat was dat voor een wind, die daar voorbij schoot?"
vroeg ik Heiskanen en na één tijdje antwoordt hij mompe-
lend: „Dat was de oude Hiisi in eigen persoon." Er ver-
loopen een paar uur, af en toe schieten bliksemschichten
door de nevels. Maar ineens klinkt ér van den oostelijken
kant van het moeras een stem, precies het gedempte suilen
van dennen. En van den westelijken kant antwoordt èèn
andere, zwakkere stem, net het ritselen van jonge berken;
„Wat is dat voor êen gesuis en geritsel?" vraag ik. En weer
na een tijdje mompelt Heiskanen: „Dé troll van het dennen-
woud praat met z'n dochter." Maar ten laatste was de nacht
dan toch voorbij en werd het ochtend. Langzamerhand
maakten we ons gereed, verder te gaan, en kijk: daar zagen
wè aan dén uitersten rand van het bosch zoo'n verdomde
bleekgele duivèlsche wolf, maar die vluchtte voor ons als
éên erwtepeul voor den wervelwind. Op het laatst zagen
we alleen nog maar z'n linker achterpoot. Ik nam m'n geweer
èn schoot hem dien poot af als èen stuk kraakbeen, maar
toch wist hét beest ons nog te ontkomen. Maar den achter-
poot van den oude schoot ik dan toch af."
„Wel verduiveld," kwam Timo. „Zoo maar er af! Als
een ijspegel! En toen hebben jullie dien poot ingézouten
en op vastenavond-Dinsdag op tafel gebracht?"
„Nou, dat nou niét precies," antwoordde Fnösk-Matti.
„Maar hoè merkten jullie dan dat die poot ér af was?"
„Wel, we liepen hem een hèèl eind achterna, en zagen
telkens hoé die losse poot van dat wolvêbèést een afdruk
in het zand had gemaakt, precies het getal 10."
„Wel verdraaid! Het getal 10 in het zand," lachte Timo.
„Duidelijk het getal 1.0."
„Dié wolf, dat was me d'r een," meende Juhani.
„Ja, en wij waren ook niet van gisteren, maar die verdomde
honden gingen géén stap bij ons vandaan, ze liepen met de
staart tusschen de beenen. En dat onze honden, die anders
altijd zoo dapper zijn!"
„Wat zouden ze gemankeerd hebben?" vroeg Aapo.
„Och, al die tooverij, dat brengt mensch en dier van de
148

kook. De lucht was er vol van, als van kruitdamp in den
oorlog. Heiskanen deed wat hij kon! Hij sprak allerlei
bezweringsformulieren uit en maaide met z'n armen dat
het een aard had» Maar alles vergeefs. Lill-Jussi draaide
ook als bezeten rond. Maar de jongen z'n bëenen waren
veel te kort. Daartegenover had hij een rug als van een
otter. Taai was hij, taai én sterk als een otter zelf. Een heelen
tijd holde hij achter den wolf aan, die hinkend voor hém uit
vluchtte. Maar ten laatste moest hij het opgeven. De grauw-
pels ontkwam in hetbosch*—Ja, en toen pakten we er eentje.
— En toen dat gedaan was, gingen we door naar huis, rijk
met buit beladen. Onze weitasch droegen we op den rug,
boordevol met eieren, gevogelte en enkele stuks klein wild,
de kraanvogels en ski's op den schouder, de geweren in
de hand, terwijl we beurtelings den ruigen veelvraat torsten.
Daar vloog ineens vlakbij een snip op. Ik schoot ze en
stopte ze in m'n tasch. Even verder zag ik een groot-
oogigên vliegenden eekhoorn, dien schoot ik ook en stak
hem in m'n tasch.
Eindelijk kwamen we aan een stuk open, heuvelachtig
land, dat een tijd geleden ontgonnen was en daar zagen wê
in het Zuiden de Turkkila-hoeve, van waaruit we onzen
langen tocht begonnen waren. We kwamen aan de met
bloed doordrenkte plek, die de boer van Turkkila ons
voor ons vertrek gewezen had, en waar een beer twee dagen
tevoren èên prachtigen hengst had gedood. Eên tijdlang
stonden we naar de bloederige overblijfselen van Bruins
maaltijd te kijken en kwamen al ras tot de ontdekking, dat hij
er nog pas geweest moest zijn, misschien den vorigen avond
tegen zonsondergang. Ik kwam tot de overtuiging, dat hij
dien avond wel weer op denzelfden tijd zou terugkomen en
besloot daarom, te wachten. Ik overwoog hoe ik den gast
Zou ontvangen op de smalle vlakte, waar geen enkele boom
groeide, waar ik inklimmen kon. ,Wie niét sterk is, moet
slim zijn,' dacht ik. Ten laatste kreeg ik een goed idéé.
Vlakbij zag ik een reusachtige, zwarte wortèlmassa van
een den, die door éen grondverzakking minstens êen el
omhoog gekomen was. Mét mijn bijl kapte ik den wortel
af, dié loodrecht naar beneden liep, trok dien uit de aarde
en maakte het gat nog dieper. Daar kroop ik in. Stak dên
149

loop van m'n buks naar buiten en wachtte, goed verborgen,
mét een solide vesting boven m'n hoofd, op dé terugkomst
van Bruin. Hij kwam inderdaad, kwam op zijn dooie gemak
aanwandelen over de vlakte, en zette z'n tanden in den buik
van z'n slachtoffer. Héél voorzichtig wilde ik hem een kogel
door den kop jagen, maar — alle duivelen uit de hél, daar
schraapt de kolf van m'n geweer even langs een knoop van
m'n jas en meteen heeft het scherpe gehoor van dên beer
het geluid opgevangen. Razend stormt het dier op me af,
ik schiet, maar zonder zich daarom te bekommeren stort
het zich brullend op mé. Ik hoor een oorverdoovend ge-
kraak, wortels en aard en alles vliegt in de hoogte, terwijl
dé boomstronk boven m'n hoofd in de lucht wordt ge-
slingerd. Ik arme stakker dacht dat m'n laatste uur geslagen
was, ik wachtte met de buks in de hand, gereed die in
den open muil van het ondier te steken. Maar na enkele
oogènblikken hield het gekraak boven me op, het werd stil
als in het graf. Geen gevecht op leven en dood, zooals ik
gemeend had! Ik bleef nog een tijdje zitten, maar eindelijk
gluurde ik tusschen de boomwortèls door en daar lag
Bruin, zoo dood als een pier, den boomstronk tusschen
dê voorpooten gekneld, terwijl het bloed uit z'n machtige
borst vloeide. Goeie genade! dacht ik en stond weer als
vrij man onder den open hemel. De boomwortèls boven
m'n hoofd waren alle opgeruimd, buitengewoon handig!"
„ ,Hèl en alle duivelen!' zei Heskus-Jaakko!" kwam Ju-
hani.
„Zeven duivelen, zeven maal zé ven duivelen, dat zeg ik,"
hijgde Timo.
„Dat is het slimste, wat ik nog ooit gehoord heb."
„En het moedigste, Juhani; eèn kranig stukje, van de zijde
van den beer en van U, Fnösk-Matti!" prees Timo.
„O, jij flikflooier, strooplikkèr!"
„Verdomd! Iets anders kan ik niet zéggen. Maar hoe ging
het toen voorbij?"
„Dat kunnen jullie je wel indenken," lachte Fnösk-Matti.
,Jê begrijpt, dat ze op Turkkila het geweerschot gehoord
hadden. En al gauw kwamen de mannen van alle kanten
aandraven. Ik kan je zeggen dat het de moeite waard was,
toen de beer aan een stérk, buigzaam stammetje naar de
150

hoeve gedragen werd. Toen we hem binnen brachten, werd
de heele woonkamer op Turkkila zoo donker als de hemel,
wanneer die door onweerswolken bedekt is. Tjonge tjonge,
wat een beer! —ja, en toen pakten we er eentje!"
„En vierden jullie een vroolijk begrafenisfeést?"
„Dat begon op Turkkila en eindigde op de pastorie, dat
eindigde met gebak en verliefde blikken. Ja ja, zoo ging
het in dien tijd; maar die dagen zijn voorbij! Maar een
oud man denkt graag terug aan de tochten, die hij in zijn
beste jaren ondernomen heeft, en hij vertelt er ook graag
van."
.,En wij luisteren graag naar Uw verhalen," verzekerde Aapo.
„Vertel maar door tot aan den morgen, we zullen niet
weten wat slaap is," viel Juhani hem bij.
„Nee, het wordt mijn tijd, ik moet naar huis en te kooi.
Gods vrede zij met jullie, broeders!"
„Gods vrede zij met U, achtenswaardige Matti!"
„Het ga U goed, weet dat ge altijd welkom zijt in ons
huis," voegde Aapo er aan toe.
Met den bijl op den schouder ging FnÖsk-Matti naar zijn
kleine hut op den heuvel, tusschen de zilveren berken,
ver van het dorp. Toen de duisternis viel en dé avond-
schemering flauw binnendrong door de nauwe lichtspleten,
legden de broeders zich ter ruste. Doch de gedachten
verdrongen zich in hun hoofden en hielden den verkwikken-
den slaap verre van hun oogen. In de herinnering leefden
zij de verhalen van FnÖsk-Matti's avonturen op de verlaten
vlakten van het hooge Noorden mee, dat behekste land,
waar tooverpijlen door den nacht suisden. Een heftig vér-
langen ontwaakte in hun borst. Vóór alles wekten de kraan-
vogels hun begeerte, die waakzame vogels met de verstan-
dige oogen, wier duistere kreet over de wijde moerassen van
het Noorden weerklinkt. Ze voelden de zachte warmte
van de met dons bekleede nesten, waar dê glanzende
eieren liggen tusschen de gagel. Met onbedwingbare felheid
maakte de wensch zich van hen meester, de langhalzen te
jagen en hun nesten te plunderen. Zoozeer sprak dè ver-
heven somberheid van de moerassen van Pohjola tot hun
gemoed.
151

Het langst van allen lag Juhani wakker. Hij lag er over
te denken, hoe ze het best op eigen grond een jacht konden
arrangêeren, welke niet hoefde onder te doen voor die op
Pimentola's x ) sompen. Hij dacht aan de moerassen van
Kourusuo, waar weliswaar geen kraanvogels leefden, maar
gevlekte eenden in grooten getale. En toen de borrels, die
de mannen van Pohjola namen, hem te binnen schoten,
herinnerde hij zich dat ze op Viertola brandewijn hadden.
Zoo stelde hij een bijna bevredigende copy samen van de
trotsche jachtpartij der Pohjola-mannen; ten laatste viel
hij in slaap met het vaste voornemen, z'n plannen den
volgenden dag ten uitvoer te brengen.
Maar zelfs in den droom lieten de wonderbare reizen
van Fnösk-Matti hem niet los. Eenmaal vloog hij over-
eind op zijn brits en schreeuwde: „Die duivel van een veel-
vraat.' Die duivel van een veelvraat.'" „Grijp dien langhals,
grijp dien langhals!" De anderen richtten zich suffig half
op, maar vielen meteen weer terug op hét stroo. Maar
Juhani had langen tijd noodig voor het tot hem doordrong,
dat hij niet op de onmetelijke moerasvlakten van Lapland
was, maar thuis, in hun eigen vredige woonvertrek. Lang-
zamerhand werden z'n gedachten helder. Hij ging weer
liggen en viel 'm diepen slaap. Doch toen hij des morgens
opstond, herinnerde hij zich dadelijk zijn nachtelijk besluit
en begon meteen den anderen zijn plannen voor te leggen.
„Broeders, luister naar wat ik jullie te zeggen en voor te
stellen heb. Ik denk aan een streek, die rijk is aan wild,
en ik kan mè niet goed verklaren, hoe we tot nu toe de
Kourusuo-moerassen hebben kunnen vergeten. De poelen
en meren daar wemelen van zêevogels. Daarheen moes-
ten we gaan om de eenden bij zakken-vol te vangen."
„Op dat voorstel ga ik in," kwam Tuomas gretig.
„Ik ook," zei Timo.
„Ik ook," viel Eero de anderen bij. „En als we den Kourusuo
doorkruisen, ga ik spelen dat ik Lill-Jussi van Laplands
hoogvlakten bên. Hoera!"
x ) Land der duisternis. Poëtische benaming voor Pohjola oftewel
Iranian H.
Lapland.
152

„Ook ik heb geen bezwaar tegen een tocht, die ons voor vele
dagen voedsel kan opleveren."
„Zoo is het, Aapo. We gaan dus. Maar het is verduiveld
vér naar de moerassen van Kourusuo, we zullen in ieder
geval een nacht moeten overblijven. Daarom denk ik
dat een borrel ons goed zou doen wanneer we onder den
blooten hemel moeten overnachten."
„Op Viertola hebben ze brandewijn," opperde Tuomas.
„Ja, en goeie ook!"
„Zeven kwartliters brandewijn, jongens."
„Precies, Tuomas. Een kwartliter den man!"
„Misschien doen we beter af te zien van den brandewijn,
waar we ons gelukkig nog niet aan gewend hebben," meende
Aapo.
„Kom, jij en ik hebben af en toe wel een stevigen borrel
gedronken."
„Aapo, ik heb 'em door," treiterde Eero. „Je weet niet
half, hoe kinderachtig Juhani is! Wanneer we als grijsaards
bij mekaar zitten, wil hij ook tegen de jeugd kunnen zeggen:
Ja, en toen pakten we er eentje!* En dan wil hij van onze
heldendaden vertellen. Het mankeert er nog maar aan dat
we ons werkelijk gaan verbeelden, dat we ,met dien duivel
van eèn veelvraat' slaags zijn geraakt."
„Nu zit je mè weer dwars! Is het niet iets heel gewoons dat
een mensch voor z'n gezondheid zorgt? We zullen door
struikgewas en over drassigen moerasgrond moeten trekken
en we zullen den nacht moeten doorbrengen op de sliknatte
moerasvarens en het berenmos, waar het vocht uit sijpelt.
Dan zal etn kleine hartverstérking ons goed doen. Het is
verstandig, de medicijn bij ons te hebben wanneer we er
op uitgaan. Lauri, bind ons beste vossevel om je buik en ga
ermee naar Viertola, dat ze ons brandewijn geven."
Lauri toog naar Viertola om de medicijn te halen, die ze
tijdens de eendenjacht op den Kourusuo noodig zouden
hebben. Omstreeks vijf duizend schreden van den Impivaara
ligt dit open moeras, in de buurt van Viertola, omgeven door
duistere wouden. Op den Kourusuo, een geliefkoosde ver-
blijfplaats voor eenden, wisselen diepe moèraspoelen af
met hoog riet en holmen, bedekt met graspollen, waar zieke
153

dennen groeien. Hierheen dus was het, dat de broeders gaan
-wilden om jacht te maken op de snaterende eenden.
Lauri kwam terug van Viertola met een tinnen kruik pa-
relenden brandewijn; een kruik, die hun vader vroeger
tijdens de jacht had gebruikt. Maar bovendien bracht
hij nieuws mee uit de bosschen. Hij wist te vertellen dat
een beer een van de beste paarden van Viertola had gedood
en hij wist ook de plek, waar het gebeurd was, —noordelijk
van den Impivaara op den grond van Viertola, vlak bij de
grens van Toukola. Dè broeders besloten er langs te gaan
op wég naar den Kourusuo en eerst tegen den avond te
vertrekken. Ze hoopten dan den beer té vinden, die voor
gewoonte heeft tegen zonsondergang de overblijfselen van
zijn maal van den vorigèn dag verder te verslinden.
Na gegeten te hebben begaven ze zich, goed uitgerust,
op stap. Met den ransel op den rug, het geladen geweer
over den schouder, aanvaardden ze den tocht. Als laatste
kwam Lauri, mét Killi en Kiiski aan een touw, de zeven
kwartliters brandewijn in den rugzak. Zé hadden afgespro-
ken, dat hij eén driehonderd pas van de plaats, waar het
paard gedood was, met dè honden zou achterblijven om de
dieren los te laten wanneer er geroepen werd of als er schoten
klonken. De anderen bekeken het paardenlijf, dat half
verteerd op den van bloed doordrenkten grond lag in het
donkere dénnênbosch. Ze legden zich in hinderlaag achter
dicht struikgewas, vastbesloten te wachten.
Het duurde tamelijk lang, maar eindelijk hoorden ze het
geluid van krakende takken. Daar kwam hij! En ja —
langzaam èn voorzichtig naderde tusschen dè boomen een
reus van èen beer. Hét leek wel of hij dè lucht gekregen had
van het gevaar, dat hem bedreigde, eén heel eind van zijn
slachtoffer vandaan blééf hij staan èn luisterde en snoof.
Kennelijk was hij het niét met zichzélf eens of hij verder
zou gaan of niét. Het leek wél of hij het liefst wilde omkeeren
om buiten schotwijdte tê komen. Doodstil wachtten de
broeders in het kreupelhout, tot Timo plotseling, ondanks
de waarschuwingen der anderen, in één wijden boog om
het ruige beest heen begon te kruipen. Toen hij meende
dicht genoeg genaderd té zijn, brandde hij los, doch het
kruit op de pan vlamde op zonder dè lading aan te steken.
154

Razend stormde de beer naar voren, een ruige reus; ©ogen-
blikkelijk liet Timo zich plat voorover op den grond vallen
en bleef onbeweeglijk liggen.
Het woedende dier besnuffelde hem, duwde hem heen
en weer, terwijl het kwaadaardig gromde. Vermoedelijk
zou Timo's laatste uur geslagen hebben, indien Juhani
hem niet te hulp was gekomen en een schot had gelost met
het doel, de ruggegraat van den beer te treffen. Lager
mikken durfde hij niet uit angst zijn broer te raken. De
kogel had echter niet de gewenschte uitwerking; nu stortte
dé koning van het woud zich op Juhani en liet Timo liggen
waar hij lag. Juhani sloeg met zijn geweerkolf naar den
géopenden muil, het was een gevecht op leven en dood.
Nu schoot ook Tuomas, maar bang als ook hij was z'n broer
té zullen treffen, verwondde hij enkel den voorpoot van het
dier. Met een afgrijselijk gebrul keerde de beer zich nu naar
Tuomas, maar kreeg zulk een slag met den geweerkolf tegen
zijn kop, dat hij een oogenblik schuddebollend bleef staan.
Daar stonden de strijdenden en staarden elkander dreigend
aan.
Nu kwamen de honden aanrennen, snel en geruischloos
als vuurtongen. Bij hun vijand gekomen, ontstond er
één helsch rumoer. Killi danste heen en weer voor den
geopènden muil, steeds op een pas afstands, terwijl Kiiski
voortdurend den beer in de achterpooten bêêt. Behendig
sprongen de honden opzij, telkens als de beer zich naar
hen omkeerde. Na eenige mislukte uitvallen tegen zijn
plaaggeesten, vluchtte het dier ten slotte met de blaffende
honden op de hielen.
Dat alles gebeurde zoo vlug, dat de andere broeders geen
tijd gehad hadden, er bij te komen. Juhani en Tuomas
laadden reeds opnieuw, in de hoop hun buks nog eenmaal
te kunnen gebruiken. Timo scharrelde langzamerhand weer
overeind. Hij keek om zich heen of hij niet goed wist,
waar hij was. De anderen scholden hèm de huid vol om zijn
overmoed, waardoor misschien de héèle jacht bedorven was
en een paar hunner bijna den dood hadden gevonden.
Zonder een woord te zeggen zat Timo op den grond, het
geweer tusschen de knieën. Hij boorde de opening in de
155

pan opnieuw uit en sloeg den vuursteen scherper mét den
rug van zijn mes.
Al verder en verder klonk het blaffen der honden en de
broeders begonnen bang te worden, dat ze hun wild niet
meer zouden zien. Na een tijdje echter werd het geblaf
weer duidelijker en kwam het dichterbij. Het bleek, dat dé
beer in een boog geloopen was en nu terugkeerde. De
broeders stelden zich op, gereed te vuren. Simeon stond
op een kleine open, met gras begroeide plek en Lauri een
eindje van hem vandaan, beiden zwijgend en onbeweeglijk
als stêènen beelden. In volle vaart kwam de beer aanrennen,
dé grond trilde onder zijn zwaarte. Wijd hield hij den zwart-
roodèn muil geopend en stormde regelrecht op Simeon af.
Simeon schoot, de beer sloeg tegen den grond, om even later
op té staan en opnieuw op zijn vijand af te stuiven. Maar
nu knalde Lauri's buks. Een ontzettende slag — en roerloos
lag het dier aan Simeons voeten, terwijl het bloed uit kop
en borst stroomde.
De broeders verdrongen zich rondom den gèvelden woeste-
ling, eén ouden, reusachtigen beer. Ze zagen nu dat de
kop doorboord was door een kogel, die er bij het oor
was ingedrongen; vérdèr had hij een schot in dê zijde. De
kogel in het oor was afkomstig uit Lauri's geweer, dat
wisten allen; eèn dier, dat een schot door dê hersens krijgt,
stort op hetzelfde moment dood neer. Voldaan gingen
de jagers om hun buit zitten en maakten zich gereed eén
slok uit de tinnen kruik te nemen, terwijl de honden te-
vreden en mèt glanzende o ogen naast den gevallen vijand
rustten. Het was een mooie avond, de wind was gaan liggen
en de zon ging onder achter het donkere bosch. "Verheugd
genoten de broeders van den heerlijken avond na het heete,
opwindende gevecht.
„Lauri mag het eerst een slok nemen," zei Juhani. ..Hij
heeft zich kranig geweerd. Die rakker heeft onzen vriend
dan maar es op een gevoelig plekje geraakt. Bruin ging
tegen dên grond als het gras voor de zeis. Neem een flinke
slok, m'n jongen."
„Ja, laat ik er cok es een keer eentje pakken."
„Och, jou onschuld, —wat brandewijn betreft dan altijd!
156

Voor het eerst van z'n leven drinkt hij een borrel! On-
schuldig als een lam!"
„Ik ken den smaak net genoeg, dat de vogels niets op
me laten vallen. Maar hoe het leven is wanneer je als vroo-
lijke jongens dronken rondtolt, dat heb ik nog nooit mee-
gemaakt."
„Lauri," kwam Aapo, „luister naar wat ik je zeg: het liefst
2ou ik je verbieden brandewijn te drinken, eerder dan je
aan te moedigen."
„Geef op!"
„Ik hoop dat dit niet de eerste stap is op den weg naar een
slechte, verderfelijke gewoonte!"
„Wat klets je toch? Hier, drink, we hebben reden blij te
zijn!"
„Daar ligt onze vrind, groot als een flinke hooiberg; nu
is het leven van menig stuk vee, van menig paard gered."
„Ik denk dat de boer van Viertola ons den volgenden
keer gratis een kruik jenever geven sal," lachte Timo.
„Dat zou heusch niet te veel zijn, waar we zijn kudde
ossen van het ondier bevrijd hebben."
„En een kudde ossen, die er wezen mag," meende Aapo:
„veertig gehoornde koppen. Des zomers zijn ze dag en nacht
in het bosch, maar dés winters wordt alle mest van de
boerderij met ze op de akkers gebracht. Doch het vrije léven
in den zomer maakt ze zoo goed als wild."
„God beware er ons voor, dat we met onze honden dên
troep tegenkomen. Zé zouden ons allen in minder dan
geen tijd onder dên voet geloopen hebben. Denk aan de
moeilijkheden, waarin Nikkila kwam met de stieren van
Honkamaki. Hij verkeerde in ernstig levensgevaar, al waren
het er op geen stukken na zooveel als er hier in de bosschen
van Viertola rondloopen. Hij zou vast en zeker den dood
gevonden hebben têrwillé van zijn honden — die in zulke
gevallen altijd naar hun baas vluchten — als hij niet tijdig
een sterke afrastering had weten te bereiken, die dèn op-
marsen der beesten stuitte als eèn vestingmuur."
„Laat ons oogen ên ooren open houden," waarschuwde
Aapo. „Ik meende daarnet iets als een heesch geloei te
hooren daar boven op den heuvel. Ik geloof trouwens niet,
157

dat ze ver weg zijn. Maar wat voert Eero daar uit onder
dien steen?"
„Hier huist een otter."
„Hoe is het mogelijk!"
„Vast! Er gaan duidelijke sporen naar binnen, maar geen
enkel spoor voert naar buiten, voor zoover ik het in het
zand kan volgen."
..Zet de honden op het spoor, dan krijgen we aanstonds
wel den staart te zien van den bewoner."
„Kiüisje, Kiiskisje!" riep Juhani.
„Die zullen wel op zoek naar hazen zijn," meende Tuo-
mas.
„We kunnen met z'n allen dien steen best wegwentelén."
..Best, Eero; dan hebben we wel voor heetere vuren ge-
staan. Geef me je bijl eens, Juhani. Ik zal voor ieder van
ons een knuppel pakken; dan wrikken we den steen omhoog
als de honden er zijn."
Met Juhani's scherpe bijl kapte Tuomas voor ieder een
stevigen knuppel. Vier van berkenstammen, drie van den
vcgelbes. — Plotseling hoorden ze uit het bosch een oor-
verdoovend lawaai, dat met verontrustende snelheid nader-
bij kwam. Verbaasd luisterden de broeders, de knuppels in
de handen en wachtten op wat er van tusschên de boomén té
voorschijn zou komen. Daar klonk éen verwoed gebrul, afge-
broken de or schel, wanhopig blaffen, — en eensklaps sagen
ze voor zich een verschrikkelijk'tooneeL Tien razende ossen
kwamen aanstormen, de staarten omhoog. Ze joegen dé
honden voor zich uit, die in wilde vlucht het véegè lijf
trachtten te bergen en regelrecht op hun bazen toe-
renden. De haren rezen den broeders te berge, koude ril-
lingen liepen hun langs den rug. Zonder zich te bedenken
stortten de ossen zich onder onheilspellend gebrul op hen,
doch de broeders bereidden hun een warme ontvangst.
Ze sloegen er op los met hun knuppels, verbrijzelden de
gehoornde koppen, twee ossen lagen reeds op den grond,
wild om zich heen trappend. De toestand, waarin dé broeders
verkeerden, was levensgevaarlijk. Timo struikelde, reeds
boog een os den kop om hem met zijn horens te doorboren,
toen Tuomas' knots met geweldige kracht op den rug van

het dier neerdaalde en het de ruggegraat brak. Steunend,
zonk hét dier ter aarde, waar het levenloos bleef liggen.
Timo was gered. Doch ook Aapo werd door een dergelijk
gevaar bedreigd, maar werd gered door Juhani en Eero.
Krachtdadig bewerkte Juhani den stier met zijn knuppel
tusschën de horens, terwijl Eero hem uit alle macht aan den
staart trok en het dier er op die wijze toê bracht, zich om
te draaien. Even later was ook dit beest buiten gevecht
gesteld. Timo verloor zijn knots in den strijd, maar zag
Juhani's bijl in het gras liggen. Haastig raapte hij ze op
en sloeg wild om zich heen. Hij sloeg naar links, hij sloeg
naar rechts, op gruwelijke wijze openden zich de buiken
hunner belagers. Het bloed spoot in stroomen over het
gras. Zoo vochten de bleêke mannen in het aangezicht
van den dood, en ook de honden deden hun best. Zij beten
zich vast in dê strotten hunner vijanden. Luid was het
strijdrumoer, steeds weer drongen de ossen op de mannen
in, dê ijselijk verwonde lijven kromden zich in doodsstrijd
op den grond, verbrijzelde horens vlogen door dê lucht,
—de kreten der broeders, het blaffen en janken der honden
en het brullen der ossen smolt ineen tot een afgrijselijk
lawaai.
Eindelijk was de kamp beslecht. Zeven ossen lagen dood
ter aarde, drie namen de vlucht, twee ervan met één horen,
de andere geheel horenloos en deerlijk toegetakeld. Bleek
bleven de broeders achter op het bloeddoordrenkte gras.
Van top tot teen purperrood stond Timo daar, de van bloed
druipende bijl in de hand. Hij stond daar met het air
van den overwinnaar, als een man op zijn juist kaalgebrande
ontginning. Ze konden nauwelijks begrijpen wat er
gebeurd was. Wanneer ze terugdachten aan de verschrikke-
lijke dieren, die gelijk een wervelwind op hen afstormden,
zich ziedend van woede op hen wierpen om kort daarna
in wilde vaart weg te stuiven, kwam het hun alles voor
als eên kwade droom. Met ontzetting keken ze naar de
ontstellende massa vleesch, diè aan hun voeten lag: dé
reusachtige beer en zeven vette ossen. Zélf waren ze er
ook niet tê best aan toe. Vooral Aapo, Juhani en Timo
waren deerlijk verwond. Maar zê waren in ieder geval
159

nog op de been. Druipend van zweet leunden ze op hun
knotsen en staarden elkaar zwijgend aan.
Nauwelijks échter waren ze eenigszins op adem gekomen,
of nieuwe gevaren bedreigden hen; gevaren, vele malen
ernstiger dan de vorige. De wervelwind werd gevolgd door
een orkaan. — Het leek wél of de Dag des Oordeels was
aangebroken, dé grond trilde als bij een aardbeving, een
machtig suizen en kraken van takken én stammen drong
tot hen door en eên woedend gebrul vervulde den stillen
avond, terwijl drie en dertig razende ossen in vollen ren
naderden. Zonder een woord te wisselen luisterden de
broeders met wijd opengesperde oogen naar het angstaan-
jagende geweld. Zoo stonden zé toen de beesten uit het bosch
braken. Ze wierpen hun knuppels weg, grepen hun buksen
én zetten het, met de honden op hun hielen, op een loopen.
Onder hevig gebrul volgden dé ossen hen. De broeders
renden voort in dé richting van dé palen omheining tusschen
Viertola en Jukola. Midden op hun pad lag een ondiepe
vijver, bedekt mét eên slijmerig groene laag, maar er bleef
hun geen keus. Onder dof geplas verdwenen ze in de mcdder
en kwamen spoedig aan den anderen kant weer op het droge.
De weg, dien zij volgden, deed denken aan dé baan, welke
de maan beschrijft aan den avondhemel. Zij wijkt niét voor
wolken, die zich op haar pad plaatsen, maar gaat ongehinderd
dwars door de nevelmassa's heen verder, om even later
opnieuw in al haar glans rustig en plechtig haar réis door
het wereldruim te vervolgen. Doch de Jukola-zonèn bewogen
zich niét rustig en plechtig, ze sprongen en holden als
verschrikte, opgejaagde hazen en geitebokken, — de dood
zat hun op dé hielen. Ze kwamen aan eên nieuwe, sterke
afrastering en sprongen er lenig overheen; een twintig schre-
den aan de andere zijde bleven zé staan om te zien, of de
omheining hun vijanden zou tegenhouden en hun het
leven zou redden. Maar de troep razende ossen kwam, —
een geweldig gekraak, palen knapten af gelijk grashalmen, —
nu waren de dieren vlak bij hen. Ze renden over een dor
stuk boschgrond, de mannen vooraan, de ossen achter hen.
Aarde én stof hulden hen als in een wolk, de droge kluiten
vlogen hun om de ooren. Met de snelheid der wanhoop,
doodsangst in het hart, liepen de jongens wat ze loopen
160

konden — er van overtuigd, dat hun laatste uur geslagen
was.
Daar klonk Aapo's stem: „Werp je ransels weg, maar
behoud de geweren!" Zes ransels van berkênschors vlogen
tegen den grond, maar de zevende volgde niet, — Lauri
dacht er niet aan, den raad op te volgen.
Veel hielp het niet, — dé donderende dreiging, het schrik-
wekkend gebrul kwam nader en nader, maar opnieuw
klonk een jammerlijk klagende kreet van Aapo: „Naar
Hiidenkivi,Hiidenkivi!" Dit was een reusachtige steenklomp
in een duister boschdal, en daarheen vluchtten de broeders
thans. Weldra bereikten ze hun doel en sprongen en klau-
terden tegen den stèén op, dat het mos rul afbrak; hun
nagels haakten zich vast, zekerder dan de klauwen van
de lynx, wannéér die steun zoekt in den rotswand, —al
hooger en hooger trokken ze zich op.
Zoo ontsnapten zt aan een gruwelijkên dood, doch veel
had het niet gescheeld! Nauwelijks waren ze in veiligheid,
of de stieren verdrongen zich rondom het rotsblok, blazend
en grommend, met hun hoeven de aarde hoog opwerpend.
Déze steen was een bijna vierkant zwerfblok, dat ongeveer
een drie honderd pas van dê vlakte in het vochtige dennen-
bosch lag. Daar zaten de broeders nu, naar adem hijgend,
doodmoe en bezweet. Langen tijd zaten zé daar zonder een
woord té zeggen, maar ten laatste begon Juhanit
„Ja, jongens, daar staan we nu en we kunnen niet dankbaar
genoeg zijn. Dit is èên tocht geweest, dien wè ons zullen
herinneren zoolang er stieren op de wereld zullen zijn."
„Ja, hier staan we, maar hoe komen wè hier vandaan?"
meende Aapo. „Dê os is een koppig én standvastig dier.
En nu zijn zé woedend én razend over dén dood hunner
makkers, dien ze bloedig op onze honden wreken zullen."
„En op ons, als ze ons te pakken kunnen krijgen!"
„Ja, wat hadden wé moéten beginnen, wanneer dit rotsblok
er niet was geweest?"
„Ja, dat was ons geluk! We leken wel eekhoorns, zoo vlug
waren wè ér bovenop."
„En toen pakten wé ér eentje," kwam Eero.
„Góéd zoo. Dè hemel zij geprezen én gedankt, dat we
n-12349 *^*

tenminste brandewijn hebben, voor geval die ondieren
ons werkelijk willen leeren vasten."
„Ik heb mijn rugzak niet weggeworpen!" zei Lauri,
„Dank je, broeder. Haal dê kruik te voorschijn, neem
een flinken slok en geef ze dan door. Nu hebben we wel
een hartversterking noodig."
„Laten we er dan tenminste met verstand en mate gebruik
van maken, nu onze positie zoo gevaarlijk is."
„Hm, dat is êèn goede raad, Aapo. Maar neem nu eerst
zelf een stevigen slok."
„Verstand en matigheid zijn altijd goed. Laten we ook
bedenken, dat we hier misschien meer dan één nacht zullen
moeten blijven."
„Dê Heer beware ons!" viel Juhani uit. „Ik hoop dat de
honger dit woud van horens beneden ons spoedig zal ver-
drijven. Ja ja, en daar zitten we nu als zeven berguilen op
den met mos begroeiden Hiidenkivi-steen. Maar hoe komt
de steen ook weer aan dien naam?"
„Door een merkwaardige sage."
„Vertel ze ons om den tijd te korten. Hier zijn sagen juist
op hun plaats. Sagen en verhalen van heldendaden!"
En Aapo vertelde:
Lang geleden woonde in zijn steenen burcht te midden
van Laplands bergen een machtig Hiisi-vorst, tevens een
beroemd toovenaar in Pohjola. Hij bezat een edel en
buitengewoon mooi rendier, dat snel als de wind kon
loopen. Op een dag in het laatst van den winter kreeg het
dier het in zijn hoofd, in z'n eentje op stap te gaan. Het
liep over de wijde, met een hard bevroren sneeuwlaag
bedekte vlakten en zoo verder heel Finland door. Menige
boogschutter gespte zijn ski's onder om jacht te maken
op het dier met de gouden vacht én de heldere oogen. Doch
geen een kon het inhalen. Ten laatste kwam het rendier
in Tavastland, waar een beroemd skilooper en boogschutter
woonde. Hij zag het prachtige rendier van Hiisi en beslcct
dadelijk het te volgen, den koker met pijlen op den rug.
In duizelingwekkende vaart ijlde het rendier over de be-
vroren vlakte, maar sneller nog kwam de man vooruit.
Zoo liepen ze over de onafzienbare vlakten, steile bergen op,
162

door diepe dalen. Maar ten slotte begon het rendier moede
te worden.
Hét steunde en proestte en hijgde, al minder werd de
snelheid, waarmee het voortvluchtte, terwijl de man al
dichterbij kwam. Nu gebeurde een wonder, dat echter
niet zoo héél zeldzaam moet zijn. Het rendier keerde
zich om naar zijn vervolger en ging op hem toe mét een
smeekende uitdrukking in de door tranen verduisterde
o ogen. Doch de onbarmhartige jager schoot zonder aarzelen
zijn pijl af en doorboorde het voorhoofd van het dier. Zoo
viel het rendier van Hiisi en verfde de sneeuw rood met zijn
bloed.
Nu voelde Hiisi, die eenzaam door de allernoordelijkste
dalen liep, hoe ijzeren banden hem het hart toesnoerden.
Hij begreep dadelijk, dat zijn heerlijke lievelingsdier in
gevaar verkeerde. Hij snelde den berg op, waar zijn burcht
stond, en spiedde met zijn toovérkijker naar het Zuiden.
Daar zag hij hoe zijn rendier zich in doodsstrijd over den
grond wentelde, ver weg in een duister dennenwoud, én
hij zag den moordenaar naast zijn slachtoffer staan, een
triomfantelijken glimlach om de lippen. Een hevige woede
maakte zich van hem meester, hij rukte van den burchtmuur
een groot, vierkant steenblok los en slingerde dit hoog
door de lucht naar den boogschutter in de verlaten woestenij
van Tavastland. In een machtigen boog vloog de steen
voort, met gierend geluid, en doorkliefde de wereld der
winden. Suizend verhief hij zich tot hocg aan der hemelen
veste, viel aan den zonnekant omlaag en kwam neer boven
op den meesterschutter, dien hij voor eeuwig bedolf onder
zijn ontzaglijk gewicht.
„En de dood van dien man is onze redding," zuchtte Ju-
hani. „Wat zou er van ons geworden zijn zonder dien steen?
Dood zouden we hier liggen, met opengereten lichamen,
verscheurd, vertrapt! Dood —arme rampzalige schepselen,
die we zijn!"
„We zullen er anders gauw genoeg van hebben, hier te zit-
ten," meende Tuomas. „Wat ik je brom."
„God helpe ons nu het nog tijd is!"
„We zullen wel genoodzaakt zijn, af en toe wat te slapen,"
163

meende Timo, „op en tegen mekaar liggend als zwaluwjon-
gèn in hêt nest."
„Dat gaat niet. In onzen slaap souden we naar beneden
kunnen rollen als een prooi voor de stieren. Daarom moéten
twee onzer voortdurend de wacht houden, ieder aan een
zijde van de slapenden."
„Een verstandige raad, dien we moeten opvolgen. In ieder
geval zal voor vannacht ons tehuis hier zijn! Dat blijkt
duidelijk uit hêt gedrag van de ossen. Daar liggen al drie
van die duivels rustig te herkauwen. Gaan jullie maar
slapen, jongens. Ik en Aapo zullen tot middernacht waken.
Ga liggen en slaap. Ga liggen en slaap. Dé Heere zal over
ons waken!"
„Droevig is het met ons, eliendigen, gesteld," klaagde
Aapo.
„Waar zijn wij, rampzaligen, beland?" jammerde ook
Simeon.
„In de ellende, in de grootste ellende, maar ga jullie nu
liggen én slaap, en smeek 's Heerén zegen af over jullie
zielen en lichamen."
Zoo brachten ze den nacht door, terwijl er twee steeds
waakten en de anderen sliepen op dén met mos begroeiden
steen. Lang waren de uren. Doch eindelijk daagde de mor-
gen, de zon ging op en steeg hoog aan den hemel, de
toestand der broeders echter was dezelfde. Nog steeds
werden ze op den Hiidénkivi belegerd door de ossen, wier
puntige horens hén met den afgrijsèlijkstén dood bedreig-
den. De honger begon hen te kwellen. Maar zij hoopten dat
deze ongewenschte gast ook den stieren beneden hen het
leven zou vergallen en hen zou dwingen, terug te keeren
naar hun weiden. Tot hun ontzetting ontdekten de mannen
echter dat dé dieren voedsel genoeg vonden in het harde,
stroeve gras, dat op dên vochtigên bodem rond den steen
groeide. Daar graasden ze, zonder zich verder te verwijderen
dan dat ze de broeders in het oog konden houden.
„Ze denken er niet over, weg te gaan. Alle duivelen van
de hel," vloekte Juhani. „Ze zullen hier met liefde tot den
winter blijven."
164

„De Booze heeft bezit van hen genomen/' zuchtte Eero.
1'zij hebben niet te klagen/' vond Timo, „ze komen niets
te kort. Het bosch geeft hun te eten en te drinken in over-
vloed. Voor ons is er slechts droog mos."
„De kwestie is, dat wij hier zitten terwille van de honden.
ïk vrees dat de eenige uitweg is, Killi en Kiiski naar beneden
te werpen als buit voor de razende stieren."
„Een afschuwelijke raad, Aapo."
„Dien we niet graag zullen opvolgen, Juhani."
„Niet zoolang Jukola's Jussi nog op zijn bcencn kan staan."
„Ze naar omlaag gooien omons eigen leven te redden?" viel
Tuomas uit. „Hoe dikwijls hebben zij ons niet gered uit
de klauwen der roofdieren? En ik betwijfel of het zou
helpen."
„Ik ook/' viel Juhani hem bij. „Ik ook. Als ze de honden
verscheurd hebben, zullen ze rustig wachten om ook ons
aan hun horens tè rijgen. Dat geloof ik vast."
„Ja ja, maar wat zullen we dan doen wanneer de honger
in ernst ons ingewand uïteenrijt?"
„Den eersten keer knaagt de honger aan ons ingewand en
verscheurt hij ons den buik, maar al gauw grijpt hij met zijn
scherpe klauwen naar ons wild hamerend hart en speelt
er mêe als de kat met de muis, tot het hart het opgeeft. O
o, zwaar is ons leven, zwaar is ons leven! Wat moeten we
doen? Dat vraag ik me ook af."
„Laten we allemaal tegelijk roepen, zoo luid we kunnen.
De een of ander in het bosch zou ons kunnen hooren, —
misschien klinken onze kreten wel door tot Viertola en
wekken ze daar de opmerkzaamheid/' stelde Aapo voor.
„We zouden het kunnen probeeren."
„Laten we schreeuwen zoo hard we kunnen," riep Timo.
„Vervloekt! Schreeuwen, jongens! Allemaal tegelijk! Alle-
maal tegelijk, dan is de uitwerking grooter. Zoo, nu gaan
we staan en maken we ons gereed. Wanneer ik voor de
derde maal in de handen klap, schreeuwen we, brullen we
uit alle macht. Een — twee — drie!"
Ze riepen, allen tegelijk, zocdat de steen en de aarde ervan
dreunden. Verschrikt stoven de ossen uiteen. Het was een
oorverdoovend gebrul toen de zeven mannen hun stemmen
165

verhieven; daarna Heten ze een lang aangehouden kreet
hooren. Vijf maal stietten ze dien kreet uit, en telkens huilden
de honden met hen mee. Maar na den vijfden en krachtigsten
roep zetten ze zich een wijle uitgeput neer. Daarna herhaal-
den ze hun pogingen, de aandacht op zich te vestigen. Na
zeven maal geroepen te hebben, bereidden ze zich voor, te
wachten. Daar zaten ze op den met mos begroeiden steen
mét sombere gezichten en bloedbeloopen oogen. Heftig
ging hun borst op en neer.
„Laten we afwachten wat dit uitwerkt. Als de menschen
niet stapelgek zijn, moeten ze begrijpen dat een troep
mannen niet zoo schreeuwt zonder dat er iets ernstigs
aan de hand is. Laten we afwachten!"
„Maar als er ondanks alles geen hulp komt opdagen, zijn
we kinderen des doods, Juhani," klaagde Eero. „Voor de
tweede maal gaat de zon onder in het Westen, de honger
plaagt me steeds meer."
„De Heer sta ons bij," zuchtte Simeon; „een nacht en
anderhalve dag zijn verloopen sedert wij voor het laatst
iets te eten hebben gehad."
„Zoo is het. Hoor hoe mijn maag knort, knort, knort. Het
is erg."
„Erg, Timo," kwam Juhani, „erg? Het is hèèl erg! En met
ons is het al niet beter gesteld dan met jou."
„Lang is de dag van hem, die honger lijdt."
„Lang als een eeuwigheid!"
„Ja, lang en duister! Aapo, weet je heelemaal niets meer
te vertellen? Al zijn het maar vrouwenkletspraatjes!"
„Ik herinner me een sage, die me juist door den honger
te binnen schiet. Ze zal ons echter den lichamelijken nood
niet doen vergeten; integendeel, ze zal ons eens te meer
doen denken aan eten en drinken."
„Je bedoelt de geschiedenis van dien man in het hol in de
rots. Die heb ik gehoord."
„Maar voor mij is ze nieuw, Aapo, vertel ze!" vroeg Timo.
„Vertel, vertel!" drong ook Simeon aan.
„Het is de geschiedenis van een man, een edelen held
dés geloofs, diè een tijdlang gevangen gezeten heeft in de
166

spelonken van den Impivaara, gelijk eertijds de bleeke
maagd, maar om heel andere redenen
En Aapo vertelde:
Heel, heel lang geleden, toen in Tavastland het christendom
nog met het heidendom om de macht streed, was er onder
de schare der bekeerden een zeer bijzonder man. Hij was
vroom en ijverig in het verbreiden van de nieuwe lêêr, het-
geen hij dan ook deed onder bescherming der Zweedsche
wapenen. Maar de geharnaste helden moesten spoedig
omkeer en, en de christenen in Tavastland hadden zwaar te
lijden onder vervolgingen van de zijde hunner heidensche
broeders. Sommigen werden op vreeselijke wijze gemarteld
en vermoord, anderen probeerden zich te redden door naar
de wildernis te vluchten, waar ze zich in holen en bosschen
schuil hielden. De vrome man, over wien ik het daarnet
had, vluchtte overhaast naar de holen van den Impivaara;
maar zijn vervolgers die, bezield door haat en wraaklust,
zijn spoor nagingen, ontdekten al spoedig, waar hij zich
verborgen had. „De wolf moet in zijn eigen hol worden
ingesloten," riepen ze boosaardig; juichend metselden ze
de opening dicht en lieten den man in diepe duisternis
achter, ten prooi aan honger en dorst.
Zijn leven zou hiermede een droevig einde genomen heb-
ben, indien de hemel niet voor een wonder had gezorgd.
Nauwelijks was de vage schemering geweken van den ingang
van het hol, of de sombere spelonk werd verlicht door een
heerlijk, zilveren schijnsel, zoodat de man, midden in het
hart van het verlaten bergland, neerzat in een zachte, milde
klaarheid. Maar er geschiedden nog meer wonderen: op
den bodem van de grot ontsprong een klare bron,, die
nimmer opdroogde, waardoor de man voldoende zuiver
drinkwater had. Verder groeide er aan den rand van de
bron een heerlijk schoone, groene boom, welks takken de
prachtigste vruchten droegen, die hem tot voedsel strekten.
Zoo bracht hij zijn dagen door, prijzende den naam des
Heeren, des nachts droomend van het land der zaligen.
Een jaar verliep, het bloed der christenen vloeide rijkelijk
in Tavastland. Maar toen de gruwelijke tijd der vervolgin-
gen voorbij was en de zon daarbuiten wederom heerlijk
scheen, hoorde de heilige op een ochtend het geluid van
167

hamerslagen en het kletteren van ijzeren stangen bij def*
afgesloten uitgang van het hol. Ten laatste stroomde he^
daglicht volop naar binnen en op hetzelfde oogenbliK
verdween het wonderbare licht, en ook de bron en de boon*
waren plotseling verdwenen. Maar wie maakten al dit leverd-
en rumoer? Daar stond een troep heidenen, met in hur*
midden eenige christenen, met touwen gebonden, veroor-
deeld in het ingewand der aarde te sterven door hongef"
en dorst. Zij dachten niet anders dan dat hetzelfde lot den
man getroffen had, die daar een jaar tevoren was op-
gesloten. Hoe verwonderd waren zij, toen de held naar buiten
trad uit den berg, met stralende oogen, een verheerlijkte
glans op het gelaat. Met een stem, wier heilige klank
hen tot diep in het hart drong, zeide hij: „Ik groet U,
vrienden èn broeders. Ik groet U, goede zon, en U, ruischend
woud." Nu viel het volk voor hem op de knieën en prees
den God, aan wièn hij geloofde en die hem gered had
van een jammerlijken dood. Doch de man vertelde hun
van het heerlijke wonder, dat hij had beleefd in den schoot
van den berg, en het volk riep als uit één mond: „Doop ons,
doop ons, in het geloof aan denzelfden God." Dat riepen
zij tot zijn groote vreugde en oogenblikkelijk maakten ze
dé touwen hunner gevangenen los. Nu wandelde de vrome
held naar den oever van de bèêk; dé menschen volgden
hém, èn terwijl zij hun heidensche geloof afzwoeren, lieten
ze zich doopen in de christelijke leer. Doch zij, die juist
ter dood waren veroordeeld, stonden nog op de rots en
zongen een dankpsalm tèr eére van God, die hen en hun
vromen vader gered had van den smartelijken dood en die
de kinderen der heidenen uit de duisternis naar het licht
had gevoerd. Zoo zongen zij en wendden hun aangezicht
naar het licht, naar den hemel.
„Dit was de sage van den vromen man."
„En de heidenen werden veroordeeld precies op de plaats,
waar wij onzen wolfskuil hebben," voegde Juhani er aan toe.
„Het geloof doet wonderen," zti Simeon. „Ik ben ervan
overtuigd, dat de man heelemaal geen bron of geen boom
met vruchten in het hol had, en dat geen enkel licht, dat
door aardsche o ogen waargenomen kan worden, zijn grot
168

verhelderde; het was zijn vaste, onwankelbare geloof, dat
al zijn lichamelijke nooden bevredigde. Zijn zielskracht was
hèm een frissche bron, een verkwikkende vrucht en een
stralend licht. Zei niet Tervakoski-Tuomas, mijn vroegere
makker in het bosch, waar wij het vee hoedden: ,Wanneer
gij het schild hebt van het Geloof en het zwaard van
den Geest, dan kunt ge gerust een polka dansen met den
zwarte zelf.' Ja, zoo drukte de vrome oude zich uit."
„Hm, maar de maag van een volwassen man heeft niet
voldoende aan geloof en aan frissche lucht, voor den
duivel!" meende Juhani. „En ik durf er een eed op doen
dat hij wel solidere kost naar binnen werkte dan water
en vruchten. Daar heeft het lichaam van een man, die altijd
gevoed is met vleêsch en grof brood, behoefte aan. Ja ja,
de sage wordt ook nog op een andere manier verteld. Er
wordt gezegd dat ér plotseling vijf reusachtige stierenhorêns
uit den wand van het hol groeiden. Toen hij den eersten
horen opende, klokte daaruit de beste en zuiverste
brandewijn als drank bij het eten. Uit den tweeden horen
haalt hij êl na el warme, vette metworst; uit den derden
loopt in een fijne straal de beste roggepap en uit den vier-
den heerlijke, dikke melk voor bij dé pap, melk, zoo dik als
teer. En toen hij zijn buik volgegeten had, opende hij zonder
moeite den vijfden horen, en daaruit neemt hij de aller-
fijnste Deensche pruimtabak, die in een man z'n mond
opzwelt gelijk een bloedzuiger. Kun je je een nog beter
onthaal voorstellen en dat voor een man, die er bovendien
zijn gemak van kan nemen?"
„Hij was in den hemel. Maar wij?" zuchtte Timo.
„Het verscheurt me de ziel," klaagde Tuomas.
„En brengt een armen stakker het hoofd op hol."
„Duizend rijksdaalders voor zulk eèn maal, duizend rijks-
daalders!" schreeuwde Juhani.
„Warme, vette metworst?" Simeon likte zich de lippen. „Ik
zit midden in de hel en hoor, hoe men geniet in den hemel.
Ach broeders, wat moeten we beginnen? Wat moeten we
beginnen?"
„Laat ons geloovên," kwam Eero, „laat ons gelooven!"
„Ellendeling, moet je er zelfs nu nog den spot mee drijven!"
„Het zijn de laatste stuiptrekkingen, broeder, de laatste
169

stuiptrekkingen. Geloof me, het zal niet lang meer duren
of ik zijg zuchtend ineen als een blaar, waar een gat in ge-
prikt is. Ach, had ik maar een verschgebakken brood met
boter."
„En daarop een heerlijk dik stuk worst," meende Timo.
„Hadden we maar zeven versch gebakken brooden en
Zeven ponden boter en zeven dikke, gebraden worsten —
ha, dan zouden we feest vieren!"
„O, Heer in den hemel! Je maakt het al te mooi, Jtihani,"
zuchtte Eero.
„Het is zaak, altijd zout bij je te hebben, daar hadden
we aan moeten denken. Zout bindt de ingewanden toe en
houdt het leven wekenlang vast, al zou je niet meer voedsel
krijgen dan een mug tot zich neemt!"
„Nonsens, Timo. Je houdt het niet lang vol op enkel zout."
„Maar Koivisto-Isak dan, die ongelooflijk luie kerel —
die ligt dagen aaneen op de brits van het badhuis van
de Karkkula-hoeve, zonder ook maar iets te eten. Hoe
blijft die stumper in leven, denk je? Door eenvoudig op
een brok zout te zuigen, net als een kind aan de borst
zijner moeder."
„Dikwijls zit hij als een kwartel in den akker en wrijft
de korrels uit de korenaren — maar hebben jullie wel
gemerkt dat het al avond is — en hulp hebben we tot
dusver niet gekregen, en hier beneden ons houden drie
en dertig blazende duivelen de wacht. Kijk, daar zijn
twee van die hondsvotten samen aan het vechten. Vooruit
maar, sla mekaar de hersens in, dan hebben we twee plaag-
geesten minder! Toe maar, toe maar, zet 'm op! Goed zoo!
De heeren zorgen tenminste nog voor een beetje afleiding.
Ga zoo voort! Ploeg de aarde met jullie pooten!" hitste
Juhani.
„Nu wordt het meenens tusschen Witrug en Bles."
„Maar Bles wint, Tuomas, wat ik je brom!"
„Nee, Witrug wint!"
„Hier is m'n hand, wedden?"
„In orde. Timo, waar wedden we om?"
„Om een kwart liter brandewijn."
„Afgesproken, dat is goed," vond Juhani. „Kijk ze mekaar
es kraken; ha, nu wachten ze even, kop aan kop."
170

„En wrikken maar zoon beetje met hun horens."
„Ha, nu wordt het weer meenens. Vooruit Bles, toe dan
Biesje, zet je schrap!"
„Hou vol, Witrug," moedigde Tuomas aan.
„Bles, Bles!"
„Mijn prachtige Witrug met bloedenden kop! Kom, houen
jullie nou op met dat tamme, zoetsappige gedoe, geef er
mekaar van langs, neem em op je horens, Witrug, toe
dan!"
„Bles! Verdomme, smijt die vuilnisbelt de lucht in, zet
em op —wat nou, smeer je em? Lafaard!"
„Ja, die van jou zet het op een loopen," grinnikte Tuomas.
„En de ander hobbelt er achteraan," lachte Timo.
„Ja, Juhani, het is niet anders."
„M'n kwartlitertje ben ik kwijt — dat zul je hebben,
Tuomas, zoodra we hier vandaan zijn! Maar wanneer zal
dat wezen? Ach, misschien zullen ze over vele jaren een
geweldige karrevracht verbleekte beenderen van hier slepen
onder toezicht van den schout en zullen ze de rammelende
botten naar het dcrp brengen en vandaar naar hét kerkhof,
skeletten van zeven mannen!"
„Zoo eindigde ons zondige leven, Juhani!"
„Ja, Simeon, zoo eindigde ons zondige leven."
„Zoo was hun einde."
„Zoo was hun droevig einde. Vooruit Lauri, doe open
je rugzak en geef ons allen een borrel."
„Goed, voor dit keer dan nog," stemde Aapo in. „Maar
de rest van den brandewijn moeten we bewaren voor
moeilijker tijden!"
„Zoo is het. Maar nu zullen we 'm raken, jongens, en
dan roepen we nog eens met z n allen."
Toen ze gedronken hadden, schreeuwden ze allen tegelijk
zoo hard ze konden. De houtvester op Viertola hoorde de
kreten; hevig ontdaan mompelde hij: „De boschgeest brult!"
De broeders schreeuwden en riepen al luider en luider, ze
hieven hun hoofden omhoog en sperden hun kaken wijd open
als vogeljongen in het nest, wanneer ze den naderenden
wiekslag van hun moeder hooren. Daarop zetten ze zich
op den steen, en de hoop in hun harten werd allengs flauwer.
171

ACHTSTE HOOFDSTUK.
Het is de derde dag, dat de broeders cp den steen zitten,
onafgebroken belegerd door de ossen. Af en toe gaan de
dieren wat verder weg, maar steeds blijven er een paar vlak
in de buurt, die dadelijk beginnen te brullen zoodra de
broeders een poging tot ontvluchten in het werk stellen.
Sommigen rukken met hun gekrulde tongen het gras op den
heuvel af, anderen liggen te herkauwen en rusten uit, de
buiken dik gespannen. Twee zijn er half en half aan het
vechten, ten deele is het ernst, ten deele spel, een dof ge-
kraak klinkt wanneer de horens ineen grijpen. Pal aan den
voet van den Hiidenkivi staat er een, ongeduldig de aarde
opwerpend met zijn hoeven, terwijl hij een boosaardig gebrul
uitstoot. Zoo korten de dieren zich den tijd, tot wanhoop
van de broeders, die bleek en verslagen terneer zitten. —
Kort geleden heeft Lauri een grooten slok uit de kruik
genomen, nu doet hij het weer. Ontdaan beginnen de ande-
ren hem uit te schelden.
„Ben je van den duivel bezeten?" raast Juhani.
„Wat haal je in je hoofd?" verwijt Aapo hem. „Bedenk
dat wij allen onder denzelfden vloek gebukt gaan."
„Vergeet niet dat we maar weinig ruimte hebben," waar-
schuwt Tuomas. „We moeten oppassen."
„Ik ben gek, de wanhoop beneemt me het verstand," klaagt
Lauri.
„Maar dat gaat niet aan!"
„Laat alle holen van de hel hun vuur uitbraken! Laat
onze burcht rondtollen gelijk een molensteen en zeven
rampzalige schepselen als buit voor de stieren slingeren.
Rol, steen, van het Westen naar het Oosten, rondom het
woud, van het Westen naar het Oosten. Rol, rol dan!
Helleja!"
„Ben je al bezopen?"
„Dat zal wel, Juhani. Wat is de wereld, wat is het leven
waard? Geen öre, geen enkele ongelukkige öre. De heele
172

zaak kan wat mij betreft naar den bliksem gaan! Laten we
drinken, broeders, laten we drinken!"
„Hij is dronken," meende Aapo. „Neem hem de kruik af."
„Die krijgen jullie niet. Nee, die krijgen jullie niet. Die
kruik is van mij. Ik heb mijn rugzak niet neergegooid, zoodat
die beesten daar hem konden vertrappen, nee, dat heb ik
niet gedaan! Maar jullie! O! Jullie hebben je ransels
neergesmeten als een troep stomme Zigeuners, wanneer de
schout zijn geweer afschiet."
„Geef hier de kruik," beval Juhani.
„Ze is van mij!"
„Maar ik zal er op passen."
„Zul jij er op passen? Je kunt op je gezicht krijgen!"
„Vechten?"
„Met alle plezier. Maar liefhebbende broeders vechten
niet."
„Drink nou niet meer, Lauri," kwam Timo.
„Geef op de kruik! En dadelijk!"
„Je kunt op je gezicht krijgen! Wat verbeeld je je wel?
Wie denk jij dat je bent?"
„Een zondig mensch, maar in ieder geval je oudste broer."
„Oudste! Nou, dan heb je zooveel te meer gezondigd,
des te meer moet je op je smoel hebben. Gesundheit, zegt
de Duitscher!"
„Geen druppel, geen druppel, versta je!"
„Ik mag je graag, Tuomas, ik mag je verduiveld graag.
Jou en den kleinen Eero. Maar de anderen — wat moet
ik van de anderen zeggen?"
„Hou je mond, en geef hier de kruik. Toe maar, Juhani,
neem hem z'n rugzak af. Gesp dien op je eigen rug en pas
op den brandewijn."
„Jij bent de eenige, dien Lauri gehoorzaamt, Tuomas!
Van jou hou ik en van den kleinen Eero."
„Hou je mond!"
„Zulke jongens toch! Wat is Jukola-Jussi? Een verwaande
aap, een bronstige stier!"
„Hou je mond, dadelijk," viel Juhani uit; „2org dat mijn
ooren dergelijke dingen niet meer hooren."
„Wie ooren heeft om te hooren, die hoore, predikt Aapo,
Jukola's heilige paus."
173

„Is dat onze rustige, ernstige, zwijgzame Lauri?" verwon-
derde Simeon zich. „Ben jij Lauri? Jij, met je grooten
bek?"
„Ben jij Simeon, de valsche Judas Iskariot?"
„Ik zal je vergiffenis schenken en gloeiende kolen op
je hoofd stapelen."
„Loop naar de hel. Daar heb je kolen!"
„Goddelooze!"
„De haren rijzen me te berge!"
„Wat klets je, Timo, Jukola's bleekocgige geitebok."
„Wel wel, geitemelk is best drinken."
„Hè?"
„Geitemelk is best drinken, zeg ik. Ik dank je voor de
groote eer, die je me bewijst. Ja, dus dat is dan wat ons
betreft. Maar nu kom je op een ander terrein. Daar staan
je lievelingen, Tuomas en Eero."
„Hè?"
„Ik zing geen twee liedjes voor één geld."
„Een ander terrein? Wat klets je, ik weet best wat ik aan
ze heb! Tuomas is gelijk een prachtige voorhamer, solide,
mannelijk, rustig; maar de kleine Eero is een scherpe en
vlugge bijl. Hij maakt steeds grapjes en drijft met alles
den spot, die rakker."
„Dat kan wel zijn, maar heb je gezegd dat ik een verwaande
aap ben?" donderde Juhani.
„En mij heb je een geitebok genoemd," kwam Timo,
„dank je wel."
„Eero maakt grapjes, maar hij heeft het hart van een man,"
daasde Lauri.
„Goed, goed, maar heb je mij een verwaande aap ge-
noemd?"
„Jawel, en een bronstige stier."
„Oil reit," broeder, „oil reit!"
„Hou je bedaard, Juhani; hij noemt mij een geitebok,
en ik heb hem bedankt voor de eer, die hij me bewijst. De
roodwangige dochter op Viertola, juffrouw Lydia, drinkt
nooit anders dan melk van een witte geit. Zoo zie je!"
„Moeten wij ons aan dronkemanspraat storen?" meende
Simeon.
„Jij een man?" spotte Lauri. „Och wat, jij zou een potje
174

gaan huilen als je ooit van je leven te zien kreeg, wat
meisjes niet aan een snotneus als jij bent laten zien!"
„Simeon, Simeon, liever zou ik me een nagel door m'n
bast laten jagen dan dat ik zulke woorden nam," viel
Juhani uit.
„Ja ja, ,te dien dage zal die nagel, die aan eene vaste plaats
gestoken was, weggenomen worden; en hij zal afgehouwen
worden, en hij zal vallen, en de last, die daaraan is, zal af-
gesneden worden/ zoo zegt de Heer," mompelde Si-
meon.
„Nu heb je ons voor alle mogelijke dingen uitgescholden,
maar wat ben je zelf, Lauri, in alle ernst, wat ben je zelf?"
„Ik ben Lauri, Timo."
„Zoo zoo, ben jij Lauri, alleen maar Lauri! Die goeie
Lauri!"
„Die beste Lauri, die brave Lauri. Ja, die ben ik, al hebben
jullie me ook met van alles vergeleken; met een das, met
den doodgraver van Könni, met een drekjong, weet ik
veel. —Hm! Ik heb van jullie allemaal het noodige moeten
slikken, en dat heb ik goed onthouden! Maar nou zal ik
jullie ook es zeggen hoe ik over jullie denk! Ik zal het jullie
betaald zetten, duizend en nog es duizend keer. D'r af —
als meelzakken d'r af, voor de stieren, allemaal! Daar
gaat ie!"
„Is dat werkelijk Lauri, de rustige, ordentelijke Lauri?"
vroeg Aapo. „Wie zou kunnen gelcoven....!"
„Ach, broeder Aapo, tusschen het gouden koren groeit
veel onkruid, lang heb ik het gedacht, maar nu kennen
we het hart van den man!"
„Hou je bek, Jukola's os!"
„Terg me niet, om Gods wil, terg me niet meer; m'n
bloed koekt, het kookt! Jou verdomde snotneus, ik smijt
je naar omlaag, voor de horens van de ossen smijt ik je
— en moge dan de wereld te gronde gaan, moge dan de
Dag des Oordeels aanbreken!"
„Treurig, treurig!" zuchtte Simeon.
„Stil nu, niet vechten!"
„Hou je bedaard," viel Tuomas Aapo bij.
„Hij heeft me uitgescholden. Verwaande aap! heeft hij
me genoemd."
175

„En mij dan? Heilige paus! Trek het je niet aan!"
„En mij dan? Geitebok? Wat vinden jullie daarvan? Wel
bedankt, tweelingbroer!"
„Laat ons bedenken, hoezeer we den dood nabij zijn"
vermaande Aapo. „Broeders, er welt een gedachte in mijn
brein op. Ik zou jullie een raad willen geven, die hier wel
op zijn plaats is, vermoed ik. Luister: de steen is ais een
vaartuig in den storm, en de storm, dat is de kudde ossen,
die bloeddorstig brult aan onze voeten. Of, laat ik een ander
beeld kiezen: de steen is onze vesting, belegerd door een
wreeden vijand, bewapend met scherpe speren. Maat-
wanneer de vesting geen commandant heeft, wanneer er
niet iemand is, die de tucht handhaaft, dan heërscht er
spoedig een chaotische toestand onder de bezetting, en al
heel gauw zijn zoowel vesting als verdedigers ten doode
opgeschreven. Zco zal het ook ons gaan, wanneer wij ons
niet anders gedragen en wanneer wij niet een soort wet
opstellen en ons daaraan houden. Daarom moeten wij één
onzer gehoorzamen. Juhani beheersch je nu en neem de
leiding, en weet dat de meesten onzer op je hand zijn."
„Welke straf zal er zijn voor hem, die mijn woorden niet
gehoorzaamt, maar die door zijn booze bedenksels ons
allen verontrust en in groot gevaar brengt?"
„Hij moet voor de ossen geworpen worden!"
„Juist, Tuomas."
„Een strenge straf, maar onze toestand eischt het," meende
Aapo. „Ik sluit me er bij aan."
„Voor de stieren, zooals eertijds de heilige martelaren,
hier kan geen zachtheid baten," vond Simeon.
„Hij moet voor de ossen geworpen worden, recht en orde
moeten er zijn!"
„Juist, Timo. Recht en orde moeten er zijn! Bind je deze
schrikwekkende paragraaf op het hart en gedraag je er naar.
Nu is mijn eerste bevel, dat Lauri zwijgt en dat hij gaat
slapen. Verder beveel ik dat ieder, met uitzondering van
Lauri, een slok uit de kruik neemt om zich te troosten. Ja,
laten we er eentje nemen."
„En ik dan, krijg ik niets?" verzette Lauri zich.
„Jij houdt je mond en gaat slapen."
„Daar hebben we in de hel nog tijd genoeg voor."
176

„God weet, beste Lauri, waar we spoedig allen sullen
liggen!"
„God weet, beste Jussi-mijn,
Waar ons levenseind sal zijn."
song Lauri. — „Ha, ik sing een lied, ik sing een lied en
neem mijn klarinet:
,.Ik ben een moeders-jochie,
Mamma's eigen Jussi.
Ik ben een moeders-jochie ja,
Mamma's eigen Jussi, ha!"
„Spaar je gesang voor een anderen keer," gromde Juhani.
„Die bewaar ik voor Jukola-Jussi, Eero. En nu ga ik een
groot lied singen. Een heel groot lied. Ik ga singen en
dansen, hele ja!"
„Pas op, dat ik je niet veroordeel om voor de ossen geworpen
te worden!"
„Lauri, nu waarschuw ik je voor het laatst!"
„Voor het laatst? Een mooi ding, dat je er mee ophoudt,
Tuomas!"
„Hoe kunnen we, hoe kunnen we op die manier voort-
gaan, terwijl we op den drempel des doods staan, wij
arme godvergeten heidenen!"
„God straft ons gelijk wij het verdienen," sei Simeon.
„O, Hij straft ons, Hij kwelt ons op desen martelsteen."
„Een vreugdesteen is het," vond Lauri. „V&inamüinens
vreugdesteen, de vreugdesteen van Vainamüinen, die gezegd
wordt te zijn de god van Savolax. Daar heb ik eens een
aardig spotliedje op gehoord van een vroolijken klant.
Diezelfde jongen kende trouwens een pracht van een preek,
die hij kon afraffelen met de tanden op mekaar, en toen
stond hij op de rookende pijp van den Kuninkala. Ik zal
die preek voor jullie opzeggen."
„Hou je stil, ellendeling."
„Laten we preeken nu we genoeg gezongen hebben. We
hebben allen als uit één mond gezongen, sooals se dat
in de kerk doen. Ik ben de prost, deze steen is de preekstoel,
jullie zijn de kosters, en de ossen zijn de ernstige vrome
gemeente; maar eerst een marsch, voor we den preekstoel
bestijgen. Hooren jullie wat ik zeg, de prost wacht!"
177
ia-12349 ' '

„Wacht maar, wacht maar, ik zal je aanstonds laten mar-
cheer en!"
„Jij bent de hoofdkoster, ja, de ouwe zelf, de anderen zijn
je leerjongens, die den blaasbalg met lucht moeten vullen,
en die bezweet en rood als kalkoensche hanen op Zon-
en feestdagen in de kostersbank zitten. Hier zitten jullie
en knipperen met je oogen; jullie hebben je jas open-
geknoopt en je haar met vet ingesmeerd, terwijl jullie kleine,
dorre puntbaardje bibbert. Maar zit nou in ieder geval
rustig en zing, terwijl prost Matti den preekstoel beklimt.
Wel is hij op een draf naar de kerk gekomen, rechtstreeks
uit de kroeg van Keijula; maar hij likt haastig z'n vingers af
en strijkt z'n haar glad en nou klautert hij biddend en diep
ontroerd den preekstoel op en maakt de vrouwen aan het
grienen. Nou koster-Jutte, nou kijk ik je veelbeteekenend
aan, vooruit nou. ,Gezwind, Jutte' riep de vorige prost
altijd."
„Hou oogenblikkelijk je mond, ezelsveulen."
. „Nou, nu moet je zingen: ,de Heere is mijn herder.' Maai*
laat het genoeg zijn, wees stil en luister en zet je kerk-
gezicht terwijl ik preek. Ja, m'n vroolijke vriend, als ik het
nu maar net zoo mooi kan als jij! Ik wil een preek preeken
op dezen preekstoel. Een preek over de oude jas van Petrus
en over de tien knoopsgaten. Maar eerst wil ik mijn oogen
laten gaan over mijn kudde schapen, doch ik zie tot mijn
groote smart slechts stinkende geiten en andere duivelsche
geitebokken. Ha, meisjes van Karköla, dames en vrouwen!
Maak je mooi met sjaals en zijden doeken, behang je met
goud als pauwen, maar je moogt me in m'n gezicht spuwen,
wanneer jullie op den Dag des Oordeels pastor Matti niet
te hulp roept. En dan moet hij niks van jullie hebben —
o nee! Ik zal jullie wat zeggen. Neem een voorbeeld aan
den grootvader op Ravbacka. Maar jij, jou vervloekte
Peltola-Paavo, wat heb jij van den winter gedaan in de
landstreek van Tanus? De meisjes ongelukkig gemaakt,
dat heb je gedaan! Ik zeg jullie, jongens, neem een voor-
beeld aan Jumppilla-Jalli. Anders krijgen jullie op je ziel
van pastor Matti, jullie heidenen, jullie krijgen de kous op
den kop! Marsch, naar de hel! Zet je ooren open zoolang
het nog tijd is, en luister naar wat ik zeg en preek, want
178

ik ben van alle markten thuis en ik heb een hart in m'n
borst als een tabakszak van zeehondenvel. Ja ja, ik heb zoo
een en ander meegemaakt, ja ja* In Helsingfors was ik in
de leer en daar zette ik de kerk in de teer. En van de toren-
naald kwam ik aan den schandpaal. Maar het beste is het
laatste, dat ik nooit iets wegnam van m'n naaste!
Ik had eens een kleine bruid, een lief kippetje en een
aardig hippetje, maar ze Hep van me weg, en ik zocht
haar overal, achter iedere heg. Ik zocht heel het groote
Finland af en de zee, ik zocht in Duitschland en in Estland,
maar ik vond mijn schat nergens* Toen kwam ik terug in
Finland, daar kauwde ik boomschors en vond haar terug in
Hammersfors. ,Daar staat mijn lieve kleine kippetje/ riep
ik verheugd, maar het meisje werd kwaad en deelde niet
in mijn vreugd. ,Wat ben jij er voor één,' riep ze uit, ,je
bent een schavuit. Je bent een man zonder eer, gedoopt in
de teer'. En weg was ze; maar ik, altijd vroolijk en monter,
ik leed daar niet onder. Ik nam een snuifje en streek eens
door mijn kuifje.
Ik ging naar Helsingfors op goed geluk, daar kreeg ik
het met iemand aan den stok, toen zetten ze me zoomaar
in 't cachot, daar kreeg ik hoopie slaag, maar dat had ik
niet graag. Toen trok ik naar Tavastland, met een stevigen
knuppel in de hand, ik beklom den preekstoel van Kumn-
kala, daar preekte ik en besloot met ,amen,' dat was voor ons
allen samen —en daar blijft het bij voor vandaag, want nou
knort m'n maag. Ik wou alleen nog zeggen, dat het schaap
een braaf dier is, al knabbelt het ook aan de heggen; maar
als een stier z'n horens in je broek boort, dan schreeuw
je als een mager varken, dat iedereen het hoort. Amen.
Ga naar huis, ik kruip in het hol in den bergwand. En dat
is mijn preek." .
„Ja ja, dergelijke goddeloosheden, die kun je verkondigen, —
maar kun je lezen, jou ezelsveulen?"
„Dat is me nou ook een vraag, Simeon. Kan de prost
lezen? Wel, hij las en hij zong, zoolang hu kon roeren
55'n tong. Maar de prost moet de mis bedienen, hij hoert
niet te zingen. Ik zal de mis opdragen, en de kleme Eero
antwoordt op mijn vragen."
179

„Ik zal antwoorden, als de honger me niet te machtig
wordt tenminste."
„Wat, ga jij meedoen met dien idioot? Dwaas, altijd ben
je te vinden voor gekke streken. Ziezoo, Lauri, jij gaat
slapen, het is nu mooi geweest. Hou op, broer, anders
veroordeel ik je zonder pardon om naar beneden geworpen
te worden voor de ossen. Hou op met dien onzin!"
„Nu is het tijd, te dansen, Juhani. Laten we dansen, wor-
stelen en dansen. Den Jusse-dans. Kijk, zool"
„Jou ellendeling, het scheelde niet veel of ik was naar be-
neden gevallen," raasde Timo. „Hou je gemak!"
„Lauri, moet ik het vreeselijke woord uitspreken, dat
je op hetzelfde oogenblik tot gehakt zal maken? Dat onher-
roepelijke woord luidt: hij moet voor de ossen geworpen
worden. Zal ik?"
„Zeg niets. Zing liever, terwijl ik den Jusse-dans dans.
Hihi." —
„Welnu dan: hij moet voor de ossen geworpen worden, en
God zij hem genadig! Het is gezegd, grijpt hem!"
„Laat ons allen tezamen gaan, hand in hand, van deze plaats
des hongers!"
„De wet moet ten uitvoer gebracht worden. Bereid je
voor op den dood," beval Tuomas.
„Nee, voor geen tien duivelen, Tuomas," viel Juhani uit.
„Van den steen af, jongen!"
„Nee nee, in 's hemelsnaam!"
„Tuomas wordt bleek," stamelde Aapo. „God sta ons
bij!"
„Zou je een dergelijke misdaad kunnen begaan?" kwam
Juhani. „Mijn broeder, mijn broeder, een daad van den
duivel, van den duivel. Laat je woede bedaren, Tuomas,
laat je woede bedaren. Ik smeek het je. Alle man overeind,
we moeten Lauri helpen!"
„Opzij!"
„Nee, Tuomas, nee!"
„Opzij! Jij bent de rechter en ik ben de beul. Onze wet
moet ten uitvoer gebracht worden. Van den steen af,
jongen! Zonder pardon!"
„Genade, Tuomas," smeekte Simeon, „genade!"
„Geen genade!"
180

„God beware ons voor broedermoord."
„Juist Juhani," meende Tuomas, „zooals Kain Abel gedood
heeft!"
„Hij moet sterven!"
„Dat de hemelsche machten ons beschermen. Nee, Tuomas,
dat mag niet gebeuren!"
„Nee nee," vond ook Timo, „Lauri is onze broeder, blijf
staan waar je staat!"
„Hier wordt een moord gepleegd, hier wordt een moord
gepleegd! Laat ons Lauri redden. Laat ons onzen armen
broeder redden!"
Een hevig gevecht ontbrandde boven op het rotsblok.
Sommigen trachtten den verbitterden Tuomas tegen te
houden door hem in zijn kraag te grijpen of de armen om
zijn middel te slaan, anderen omkneïden de beenen van
Lauri om te beletten dat hij naar beneden zou vallen. De
kluwen vechtende broeders geleek een reusachtig monster-
dier met vele beenen en vele hoofden, schreeuwend en
tierend, verward rakend in de eigen ledematen.
Rukkend en scheurend en trappend, rolde het monster
van den eenen kant van den steen naar den anderen. De
honden renden heen en weer, den staart tusschen de pooten;
dikwijls stonden ze op het punt, omlaag te storten en een
prooi te worden van de woedende ossen. Dichter dan te-
voren drongen hun vijanden samen aan den voet van de
rots, en staarden met bloedbeloopen oogen naar de ont-
zettende worsteling, terwijl het speeksel hun uit den bek
liep. Maar op het laatst werden de broeders moede en
bedaarden ze en heerschte er vrede op den Hiidenkivi;
hijgend lagen de Jukola-zonen neer op het onder hun voeten
verpulverde mos. Eindelijk begon Simeon te spreken;
wild rolden zijn oogen en hij hield den blik strak naar
boven gericht:
„Christenmenschen zijn veranderd in ondieren en dui-
velen! Daarvoor straffe ons de Heer. Sla ons met den
hamer van Uwen toorn! Sla tot mosterd de zeven zonen
van Sion!"
, Ja, Tuomas, zoo gaat het; tegen vijf kun je het niet houden,
181

dat weet je," zei Aapo. „Maar nu moet het uit zijn, laat het
nu vrede wezen, en hou Lauri rustig tot hij slaapt, die
kwajongen."
„Verdoemd mag ik zijn! Als ik wil, smijt ik jullie allemaal
naar omlaag, stuk voor stuk, en als mijn woede nog meer
geprikkeld wordt, dan wil ik het en dan doe ik het. Zit
stil, jongens. Zit stil! M'n bloed kookt, het minste of ge-
ringste kan den dood beteekenen voor jullie met alle ver-
schrikkingen daarvan. Zit daarom stil, heel stil!"
„Tuomas is een gevaarlijk mensch!" waarschuwde Juhani.
„Je kunt beter een man hebben, die af en toe opstuift
en raast en scheldt en zoo, dan iemand als jij, die zelden
kwaad wordt, maar dan ook zóó erg, dat hij je naar het
leven staat. Foei. Een afgrijselijk spel was dit!"
„Tuchtig ons, straf ons, hemelsche machten!"
„Hou je mond, Simeon," kwam Timo. „Ik bid."
„Wanneer ik stil ben, dan zal deze steen hier spreken
en zingen. Tuchtig ons, straf ons!"
„Roep niet nog meer ellende over onze arme hoofden af,
we zijn al genoeg gestraft."
„Kijk em daar zitten; dat preekt met de handen op s'n
buik en z'n oogen wijd open," spotte Tuomas. „Wil je
wel es dadelijk je mond houden!"
„Wees stil, Simeon," kwam Timo opnieuw. ,.Ik bid, ik
bid tot God. Laten we nu in vrede leven. — Kijk, Lauri
slaapt al, hij slaapt, de arme drommel. —Ja, laat ons om
Gods wil in vrede leven en laat ons trachten geduld te
oefenen tot we weer naar huis kunnen gaan."
„Naar huis? We komen zelfs na onzen dood niet in het
tehuis, waar we recht op hebben, wat ons eerlijk toekomt,
—op het kerkhof; nee, hier zullen we inslapen en in stukken
gescheurd worden door raven en adelaars. Ach, ik sterf,
ik sterf! Zoo kwam er een einde aan mijn kostbare leven.
Hoeveel was mijn leven waard?"
„Zoo kwam er een einde aan ons leven. Hoeveel was het
waard? Een open vraag," meende Timo.
„Onze lieve moeder heeft niet geweten tot welk een name-
looze ellende zij haar zeven kleine jongens ter wereld
gebracht heeft."
„Nee, Juhani, dat heeft zij niet geweten!"
182

„Kom Timo, laten we nog een keer een borrel nemen, den
laatsten druppel uit de kruik. Daar Tuomas, drink. Pak
aan."
„Ik moet jouw brandewijn niet."
„Zoo zoo. Moet jij mijn brandewijn niet. Goed, Tuomas,
dan moet je mijn brandewijn niet," zei Juhani bedaard.
„Maar zie hoe rustig Lauri ligt te slapen. Zou hij alle
Jumppilla-JalH's en Kuninkala-preekstcelen vergeten zijn?
Ja ja, herrie en spektakel maakte je op de grens tusschen
leven en dood. Het is afschuwelijk te denken, hoe het
geweest zou zijn wanneer je dronken voor God getreden
was, —dronken, met waterige oogen."
„O o, verschrikkelijk — dronken voor God!" klaagde
Timo.
„Dronken voor God, met waterige oogen. Dat is wel iets,
om over na te denken."
„Voorwaar," stemde Simeon in.
„Het heeft niet veel gescheeld. Doch nu slaapt hij rustig,
maar wat ziet hij bleek. Ach, mijn oogen vullen zich met
tranen, ik beklaag hem van ganscher harte. Ja, in mijn
binnenste hartekamer wil ik mijn armen broeder herbergen,
mijn armen broeder."
„In den slaap zal hij den honger vergeten," troostte Aapo,
„den honger, die onze ingewanden uiteenrijt."
„De derde dag! Laat ons neerzinken en sterven!"
„Ja Simeon, sterven moeten we, en dat terwijl we meer
dan genoeg levend vleesch voor ons hebben. Levend
vleesch!"
„Dat levende vleesch, Eero, beneemt ons het leven!"
„En wel op dezen dag, in dit uur, deze minuut!"
„Laat ons dat vleesch daar dan dooden! Ieder gehoornd
hoofd schieten we neer en dan hebben we zooveel vleesch
als we maar lusten," riep Timo uit. „Vijf buksen liggen
geladen naast ons, en in Lauri's rugzak zit kruit genoeg."
„Dat was een idee," juichte Juhani.
„Dat ons het leven zal redden."
„Dat ons het leven zal redden, dat is zeker," lachte ook
Eero.
„Maar waarmee moeten we betalen, Timo?" vroeg Ju-
hani*
183

„O, engel des Heeren!"
„Versch vleesch, versch vleesch en anders niet! De rugzak
zit vol gegoten kogels, en kruit is er genoeg."
„Zoo is het, Timo, je bent een prachtkerel. We hebben
kogels en kruit genoeg! En daar beneden ons loopen drie
en dertig ossen. O, stommeriken die we zijn, waarom
hebben we daar niet eerder aan gedacht!"
„Ik hèb er al eens aan gedacht, maar ik vergat den voorraad
kruit in Lauri's rugzak. En daarom hield ik m'n mond,
daar je met vijf kogels niet veel begint tegen drie en dertig
ossen. Dat is net genoeg voor vijf stuks."
„Zoo dacht ik ook, en daar bleef het bij. Drie en dertig
ossen! Luister jongens, bloed van mijn bloed, zonen van
mijn vader, als jullie goed schieten en als ieder schot de
hersenpan van een os verplettert, dan staat de weg naar de
vrijheid voor ons open. Open! O, Timo, wat ben je toch
een prachtkerel!"
„Ja, zoo is het! We hebben niets anders te doen dan die
beesten neer te schieten. We laten ons niet vangen als ratten
in de val. Flinke kerels laten zich niet op die manier ne-
geren! Dat zeg ik!"
„Alle duivelen, bliksem en donder, aanstonds ligt de
weg naar de vrijheid open voor ons."
„Ja, Juhani, wel voert die weg over vele bloedige lijken,
maar dat is niet anders, daar helpt geen lieve vaderen en
moederen aan."
„Daar helpt geen lieve vaderen en moederen aan. Laat dan
het zwarte bloed in stroomen vloeien rondom den Hiiden-
kivi. Wij gelukkigen. — Nu kunnen we ons den buik weer
rond eten!"
„Maar wanneer en hoe moeten we veertig ossen betalen?"
kwam Aapo bedachtzaam.
„Het gaat hier om ons leven, en dan is de wet op onze
hand."
„Laten we de dieren in stukken verdeelen, dan kan de
dikbuik van Viertola den vleeschvoorraad in zijn proviand-
huis bergen zoodra hem dat schikt. Dat gaat ons verder niet
aan."
„Ja, hoe het verder gaan zal, moeten we maar zien wanneer
het onvermijdelijke geschied is! Maar als de groote slacht-
184

partij achter den rug is, wacht ons een ander werk; denk
er om, zoodra iedere staart roerloos op den grond ligt,
moeten we de beesten villen, en wel dadelijk. En een van
ons moet naar Viertola om het te zeggen."
„Dat is een verstandige raad, Aapo. Laten we ze villen,
voor de huid aan het vleesch vastdroogt. Dan kunnen
ze later horens, huid en pooten verdeelen zooals ze zelf
willen. Ieder onzer heeft een mes in z'n gordel, en dit
hier is zoo scherp als de tong van een slang. Kom, laten we
dat bloedige werkje zoo vlug mogelijk opknappen. Hij,
wiens buks leeg is, lade ze haastig en secuur, en dan gaan we
aan den arbeid. Aan den arbeid."
„Maar broeders, we kunnen den honger nog wel een paar
uur verdragen en zeker nu, waar onze redding vaststaat.
Laat ons nog eenmaal uit alle macht tegelijk roepen, daarna
wachten we nog een uur, —het laatste uur van onze smar-
telijke gevangenschap."
„Wel plaagt de honger me, maar laten we je voorstel op-
volgen. We zullen roepen zoo hard we kunnen, zoo hard
we kunnen; misschien worden we gered zonder dat we
bloed behoeven te vergieten. Doch de kans daarop is
niet groot. Maar we kunnen nog wel even wachten, we
hebben de verlossing uit onze gevangenschap zelf in de
hand. Laten we dan roepen, schreeuwen, brullen. Als ik
het zeg, broeders, allen tegelijk als ik het zeg. Tuomas, je
zit daar zoo zwijgzaam op den steen, doè ook jij je mond
open. Doe het, ik vraag het je, nee, ik beveel het je."
„Klets niet langer, schiet op!"
„Vooruit dan. Een —twee —drie!"
Luide weerklonk hun roep. Zeven malen achtereen, —
de wind droeg dé noodkreten voort, alsook het gejank
van de honden. Daarop gingen ze zitten en wachtten,
maar de honger was zwaar te verduren. Doch de zeker-
heid dat de redding nabij was, verleende hun nieuwe
krachten. Een hunner echter, broeder Lauri, speurde noch de
martelingen van den honger, noch de vreugden van de
hoop; bleek en roerloos snurkte hij aan de voeten der ande-
ren. Zoo wachtten de broeders een tijdlang, zé wachtten tot
de zon op hét punt stond onder te gaan, den dérdên dag.
Toen riep Juhani mét luide, ernstige stem, nadat hij in
185

het verre Noordoosten het zwakke gerommel van den
donder had gehoord: „Nu, jongens. Nu, de Héêr sta ons
bij." En hét bloedige spel nam een aanvang.
De grauwe Hiidènkivi-steen was in eén grijze kruitwolk
gehuld, bliksem en dood bedreigden de kudde ossen van
allé kanten. Een viel er neer, een andere sprong krampachtig
rond, witte stoom uit dé neusgaten blazend, en brullend
dat iemand hooren en zien vérging. Wannéér het schot
dé hersenen trof, sloeg het dier tegen den grond én stierf
snel; hét trapte nauwelijks nog één kéèr van zich af, strekte
de pooten als stijve stokken uit en gaf den geest, terwijl
hét donkérrocde bloed in wijden boog opspatte. Doch dé os,
dié door een schct in de borst geraakt werd, raasde langen
tijd rond. Bloedend wierp hij zich heen en weer tusschen
dé andere, dié nog gespaard gebleven waren, tot hij eindelijk
op de knieën viel en loeiend nog lang met de hoeven in
de lucht sloeg. Er ontstond een hevige verwarring tusschen
de overblijvènden. Ze kregen de lucht van hét dampende
bloed hunner makkers in den neus. Met de tong uit den
bék drongen ze dicht opeen, draaiden met de ocgen en
wierpen onder vervaarlijk gebrul aarde én gras en stof hoog
op.
Bleeke spoken gelijk stonden de broeders op de steenrots,
in rook gehuld, onafgebroken schietend, ladend en schie-
tend. Telkens wéér stortte eén os tér aarde. De buksen
bliksemden en knalden, maar feller waren de bliksemschich-
ten, die langs het onheilspellend donkere zwerk jcègén
én heviger waren de donderslagen, die het heelal deden
sidderen. Eén angstaanjagende schemering heérschte ron-
dom den Hiidenkivi, én uit die schemering steeg hét gebrul
en het gehuil der ossen op, hét gejank der honden, het
knallen der buksen, bij tijden overstemd door ratelende
donderslagen én het machtige suizen in de toppen der
boomèn. Zwaar was het uur, warm als bloed de lucht.
Nu ontwaakte ook Lauri; nog half slapend opende hij de
oogên, maar zag slechts één schrikkelijke duisternis om zich
heen, en daarin énkele gestalten. Hij hoorde een ontzettend
lawaai, hij hoorde hét onder zich, én hij hoorde het vanuit
den hemel. Zijn opgejaagde bloed gaf hem het gevoel of
alles in duizelingwekkende vaart omlaag stortte.Een donkere
186

gedachte welde in hem op, hij mompelde in zichzelf:
„Nu gaat het naar de diepte van den afgrond, nu is het
zoover. Vooruit dan maar, er is toch niets aan te doen."
Waarop hij zich op zijn andere zijde keerde, de oogen sloot
en weer insliep.
Als één schrikkelijke burcht stond daar de Hiidênkivi-
stèén in zijn sluier van kruitdamp. Stroomen bloêds vloeiden
rondom zijn voet, meer dan honderd ossepootên trapten
wild in de lucht. Knetterende donderslagen verscheurden
het oor, zwaar begon dé regen té vallen; bruischênd ont-
lastten de wolken zich boven het woud. Thans was de
moord geschied, niet één enkélé os stond nog overeind.
Viertola's drie en dertig ossen lagen uitgestrekt op de
vlakte, sommigen docd, sommigen stuiptrekkend, hier en
daar klonk doodsgèrcchel.
Dé broeders klommen van den steen af, samen met de
honden, en zochten een schuilplaats onder een reusachtigen
dén. Daar stonden zé en namen den rijken oogst van den
dood in oogenschouw. De donder raasde. De regen viel
bij bakken uit dén hemel en sloeg petsend neer in den
bodem, waar het bloedige water in bruisende beken aan
allé kanten dén Hiidénkivi omvloeidé. Zoodra dé regen
ophield, traden dé broeders naar voren uit hun schuil-
plaats; zwijgend liepen zij rond tusschén hun slachtoffers,
van afschuw vervuld, terwijl ze af en toe het hoofd schud-
den.
„Vlèesch genoeg," kwam Juhani.
„En bloed!"
„Ja Timo, — en bloed. Wel tien jaar lang zou hier rondom
dén steen peper kunnen groeien, zóó is de grond gemest.
— Kom, laten wé vuur maken, zoodat we ons vlèesch
aanstonds kunnen braden. Ha jongens, dat zal smaken!
Haal takken, broeders, zoek vuurstéen. Dan maak ik vuur.
Timo moet dé bijl gaan halen en de ransels, die we op de
vlucht hebben weggeworpen. Als wé gegeten hebbén,
gaan allé man aan hét werk, zooals Grün mét z'n rooden
baard zou zeggen. Ja, die rust nu ook al in den schoot
der aarde, maar zoo was het hét beste voor hém. Hij had
anders honger moeten lijden als êen hond zonder baas,
187

zonder vrienden en landslui, zonder onderdak, ja, zelfs
zonder de twijfelachtige eer van een doopattest. Ja ja, dood
zakte hij in mekaar op de deel van Kollistime, en alles is
vergeten en vergeven. — Goed zoo, Eero, daar heb je drijf-
natte dennenstronken, en Simeon heeft droog hout, aan-
stonds zal ons vuur helder opvlammen. Snij grootê hompen
uit de dijen uit, Tuomas. Ha ha, ik zou zoo wel mijn tanden
in het rauwe vlêesch willen zetten."
„Heb nog even geduld, dan smaakt het straks nog beter."
„Ja, daar heb je gelijk in. — We mogen ons gelukkig prij-
zen, dat we behooren tot een geslacht en tot een volk, dat
gewend is aan honger en ontberingen. Anders hadden we
het niet volgehouden. Wat ik je brom."
Spoedig hingen zeven prachtige stukken vleesch boven
het vuur te braden. Ze waren Lauri dus niet vergeten,
al hadden ze hem niet wakker willen maken. Zelfs de
zware regen had hem niet gewekt. Timo was er intusschen
op uitgetrokken. Hij vond dê rugzakken en de bijl op het
van bloed doordrenkte open terrein in het bosch, waar ze
den beer én de zeven ossen gedood hadden. Nu haalden ze
vijf broodbollèn te voorschijn, namen de stukken vleesch
weg boven het vuur, doopten het droge brood en hët
vleesch in zout en hadden een koningsmaal. Ook Killi en
Kiisjci deden zich te goed na den langen gedwongen vasten.
Toen allen gegeten hadden, maakte een doodelijke vermoeid-
heid zich van hen meester, de een na de ander zakte op den
grond met gesloten oogen. De zon ging onder, de Septem-
berdag neigde ten einde; boven op den steen lag Lauri te
snurken, de anderen sliepen een diepen, gerusten slaap
rond het vuur. Zoo lagen zij daar temidden van de doode
kudde, terwijl Killi en Kiiski de wacht hielden. Toen de
nacht gedeeltelijk voorbij was, werden de broeders wakker
en voelden dat hun krachten teruggekeerd waren. Ze stonden
op en zochten zwarte, dikke boomknoesten, die ze op het
nog smeulende vuur wierpen, zoodat ze in het rosse
schijnsel hun ontzaglijken buit konden villen. De zwart-
roodé vlammen verlichtten het veld en het omringende
woud. Eéró werd naar Viertola gestuurd om den boer hét
188

gebeurde mee te deelen, de anderen gingen uit alle macht
aan het werk.
Nu ontwaakte ook Lauri uit zijn langen slaap. Een tijdlang
keek hij om zich heen zonder te begrijpen, wat er aan de
hand was. Een reusachtig vuur vlamde in den stillen,
donkeren nacht. Overal zag hij dieren, badend in hun
bloed, de tongen uit den bek, de buiken dik gezwollen. Twee
ervan waren reeds in stukken verdeeld, met een derde waren
de mannen bezig. En daar stonden zijn broeders: sommigen
waren doende, de huid af te trekken, anderen hielden de
pooten wijd uiteen, en verdeelden het dierenlijf met de
bijl, of stapelden de stukken vleesch op een hoop in de luwte
van een breedvertakten den. Dit alles zag Lauri, hij was z'n
roes nog niet geheel te boven, maar eindelijk begreep hij wat
er gebeurd was. Nu ontdekte hij een broed en een stuk
gebraden vleesch op een graspol naast het vuur. Ineens
voelde hij een hevige zuiging in de maagstreek, hij klauter-
de naar beneden, zette zich bij het vuur en begon te eten.
Dcch eerst ontblootte hij het hoofd, vouwde de handen en
smeekte Gods zegen af over de spijzen. Zwijgend stilde hij
zijn honger, duister blikten zijn oogen onder het somber
gefronste voorhoofd; tegelijk droogde hij zijn kleeren
bij het vlammende vuur, terwijl de anderen op enkele
schreden afstands vlijtig aan het werk waren. Ze hadden
het noodige te doen: een grooten beer en veertig ossen moes-
ten ze slachten. Eero bracht de boodschap over aan den
houtvester op Viertola, die zich naar zijn heer en meester
haastte. Groot was de verontwaardiging en hevig was het
rumoer, zocdat de boodschapper het geraden oordeelde,
te maken dat hij wegkwam. Vloekend en razend riep de
heer van Viertola alle mannen van de hoeve bijeen. Ge-
zamenlijk trokken ze naar den Hiidenkivi, tien sterke kerels;
naast zijn meester liep de zwaar gebouwde houtvester met
in de hand een vreeselijke knots.
Eindelijk bereikten ze de plaats, vanwaar het rosse schijnsel
hen tegenstraalde. Nu zagen ze zeven mannen gelijk zeven
afschrikwekkende spoken met bloedig mes in bloedige
handen een bloedige daad uitvoeren. Sommigen vilden de
doode lijven, anderen hielden de pooten uiteen of verdeelden
met de bijl de lichamen in stukken. Sommigen legden de
189

huiden te drogen op wiegende dennetakken. De honden
liepen heen en weer en slikten begeerig de stukken in, die
de mannen hun van tijd tot tijd toewierpen. Al spoedig
bemerkten Killi en Kiiski dat er vreemden naderden;
onder woedend geblaf stortten ze op de mannen toe, maar
de broeders riepen hen streng tot de orde. Nu trad de
vertoornde heer van Viertola vooruit met zijn dikken buik
en zijn uitpuilende ocgen. Zweetend stapte hij naar voren
met zijn tien mannen.
„Goedenavond, mijnheer," groette Aapo.
„God sta ons bij, dat was een afschuwelijk spel, het heeft
maar een haar gescheeld of we waren er geweest," zei Juhani.
„Wat den duivel is hier gebeurd?" raasde de landeigenaar.
„Veertig ossen hebben jullie doodgeslagen! Hel en alle
duivelen, vervloekt zijn jullie, ellendelingen!"
„Dit is geschied om het leven van zeven menschen te red-
den," legde Aapo uit.
„Ik zal jullie leeren, jullie bandieten en roovers, tuig van
Jukola," dreigde de landeigenaar. „Geef ze er van langs,
mannen. Geef ze er van langs, dat ze 'm hun bloed badend
op den grond liggen, net als mijn prachtige ossen, vooruit,
pak ze aan!"
„Stil heer!" riep Aapo.
„Stil, stil!" waarschuwde ook Tuomas.
„Stop, heer, hits je volk niet op ons aan, bedenk wat het
gebod van den vrede van ons allen eischt," maande Juhani.
„Laten we als verstandige menschen praten over het
groote ongeluk, dat hier gebeurd is," stelde Aapo voor.
„We staan allen onder de zelfde wet, voor de wet zijn
we allen gelijk," kwam Juhani. „Ook jij bent geboren uit
den schoot eener vrouw, en even naakt. Ja, even naakt, en
geen duimgrooter. En onze oude haan met z'n ronde oogen
mag wel een klein kunstje uitvoeren op je adellijke schild.
De wet is voor ons allen gelijk! En in dit geval staat ze on-
getwijfeld aan de zijde van de Jukola-broeders."
„Wat? Zouden jullie vervloekte kwajongens het recht
hebben, mijn dieren af te slachten op mijn eigen grond?"
„Hebt U het recht, dieren los te laten loopen, die menschen
naar het leven staan?"
190

„Ze graasden op mijn eigen land," verdedigde de landheer
zich, „ze graasden binnen de omheining."
„Goed, dat kan zijn- Het deel van de omheining, dat de
ossen afbraken, behoort tot Viertola. Maar mag ik u nu
iets vragen: Waarom bouwt een rijk heer zulk een ellendige,
zwakke afscheiding, dat de beesten die zoo maar met één
stoot onder den voet kunnen loopen?"
„Een pracht van een afscheiding was het, sterk en gaaf,"
viel de houtvester uit.
„Wat hadden jullie op mijn weiden te maken, bandieten?
Wat hadden jullie daar te maken?" vroeg de landheer,
trillend van drift.
„We maakten jacht op een beer, die zoowel U als uw
paarden en ossen bedreigde. We hebben het roofzuchtige
ondier gedood en daarmee het vaderland een grooten
dienst bewezen," verklaarde Juhani. „Is het soms niet in
het belang van de gemeenschap, dat verscheurende dieren
uitgeroeid worden? Bedenk dat wel. De wet zal zeker op
onze hand zijn, al bemoeide de duivel zelf er zich mee!"
„Hou je bek, brutale vlegel," snauwde de houtvester,
„klets geen onzin."
„Probeeren jullie opnieuw, ons voor den gek te houden?"
brulde de heereboer, „geeft ze er van langs, mannen, geeft
ze er van langs!"
„Houen jullie je bedaard, meneer de houtvester en jullie,
knechts, — vergeet niet wat we hier hebben uitgestaan op
den Hiidenkivi, bedenk dat ieder van ons een razend,
wanhopig man is," waarschuwde Aapo nogmaals.
„Juist, zoo is het," beaamde Juhani, „razende, wanhopige
mannen, dat zijn we. Razende, wanhopige mannen, die
niet meer geregeld kunnen denken. Ons hart is ais steen
in onze borst, bliksem en vuur spuwen we —drie nachten
en drie dagen zijn we ten doode toe gemarteld!"
„Maar nu hebben we bloederig vleesch gegeten, hebben
we den met bloed bezwangerden adem ingezogen — hier
staan we met bloedige handen en met bloed besmeurde
messen," kwam Tuomas.
„De Heer geve dat jullie acht slaat op onze woorden en
dat jullie onze waarschuwing ter harte neemt. Anders zal
deze nacht getuige zijn van de vreeselijkste verschrikkingen
191

der hel. Sla acht op onze woorden, sla acht op onze woorden!"
„En neem een voorbeeld aan de ossen daarginds/' voegde
Eero er aan toe.
„O Heere God, open hun de oogen en schenk hun harten
de kracht, zich te beheerschen en ons niet langer te tergen,"
smeekte Juhani. „Schenk hun verstand, opdat zij de waar-
schuwing ter harte nemen, die tot hen komt door veertig
rampzalige ossen; wij weten hoe men worst maakt! Heere,
schenk hun wijsheid, opdat wij niet hun rechters worden
noch hun priesters, die hen met deze bloedige messen
ten doode wijden en van hen één bloed en één vleesch maken
gelijk van de ongelukkige dieren daarginds, opdat het
nachtelijk woud niet wcrde tot één jammerlijke hel. O Heer,
bescherm den landheer met den dikken buik en zijn ver-
toornde mannen, erbarm U hunner, Gods almachtige Zoon!"
„Hier staan wij, kom op als je wilt," riep Tuomas.
„Ja, hier staan wij, kom op als je wilt," viel Juhani hem bij.
„Wel wel," spotte de landheer. „Nu durven jullie, hé;
maar ik denk dat de wet aanstonds wel wat anders te zeggen
zal hebben, en dan laten jullie het hoofd hangen! Dan wordt
die ellendige hoeve van jullie met den grond gelijk gemaakt.
Kom mannen, weg van hier! Veertig ossen laat ik ze achter
als buit, maar schadevergoeding zal ik hebben tot de laatste
ore. Kom, we gaan!"
„Laat de huiden en het vleesch halen voor de boel bederft,"
ried Juhani. „We hebben ons enkel gehaast, de beesten te
villen voor de huid aan het vleesch vastdraagt."
„In orde. Naar huis mannen, zooals ik jullie bevolen heb!"
Al vloekend verwijderde de landeigenaar zich met zijn
mannen. De broeders gingen voort, de dieren af te slachten
en den volgenden dag waren alle veertig ossen gevild,
waarop ze naar huis trokken met den zwartbruinen beer
aan een boomstam tusschen zich in. Het vleesch en de
ingewanden van de ossen bleven echter in het bosch achter,
waar twee der broeders de wacht hielden.
Aldus eindigde deze tocht, die door Fnösk-Matti's verhalen
over Pohjola in Juhani's brein was opgekomen en die
oorspronkelijk een eendenjacht had zullen zijn in de moe-
rassen van Kourusuo.
192

NEGENDE HOOFDSTUK.
Op een Septembermorgen, een paar dagen na de gedenk-
waardige jachtpartij, zaten de broeders op den grond rond
den pot met kokend vleesch. Gedurende twee maal vier
en twintig uur hadden ze uit de verte het vleesch der ge-
doode ossen bewaakt, doch er was niemand gekomen om het
weg te halen, zoodat het er veel van had of alles tot bederf
gedoemd was. Ze besloten het nu maar zelf op te eten. Dus
brachten ze den voorraad over naar hun eigen proviand-
huis, dat van den vloer tot het dak stampvol gepakt werd;
het vleesch bedekten ze met de gedroogde huiden. Thans
stond er bijna den heelen dag een reusachtige pot te pruttelen
vlak bij de hut, de buiken van de broeders waren bolrond
en gespannen van het vele eten.
Zorgelooze dagen beleefden ze. Wanneer ze niet aten, ver-
telden ze elkander de meest ijselijke verhalen of sliepen
met het hoofd op een graspol, zoo luid snurkend, dat het
ver over het land te hooren was.
Het was een mooie ochtend. Hoog stond de hemel, blauw
en helder, uit het bosch klonk het machtige ruischen
van den Noordoostenwind. De mannen lagen dicht om
het vuur heen. Ze aten zooveel ze konden van het stevige
ontbijt, sommigen zaten op afgekapte boomstammen, an-
deren lagen languit op den grond. De honden schoven
behaaglijk telkens een stukje verder naar achteren en kauw-
den en knauwden de hun toebedeelde pooten. Uit alle
gezichten sprak groote tevredenheid.
„Dank nu ook den landheer voor dit maal," lachte Timo.
„Ik breng hem mijn eerbiedigen dank!" kwam Juhani
spottend.
„Ik vrees dat deze feestmaaitijden ons duur te staan zullen
komen," meende Aapo. „De landheer zal het er niet zoo gauw
bij laten zitten."
„De wet is op onze hand, dat heeft hij blijkbaar ook in de
gaten, zoodat hij maar niet eens aan een proces begint.
193

Broeders, laat ons eten en ons voedsel in vrede verteren
zoolang onze rug nog vrij is — maar we moesten wel wat
meer beweging nemen, mannen, ossenvleesch is een stevige
kost."
„Laten we elkander broederlijk bij de hand vatten en
een rondedans doen," stelde Eero voor. „Ik verzeker jullie
dat het onzen magen ten goede zal komen."
„Ik denk er niet aan als idioten op en neer te springen,
maar ik wil jullie een ander spel voorstellen. Och, waar
zijn de heerlijke dagen onzer jeugd gebleven? Broeders,
laten we ons nog eenmaal met heel ons hart aan het balspel
overgeven, voor we sterven moeten. Zooals we het in den
ouden tijd speelden op de stoffige wegen van Toukola.
Hier is de bodem vlak en kaal, en waar er boomstompen
in den weg staan, rukken we ze met wortel en al uit. Op die
manier maken we ons erf ook meteen grooter. We verdeelen
ons in twee partijen; de partij, die verliest, moet vanavond
tien pond ossenvleesch opeten."
„Tien pond, broeders!"
„Precies! Tien pond als straf voor degeen, die achter
den bal moet aanrennen," grinnikte Eero.
„Drie aan iederen kant, dat gaat prachtig — maar we zijn
met ons zevenen."
„Ik doe niet mee," zei Lauri. „Ik ga liever het bosch in,
misschien vind ik wel wat — ik voel er niets voor als een
gek achter een blok hout aan te hollen, dat het zweet me
tappelings bij het gelaat neerloopt. Spelen jullie maar,
ik ga er met de bijl op uit."
Dus beëindigden ze hun maaltijd en begonnen een baan
aan te leggen voor het balspel. Dwars door het gerooide
bosch maakten ze een breede strook vrij, en namen nog een
stuk aan de oostzijde er bij. Na enkele uren waren ze klaar
en stonden ze, gewapend met stevige knotsen van berken-
hout, gereed het spel te beginnen. Ze hadden zich in twee
partijen verdeeld; Juhani, Simeon en Timo aan den eenen
kant, Tuomas, Aapo en Eero aan de overzijde. Het zware
houtblok suisde van den een naar den ander, de knotsslagen
waren tot ver in den omtrek te hooren.
Maar Lauri loopt eenzaam door het woeste woud met de
194

ijl onder den arm. Langzaam gaat hij verder, zorgvuldig
alles om zich heen in zich opnemend. Telkens blijft hij
staan wanneer hij zwammen ziet en zonderling vergroeide
takken, of een heksenbezem boven in de kruin van een
berk of den. Nu komt hij aan den grooten stronk van een
door den storm gevelden den; langen tijd staat hij er naar
te kijken, diep in gedachten verzonken, tot hij er ten laatste
met zijn bijl een gat in uitholt. Hij denkt: daar zal vast en
zeker een roodstaartje of een kleine, bonte specht het vol-
gend jaar zijn nestje bouwen. Zoo fantaseert hij en prent
zich de plek goed in het geheugen. Na een tijdje valt zijn
oog op een treurberk, waar uit den stam een reusachtige
knoest groeit. Hij kapt hem af en denkt: daar kan ik mooi
een houten bal van maken. Zoo loopt hij rond. Maar al
spoedig ziet zijn scherpe oog een zonderling vergroeiden
jeneverbes boven op een rots. Wat zou ik daarmee kunnen
doen? denkt hij. Met zijn scherpe bijl slaat hij er een paar
takken af en hakt hem om. Hij maakt den stam schoon, kijkt
er een tijdlang naar en glimlacht ten slotte; dan gaat hij
verder en neemt hem mee. Nu hoort hij koebellen uit het
dorp en zoo hard hij kan schreeuwt hij om de wolven te
verjagen. Rondom antwoordt de echo. Zoo komt hij einde-
lijk op een platten rotssteen, begroeid met heide, en daar
ziet hij boven in een den een grooten heksenbezem, die lustig
heen en weer zwaait in den wind. Hij hakt den den om,
breekt de takkenwarreling los en gaat er bij zitten om zijn
vondst nauwkeurig te bekijken.
Langen tijd zit hij zoo, peinzend, beurtelings de zwam,
den knoest en den jeneverbes onderzoekend. Hoe had de
natuur dit alles kunnen maken? Waardoor was die jeneverbes
in zoovele bochten gegroeid? Hij ging op zijn rug liggen met
z'n hoofd op een heidepol en staarde omhoog in de kruinen
der boomen, waarboven de wolken vroolijk voortzeilden, in
diep nadenken verzonken over het ontstaan van aarde en
hemel. Verder weg op de Impivaara-vlakte klonk het slaan
van de knotsen tegen het houten blok. Op het laatst wilde
hij niet meer denken, hij ging liever wat slapen. Maar
de slaap wilde niet komen. Als hij den slaap niet spoedig
kon vatten, nam Lauri zijn toevlucht tot een hulpmiddeltje:
hij stelde zich voor dat hij een mol was, die zich onder
195

den grond een gang graaft naar zijn vredige woning en ten
slotte op zijn zachte bed van zand in slaap valt; of hij ver-
beeldde zich dat hij een beer was, met dikken pels, die aan
den voet van een den in zijn donkere, met mos gevoerde hol
den winterslaap slaapt, terwijl de stormen boven hem
razen. Aldus fantaseerde hij, en meestal duurde het niet
lang voor de slaap zijn oogen sloot. Zoo ook nu, terwijl hij
Zich in gedachten als een mol een weg baande, diep in
den schoot van moeder aarde.
Hij sliep, — doch zijn verbeelding rustte niet. Heel zijn
lichaam — zoo leek het hem — kromp snel ineen tot een
kleine mol met een zacht, fiuweelig velletje, z'n oogen wer-
den heel klein, maar z'n handen zwollen op tot reus-
achtige handschoenen — en klaar was de mol. Nu
groef hij zich dieper in onder de wortels van een den en
ten slotte klom hij omhoog langs het merg in den stam tot
hij boven in den top bij den heksenbezem kwam, waar hij
rustig ging zitten in een bedje van mos en bladeren. „Hier
is het goed," dacht hij, „hier wil ik altijd blijven." Met z'n
pientere mollenoogjes gluurde hij door het venstertje van
zijn kamer. Hij zag de duistere wereld beneden zich, gehuld
in de vale schemering van den herfstavond. Hij zag den
steilen berg van den Impivaara, maar op duizelingwekkend
verren afstand, hij zag de eenzame hut zoo droefgeestig
te midden der avond-donkere wouden. Hij zag zijn dier-
bare broeders die, samen met den prost, op de nevelige
vlakte met den bal speelden — donderend en dof, onheil-
spellend klonken de slagen van hout op hout. En hij voelde
den drang in zich opkomen, bitter te schreien, doch de
tranen welden hem niet in de oogen, brandend zaten ze
achter de oogleden. Over het gerooide boschland en ver
weg over heel de vlakte lagen bloederige ossekoppen
verspreid, waartusschen gierend de houten bal voortvloog.
Dapper sloegen de broeders er op los met hun knotsen,
die aan het einde omgebogen waren. Maar nog harder sloeg
de prost toe met het zwaard des geloofs in de hand. Het
zwaard was gesmeed van het taaiste ijzer van oude hoefijzers,
zooals de prost zelf snoevend vertelde, terwijl hij zijn wapen
overmoedig boven zijn hoofd zwaaide en er luide mee sloeg
196

op het eikenhouten schild des geloofs, dat hem op de linker
borst hing.
Zoo speelden en streden zij, terwijl het zweet hen van het
voorhoofd droop. De houten bal vloog tusschen hen heen
en weer, maar op het laatst merkte de prost dat het geen
gewoon stuk hout was, maar het a-b-c-bcek met rooden
band. Nu werd hij woedend, hij tierde en raasde, en sprak
duizend felle vervloekingen over de hoofden der broeders
uit. Met zijn blikkerend zwaard sloeg hij naar het Oosten,
het Westen, het Noorden en Zuiden, en riep met luide stem:
„Iijaa, iijaa!" Van alle hemelstreken kwamen zwarte wolken
aanzeilen op den adem van den stormwind, die zich naar
den somberen, verlaten Impivaara spoedden. De stormvlagen
volgden elkander zonder tusschenpoozen op en hulden
de broeders in het opwervelende stof en rukten hen
met zich omhoog in adembenemende vaart; aldra werden
de broeders hoog in de lucht heen en weer geslingerd, ge-
dragen door de vleugelen van den wind. Gehuld in rook
en stof rolden zij rond, als de weefspoel in het weefgetouw
der boerin.
Verschrikt keek Lauri naar dit alles vanaf zijn mollen-
plaats in den wiegenden boomtop. Nu zag hij een menschen-
hand uit de rondwervelende nevelen komen, nu zag hij
Juhani's lange, krachtige kin, daar viel de weerspannige
lok hem voor de oogen. Vroolijk trommelde de prost met
het zwaard op het schild des geloofs en op hetzelfde oogen-
blik veranderden de wolkbanken van richting en snelden
op den boomtop toe, waar Lauri hoog in de lucht heen en
weer wiegde. Nu sperde hij de mollenoogjes wijd open. Wel
joeg de gierende storm aan hem voorbij, maar duidelijk
vernam hij de jammerkreten zijner broeders. Met angst-
wekkende snelheid vlogen zij voort, het woud bruiste gelijk
duizend watervallen, bruiste en donderde, — de den,
waarin Lauri zat, brak af met luid geraas, zoodat de jongen
hevig ontdaan wakker schrok. Hij gaf een schreeuw, schoot
overeind en riep met tranen in de stem: „God, sta mij,
arm menschenkind, bij !" Langen tijd keek hij om zich heen
zonder te weten, waar hij was. Doch op het laatst kwam
er orde in zijn gedachten, vooral toen hij de rondom hem
verspreide voorwerpen beschouwde — den jeneverbes,
197

den knoest en den heksenbezem, groot en breed als de
tulband van een Turksch keizer.
Langzaam keerde hij terug naar den Impivaara, de bijl
onder den arm, de gevonden voorwerpen over den schouder,
vast besloten zich nooit meer voor te stellen dat hij een dier
was, nu God hem geschapen had als denkend mensch. In
dergelijke gepeinzen verdiept, wandelde hij huiswaarts,
toen zijn oog viel op een berkje,dat opzij van het pad groeide.
Wat zou hij daarmee kunnen doen? Hij kon er een mooie
wagenas van maken, dacht hij. Met een paar forsche slagen
hakte hij het stammetje om. Met dezen nieuwen last
beladen vervolgde hij zijn weg; even later stond hij zwijgend
op de moerasvlakte en keek met somber gelaat naar het
vroolijke spel zijner broeders. Die draafden af en aan en
sloegen uit alle macht met hun knotsen toe, wanneer de
houten bal binnen hun bereik kwam. Tuomas, Aapo en
Eero waren aan de winnende hand en hadden hun tegen-
standers reeds naar het oostelijke einde der baan terug-
gedreven. Maar toen ze niet langer op effen terrein speel-
den, wisselden de partijen van plaats, en nu werden Juhani,
Simeon en Timo opnieuw teruggejaagd, ook al verzetten ze
zich uit alle macht. Het was moeilijk een worp van Tuomas'
hand te weerstaan, als het hout gierend wegschoot gelijk
een kogel uit den loop van een geweer, het was moeilijk
den bal voorbij te komen op den terugweg, met Eero er
bovenop. Zoo vochten ze, zweetend en schreeuwend, terwijl
Lauri somber toezag. Ook Killi en Kiiski waren toeschou-
wers. Steeds zaten ze dicht bij Juhani, van tijd tot tijd
openden ze den bek, luid geeuwend. Klaar en hoog welfde
de Septemberhemel zich boven hun hoofden, de frissche
Noordooster voer door het woud, beneden op het moeras
klonk het droge, hakkende geluid van een specht, die met
rood kopje en gele oogjes de schors van een dorren den
bewerkte,
..Laat den bal suizen, mannen," riep Juhani; „ik zal 'm
een klap geven, dat ie weet waar ie vandaan komt,"
„Tjonge, dat was me nog es een worp, die hooren ze heel
op den Ilvesjarvi," prees Tuomas.
198

„Nee, dat geloof ik niet. Ha, daar ligt de bal, broer. Pas op
je scheenbeenen. Daar gaat-ie!"
„Sla terug, Aapo, toe maar!" moedigde Tuomas zijn mede-
speler aan.
„De bal schoot langs me heen als een zwaluw. Maar Eero
vangt hem wel, daar ben ik zeker van. Mooi zoo. Goed
gedaan, Eero, goed gedaan!"
„Hei hoera voor Eero, hei hoera!"
„Als jullie dien dekselschen jongen niet aan je zijde had,
dan zouden jullie het al lang verloren hebben," schimpte
Juhani.
„Sla nu, man, sta niet te kletsen!"
„Helleja! Daar vloog ie weer voorbij."
„Niet één knots, die den bal geraakt heeft," constateerde
Aapo, „niet één!"
„Het leek wel een vallende ster aan den hemel. Wat zeggen
jullie, jongens?"
„Ik heb geen tijd om iets te zeggen, Tuomas," kwam
Eero. „Zie, hoe hij met den staart tusschen de beenen het
verloren schaap achterna rent."
„Dat is mooi! Zing, Eero, zing, zoolang je zingen kunt.
Zing van het Rajamaki-regiment. Dat lied is niet slechter
dan deze worp, het kan best dienen als zegelied, ze hooren
het vast wel aan den anderen kant van de vlakte. Zing
van Mikko en Kajsa's leven in het woud."
„Best. Laat ons dan zingen en vroolijk zijn, en laat de
knotsen gaan op de maat van het lied."
... .En Eero zong het lied, dat in vele verzen het leven en
werken uitbeeldde van Mikko en Kajsa — hoe Mikko
hengsten en stieren kastreert, en hoe hij op bruiloften
met zijn viool de feestgangers in een vroolijke stemming
weet te brengen, hoe hun zoon Mathias in Mörökölli ge-
doopt werd door den kleermaker Malakias en hoe ha
Mathias de tweelingen geboren werden. Hoe Kajsa bloed-
zuigers zet, en haar kinderen hardhandig opvoedt, die
daarbij schellere kreten uitstooten dan de kraanvogels
op hun vlucht.
„Waar piekert Aapo over?" vroeg Juhani. «Pas op, dat
je den bal niet mist."
199

„Kijk es, hoe die bal de hei in stuift,... Goeiendag, Lauri,
wel, wat sta jij daar zoo zwijgend en somber?"
„Nog nieuws, Lauri?" vroeg Eero.
„Ja, dat moet je hem maar vragen!" spotte Juhani.
„Daar staat hij, net als Pajula-Heikki in zijn tijd, de idioot
van Myllymaki met een stel kapotte schoenen op z'n rug
— maar Aapo, Aapo, bliksem nog an toe, wat treuzel je,
man?"
„Maak voort, Aapo, maak voort," kwam Timo.
„Hij kijkt net als een kat, die haar jongen zoekt,"
„De wind giert door de toppen der boomen". *. •
„Kiiski, beste hond, ga opzij, pas op je pooten. Vooruit,
opzij!"
„De wind giert door de toppen der boomen,
In het gras aan hun voet ligt mijn liefste te droomen."
„Ja ja, Küski, brave hond, daar helpt geen lieve vaderen
en moederen aan, dat weet je best. Blijf dan maar zitten
en gaap naar hartelust. Rakker! hèhèhè. — Blijf dan maar
stil zitten, maar pas op als de bal komt. Dat is dan een
duivelsch werk — waar is de bal nou? Zoeken, mannen,
allemaal zoeken!"
„Hier is hij," riep Eero.
„Steek em dan in de nijptang van m'n duim en wijs-
vinger."
„En werp hem zoo hard je kunt naar den overkant," moedig-
de Aapo aan.
„Opzij," waarschuwde Tuomas, „opzij, anders krijg je
een buil op je kop, dat het niet mooi meer is."
„Hij schiet voorbij — kijk maar!"
„Ha, die arme Juho," lachte Eero. „Waarom scherm je
zoo met je stok in de lucht, Jussi?"
„Sla dan, Simeon. Sla, dat de grond er van dreunt. Stom-
merik! Ezel! Timo, pas op, pas op! De duivel hale je! Je
moest een dracht stokslagen hebben 1"
„Vooruit, opschieten," riep Tuomas.
Eindelijk was de krachtproef afgeloopen, de zon zonk achter
de met mos begroeide dennen. Bezweet keerden de broeders
naar huis terug, de overwinnaars Tuomas, Aapo en Eero
200

zoowel als de overwonnenen. Achteraan kwam Lauri, met
zijn zonderlinge vracht over den schouder.
Voor het huis hingen ze den pot over het vuur, stampvol
vleesch. Wat later gingen ze eten. Juhani, Simeon en Tï-
mo moesten ontzaglijke hoeveelheden vleesch verstouwen,
tien pond. Dat was afgesproken vóór het spel begon. Zonder
pardon moesten ze deze voorwaarden nakomen, dreigend
hield Tuomas de wacht bij hen. Z kauwden en slikten en
kauwden en slikten; hun maag kwam in verzet, zoodat hun
oogen rood werden en de bloedvaten sprongen. Doch Ju-
hani zat voor den mast, al deden zijn kaken ook nog zoo hun
best. Zwijgend zat hij op den boomstronk en kauwde,
zwijgend en verbitterd staarde hij voor zich uit over het
moeras, en zijn verbittering werd er niet minder op toen hij
Eero spottend hoorde grinniken. Ten slotte propte hij
de laatste homp vleesch in z'n mond. Het bloed vloog
hem naar het hoofd, donkerrood kleurden zijn wangen,
maar het half gekauwde brok krampte door zijn keeL
Steunend scharrelde hij overeind, en strompelde met
een jammerlijk vertrokken gezicht regelrecht naar zijn bed,
door de anderen gevolgd.
Toen zij ten laatste uit een diepen slaap ontwaakten,
stonden de deurwaarder Makela en een getuige in het
vertrek. De landheer van Viertola had hem gezonden om
de broeders te dagvaarden voor het slachten van de ossen.
Zwijgend staarden zij hem aan en luisterden naar de dag-
vaarding. Daarna stonden ze op, kleedden zich en werden
langzamerhand klaar wakker. Woedend streek Juhani zich
door het borstelige haar en zei somber:
„Het is geen kleinigheid. Zeven levens stonden op het spel,
en wat beteekenen de levens van duizend beesten tegenover
één enkel menschehleven?"
„De dieren waren binnen de omheining op de weide van
Viertola," merkte Makela op.
„Maar de beer is even goed de vijand van menschen als
van ossen en van heel de overheid; en die blijft niet netjes
binnen de, omheining als hij een bezoek brengt aan Viertola,
die vreet heusch wel den landheer en mij en U, Makela,
op, als hij er de kans toe krijgt. Ik ken heel wat wetsartikelen^
201

en paragrafen uit het hoofd, en die zal ik den boer van
Viertola voor de voeten gooien, reken maar. Ik heb geen sin,
ze nu al te noemen, maar als ik voor den rechter sta, dan zal
ik me geen twee keer laten bidden en dan heb ik nog wel
heel wat anders te zeggen ook."
„Wij zijn geen onmondige kinderen, waar het de recht-
spraak betreft," kwam Timo. „Met Gods hulp zijn we
reeds eenmaal als echte heeren opgetreden in het groote
proces, dat Koivula-Kajsa voerde om de toelage voor haar
kind. Ik herinner me nog als was het gisteren de dag, hoe
de veldwachter riep: Juhani Juhaninpojka Jukola en zijn
jongere broeder Timotheus."
„Hou je stil, Timo," beet Juhani hem toe, „hou je mond!
—Ja, Makela, het is zooals ik je gezegd heb."
„Jullie bent dus zelfs niet eens van plan te probeeren of
je den landheer de schade vergoeden kunt?" vroeg de
deurwaarder.
„Geen öre, geen öre. Het recht is aan onze zijde. En we
Zullen het winnen, al bemoeide de duivel in eigen persoon
er zich mee."
„Maar ik heb gehoord, dat er hier vleesch gegeten wordt
alsof het iederen dag feest was. Wat is dat voor vleesch,
wat jullie vreten?"
„Ossenvleesch, ossenvleesch, het malsche, sappige vleesch
van Viertola's ossen. Maar het is onze gewoonte niet, te
vreten, — wij eten fatsoenlijk en behoorlijk en niet meer
dan de hongerige maag van een christenmensen kan ver-
werken, Makela."
„Jawel, Juhani. Als ik het goed begrijp, hebben jullie je
vergrepen aan het vleesch, waarvan je zelf hebt gezegd, dat
je er geen recht op hebt."
„Anders was het bedorven en zou het pest en pestilentie
verspreid hebben over heel Finland; wij hebben het vader-
land voor die ramp bewaard. Maar als U ons daarentegen
vraagt, waarom wij het vleesch niet begraven hebben om
onszelf moeilijkheden te besparen — wat intusschen een
idiote vraag zou zijn — maar wanneer U dat werkelijk zou
vragen, dan antwoorden wij: We wilden zulk een groote
Zonde jegens het vaderland en de overheid niet begaan
door zulk een krachtige, uitstekende kost te laten bederven;
202

en zeker niet toen we bedachten, hoeveel stakkers zich.
tevreden moeten stellen met brood van berkenschors in
een tijd als we nu beleven»"
„Wel, om je de waarheid te zeggen, hebben jullie er goed
aan gedaan te nemen, wat de boer van Viertola versmaadde
in zijn hoogmoed» Dus deze kwestie is dan opgelost. Maar
wat nu de hoofdzaak betreft, de schadevergoeding; ik vrees
dat ze jullie ten slotte zullen dwingen, die te betalen,"
„Dat zal niet zoo makkelijk gaan. Eerst moeten we de hoeve
kwijt, met grond en al wat er bij .behoort."
„Ik heb mijn boodschap gedaan, Juhani, en ik heb je
gezegd, hoe ik over de zaak denk," besloot Makela, „Adieu!"
„Zeg ons ook wat je over een andere kwestie denkt, Makela,
hoe staat de prost tegenover ons?"
„Ja, daarover doen vele geruchten de ronde. Maar je kunt
niet alles gelooven wat er gezegd wordt. Eén ding is zeker,
dat de prost terwille van jullie in een heftig dispuut ver-
wikkeld geraakt is met den bisschop, en dat er met diens
medewerking zoo spoedig mogelijk vijftig kozakken naar*
de parochie gezonden zullen worden."
„Karascha." *)
„Vijftig man te paard, ja ja," herhaalde Makela.
„Karascha! Finlands zonen hebben al eerder Kozakken-
lansen gebroken."
„Het is een treurige geschiedenis. Maar ik geloof niet, dat
het zoo erg is als de menschen zeggen. Dat zou ook al te
bar zijn. Een compagnie kozakken, een compagnie kozakken
met speren en kromme sabels in de vuist. Ik hecht geen
waarde aan dergelijken kletspraat. Vijftig man zullen er
komen, meer niet."
„Laat ze komen!"
„Meen je dat? Jou dwaas! En ik, die vijf rijksdaalders
Zou willen geven om die schande te ontloopen. Krijgsvolk
in onze parochie, door de schuld van zeven man! Gekken-
werk, gekkenwerk! Maar dat is het drijven van den bis-
schop."
„Prachtig, prachtig!"
„Ellendig, vervloekt ellendig. Maar nu ga ik, adieu!"
x ) Best.
203

„Gods vrede zij met U, Makeia, en met jou, Kariia-Taa-
vetti. Ga in 's hemelsnaam en breng je verslag uit."
„Hoe is het mogelijk/' barstte Tuomas los.
„Zoo is het, jongens, veertig ossen en een compagnie
kozakken. O, verberg mij in je schoot, Ilvesjarvi!"
„Ik betwijfel...." kwam Aapo.
„Veertig ossen en een bataljon kozakken met kromme
sabels in de vuist! En met den knoetI Verberg mij, dierbaar
meer, laat mij rusten in je schoot!"
„Hou je bedaard, jongen, sla niet 200 door!"
„Aapo, je hebt toch zelf gehoord wat hij zei"
„Hij loog," viel Lauri uit, „ik zag het aan z'n oogen, hoewel
de vent probeerde een ernstig gezicht te zetten. Hij loog,
daar wil ik een eed op doen."
„Makeia is een schelm," meende Aapo. „Kozakken kunnen
ze loslaten op roovers in Karelië en op de bandieten van
Nurmijarvi, maar niet tegen fatsoenlijke menschen wier
zondenregister blank is. Maar Makeia is een schelm."
„Niettemin is hij een man van eer," verdedigde Tuomas.den
deurwaarder.
„Een man van eer en de eerlijkheid in persoon," gaf Aapo
toe. „Maar hij kan grapjes maken als hij er zin in heeft.
En soo fijntjes; zoo fijntjes, dat je er geen erg in hebt
voordat je in zijn net spartelt. Ha, indien er in zijn borst
een koud hart woonde en een booze wil, dan zou hij den
duivel zelf de baas kunnen zijn in het uitvoeren van duistere
daden. Maar nu wil hij slechts het goede. Ook al neemt hij
er iemand af en toe danig tusschen. Au, au! Zooals jij sprak
en zooals jij je over de kwestie uitliet. Ik wil niet ontkennen
dat ik er bang van werd."
„Och, och, wat heeft die vent me de stuipen op het lijf
gejaagd! Maar nu snap ik dat het enkel leugens waren. Ko-
zakken hier naar toe? Ja ja, een mensch moet wat hooren
als hij niet doof is. Ha, ha!"
„'t Kan in zooverre geen kwaad, dat het den eetlust aan-
wakkert," meende Aapo. „Kom, Lauri, maak een vuur
tusschen de steenen, m'n maag vertelt me dat het tijd wordt
voor het ontbijt."
204

Lauri ging de hoogte op en maakte vuur. Even later kwamen
ook de anderen het huis uit en legden zich rondom het
vlammende houtvuur neer, waarboven een pot met vleesch
hing te pruttelen. Ze gingen eten, maar het wilde Juhani,
Simeon en Timo niet recht smaken.
„Kom jongens, tast toe," moedigde Eero hen aan. «Eet
toch van dit malsche ossenvleesch, Juhani."
„Eet het self!"
„Dat vette ossenvleesch bevalt me heelemaal niet," foeterde
Timo.
„Als ik er maar naar kijk, word ik al misselijk/' zuchtte
Simeon.
„Zou ik ooit van m'n leven weer versch vleesch kunnen
eten?" klaagde Timo.
„Tien pond ossenvleesch —geen kleinigheidl" mopperde
Juhani. „Dat is goed voor een wolf. Ik heb genoeg, ik lust
niet meer; voor mij heeft het leven verder geen waarde,
wanneer het vleesch me niet langer smaakt. Ons lichaam is
ingesteld op vleesch als hoofdvoedsel, maar ik kan het niet
meer zien! Ach, het scheelt niet veel of ik moet schreien!"
„Dat zal ons niet helpen. Geloof me, nadat grootmoeder
gestorven is, heb ik geen tranen meer in m'n oogen gevoeld.
Toen zij werd neergelegd in het diepe graf, heb ik gehuild
maar wanneer nu iemand door het ongeluk getroffen wordt,
denk ik: erger dan de dood kan het niet zijn! Waarom
treur jullie? Komt tijd, komt raad."
„Daar heb je gelijk in, Timo. En dat zal ik jullie bewijzen.
Voor den duivel! In dat hoofd van me is een gedachte op-
gekomen. Ja ja! Die domme kop van mij is dan toch geen
kop van een domkop. Ja ja! De vonk des verstands is ont-
gloeid!"
„Wat voor een vonk?"
„Ja ja!"
„Wat voor een vonk?"
„Misschien kunnen we ons allen toch veilig gevoelen.
Ja ja!"
„Heb je er niets op gevonden?"
„Duizenden dennenstronken staan om ons heen, duizenden
wortels."
205

„Zeker, dat is zoo. Maar wat hebben wij daaraan?"
„Ontioozeïe sukkel! Uit de stronken stoken we kokende
teer, uit de teer zwartglanzende brokken pek, waar we geld
voor krijgen. Ik kan dat net zoo goed als Rajamaki-Mikko.
We hebben ook nog wel andere manieren om geld te
maken. Het wild wordt minder in onze bosschen. In geld
omgerekend is het niet voldoende voor brood en spek, nu
ik het vleesch voor eeuwig heb afgezworen. Maar pek en
teer zullen ons redden. Laten we een voorbeeld nemen
aan Rajamaki-Mikko."
„Ja, laten we dat doen," viel Timo hem bij.
„Ik ga teer branden en pek koken: je zult zien, dat we daar
een hoop geld mee verdienen. Aapo, wat vind jij van dat
plan?"
„Hm, ik heb er over nagedacht, en ik vind het nog niet
zoo gek. Maar we komen er niet mee. Het levert niet eens
genoeg op voor ons onderhoud, laat staan dat we op grond
daarvan met rijke heeren kunnen gaan procedeeren. En als
we die zaak verliezen, zijn we nog niet gelukkig."
„Ja* maar wat moeten we dan doen? Iedereen staat op z'n
recht."
„Laten we trachten tot een vergelijk te komen en afzien
van een proces."
„Aapo, hoe zullen wij ooit tot een vergelijk kunnen komen
met den vertoornden heer van Viertola? En hoe moeten
we dit ossen betalen?"
„Daar is de opbrengst van het pek en het wild niet vol-
doende voor. Maar luister; jouw plan heeft ook in mijn
hoofd gedachten opgeroepen. Terwijl jij praat over dennen-
stronken, moet ik denken aan de reusachtige bosschen van
Jukola. Zeven man kunnen wel in enkele dagen een flinke
uitgestrektheid boomen kappen en den bodem kaal bran-
den. Op dkn grond zaaien we dan en halen ten slotte den
oogst binnen. Het koren brengen we naar Viertola als be-
taling voor de ossen, maar een gedeelte behouden we
voor onszelf en daar bakken we brood van voor degenen,
die geen vleesch meer kunnen zien. Wanneer de oogst den
eersten keer niet voldoende is om de ossen geheel te be-
talen, dan nemen we er een nieuw stuk grond bij en des-
noods nog een derden akker ook. Totdat het graan gerijpt
206

is, moeten we ons echter behelpen met wat het bosch op-
levert en sullen jullie je tevreden moeten stellen met
vleesch. Zoo moeten we gedurende twee jaar leven, maar als
de volle aren zwaar doorbuigen en goudgeel glanzen in
de zon, dan bouwen we een schuur en dorsenen we ons
graan, dat het uren ver in den omtrek te hooren is» Zoo
werken we als op een ordentelijke hoeve» Als we het hier-
over eens zijn, moeten een of twee van ons zoo spoedig
mogelijk naar Viertola gaan om met den landheer te onder-
handelen; ik geloof wel dat hij er op zal ingaan en dat hij
de opbrengst van onzen bodem zal aannemen, aangezien
algemeen gezegd wordt dat hij ten slotte een man van eer
is, een rechtschapen mensch,"
„Die raad is wel het overdenken waard," meende Tuomas.
„Zeker!" stemde Juhani toe» „Het is een verstandige
raad,"
„Laten we er dan nog eens goed over nadenken en morgen
een besluit nemen," kwam Aapo.
De dag verliep, het werd nacht en wederom morgen. De
broeders besloten Aapo's raad op te volgen. Juhani en Aapo
begaven zich op weg om woorden van verzoening te spre-
ken tot den driftigen landheer van Viertola. Al spoedig liet
hij zich bepraten en nam hij er genoegen mee, te wachten op
den hem in het vooruitzicht gestelden oogst. Waarom
zou hij niet op het voorstel ingaan, wanneer hem zoodoende
een rijke opbrengst geboden werd uit de machtige wouden
van Jukola. Tevreden vertrokken de broeders en brachten
het heugelijke bericht over.
Een paar dagen later togen ze er met z*n allen op uit, de
blinkende bijlen over den schouder; Eero liep voorop,
gewapend met een oude sikkel. Ze vonden een stuk grond,
dat hun buitengewoon geschikt leek om te bebouwen,
een breede, dicht met dennen begroeide helling op het
Zuiden. Aan de overzijde groeide een hoog naaldbosch.
Nu gingen ze over tot het in orde maken van den grond;
de bijlen flitsten in de zon, het woud weerklonk van de
felle slagen, de eene den na de andere stortte ter aarde.
Altijd was Eero vooraan en sloeg met z'n sikkel de kleine,
taaie jonge loten af. Zoo viel het machtige woud over een
207

groote uitgestrektheid. Een frissche geur van levend hout
en versche sappen kruidde de lucht. Daar lag nu de helling
van den Impivaara in de zon, groot en breed en wijd als
nooit te voren; en heel dit omvangrijke werk werd in vijf
Septemberdagen gedaan.
Toen de broeders van de vermoeienissen bekomen waren,
togen ze op de jacht in het herfstig kleurende woud. Ze
speurden het lage hout af en trokken over verlaten moeras-
sen en velden, met vaste hand en zeker schot Taipola's wild
neerleggend om te voorzien in de behoeften van den na-
derenden winter. Doch het wild in de streek van den Impi-
vaara minderde opvallend, het werd tijd dat de broeders
gingen probeeren op andere wijze in hun onderhoud te
voorzien.
De winter kwam, sneeuw bedekte de aarde. Een scherpe
wind joeg over de vlakte en veegde machtige sneeuwhöopen
samen tegen de muren van het huis. Binnen lagen de broe-
ders op de slaapbanken. Stil koesterden ze zich in de hitte,
terwijl het zweet bij hun lichamen neerliep, nieuwe krachten
verzamelend na de vermoeienissen van den zomer. Steeds
weer baadden ze en ijverig bewerkten ze hun natte, heete
lijven met het soepele rijshout. Bruisend steeg de damp om-
hoog van de gloeiende haardsteenen, in kronkelige nevel-
slierten door het vertrek deinend om ten laatste een uitweg
te zoeken naar buiten door de nauwe muurspleten en weg
te drijven in de heldere vrieslucht. Zoo brachten de sla-
perige mannen de dagen en nachten door op hun britsen.
Menigen winternacht ook tuurden ze door de smalle
gleuf naar het vlammende noorderlicht, wanneer de zilveren
boog gespannen; stond boven den bergtop achter de breed-
vertakte dennen. Daar begon het sprankelende spel, von-
kend en stil, vlammen laaiden op om even later te dooven
en opnieuw te ontgloeien. Ze joegen elkander na als vurige
tongen, in de schoonste, meest fantastische kleuren, reikend
heel van Pohjola's bleeke land tot hoog aan den hoogsten
rand van het uitspansel, van tijd tot tijd vervagend tot
matteren gloed. Verwonderd aanschouwden de broeders
cp hun britsen dit spel. En dachten na over den oorsprong
van dit prachtige wonderschoone verschijnsel. Doch ze
peinsden en filosofeerden vergeefs.
ao8

Van tijd tot tijd gingen ze naar buiten gedurende den
korten dag en bonden den strijd aan met den wind* Op
slanke ski's trokken ze er op uit, en doorkruisten het met
rijp overdekte woud. Dan ken het gebeuren, dat ze een
korhoen vonden en een in grauwen pels gekleeden eekhoorn
of een anderen bewoner van Metsola; wanneer ze het
ronde, doorvoede lichaam van den lynx zagen, die in heer-
lijken boog voort ijlde over de hard bevroren sneeuw, dan
ontwaakte cp slag het jachtinstinct der honden, die fel
aansloegen. Schel klonk het geblaf van Killi en Kiiski, en
voort ging het, de honden voorop, de broeders hen achter-
na. Voort, over moerassen, omhoog tegen met steenen be-
zaaide hellingen, zoodat sneeuw en mos wegspatten. Heel
vooraan de lynx, met fonkelende oogen, klaar en helder
als twee spiegels in de zon, gevolgd door het woeste gehuil
der honden en het zoevende suizen van zeven paar ski's
over de sneeuw,
In gierende vaart ging de jacht over den hoogen bergrug
van Kamaja. Daar waar de verbleekende ster van den dag
tusschen de dennen flikkerde, bogen ze af naar het Zuid-
westen, en de dalen aan weerszijden weergalmden van het
driftige keffen van Killi en Kiiski. Maar plotseling ver-
stomde het woedende geblaf. In het beslissende oogenblik
des gevaars klom de lynx in een den, die hem in bescher-
mende omhelzing verborg, zonder echter den dreigenden
dood te kunnen afweren. Beneden aan den stam raasden
de honden, teleurgestelde blikken naar den top werpend,
waaruit naalden en dorre takjes omlaag vielen. Onder luid
getier snelden de broeders voort op hun ski's. Hun wangen
gloeiden, hijgend ging hun borst op en neer, en Tuomas
waarschuwde: „Hou de honden vast, dat ze niet in een
doodelijk gevecht verwikkeld raken en de lynx hun den buik
openscheurt met z'n nagels." Zoo sprak hij; de anderen
grepen de dieren in de dikke, harige vacht, terwijl Tuomas
zijn buks nam en schoot.
Bloedend stortte de lynx ter aarde, huilend trachtten de
honden zich los te rukken om zich op den vijand te werpen.
Daar lag het dier op den met sneeuw bedekten grond,
kronkelde zich in honderd bochten en trapte van zich af,
de pooten met de vlijmscherpe klauwen fel en verwoed
14-12349 '

uitslaand naar alle kanten, tot een tweede kogel hem in de
hersens trof en een einde maakte aan zijn doodsstrijd. Nog
eenmaal schudde de den zijn kruin en Het een weelde van
glinsterende sneeuwkristallen vallen als een lijkwade over
zijn stervenden zoon, terwijl het leven uit het steeds aar-
zelender kloppend hart wegvlood. Zoo eindigde de span-
nende jacht op de met dennen bekleede hoogte van Kamaja,
waarop de broeders blijde hun schreden richtten naar den
Impivaara en de kaalgebrande landen, die ze ver in het
Noordwesten zagen liggen.
Voort gleden zij op hun ski's, heuvel op, heuvel af, over
de vlakten, door het bosch, dat prijkte in het zilverglinste-
rende kleed van den rijp, de ontbloote, bruine borst glan-
zend in het open hemd.
Doch het grootste deel van den tijd brachten ze in de
warme hut door, terwijl slaperige zon speelde in Zuidelijk
land; de brandende bronnen des levens waren verre van
hen gevlucht, de lichtende bol kwam nauwelijks boven den
einder. Tot de zon plotseling den koers wijzigde en haar
tocht naar het Noorden begon.
De zomer was gekomen en het akkerland was in gereedheid
gebracht. Op warme dagen droogden de broeders reusachtige
hoopen schors in de zon, de tijd voor het branden brak
aan. Zonder een boodschap te sturen naar de eigenaars
van de bosschen, begonnen ze het land af te branden. Ze
staken de takken en stapels boomschors aan, machtige
vlammen laaiden knetterend omhoog naar den hemel,
en spoedig dreven bruine rookmassa's in dichte wolken over
het bosch. De brand schreed verder, de vlakte achter zich in
de asch leggend, terwijl de zon stralend aan den hemel
toezag. Doch de vlammen stelden zich niet tevreden met
het lage hout op de vlakte zelf, bulderend en loeiend stortten
ze zich in de hooge zuilenzaal van het dennenwoud. Nu
wisten de broeders niet hoe vlug ze toesnellen moesten om
zich te verdedigen tegen de ontoombare krachten der na-'
tuur. Uit alle macht ranselden ze met lange takken de met
heide begroeide helling. Het vuur echter liet zich niet be-
dwingen, als rasend joeg het voort. Ten laatste riep Juhani
luid: „Trek allemaal je broek uit en maak ze kletsnat in het
moeras; daarmee gaan we den brand te lijf." Haastig deden
210

%z hun broeken uit, doopten ze in het koude water en sloegen
met het doorweekte kleedingstuk op de vlammen los. Ver-
koolde heide en asch stoven rondom; als de hoefslag van
ruiters, die in vollen galop voortrennen, was het donderend
geraas der vlammen, de aarde sidderde onder de macht van
het niets ontziende, verwoestende element. Eindelijk, ein-
delijk waren ze den brand meester. Zwart als negers, uitge-
put, badend in hun zweet, vielen de broeders neer, hijgend
na den verschroeiend heeten strijd.
Doch de bodem was afgebrand, zeven sterke mannen
ploegden en egden, en wierpen daarna het zaad uit. Toen
ze hiermee gereed waren, bouwden ze rondom den akker
een stevige omheining, waarin ze openingen uitspaarden
voor vallen en klemmen, tot dood en verderf vanmenigen
haas. En voor de winter aanbrak, ontkiemde het levenskrach-
tige zaad.
211

TIENDE HOOFDSTUK.
De dagen gingen voorbij en de tijd van het oogsten brak
aan. Weelderig golfde het koren op de pas ontgonnen
landen. Bij brandende zon sneden de broeders de zware
halmen en spoedig stond het graan in schoven gebonden.
Successievelijk verdween het van den akker en werd het
in huis ondergebracht, waar het gedroogd werd en gezui-
verd. Eindelijk was alles binnen. Het grootste deel van
den oogst werd naar Viertola gereden, doch een twintig ton
behielden de broeders* voor eigen gebruik. Ze hadden nu
ongeveer de helft van hun schuld afgelost, en de heer van
Viertola beloofde hun de rest kwijt te schelden, wanneer ze
hem voor een jaar hun akker wilden afstaan om er haver
op te verbouwen en hem voorts verlof gaven hout te
kappen uit de Jukola-bosschen voor een graanschuur, terwijl
ze hem verder de veertig ossehuiden terug moesten geven.
Graag aanvaardden de broeders deze voorwaarden.
Zoo was er voor hen een einde gekomen aan deze droevige
geschiedenis, terwijl ze bovendien meer graan in hun eigen
schuur hadden liggen dan ze voor den komenden winter
noodig hadden. Dit bracht gewichtige gevolgen met zich
mee. Het prachtige koren deed Juhani op de gedachte
komen, brandewijn te gaan stoken, waarmee Timo het al-
ras eens was. In het eerst verzetten de anderen zich tegen
dit plan, maar Juhani en Timo wisten hun wil door te
drijven. De eerste meende dat brandewijn zoowel tot vreug-
de als tot nut is, wanneer men er met mate gebruik van
maakt; vooral voor eenzame stakkers, die gedoemd zijn in
de wildernis te leven. Dus gingen ze aan den arbeid. Bij
den wolvenkuil bouwden ze een kleine hut; daar plaatsten
ze de oude brouwpan van Jukola, welke de leerlooier hun
met alle genoegen afstond daar hij zelf toch niet over de
noodige middelen beschikte voor het stoken van brande-
wijn. Hoog kronkelde de rook op uit het dal en zeer aanzien-
lijk was de hoeveelheid brandewijn, die de broeders uit het
koren wisten te stoken.
212

Nu brak er een vroolijke tijd voor de mannen aan. Van
den ochtend tot den avond deden ze zich te goed aan het
geestrijke vocht, de uren en dagen vlogen om. Reeds na
een dag of twee, drie, hoorden ze een bruisende muziek als
van ver verwijderd bazuingeschal, de wereld leek hun
steeds beter en schooner. In een enkel hemd gekleed
brachten ze den tijd door in het woonvertrek, waaruit
telkens weer hevig rumoer klonk en luid gebral, afgewisseld
door het gestommel van worstel- en vechtpartijen. Telkens
vloog de zware voordeur krakend open, een man rende
overhaast naar buiten, op den voet gevolgd door een ander.
Ze holden om het huis heen, de bruine beenen kwamen lang
en harig onder het wapperende hemd uit, In wilde jacht
draafden ze elkaar achterna, tot de rest van de broeders
naar buiten kwam en vrede stichtte tusschen de ruzie-
zoekers. Gezamenlijk keerden ze dan naar huis terug, waar
een borrel gedronken werd om de verzoening te vieren;
luid klonk het blijde gezang, om niet lang daarna over te
gaan in hernieuwd gescheld en getier, g
Alleen Lauri onthield zich van dit liederlijke leven. Te
goed herinnerde hij zich zijn wilden roes op den Hiiden-
"kivi, waarna hij het vaste besluit gevat had, nimmer meer
een druppel sterken drank te drinken. Zwijgend liep hij
door het bosch, keek naar de wonderlijk vergroeide boomen
en zocht naar dingen, die ze konden gebruiken. Geregeld
controleerde hij de vallen en menig haasje bracht hij thuis.
Eenmaal zag hij van een afstand een roodbruin dier in een
val. Blij riep hij: „Goddank, nou heb ik eindelijk een vos
gevangen," Doch kort daarna klonken verbitterde uitroepen:
„Die vervloekte kat van Viertola ook," Woedend rukte hij
de kat uit de val en smeet ze een eind weg, zette de val weer
op en liep verder om de andere vallen en strikken na te gaan.
Zoo bracht hij zijn dagen in het bosch door, terwijl de
anderen met tranende oogen zich binnenshuis te buiten
gingen aan den zelf gestookten brandewijn,
St. Michiel naderde. De broeders kwamen op de gedachte
dien dag extra feestelijk te vieren; ze laadden hun wagen
vol met zakken rogge en tien kan brandewijn, die ze wilden
inruilen tegen room, flesschen bier, aal, haring, en tarwe-
brood. Ze hadden het druk en verdrongen elkaar rondom
213

den wagen op den frisschen Septemberochtend. Allen,
behalve Lauri, hadden al een stevigen borrel achter de
kiezen, het werk ging vlug van de hand en het duurde niet
lang of Simeon en Eero waren op weg naar Tavastehus. De
oude Valko trok den wagen.
Op de Impivaara-vlakte werd het vroolijke leven voort-
gezet, de brandewijn vloeide in stroomen, dag aan dag.
Ten slotte was er een week verloopen zonder dat ze iets
van de reizigers vernomen hadden; de broeders wisten niet,
wat ze er van denken moesten» Terwijl ze zich van alles
in het hoofd haalden, brak de tiende dag na het vertrek van
Simeon en Eero aan, maar de mannen waren en bleven
weg.
Al hooger steeg de zon aan den hemel; Lauri zat zwijgend
in een hoek en sneed de kolf van een buks» Sterke termen
gebruikten de broeders om hun eigen en eikaars krachten
te roemen: „Een man als een steenblokl De teenen in de
lucht als die vent je een tik geeft 1 Herinner jullie je nog,
jongens, toen Kolistime-Antti van dezen hier een opstopper
kreeg? Hemel en aarde verwisselden van plaats toen hij tegen
den grond sloeg." Ze schepten tegen elkaar op, dat het een
aard had, en onderdehand dronken ze naar hartelust. —
Plotseling ontstond er een hevige ruzie tusschen Juhani
en Timo. De oudste voelde zich diep beleedigd, toen de
jongere broer niet wilde toegeven, doch hem op alle ma-
nieren tegensprak, er bijbelspreuken en gelijkenissen bij
sleepte, die er niets mee te maken hadden. Ineens werd
Juhani razend, zijn oogen schoten vuur en als een getergde
beer vloog hij op zijn broer toe. Timo nam de vlucht. Met
slechts een hemd aan, zette hij het op een loopen. Juhani
achter hem aan, in hetzelfde tenue. Al heel gauw bleef
Juhani staan, maar Timo, die meende dat hij hem nog
achterna zat, liep wat hij loopen kon. Nu dacht hij dat de
ander hem in z'n nek zou grijpen. Reeds opende hij den
f 10 f d ,^°P r een schorren kreet, toen hij haastig achterom
keek. Wijd sperde hij de oogen open toen hij Juhani heel
m de verte, vlak bij hun huis, ontwaarde. Daar stond hij
en krabde zich achter het oor, terwijl hij strak naar twee
armzalige manspersonen tuurde, die met een nog armzaliger
paard over het moeras naderden. De anderen stoven naar
314

uiten om vrede te stichten, de koppen rood van de hitte,
maar ook hun aandacht was al spoedig geheel op Simeon en
Eero gericht. Eindelijk kwam het tweetal thuis van hun
reis, en dat in den meest droevigen toestand,
Valko, die nu heelemaal vel over been was, schootongeloo-
f elijk langhaam op» Z'n hoofd hing tusschen z'n voorpoo-
ten, z'n onderlip sleepte bijna over den grond. Doch
ook het tweetal op den wagen verkeerde in treurigen staat.
Met besmeurde gezichten, de kleeren aan flarden, leken ze
een paar kraaien in den regen* Simeons pet was gestolen
en Eero's sokken en schoenen. Ze hadden nog maar zes
kopeken op zak, die vergeten in Eero's vestzak zaten, samen
rnet een halven Russischen peperkoek. Waar en hoe hadden
%e de opbrengst van de lading verdaan? In Tavastehus
hadden ze het geld weggesmeten aan brandewijn en brood-
bollen, — met leege handen en een stevig stuk in hun kraag
keerden ze naar huis terug. Zwijgend en verontwaardigd
zagen de broeders hen aan, en de misdadigers lazen hun
vreeselijk vonnis in de woedende blikken der anderen.
Het leek Simeon het verstandigst te vluchten nu het nog
tijd was; hij sprong van den wagen, liet zijn broer en het
paard aan hun lot over en verdween in het bosch. Eero
dacht er over, hetzelfde te doen, maar hij hoopte zich
tegenover zijn broeders van alle schuld vrij te kunnen
pleiten door te doen of hij van niets wist en het niet kon
helpen. Dus bleef hij ten slotte zitten en reed met een
droevig, zorgelijk gezicht het erf op. Zonder een woord
steeg hij af en spande Valko uit. Nu begonnen de anderen
hem te ondervragen hoe de reis verloopen was en wat ze
met het geld hadden gedaan. Eero biechtte alles op. Hij legde
er den nadruk op, dat Simeon voor het geld verantwoor-
delijk was, dat hij als oudste de leiding had, zoodat hem,
Eero, niet anders overbleef dan te gehoorzamen. Bij Simeon
vergeleken was hij trouwens niet meer dan een kind. Hij
verdedigde zich zoo goed mogelijk, maar de anderen be-
grepen wel, dat ook hij niet vrij van schuld was, dat zagen
ze wel aan zijn verzopen gezicht. Dus maakten ze korte
metten met hem en besloten hem zonder pardon te straffen.
Tuomas pakte hem in z'n kraag, nam hem vierkant op en
legde hem languit op den grond, terwijl Juhani een knuppel
215

greep en hem een stevig pak slaag toediende, Hij sloeg hard,
de jongen schreeuwde moord en brand. Toen hij klaar was,
wierp Juhani den knuppel weg en zei: „God geve, dat ik je
voor den laatsten keer gekastijd heb en moge dit je een nieuw
hart geven. Doch ik vrees dat mijn hoop vergeefsch is; een
goed kind tuchtigt zichzelf, maar een slecht kind wordt
zelfs door een dracht slagen niet beter." Zoo sprak hij;
woedend ging hij het huis binnen en zocht zijn brits op.
Op de kachel zag hij de poes zitten, die slaperig met de
oogen knipperde. Hij nam een stuk brood, kauwde dit zacht
en gaf het de oude Matti, die spinnend met gesloten oogen
het lekkere hapje genoot. Daarop wierp hij zich, nog steeds
met denzelfden boozen, ontevreden trek op het gezicht,
op de slaapbank, wreef zich den buik en trok de warme
vacht over zich heen.
Vanuit zijn schuilplaats in het bosch zag Simeon ontdaan
naar de strafoefening. Hij wist maar al te goed, dat hij zelf
er nóg meer van langs gekregen zou hebben wanneer hij
zijn verbitterden broeders in handen gevallen was. Daarom
prees hij zich gelukkig en trok zich nog verder terug tus-
schen de laagvertakte dennen; met een hart, somber als
de herfstnevelen om hem heen, zocht hij de verre, veilige
vlakten op. Langen tijd liep hij over het mos langs den
rand van het moeras, om ten slotte een steenige vlakte, met
boschbessen begroeid, over te steken. Waarheen moest hij
gaan? Waarheen zou hij vluchten, nu het leven hem donker
en vreugdeloos toescheen, terwijl een hevige angst voor
den dood hem beving!
Op het erf voor het huis verzorgden de broeders Valko;
ze gaven hem voer en wreven en borstelden het doodelijk
vermoeide dier. Met opeengeklemde lippen zat Eero op
den drempel, op zijn brits lag Juhani onder de vacht.
Toen Valko gewasschen was en ze hem hadden losgelaten
om te grazen, betraden de broeders zwijgend, met verbeten
gezichten, hun woning. Ze bedachten, hoe ze zich met de
feestdagen hadden willen tracteeren, en hoe dit alles nu
door de schuld van Simeon en Eero op niets was uitgeloo-
pen. Achter hen aan kwam Eero, die nijdig om zich heen
keek. Juhani lichtte het hoofd op en viel uit: „Wat heb jij
kwaad te kijken? Ellendige kever die je bent! Heb je mis-
ai6

schien niet je verdiende loon gekregen? Wat duivel nog an
toe, je mag blij zijn dat je nog op je beenen kunt staan!
Wees dankbaar dat je er zoo genadig afgekomen bent.
Maar Simeon sullen we nog heel anders tracteeren, die mag
z'n rug wel met berendrek insmeren voor hij zich in onze
buurt waagt. Brandewijn verkoopen en het daarna tien keer
zoo duur terugkoopen, nadat de kroegbaas het met zijn
smeerlapperij verdund heeft! Het graan verpatsen voor ci-
choreiwater, en alles met je tweeën verzuipen! Wie zou dat
van Simeon gedacht hebben, — van Simeon, die van vroeg
tot laat Onzen Lieven Heer in den mond neemt! Maar tja»
we hoeven er ons eigenlijk niet over te verwonderen, god-
vruchtige menschen drinken dikwijls meer dan goed voor
ze is en bij voorkeur in het geniep. Dat heb ik al eerder
opgemerkt. Denk maar aan den bo.er van Harkamaki, die
voor een vroom man doorgaat. Den heelen langen lieven dag"
is de kerel stomdronken, en hij heeft een kop als een rooie
kool. Wanneer hij zijn kamertje verlaat, waar hij met z'n
postilje en psalmboek gezeten heeft, dan gaat het regelrecht
naar de kast, en dan neemt hij er eentje, en dan neemt hij
er nog eentje! En dan wandelt meneer naar den stal,
waar de knecht er van langs krijgt en een preek moet aan-
hooren, die lang niet mis is. Maar zelfs aan de strafste
preek komt een eind; ten laatste trekt de boer de deur
achter zich dicht en nu moet de melkmeid er aan ge-
looven. Ja ja. Eindelijk is de oude uitgepreekt, en van
den stal gaat het naar de huiskamer. Nu begint hij pas
goed; hij leest zijn vrouw en dochter de les, dat de stukken
eraf vliegen, en dat duurt wel een paar uur. Z'n vrouw
komt af en toe in opstand en dient hem van repliek, maar
Z f n dochter, dat arme kind, schreit haar oogen rood. Bah,
wat een schijnheilig gedoe. Eindelijk krijgt hij een droge
keel van al z'n gepreek, en vlucht hij terug naar z'n kamer,
waar hij achter de kastdeur z'n keel danig smeert. Dan neemt
hij z*n psalmboek en zingt met bibberende lippen den eenen
psalm na den anderen. Zoo gaat het de heele week door, tot
hij 's Zondags, met hoog opgericht hoofd, naar de kerk
tijgt, met vrouw en dochter en knecht en meid, z'n platten
hoed op z'n kop, den jaskraag opgeslagen. Daar zit hij in
de kerkbank en knijpt de lippen stijf opeen en verdraait
217

z'n oogen, dat het wit te zien komt en kucht vroom en
schraapt z'n keel, zit daar trotsch en rustig en ernstig.
Ja ja. Maar nou komt hij uit de kerk, nou staat hij op het
eigen erf, en daar gaat het met een vaart regelrecht naar de
kast. Met de grootste aandacht schenkt hij zich in en proeft
en proeft, hij, die een van de steunpilaren der maatschappij
is — en zoo zou het Simeon ook vergaan, geloof ik, als hij
in Harkamaki's plaats was. — Wel heeft de Heilige Geest
in den loop der jaren in het voordeel van onzen broeder
gewerkt, dat kan niet ontkend worden, ook al klappert
hij dikwijls onnoodig met de vleugelen zijner ziel. Ja ja,
maar in vele opzichten is hij een volmaakt wereldsch mensch,
een even groot zondaar als ik en vele anderen, en haalt hij
streken uit, waarvoor maar één straf op z'n plaats is: een
stevig pak ransel. En nu heeft hij het er al heel slecht af-
gebracht. Gehoorzamend aan de inblazingen des duivels,
zette hij de heele karrevracht in drank om, zonder de
feesttractatie voor ons mee te brengen. Ha, we zullen
de tanden opeen moeten bijten. Maak dat je wegkomt,
uit mijn oogen — als ik hem te pakken krijg zal ik hem
een pak slaag geven, dat het tot ver in den omtrek te hooren
is."
Aldus ontlastte Juhani zijn gemoed, waarna hij zich op de
brits terug liet glijden en in slaap viel. De anderen volgden
zijn voorbeeld en sliepen tot den volgenden morgen.
Van Simeon hoorden en zagen ze niemendal. Langzamer-
hand begonnen ze zich ongerust over hem te maken,
vooral toen ze van Eero vernamen, hoe het met den voort-
vluchtige gesteld was op het oogenblik, dat hij van den
wagen sprong. Nadat zijn verbittering eenigszins geweken
was, vertelde hij in welken toestand Simeon verkeerde toen
ze uit de stad terugkwamen. Herhaaldelijk praatte hij over
kleine wezentjes, zoo groot als z'n duim, die om hem heen
zweefden, naar hij zei. Dit bracht een haastige verandering
teweeg in de gemoedsgesteldheid der broeders. Met be-
zwaard hart trok Juhani er op uit, den verlorene te zoeken.
Hij doorkruiste het bosch in alle richtingen en riep luide
den naam van zijn broeder. Onderweg kwam hij Fnösk-
Matti tegen, die met een bijl over den schouder op zoek
was naar zwammen en tondel, waarvan hij al een heelen
218

voorraad verzameld had. Matti vertelde dat hij den vcrigen
nacht een jammerlijk klagend, keffend geluid had gehoord,
diep in het bosch, dat hem nu bij nader inzien deed denken
aan de stem van Simeon. Het gaf Juhani een steek in het
hart; droevig te moede keerde hij naar huis terug en schreide
heete tranen over zijn armen broeder. Nu besloten ze met
vereende krachten te gaan zoeken. Ieder zou een kant
uitgaan; wie den vluchteling vond, moest hem meenemen
naar huis en daarna den top van den Impivaara beklimmen,
waar hij door middel van den waldhoorn den anderen van
zijn vondst kond zou doen. Eero haalde den reusachtigen
jachthoorn te voorschijn. Deze was twee el lang; het geluid
was ver, heel ver in wijden omtrek te hooren. Hij liet den
waldhoorn bij den wolvenkuil in de beek zakken, zoodat
het hout kon uitzetten.
Den volgenden morgen gingen ze vroeg op stap. Als de
spaken van een wiel namen ze hun weg het bosch in, met
het huis als as. Onafgebroken klonk hun roepen, de eene
kreet volgde op de andere; trouw kaatste de echo het geluid
terug en joeg het voort door het onmetelijke woud. Al
verder en verder klonken de stemmen, al wijder werd de
ring getrokken, welks cirkel te volgen was wanneer je
boven op den top van den Impivaara stond en de eene roe-
pende stem met de volgende verbond. Steeds verder liepen
de broeders, ieder in de eigen richting. Er was weinig
wind, het weer was mooi en de Septemberzon verspreidde
een milde warmte. — Scherp kraakten de takken onder
Juhani's voeten, terwijl hij hoogte na hoogte besteeg, luide
roepend over het heuvelige land. Doch het antwoord,
waar hij ingespannen naar luisterde, bereikte zijn oor niet.
Eindelijk, eindelijk hoorde hij een zwak, heesch geluid. Het
scheen uit een spelonk tusschen twee met mos begroeide
rotsen te komen. Zoo snel zijn voeten hem wilden dragen
spoedde Juhani zich naar de plaats, vanwaar het uiterst
Zwakke gerucht tot hem op klonk. Daar vond hij den lang
gezochte onder een zwaren den, in jammerlijken staat. Bleek
als een geest zat Simeon tegen den stam geleund, de armen
over de borst gekruist, de oogen wijd open, groot en rond
als van een uil. Wild stonden zijn haren overeind. Daar
Zat hij, met zwaaiend bovenlijf, terwijl onafgebroken een
219

psalm hem over de lippen vloeide. Juhani vroeg hem hoe
hij het maakte, maar toen hij slechts onsamenhangende,
zonderlinge antwoorden kreeg, haastte hij zich met zijn
kostelijke» last naar huis. Nadat hij zijn broeder op de
slaapbank gelegd had, sloot hij de deur zorgvuldig en be-
klom met snelle voeten den Impivaara, den waldhoorn in
de hand. Vredig, in grijs-blauwig waas lagen rondom
de uitgestrekte wouden aan zijn voeten, de in het Westen
ondergaande zon kleurde de kruinen der dennen met warm
rossen gloed. Thans Zette Juhani den waldhoorn aan de
lippen, maar geen schallend geluid weerklonk. Nog eens
weer blies hij, doch wederom vergeefs. Nu haalde hij diep
adem en vulde zijn longen met lucht, bol spanden zich zijn
wangen. Voor de derde maal zette hij den jachthoorn aan
den mond, en nu weerklonk een luid en sonoor gebrul.
In wijde golven droeg de aether het geluid voort, de echo
gaf het door en voerde het terug, en spoedig klonken uit
Oost en West, uit Zuid en Noord blijde kreten.
Een tijd later keerden de broeders naar huis terug, de een
na den ander. Ten laatste stonden ze allen rondom Simeon
en keken vol medelijden op hem neer. Hij kwam overeind
op zijn brits en zag hen op zijn beurt ernstig aan.
„Simeon, broeder!" zei Juhani.
„Hoe is het met je," vroeg Tuomas.
„Ken je me nog?" vroeg Timo. — „Geen woord, geen
woord! Ken je me nog?"
„Ja, ik ken je wel," zuchtte Simeon zwak.
„Wie.ben ik dan?"
„Hè, jij bent Jukola-Timo. Natuurlijk ken ik je."
„Goed zoo. Ik ben Timo, je eigen broer. Jongens, het
gevaar is niet zoo heel groot."
„Vreeselijk en groot is de dag, die aanbreekt; zijn naam is
Dag des Oordeels."
„Waarom doe je die voorspelling?" kwam Aapo.
„Naar zijn woorden."
„Naar wiens woorden?" vroeg Juhani.
„Van hem, van mijn makker op reis."
„Bedoel je mij?"
„Nee Eero, jou bedoel ik niet. Ik bedoel het afschuwelijke
220

wezen, dat mij geleid heeft. Ach, mijn broeders! Ik kan jullie
dingen vertellen, die je de haren te berge doen rijzen.
Maar geef mij eerst een kleine hartversterking, dat zal de
laatste zijn, die ik in mijn zondige leven door mijn keel giet."
„Neem een slok, schepsel Gods," sprak Juhani, „hier
broer."
„Dank je, dank je! —Nu zal ik trachten jullie verslag uit
te brengen van wat ik gezien en gehoord heb. Als waar-
schuwing voor ons allen. Luister naar mij: ik heb hem
gezien!"
„Wien in 's hemelsnaam heb je gezien?"
„De meester in eigen persoon, Lucifer!"
„Och wat," meende Aapo, „dat verbeeld je je maar. Je
hebt hem in je slaap gezien of teen je dronken was."
„Nee, waarachtig, ik heb hem gezien!"
„Hoe zag hij er dan uit?" vroeg Timo.
„Zoo dom als iets. Maar achter hem kwispelde een staart."
„Is hij groot?"
„Hij is van mijn grootte, maar hij kan iedere vermomming
aannemen, die hij wenscht. Toen hij zich voor de eerste
maal openbaarde, verscheen hij mij als een stormwind, die
door het lage hout voer, waarin ik mij verborgen had.
,Wie is daar?* schreeuwde ik. ,Een vriend/ was het ant-
woord. Hij nam mij bij de hand en vroeg me, hem te
volgen. Ik ging met hem mee, want ik durfde me niet ver-
zetten. Het leek me het beste, hem te gehoorzamen. Samen
loopen wij langs een steenigen weg, waar aan weerszijden
distelen groeien, en hij verandert telkens van gestalte. Nu
rent hij voor me uit als een miauwende kat, die zich voort-
durend omkeert en me pal in de oogen kijkt. Dan ineens is
hij een man, zoo groot, zoo groot, dat zijn hoofd tot in de
wolken rijkt. Van bovenaf roept hij: ,Zie je me? Zie je m'n
hoofd?' En ik, die voortdurend probeer het hem naar den
zin te maken, bewonder zijn lengte en antwoord, dat ik
nauwelijks zijn voorhoofd kan zien. Zijn mond gaat wijd
open in een schaterenden lach en hij kijkt me scherp
aan. Allerlei kunsten haalt hij uit, en ten laatste voert hij
me aan de hand op een hoogen berg. Daar bukt hij zich
en zegt: ,Klim op m'n rug.' Ik word bang, maar durf me
niet verzetten. Dus kroop ik voorzichtig op zijn rug. Ik
221

vroeg alleen: ,Waar gaan we naar toe?' En ik kreeg ten
antwoord: ,Naar boven gaan we/ En daar begint hij te
zuchten en te hijgen en te sweeten en z'n lichaam in allerlei
bochten te wringen, en ik, stakker, zwaai heen en weer,
net als die aap op den rug van dien hond op de markt in
Tavastehus een dag of wat geleden. Maar op het laatst
groeien er twee bont gekleurde vleugels uit zijn schouder-
bladen, hij klappert er eenige keeren mee voor wij opstijgen
naar den hemel, naar de maan, die als de bodem van een
koperen ketel boven ons stond te glanzen. Daarheen ging
het in duizelingwekkende vaart, en de aarde zonk onder
ons weg. Ten laatste kwamen we aan de maan, die een
groot, rond, lichtend eiland is, midden in de lucht, precies
zooals onze blinde oom het beschreef. Vandaar zag ik won-
deren en mirakelen, wonderen en mirakelen! Mijn zondige
tong kan niet beschrijven, wat ik zag."
„Probeer het," verzocht Timo.
„Vertel het zoo goed je kunt, broeder," kwam ook Juhani.
„Ook al zullen menschenwoorden hier te kort schieten."
„Ik zal het probeeren! — Ja, wij kwamen op de maan,
en Satan bracht me tot aan den uitersten rand van een
hooge rots, waarop een nog hoogere toren stond, op-
getrokken van leer, van zoolleer. We klommen op den
toren. Hij eerst, ik achter hem aan. Langen tijd klauterden
we de treden op, die in een spiraal omhoog wonden* Ten
slotte stonden we op den buitensten trans van den toren
van zoolleer, vanwaar ik vele landen en zeeën kon zien;
ik zag groote steden met vreemde gebouwen diep beneden
ons, ik schepte moed en gaf Satan een por in de zijde en
vroeg hem: ,Wat is dat daar onder ons?' Hij werd kwaad
en viel uit, terwijl hij me woedend aankeek: ,Sacrementsche
aap van een jongen, wat heb ik met je te maken? Daar be-
neden ons is de aarde, waar we vandaan komen. Kijk en
leer.' Dat kreeg ik ten antwoord, en zuchtend begon ik alles
daar omlaag te bekijken en te bestudeeren. En ik zag den
heelen ring der aarde. Ik zag het Engelsche rijk, ik zag
Turkije, de stad Parijs en Amerika. Daarna zag ik, hoe
de Turk zich van zijn zetel verhief en hoe hij alles op
de gruwelijkste wijze verwoestte; en na hem kwam de
groote, met horens versierde mammon, die de menschen

voor zich uitjoég als de wolf een kudde schapen. Zoo joeg
hij ze voort, en ten slotte dreef hij ze in den dood, de heele
wereld en Amerika. Dat zag ik, en weer vroeg ik Satan,
terwijl ik hem een por in z'n zij gaf: ,Is de wereld, waar
ik thuis hoor, nu verwoest?' Driftig antwoordde hij me:
,Sacrementsche aap van een jongen, wat heb ik met je te
maken? Dit alles is een voorteeken van iets, wat spoedig
zal gebeuren. Kijk en leer/ Ik zuchtte diep en ging voort,
te kijken en te studeeren. ,Maar mag ik nog één ding
vragen/ zei ik bedeesd. ,Wanneer zal dit in vervulling
gaan?' Onder woedend gebrul antwoordde hij:,Op hetzelfde
o ogenblik, dat de lederen bazuinen gestoken worden vanaf
- de transen van dezen toren.' En daarop floot hij. Ach, als
ik het toch maar vertellen kon!"
„Probeer het, het gaat wel," moedigde Juhani hem aan.
„Wat een wonderen en mirakelen heb jij gezien 1 Dat moet
iets beteekenen, dat is een waarschuwing voor ons, onze
ondergang is nabij ! Gods straf zal ons treffen, ook al vergaat
de wereld niet. Wat is dat nou voor werk, rond te wandelen
op de maan, in gezelschap van den duivel in eigen per-
soon!"
„En op een toren van leer, van zoolleer te staan!" vulde
Simeon aan.
„Ja, op een toren van zoolleer. Wat lijkt het wel!"
„Op een toren van zoolleer," kwam ook Timo.
„Ja, op een toren van zoolleer. Ach, Simeon, vertel ons
alles. Ook al loopen koude rillingen me langs den rug,
toch zal een dergelijke tuchtiging mijn zondige hart goed
doen. Het is zoo verhard en verdord, dat nauwelijks iets
anders dan de knots der hel er meer vat op heeft, of de
vurige hamer van den hemel. Laat het donderen en regenen,
broeder, laat het schorpioenen regenen, dat hebben we
noodig. Ja, en hoe ging het toen verder?"
„Luister: Satan fluit; hij fluit, en uit den muur komen
twee leeren bazuinen, zooals hij voorspeld had, twee af-
grijselijke bazuinen, die loeien en brullen gelijk wilde leeu-
wen en die rook spuwen en zwaveldamp. Al spoedig be-
ginnen we, Satan en ik, te hoesten en onze keel te schrapen?
we houden de handen voor onze ooren wanneer de' ba-
zuinen klinken. Het geweld neemt toe en de toren schudt
223

op zijn grondvesten. De sterke toren van zooileer beeft en
trilt en stort ten laatste onder donderend gekraak ineen,
en wij vallen mee omlaag en worden in allemaal leeren
riemen gewikkeld. Waar Satan gebleven is, weet ik niet.
Maar ik viel met m'n hoofd naar beneden van de rots, en
van den buitensten rand van de maan. En nu daalde ik
verder al zwevend naar de aarde op een strook leer van een
paar el breedte. Maar het leer, dat van de maan was, werd
door de maan aangetrokken — alzoo verdeelden we ons.
En naarmate de zwaarte van mijn lichaam den weerstand
van het leer overwon, daalde ik verder, maar langzaam,
alsof ik op den rug van een oude kraai zat. Dat was voor
mij een groot geluk, want zonder het stuk leer of zonder
mijn luchtschip zou ik op de rotsen te pletter gevallen zijn,
ik zou tot moes zijn geslagen, nu ik me niet langer kon
vastklemmen aan de vleugels van Satan. Langzaam, lang-
zaam ging het naar de dierbare aarde, en eindelijk belandde
ik aan den voet van een den, vlak bij de plaats vanwaar
ik met Satan was uitgegaan. Ik hield het stuk leer nog
in de hand, en daarop stond met roode letters; ,Aan de
broeders van Jukola, met hartelijke groeten. Wanneer zich
hoog aan den hemelrand een vurig merk als van een bran-
denden adelaarsstaart afteekent, weet dan: de dag is nabij,
dat dit alles in vervulling zal gaan.* Aldus stond te lezen
op het stuk leer, dat ik uit mijn handen liet vallen en dat
daarna wegzweefde naar de maan. En dat was mijn reis.
Even duister als waar verteld."
„Wonderlijk," vond Juhani, „merkwaardig en tevens
ontzettend."
„Maar in ieder geval heb je onderweg leeren lezen," kwam
Timo.
„Dat moet je niet denken; ik ben net zoo dom als te
voren."
„Misschien kan je het toch wel. Hier is mijn a-b-c-boek.
Probeer maar."
„O nee. Het is alles Hebreeuwsch en Russisch voor me.
Toen wist ik door de influisteringen van den Geest veel,
wat nu duister voor me is. En ik ben weer dezelfde el-
lendige, groote zondaar! Het draait me alles in m f n hoofd,
324

het draait me alles voor de oogen, sedert ik Lucifer heb
gezien» O o, wat was hij vreeselijk!"
„Arme jongens, die we zijn!"
„Ja, Juhani, zeg dat wel. Het duizelt me, het duizelt me
voor m*n oogen, het duizelt me!"
„Bid tot God, broeder. Bid tot God!"
„Laat ons allen samen bidden. Ik heb Lucifers ontzaglijke
kracht gezien. Laat ons bidden." -
„Vooruit, als het dan moet. We kunnen het probeeren."
„Het is ontzettend, o o!"
„Schrei niet, Juhani," troostte Timo,
„Indien ik kon, zou ik bloed weenen. Wij hebben geleefd
als honden en zwijnen, we hebben brandewijn gezopen als
Turken en Mohammedanen. Maar nu zal het uit zijn,
nu zullen we ons leven beteren.; anders treft de woede
van den hemel ons gelijk een zwaar rotsblok, dat ons neer-
duwt in de hel. Ja ja, wij zijn gewaarschuwd door wonderen
en profetieën —wanneer wij niet tot bezinning komen voor
het te laat is, zal het ons schrikkelijk vergaan."
„Ja, er staan ons booze dingen te wachten," kwam Lauri.
„Ook ik Heb jullie iets te vertellen. Terwijl jullie met het
balspel bezig waart, ging ik het bosch in en zocht er zwam-
men, en toen ik op den bergrug in slaap viel, had ik een
Zonderlingen droom. Ik zag jullie als het ware vanuit
den top van een hoogen den als gekken achter den bal
aanhollen. Langs koppen van pas gedoode ossen draafden
jullie. En met wien denk je? Met onzen eigen boosaardigen
prost. Maar hoe ging het verder? Ten laatste merkte de
prost, dat de bal geen gewone bal was, maar het a-b-c-boek
in rooden band. Woedend-werd hij en terwijl hij zijn zwaard
trok, riep hij uit: ,Iijaa, iijaa.' En meteen daarop barstte er
een vreeselijk onweer los en jullie werden weggezogen van
de aarde, als speelgoed voor den wind. Zoo droomde ik,
en die droom beteekent iets."
„Vast en zeker voorspelt die droom verschrikkelijke din-
gen, die ons te wachten staan. Dat kun je gerust aan-
nemen. Van twee kanten zijn we gewaarschuwd. Wanneer
we ons thans niet in acht nemen, dan Zal het spoedig vuur,
pek en steenen op onze hoofden regenen, zooals vroeger
over de steden Sodom en Gomorrha."
15-13349
325

„We moeten ons niet al te bang laten maken," meende
Aapo.
„Ik wil niet beweren dat ik heelemaal begrijp, hoe het
in mekaar zit," kwam Tuomas, „maar misschien is alles,
wat Simeon gezien heeft, een gevolg van zijn roes."
„Hoe kun je 200 praten," verweet Juhani. ,.Wil je de won-
deren van den hemel te niet doen?"
„Tracht niet, Gods werken en daden te verklaren," ver-
maande Timo.
„Ach, ik ben op de maan geweest en ik heb Lucifer ge-
zien," zuchtte Simeon. „Nog beeft mijn zi&L Wee over
U, wee over ons allen!"
„Wat een ellende! Neem nog een borrel en ga dan naar
bed," stelde Tuomas voor.
„Ja, dat zou misschien niet kwaad zijn!"
„De brandewijn is op," verklaarde Timo.
„Hm, dat verandert."
„Geprezen zij God, dat het vergif ten einde is. Moge er
nimmermeer een druppel over mijn lippen komen. Dat
beloof ik, dat zweer ik!" stamelde Simeon.
„Vervloekt zij die helledrank !*'
„Misschien hebben we er verkeerd aan gedaan, brandewijn
te stoken."
„Wie zijn met dat plan voor den dag gekomen, Juhani en
Timo? Wie?"
„Het smaakte jou anders ook niet slecht, broeder Aapo,"
verdedigde Juhani zich. „Trouwens, gedane zaken nemen
geen keer. Het wordt er niet beter van of jij nu al met
verwijten aankomt. Ja ja, we moeten niet terugzien op
wat achter ons ligt, maar laten we van nu af een anderen
weg inslaan — ik ga naar de beek, en met mijn bijl sla ik
de koperen pan in stukken, en de hut zal ik met den grond
gelijk maken."
„Doe dat, broeder, de hemelen zullen zich verheugen."
„Waarom dingen vernielen, die we verkoopen kunnen,"
meende Aapo.
„Bedenk toch welk een ongeluk het dengene zou kunnen
brengen, wien ik de pan verkocht," verzette Juhani zich.
„Ook hij zou er door aan den rand van het verderf gebracht
kunnen worden. En die zonde wil ik niet op mijn geweten
336

hebben, wanneer ik eenmaal voor den rechterstoel van
den Heer sal treden —ja, nu ga ik, en sla de pan in duizend
stukken."
„We verkoopen ze aan den staat, die er munten van slaat."
„Dat kan toch wel, al is de pan kapot. Hier heb ik mijn
bijl, neem jij de jouwe ook, Timo, en ga mee naar den
wolfskuil. En morgen is het Zondag, dan gaan we naar
de kerk. Naar de kerk gaan we; we zullen onze knieën
buigen en bidden voor het heil onzer arme zielen. Naar
de kerk, mannen, allemaal, anders haalt de duivel ons. Kom
mee, Timo."
Juhani en Timo gingen naar de beek, waar ze alras de
brandewijnpan tot een vormelooze massa ineengeslagen
hadden. De hut braken ze af. Des nachts sliepen allen den
slaap des rechtvaardigen; den volgenden ochtend waren ze
vroeg op de been en maakten zich gereed om ter kerke
te gaan. Ze begaven zich op weg. Aapo met het oude psalm-
boek van hun vader onder den arm. Simeon droeg „De stem
eens roependen," en Juhani en Timo hadden hun a-b-c-boek
meegenomen.
„Hoe meer ik den tempel des Heeren nader, des te meer
verstilt de storm in mijn binnenste, des te rustiger klopt
mijn hart," zeide Simeon. ..Wijze mannen bewandelen
den weg der vroomheid. Doch domheid en verblindheid
wentelen zich in het vuil der zonde, O! wanneer ik er
aan terugdenk, lijkt de rampzalige tocht naar de stad me
een alles verschroeiende hel, waarin de blauwe vlammen
van den brandewijn een valsch licht verspreiden."
„Daarom, broeder, moet je nooit meer zooiets doen,"
raadde Timo, „Is me dat een manier? Je dag en nacht
vol te laten loopen met duren brandewijn, en koffie te
drinken als een rijk heer! Nou ja, het is niet als verwijt
bedoeld, ik wil je alleen maar waarschuwen."
„Ik heb verkeerd gedaan, en wij allen hebben verkeerd
gehandeld, toen we brandewijn zijn gaan stoken en ons
dag aan dag bedronken. Maar nu nemen we eendrachtig
het besluit, voor altijd den drank te schuwen; —den drank,
die menschen tot beesten maakt."
227

„Tot zwijnen! Tot nog minder dan grommende, knor-
rende zwijnen," kwam Juhani.
„Laat ons daarom den brandewijn vaarwel zeggen, met
de bede, ons in 's hemelsnaam voor eeuwig te verlaten.
Aapo —• vertel jij ons mi de sage van het zwijn in het
kot, zooals we die vroeger van onzen blinden oom hebben
gehoord. Vertel ze ons, terwijl we onzen weg kerkwaarts ver-
volgen."
„Graag, Juhani. En dat deze geschiedenis ons voor altijd
een heilzamen afschuw inboezeme voor den drank en zijn
gevolgen!"
En Aapo vertelde:
Het was een Zondagochtend. Een knorrend zwijn lag
behaaglijk in zijn vuil in het zomersene zonnetje en keek
naar de kerkgangers, die voorbij kwamen. Met een door
jaloezie verscheurd hart zag het op naar de edele en schoone
gestalten der menschen, zich maar al te zeer bewust van zijn
eigen borstelige verschijning. Om het voorhoofd van vele
der voorbijgangers lag als het ware een verheerlijkte glans,
die het zwijn tot diep in de ziel trof, en het voelde bitteren
toorn in zich opkomen jegens God, die hem niet ook als
mensch geschapen had. Toen het eindelijk genoeg in zichzelf
gemopperd had, strekte het de beenen uit, sloot de oogen en
viel in slaap. Wakker wordend, zag het een makker naast
zich liggen. Een dronken vent, die in zijn roes in den greppel
gevallen was en nu bijna stikte in de modder. Het zwijn
bemerkte het gevaar, waarin zijn nieuwe kameraad ver-
keerde, pakte hem met zijn slagtanden in den kraag en
sleurde hem op het droge. Toen het deze daad van barm-
hartigheid had verricht, bekeek het den man eens nauw-
keuriger. Het glimlachte en zei: „Arm, ellendig schepsel.
Je bent zóó leelijk, dat ik niet naar je kijken kan." Zoo
sprak het zwijn, keerde zich knorrend om en begon in den
grond te wroeten.
„Een prachtige geschiedenis," meende Juhani; „kijk, in
die richting ligt de Jukola-hoeve, het. is maar goed dat
onze weg niet dien kant uit gaat. Evenals het een geluk is,
dat we het dorp Toukola niet aandoen en dat onze vijanden
328

ons pad niet zullen kruisen. Ik ben bang dat ik ze, indien
vve ze mochten tegenkomen en ze het zouden wagen» ons
voor den gek te houden, naar de keel zou vliegen. Ik ben
nog niet vergeten» hoe ze me toegetakeld hebben, en even-
min ben ik mijn eigen belofte van wraak vergeten."
„Twee dingen zijn er, die ik niet vergeten ben," zei Tuo-
mas.
„Laat ons vergeten en vergeven," vermeende Simeon.
„Graag, wat mij betreft; als ze zich vernederen willen en
mij vergiffenis komen vragen en erkennen, dat ze verkeerd
gehandeld hebben — dan zal ik alles met genoegen ver-
geten. Ik zal ze zelfs, met tranen in de oogen, de hand
reiken. Maar zoolang ze hun hoofden niet buigen, doch
mij daarentegen op allerlei manieren telkens weer dwars
zitten, bijt ik de tanden opeen en bal ik de vuisten."
Ondertusschen waren ze de Tammisto-hoeve genaderd.
Daar stonden vele menschen op het erf, mannen en vrou-
wen; reeds van een afstand hoorden ze een eentonige
stem, die steeds weer herhaalde: „Wie biedt? Wie biedt*
Het was een gedwongen verkooping, welke door den com-
missaris zelf geleid werd. Hij zat naast de stoep aan een
kleine tafel en noteerde de namen van de koopers en acn
prijs, die de dingen opbrachten. Thans was de beurt aan
het vee. Verbluft bleven de broeders staan, met begr^nd
waarom men dergelijke dingen juist op Zondag deed. Maar
in hun dronkenschap, die den tud vleugelen «^hadden
ze zich op den Impivaara in de dagen vergist. Nu was
het Maandag, de eerste werkdag van de week, en volstrekt
geen Zondag zooals ze dachten.
Hun oogen zochten Kyösti, hun trouwen vriend.^ was
er echter niet. In diep gepeins verzonken, ^P h *J over de
akkers Ten laatste vroeg Juham aan enkele mannen,
t vak b Then stonden, hoe ze het durfden wagen op
Zondag een verkooping te houden, op ^^«f? 1
c£s Heeren? De mannen begonnen te lachen en ƒ eze, m
de ooeen der broeders misplaatste vroolnkheid, deelde
^h 0 °a g a e n n at aanwezigen ^J^g- —*t
229

jongens, die den gek met hen staken en hen bespotten
en vroegen, of ze op den Impivaara een nieuwen kalender
hadden ingevoerd, en hoe ze den achtsten dag van de
week noemden. De broeders hoorden die spottende woor-
den en machtig laaide de woede in hen op. Als losgelaten
hofhonden wierpen ze zich op de Toukola-jongens, een
ontzettende vechtpartij ontstond op het erf van Tammisto,
Simeon echter bemoeide er zich niet mee. Ze hadden hem
de boeken in bewaring gegeven, waarop hij angstvallig
paste. Met verschrikte oogen, hevig verontrust, volgde hij
de wisselende kansen van den strijd. Maar toen hij zag
hoe Aapo het te kwaad kreeg onder de knuisten van drie
sterke Toukola-jongens, — toen hij, met pijn in het hart,
Zag hoe zijn arme broeder bleek werd en hoe hij met strakke
oogen en wezenloozen blik naar de toppen der boomen
staarde, terwijl het slagen regende op zijn hoofd en li-
chaam, toen legde Simeon de boeken op een steen en snelde
Aapo te hulp, en zoo werd ook hij in het gevecht betrokken.
De afslager trachtte in het eerst olie te gieten op de woe-
dende baren, doch toen hij zag dat zijn pogingen vergeefsch
waren, trok hij zich bijtijds terug en bracht hij zichzelf en
zijn zaken in veiligheid, zich verwonderend over de gewel-
dige kracht der broeders. Zulk een ontzettende kracht, zulk
een snelheid van beweging hadden de broeders nog nimmer
ontplooid. Een gevoel van wraak, dat langen tijd in hen had
gesluimerd, had ten laatste een uitweg gevonden, hun woede
groeide aan tot een storm, de kracht hunner vuisten was
ongehoord. Bleek en bevend vluchtten de vrouwen van het
erf, sommigen met een angstig schreiend kind aan de hand.
Het vee holde alle kanten uit, zoowel de overmoedige
ossen als de rustige, verstandige koeien. De lucht weer-
galmde van kreten en vloeken, toen de Jukola-jongens er op
los sloegen en de Toukola-troep, bijgestaan door hun vrien-
den, hen op hun beurt te lijf ging. Aschgrauw in het gezicht,
met opeen geklemde tanden, raasde Juhani temidden van zijn
vijanden. Hij sloeg naar links, hij sloeg naar rechts, de onder-
kaak naar voren geschoven. De zwaar gebouwde Tuomas
geleek een rots, die zich langzaam een weg baande door de
vechtenden, en waar zijn vuist neerkwam, daar ging een
man tegen den grond, ja, soms zelfs twee. Timo deed
230

als de houthakker in het bosch, zijn bruine, ruwe wangen
waren rood van woede. Ook met Eero viel niet te spotten.
Weliswaar rolde hij herhaaldelijk den anderen voor de
voeten, maar steeds weer wist hij op de been te komen, ook
al lag hij heelemaal onder, en zijn slagen kwamen neer als
de vonkenregen van een raket. Het wildste van allen ging
Lauri te keer. Bleek als een engel des doods raasde en tierde
hij, en alles, wat hem in den weg kwam, sloeg op de vlucht
of viel terneer»
Verschrikt en ontdaan zagen de menschen dezen strijd
aan. Overal ontwaarde men gruwelijk bleeke gezichten,
trillende neusvleugels, bloedige voorhoofden, neuzen vol
aarde. Men zag het sombere vuur der wrake in de oogen;
oogen, die zich slechts vastzogen aan het doel, zonder er
rekening mee te houden, of ze zelf getroffen werden door
een regen van vuur en zwavel. Dit alles zagen de menschen,
die in wijden kring om de vechtenden heen stonden, zij
hoorden een gorgelend gesteun en een gebrul, even onheil-
spellend als het dreigende huilen der wolven op een herfst-
nacht, wanneer zij hun moorddadige aanvallen doen in
het zwarte, duistere woud. Aldus woedde de slag op het
erf der Tammisto-hoeve — steeds feller en feller werd de
strijd. Hier en daar lag een man, badend in zijn bloed. Ook
de broeders bloedden uit talrijke wonden, want de Toukola-
jongens hadden hun messen getrokken. De broeders echter
hadden hun messen niet bij zich —zij immers waren op weg
naar den tempel des Heeren. Nu ze het warme bloed voelden
vloeien, grepen ze stokken en knuppels van den houtstapel
en braken palen los uit de omheining, als waanzinnig vooruit-
stormend. Al spoedig bekampten hun tegenstaanders hen
met dezelfde wapenen, — het scheen ongewis, wie zou
winnen. Zelfs al vochten de broeders nog zoo dapper,
zoo vochten ze toch tegen een veelvoudige overmacht, die
met de kracht der wanhoop van zich afsloeg.
Daar naderde een man, die in een oogenblik de schaal
in het voordeel der broeders deed overslaan. Onder onheil-
spellend gebrul kwam de zwaar gebouwde Kyösti van
Tammisto dwars over de akkers aanrennen. Met een stevige
knots in de vuist, de haren recht overeind staand, wierp
hij zich temidden der vechtenden. Hij viel de Toukola-
231

horde in den rug aan, en bracht wanorde in hun gelederen.
Hij schreeuwde en rolde als een waanzinnige met de oogen,
hij sloeg er op los als iemand, die niet bij zijn verstand is.
De broeders van hun kant verdubbelden de kracht hunner
slagen, zoodat ten laatste de vijand de vlucht nam, met
achterlating van degenen, die op den grond lagen.
Nu spoedden ook de broeders zich. weg, Kyösti toeroepend
hen te volgen. Maar hij hoorde hen niet, wild woedde hij
als razend rond op het erf onder luid getier, schrikkelijk was
hij om aan te zien. De broeders echter haastten zich voort
langs den stoffigen landweg en toen zij aan een houten
vlonder over een greppel kwamen, hoorden ze Kyösti's
stem achter zich. Ze bleven staan en keerden zich om en
zagen den razende naderbij komen met een knots over den
schouder* Brullend zwaaide hij met zijn arm, een o ogenblik
later stond Kyösti voor hen, zweetend en proestend en
hijgend. Niemand kon uit zijn onsamenhangende woorden
wijs worden; telkens stiet hij een lang aangehouden üla-
mölöö! uit. De broeders vroegen hem, mee te gaan naar den
Impivaara, en zich nooit meer te wagen in den muil van
den leeuw. Maar hij bleef staan, in zichzelf pratend, maaiend
met de armen. Plotseling wierp hij hen een woedenden
blik toe: „Ga nu naar huis!" viel hij uit. Daarop wendde
hij zich om, waarna de broeders hun weg vervolgden.
Doch even later klonk opnieuw Kyösti's brommende
stem en toen ze omkeken, zagen ze hem midden op den
weg staan; hoofdschuddend strekte hij de hand uit en riep
luidkeels: „Ga nu naar huis! Ga nu naar huis!" Zwijgend
liepen de broeders voort, de meesten hunner met groote
builen op het hoofd en bloedende wonden aan armen en
handen. Strak voor zich uitziend, somber van zin, haastten
ze zich verder. — Zoo was het einde van den slag op
Tammisto, waarvan velen in bewusteloozen toestand wer-
den weggedragen en velen wonden mee naar huis namen,
die litteekens voor het leven nalieten.
232

ELFDE HOOFDSTUK.
Het is avond. De avond van den dag, waarop 200 hevig
gevochten is op het erf van Tammisto. De broeders hebben
hun wonden 200 goed mogelijk verzorgd. Nu zitten ze in
het woonvertrek, met in hun harten de eeuwige duisternis,
deoogen vol wanhoop op den grond gericht. Zij denken aan
wat gebeurd is, zij weten, welke straf hen wacht, en zijn
Zich hun ongelukkigen toestand ten volle bewust. Een on-
heilspellend zwijgen heerscht tusschen hen. Ten laatste
begint Simeon te spreken:
„Broeders, broeders! Luister. Wat moeten wij doen om te
ontkomen aan de klauwen der wet."
„Er is geen uitweg voor ons," steunt Aapo, „er is geen
uitweg voor ons onder de zon."
„We zitten vast, muurvast; het is met ons gedaan, voor ons
is er geen hoop meer en geen geluk !"
„De duivel zal ons komen halen, zonder pardon. Laten
we daarom met gesloten oogen aanvaarden, wat we verdiend
hebben. "Wij hebben den dienaar der wet midden in zijn
werk gestoord, en dat is een ernstig vergrijp. Misschien
hebben wij anderen voor het leven ongelukkig geslagen. Dat
is nog ernstiger. Ja, misschien hebben we iemand het
levenslicht uitgeblazen, en dan is het met ons gedaan.
Eeuwig zullen wij het zorgelooze brood van de kroon moeten
eten," meende Timo.
„Ach, wij armen, wij armen!"
„Wij, arme jongens van Jukola, alle zeven. Wat zullen
we doen?"
„Ik weet wat ik doe," kwam Lauri.
„Ik ook* We snijden ons allen de keel af," gromde Juhani.
„Nee, voor den duivel," viel Timo uit, „dat nooit!"
„Mijn mes, mijn blanke mes. Bloed zal er vloeien, bloed,
bij stroomen."
„Juhani," suste Aapo.
„Laat het bloed van zeven mannen samenvloeien tot een
poel, en laten wij ons in die roode zee verdrinken, zooals
233

eertijds het volk uit het Oude Testament! Waar is het
mes met het houten heft, het mes, dat ons vrede doet
hebben met alle dingen, met alle dingen!"
„Wees verstandig!"
„Ga weg, Aapo, ga weg; en weg met dit vervloekte leven!
Mijn mes!"
„We moeten hem tegenhouden," kwam Simeon verschrikt.
„Komhier, broeders!
„Ga weg!"
„Hou je nu kalm," vermaande Tuomas.
„Laat me los, Tuomas, broeder."
„Je blijft rustig fitten, versta je."
„Rustig, rustig, nu alles verloren is? Heb jij lust, je veertig
stokslagen te laten geven?"
„Nee."
„Wat ben je dan van plan te doen?"
„Ik hang me op. Maar pas als het zoover is."
„Laten we het nu dadelijk doen, laten we nu dadelijk doen
wat noodig is."
„Laten we ons nog eens bedenken."
„Och, Tuomas, alles is vergeefsch."
„Misschien nog niet."
„De armbandjes van den Staat liggen op ons te wach-
ten!"
„Weg van Finlands grond naar Ingermannland om koeien
te hoeden." *)
„Of poortwachter worden in Petersburg," stelde Timo
voor.
„Een slechte raad."
„Naar zee," kwam Eero, „naar see, gelijk onze oom in
vroeger jaren gedaan heeft. Wanneer wij eenmaal de
Finsche kust uit het oog verloren hebben, dan hoeven
we niet langer de armen van de wet te vreezen, en dan
nemen we dienst bij de Engelschen. Die betalen goed."
„Hm, dat is een raad, die het overdenken waard is."
„Misschien; maar laat ons niet vergeten dat we waar-
schijnlijk al lang voor we de Finsche kust bereikt hebben,
*) Werd daar als minderwaardige arbeid beschouwd.
234

de verlovingsringen van de kroon om onze polsen hebben/'
meende Tuomas.
„Ja, en zelfs al komen we heelhuids Finland uit, dan nog
weten we niet wanneer we Engeland Zullen bereiken. Het
is millioenen mijlen ver, duizend millioen mijlen. Ja."
„Mannen, luister," sprak Aapo. „Laten we een verbond
sluiten met den wolf zelf, dan behoeven we zijn tanden
niet langer te vreezen. Laat ons in krijgsdienst gaan en
voor eenige jaren teekenen. Ach, het middel is erg, maar
misschien ontkomen we op die wijze aan onze straf. Ja,
laten we ons op weg begeven naar het groote, beroemde
Heinola bataljon, dat 's zomers op de heide van Parola
exerceert. Me dunkt, dat is een raad, die ook het over-
denken wel waard is; en vergeet niet dat de kroon aan
de zijde van haar eigen jongens staat."
„Ik geloof bijna, dat je het gevonden hebt, Aapo," kwam
Juhani. „De kazerne heeft al eerder menigen wilden vogel
van den strik gered, bijvoorbeeld den knecht van Karila,
dien kwajongen, die het zich een keer in het hoofd haalde,
den boer op z*n gezicht te slaan. Het zou leelijk met hem
zijn afgeloopen, als die slimmerd niet net bijtijds
's konings wapenrok had aangetrokken en toen was hij
gered. Laten we dat doen, mannen! Op naar de kazerne!
In den oorlog stierf de broer van grootvader, in den Kyrö-
krijg, waar een stok van vijf vaam kon drijven in het bloed.
In dien oorlog viel ook onze eigen oom, bij de kust van
Österbotten. Zoo is het velen vergaan, zoowel van onze
eigen familie als van de families der buren, en zoo kunnen
ook wij komen te vallen als vrome helden. Beter te sterven,
beter in den hemel te zijn dan onder de mensch-wolven
hier op aarde. Ach, ik moet schreien! Ja, daar is het beter dan
hier. Ach ja. Veel, veel beter!"
„Broeder, je maakt ons allen aan het schreien, je doet
ons allen in tranen uitbarsten," klaagde Tuomas.
„Heere, zie op ons neer en laat de zon Uwer genade over
ons schijnen," bad Simeon.
Aldus eindigde dit gesprek ermee, dat de broeders allen
heete tranen schreiden; niet één oog bleef droog. De
avond viel, het werd nacht, en de slaap deed hen voor een
tijd hun verdriet vergeten. Den volgenden dag beraadslaag-
235

den ze verder* Alle plannen werden zorgvuldig overwogen,
en ondertusschen keken ze scherp uit om niet door de
overheid te worden overvallen. Hoewel de kazerne hun
allesbehalve aanlokte, leek dit hun toch het beste toevluchts-
oord. Daarom namen ze het besluit, gezamenlijk naar Hei-
nola te trekken en voor zes jaar dienst te nemen, Den dag
daarop vertrokken ze met bezwaard hart, den knapzak op
den rug, zonder te bedenken, dat voor deze onderneming
een preste-attest noodig was en een pas. Maar eerst gingen
Ze naar Jukola, om met den leerlooier een overeenkomst te
sluiten, waarbij hij voor hun vee zou zorgen en een oogje
in het zeil zou houden betreffende hun huis op den Impi-
vaara. Toen ze op den weg naar Viertola liepen, kwamen
ze een rijtuig met den commissaris tegen; hij was vergezeld
van den schout. De broeders schrikten hevig, ze meenden
dat die twee om hen kwamen. Reeds stonden ze op het
punt, het bosch in te vluchten, toen ze bedachten dat twee
mannen zeker niet bij machte zouden zijn, hen met z'n ze-
venen te arresteeren. Dus keerden ze op hun schreden
terug. Ze vergisten zich echter, De commissaris was voor
een heel andere aangelegenheid op reis. Hij was een man
van eer, flink gebouwd, breed van opvatting en altijd
opgewekt. Hij had al menigmaal over de Jukola-broeders
gehoord en over hun leven in het bosch j eerder was hij hun
beschermer dan hun vijand. En nu, nu hij tegenover hen
stond, hield hij zijn paard in en knoopte een vriendschap-
pelijk gesprek met ze aan.
„Goedendag, goedendagI Waar gaat de reis heen, jongens,
en waarom zetten jullie zulke ernstige gezichten? Geef me
antwoord, zonder me aan te kijken of jullie verscheurende
wolven zijn. Waar gaan jullie heen mtt je knapzak op den
rug?"
„We hebben een langen tocht voor den boeg, meneer de
commissaris," sprak Juhani.
„Regelrecht naar de hel soms?"
„Hebt U een boodschap voor ons ?"
„Ik? Wat zou ik voor boodschap voor jullie hebben? Je
kunt toch wel naar den prijs vragen, ook al heb je geen
geld om te koopen.' Tjonge, jullk kijkt me aan op een
236

manier, dat ik er bijna hartklopping van 2011 krijgen als ik
niet gewend was den duivel pal in de oogen te zien. Ha ha ha!
Maar wat hebben jullie?"
„Ik vraag U één ding: Zal de kroon zich met deze geschie-
denis bemoeien?"
„Met welke geschiedenis, vriend?"
„Met die vechtpartij op Tammisto natuurlijk."
„Aha! Die vechtpartij van eergisteren?'Ja zoo. Hm, daar
heb ik jullie nog een paar woorden over te zeggen."
„Is er een dood?"
„Dank je goed gesternte, dat dat niet het geval is. Maar
alle duivels van de hel, jullie hebt den dienaar der kroon
in zijn werk gestoord, jullie hebt hem verjaagd en bovendien
Z'n schrijftafel versplinterd. Dat moeten we niet vergeten!
Dat mag je wel bedenken!"
„De hemel sta ons bij. We hebben er dag en nacht over
gedacht, dag en nacht, en we zien in welke gevolgen dit
alles voor ons kan hebben. Ja ja, de duivel heeft ons te
pakken! We zijn nu op weg naar het groote bataljon van
Parola, heuvel op en heuvel af. Daar hebben wij in het
ergste geval een vrijplaats en daarheen vluchten we in onzen
nood en onze ellende, nu de menschen ons van alle kanten
aanvallen, de boosaardige duivels, alsof we opgejaagde
wolven waren. Naar Parola gaan we; en ongelukkig hij, die
ons dat beletten wil. De Staat heeft mannen noodig en er
wordt een oorlog voorbereid, naar we gehoord hebben.
Spoedig dragen we het harnas van de kroon, en heb dan niet
het hart, dat je ons aanraakt, heidenen die jullie zijn! Hi ha!
Het scheelt niet veel of de tranen dringen me in de oogen
van smart en van woede tegelijk. Naar Parola. Daar zijn
mannen, daar zijn mannen!"
„Ellendige ezels," viel de commissaris uit. „Willen jullie
een vreedzaam huis op eigen grond verlaten om in de
kazerne je intrek te nemen en den knoet op je rug te voe-
len?"
„Beter dan steenen bikken in de gevangenis. En verder is
de huid van een man uit Tavasteland een duim dik, naar
men zegt."
„Steenen bikken in de gevangenis?" vroeg de commissaris
verwonderd. „Waarom steenen bikken?"
237

„U, meneer, U bent degeen, die ons de handboeien wilt
aandoen 1 En waarom, waarom? Om die ongelukkige vecht-
partij op het erf van de Tammisto-hoeve, omdat we de Tou-
kola-jongens op hun gezicht gegeven hebben, wat ze hadden
uitgelokt, zco waar als ik hier voor U sta. Maar nu moet het
een zaak van de kroon worden! Nu wil men van een mug een
olifant maken, zooals het spreekwoord luidt."
„Je bent niet wijs, jongen! Loop naar den duivel» Ik heb
wel wat anders aan m'n hoofd."
„Wanneer U ons de genade wilt bewijzen, ons aan den
duivel over te laten, wat ik nog niet goed durf gelooven,
dan hebben we de Toukola-jongens nog en de wet! Wij
ongelukkigen hebben de eerste klappen uitgedeeld, en
daarvoor zullen ze wel een aanklacht tegen ons indienen.
Maar het zou niet recht en billijk zijn, als zij er zoo zonder
meer afkwamen. Wij zijn overdekt met wonden, waar nog
nauwelijks een roof op is. En dat bewijst het noodige. Hm!
Maar zelfs al zouden we dien Toukola-troep de baas wor-
den, dan nog is de dag van het verhoor een dag der ver-
schrikking voor ons. Voor den duivel, ik zeg zooals Jaak-
kola-Paavo zei, die flinke, moedige knaap: ,Het leven zou
nog wel te dragen zijn, indien één dag in het jaar er niet
was, die vervloekte dag van het verhoor.' Zoo sprak hij,
nadat hij terugkwam van een vechtpartij, waarbij de haren
hem bij bosjes waren uitgetrokken en hij half gescalpeerd
was. Maar hoe ging het bij diezelfde gelegenheid een jaar
later? De prost dwong hem, als een uil, onder de tafel te
gaan zitten en dat zag dat jonge, knappe lief van hem vanuit
de gang; het kind viel flauw, ze rolde zoo maar op den
grond. Dat was een zeer misplaatste grap van den prost.
Na dien tijd raakte Paavo aan den drank, hij kreeg van
zijn liefste de bons en begon nog erger te drinken, en
ten slotte stierf hij als een ellendige paardenvilder. Ja,
zoo verging het dien knappen, aardigen Paavo, die om den
drommel geen sufferd was, integendeel, hij was een van
de verstandigste en snuggerste jongemannen uit dien
tijd. Maar z'n stiefmoeder had hem eens den catechismus
ondersteboven in de handen gegeven en vanaf dien tijd
werd de dag van het verhoor voor hem een dag der ver-
schrikking. En was dat nou zooals het hoort? Was dat in
238

orde, vraag ik! Kukonens Mikko, een kerel als een boom,
maar nou niet direct een geleerde, wordt zoo bang als een
wezel wanneer hij op den dag van het verhoor de bellen
van den prost op den weg hoort. Zoo vreeselijk is die dag-
voer hem, die dag, dat het oorvijgen regent. We weten,
dat de prost er ons ook op een goeien keer bijlappen zal als
hij de kans krijgt, en vandaar is het maar één stap naar
den schandpaal! Maar de grijze jas van de kroon redt ons
van dit alles, en nu nemen we voor goed afscheid: pras-
taj." 1 )
„Wat zijn jullie toch een dwazen, domkoppen zijn jullie,"
meende de commissaris. „Wat doen jullie toch stom!
Nou, je ga je gang maar! Zie maar hoe ver je komt. Wat
duivel heb ik ook met jullie te maken? Maar dat de rekening
van Tammisto gequitteerd is, daar geef ik je m'n eerewoord
op, kwajongens! De Toukola-bende zal z'n mond wel
houden! Dat heb ik den dag van de vechtpartij al in orde
gemaakt, toen ik zag dat er niemand dood was. Wel dreigde
dat schorem met rechtsvervolging, maar toen heb ik me
ermee bemoeid, en ze werden zoo stil als iets. Ik weet
wel meer van ze, en daarom zullen ze zich wel gedekt hou-
den. Maar wat nu die kwestie van jullie met den prost
aangaat: heeft hij zich den taatsten tijd over jullie be-
klaagd?"
„Nee," antwoordde Aapo, „tot onze groote verwondering
heeft hij dat niet gedaan."
„Hij zal het ook nooit meer doen, let op mijn woorden.
En wie heeft dat in orde gemaakt? Wie anders dan de
oude commissaris? En dan moet jullie nog zeggen, dat
ik jullie slecht gezind ben, ondankbare vlegels! Het mag
dan zijn zoo het wil, maar dat woeste leven van jullie, dat
wolven-leven, dat beviel me wel. Ha ha ha! Nou ja. Ik
Zie er niets verkeerds in. Alles heeft z'n tijd noodig. Maar
nu weten jullie, dat je voor mij niet bang behoeft te zijn;
en dat geldt ook voor den prost, daar hij ingezien heeft
dat je van een vest geen broek kunt maken. Nee jongens,
't kan geen kwaad verder. Ook al hadden jullie een stevig
pak op je broek verdiend, lummels en bandieten, die je
x ) Russisch: adieu.
239

ent. En ga nou naar huis, ga nou regelrecht haar huis.
Dat zeg ik je. Rechtsomkeert, Impivaara-compagniel Naar
huis, mannen, en Gods vrede zij met je! Heisan hal"
Zoo sprak hij en trok de leidsels aan, en het paard van
den commissaris met de vlasmanen — iedereen in de
parochie kende het — draafde verder. Rammelend en
krakend hotste de wagen voort, de hoed van den schout,
die achterin zat, danste op de maat mee, de paardenpooten
wierpen een wolk van stof op. Stijf als zoutpilaren stonden
de broeders aan den kant van den weg en keken den wagen
zwijgend na, ze wisten niet wat ze er van denken moesten.
Zoo bleven ze staan, tot de wagen bij een bocht van den weg
uit het gezicht verdween.
„Wat is de commissaris oud geworden sedert we hem het
laatst met moeder gezien hebben bij het Kuokala-moeras,"
kwam Timo.
„Aapo, wat denk jij van de mooie woorden van den com-
missaris?" vroeg Juhani.
„Ik geloof dat hij een man van eer is, en ik geloof dat hij
het goed en eerlijk met ons meent, maar laten we pp onze
hoede wezen, op groote heeren kun je niet vertrouwen,"
„Laten we zorgen, dat we ieder oogenblik de beenen
kunnen nemen. Hij heeft het achter de ellebogen. Hij wil
er ons in laten loopen."
„Hij wil ons naar huis lokken, zoodat hij ons makkelijk
kan inrekenen wanneer hij van Viertola met versterking
terugkomt, daar het niet aangaat de Jukola-broeders aan
te vallen met zwakke krachten. Hij zal ons netjes naar het
gevang brengen, wanneer we op hem blijven wachten."
„Zoo denk ik er ook over, Tuomas," Zei Juhani. „Hij was
op de jacht, op een groote klopjacht en wij zijn het wild,
dat hij insluiten wil. Vermoedelijk zijn er verschrikkelijke
dingen gebeurd, waar zelfs de kazerne ons niet voor be-
waren kan. Dan blijft ons niets anders over dan de bosschen
in te gaan als vogelvrij-verklaarden. Van den landweg af,
jongens!"
„Wat moeten we beginnen," klaagde Aapo, „wat moeten
we beginnen."
240

„Wel, dat is zoo duidelijk als iets. Hier staan we met
ons zevenen, zeven boschroovers; maar laten we probeeren
«ulke vriendelijke, barmhartige roovers te zijn als eenigszins
mogelijk is, en altijd eerst beleefd vragen of men ons wat
te eten wil geven. Ja ja, en gaat het niet goedschiks, dan
nemen we kwaadschiks wat men ons niet schenken wil.
Maar bloedvergieten en moord en doodslag kunnen we
altijd vermijden. Vooruit, dan gaan we!"
„Juhani, Juhani, wat praat je toch!" riep Simeon verschrikt
uit.
„Ach, waar is er voor ons armen nog een veilige plaats
op aarde?"
„Het rooverspad op, laten we gaan!"
„Hou je mond, hou je mond, zeg ik je, idioot die je bent!"
snauwde Tuomas. „Liever ga ik van hier naar de eeuwige
koude van Siberië, dan dat ik van rooven en plunderen wil
leven. Broeder, meen je het in ernst, of is het een misplaatste
grap van je?"
„Ach broeder, de onzekerheid heeft me het verstand
beneveld. Ik weet niet meer wat ik zeg of doe! De commis-
saris was hier en is verdwenen in rook en stof. Maar het
lijkt me of dit lang geleden was, zoo vreeselijk lang geleden,
zoo lang, zoo lang! Daarheen ging hij, in de richting,
die mijn duim aanwijst, als de duim van Fnösk-Matti. Hij
verdween in een wolk van stof, en midden in die wolk
wapperden de witte manen van zijn strijdros. Maar dat is
lang geleden, lang, lang geleden!"
„Ja ja!"
„Wat is er aan de hand, wat is er aan de hand?" vroeg
Aapo.
„Je ziet, broeders, dat zelfs Juhani de kluts wel eens kwijt-
raakt," meende Tuomas.
„Waarom rol je zoo met je oogen en wiegel je zoo met
je hoofd?" vroeg Lauri. „Waarom steun en kerm je zoo?
Ja ja, dank God dat je nog je verstand hebt!"
„Hij wil zijn domheden zoo goed mogelijk bemantelen;
maar wat moeten we beginnen?"
„Ik weet er geen raad op," kwam Aapo.
„Luister, broeders. Ik ben er nog niet zoo zeker van dat
de commissaris er ons bij wil lappen."
I6-ÏS349
241

„Zoo denk ik er ook over, Eero. Ik heb hem sterk in de
oogen gekeken, en ik kon geen valschheid in zijn blik ont-
dekken," viel Lauri zijn jongsten broeder bij. „En denk nu
eens goed na! Waarom zou hij ponder gevolg hier gekomen
zijn, terwijl er toch langs den weg huizen en boerderijen
te over staan, waar hij menschen genoeg mee had kunnen
krijgen. Waarom reed hij heelemaal van den Impivaara naar
Viertola, waar hij minder hulp kon verwachten dan in de
groote dorpen, die hij achter zich heeft laten liggen? Eigen-
aardig ! En zou hij dan van Viertola hier naar toe terugkeeren,
heel den langen weg, om ons aan te vallen in ons eigen huis
in het bosch? Dat klopt niet met het anders altijd zoo
verstandige en slimme gedrag van den commissaris»"
„Nee, dat klopt niet, dat zie ik ook wel in," gaf Aapo toe*
„Maar je kunt nooit weten. Je denkt dat je alles goed hebt
overwogen, maar dikwijls pakt het anders uit dan de ver-
standigste man heeft berekend. En wij hebben alle reden,
het ergste te vreezen. Wat wij misdaan hebben, is in de
oogen der wet heel ernstig, en is het jullie ook niet opgevallen
hoe vriendelijk, hoe buitengewoon minzaam de commissaris
ons heeft behandeldl"
„Nee, dat was geen zuivere koffie! Daar school een addertje
onder het gras. Maar wat moeten we doen?"
„Kijk es, Tuomas, laten we weer naar huis terugkeeren.
Maar we blijven er niet, we blijven er geen oogenblik,
we gaan meteen weer weg en laten de deur openstaan, zoodat
het lijkt of we netjes thuis zitten. We verbergen ons echter
in de holen en grotten van den Impivaara, gedurende een
dag of drie, en houden het huis zorgvuldig in de gaten.
Wanneer nu de schout met zijn rakkers nadert, hebben wij
alle gelegenheid de wijk te nemen naar het bosch. Maar als
er gedurende drie dagen en nachten niets gebeurt, hoeven
we nergens bang voor te zijn."
,-Eero, die raad lijkt me best," prees Tuomas.
„Ja, dat doen we," stemde Aapo in.
..We gaan terug. Kom, Juhani, kijk niet langer zoo zuur
en verslagen."
Ze keerden terug naar den Impivaara en stonden al spoedig
weer op eigen bodem. Zooals Eero had aangeraden, schoven
242

ze den grendel voor de deur weg, klommen de bergen in
en hielden, achter steenen en struiken verborgen, huis en
omgeving scherp in het oog. Om beurten stonden ze op
wacht, gebruikten den voorraad uit hun rugzakken en lesch-
ten hun dorst aan het kristalheldere stroompje, dat vanuit
den bergwand langs de rotsen omlaag klaterde. Het dunne
waterstraaltje kletterde 200 blij bij den rotswand neer, heel
den langen dag en den maanverlichten nacht speelde het zijn
lied voor de luisterende ooren der broeders*
Doch toen de zon den derden dag ter kimme neigde, trokken
de broeders welgemoed naar huis; nu wisten ze dat ze zich
noodeloos ongerust gemaakt hadden* Toch waren ze nog
niet geheel zeker van hun zaak; daarom stuurden ze er Aapo
op uit om te trachten of hij in de dorpen en op de hoeven
nog iets gewaar kon worden. Maar bij zijn terugkomst
konden ze de boodschap des vredes al van verre op zijn
gezicht lezen* Nu metten allen zich rond de dennenhouten
tafel, met Aapo aan het hoofdeind, waarna hij vertelde wat
hij onderweg had gehoord.
„Broeders, onze commissaris is een goed, braaf mensch,
een edel man," begon Aapo. „Hij heeft werkelijk alles
voor ons gedaan, wat hij zei. En zoo staan we er op het
oogenblik niet slecht voor. De Toukola-jongens praten
over geen rechtsvervolging of wraak, hoewel ze bijna
allemaal geweldige builen en groote, gapende wonden
hebben. En dat hebben we te danken aan den commis-
saris, en aan zijn strenge dreigementen. En wat denk
jullie dat de prost van ons zegt? Ja, de ouwe heeft vrede met
ons gesloten. Vrede, voor altijd. Dank zij de woorden
van den commissaris, is hij ten laatste tot de overtuiging
gekomen, dat hardheid jegens ons enkel en alleen tot ons
zekere verderf kan voeren. Maar let nu op: Toen Harkamaki
— tusschen haakjes een prachtige ouwe baas — op een
goeden dag met den prost zat te praten en onzen naam
noemde, zei hij zoo op zijn kalme, bedaarde manier: „Wie
weet of die jongens niet nog es groote geleerden worden."
Ja, en toen had de prost geantwoord, dat zijn vreugde en
Zijn blijdschap groot zouden zijn voor den Heer, mdien een
dergelijk wonder geschiedde, dat de Jukola-broeders
243

eenmaal voor hem souden staan en dat zij de edele leeskunst
zoo'n beetje machtig souden wezen en dat zij Gods tien
geboden zouden kennen en de artikelen des geloofs. Zooveel
hoop en vertrouwen zeide hij in ons te hebben. Dit alles
en nog veel meer heb ik van verschillende menschen ge-
hoord, en de geloofwaardigste van allen is Tammisto-
Kyösti, die niet lacht en niet liegt/'
„Commissaris, prachtkerel die je bent, ik zou voor je door
het vuur kunnen gaan! Zeven duivelen nog an toe, dat had
ik niet gedacht," betuigde Juhani.
„Zoo is het» En daaruit zien we dat de groote heeren toch
niet zoo slecht zijn als we denken» Laat ons ook den landheer
van Viertola niet vergeten, die zich spoedig liet bepraten
op onze voorstellen in te gaan. Bovendien stijgt de prost
geweldig in onze achting wanneer wij hem beoordeelen
naar zijn goede hart en verstand» Driftig is hij, maar een
waarachtig hovenier in den wijngaard des Heeren; en hij
heeft ongeloofelijk veel goeds gedaan voor de gemeente.
Menige oude kwestie en veete heeft hij weten bij te leggen,
menigen man heeft hij gedwongen een wettig huwelijk aan
te gaan met het meisje, dat een kind van hem moest krijgen,
en tusschen vele buren heeft hij vrede en verzoening weten
te stichten. En wat was zijn bedoeling met ons? Hij wilde
van ons christelijke, fatsoenlijke menschen maken» Nu heeft
hij ons aan ons lot overgelaten: maar in ieder geval zegt hij,
Zulke schoone verwachtingen van ons te koesteren, dat het
mij in het hart grijpt wanneer ik er aan denk."
„Ja, maar nu moeten we ook aan de studie gaan. Het a-b-c-
boek in de hand, de bijbel in het hoofd» Al zal de knuppel
er aan te pas komen!" zei Tuomas.
„Als wij Tuomas' raad opvolgen, zal dit ons groote eer
doen oogsten. Kom, laat ons eendrachtig de nieuwe leef-
wijze beginnen zonder ruzie te maken vóór we het doel
bereikt hebben."
„Juist, Aapo, ik begrijp je," kwam Juhani» „We werpen
ons met macht en kracht op het a-b-c-boek en geven het
niet op voor we onder den staart van den haan staan. Goed
zoo! Misschien zullen wij spoedig een besluit in deze
aangelegenheid nemen en dan Zullen we dat ten uitvoer
brengen. Al zullen we ook bloed zweeten» Mijn hersens
244

werken traag, heel traag. Maar toch dringt er nog wel eens
een enkele gedachte tot door. En zou ik het door dagelijks
oefenen niet 200 ver kunnen brengen, dat ik me kan meten
met een kind van vijf jaar? Waarom niet, de aanhouder
wint!"
„Ach, Juhani, het hart zwelt me in de borst bij dergelijke
mannelijke en verstandige taal!"
„Zoo is het, Aapo; de aanhouder wint! Ja, wanneer we maar
eenmaal beginnen en de tanden op elkaar zetten, dan zal
het moeten gaan! Maar we moeten de zaak goed van alle
kanten bekijken en bij het begin beginnen!"
Ja, laten we dat dan 200 spoedig mogelijk doen. De kwestie
is van groot belang voor ons. Bedenk wel, wanneer wij niet
kunnen lezen, dan is zelfs een wettige huisvrouw een ver-
boden vrucht voor ons."
„Wat zeg je, Aapo, is dat zoo?" kwam Timo verschrikt.
„Zeven duivelen! Dan is het wel de moeite waard, het te
probeeren, — wanneer je je op die wijze een goede vrouw
kunt aanmeten voor geval je je dergelijken onzin in je hoofd
haalt. Wie kan zeggen waar een mensch nog toe komt! Dat
weet God alleen."
„Laten wij er goed over nadenken. Onze hersens werken
Zoo traag," raadde Juhani nogmaals.
Er verliepen eenige dagen. Op een avond bespraken ze de
zaak nog eens breedvoerig en besloten eenstemmig, zich
vlijtig te gaan oefenen in de edele leeskunst.
„Over twee jaar heb ik het a-b-c-boek in m'n hoofd, wat
ik je zeg," meende Juhani. „Maar met Timo heb ik mede-
lijden; die is nog langzamer van begrip dan ik, wel tweemaal
zoo langzaam."
„Nu ja, en wat dan nog? Jij doet er twee jaar over, dan
zal ik er vier jaar voor noodig hebben. Geduid, daar komt
het op aan."
„Tjonge, je valt me mee, dat scheelt je minstens een
heel jaar. Maar ach, jongens, we hebben wat aangehaald!
Dat zal ons menig zweet je kosten, en het a~b-c-boek zal
wel in flarden zijn voor we het heelemaal in ons hoofd
hebben. God sta ons bij!"
245

„Ik zal het keren/' verkondigde Timo met donker gezicht.
„Ik ook, al zou het zijn of ik steenen en rauwe aardappelen
moest eten* Ik zal het doen, omdat onze prost zoo
goed voor ons is en omdat ik medelijden met hem heb.
Maar waar halen we een vriendelijk en goedmoedig, geduldig
onderwijzer vandaan?"
„Ook daar heb ik aan gedacht, Juhani," verklaarde Aapo.
„Ik doe een beroep op jou, Eero. Ja, jij hebt een goed
hoofd, dat valt niet te ontkennen. Dank God voor die gave
en verlaat ons voor enkele weken: bind je rugzak op en neem
het a-b-c-boek in de hand en vraag den schout, dien uit-
nemenden wolvenjager, of hij je bij zich in de leer wil
nemen. Hij is een geleerd man, een kundig man, en ik weet
dat hij niet zal weigeren, je te onderwijzen; zeker niet
wanneer je hem een stuk vruchtbaar akkerland als ver-
goeding voor zijn moeite belooft en een koppel korhoenders.
Wanneer je je nu de hoofdzaken hebt eigen gemaakt, dan
kom je terug en helpt ons."
„Zoo, moet Eero ons les geven? Als je maar niet verwaand
wordt, ik waarschuw je."
„Dat moet je niet van me denken, Juhani," verzekerde
Eero. „Een onderwijzer moet zijn leerlingen voorgaan
door een goed voorbeeld te geven en hen steeds weer te
herinneren aan den dag der groote afrekening, waarop
hij zal moeten antwoorden: ,Heer, o Heer, hier ben ik
en hier zijn zij, die Gij aan mijn zorgen hebt toe-
vertrouwd.' "
„Zoo, heb je het nu al te pakken? Maar de zaak is deze:
Jij geeft mij les omdat ik dat wil, en ik neem les bij jou
wanneer ik daar zin in heb. Zoo is het. We zullen je kort
houden, vriend; maar we kunnen het probeeren."
„Het is de beste raad, dien Aapo ons tot nu toe gegeven
heeft," meende Tuomas.
„Duizend rijksdaalders voor dien goeden raad!"
„Wat vind je er zelf van, Eero," vroeg Aapo.
„Ik zal er over denken."
„Het lukt beslist, — maar nu wil ik nog een veel grootscher
plan voor jullie ontwikkelen, een plan, dat machtig zal
Zijn m zijn gevolgen. Broeders en vrienden! Laat ons hier
op den Impivaara een nieuwe hoeve bouwen, laat ons hier
246

nieuwe akkers aanleggen! Laten wij deze met de kracht
van seven mannen aan het moeras ontrukken! Ja,nu zetten
jullie groote oogen op, net als ik verwacht had. Maar
bedenk dat het leven hier in de wildernis met den dag
zwaarder wordt. Zelden nog hooren we den beer brommen,
gelden vliegt een korhoen voor onze voeten op. En er is
nog iets, dat wij merken. Wij merken, dat het voor den
man niet goed is, alleen te zijn! Zoo zullen wij eenmaal
over trouwen gaan denken. Maar de ruwe, woeste klant
van de wildernis, die nauwelijks zijn eigen maag kan
vullen, laat staan die van vrouw en kinderen, moet zich
ver van het bruidsbed houden. Laat pns het uitgestrekte
moeras tot weideland maken. Den vruchtbaren boschgrond
ploegen we om tot akkers, en zoo zullen langzamerhand
schuren, stal, proviandhuis en verdere bijgebouwen rondom
ons woonhuis verrijzen. En zie, dan hebben wij een rijke
hoeve, die we de Impivaara-hoeve noemen, mooier en beter
en grooter dan de hoeve, waar we onze kinderjaren hebben
doorgebracht. En vóór de dag aanbreekt, waarop de oude
Jukola-hoeve opnieuw in ons bezit is, staat hier het graan
hoog en weelderig op de akkers en een bonte veestapel keert
in den avond loeiend uit het bosch terug naar de stallen."
„Het klinkt niet kwaad, wat je zegt, broeder," meende
Juhani. „Maar kijk, we hebben al een boerderij, die welis-
waar op het o ogenblik verhuurd is, doch die over eenige
jaren wederom ons eigendom zal zijn."
„Maar in dien tijd zijn wij bloedelooze maden geworden,
die nauwelijks meer een voet verzetten kunnen, en onze
hoeve zal wel in even slechten staat verkeeren als te voren.
Ik heb gehoord, dat de leerlooier niet deugt, dat hij een luie
vlegel is; en zoo te zien zijn de akkers en weiden er niet op
vooruitgegaan. Maar zelfs al zou het anders wezen, dan nog
is het altijd beter, twee hoeven te hebben dan één, Jukola
en Impivaara! Dan zal ook ons aanzien onder de menschen
machtig gestegen zijn, en menige bloeiende, knappe deerne
uit Tavaste zal met ons door het leven willen gaan. Aan het
werk, broeders. Het leven is de moeite waard, wij menschen
kunnen nog wel wat! De wereld is als een spiegel; zooals
wij tegen anderen zijn, zoo zijn zij tegen ons. Hij, die onrecht
lijdt, moet in eigen boezem zoeken. Dikwijls heeft men ons
247

slecht bejegend, dat is waar! Maar feitelijk zijn het alleen
die kwajongens uit Toukola geweest, die ons het leven ver-
bitterd hebben; en daar hadden ze, als het er op aankwam,
alle reden toe. Hoe het ook zij, vrede en verzoening zijn altijd
het beste, en vrede kan opnieuw ons deel worden wanneer
wij dit werkelijk ernstig willen. Let op: Wij werken hier een
tijdlang hard,zooals gewoonte is onderfatsoenlijkemenschen,
en wanneer we terugkeeren naar Toukola, zien onze oude
vijanden met grootere achting dan vroeger naar ons op;
als wij van onzen kant dan blijk geven van een vriendelijke
gezindheid, dan zal spoedig de dag der verzoening aan-
breken. Zeker, het zal ons veel arbeid en moeite kosten.
Maar zonder arbeid en moeite kan niets worden bereikt
op deze wereld. En laten we denken aan de uiteindelijke
winst: Alle menschen zijn onze vrienden, we bezitten twee
hoeven, Jukola en Impivaara, en de toekomst is licht voor
ons. Het graf aan den duisteren rand des levens zal ons niet
langer een plaats der verschrikking toeschijnen, doch een
rustplaats van den vrede onder den drempel van de woning
der zaligheid."
„Je spreekt mooi en wat je zegt is waar," viel Tuomas hem
bij. „Ik volg je. Broeders, laten we naar hem luisteren,
laten we naar Aapo luisteren. Dit is een groote gedachte,
die onze wedergeboorte bewerken zal en die voor ons de
zon boven de toppen der boomen zal doen stijgen. Ik ga op
zijn voorstel in!"
„Ik ook," kwam Timo.
„God heeft ons gebed verhoord, het leven wordt weder-
om licht voor ons!" riep Simeon uit. „Ik ondersteun Aapo's
voorstel."
„Ik ook, en nu zullen we de handen uit de mouwen steken,
zooals het mannen betaamt," verklaarde Eero.
„Hoe zou ik dan anders kunnen, ik, jullie rampzalige oudste
broeder! Ook ik ondersteun het plan. En altijd zal ik dezen
dag een geluksdag noemen. Bijna hadden de boeien van
de kroon onze polsen omsloten, bijna had de grijze uniform
onze leden bekleed en waren wij onder tromgeroffel voort-
geschreden; maar nu is dit alles verre van ons, nu staan
wij temidden van onze gezegende bosschen en boven onze
hoofden ruischen de wijdvertakte kruinen der boomen. Zoo
348

daagt voor ons plotseling het licht en wijkt de duisternis van
den zwarten nacht* Het licht verjaagt alle wolken terwijl
,Gods zon aan den hemel staat/ zooals de prost zingt. Ja,
God en de commissaris hebben hun best gedaan voor ons,
en ook wij zullen ons best doen."
Den volgenden dag stuurden ze Eero er op uit met wel-
voorzienen knapzak. Vol moed begaf hij zich op weg naar
den schout, het a-b-c-boek in de hand. De anderen namen
hun schoppen en begonnen den grond rondom het huis
om te spitten. Dag na dag werd de lap gronds, die zij aldus
bewerkten, grooter en zoo dolven zij een eeuwig graf voor
braambes en kattestaart. Toen ze een akker in gereedheid
gebracht hadden, die naar hun meening genoeg graan kon
opbrengen om zeven man van brood te voorzien, trokken
ze naar het moeras. Met donderende bijlslagen wekten ze
het honderdjarige dennenwoud, gehuld in zijn pels van mos
en blad, uit den diepen sluimer. Zware boomen sloegen
krakend neer op drassigen bodem. De takken werden van de
stammen afgekapt, de afgeschilde schors werd op hoopen
gelegd om bij het huis in vamen te worden opgetast als
brandstof voor den winter; de stammen brachten ze naar
boven om ze te gebruiken bij den bouw van stal en schuren.
In rechte lijn achter elkander liepen ze voort, den stam
op zes sterke schouders dragend. Boven gekomen lieten ze
allen tegelijk op Juhani's bevel den boomstam vallen,
zoodat de grond er van trilde. Van dag tot dag breidde
het weideland aan den zoom van het moeras zich uit, terwijl
Ze op die wijze tevens hout kregen voor hun bijgebouwen.
Ook Eero werkte hard en bekwaamde zich dagelijks verder
in de edele leeskunst. Des Zaterdagsavonds kwam hij thuis
met leegen knapzak, om zich 's Maandagsmorgens weer
welgemoed op weg te begeven. Zoo verging de herfst,
de winter naderde en de broeders verlieten akker en weide,
de bodem kreeg tot het voorjaar rust. Thans trokken ze
haastig op de jacht, om te trachten den noodigen voedsel-
voorraad voor den winter te bemachtigen. Kris-kras door-
kruisten ze het donkere herfstwoud om den Moedigen oogst
binnen te halen, en aan den rand van het moeras verrees
opnieuw een hooischelf voor den ouden Valko.
249

Nu was de winter dan gekomen» Op Kerstavond kwam
Eero voor goed thuis, volleerd en volgens den schout in
staat zijn broeders de noodige kennis bij te brengen» Het
was merkwaardig vlug met hem gegaan» Hij las vloeiend,
hij kende het a-b-c-boek van buiten en bovendien wist
hij een en ander van den catechismus. En thans, nu Kerstmis
voorbij was, togen ze aan de studie. Daar zat Eero nu als
onderwijzer, de broeders waren zijn leerlingen. Uit één mond
riepen ze de letters af, zoodat het huis er van dreunde.
Het viel hun niet mee, de studie leek hun zwaar en moei-
zaam. Vooral in het eerst. Ze steunden en zweetten. Juhani
had het al heel hard te verantwoorden. Zijn nek trilde
van ijver, en de suffende Timo, die naast hem zat, kreeg
.menigen driftigen por wanneer z'n arme hoofd weer op de
tafel bonkte. Ook ergerde het den broeders, dat Eero zijn
onderwijzersberoep niet steeds met den noodigen tact
uitoefende, en dat hij herhaaldelijk beleedigende, spottende
en geringschattende woorden over zijn lippen liet komen.
Hij had al menige waarschuwing van zijn broers gekregen,
maar de natuur was sterker dan de leer. Op een bar kouden
winterdag, toen de zon bleek en bloedeloos laag aan den
Zuidelijken hemelrand stond, zaten de broeders wederom
aandachtig en ingespannen over hun boeken gebogen.
Tot in wijden omtrek was de eentonige leesdreun te hooren,
Ze repeteerden nu voor de tweede maal.
Eero: A.
De anderen: A.
Eero: B.
De anderen: B.
Eero : A is de eerste letter in het a-b-c-boek en Z de laatste.
,A en Z, begin en einde, de eerste en de laatste/
Zoo staat het ergens in den bijbel» Maar heeft men ooit
gehoord en gezien, dat de laatste de eerste is? Z en A?
Het is anders wel eigenaardig wanneer de kleinste, de
stakker, die anders altijd achteraan komt, opeens het eerste
kuiken in de ren wordt, waar de anderen met hoogachting
en een zeker respect tegen opzien, zij het ook met ronde
klosoogen. Maar waarom praat ik over dingen, die niet
langer recht van bestaan hebben? Ja, laten we verder gaan
met lezen."
250

„Begrijp ik je bedoeling, Eero?" viel Juhani uit. „Ik vrees
dat ik het begrijp* Maar onderwijs ons nu zooals het hoort,
anders hale de duivel je."
Eero: Ja, lees nu netjes. C.
De anderen: C»
Eero : D.
De anderen: D.
Eero: E, F, G.
Juhani: Wacht, hou even op, ik ellendige ben in de war
geraakt. Laten we weer van voren af aan beginnen.
Eero: A.
De anderen :• A.
Eero: A. B* C, de kat lag in de sneeuw. Kun jij het versje
verder opzeggen, Juhani?"
„Ik zal er over nadenken," antwoordde Juhani. „Broeders,
komen jullie met me mee naar buiten, we hebben iets
gewichtigs te bespreken."
Zoo sprak hij en liep het erf op, door de anderen gevolgd.
Ongerust, van bange voorgevoelens vervuld, peinsde Eero
er over, wat dit te beduiden kon hebben. Buiten beraad-
slaagden de broeders hoe ze het best Eero's lust, den gek
met hen te steken, voor goed den kop konden indrukken.
Op die wijze bespotte hij zoowel hen als God en diens heilig
Woord. Na rijp overleg veroordeelden ze hem tot een stevig
pak slaag, daarna keerden ze naar huis terug.
Op het zien van een versch gesneden berkentwijg in Ju-
hani's hand, beefde de ziel van den jeugdigen onverlaat van
bange vrees. Tuomas* en Simeons knuisten grepen hem
vast en Juhani bewerkte hun jongsten broeder grondig met
de berkentwijg. Eero schreeuwde, schopte en raasde dat
het een aard had, en toen ze hem eindelijk loslieten, keek
hij moordlustig rond.
„Ziezoo. En nu gaan we verder, en nu leer je ons met het
boek in de hand, en ordentelijk, jou lummel! Denk aan het
pak slaag, dat je zoojuist gehad hebt, wanneer die verra-
derlijke tong van je ons opnieuw zou willen hoonen en be-
spotten. ,Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in/
bedenk dat. Neem je boek, zeg ik, en leer ons lezen, en gauw,
lummel die je bent!"
251

„En zit niet te tandenknarsen/' voegde Tuomas aan Ju-
hani's vermaning toe, „maar ga rustig aan het korte einde
van de tafel fitten en doe zooals we je gelegd hebben.
En doe het zonder morren, anders zal je rug er nogmaals
van lusten!"
Het onderricht werd hervat, maar thans noemde Eero
de namen der letters al grauwend en snauwend, terwijl
hij woedend voor zich uit staarde. Langen tijd heerschte
er een vijandige geest aan de leestafel op den Impivaara,
totdat na verloop van tijd Eero's kwade bui afzakte en zijn
blik vriendelijker en milder werd. Zóó deden de broeders
hun best te leeren lezen, dat hun volhardende pogingen ten
laatste met succes bekroond werden. Ook al ging het
in het eerst langzaam, vooral met Juhani en Timo.
252

TWAALFDE HOOFDSTUK.
E>e zomer kwam en de arbeid op het land begon» De broeders
ploegden en egden den bodem en spitten grootere stukken
moeras om tot weideland. Ze bouwden schuren en stallen
op den vasten boschgrond. Dit geforceerde werken viel hun
in liet eerst wel zwaar; toch slaagden zij er in, hun natuur
te dwingen, en zoo waren ze alle werkdagen van de week
van den ochtend tot den avond aan den gang. De stal kwam
gereed, de akkergrond werd tot fijne, vruchtbare aarde,
de nieuwe weide in het moeras werd al grooter en grooter.
3rïet prachtige Luhtaniitty-land lag voor hen, bedekt met
boomstronken en oneffenheden, maar met de belofte van
een rijke hooiopbrengst. Het werd zaaitijd. Nu verkochten
de broeders een akker in het bosch en schaften zich voor
tiet geld zaairogge aan. Tuomas zaaide drie ton rogge
uit op de dampende velden van den nieuwen Impivaara-
akker. Spoedig ontkiemde het zaad, en vol en rijk wuifden
de aren in den frisschen Septemberwind.
De berken kleurden geel, de abeelen tooiden zich met pur-
per, de avond hulde de Luhtaniitty-vlakte in wazigen
sluier. Weer was het herfst, en de broeders hadden niet
verzuimd wintervoorraad op te doen. Ook hadden ze
drie vaarzen gekocht en een jongen, kromgehoornden
stier. Het werken op het land was gedaan, een dikke sneeuw-
laag bedekte den bodem. Doch nu begon er binnenshuis een
nieuwe, zware arbeid. Het a-b-c-boek kwam weer voor
den dag. Dagelijks oefenden de broeders zich in de moei-
lijke kunst van lezen, en langzaam, uiterst langzaam, nam
rrun kennis toe. Ze konden nu al kleine stukjes spellen,
waarna ze er zich op toelegden, de lesjes uit het hoofd te
leeren. Met monotoon gedreun raffelden ze hun les af, en
vochten met den haan, ieder in zijn hoek. Stuk voor stuk
bereikten ze het einddoel: eerst Lauri, daarna Aapo en Si-
meon en ten slotte Tuomas. Juhani en Timo kwamen een
Heel eind achteraan. Ten laatste was ook Timo zoo ver,
terwijl Juhani nog over de geloofsbelijdenis zwoegde. Het
253

sneed hem door de borst dat hij de laatste was, maar daar
hielp geen lieve vaderen en moederen aan, uitsluitend
eigen moeite en vlijt konden hier baten* Misschien las
hij vlugger en met minder fouten uit het boek, maar in het
uit-het-hoofd-opzeggen was Timo hem de baas.
Zij, die het a-b-c-boek van buiten kenden, besloten een
paar dagen vrijaf te nemen, en zagen met blijdschap terug
op den achter hen liggenden tijd van zware, geestelijke
inspanning* Met de buks in de hand gleden ze op ski's
door het bosch en legden menig wit-gejast haasje neer onder
met een dikke sneeuwlaag bedekte struiken en schoten de
korhoenders van de takken der dennen, waar ze stijf van
koude met opgezette veeren in een duistere rotsspleet
zaten. — Maar Juhani zat thuis, in een enkel hemd gekleed,
en zweette over zijn a-b-c-boek. Driftig trommelde hij
met de vingers op de dikke bladen en rukte zich woedend
aan de haren. Soms vloog hij met tranen in de oogen van
de bank overeind; tandenknarsend greep hij een knuppel,
die naast den haard stond en slingerde dien met geweld
van zich af. Groot was het rumoer in het te voren zoo stille
vertrek, z'n korte hemd waaierde uit door de woeste bewe-
ging. Zoo deed hij wanneer zijn wanhoop hem te machtig
werd, omdat hij nog steeds niet de geleerdheid in zijn her-
sens had kunnen stampen. Dan ging hij weer zitten en las
zuchtend het moeilijke stuk nog eens over. Eindelijk,
toen het voorjaar aanbrak, kende ook hij het boek van begin
tot einde, en met een trotsch, voldaan gevoel sloeg hij het
toe.
De sneeuwhoopen smolten, het water vloeide van de
weiden af en vandaar naar het Sompio-moeras. Nu begonnen
de broeders aan den bouw van een korenschuur, op korten
afstand van het woonhuis. Toen de zon het hoogste punt
aan den hemel bereikt had, en bosch en weide prijkten in
groenen dos, en de aren der rogge zich begonnen te vullen,
was de graanschuur gereed. De natuur tooide zich met de
heerlijkste zomerpracht, de korenakkers golfden en geurden
en de menschen op den Impivaara waren vol goeden moed.
Doch plotseling draaide de wind naar het Noorden, een
heelen langen zomerdag gierde de storm onafgebroken
over de landen, de temperatuur daalde onrustbarend j maar
254

tegen den avond ging de wind liggen» De nacht was stil
en koud als het graf en over de velden legde zich een gr ijs-
grauw vorstkleed. Den volgenden ochtend zag de zon
met droevig oog neer op wat de nacht had misdaan en sond
Zij haar trieste stralen over de met rijp bedekte, bevroren
akkers.
Al vroeg verlieten de broeders hun huis en. zagen met
ontsteltenis naar de schade en vernieling, welke de nacht
had aangericht. Somber en terneergeslagen stonden zi)
daar* Een paar dagen later zagen ze het goede koren wit
en verdord op het land staan.
„Ach broeders, onze hoop is in rook vergaan," klaagde
Juhani. „Wel staan de halmen nog overeind, maar de aren
Zijn leeg. Ons voedsel voor het komende jaar is ons ont-
nomen."
„Het is een harde slag, vooral wanneer we bedenken hoe
schaarsch het wild in het bosch is. Den vorigen winter
hebben we als lynxen gejaagd en toch konden we nauwelijks
genoegmondvoorraadvoor de koude maanden bemachtigen."
„Ja, Tuomas, maar wat nu? We laten den akker toch
niet aan zijn lot over, — den akker, dien we met moeite
en zweet hebben ontrukt aan den harden, karigen heide-
grond!"
„Nee, dat doen we niet. Tegen den herfst zaaien we op-
nieuw; we weten dat een zomer met vorst afwisselt met een
zachten zomer, en dat het tegenwoordig de meeste zomers
niet vriest."
„Ik voor mij geloof, dat we vrijwel ieder jaar die harde
nachtvorsten zullen houden, zoolang er in het Sompio-
moeras kikkers leven en braambessen groeien," meende
Aapo. „Daarom moeten we het moeras droogleggen,
wanneer we onze akkers voor bevriezen bewaren willen.
Laten we er greppels dwars doorheen graven en het water
Zoodoende afvoeren, dan vangen we twee vliegen in één
klap. We raken den vorst kwijt en we krijgen een nieuwe
weide."
„Me dunkt, dat we het daar wel allen mee eens sijn,"
viel Tuomas hem bij. „Dat moeten we doen, wanneer
we hier in de wildernis een hoeve willen stichten."
355

Met spaden en bijlen gewapend begaven ze zich op een
dag naar het moeras. Eerst groeven ze een breede, diepe
afwateringssloot, waarop ze aan weerszijden minder breede
slooten lieten uitkomen. Hooge wallen van mos en aarde
verhieven zich aan weerskanten. Daar groeiden lage, scheeve
berken, die ze omhakten en op hoopen stapelden om ze
den volgenden zomer te verbranden. Een nieuwe weide
werd aan de gronden van den Impivaara toegevoegd. Zoo
zwoegden ze menigen langen dag van den vroegen ochtend
tot den laten avond. Op het laatst was het grootste gedeelte
van het Sompio-moeras van slooten doorsneden, en de
grond werd met den dag droger. — Nu was de zaaitijd we-
derom aangebroken. Tuomas zaaide de rogge op den akker
uit, waarna al spoedig een lichtgroen waas den vruchtbaren
bodem overtoog. — Den winter brachten ze op dezelfde
wijze door als het vorige jaar en ten laatste hadden ze
den beknopten catechismus in hun hoofd. Maar Eero,
Lauri en Aapo stelden zich daarmee niet tevreden; zij bleven
verder studeeren tot ze den heelen catechismus hadden
doorgewerkt. Met rommelende maag zaten ze menigen
dag voor hun boeken, de jacht had dien herfst weinig op-
geleverd. Wel trokken ze ook nu op hun ski's het bosch
door, doch de vangst was gering.
Eindelijk brak de zomer aan, de landen werden groen,
en hoog en dicht groeide de rojgge op de akkers van Impi-
vaara. Doch nog eenmaal draaide de wind naar het Noorden
om den heelen langen zomerdag met de kracht van den
storm te woeden en zich eerst tegen den avond te leggen.
De nacht was stil en ijzig koud als het graf. Den ochtend
daarop waren de broeders vroeg op de been en staarden
met ontzetting naar de verwoesting. Wit en dor stond het
graan op het land. Ze overlegden wat hun thans te doen
stond en welken weg ze moesten inslaan. Het beste leek het
hun, het moeras geheel droog te maken, ze wisten dat van
daaruit de vorst hun akkers verwoestte. Den ganschen zomer
werkten ze zweetend in den drassigen bodem, dikwijls
door den honger gekweld, de arbeid viel hunzwaar. Wanneer
de zon onderging, keerden ze vermoeid naar huis terug,
met om hun mond een verbeten trek van wanhoop. Doch
toen de herfst kwam, lag het moeras over zijn heele uit-
256

gestrektheid droog, van het eene einde tot het andere,
herschapen in een grasvlakte* Dit was het nieuwe, prachtige
land der broeders, de groote Sompio-weide.
Weer werd het zaad op dèn akker uitgeworpen, nieuwe
akkers werden voor het voorjaar in gereedheid gebracht. De
koude voorzomer echter had het wild sterk doen afnemen
en de broeders hadden nu minder tijd dan ooit om hun
wintervoorraad bijeen te brengen. Dus plaagde de honger
hen dien winter zwaar, hoog lag de sneeuw en de koude was
bijtend fel. De houten wanden knapten, steenen en bergen
scheurden, kleine vogels vielen dood als sneeuwvlokken ter
aarde. Wie buiten was, merkte op hoe zijn spuwsel op weg
naar den grond bevroor en als een hard klompje wegrolde
in het sledespoor. — Op zulk een dag, toen de hemel bleek
en klaar stond en de noordenwind gierend over de vlakte
joeg, zaten de broeders zweetend bij het warme houtvuur
en overlegden, hoe ze hun knorrende magen tevreden
zouden stellen.
„Het gaat zoo niet langer," klaagde Juhani. „Het is al
tweemaal vier en twintig uur geleden, dat ik voor het laatst
wat te eten heb gehad, en wat was het dan nog? Verdomme!
Twee droge, magere eekhoornboutjes. Wat zei je, Tuo-
mas?"
„Trek je riem wat vaster aan."
„M'n middel is zoo smal als van een jonge juffrouw, ik
ben mager als een Moor, maar op den duur word je daar
niet beter van, nee, dat deugt niet! Spoedig zullen we
onze toevlucht moeten nemen tot het laatste redmiddel.
M'n hart krimpt ineen van ellende, broeder, m'n ziel
verzinkt in het zwarte duister."
„Blijft er ons een anderen uitweg over dan den landweg?"
vroeg Simeon. „De lange en karige akker van den bede-
laar?"
„Dat moet voor ons het laatste, het allerlaatste zijn," be-
sliste Juhani. „Hoor, hoe mijn ademhaling hijgend gaat.
Weet jij er niets op, Aapo?"
„Wat kan men maken uit niets?"
„Uit niets werden hemel en aarde geschapen. Waarom
dan niet een koek van roggemeel?"
17-13349 257

„Ja, als wij almachtige goden waren 1"
„Als we slechts hun loopjongens waren, dan zouden we
thans op de gouden jachtvelden ronddraven en manna
eten, louter manna, en honing er bij drinken als water van
een klaterende beek. Als heeren zouden we leven, en we
zouden minachtend voor ons uit spuwen wanneer we van
eenige ellendige, aardsche bedelaars hoorden, hoe zeven
miserabele broeders beneden aan den rand van het drassige
Sompio-moeras als wolven honger leden in hun zwart be-
rookte huis, waar ze gelijk vleermuizen in een hollen boom
op elkaar hokten."
„Wat kraam jij toch voor een onzin uit!" kwam Eero.
„Laten we naar het Kuokkala-moeras gaan en dat grondig
heelemaal afzoeken, we zijn het in den herfst wel wat
heel vluchtig doorgetrokken."
„Och wat, de beren, die daar vroeger leefden, zijn al lang
naar de hel verhuisd."
„Dwaasheid, stil bij de pakken neer te zitttti wanneer
we ons misschien een malschen bout kunnen verschaffen.
Wel heb ik niet véél hoop, maar we kunnen het toch altijd
probeeren. We gaan naar het moeras, en vinden we al geen
beer, dan vinden we misschien een ander stuk wild. En als
ons ook dat niet lukt, dan zijn we in ieder geval dicht bij de
Kuokkala-hoeve, waar we toch altijd dzn man een brood
kunnen leenen. En misschien wat boonen en erwten. Wan-
neer er ons geen enkele andere uitweg overblijft, moeten
we ons tot de menschen wenden. We leenen, en betalen
Zoodra we daartoe in staat zijn."
Zoo sprak Eer o. De anderen zagen al spoedig in, dat
het het beste was, zijn raad op te volgen. Vergezeld van
de honden, begaven ze zich met de buks over den schouder
op ski's naar Kuokkala. Licht gleden de ski's over de hard
bevroren sneeuw, maar de broeders kwamen minder vlug
vooruit dan gewoonlijk en haalden moeizaam adem. Ze
waren niet langer zoo lenig en veerkrachtig. Eindelijk waren
ze er, en thans begonnen ze het moeras in alle richtingen af
te zoeken naar beren, maar vergeefs. Het werd avond,
ze hadden de hoop reeds opgegeven, doch besloten op raad
van Eero nogmaals een gedeelte van het bosch, dat rondom
358

een rots aan den rand van het moeras lag, af te speuren.
Kort daarna hoorden ze een woedend geblaf. Uit het lage
hotxt stortte een beer naar voren met zoo'n vaart, dat de
sneeuw rondom hem opstoof. Bladend en sissend holde
hij eerst naar rechts, dan naar links; in wijde bochten
zetten de broeders hem op hun ski's achterna, terwijl de
bittere koude het schelle blaffen der honden veelvoudig
weerkaatste. Daar klonk een schot uit Tuomas* buks, de
beer sloeg tegen den grond en verfde de sneeuw rood
met zijn bloed. De honden wierpen zich op het dier. Tuomas
kwam dichterbij met zijn speer en bijna zonder tegenstand
te "bieden aanvaardde de beer den dood uit zijn hand.
Diep zuchtend zakte hij ineen. Nauwelijks hadden de
mannen zich rondom den buit verzameld, of er klonk
opnieuw gerucht uit het bosch. Daar kwamen twee jonge
beren uit hun hol. Enkele schreden van de plek, waar de
oude beer lag, raakten de jonge dieren slaags met de hon-
den.- Het werd een hevig en bloedig gevecht, dat voort-
duurde tot de mannen de honden met hun speren te hulp
kwamen. Thans was de strijd spoedig beslist.
Intusschen was de avond gevallen. De rijke buit werd
naar den voet van een met mos begroeide rots gedragen,
waar de broeders vuur maakten. Aan de windzijde sloegen
ze op de dennennaalden hun kamp op en bouwden er
een. scherm van takken en dunne stammen, waardoor het
vuur, tegen den wind beschut, gelijkmatig en rustig
brandde* Nu gingen ze er toe over, een heerlijk avondmaal
te bereiden. Ze vilden de berin en sneden malsche schijven
vleesch uit, die ze boven het vuur braadden, waarna ze
met stralende gezichten de leege magen vulden. Ook Killi
en Kiiski kregen hun deel. Nadat ze zich te goed hadden
gedaan, vielen ze dra in een diepen slaap. Ook de honden
rustten vdt van de vermoeienissen van den dag. Daar lagen
ze, met den kop op de voorpooten, af en toe openden ze
een oog en gluurden naar den bloedigen buit. Zoo rustten
allen bij het vlammende houtvuur onder den van sterren
fonkelenden hemel. De koude deed de droge dennen
knappen, zwart stond het bosch rondom en kreunde en
Zuchtte in den wind. Toen de morgen daagde, trokken
de broeders op hun ski's, zwaar beladen met buit, huiswaarts.
259

Het voorjaar kwam dit keer vroeg. IJverig vischten de
Jukola-zonen in het heldere meer van Ilvesjarvi en ver-
schalkten menigen baars en goudglanzende forel. Ver-
scheidene stille zomerochtenden zaten ze aan den oever
van het meer onder den geurenden vogelkers en haalden
de bewoners van Ahtola uit hun element. Snaterend vlogen
de eenden over den blanken waterspiegel, en vele vielen
door het moordend lood. Schoon was de lente op den
Ilvesjarvi, en schoon was zij op de akkers en weiden.
Kostelijk graan rijpte in warmen zonneschijn overdag en
gedurende de milde nachten. De koude noordenwind deed
zich ook dien zomer gevoelen, gevolgd door donkeren en
ijzigen nacht. Maar de vorst lag diep begraven in het
Sompio-moeras; wel spitste hij de ooren, doch hij was te
krachteloos om zich op het groene gras te wreken. Nu groei-
de het koren op de akkers en het gras op de weiden den
heelen lieven zomer lang, terwijl van tijd tot tijd een malsche
regen den bodem drenkte. Bij prachtig weer werd Bet gras
gemaaid en de rijpe rogge gesneden. Hoog als torens stonden
de hooioppers op de Luhtaniitty en Sompio, vol waren de
graanschuren bij het woonhuis. Die zomer gaf den rijksten
oogst, en altijd dachten de broeders daaraan met vreugde
en spraken van „den gouden zomer."
Maar toen het koren geborgen was en het zaad opnieuw
uitgezaaid, ondernamen de broeders een reis, welke ze
langen tijd hadden voorbereid. Ze gingen naar den prost
om zich door hem te laten overhooren. Hij ontving hen
vaderlijk welwillend en alras bemerkte hij tot zijn groote
vreugde, dat de broeders de leeskunst werkelijk meester
waren; ja, enkelen hunner hadden het er zelfs zeer ver
in gebracht. Van Lauri zeide hij, dat die het beste kon
lezen van allen in de parochie Toukola. Verder bleek het
hem, dat hun opvatting van de geloofsbelijdenis over het
algemeen helder en goed was. Daarom hadden ze ook,
toen ze een week later op een Zondagavond terugkeerden
van het Avondmaal, ieder een eigen exemplaar van het
Nieuwe Testament in de hand, —een geschenk van den
prost als belooning voor hun vlijt en volharding. Tevreden
doch ernstig gestemd betraden ze hun huis, waar Tammisto-
Kyösti gedurende die week op het vee gepast had en den
260

grond had aangeveegd en met berkenloof bestrooid. Nadat
ze gegeten hadden en Kyösti vertrokken was, zetten ze zich
om de tafel en begonnen den bijbel te bestudeeren. Diepe
stilte heerschte in het vertrek.
Zoo verliep deze heerlijke zomer, de herfst brak aan,
frisch 'en koel, gevolgd door den winter en door weer
een voorspoedigen zomer. De volgende jaren brachten voor-
spoed en geluk op den Impivaara. Vlijt en arbeidzaamheid
zijn de bron van alle geluk, en de broeders werkten hard.
Al grooter werden de akkers, de schuren stonden tot den
nok gevuld, in den stal hinnikten de paarden en glanzend
vee bevolkte den veestal.
De oude eenoogige Valko leefde nog steeds, maar aan
weerszijden van hem stond thans een sterk en goed gebouwd
veulen* Het eene hadden ze gekocht van Tammisto, het
andere van den ouden boer op Kuokkala. Met krachtige
kiezen maalden de jonge dieren het versche gras dat het
knisterde, en in kinderlijken overmoed plaagden ze soms
den ouden baas in hun midden. Doch humeurig, met han-
gende ooren stond Valko tusschen hen, langzaam en met
moeite zijn haver kauwend, Tien koeien bevolkten den
veestal. Wanneer men de deur opende, zagen acht koeien
je trouwhartig met onschuldige oogen aan, terwijl twee
stieren hun plaats een weinig opzij hadden. De oudste
hunner zal het volgend jaar zijn mannelijkheid moeten
missen en het lot van den trekos deelachtig worden, de
andere mag vrij blijven rondloopen. Zoo was het in de
stallen op den Impivaara, waar Simeons handen het vlijtigst
van alle arbeidden.
Spoedig na elkaar verrezen rondom het erf op den Impi-
vaara de bijgebouwen, die tot een groote hoeve behooren,
daaronder ook een prachtig badhuis. De steenen oven in
den hoek en de houten badstellage verdwenen uit het
woonhuis, waar ze nu een schoorsteen bouwden als op andere
boerderijen. In het voorste gedeelte van het woonvertrek,
waar de grond vroeger onbedekt was, legden de broeders
een vloer van gekloofde dennenstammen. Verder hakten ze
in de muren drie groote ramen uit, ter vervanging van de
oude lichtspleten. Wanneer je daardoor uitkeek naar het
Zuiden, zag je akkers en daar beneden de Luhtaniitty-weide
261

en verder weg een nog grootere weide, het voormalige
Sompio-moeras. Het pad naar de kerk en naar het oude Ju-
kola liep dwars door de akkers en weiden en verder door
het dichte dennenwoud, en vandaar langs den bergrug op-
waarts naar den top van den Teerimaki, die in blauwige
nevelen gehuld, sprookjesachtig schoon zich verhief* Naar
het Westen zag je achter de akkers met mos begroeide rotsen,
met hier en daar een lagen, maar levenskrachtigen den, in
welks wiegende kroon de zon op menigen zomeravond haar
gouden tintelend spel speelde. Maar door het noordelijke
raam had men een somber uitzicht op den steilen bergwand
van den Impivaara. Opende je daarentegen de zware deur,
en keek je naar het Oosten en Noord-Oosten, dan zag je
een steenigen lap gronds, bezaaid met boomstompen en vlak
daaraan grenzend een moeras met een ruischend dennen-
woud, uit welks schoot de zomerzon opsteeg naar den
hemel. Zoo was de omgeving van den Impivaara, waar een
flinke, groote boerderij bezig was te verrijzen. Al gauw
verspreidde in de parochie zich het gerucht over de ver-
andering, die met de broeders zoowel als met de Impivaara-
vlakte plaatsgevonden had. In het eerst wilden de menschen
het nauwelijks gelooven, maar het gerucht was hardnekkig
en deed de broeders spoedig in aanzien stijgen. Zelf gingen
Ze zelden van huis. De oude Jukola-hoeve hadden ze niet
terug willen zien vóór den dag, waarop deze weder hun
eigendom zou zijn. Die gelofte hadden ze voor zichzelf
afgelegd en steeds meden ze angstvallig den dierbaren
grond.
Eindelijk brak de Zomer aan van het tiende jaar, dat Jukola
in vreemde handen was; dien herfst dus hadden de broeders
het recht, in de ouderlijke woning terug te keeren. Het was
Juni, een mooie, warme Zondag; heldere zonneschijn
stroomde naar binnen door de open deur van de Impivaara-
hoeve en wierp een gouden schijnsel over den met berkenloof
bestrooiden vloer. Zwijgend zaten Tuomas en Simeon
bij de tafel in het Nieuwe Testament te lezen. Juhani, Timo
en Eero liepen over de akkers en zagen vol blijdschap het
werk van den goeden zomer. Lauri doorkruiste eenzaam
het bosch en Aapo bracht Tammisto-Kyösti een bezoek.
Blauw en hoog welfde de hemel zich boven het land, een
262

zwakke westenwind ruischte door de takken, de berken
prijkten in glinsterenden sluier van jong, teer-groen blad,
de vogelbes droeg een verblindend wit, schuimig bruidskleed
en verspreidde in verren omtrek een zoeten, zwaren geur.
Luchtig golfde het koren op de akkers, de aren glansden in
de middagzon. Eindelijk keerden de broeders terug van hun
wandeling. Aapo kwam thuis van zijn bezoek aan Tammisto
en Lauri uit het bosch. Heimelijk glimlachend naderden
Ze hun gezellige woning, die hen met vreugde scheen te ver-
welkomen; op het zon-droge dak trilde de warmte als een
doorzichtig zilveren weefsel. Met blijde harten en vroolijke
gezichten traden ze binnen in het ruime, vriendelijke ver-
trek.
Toen ze gegeten hadden namen allen plaats, sommigen
met een boek, anderen zich overgevend aan hun gedachten.
Aapo zat met zijn pijp bij het westelijk raam, en het had
er allen schijn van, dat hij zich bezig hield met een gewichtige
kwestie. Ten laatste begon hij:
«Ik heb op Tammisto den leerlooier gesproken en we hebben
Zoo es over een en ander gepraat. Hij heeft een plaats als
molenaar gekregen en hij is bereid Jukola reeds begin
September aan ons af te staan. Ik heb hem alle hoop ge-
geven, dat het in orde komen zou."
„Hoe gauwer hij vertrekt, hoe beter," viel Tuomas uit.
„Jukola is er onder hem niet op vooruitgegaan, eerder het
omgekeerde en hij heeft nooit de huur betaald, nog niet
één korrel graan."
„De wet zou hem wel tot schadevergoeding veroordeelen,
maar waar moet hij het vandaan halen? Pluk jij maar es
veeren van een kikker 1
„Nee, hij zal nooit aan zijn verplichtingen kunnen voldoen."
„Misschien zou hij op den duur zijn schuld aan ons kunnen
vereffenen door voor ons te werken, maar hij heeft een
ziekelijke vrouw en een heelen troep kinders."
„Laat den stumper loopen," meende Juhani. „We moesten
het hem maar kwijtschelden. Het ongeluk heeft hem ge-
durende deze tien jaren zwaar bezocht, dat valt niet te
ontkennen. Maar al had hij nog zoo geboft en al was hij
nog zoozeer een lieveling der goden geweest, dan nog was
263

hij niet de man om een boerderij te drijven. Daarvoor
moet je een sterke, krachtige kerel zijn, en hij heeft niet
meer fut in zich dan een ouwe want. Laat hem in vrede z'n
geluk beproeven op den molen, maar laten wij den menschen
toonen, hoe je van Jukola de mooiste hoeve uit de heele
parochie maakt!"
„Het geeft je een heerlijk gevoel, een welverzorgde hoeve
te bezitten, met vruchtbare akkers en malsche weiden en
dat alles het werk van je eigen handen! — Drie van ons
moeten hier blijven om voor de akkers en het vee te zorgen,
de anderen moeten den grond van Jukola omploegen en in
orde maken; maar wanneer er meer en zwaarder werk is,
dan doen we het allen gezamenlijk, hier zoowel als op Ju-
kola. Dan hebben we binnenkort twee welvarende, prachtige
boerderijen en verder hebben we nog de twee hofsteden,
die nu verhuurd zijn. Laten We hopen, dat alles zal gaan
zooals wij het wenschen. En daaraan behoeven we niet te
twijfelen, wanneer we het verstand tot onze leidster nemen
op ons levenspad."
„Zeker, Aapo, dat is zoo. Maar het hangt ook veel af van
de vrouw en van de wijze, waarop zij de huishouding voert,
of het zwoegen van den man in regen en zon rijkdom zal
brengen dan wel armoede."
„Luister naar de woorden van Timo. Hij spreekt als iemand
van ervaring. Ja, het is zooals je zegt. De vrouw brengt het
gezin tot eer en welvaart, of zij sleurt het door den modder.
Nu spreek ik niet van het geval, dat een zuiplap van een man
in een oogenblik tijds het spaargeld van jaren verdoet. Daar
helpt geen rijkdom aan, noch zuinigheid, zelfs al is de vrouw
vlug als een hermelijn of leelijk als een oud bedelwijf. Nee,
ik denk nu aan een normaal boerenbedrijf met een gewonen
slungel van een boer. Kijk, als dan de huisvrouw werkzaam
is en zuinig, dan loopt het wel los; maar in een huis, waar
de vrouw den boel verwaarloost en het geld over den balk
gooit, daar gaat alles onherroepelijk kapot, ook al zou de
man er tegen vechten met de kracht van tien vuisten. Wel
kan het es gebeuren dat de boer, als hij in het dorp komt,
te veel drinkt en in een vechtpartij verwikkeld raakt, en
daarvoor bestraft de wet hem dan ook. Maar dat soort schip-
breuken moet men als kleine aderlatingen beschouwen.
264

Jwflaar een vrouw, die haar huishouden verwaarloost, is als.
een lintwurm, als kanker, die alle krachten wegvreet, het-
geen uiteindelijk tot algeheel verval voert. Ik herinner
me een geschiedenis, die ik van grootvader hoorde, van onzen
altijd verstandigen, voorzichtigen en vooruitzienden groot-
vader» Er waren twee broers, beide flinke, brave kerels. Zij
hadden gelijkwaardige hofsteden en beide waren ze getrouwd
en hadden ze kinderen. De een was een welgesteld man,
wiens rijkdom steeds toenam, de ander werd met den dag
armer, tot verwondering van ieder, die er de reden niet
van wist. Op een Zaterdagavond ging grootvader met de
een of andere boodschap naar zijn beide zoons. Eerst ging
hij naar den rijken boer, waar de vrouw juist boter gekarnd
had en den kinderen hun boterham gaf. Vandaar trok hij
naar den armen* En zie, diens vrouw smeerde de boter-
hammen minstens dubbel zoo dik. Nu begreep de oude hoe
het kwam, dat het den een voor den wind ging, terwijl de
ander steeds armer werd. Niet alleen dat de vrouw van den
laatste het broed tweemaal zoo royaal smeerde, het was
met alles zoo. Zij had een dubbel zoo groote hoeve noodig
om Hetzelfde te bereiken als haar schoonzuster. Dit zeide
grootvader, die alom bekend was om zijn wijsheid."
„Hij zal wel gelijk gehad hebben," meende Juhani. „Een
slechte, slordige huisvrouw is als de ratten, die alles opvreten
en vernielen, ze is als een oude kous vol gaten, die in de
modder ligt."
„Laat dan het huwelijk voor ons de allerbelangrijkste schrede
op den levensweg zijn, hetgeen trouwens voor de hand ligt,"
zeide Aapo. „Een slechte vrouw is het ongeluk van den
man, maar een goede en beminde vrouw is zijn geluk, zijn
beste kameraad; zij is zijn eer, zij maakt zijn huis tot een
tuin der vreugde en een oord van vrede. Voor zulk een vrouw-
moet hij dezelfde zorg hebben als voor zijn eigen oogen, zij
is de grootste schat zijner ziel. Ik geloof ook, dat er minder
slechte huwelijken zouden zijn, wanneer de man trachten
wilde, de fouten van zijn jonge vrouw te verbeteren door
vriendelijke woorden en door geduld, in plaats van haar
standjes te geven en haar telkens de buurvrouwen als voor-
beeld te stellen. — Of zijn eigen moeder, die m het graf
rust. Ja, broeders, misschien hebben wij allen spoedig
265

een klein, lief vrouwtje naast ons, en kruipen er een troepje
kinders om onze voeten; daarom is het maar niet 200 een
opwelling, dat ik jullie dit alles gezegd heb, maar hoop ik,
dat mijn woorden jullie tot diep in het hart mogen drin-
gen."
„Goed gezegd, Aapo," prees Juhani. ,Je hebt ons al menigen
goeden raad gegeven. Met het hart en de tong van een
vader heb je ons geleid in den nacht van de wildernis» Broe-
ders, laten we Aapo danken, hij heeft een groot werk aan
ons verricht."
„Nee nee, doe dat niet! Wat is dat voor onzin? Ja, nu staan
wij hier, met vereende krachten hebben we gestreden en
gewerkt, om uit het doornige struikgewas van het ongeluk
te komen op effen, vrijen bodem. — Maar zie, het is mooi
weer en stil, aanstonds gaat de zon onder en in den Ilvesjarvi
schiet de paling pijlsnel door het water. Laten we onze
fuiken uitzetten, dan hebben we morgen een rijkelijk
ontbijt."
Ze gingen naar den Ilvesjarvi om de blank-glanzende
paling te vangen, die juist nu in glinsterend spel langs den
oever zwermde. Simeon en Timo bleven thuis om het vee
te verzorgen, dat loeiend, met klingelende bellen, van de
weide terugkeerde.
De anderen roeiden voort over den blanken spiegel van den
Ilvesjarvi. Ze zetten hun fuiken uit in de klare diepte van
het meer, langs het bochtige strand, terwijl het avondrood
in het Westen als een purperen gloed in de kruinen der
dennen rustte.
266

DERTIENDE HOOFDSTUK
Het is een bleeke, stille Septemberdag» Zeven mannen
trekken over den landweg door de Luhtaniitty- en Sonapio-
weiden naar het dorp» De broeders hebben nu het besltiit
gevat» het beheer over Jukola opnieuw in eigen handen
te nemen» In negen jaar hadden ze de ouderlijke hoeve
niet teruggezien» Al verder en verder verwijderden ze z;ich.
van den Impivaara, waar Tammisto-Kyösti in hun afwezig-
heid voor het vee zorgt» Voorop loopt Juhani, na tiem
komen zijde aan zijde Tuomas en Aapo, Metfrisschen moed
gaan zij verder» op hun gelaat ligt een trek van rustige
vreugde» Achter hen aan komt een hoog beladen wagen»
door twee jonge paarden voortgetrokken; Lauri, gebeten
op een klein vaatje eigen gebrouwen bier» dat bestemd is
voor het welkomstfeest op Jukola» houdt de leidsels in de
handen* Dan volgen Simeon en Timo» die ieder een loeiende
koe voor zich uit drijven» Eero sluit als laatste de rij» met
aan een touw een jongen stier» die voor de uitbreiding van
den veestapel op Jukola moet Zorgen. Van tijd tot tijd ernstig
en nadrukkelijk brullend» volgt hij graag de koeien» KLilli
en Kiiski, grijs van ouderdom» loopen vroolijk blaffend tiu
voor» dan achteraan. Zij waren de eenige huisdieren, die
op Jukola geboren werden en nu terugkeeren» Valko was
dood; vredig rust hij in zijn diepe graf achter de omheining
van de Luhtaniitty-weide. Dood en begraven was ook
Juhani's lieveling, de oude kat. Een nieuwe haan verkondigde
met schel en hoog gekraai op Impivaara het aanbreken van
den dag, en op den oven lag een nieuwe poes met knippe-
rende oogen te spinnen. Met een flink gangetje trokken de
jonge paarden den wagen naar Jukola.
Zoo togen zij verder over de open weide en door de dichte
bosschen» Het weer was helder en stil. mild straalde de fz;on
aan den lachenden, blauwen hemel. Zij gingen over de akkers
van Seunala-Jaakko, daarna volgden ze het kerkpad naar
Viertola, dat ze spoedig achter zich lieten liggen. Vejrder
gingen ze» heuvel op en heuvel af, dwars door het dennen-
woud over zandigen bodem. Ten laatste stonden ze op den
367

Teerimaki-rug, vanwaar de weg langzaam naar beneden
voert. Boven op den top van den Teerimaki hielden de
broeders een tijdlang stil om de dieren te laten rusten.
Van hier hadden ze een heerlijk mooi, wijd uitzicht. Zij
wendden den blik naar het Zuidwesten, waar ze in de
verte hun ouderlijk huis zagen liggen; hun oogen vulden
Zich met tranen en ze speurden een wonderlijk zuigend
gevoel in de borst. Als een liefelijk sprookje uit hun kinder-
jaren vertoonde het oude Jukola zich aan hun verlangende
oogen. Daarna keerden ze zich naar het Noordwesten;
ver, tegen de helling van den steilen berg, lachte het nieuwe
Impivaara hen toe, tusschen de groenende akkers. Ook naar
het Noorden en Zuidwesten gingen hun blikken, hun oogen
straalden met wonderlijken glans.
„We schreien, maar we schreien van vreugde," zei Juhani.
„Laten we daarom drinken en vroolijk zijn."
„Ik dank God, dat wij hier thans staan als blijde kinderen
van het geluk," sprak Aapo. „Het is onze redding geweest,
dat we bijtijds inzagen, waar voor ons de vrede te vinden
was, vóór het sombere oordeel over ons werd geveld. Dat,
en Gods al-besturende hand, heeft ons levenspad verheven
tot een schoonen weg, op welks hoogste hoogte wij nu staan
als zegevierende helden. Tien gouden jaren zijn voorbijge-
gaan sedert wij vluchtten naar het donkere bosch, met
woede en haat in het hart. Maar ik geloof, dat wij nu als
diep rampzalige schepselen zouden rondloopen, wanneer
we gebleven waren in de door vervolging en boosheid
verbitterde oude omgeving. Hier staan we en zien verzoe-
ningsgezind naar Toukola en in den rug hebben wij een
goeden en vasten steun. Ja, daar ligt het oude, dierbare
Jukola, daar ligt Toukola met zijn toren, en ginds achter
ons de heerlijke Impivaara-hoeve. Duidelijk staat mij onze
levensweg gedurende de tien laatste jaren voor oogen. Aldus
spiegelt hij zich voor mijn geest af: Eerst deden wij, —zij
het dan ook onhandig — een poging, toe te treden tot de
christelijke gemeenschap; wij ondernamen een mislukten
tocht naar dat hooge kerkgebouw aan den einder. Het was
een reis vol ergernissen, maar daaruit kwam de machtige
drijfkracht voort, die ons met geweld de diepe wouden in
268

joeg. Wij trokken naar de grauwe bergen en bouwden er
ons een solide huis. Het begeerige, alles verwoestende vuur
brandde het huis af tot den grond, en toen vluchtten wij,
broeders, rennend als jonge wolven, naar Jukola. Het was
een spel op leven en dood —een spel, dat ons slecht beviel.
We keerden spoedig terug naar het bosch, en bouwden ons
een nieuw huis, beter en grooter dan het eerste.
Nu konden we ons weer aan onze lievelingsbezigheid
wijden; blaffend holden de honden voor ons uit, de buksen
knalden, het bloed van de dieren der wildernis vloeide in
stroomen. Toen voerde het noodlot ons naar den ongeluk-
zaligen steen op den Hiidenkivi om ons de meest gruwzame
beproeving op te leggen. Als ik me niet vergis ligt de Hiiden-
kivi daarginds, waar de nevelen op de toppen der verweerde
dennen rusten. Daar ligt de steen, waarop wij uren van
wanhoop doorbrachten, maar die wij ook onzen gelukssteen
kunnen noemen. Laten wij bedenken, dat vanaf dat o ogen-
blik een nieuwe tijd voor ons aanbreekt, een tijd van vreugde
en geluk, die ons tot hier voert, op den top van den Teeri-
maki. Wat daar op den steen is voorgevallen, heeft de stoot
gegeven aan onze nieuw ontgonnen akkers, die ons zoo-
veel voorspoed en rijkdom hebben gebracht en die zulk
een prachtigen oogst opleveren. Doch uit die welvaart
kwam ook, helaas, ons drankmisbruik voort, waaraan ik
met groote spijt terugdenk. De verstandsverbijstering
van den roes riep alle duivelen van de hel op, als waarschu-
wing voor ons, een anderen, beteren weg in te slaan. Van
twee kanten werden we gewaarschuwd; door Simeons
merkwaardige openbaring en door Lauri's droom. Het
was ons geluk, dat we luisterden naar deze stemmen uit een
andere wereld. Als mannen namen we het besluit, niet meer
te drinken; en ik hoop, dat wij ons ook in de toekomst daar-
aan gullen houden.
Nog een ander, ijselijk ongeluk trof ons: als gevolg van den
brandewijn en van onze eigen slechte, vechtlustige inborst,
van den haat, dien wij ongehinderd in ons lieten voort-
woekeren. We beleefden den heeten, bloedigen dag op het
erf van Tammisto, toen we onder afgrijselijk gehuil onze
knotsen zwaaiden. Zoo werden wij genezen van den
drank. Juist vanaf dien dag begint ons geluk. Aan de
269

poort der zwarte verdoemenis opende de goede God een
wereld van licht voor ons, en dat deed Hij door den braven
commissaris* En wij, wat deden wij? Wij verloochenden onze
natuur en bewandelden als mannen den weg van den
arbeid en van het verstand. Wel troffen ons vele tegenslagen,
maar wij wisten alle hindernissen te overwinnen en drongen
vastbesloten voorwaarts, en hier staan wij thans 1
Geprezen zij God, die onze schreden bestuurde! Ge-
prezen zij onze moeder, die ons in onze jeugd over God
sprak en over Zijn wil en wet. Uit de herinnering aan
haar is iets in onze harten ontwaakt, dat ons een waarschu-
wing in de ooren fluisterde tijdens de wildste stormen; het
scheepje van ons leven ging niet als een wrak in de diepte
verloren."
„Ach, zoo zij nog slechts leefde, onze moeder!" zuchtte
Juhani. „Zij zou ons tegemoet ijlen tot aan den heuvel
van Ojaniitty, als zij ons, haar zonen, zag aankomen.
Maar zij zit in de hemelsche zalen en wacht daar op haar
kinderen. Wij komen, moeder, wij komen! Wij komen, met
Gods hulp, bij U, eenmaal als de tijd daar is. Broeders, laat
ons nu verder gaan."
„Jongens, jongens, ik ruik den grond," juichte Juhani, „en
de geur lijkt mij heerlijker dan die van het stroo in den
stal van Bethlehem. Broeders, geboren uit den schoot
derzelfde moeder, luistert naar een woord, dat mij uit het
hart welt: laten we iedereen, die we tegenkomen, man of
vrouw, vragen ons te vergezellen en met ons het welkomst-
feest op Jukola te vieren."
„Dat kunnen we doen," stemde Aapo in.
„Ja, dat is goed," vond ook Tuomas.
„We vragen allen, van den commissaris tot den armsten
bedelaar toe," lachte Timo.
„Van den volksvertegenwoordiger tot den armsten bedelaar
in Toukola," vulde Juhani aan. „Het moet een vroolijk,
een prachtig feest worden!"
„Ja, een vroolijk, prachtig feest! Laten we dansen met de
meisjes van Toukola, dat de vloeren van Jukola dreunen en
de plaggen van het dak trillen! Wel is Aapo de eenigste
van ons, die de quadrille kan dansen, wij kennen alleen maar
270

de polka! Ja, maar waar halen we een speelman vandaan,
en een vrouw, die koffie kan koken?"
„O, dat zal wel terecht komen» We hebben er ons in moei-
lijker gevallen doorheen weten te slaan, tralala-tralalala!
Sedert de bruiloft van Karja-Matti heb ik geen koffie
meer geproefd, maar vandaag moet het zijn, ter eere van
den dag dat zeven kranige jongens broederschap met
elkander drinken» En als de eersten, altijd de eersten, gaan
wij hier voorop: ik zelf, Aapo en Tuomas, het bataljon van
de lijfwacht van Impivaara. Sterke mannen, dat zijn we
allen. Zelfs Eero behoort niet langer tot de kleinsten van
Finland, lang niet» Doch hij groeide langzaam, verduiveld
langzaam, en traag nam hij toe in gewicht. Hij is een flinke
kerel geworden, naar lichaam en ziel. Dat heeft de tijd in
het bosch gedaan, en wij, zijn broeders, hebben daarbij
geholpen. Een paar keer een flink pak slaag, en het jongetje
werd de beste, dien men zich wenschen kan. Niet soms?
Wat zeg jij er zelf van, daar achteraan?"
„Zeker, dat klopt wat mijn ,boddie' aangaat. Maar ik
vrees, dat er nog heel wat streken in mijn arme ziel zijn
achtergebleven, die zich als een erfenis van den ouden
Adam hebben weten te handhaven, al jouw moeite ten
spijt, Juhani, en die de heele wereld op den kop zetten. Ook
nu weer bakken ze me een poets, terwijl ik naar jullie kijk,
Zooals je daar voorop loopt: Stapt me daar Juhani naast
Aapo als een rondoogige fokhengst naast een oud, braaf
paard."
„Ja, Eero, m'n jongen, vandaag echter heerscht de geest
van de vreugde onder ons, vandaag juichen we. Daarom
trek ik me niets van je woorden aan. Ik zing alleen:
„Fralla-la, fralla-la!
Waarom ben ik zoo blij te moe?
Hoe komt het dat ik rust kan vinden?
Fralla-lalla, lalla, lalla,
Tralla, lalla, lal"
„Wie komt daar aan?"
„De ouwe zelf, als ik me niet vergis."
„Waarachtig, Aapo, je hebt gelijk, hij is ons welkom," zei
Tuomas.
371

„De koster! De koster in eigen persoon!"
„Precies, de koster, wees welkom!"
„Gods Zoon! Hij is nog dezelfde oude schelm, met den
knoestigen stok in de hand en de afgedankte pet van den
prost op z'n kop. De duivel hale me. Dezelfde oude schelm,
dezelfde oude schelm als vroeger!" lachte Juhani.
„Onze schoolmeester!" spotte Timo.
„Hoe zou hij het maken? We konden het hem wel eens
vragen."
„We moeten hem respect en eerbied betoonen," waar-
schuwde Simeon.
„We zullen hem op ons f eest noodigen, zceals we afgesproken
hebben."
„Verdorie, Tuomas, dat doen we," stemde Juhani met
deze gedachte in.
„Maar ik zou hem wel es even aan vroeger willen her-
inneren, ik heb nog een appeltje met hem te schillen. Er
is nog iets, wat ik hem onder den neus wrijven wil, en dan
kan hij meegaan ais hij lust heeft. Hij is mijn onderwijzer
geweest. Best! Misschien kan ik hem nu leeren, misschien
kan ik hem een aardige vraag doen uit het Testament."
„Ik ben ook van plan hem iets te vragen," kwam Timo.
„Ik heb een heel geniepige vraag onder den wortel van
m'n verstandskies voor hem, en ik wil eens zien, hoe hij
zich daaruit redt. Ik ben niet kwaad op hem., m'n haar is
weer net zoo dik als vroeger. Maar ik wil toch eens zien hoe
hij den knoop ontwart, dien ik voor hem kncopen zal."
„Stil jongens," vermaande Aapo; „laten we hem met
achting tegemoet treden en hem toonen dat wij thans an-
deren zijn dan toen we van hier wegliepen. Laten we ons
als verstandige menschen gedragen!"
„Wel, ik wil me juist wat het verstand betreft van m'n
besten kant laten kijken," verzette Juhani zich. „Ik wil
hem enkele vragen uit den bijbel stellen, zoo maar, voor
de grap. Ik heb m'n Testament van de voorste tot de laatste
bladzijde gelezen, en begrepen ook, naar ik hoop. Maar
zeg jij me, Eero, wat zal ik hem in alle onschuld vragen?"
„Vraag hem hoe vijf mannen en twee visschers gevoed
werden door vijf duizend broeden."
„Hou je mond, dekselsche kwajongen! Jeu snaterend
27a

spooksel van Külmanoja. Ik zal je leeren. Een ding willen
uitleggen, waar zelfs de aartsbisschop geen raad mee weet.
Ik -weet trouwens zelf wel, wat ik hem zal vragen. Ha, daar
is hij."
„Ik waarschuw je/* kwam Tuomas. „Gedraag je behoor-
lijk."
„O, dat kan ik best."
„Hallo, hallo, jongens!" groette de koster.
„Goedendag!"
„Ik geloof, dat jullie aan het verhuizen zijn?"
,Ja, dat doen we," antwoordde Tuomas.
„Zoo zool Hm. Het begint te waaien, er komt meer wind
opzetten. Wat denk je, zouden we regen krijgen?"
„Dat kon best," meende Juhani.
„Het waait hard," vond de koster.
„Ja, het waait hard."
„Ja, dat doet het. Hm, Hm. Zoo zoo. Dus jullie keert
weer naar huis terug?"
„Ja, zoo langzamerhand, zoo langzamerhand, ja. En heeft
de voorzanger tegenwoordig nog leerlingen?"
„Nee, op 't o ogenblik niet."
„En staat er geen jongen in den hoek, met z'n kuif recht
overeind?"
„Hé, hé! Nee, m*n jongen, nee. Hm. Ja, zoo zoo, dus
jullie komt weer thuis. Nou, welkom dan op de vaderlijke
hoeve!"
„Dank U wel, meneer de voorzanger. Wij komen uit het
bosch, en zooals U ziet trekken onze paarden een zwaar
geladen wagen voort, welke vracht nog zwaarder is geworden
door zeven Nieuwe Testamenten, zeven prachtige, kostelijke
geschenken; en ik geloof dat de moeilijkste en diepzinnigste
plaatsen in de Schrift nog het meest wegen. Maar laten
we probeeren den last iets lichter te maken. Laten we
trachten, enkele knoopen te ontwarren* Kan de voor-
Zanger...."
„Juhani!" waarschuwde Tuomas.
„Kan de voorzanger mij antwoord geven op een vraag,
die vele hoofden aan het denken heeft gezet? Zeg me,
wat was de naam van de zonen van Zebedeüs?"
„Jij en ik aan den eenen kant, de waard Antti en Jussi
18-12349 ^73

aan den anderen, hoeveel zijn dat er? Die vraag deed een-
maal een man uit Loimijoki me, en dat vraag ik nu op mijn
beurt aan U."
„Hou je mond, Timo! Ja, meneer de voorganger, hoe
heetten de zonen van Zebedeüs? Dat is wat ik vraag, jon-
gens!"
„Jij en ik aan dén eenen kant, de waard Antti en Jussi
aan den anderen, hoeveel zijn dat er? Luister, ouwe, luister
jongens, hoeveel waren dat er?"
„Twee, m'n jongen, slechts twee. Hé hé."
„U bent er ook ingeloopen, U bent er ook ingeloopen. Dat
antwoord gaf ik den man uit Loimijoki ook, maar zoo was
het niet! Het waren er vier, geleerde heer."
„Jou verdomde Turk, kun je je bek niet houen tot je
oudste broer gezegd heeft, wat hij te zeggen heeft, voor
den duivel!"
„Om Gods wil, om Gods wil, sla me niet een tweeden
keer op m*n gezicht, jou bandiet! Ben ik een kalf of een
vaars voor je, een kalf of een vaars? Nee, dat ben ik niet,
dat ben ik niet, ik ben een driftig man, dat ben ik, wanneer
ik kwaad word."
„Hou je stil en luister naar wat ik zeg. Hoe heetten de
zonen van Zebedeüs?"
„Een doodeenvoudige vraag," meende de koster. „Maar
de vorige prost stelde mij eenmaal een andere vraag: Hoe
heette de vader van de zonen van Zebedeüs? En welk
antwoord, mijne vrienden, denk je dat ik hem gaf? Precies
het antwoord, dat op die vraag paste. Ja, mag ik jullie
die vraag misschien ook eens doen: Hoe heette de vader
van de zonen van Zebedeüs?
„Ja zoo, ja zoo, ja ja! Staat die naam ook in mijn Testa-
ment?" kwam Juhani.
„Vast en zeker staat die naam er in. Hij ligt al in je eigen
vraag opgesloten."
„Zoo ja, ja, hm! Zoo, staat die naam in mijn Testament?
Maar datzelfde had ik U ook willen vragen- Maar ik zei
het verkeerd; ik heb die vraag gehoord, maar ik heb niet
de moeite genomen te trachten ze met behulp van mijn
Testament op te lossen. Ik ben geen schriftgeleerde en geen
schoolmeester en ik behoor niet tot den geestelijken stand,
274

zooals bijvoorbeeld de koster doet. Hij behoort er wel toe,
maar als het laatste pluimpje van den staart, van denzelfden
staart waarover de oude Viskari zoo'n ruzie kreeg. Maar
ik wilde alleen maar zeggen, dat ik niet tot den geestelijken
stand behoor. Ik heb niet het recht in de kerk te kraaien
als een haan op den top van een berg bij het aanbreken
van den morgen, ik heb niet het recht kleine jongens aan
de haren te trekken. En wilt U uit mijn mond de waarheid
hooren, de waarheid —weet U, wat de oude Kork tegen den
tolbeambte in Tavastehus riep?"
„Nee, wat riep hij?"
„Loop naar den duivel, jou lammeling! —Hm. En wiens
vuist denkt U dat hier het hoogste reikt, hè? Kijk op
kerel! En zie, hoe in tien jaar de wereld verandert!"
„Juhani, Juhani," vermaande Aapo,
„Ziezoo, broer, nu wil ik ook eens iets zeggen, en houen
jullie je mond, denk er om," kwam Tuomas. „U moet
het ze maar vergeven, koster, ze weten niet beter. Trekt U
er zich niets van aan, maar gaat U met ons mee en neem
deel aan een klein welkomstfeest op Jukola, dit is een groote
dag voor ons."
„Ik dank je, maar ik heb geen tijd, je uitnoodiging aan te
nemen."
„Kom mee en sticht vrede tusschen ons en de Toukola-
jongens," vroeg Simeon. „Doe het, om 's hemels wil, doe
het!"
„We smeeken U, kom mee en sticht vrede," drong ook Aapo
aan. „Is dat niet Uw plicht als dienaar der kerk? Pas op,
dat God niet vertoornd wordt over U en ook niet onze
uitnemende prost, wanneer hij hoort dat ge niet als vrede-
stichter hebt willen optreden in zulk een gewichtige aan-
gelegenheid. Denk goed na!"
„Ik zal doen wat jullie me vraagt. Ik ga mee en ik zal
mijn best doen de snaren van het gevoel in de harten der
Toukola-jongens te doen trillen; met Gods hulp en met de
kracht van mijn eigen woorden zal ik trachten hen tot
broederlijke verzoening te bewegen. Maar laten we elkaar
eerst klaren wijn schenken. Ik zit aan de steelsche blikken,
die jullie mij toewerpt, dat jullie wrok jegens mij koestert,
ook al is deze bezig te verdwijnen, en ik weet er de reden
275

van. Ik ben een streng leeraar voor jullie geweest, streng en
hard, dat geef ik toe, en bitter heb ik het berouwd* Ik zelf
ben echter ook op die strenge wijze opgevoed. God sta
me bij! Maar wat wilde ik met een dergelijke strengheid
jegens jullie bereiken? Alleen jullie bestwil had ik op het
oog, alleen jullie bestwil, dat weet je. En geloof me dat mijn
ziel zich verheugt, nu ik jullie als mannen voor me zie
staan; ik weet hoe jullie tien jaar gestreden en gewerkt
hebt, en ik wil bekennen, dat ik het eerste oogenblik wel
wat verlegen was, toen ik je daar zoo ineens zag aankomen."
„Wij danken U voor dien lof," sprak Aapo.
„We weten dat U een man van eer bent, en dat ook Juhani
en Timo verontschuldiging vragen voor hun kwajongens-
streken."
„Ik geef toe dat de koster een best mensch is, ook al was hij
een hard leermeester."
„De koster heeft erkend, dat hij niet goed tegenover ons
gehandeld heeft," kwam Juhani. „Ik van mijn kant erken
hetzelfde, dus dan zijn we wat dat betreft quitte, en zeker
wanneer wij toegeven dat we buitengewoon langzaam van
begrip waren en dat er veel geduld noodig was, om ons iets
te leeren. En wie weet, wie weet, of die stompen en slagen
niet iets goeds voor ons hebben uitgewerkt? Dat kun je
nooit zeggen."
„Maar nu is alles vergeten en gaan we eensgezind verder.
Kom mee, koster!" noodde Aapo.
Ze trokken verder, den wind hadden ze pal tegen. Ondanks
het heuvelachtige terrein viel de weg hun licht, toen ze de
steenen en paden van hun geboortegrond begonnen te
herkennen. Maar al gauw vernamen ze een schrikkelijk
misbaar en zagen ze het Rajamaki-regiment naderen.
Kajsa's vooruitstekende snuif lip werd zichtbaar onder de
zwart-zijden pet, terwijl ze zweetend en vloekend voor
den wagen liep. Heikka bereed niet langer zijn stokpaard
en Mörökölli zat niet meer in den kruiwagen, ze liepen
nu naast hun moeder en hielpen haar de kar voorttrekken
zoo goed ze konden. Mikko zelf, een zwarten slappen hoed
op het hoofd, z'n pijp in den mond, slungelde er als gewoon-
lijk achteraan. Na hem volgden de tweelingen, die thans
276

ieder een stokpaard tusschen de beentjes hadden en heele-
maal achteraan dribbelde het kleine meisje van Mikko met
haar poppenwagen. Op de kar lagen een zak met pek, een
broodsak en een leeren tasch met de messen van Mikko,
Heikka en Morökölli, daar lag ook de oude viool van Mikko
in Kajsa's roode sjaal gewikkeld* — Zoo ontmoetten twee
wonderlijke gezelschappen elkander en er ontstond een
groot rumoer. Onwillig snuivend kwamen de jonge paarden
van Impivaara naderbij, Killi en Kiiski blaften en gromden
dreigend, de nekharen overeind, huilend verborgen de
tweelingen en het kleintje zich achter Kajsa's kar* Kajsa
schold en vloekte, Mikko zwaaide zijn stok en brulde met
heesche stem. Van weerskanten keek men elkaar lang en
onderzoekend aan* Verlegen gluurden de Rajamaki-kin-
deren vanachter de wielen, en de broeders voelden zich
weinig op hun gemak toen ze zich hun besluit herinnerden.
Ten laatste trad Aapo naar voren:
„Vrede zij met ulieden."
„Eensgelijks, maar hou diehondenbij je,"groetteMikkoterug.
„Hei hallo, Mikko. Hoe gaat het, nog nieuws?"
„Ja, dat schikt wel, soms is het goed, soms niet. Maar het
goeie heeft altijd de overhand, en alles gaat zoo z*n ouwe
gangetje. Ja jongens, er is, God zij gedankt, altijd werk
voor ons op de hofsteden en in de dorpen. Ja ja, Mikko
komt niks te kort zoolang er nog werk en ziekten zijn hier in
deze wereld. Al moeten we dan ook van de eene boerderij
naar de andere trekken en bij tijden danig van ons af spreken.
Nee, Mikko komt niks te kort!"
„Dat geloof ik graag, en dat het jullie altijd voorspoedig
moge gaan! Maar nou, Mikko, moeten we je wat vragen.
We zullen wat langer in eikaars gezelschap zijn dan ge-
woonlijk, luister." :
„Aha! Ik heb er zoo'n vermoeden van wat je wilt zeggen.
Ik herinner me dat we samen nog een appeltje te schillen
hebben, nog van den Sonnimaki, en daar komen jullie
nou op terug. Het is een mooi ding, dat we op den openbaren
weg staan en dat we den koster bij ons hebben als ge-
tuige. Opzij, goede buren en vrienden, opzij!"
„Luister nu!"
277

„Opzij, ellendige brutale vlegels!" schreeuwde Kajsa.
„Wij moeten verder, opzij, anders hale de duivel jullie."
„Jullie begrijpt het verkeerd, beste menschen," kwam
de koster ertusschen, „jullie bebrijpt het heelemaal ver-
keerd. Luister naar wat ik je zeg en wat ik je met dure
eeden bezweren wil. De Jukola-broeders leiden een geheel
nieuw leven, een geheel nieuw leven naar lichaam en ziel.
Jullie moet weten, dat zij duidelijke bewijzen gegeven
hebben van hun bekeering en verbetering, en dat s;ij thans
als achtenswaardige jongemannen naar het ouderlijk huis
terugkeeren. Nu willen zij de heele wereld aan hun hart
drukken. Daarom noodigen 2;ij ook jullie uit voor een blij
welkomstfeest op Jukola. Hieruit zien jullie hoe goed de
jongens het met jullie meenen in dit voor hen zoo plechtige
uur. Mikko, geloof wat je koster je zegt!"
„Mikko en Kajsa!" kwam nu ook Aapo. „Wij willen too-
nen, dat we als mannen kunnen handelen en dat we het oude
hebben vergeten. Maar wat Mikko's woorden betreft
over dat appeltje van Sonnimaki, dat hebben we zelf
moeten schillen en opeten. Zoo is het! Ik herinner me nog
iets van dien avond. Er brak een hevige storm los, die ons
danig door mekaar schudde. Maar de stormen en onweers-
wolken zijn weggetrokken en hebben plaats gemaakt voor
een heerlijk schoonen dag. Voorspel ons nog eenmaal de
toekomst, Kajsa, we hopen dat je oog thans betere dingen
voor ons zal zien. Ik heb gehoord, dat je het best de toe-
komst kunt lezen uit koffie, en aan koffie zal het niet ont-
breken op Jukola vanavond."
„Koffie en bier!" vulde Juhani aan.
„Koffie en bier," herhaalde Aapo. „Kom mee en zeg ons
wat de toekomst ons zal brengen, voorspel ons veel geluk!"
„Kajsa voorspelt uit de koffie en ik zal op de viool spelen,
ter eere van het feest, dat komt prachtig uit!"
..Dat doet het zeker!"
„Goed zoo, vriend Mikko!"
„Ik zal je nu al een vroolijken marsch laten hooren op weg
naar Jukola."
„Beste Mikko! Speel, speel, dat de lucht er van davert.
Speel, schepsel Gods!"
„Het komt prachtig uit," meende Aapo.
278

..Het klopt als een bus/' vond Juhani.
„Keer den wagen, Heikka en Matti/* beval Mikko. «En
jij, Kajsa, kijk niet zoo zuur, voor den duivel, keer om naar
Jukola."
»Ja ja, ik zal jou omkeeren, zelfs als je me zoo gek zou
krijgen, dat ik heel den langen weg terugging op m'n oude
beenen. Maar die kwajongens kan ik niet bijhouden. Laten
die maar vooruit gaan» Wij komen op ons gemak achteraan."
..Goed zoo, Kajsa!" prees Mikko. „Broeders, rij vooruit.
Rij vooruit met de snelheid van een vallende ster, wij
komen als de staart van den meteoor achteraan. Mamma
is een beetje kort aangebonden, een driftig vrouwtje."
„Maar een beste vrouw," vleide Juhani.
„Een uitmuntende vrouw," voegde Aapo er aan toe.
..Dat klopt 1 Daar kan ik van meepraten. Ze is mijn vrouw,
voor den duivel."
„Een kranige vrouw, een, die haar op de tanden heeft,"
meende Juhani.
„Dat klopt! Een flinke vrouw, een driftige vrouw. Maar
zie je, als de man zich al eens wat te veel laat gaan, dan
trekt de vrouw de teugels strakker aan, daar helpt geen
lieve vaderen en moederen an. Maar ik ben een goedmoedig
man, en ik laat Kajsa regeeren. Wat kan het mij schelen,
als het maar goed gaat! Heisa, jongens, ik volg jullie,
zooals de schoenmaker achter den kleermaker aankwam
op weg naar den hemel. ,Volg me, al zou de duivel je ook bij
je kladden grijpen/ zei de kleermaker en trok den pikdraad
mee. Ja ja, vooruit marsch!"
Zoo trokken ze gezamenlijk verder. De wind groeide aan tot
een storm, ruischend zwiepten de kronen der berken heen en
weer. Het eene o ogenblik scheen de zon, om het volgende
moment te verdwijnen achter een dikke wolkenbank, die zich
naar den golvenden einder in het Noorden haastte. Heuvel
op en heuvel af trokken de broeders, heerlijk was de tocht,
en groot was hun blijdschap toen ze de ouderlijke
woning naderden, die tegen de Zuidwestelijke helling lag.
Daar kwamen ze een oud man tegen, de ruigbehaarde,
knorrige grootvader van Kolistime. De scherpe oogen
werden vrijwel geheel bedekt door borstelige wenkbrauwen,
die er als uilenvlerken overheen vielen. In zijn tijd was
279

hij een beroemd schutter geweest, die menigen beer en wolf
had neergelegd» Op zijn ouden dag werd hij zwaar ziek,
ten gevolge waarvan hij stokdoof bleef en nu kon hij de
menschen alleen verstaan, wanneer ze hem pal in z*n oor
schreeuwden* Het was hem nu niet langer mogelijk op de
beren jacht te gaan, zoodat hij besloten had verder alleen
strikken uit te zetten. Des winters ving hij op die wijze
menig haasje, en heel wat vogels en eekhoorns. Hij was een
stevige, vastberaden en opvliegende oude baas, die de dingen
met zijn eigen oogen bezag en zich niet het oordeel van an-
deren Het opdringen. Nu kwam hij op dien herfstigen Zater-
dagavond de broeders op een heuvel tegemoet.
„Hallo, grootvader," groette Juhani.
'„Hé oude vriend, hé," kwam Timo.
„Blijf staan, hooggeacht stuk venijn!"
„Wat zeg je?"
„De groeten uit het bosch."
„Wat wil je?"
„Je moet hem in z'n oor schreeuwen," raadde Tuomas.
„Hier staan we!" brulde Juhani.
„Ja, voor den duivel, dat zie ik. God beware er ons voor,
dat jullie weer hier in het dorp komt wonen."
„Wat?"
„De ouwe is niet in z'n humeur," meende Aapo.
„Wat bedoel je daarmee?" herhaalde Juhani.
„Dat weet je best. Ja ja, er breken andere tijden voor
ons aan, andere tijden, dat weet je ook wel."
„Broeders, dat gaat te ver," viel Juhani uit. „Dat is onze eer
te na."
„Doe net of je het niet hoort en vraag hem, mee te gaan
naar Jukola."
„Goed, Aapo. Grootvader, we vragen je ondanks alles met
ons mee te gaan naar Jukola, omdat je zoo'n geschikte
kerel bent en we op Jukola een denderend welkomstfeest
willen vieren."
„Waarom ben je hier gekomen, jou ongeluk? Waarom
ben je niet tot je dood in je berghol gebleven? Wat doe
je hier?"
„Zoo, is dat de dank voor de uitnoodiging?"
„Ik word woedend als ik aan m'n strikken denk. Ver-
280

domme! Nu zal er wel menig korhoen in een verkeerde
weitasch verdwijnen. Ellendelingen! Bliksemsche deugnie-
ten. Alsof er al niet genoeg gestolen wordt!"
«Noem je ons dieven?"
„Zeg ik dat, zeg ik dat? Je begrijpt wel wat ik bedoel, jou
stom koekoeksjong!"
..Noem je ons dieven, als ik je op ons feest vraag?"
..Wat zeg je. Praat een beetje harder, fluister niet als
een jongejuffrouw. En sta daar niet 200 stom te gapen,
hè! Wat zei je, jongen?"
..Ik vraag je, op ons feest te komen, daar we zoo goed als
petekinderen van je zijn, allemaaL"
..Jij mijn petekind?"
.Ja, en al al m'n zes broers. Kom op ons feest, peetoom!"
„Hou je mond, ik ben je peetoom niet."
..Dat ben je wel, wis en waarachtig."
„Hou je mond, zeg ik je!"
..Je bent het wel, als tenminste Tallbackamor niet gelogen
heeft."
„Wie heeft gelogen?"
„Tallbackamor, de vroedvrouw van het heele dorp."
„Ik heb maling aan Tallbackamor, en ik ben jouw peet-
oom niet en net zoo min die van je broers. Ik jouw peet-
oom? Bah!"
„Bah? Zoo! Maar ik ben niet naar den prost gedragen met
tanden in den mond en zonder o ogen als een jonge hond!
Nee! Maar hoe zit het nou, ik noodig je op het feest."
„Ik kom. niet. En ik verbied jou, mij uit te noodigen!"
„En ik doe het toch!"
„Ik kom niet, dekselsche jongen. Hou je mond!"
„Jongens, jongens, laat den oude met rust," bemoeide
de koster er zich mee.
„Laat hem in 's hemelsnaam looped," kwam Mikko. „Die
onnooziele ouwe kerel, die een mensch in de oogen staart
als een —als een wilde kat. Maak dat je wegkomt, ouwe!"
„Maar toch zit er in de diepte van die onnoozele oogen
een glimp van verstand, —hij heeft me de gal bijna doen
overloopen. — Ik vraag je op het feest, op het blijde feest,
o m je te onthalen op bier. Je bent toch een braaf mensch!"
„Hé?"
281

„Nieuwsgierig, nieuwsgierig, maar verder niet slecht/'
„Jou vlegel, jou onbeschaamde vlegel i Nou ja, heeft een
korhoenderkuiken verstand in z'n kop? Niks immers.
Ha! Daar vliegt een heele troep jonge korhoenders op!"
„Zeven stuks bijvoorbeeld," hielp Juhani hem.
„Wat mij betreft net zooveel als je wilt. Van de berken-
takken loeren ze naar me, ze staren me aan als een stier
en ze gaan pas tegen den grond als het schot klinkt, ja,
maar dan zitten ze ook in mijn weitasctu Slampampers,
wat hebben jullie met mij te maken, slampampers?"
„Ik Zeg je in je gezicht, dat ik geen dief ben, en geen
kuiken en geen slampamper, en dat alles zeg ik tegen een
vervloekten ouwen dwaas, die hier vlak voor me staat;
en ik zeg hem ronduit, dat die schaamtelooze ouwe een
verdomde slimmerik is en een deugniet, en dat zeg ik hem
met de meeste achting."
„Wat voor een man, wat voor een man, jou stom koekoeks-
jong boven in den den? Ben ik, ben ik in jouw o ogen een
schelm? Zeg wien je bedoelt, jou koekoeksjong!"
„Wat den drommel moet ik nou in dat oor van hem
schreeuwen ?" wendde Juhani zich tot de anderen.
„Zeg niets meer," raadde Aapo. „Laten we gaan."
„Nee, daar ben ik het niet mee eens. Hij is een slimme
rakker, die ouwe. Wat moet ik zeggen?"
„Laat het mij eens probeeren," vroeg Eero. „Maar hou
dan even m'n stier vast. "
„Goed. En zeg em de waarheid!"
„Wat bedoel je, hè?"
„Koekoek, zei het koekoeksjong, koekoek, zei het koekoeks-
jong boven in den den."
„Daar, die is voor jou, jou koekoeksjong," viel de oude
uit en gaf Eero een draai om z'n ooren.
„Jou duivel!" siste Eero.
„Wel verdomd! Hij heeft je geslagen," raasde Juhani.
„Hij sloeg me, dat m'n ooren er van suizen."
„Goed zoo, kabouter van Kolistime, gced zoo," prees
Aapo.
„Laat de oude naar de hel loopen. Hij heeft me geslagen,
dat ik sterretjes voor m'n oogen zie."
„Oude man, oude man, weet je wel, wat je gedaan hebt?
282

Je hebt een achtenswaardig mensch met je vuist midden
in het gelaat geslagen op den openbaren weg, en dat op
den heiligen sabbat. O o, ondel" verweet Juhani hem.
„Goed 200, kabouter van Kolistime," lachte Aapo weer.
„Wat kletsen jullie," vroeg de oude.
„Goed 200, oud zwijn van Kolistime," antwoordde Eero,
„Goed 200."
„Zwijg, kwaadaardig hermelijn. Ik zal jullie leeren, me er
tusschen te nemen. De grootvader van Kolistime wacht
niet lang voor hij toeslaat."
„Ik grijp hem in z'n gerafelden kraag en sleur hem mee
naar ons feest. Ik sleur hem zonder pardon mee," dreigde
Juhani.
„Loop naar de hel," verzette de oude zich.
„Ik sleur je mee, en je zult bier drinken tot je buik barst."
„Laat me los, anders sla ik je om je ooren. Laat me dadelijk
los, kwajongen!"
„Een vat bier!"
„Juhani, wat is dat nou voor onzin?" kwam Tuomas.
„Laat den oude met rust," herhaalde Aapo.
„De Heer beware me! Hij heeft ons uitgescholden, wat
zullen we met hem doen? Een oud wrak is hij; maar laat
hem, zoo kwaad als hij is, op Jukola komen en bier drinken
op ons feest. Ja, ouwe, ik geef het niet op, je zult mee."
„Laat los!"
„Laat hem nu los, Juhani," drong Tuomas aan. „Zoo, zoo
is het goed. En nu, oude, ga in vrede."
„Ik zou hem onder m'n arm meegedragen hebben, ik
Zou hem meegedragen hebben als een klein kind, m'n
bloed kookt in m^n aderen. Genadige hemel, uit wiens
strikken heb ik wild gestolen?"
„Hou je mond!"
„Tuomas, ben ik dan een dief?"
„Dat heb ik hem niet hooren zeggen, m'n jongen," kwam
de koster kalmeerend.
„Ja, maar dat bedoelde hij toch. Ha, was hij maar dertig
jaar jonger, dan zou ik hem! Gods Zoon!"
„Ga nu heen, oude," drong Tuomas.
„Lummels, kwaje lummels, ben ik een stokpaardje voor
jullie, een stuk speelgoed? Geelwitte wolven jongen van
283

het moeras, een pak rammel moesten jullie hebben, een
pak rammel. Maar ik zal het jullie wel betaald zetten,
ik zal jullie wel mores leeren, dat zal ik, snotneuzen!"
Eindelijk namen ze afscheid van den woedenden groot-
vader van Kolistime, maar nog langen tijd mompelde de
driftige oude de ijselijkste verwenschingen en spuwde hij
kwaadaardig voor zich uit, terwijl hij den heuvel verder
beklom. De broeders vervolgden hun weg, samen met den
koster en het Rajamaki-regiment. Niet lang daarna zagen
ze twee vrouwen aankomen. Het waren Tallbackamor
en haar kwieke, mollige dochter Vendia die, met wit spanen
manden gewapend, op weg waren naar het bosch om bessen
te plukken. De broeders werden doodverlegen van schaamte
en keken zwijgend naar de dichterbij komende vrouwen. Ze
bleven echter staan toen Ze vlak bij elkaar waren en staar-
den elkander van weerskanten met groote, ronde oogen aan.
Ten laatste trad Aapo naar voren en zeide hen, welk besluit
de broeders op den Teerimaki genomen hadden en noodigde
hen uit, mee te gaan naar Jukola en het feest met hun
tegenwoordigheid op te luisteren. Weifelend bleven moeder
en dochter staan en zagen elkaar tersluiks, heimelijk glim-
lachend, aan. Toen echter ook de koster er op aandrong,
dat ze mee zouden gaan om koffie te koken, besloten ze ten
laatste, zich bij de vroolijke feestgangers aan te sluiten. De
broeders hadden nu in den koster een invloedrijk bemidde-
laar, die een verzoening tusschen hen en de Toukola- jongens
kon bewerkstelligen, en in Tallbackamor en haar dochter
hadden ze de beste koffiekooksters uit de heele parochie,
terwijl Rajamaki-Mikko de man was, die hun een blijde
welkomstmarsch kon spelen en die verder voor muziek
kon zorgen tijdens den dans met de Toukola-meisjes.
Met al deze voordeden in het vooruitzicht, verhaastten
de broeders hun pas; eindelijk stonden ze op de zandige
hoogte bij den noordelijken akker van Jukola. Vandaar
zagen ze de Ojaniitty-weide en daarachter de akkers, die
rondom de hoeve lagen, terwijl het huis zelf hen
weemoedig toelachte. In het Westen ging de zon onder,
de wind nam toe en voer suizend door de kruinen der
dennen aan den zuidkant van de hofstede.
284

„Ja, daar hebben we Jukola dan/' sprak Tuomas.
„Ach, Jukola!" zuchtte Juhani.
„Je verkeert in droevigen staat, het mos groeit op je dak,
dierbaar huis," zuchtte Aapo.
„Het mos groeit op je gouden dak, Jukola, dierbare
woonstee onzer overleden moeder/'
„Hé, Jukola, daar lig je te sluimeren, schoon gelijk het
oude Jeruzalem," kwam Timo.
„Jukola, Jukola! Ik kan den tranenvloed niet tegenhouden,
die me langs de baardige wangen stroomt, nu het hart
mij trilt in de borst. Ach, waarheen ik ook zief beantwoorden
vriendelijke blikken de mijne. Zie, hoe de zwarte mesthoop
bij den stal me tegenlacht. Heil U, gij sterre der hoop. Ik
groet U!"
„Wees gegroet, wees gegroet," zei Eero ernstig; „wees ge-
groet, gij zwarte sterre der hoop!"
„Wees gegroet, dierbare mesthoop daar beneden, schoonste
rots van het geluk! O —!"
„Schoon is hij, maar waarom is de mest niet al lang geleden
over den akker uitgespreid," zei Timo. „Ja ja, die mesthoop
is een zwijgende getuige van des leerlooiers slechte beheer.
Is dat werk, dat daar een mesthoop ligt, in September. Ha,
die leerlooier, laat hij niet in m'n handen komen! Nu ja,
voor vandaag zullen we het je dan maar vergeven, vandaag
vieren wij het feest van onzen terugkeer op Jukola."
„Ik groet U, verbleekende mesthoop, ik groet U," herhaalde
Juhani. „Ik zeg dit, zonder er verder bij te denken, wat dit
te beteekenen heeft en wat dit ons voor de toekomst heeft
te zeggen. Ik groet U, Jukola, met Uw heuvels, akkers
en weiden. Schoon als het rijk des hemels!"
„De hemel is nog schooner!" meende Timo,
„Hou je mond. Gij heerlijkste paradijs op aarde!"
„Je moet niet spotten," vermaande Simeon.
„Mijn tong spreekt uit, hetgeen mijn harte fluistert!" ver-
dedigde Juhani zich.
„Ik wilde ook iets zeggen," kwam Lauri, „doch dit groote
uur heeft mijn tong verlamd."
„Stort je hart uit, spreek, schreeuw uit je vreugde! De
donder dreunt rond de toppen der bergen, over wouden,
fjorden en sont, en zwijgend staan de engelen des hemels
285

een kort en heilig oogenblik. Dat is het lied, dat Jukola-Jussi
dichtte in zijn blijdschap."
„Kom, laat het nu genoeg zijn," vond Aapo, „laten wij
ons haasten."
„Ja, nu gaan we!"
„Nu gaan we, opdat we onze geëerde gasten niet vermoeien
met deze onze jubelende vreugde. Jukola is niet hun tehuis
en zij hebben het trouwens korter geleden gezien dan wij.
U, heer voorzanger, en U, Tallbackamor met dochter, en
jullie, achtenswaardige Rajamaki-familie, je moet ons dit
niet kwalijk nemen."
„Dat behoef je ons niet te vragen," antwoordde de koster.
„Wij begrijpen best, wat dit uur voor jullie beteekent: een
uur van groote vreugde, een plechtig oogenblik."
„Heerlijk gezegd. Prachtig gezegd. Nu gaan we."
„Schiet nu af de buksen, laat zingen de viool, Mikko," lachte
Tuomas.
„Ja, muziek, muziek! Een salvo, broeders, een krachtig
salvo, allen tegelijk!"
Mikko haalde den strijkstok over de snaren, op hetzelfde
oogenblik knalden de buksen van Juhani, Tuomas en
Aapo. De vurige, jonge paarden steigerden voor den wagen,
de koeien stoven weg, de staarten omhoog, maar geen van
de jongens, noch Timo, noch Simeon en evenmin Eero
liet het touw los. Ieder volgde zijn dier met opeengeklemde
tanden, hoewel ze over den akker meegesleurd werden
en het stof rondom in wolken opwoei. Ten laatste moesten
de dieren blijven staan en konden de broeders naar den weg
terugkeeren. Nu vervolgden ze gezamenlijk den tocht, ver-
dwenen een tijdlang uit het gezicht in het dal van Ojaniitty,
om echter spoedig weer te voorschijn te komen en de steile
helling aan de overzijde te beklimmen, waarna ze in gesloten
gelederen den geboortegrond betraden. Machtig klonk Mik-
ko's viool, Killi en Kiiski blaften overmoedig en kregen ant-
woord van den mageren hond van den leerlooier. Op het
rumoer kwamen de bewoners van Jukola naar buiten, maar
toen de kinderen het Rajamaki-regiment zagen, stormden
Ze het huis binnen en verborgen zich luid gillend onder
de bedden en kropen diep onder de huiden, ja, zelfs achter
286

het hout naast den haard. Aangegrepen door denzelfden
angst, sloop de hond met den staart tusschen de po o ten in
een hoek onder de bank* Op het erf heerschte leven en be-
weging* Luide stemmen weerklonken, de honden blaften,
de paarden hinnikten, de koeien loeiden, de jonge stier
brulde en door alles heen lachte en schaterde de viool van
Mikko. En al deze geluiden vermengden zich met het zingen
van den storm door het bosch tot een wonderlijk, machtig
koor, dat tot in verren omtrek te hooren was. Met bewogen
harten overschreden de broeders den drempel van het
hun zoo dierbare huis, en nadat ze iedereen de hand ge-
drukt hadden, het vee op stal hadden gezet en den wagen
in de schuur, betraden ze ten laatste het groote woon-
vertrek.
Nu togen de koster en Aapo naar Toukola, om de menschen
uit te noodigen op het welkomst- en verzoeningsfeest —
de menschen, met wie ze zoolang in vijandschap hadden
geleefd. Nadat ze 'm welgekozen bewoordingen hun bood-
schap hadden verricht, aan vrouwen zoowel als mannen,
haastten ze Zich terug om te helpen met de toebereidselen
voor den avond. De vloer van het gezellige, ruime woonver-
trek werd netjes aangeveegd, de wijde houten kannen wer-
den gevuld met schuimend bier en op de tafels geplaatst.
Vendia en haar moeder maakten lachend vuur, het water
kookte en de koffieboonen knersten in den molen. Iedereen
was druk in de weer; sommigen veegden het erf aan, anderen
droegen hout binnen en weer anderen brachten dennen-
groen om den grond mee te beleggen of hielpen op andere
wijze. Op de bank bij het raam zat Mikko en liet zijn viool
vro olijk zingen.
Maar wat heeft Tallbackamor met Juhani in de gang zoo
ernstig te bespreken; ze fluistert en hij hoort haar met wijd
opengesperde oogen aan. Hij kijkt als hing z'n leven van
haar woorden af. De vrouw geeft hem te kennen, dat er van
haar kant geen bezwaar meer is tegen de vereeniging van
zijn hart en het hart harer dochter Vendia. Juhani raakt er
opgewonden van. Zwaar en hijgend gaat zijn ademhaling;
hij krabt zich achter het oor en strijkt met de hand door
het haar en vraagt ten laatste een oogenblik bedenktijd van
de vrouw, die met een van voldoening stralend gezicht
2}8y

heengaat. Juhani loopt naar buiten, onrustig, hij weet niet
wat te doen. Heen en weer loopt hij op het erf van Jukola;
hij zweet, zucht, proest en steunt, terwijl hij telkens weer
met de vingers door het haar woelt. Eindelijk stuift hij
de gang in en roept door de op een kier geopende deur met
een stem, dik van spanning en ingehouden tranen: „Wil de
koster zoo goed zijn, een oogenblik naar buiten te komen,
en jij ook, Aapo, mijn broer?" Ze gaven gehoor aan zijn
wensch en spoedig stonden ze met hun drieën buiten en
overwogen hetgeen Juhani hun voorlegde. Daar stonden ze
en bepraatten het voor en tegen van de zaak, en ten slotte
werden ze het er over eens, dat Juhani zijn Vendia dan
maar nemen moest; ze was in ieder geval een flink meisje.
Daarop treedt Juhani met zwaren stap de kamer binnen
en zegt, terwijl hij Vendia's hand vast in de zijne neemt:
„Dan moet het maar wezen!" Verlegen buigt 'het meisje
het hoofd en glimlacht, maar zij laat haar hand in den sterken
knuist van Juhani. Tallbackamor is zichtbaar verheugd en
zij geeft haar moederlijken zegen. De koster wenscht hen
geluk en voorspoed en herinnert hen in een korte toespraak
aan de voornaamste verplichtingen van het huwelijk.
Zoo was dus Juhani verloofd. De oude liefde was op-
nieuw in zijn borst ontvlamd. De bruidegom steunt en
zweet, terwijl hij tersluiks naar zijn meisje kijkt. Opeens
stuift hij naar buiten om naar de paarden te zien, die op
de Ojaniitty-weide grazen. Hij ziet de beide dieren van
Impivaara, hij ziet ze, maar is het zich nauwelijks bewust.
Het hadden wat hem betreft een paar kraanvogels kunnen
zijn, die daar liepen, zoozeer houden zijn gedachten zich
bezig met zijn bruid; hij kan nauwelijks gelooven dat
Vendia nu de zijne is. Dit is voor hem een wonderschoone
dag. Alras keert hij terug om opnieuw Vendia's beeld
met de oogen te verslinden. Met snelle schreden spoedt hij
Zich huiswaarts en hoort reeds op den akker een polka
mazurka van Mikko's viool. Ineens vertrekt hij den mond,
de tranen loopen hem langs de wangen, met den rug van
de gebalde vuist veegt hij ze af; hij heeft het gevoel, of hij
de hoogste zaligheid van den hemel deelachtig geworden
is. Hij merkt niet, dat hij over het erf loopt, hij ziet de Raja-
maki-tweelingen niet, die met hun stokpaard tusschen
288

de beentjes op en neer draven, hij ziet het kleine meiske
van Mikko niet met haar poppenwagen op den drempel,
— hij stormt naar binnen, in zijn oogen een uitdrukking
van heimelijk lijden en van diepen ernst.
Langzamerhand verzamelden de menschen van Toukola
zich op het erf* Tusschen den stal en het afdak, waaronder
het hout ligt opgeslagen, staan er al een groot aantal, de
pruim achter de kiezen, en bekijken de sleden en wagens,
die de leerlooier op de markt in Tavastehus heeft gekocht.
Een tijdlang stonden ze daar zoo en taxeerden een en ander,
doch ten laatste trokken ze de stoute schoenen aan en staken
aarzelend het erf over naar het huis. Sommigen bleven aan
weerskanten van de deur staan, anderen halverwege de gang,
luisterend naar het rumoer binnen. Tot eensklaps de deur
van het woonvertrek openging en Aapo hen verzocht in de
kamer te komen.
De Toukola-jongens traden binnen en drongen opeen
tusschen de deur en het raam. Met de pet voor den mond
wachtten ze, ernstig gestemd. In hun midden zag men Kis-
sala-Aabel, die haastig achterom keek naar de deur en
Kuninkala-Enok, die strak naar den grond staarde. Vlak
bij hen zat Mikko met z'n viool, tevreden z*n pruim be-
kauwend, en van tijd tot tijd in wijden boog spuwend.
Tegen zijn knie aangeleund stond zijn oogappel, het jongste
meisje. De koster stond achter de tafel, den wandelstok in
de hand, gereed zijn toespraak te beginnen, die de menschen
tot in het hart grijpen moest. Hij zag er ernstig en streng uit.
Hij keek eens naar links, waar de Jukola-broeders bijeen
stonden tusschen de tafel en het raam op den noordkant,
zwijgend, met neergeslagen oogen. De koster schraapte zijn
keel en steunde de kin op duim en wijsvinger. Om den
haard zat de leerlooiersfamilie met Tallbackamor en haar
dochter. Rajamaki-Kajsa zat op de bank, de snuif over haar
gezicht gewreven, het bovenlijf zacht heen en weer wiegend,
terwijl haar zoons Heikka, Mörökölli en de tweelingen in den
hoek bij de vuurplaat gekropen waren, vlak bij den hout-
stapel en den waschemmer. Zwijgend en ernstig stond daar
de koster achter de tafel, de kin gesteund op duim en wijs-
vinger. Eindelijk opent hij den mond, doch ook nu begint
hij nog niet te spreken, hij schraapt zich slechts de keel.
19-12349 209

Nogmaals werpt hij een ondertekenden blik naar links
en rechts en grijnst, alsof hem een bittere smaak in den mond
gekomen is» Eindelijk, eindelijk klinkt het van zijn lippen:
„De duivel, die rondwaart gelijk een brullende leeuw en
die zijn vergift uitspuwt over de wereld, heeft ook in de
harten van deze buurmenschen het zaad uitgestrooid van
den haat en den strijd. Eerst sloegen de vlammen op uit
een takkenbos, maar spoedig breidde het vuur zich uit en
het groeide aan tot een ontzaglijken boschbrand. Eerst was
het vuur gelijk een kleine vlieg, maar het dijde uit tot een
reusachtige horzel en het verhulde ten laatste met zijn duis-
teren rook het licht van den hemel. Zoo kreeg de zwarte
duivel macht over de zinnen. Met gebalde vuisten trad
men elkander tegemoet. En na een afgrijselijk geweld
scheidde men met builen op het hoofd, met gapende wonden
bedekt. Wat een ellende. De hemel zuchtte, bergen en dalen
zuchtten, en de ziellooze dieren kermden en proestten,
terwijl de duisternis en de hel jubelden. Velen waren
bedroefd en schudden het hoofd. Ze dachten: nu zal het
niet lang meer duren of we vernemen het rammelen van
ketenen. Hier zal de zweep gierend neerkletsen op de
ruggen en jonge mannen zullen wegmarcheeren van hun
geliefde vaderland naar de koude toendra van Siberië.
Velen waren er, die dergelijke voorspellingen deden, doch
hun woorden zijn te schande gemaakt en daarvoor zij Sebaot
gedankt en geprezen! —Laat ons dit wonderlijk gebeuren
nader beschouwen: De broeders verlieten de woonplaatsen
der menschen, zij verlieten de dorpelingen en heel de ge-
meenschap en trokken naar den nacht van het woud. Weer
dachten nu velen: ze zullen ro overs worden, r o overs, zeven
bloeddorstige en wilde roovers in Finlands wouden, maar
de broeders hebben de profeten voor den gek gehouden, ze
h bben hen bij den neus genomen, en daarvoor zij Sebaot
gedankt en geprezen! Vergezelde de boschduivel hen gelijk
eertijds den prost van Tusby, of werden zij daarheen ge-
trokken door de machten des hemels, als Johannes de Dooper
naar de woestijn? Dat kan men nog niet met zekerheid
Zeggen. Doch ook daarginds deed de duivel zijn best, hen
den weg des verderfs te doen bewandelen. Hij verleidde
hen door het vergift van den brandewijn, hij bracht ze tot
290

dronkenschap, zooals ze zelf bekennen. Hij geleidde hen
tot boven in een merkwaardig bouwwerk, in den zoogenaam-
den toren van zoolleer, en toonde hun de halve aarde in
een toestand van de meest bedroevende verwarring, om hun
zoodoende het verstand te benemen. Dit was wat hij be-
oogde met deze handelwijze. Hij beleefde er echter geen
plezier van, daar de broeders te rechtertijd op den goeden
weg gebracht werden. Zij begonnen een harden en feilen
strijd tegen de lichtzinnigheid, die zich diep in hun harten
geworteld had. Zij kampten met den karigen, rauwenbodem,
met de kille moerassen, met het struikgewas. En zij over-
wonnen het alles door hun eigen onbuigzamen wil en met
de hulp van den heer Sebaot. ,Eia!' En thans keeren zij terug
naar de menschen, en volstrekt niet als roovers, doch
als fatsoenlijke lieden. Met luid geraas stuurden zij hun
rollenden wagen, getrokken door twee trotsche paarden, en
gevolgd door twee vette, loeiende koeien en een brullenden,
jongen stier. Zoo kwamen zij, en dat niet uit een rooverhol,
maar van hun eigen ontginning, van het heerlijke Impivaara,
wat zij gebouwd hebben met de kracht hunner eigen han-
den. ,EiaP Door hen is Sebaot geprezen, en de gehoornde
Satan in de hel te schande gemaakt.
Hier staan zij nu als achtenswaardige mannen en bieden
den vijanden de hand ter verzoening. En jullie, achtenswaar-
dige Toukola-mannen, behoeven het niet langer als een
schande te beschouwen, de Jukola-broeders vrienden te
noemen. Want thans verspreiden zij rondom zich den
glans van de eer en niet het besmeurende vuil der schande.
Neemt daarom de overvloeiende kelk der verzoening aan
en bedenkt: wijst niet de toegestoken hand af, wanneer
jullie den wensch blijft koesteren, strijd en oneenigheid
te vermijden. — Ziet: de lieve zon gaat thans onder en
schouwt met een teeder, doovend oog achterom naar den
hemel, die in het Oosten gloeit; weet dan, dit is het teeken
van het lief de-verbond des Heeren! Maar thans een ernstige
aanmaning tot voormalige vijanden, verzoening te sluiten
in waarachtige broederschap, en den duivel en diens engelen
een harderen slag toe te brengen dan zij ooit nog ontvangen
hebben. Dit is Gods wil en ook de mijne; en hij, wiens hart
en wiens oor thans niet luistert, over hem het anathema
291

en maranatha, en mogen de duivelen hem eeuwig doen
branden in hun hel. Hoor mij, Sebaot, hoor mij, der hemelen
Heer, Hosiannal"
Zoo sprak de koster, en een diepe ontroering vervulde
de vrouwenharten. De vrouw van den leerlooier snikte dat
het een aard had, eveneens Tallbackamor en Vendia en
Rajamaki-Kajsa. Ze snikten en snotterden van geweld.
Nu traden de mannen van Jukola en Toukola op elkaar
toe. Ze drukten elkander de hand, als teeken van verzoening.
Deze verzoening was hartelijk en ongekunsteld, zelfs al was
de handslag gedwongen en zagen ze elkander tamelijk stroef
aan. Vanachter de tafel, de kom met dampende koffie voor
zich, de kroes vol schuimend bier er naast, aanschouwde
de koster het tafereel met blijden glimlach. Nu ging de
bierkan rond van man tot man en ten slotte van vrouw tot
vrouw.
Er waren ook een groot aantal meisjes van Toukola ge-
komen. Tallbackamors Vendia schonk hun koffie en er
werd druk gefluisterd. De meisjes bedienden zich niet
meteen, dat hoorde niet; pas nadat Vendia ze een keer of
drie, vier had aangemoedigd, toe te tasten, namen ze hun
koffie. Ook Mikko werd niet vergeten en rijkelijk van bier
en brandewijn voorzien, zoodat hij z'n keel behoorlijk kon
smeren. Nu spuwde hij op den hals van z'n viool en stemde
het instrument, dat reeds herhaalde malen gelijmd was.
Na verloop van tijd klonk er een mooie Zweedsche quadrille;
maar toen niemand den dansvloer betrad, brak hij af en ging
verder met een snelle polka. Lang en met innige overgave
speelde hij de polka, doch niet een enkel paar schreed ten
dans. Ten laatste werd Mikko kwaad. Hij legde den strijk-
stok neer, verschoof de pruim van de eene wang naar
de andere, spuwde en tokkelde zoo'n beetje op de snaren.
Stil bleven de menschen zitten. Bij het raam zat Aapo en
keek van tijd tot tijd naar een meisje met blauwe oogen,
ronde wangen en donkere huidskleur; ze praatte met
Vendia en om haar mond lag een zachte, verlegen trek.
Nieuwsgierig zag Aapo haar aan, hij meende haar te her-
kennen, maar kon zich haar naam niet herinneren. Eindelijk
stootte hij den koster aan en vroeg, wie ze was. „Konkkala-
Hendriika," was het antwoord. Nu ging hem een licht op
292

en even later verzocht hij Mikko een quadrille te spelen.
Deze zette opnieuw den dans in, ,Aapo trad op het meisje
toe, en vroeg haar, met hem te dansen. Met een verlegen
lachje volgde ze hem, telkens blozend. Van andere kanten
traden nieuwe paren aan, en nu werd op de tonen van Mik-
ko *s viool in het groote woonvertrek van Jukola de Zweedsche
quadrille gedanst. Vroolijk vlamde het houtvuur op den
haard, de balken zoldering verlichtend; de zware planken
van den vloer steunden, terwijl de mannen en meisjes met
diep ernstige gezichten zwijgend dansten.
Achter de tafel zat de koster. Met graagte had hij twee
kommen koffie gedronken en drie borrels. Glimlachend
zag hij toe hoe de jonge mensehen dansten en hoe de blos
op hun wangen al donkerder werd. Doch toen de oneindig
lange quadrille ten laatste uit was, stond de koster op en
verklaarde, dat hij nu naar huis wilde gaan. En na nog een
borrel op de valreep te hebben genomen en nog enkele
woorden tot afscheid te hebben gesproken, nam hij dank-
baar afscheid van Jukola. Uiterst beleefd boden de broeders
aan, hem met paard en wagen thuis te brengen, maar hij
wees het aanbod zeer beslist af en ging op stap, den stok in
de hand. Juhani begeleidde hem over het erf en opende be-
hulpzaam het oude, scheefgezakte hek. Even bleef de groot-
moedige vredestichter staan. Hij zag op naar den met sterren
bezaaiden hemel en praatte met Juhani wat over weer en
wind. Ten slotte nam hij afscheid. Juhani maakte een diepe
buiging en schraapte met den voet over den grond, dat kie-
zel en zand opstoven en kletterend tegen den stalmuur
vlogen. Daarop keerde hij blij van zin terug en mompelde
ii zichzelf: „Hij heeft een groot werk verricht." De koster
iwandelde verder dorpwaarts, den stok in de hand, de pet
naar achteren tot ver in den nek geschoven. Zoo liep hij
voort, gelukkig en tevreden glimlachend, terwijl schoone
roode rozen zijn wangen kleurden.
Met iedere minuut steeg op Jukola de vroolijkheid, om al-
ras over te gaan in luidruchtige vreugde. Nu eens dansten
Ze de quadrille, dan weer wervelden ze rond in de polka.
Vrijwel zonder onderbreken dansten ze, de vloer kraakte
en steunde onder de voeten der jonge menschen. Hoog
vlamde het vuur op. Steeds inniger zong en juichte Mikko's
293

viool, zz klaagde en schaterde dat de swarte-beroete balken
er van trilden.
Schuimend bier ging van man tot man, de vrouwen dron-
ken dampende koffie, en uit het koffiedik voorspelde Kajsa
van Rajamaki gelukkige dagen voor de broeders, gelukkig
tot aan hun dood.
Zoo vermaakten allen zich op het welkomstfeest van de
Jukola-broeders. Zoo dronken zt broederschap uit schuim-
gekraagde kannen, en eerst bij het aanbreken van den
morgen scheidde men.
294

VEERTIENDE HOOFDSTUK.
Bijna tien jaren waren aldus vergaan sedert de broeders
naar de wildernis van den Impivaara trokken, die thans
herschapen was in vruchtbaar akkerland, te midden waarvan
een prachtige boerderij met vele bijgebouwen troonde.
Maar het oude Jukola was, zooals het door den gestagen
arbeid van zeven mannen werd opgebouwd spoedig een
nog betere hoeve. Ten slotte werd de dierbare vaderlijke
bodem in twee gelijke deelen verdeeld. Het eene was Ju-
kola, het deel waarop het ouderlijk huis stond, daar regeerde
Juhani. De andere helft, met eveneens een mooie boerderij,
lag dicht bij de eerste en was het eigendom van Aapo.
De Impivaara kwam aan Tuomas en Lauri, die volgens
wederzijdsche overeenkomst ieder hun helft bestuurden*
Timo kreeg de tot dusver verhuurde plaats Kekkuri en Eero
Vuohenkalma, beide plaatsen voor zich en hun nakomelin-
gen vrij van belasting. Allen trouwden, behalve Simeon,
die geen prijs stelde op een vrouw en eigen grondbezit,
maar als ongehuwde oom op Juhani-Jukola bleef. Van de
broeders kan men niet anders zeggen, dan dat ze leefden en
werkten als achtenswaardige menschen, ieder op hun
grond; de bedelaars prezen zoowel Jukola en Impivaara
als Kekkuri en Vuohenkalma voor hun goedgeefschheid.
Met uitzondering van Simeon en Timo hadden de broeders
voor goed den brandewijn den rug toegekeerd. Af en toe
gleed Simeon het hellende pad der dronkenschap af,
waarna hem een tijdlang een hevige gewetenswroeging
kwelde; zoo ook Timo, hoewel minder dikwijls, een of
twee keer per jaar.
Toen de deurwaarder Makela stierf, wie kwam er toen in
zijn plaats ? De altijd verzoenend en rechtschapen denkende
Aapo van Jukola. En toen de oude schout overleed, wie
volgde hem op in zijn waardigheid? De vlugge, pientere
Eero Juhaninpojka Vuohenkalma, die kon lezen en schrijven
en die bovendien eens in de week een heelen stapel kranten
uit Abo ontving.
295

Juhani trouwde met Vendia en had een goed leven met
haar, hoewel ze af en toe kibbelden en ruzie maakten, aan-
gezien Vendia — afgescheiden van haar uitmuntende
kwaliteiten als huisvrouw —wat ruzieachtig van nature
was. Dikwijls streed ze urenlang met haar man en gooide
hem van alles naar het hoofd; maar ook Juhani kon kwaad
worden en dan zei hij zijn vrouw, die God geschapen had
met minder verstand dan den man, haar mond te houden.
Dan viel hij woedend uit, sloeg met de vuist op tafel en don-
derde en raasde* Tenslotte deed Vendia of ze bang werd, ze
gaf toe en lachte hem achter zijn rug, samen mef haar on-
deugende dienstmeisje, uit. Gniffelend zaten ze bij den
haard, terwijl Juhani, op de slaapbank liggend, te keer ging
en dikwijls in opstand kwam tegen Onzen Lieven Heer, die
hem zoo'n lastige vrouw tot echtgenoote had gegeven.
Eenmaal ontstond er groot spektakel door Karkkula-
Aabel. Tamelijk beschonken, mengde die dwaas zich in een
ruzie tusschen man en vrouw, terwijl hij op Jukola op
bezoek was en trok hij onvoorwaardelijk Juhani's partij.
Juhani gaf Vendia een ernstige terechtwijzing, noemde
haar een slons en een verkwistster; maar Aabel, die idioot,
die een goed werk dacht te doen, maakte er het noodige bij.
Juhani's oogen werden klein; gelijk een getergde beer sprong
hij op van de bank en wierp zich op den verbluften Aabel,
die haastig de vlucht nam, met Juhani op de hielen. Deuren
vlogen open, bij de stoep schoten de honden opzij, den
staart tusschen de beenen, terwijl ze verschrikt de mannen
nakeken, die het erf over stoven. Karkkula-Aabel rende
voorop onder ijselijk gebrul, de verwoede Juhani achter hem
aan —maar binnen in de kamer lachten Vendia en haar meid
luidkeels. Dit keer kreeg Juhani Aabel niet te pakken, bij het
hek struikelde hij; hij vloekte en zwoer, dat hij eenmaal
dien onbeschaamden Karkkula-duivel wel mores zou leeren.
Toen hij weer in het woonvertrek stond, sloeg hij met de
vuist op tafel en riep; „Mij mogen ze uitschelden, maar niet
m'n vrouw, want zoo als zij is er geen tweede in heel het
Zweedsche koninkrijk." Zoo sprak hij pochend. Er viel in-
derdaad niets aan te merken op Vendia's huishoudelijke
capaciteiten. Wel dronk ze heel erg veel koffie, en dikwijls
zei Juhani daar het noodige van. Maar de vrouw trok er
296

zich niet veel van aan en Juhani zelf nam graag een kop
dampende koffie van haar aan. Wanneer hij in de stad was
vergat hij trouwens nooit een sak koffieboonen voor haar
te koopen en een groot brok suiker.
Vendia schonk haar man stevige, gejonde kinderen, doch
in het begin ging het niet zooals Juhani wilde. Het eerste
pand hunner liefde was een meisje met vroolijk tintelende
oogen, en hierover was de vader kwaad — hij was veront-
waardigd en beleedigd, dat men hem geen zoon gunde.
Hij hoopte echter op een beter resultaat een volgenden
keer. Er verliep ruim een jaar, en weer bracht Vendia
een kleine ter wereld, en weer was het een meisje. De
schoonmoeder glimlachte liefjes en bracht het kind, in
witte doeken gewikkeld, naar den vader. Juhani was blij,
hij meende dat zijn hoop in vervulling gegaan was en
vroeg dadelijk: „Jongen of meisje?" De oude antwoordde:
„Kijk zelf, schoonzoon, kijk zelf." Hij keek en brulde:
„Scheer je weg met het wurm, voor den duivel." Toen hij
alleen gebleven was, stamelde hij: „God zegene mijn na-
geslacht toch, ondanks alles." — Zoo vergingen er opnieuw
een paar jaren, en Vendia baarde een zoon, het sprekend
evenbeeld van zijn vader, een bonk van een jongen. Nu was
er vreugde op Jukola, en Vendia was Juhani dierbaarder
dan ooit. De vrouwen begonnen een naam voor den jongen
te bedenken. De een wilde hem Franciscus noemen, een
ander Florentinus, een derde Erik Translatus, maar Vendia
wilde hem Emmanuel do open. Toen ging Juhani zelf naar
Vendia's bed en zei, met een breed handgebaar: „Nee,
Vendla-lief, nee. Johannes is zijn naam." En zoo werd de
zoon gedoopt met den naam van zijn vader. Deze hield
geweldig veel van het kind en gaf den kleine allerlei lieve
naampjes.
Over het algemeen was Juhani's familieleven licht en
gelukkig, maar af en toe werd het verduisterd door een
onweersbui. Doch al waren de wolken komen opzetten,
Ze dreven steeds spoedig weer uiteen en de zon scheen
opnieuw. Zijn verhouding tot de buren en de dorpsbewoners
echter was minder vreedzaam. Dikwijls rezen er kwesties
en raakte hij handgemeen met hen om de een of andere
reden, als daar waren geschillen over een afscheiding, los-
397

loopende paarden en dergelijke. Juhani was maar al te zeer
geneigd de zaak af te maken door z'n vuisten te gebruiken,
zoodat de haardos en het gezicht van de tegenpartij in voort-
durend gevaar verkeerden. Herhaaldelijk dreigden hieruit
processen voort te komen, maar dan snelde telkens weer
broeder Aapo, de ernstige deurwaarder, te hulp, die de
moeilijkheden door praten wist op te lossen. Juhani van zijn
kant wilde niets liever dan de ruzie bijleggen, vooral wanneer
hij inzag dat hij ongelijk had. Ook wat betreft den land- en
akkerbouw was hij een werkzaam man. In dat opzicht viel
er niets op hem aan te merken.
Eenmaal gebeurde het tijdens den hooioogst op de Vehkala-
weide, die midden in de moerassige, sombere wildernis lag,
dat Juhani zich vreeselijk bezondigde tegenover God en
de menschen. De groote weide was reeds geheel gemaaid,
het hooi was op hoopen bijeengeharkt en blij en tevreden
genoten de menschen hun middagrust. De boer echter keek
bezorgd naar de zware, donker-rosse wolkenbanken, die zich
snel aan den hemel samentrokken. Achter de hooischuur
stond een zware, op borsthoogte, afgekapte berkenstam, bij
den wortel waarvan Juhani neerknielde, zonder dat iemand
het merkte; daar smeekte hij God, over zijn geurige hooi
te waken, opdat het niet nat zou worden door den regen.
Zoo bad hij in alle stilte. Maar nauwelijks waren ze klaar
met eten, of de onweersbui brak los. Het bliksemde en don-
derde en het water viel in bakken uit den hemel, zoodat het
hooi in een oogenblik doorweekt was. Met de harken in de
hand vluchtten de menschen onder het dak van de schuur,
terwijl Juhani alleen op den dam achterbleef, met een van
woede vertrokken gelaat, de ijzingwekkendste vloeken uit-
brakend. Daar stond hij te midden der woedende elementen.
Hij vloekte en raasde en tierde en sloeg met de gebalde rech-
ter vuist in de open linkerhand. Buiten zichzelf van woede,
vloekte hij als een waanzinnige, en telkens wanneer hij het
woord Satan tusschen zijn tanden door uitsiste, boog hij
Zich diep ter aarde. Met den blik omhoog, brulde hij:
„Wat hebben de mestkarren van den hemel op mijn akker
te maken!" Zijn vrouw waarschuwde hem vanuit de schuur:
„Wat zeg je daar, jou zondaar." Doch de man bekommerde
er zich niet om, luider en luider schreeuwde hij, het hoofd
298

naar de donkere wolken geheven: „Ik vraag je in ernst,
rijdt de hemel zijn eerste mestkar uit wanneer ik mijn
hooi al binnenhaal?" Toen de vrouwen binnen deze razende
taal hoorden, smeekten zij met gevouwen handen God, hem
vergiffenis te schenken voor zijn vermetele woorden» Door
de knetterende donderslagen heen klonk het zuchten en
kermen,diep bogen de biddenden de hoof den» Maar de kleine
kinderen met de licht-blauwe oogen vluchtten aan de borst
hunner moeder of verscholen zich jammerend in de plooien
van haar rok,en menige kleine dacht, dat de Dag des Oordeels
thans was aangebroken. Aarde en hemel zwommen in een
zee van vuur, sissend en laaiend schroeiden de bliksem-
schichten langs den hemel, dreunend ratelden de donder-
slagen, terwijl de regen in stroomen neerstortte en tiet woud
weemoedig ruischte. Toen Juhani bemerkte, wat de vrou-
wen deden, vloekte hij nog luider, waarop zij nog inniger
begonnen te bidden.
In de hooischuur bevond zich ook de jonge, tengere dochter
van Seunala, de schuchtere en edele Anna, wier bezielde
oogen straalden als twee sterren. Er werd gezegd, dat haar
verziende blik herhaaldelijk wonderlijke visioenen had
aanschouwd, onder welker macht haar ziel verwijlde in de
oorden der zaligen en in de donkere afgronden der ver-
doemden. Zij wist daarover merkwaardige dingen te ver-
tellen; dikwijls had zij gebeurtenissen voorspeld als oorlog,
hongersnood, ziekte en de ondergang van de wereld. Zij,
het stille, ernstige en altijd vriendelijke schepseltje, stormde
nu de schuur uit naar buiten. Zij viel naast den vlo ekenden
Juhani op de knieën neer, en zonder den regen en de elkaar
kruisende bliksemflitsen te achten, bad zij met luide, bijna
krijschende stem. Zij bad dat God zich zou erbarmen over
den ongelukkigen, verblinden man en dat Hij hem niet
zou treffen met den hamer van Zijn heiligen toorn. Zij bad,
terwijl zij opzag naar den hemel; een wonderlijk vuur
gloeide in haar oogen, een hemelsche glans straalde rond
haar voorhoofd. En zie, nu werd Juhani stil, hoewel hij boos
en argwanend naar het meisje keek. Maar toen haar bezorgd-
heid naar zijn meening ten slotte wat al te ver ging, nam hij
de biddende bij den arm en bracht haar terug naar de
schuur met de woorden: „Ga naar binnen, sukkel, en laat
299

je niet noodeloos nat regenen! Ik heb niemand noodig om
een goed woordje voor me te doen»" Het meisje ging naar
binnen, maar wierp zich meteen in het hooi en ging voort
luide te bidden. De vrouwen vergoten heete tranen* Buiten
leunde Juhani tegen den wand van de schuur, met op zijn
gezicht een vage trek van berouw, hoewel hij in zijn hart
woedend was*
Spoedig bedaarde het onweer, en den dag daarop werd de
oogst binnengehaald, binnengehaald bij schitterend, vast
weer* De boer echter was nergens te zien. Waar was hij
wel heen? Nog steeds klonk de stem van het meisje van
Seunala hem in de ooren en liet zijn z;iel geen rust. Daarom
begaf hij zich, somber van zin, al vroeg in den ochtend
op weg naar de pastorie, om berouwvol voor den prost zijn
zonde te bekennen, — zijn vervloeking van God en den
hemel. Wel gaf de prost hem eerst een strenge terechtwijzing,
maar al spoedig schonk hij hem woorden van troost, en met
vrede in de ziel keerde Juhani naar huis terug. Doch na dit
voorval op de donkere weide van Vehkala, was er een
duidelijke verandering in Juhani's gedrag op te merken. Hij
ging een stijven, ronden hoed dragen, z'n jaskraag sloeg hij
op en z'n lange jas liet hij afknippen, Zoodat er slechts
een paar korte panden overbleven, gelijk in sommige streken
van Finland de mode was onder de geloovigen. Zoo ging
hij gekleed, en meer dan vroeger kwam hij in de kerk.
Doodernstig zat hij in den tempel des Heeren, altijd op zijn
vaste plaats, vlak naast den ernstigen boer van Harkamaki,
van tijd tot tijd kuchend, evenals zijn kameraad. Van toen
af werden de onweersdagen, zoowel buiten als binnen Ju-
kola, geringer in aantal en ten laatste verliep Juhani's leven
in bijna volkomen rust tot aan den dag van zijn dood.
Simeon woonde als vrijgezel bij Juhani in. Daar kreeg hij
kost en inwoning, terwijl hij onvermoeid op de boerderij
werkte, van den vroegen morgen tot den laten avond, gierig
en zuinig, zooals zijn aard was. Met de jaren werd hij al
zuiniger, en met de o ogen van den gierigaard sloeg hij de
huishouding gade, nauwkeurig achtgevend op het doen en
laten der mannen en vrouwen. Uit zijn mond stamt ook een
uitspraak, die thans nog voortleeft in den volksmond, op
Jukola en in de streek van Toukola.
300

Op een dag was hij bezig een kleine boterspade voor Vendal
te snijden, terwijl de anderen rondom de tafel zaten en
zich. te goed deden aan een schotel metworst. Naar hen
kijkend, vermaande hij hen met de volgende woorden:
„Wanneer men slechts een kleine schijf metworst op het
brood legt, is men spoedig verzadigd." Zoo sprak hij;
allen barstten in lachen uit, en Juhani voelde zich geroepen
zijn broer schertsend te onderhouden over diens al te
groote zuinigheid. Doch Simeon antwoordde: „Ik wek jullie
enkel op tot matigheid en ik waarschuw jullie, van je buik
geen afgod te maken, hetgeen een groote zonde is voor
God, — een doodzonde. En wie is hier onnatuurlijk gierig
en zuinig? Niet ik, maar de ouwe van Kuninkaala. Hij, die
met de tering in zijn lijf rondliep en die den brandewijn
stookte voor zijn eigen begrafenis, toen hij merkte, dat het
uur van zijn dood nader kwam. De man wist, dat hij de
beste brandewijnstoker was in heel Toukola, die niet één
enkele- graankorrel verspilde en die altijd den sterksten,
Zuiversten brandewijn verkreeg. Zoo ook nu. De oude
stakker zat naast den ketel en hoestte en kuchte en hijgde
in de koude gang van het badhuis. Daar zat hij met een neus,
zoo spits en scherp als een naald en oogen als twee glazen
knikkers; maar brandewijn hadden ze, een heel vat vol. Ten
laatste klauterde ook hij naar buiten, de trap op, de gang door
en zoo naar de kamer. Toen viel hij pardoes voorover in
zijn bed en enkele uren later was de man dood en koud. —
Beste menschen, dat was gierigheid; een gierigheid, die
zich nog niet eens gewonnen gaf aan den rand van het graf,
en dat kan men onnatuurlijke spaarzaamheid noemen."
Zoo verdedigde Simeon zich, zonder toe te geven, dat hij
Zelf gierig was.
Maar hij stond hoog in de gunst bij zijn broer en bij zijn
schoonzuster, want hij was een trouwe en betrouwbare
wachter op de hoeve. Zij konden gerust van huis gaan
wanneer ze wisten, dat Simeon er was.
Eens ging Juhani met Kerstmis met zijn vrouw en de
twee jongste kinderen op bezoek bij Tuomas en Lauri op
den Impivaara. Simeon bleef thuis. De sneeuw was droog
en hard, het werd een prachtige tocht door het bosch.
Dik en warm ingepakt zat „de kleine spreeuw," zooals
301

Juhani zijn zoontje meestal noemde, op zijn schoot* De
jongste, een lief en zoet meiske, lag in Vendia's arm en
kreeg, toegedekt met een dichte vacht, de borst, terwijl de
slede licht schokkend voortgleed over de met sneeuw
bedekte vlakten van Jukola naar Impivaara*
De avond viel, en de meiden en knechts op Jukola haastten
zich weg om deel te nemen aan de kerstspelen in Toukola.
Simeon, alleen in huis, was nu baas over de twee kleine
meisjes, die hem gehoorzamen moesten. De beide oudste
dochtertjes van Juhani, negen en zeven jaar oud, waren
niet mee met hun ouders naar de Impivaara-hoeve. Ze
mochten van hun oom niet met de anderen naar het dorp,
waar ze erg verontwaardigd over waren. Maar daar trok
Simeon zich niets van aan, hij wilde volgens eigen inzicht
de hem tijdelijk gegeven macht gebruiken*
Het was al donker, doch het avondvuur vlamde niet als
gewoonlijk op de haardplaat. De kinderen werden bang in
het donker en verlangden driftig, dat oom licht en vuur
zou maken. Maar oom nam geen notitie van hun wenschen;
als gewoonlijk lag hij stil en tevreden op de haardsteenen,
het lange, sluike haar viel hem over de oogen. Hij trachtte
verstandig met de meisjes te praten* ,»Het zou wat moois
zijn, wanneer den heelen dag het vuur op den haard moest
branden. Hè hè* We wonen hier niet bij de ijzermijnen van
Vanda, voor zoover ik weet, jullie heethoofden. Vergeet
niet, dat het hout duur is en wat moeten we branden, wan-
neer we het héele bosch hebben omgehakt en opgestookt.
Heideplaggen misschien? Ja ja, wanneer je niet tijdig je
voorzorgen neemt, dan loopt het slecht met je af! Je kunt
wel dansen, al is het niet met de bruid, en wat voor mij goed
genoeg is, is ook goed genoeg voor kleine meisjes, die
niets te doen hebben. Kruip in, je bed, daar is het warm.
Zoo — jullie lastpakken!" Maar de kinderen, die nooit
geleerd hadden, zich. naar zijn wil te schikken, dachten er
niet aan zonder meer te berusten; ze verzetten zich hevig
en sputterden uit alle macht tegen. Toen dit echter niet
hielp, verstoutten ze zich, hem aan het steile haar te trekken*
Ze rukten zoo hard ze konden aan de stroogele pieken, en
takelden hem danig toe eer het hem lukte op de been te
komen* Eindelijk stond hij overeind; hij greep een half
302

verkoolde dennetak uit een hoek naast den haard en sloeg
er woedend mee op den vloer, hoofdzakelijk om hen schrik
aan te jagen. Hevig ontdaan stoven ze naar buiten, de deur
hard achter zich toetrekkend.
Maar even later kwamen ze weer binnen en wilden hun
avondeten hebben. Simeon liet ze praten, maar ten laatste
stond hij toch op, nam een toorts van den balk en kloofde
die in tweeën, waarna hij de dunste helft aanstak. Bij dit
licht schepte hij de pap op, maar veel gaf hij ze niet, niet
meer dan drie lepels. Daarop zette hij de pan weg en
legde het deksel er op. Doch de kinderen waren met die
portie niet tevreden, ze verlangden meer. In ieder geval
wilden ze er brood bij hebben. Kleine Vendia,dat bijdehande
diertje, begon hartroerend te snikken. Nu beet Simeon een
stuk van een broodkorst af, niet grooter dan de lengte van
een duim, en gaf deze aan het kind. Maar toen Vendia
zag, hoe klein het stuk brood was, dat ze van haar oom
kreeg, wilde ze het niet nemen en gaf ze er een klap tegen,
dat het ver over den voer rolde. Nu werd Simeon kwaad,
hij schudde het meisje heen en weer en trok haar aan haar
oor en zei: „Jou ondeugende meid, bespot je Gods gaven?"
Vendia begon luidkeels te schreien, maar daar bekommerde
Simeon zich niet om.
Eindelijk maakte hij vuur. Een stuk of wat dunne takjes
stapelde hij opeen, terwijl hij tegen het kind grauwde: „Hou
je dadelijk stil, dadelijk, anders krijg je een pak slaag
van me. Is me dat een kind, Gods goede gaven op den grond
te smijten! Nu krijg je geen brood, nu kun je enkel pap
eten, net als je oudere zuster. Dat is voldoende voor avond-
eten. We hebben geen geld om maar den heelen langen
lieven dag onzen buik rond te eten. En hou nu je mond!"
Zoo sprak hij, terwijl hij op den rand van den haard .zat en
in het armzalige vuur staarde, zonder te merken hoe het
kleine ding gezichten tegen hem trok. Tranen noch verwijten
hielpen, de kinderen moesten zich tevreden stellen met wat
hun oom hun voorzette. Ten laatste kregen ze slaap en
kropen in bed. Spoedig sliepen ze onder de zachte schapen-
vacht. Maar Simeons vuur verspreidde koude in de kamer
in plaats van warmte. Hij wachtte ook niet tot het hout op-
gebrand was; hij vond zeker dat hij het dure hout moest
303

sparen voor den volgenden dag en doofde daarom het arme-
lijke avondvuur, waarna hij het rookgat sloot, ponder acht
te slaan op den scherpen rook» Nu stak hij opnieuw zijn
lichttoorts aan en begon zelf aan zijn avondmaal: een zielig
klein stukje brood en zeven gedroogde haringkoppen. Vol
belangstelling volgden de honden zijn bewegingen met de
oogen, maar er bleef niets voor ze over. Nadat hij gegeten
had, vouwde hij de handen, viel bij den haard op de knieën
en dankte met tranen in de oogen des Heeren Davids Zoon,
die hem, den zondaar, uit louter medelijden had doen ge-
boren worden. Hierop opende hij de deur en joeg de honden
naar buiten om „het huis tegen dieven en ander gespuis
te beschermen." Dat zeide hij, hoewel men bij menschen-
heugenis niet van dieven gehoord had op Jukola. Buiten
woei het en het sneeuwde hard, en de honden voelden er
niets voor, het knisperende stroo in de kamer vaarwel
te zeggen. Blaffend en grommend verzetten ze zich, doch
dolven ten laatste het onderspit, verdreven door Simeons
berkenstok.
Nu sloot hij de stevige gangdeur zorgvuldig toe en stond
met een vlammende toorts tusschen de tanden. Terug
in de kamer, maakte hij meer vuur door het hout heen en
weer te zwaaien, waarna hij een blik wierp op de beide
meiskes, die wang aan wang rustig te slapen lagen onder
hun warme dek, frisch als twee pas ontloken rozen in den
zomernacht. Glimlachend keek hij naar ze, stopte ze wat
beter in en mompelde, terugkeerend naar den haard:
„Waarom moeten ze met een volle maag slapen i" Zoo sprak
hij en ging ook zelf ter ruste. Doch eerst liet hij zich nog
eenmaal op de knieën vallen, vouwde de zwarte knuisten
en dankte des Heeren Davids Zoon voor al het goede, wat
hij genoten had en smeekte Hem, zijn beschermende hand
ook dien nacht over het huis te willen houden. Hij bad voor
zichzelf, hij bad voor de kleintjes, die zoo gerust te slapen
lagen, en verder voor alle menschen op aarde. Daarna legde
hij zich neer op de dierbare steenen, waarbij de warme gloed
van den haard zijn voetzooien koesterde. Maar toen de
knechts en meiden thuiskwamen van het feest in Toukola,
was de kamer donker en koud. Den volgenden dag keken
ze Simeon met booze oogen aan en ze deden ernstig hun
304

eklag, zoodra de boer en de boerin terugkwamen van
Impivaara. Maar Simeon trok er zich niets van aan, hij ant-
woordde onverschillig: „We hebben geen geld om als
groote heeren te leven, dat weet jullie ook wel."
Zoo leefde hij in het ouderlijk huis, het oude Jukola, en
hield een wakend oog over het bedrijf en over de huis-
houding. Maar er waren tijden, dat dit alles niet voor hem
bestond. Af en toe gebeurde het, dat hij stomdronken uit
het dorp thuiskwam. Dan leek hij een stoute jongen;
hij maakte een massa spektakel en wandelde de kamer op en
neer tot vermaak van oud en jong. Den volgenden dag
was hij ziek, naar lichaam en ziel. Zuchtend lag hij met
gevouwen handen op de hsroete haardsteenen, zijn hart
werd verteerd door een gruwelijk berouw. — Er gebeurde
echter iets, dat sterken invloed had op zijn gedrag en
waardoor hij zich veel minder aan den drank te buiten ging
en dus ook minder door wroeging werd gekweld. Juhani gaf
hem eenmaal een kostelijk geschenk, een grooten bijbel met
stijven band, die bijna een lijspond 1 ) woog. Groot was
Simeons vreugde, en nooit werd hij het moede, zijn broer
voor deze weldaad te danken en te prijzen. Van dien tijd
keerde hij den brandewijn vrijwel geheel den rug toe.
Nu zag men hem op Zon- en feestavonden steeds met den
bijbel fitten, en zoodoende kwam hij veel minder in de
verleiding, te drinken. Doch op een avond van Allerheiligen
verviel hij weer tot zijn oude zonde. Hij maakte als vroeger
spektakel, stelde zich zot aan en ijsbeerde door de kamer
tot vreugde van iedereen, waarna hij zich ten slotte op zijn
geliefde steenen neervleide. Den volgenden dag werd hij
opnieuw door diep berouw gekweld. Wat deed hij toen?
Hij ging met den bijbel open voor zich achter de tafel staan,
en riep met luide predikersstem al het volk van de hoeve
samen, van den oudste tot den jongste. Daarop legde hij
twee vingers op het Boek, keek op naar de zoldering en
zwoer een heiligen eed, dat hij zich nooit meer een stuk in z'n
kraag zou drinken, dat hij nimmer meer een druppel bran-
dewijn over zijn lippen zou laten komen in dit leven.
x ) Een oud gewicht, gelijk 15 oude ponden; lijspond of Lijfiandsch
pond.
20-12349 305

Een jaar of drie gingen voorbij en Simeon hield woord.
Doch nog eenmaal zou hij terugvallen tot zijn schandelijke
zonde, en deze terugval verwekte een heele opschudding
op Jukola. De arme kerel beschouwde zichzelf thans als
een meineedige, nu hij de gelofte verbroken had, die hij had
afgelegd met twee vingers _ op den bijbel. Daarom wilde
hij een einde maken aan zijn onwaardig leven. Met gejaagde,
zware schreden en ijskoud hart verliet hij het woonvertrek,
klom op de balkenvliering van den stal, knoopte zich een
ouden halster om den nek en maakte het andere einde vast
aan de bovenste dakspar. Daarop ging hij rustig en vast-
beraden zoo staan, dat hij in den riem hing* Stijf staarden
zijn oogen voor zich uit, zijn wangen bolden op, krampachtig
kneep hij de handen ineen.••• Maar blijkbaar was zijn
uur nog niet geslagen.
Tallbackamor kwam in den stal om naar haar kippen te
kijken en zag den man daarboven hangen, waarop ze luid-
keels om hulp gilde. Juhani haastte zich naar de plaats
des onheus en redde Simeon uit de klauwen van den dood.
Met zijn mes sneed hij den riem door en droeg den ker-
menden en verwonderden. broeder de kamer in, waar
vrouwen en kinderen zich schreiend en jammerend om
hem verdrongen. — Nu bracht hij Simeon naar het kleine
kamertje in de gang en legde hem boven op de zachte deken
van Vendia. Alras knapte de patiënt op en ging op den
rand van het bed zitten, somber en zwijgend naar den
grond starend. Nu liep Juhani zoo hard hij loopen kon naar
Aapo,z'n dampende pijp tusschen de tanden; met enkele
woorden bracht hij hem op de hoogte van het gebeurde en
vroeg hem om raad. Volgens zijn eigen meening was een
gematigd pak slaag, in alle stilte door broederhanden
toegediend, samen met een straffe boetpredikatie, het beste
middel. Maar Aapo oordeelde, dat deze straf zonder uit-
werking zou blijven, ja, zelfs schadelijk zou zijn, en besloot
uitsluitend de macht van het woord aan te wenden. Nadat
ook hij zijn pijp had aangestoken, begaven de broeders
Zich van Aapo-Jukola over de akkers naar Juhani-Jukola
om een ernstig woord te spreken met hun zorgenkind Si-
meon. Toen Aapo Simeon begroette, schudde hij hem har-
telijk de hand en onder het stoppen van zijn pijp begon hij
306

hem ernstig te berispen, waarop hij echter spoedig woorden
van troost deed volgen. Langen tijd luisterde Simeon zwij-
gend, terwijl hij bedroefd naar den grond staarde. Maar
Aapo's welbespraaktheid nam toe, terwijl hij telkens weer
den brand stak in de doovende pijp, druk gebarend en met
van leven tintelende oogen naar den einder ziend; als een
verfrisschende regen stroomden de woorden hem over
de lippen. Plotseling kwam er een bittere trek om Simeons
mond en onder moeizaam steunen baanden de opgekropte
tranen zich een uitweg. Ook Juhani's kaak beefde j het duur-
de niet lang, of ook hij barstte in snikken uit en Aapo's
oogen glansden vochtig.
Zoo bloeiden opnieuw in Simeons hart de hoop en de
wensch te leven. Met een gezicht, dat straalde van dank-
baarheid, drukte hij Aapo's hand tot afscheid en dankte
hij God, dat deze zich wederom over hem had ontfermd.
Langzamerhand hervatte hij zijn gewone werkzaamheden
op Jukola. —Zoo bracht de zachtmoedige Simeon in vrede
zijn dagen verder door, zonder ooit meer naar den drank te
talen. Hij werkte in het hout of hij hakte dennengroen,
met de pijp in den mond, of hij zat verdiept in de lectuur
van zijn bijbel.
Aapo was boer op de andere helft van Jukola, welke hof-
stede naar hem Aapo-Jukola genoemd werd. Het huis
lag eenige minuten gaans van de oude boerderij af. Hij
trouwde met Konkkala-Hendriika, een lieve en in alle
opzichten goedhartige vrouw, vlijtig en spaarzaam. Hij
was best tevreden met zijn vrouw, ook al oordeelde hij het
noodzakelijk, haar van tijd tot tijd ernstig te vermanen en
haar raad te geven in huishoudelijke aangelegenheden,
waarbij de vrouw hem zwijgend, soms glimlachend aan-
hoorde, met van pret half toegeknepen oogjes. Eenmaal,
toen het oudste dienstmeisje den vloer aanveegde, kreeg zij
een straffen uitbrander van den boer. Aapo, die vond dat ze
al te slordig en ruw te werk ging, zoodat het stof hoog op-
woei en het stroo in de hoeken bleef liggen, rukte haar driftig
den bezem uit de hand en begon zelf den grond aan te vegen,
keurig en handig, van den muur naar de deur. Nadat hij
ongeveer de helft gedaan had, duwde hij het meisje den
bezem weer in de hand en zei: „Zoo veegt een flinke meid."
307

Nu lachte de boerin haar gezelligen, aanstekelijken lach en
kneep haar van pret tintelende oogen bijna heelemaaï
dicht* Toen Aapo uitgesproken had, wierp hij zijn vrouw
een ernstigen, bestraffenden blik toe» — Altijd was hij
rechtvaardig en billijk tegenover knechts en meiden, en
daarom prezen allen hem als uit een mond,
Aapo hield zich ook bezig met het genezen van menschen;
dit had hij geleerd uit een oud doktersboek, waarin hij
graag studeerde. Dikwijls slaagde hij er in, de menschen
met zijn medicamenten op te lappen; meestal waren zijn
geneesmiddelen van eigen vinding, die hij samenstelde uit
de kruiden, die hij in het bosch en op het veld zocht* Zijn
specialiteiten waren roos, diarrhee en schurft* Verder was
hij een uitstekend masseur, en menig man had onder zijn
handen baat gevonden voor z'n pijnen» Maagpijn en ver-
stopping genas hij enkel door te wrijven, en daar nood wet
breekt, zooals het heet, kwam het nogal eens voor, dat ook
het vrouwvolk zich aan Aapo's behandeling moest onderwer-
pen wanneer ze brand onder de borst hadden»
Een vrouw, echtgenoote van landrechter Mattis van
Tawakoski, werd ten zeerste gekweld door nachtmerries,
die haar herhaaldelijk wekenlang iederen, nacht plaagden»
Daar er af en toe nachten voorbijgingen, waarop ze rustig
sliep, hoopte ze telkens weer dat nu het leed geleden was.
Plotseling echter begon de ellende opnieuw. Ze raadpleegde
wijze vrouwen, dokters, alles tevergeefs. Ten laatste kwam
haar het gerucht ter oore, dat Aapo-Jukola het vermogen
bezat, zieken te genezen. Met den kluwen op den arm en de
breikous in de hand, ondernam ze den langen, zwaren tocht
naar Aapo-Jukola; maar daar vond ze dan ook door Aapo's
methode genezing voor heel haar verdere leven»
Ook zijn taak van deurwaarder vervulde Aapo als een
rechtschapen mensch» Ernstig zat hij op de bank in het
groote gerechtsgebouw, de hand achter het oor, scherp
toeluisterend» Met mannelijk geheven hoofd zat hij daar,
terwijl van tijd tot tijd een fijn, zelfvoldaan lachje zijn
lippen krulde» Hij was steeds verstandig en rechtvaardig
in zijn oordeel» Dat wist de rechter, die geduldig naar
zijn nogal wijdloopige uiteenzettingen luisterde, wanneer hij
308

met breed handgebaar zijn meening te kennen gaf, als die
hem gevraagd werd»
Zoo leefde hij op zijn hofstede als een uitnemend boer en
een goed vader voor zijn talrijk kroost»
Op de hoeve op den Impivaara heerschte de zwaar gebouwde
en sterke Tuomas. Waar was de man, die durfde opstaan
tegen den boer van Boven-Impivaara ? Groot was zijn kracht
en zijn autoriteit, heel zijn wezen getuigde van vastberaden-
heid. Nimmer ging hij overhaast te werk, doch hij handhaaf-
de de tucht en eischte gehoorzaamheid aan het Woord
des Heeren, zoowel binnen- als buitenshuis. Hij was de
mildste van alle Jukola-broeders en was altijd vriendelijk
tegen iemand, die door het ongeluk was getroffen, zonder
verder te onderzoeken of na te vragen. Evenmin kwam hij
met verwijten aandragen, wanneer een man door eigen
schuld tot den bedelstaf was gebracht. Hij gaf iedereen, gaf
zonder meer, terwijl hij dacht: „Je bent toch ook maar
een arme drommel." Vooral had hij medelijden met kleine
bedeimeisjes, die schuchter en met angstig hartje de wereld
ingestuurd werden. Twee van dergelijke daklooze stumpers
had hij in zijn gezin opgenomen, waar ze even liefderijk
werden opgevoed als zijn eigen kinderen. Het ontbrak hen
aan niets.
De eenige dochter van Harkamaki was zijn vrouw. Zij
was een edele, ernstige vrouw, waardig om Impivaara's
moedige heerscher tot man te hebben. Ze was zacht en
opgewekt van aard, evenwichtig en rustig. Weelderig was
haar boezem, het lichtblonde haar droeg ze in een dikke
vlecht rond het hoofd gewonden, haar gevulde schouders
gingen schuil onder een wit- en roodgeranden doek. Stille
vrede lag op haar voorhoofd, haar ziel was vervuld van een
strenge vroomheid. Zoo was de boerin van Impivaara, een
uitmuntende opvoedster van haar eigen en de haar toever-
trouwde kinderen. Dikwijls rustten de zachte en goede
oogen droomerig op de tengere meiskes, die hongerig en
onverzorgd, bij hen waren komen aanloopen.
Vredig en kalm gingen de dagen voor Tuomas voorbij.
Het menschenleven wordt dikwijls vergeleken met een
stroom, maar Tuomas' leven, zijn boer-zijn op Impivaara,
309

wil ik vergelijken met een vloed, die plechtig en stil naar
de wijde, oneindige wereldwee glijdt.
Een half uur gaans van Tuomas' hoeve, aan den oostrand
van het moeras, lag de boerderij van Lauri, Laurila ge-
naamd, die de andere helft van de Impivaara-gronden tot
de hare rekende» Daar woonde de zwijgzame Lauri, die zijn
akkers in het zweet zijns aanschijns bebouwde, maar liever
Zwierf hij door bosch en heide. Hij zocht zich zijn vrouw
onder de dochters van Kuokkala. Daar woonden een paar
tweelingzusters, waarvan hij de eene huwde, terwijl de
andere de vrouw werd van Timo en boerin op Kekkuri.
Lauri had een flinke vrouw: breed gebouwd, wat hoekig en
kort van gestalte. Haar harde stem klonk ver in het rond,
als een huilende klarinet, vooral wanneer ze kwaad tegen
haar man uitviel en haar zwartbruine oogen van woede
fonkelden. Meestal liet Lauri haar praten en razen, en sneed
hij rustig verder aan het houten huisgerei. Dat maakte
haar dan nog boozer, zoodat ze nog luider te keer ging.
Doch soms gebeurde het,, dat zijn geduld opraakte, en dan
was het mis. Dan hield zijn vrouw zich doodstil en maakte
ze, dat ze de deur uitkwam en verborg ze zich in een van
de bijgebouwen. Daar bleef ze dan vooreerst en keek af en
toe om een hoek, of de storm, die ze zelf ontketend had,
al begon te bedaren. Maar het kwam zelden voor, dat Lauri
zichzelf zoozeer vergat. Meestal ging hij naar het bosch
wanneer z'n vrouw het hem al te lastig maakte, z'n pijpje
tusschen de tanden, de bijl over den schouder. Vaak bleef
hij urenlang weg. Hij keek naar alles, naar zwammen en
boomknoesten en vreemdsoortig vergroeide stammen en
pas na zonsondergang, als alles ter ruste was, keerde hij naar
huis terug in de milde zomernachtschemering, beladen
met kromme takken en wortels en boomschors.
Dan kon het gebeuren, dat hij zijn reusachtigen stier met
den breeden nek tegenkwam, Halli, die op weg was naar
het dorp, gedreven door zijn brandende begeerte. Met
een somberen gloed in de oogen, kwam het dier in den
avondnevel op hem toe en dan ging het hard tegen hard.
Met barsche stem en dreigende bijl dwong Lauri het dier,
om te keeren, en samen ondernamen ze den tocht naar
Laurila, Halli voorop, de boer achter hem. Nu eens pro-
310

eerde de stier naar rechts uit wijken, dan weer naar links,
maar telkens flikkerde Lauri's bijl naast zijn kop. Eindelijk
gaf het dier z'n pogingen op, maar nijdig schudde het den
kop en blies z'n heeten adem door de trillende neusvleugels.
Zoo trokken zij langs de hoeve van Tuomas, waar de
dienstmeid in bed zware, stampende stappen hoorde op
het zandige pad, gevolgd door lichtere, stille, „Wie is daar
nog zoo laat buiten," dacht ze en wipte, met enkel haar
hemd aan, het bed uit. Ze keek uit het raam en zag den
stier en den boer van Laurila voorbij gaan. Onwillig liep
de stier voorop, achter hem de boer, die telkens dreigend de
bijl ophief. Spoedig verloor ze hen uit het gezicht en kroop
ze weer in haar warme bed.
Maar nu begon de stier te brullen en gaf aan zijn teleur-
stelling en woede uiting in een gruwelijk dreigenden, lang-
gerekten kreet, dat de heuvels sidderden en de echo trilde
en beefde. Dan zei Lauri: „Wacht maar, ik zal jeleeren, jou
driftkop. Naar huis, en gauw! En geen kunsten, versta je.
Het helpt je alles niets niemendal, dat weet je best." Zoo
sprak hij, terwijl de stier voor hem uit ging en zijn verlangen
uitbrulde, dat in den stillen nacht tot ver over de akkers
klonk.
Bedaard sloot Lauri den stier binnen de omheining voor
het eigen vee en ging de woonkamer in, waar het avondeten
koud op tafel stond. Allen lagen in diepen slaap, alleen
de vrouw lag wakker in het echtelijk bed in het kleine ka-
mertje en wachtte, danig uit haar humeur. Wanneer Lauri
ten laatste klaar was met eten, begaf ook hij zich ter ruste,
en opnieuw stortte zich een stroom van verwijten over hem
uit. De vrouw ging te keer van geweld. Zonder een woord
kleedde Lauri zich uit, stak z'n pijp op en kroop naast zijn
vrouw in bed, die maar voortging met schelden en tieren.
Wanneer de pijp uitgebrand was, legde Lauri ze voorzichtig
op den grond, trok het dek wat beter om zich heen en zei
streng: „Hou je mond, vrouw, zeg je avondgebed en slaap
Zoolang het weer goed is, denk er aan, zoolang het weer
goed is." Dan zweeg de booze vrouw, ook al bonsde haar
hart en zou ze haar man nog van alles naar het hoofd hebben
willen gooien, en nadat ze met een driftig gebaar de dekens
311

naar zich toe getrokken had, viel ze, evenals haar echt-
genoot, in slaap.
Tot de nachten koud en donker werden, hield Lauri zijn
heerlijke tochten door het bosch vol. Zelden sprak hij door
de week over hetgeen hij gezien had; meestal vertelde hij
pas den volgenden Zondag, en dan bij voorkeur aan het
ontbijt, wat hij alzoo had gevonden.
Op een keer, dat hij uit het bosch terugkwam, was hij
meer dan anders in gedachten verdiept; maar waarover hij
piekerde, kon niemand raden. Met den dag werd hij stiller
en gedrukter, terwijl hij bij het minste en geringste driftig
uitviel tegen z'n vrouw en de knechts en meiden. Zijn
voorhoofd lag in diepe rimpels en zwarte kringen teekenden
zich af onder zijn oogen. De heele week bleef het zoo, tot
het eindelijk Zondag werd. Zonder een woord te spreken
Zaten Lauri en de knechts aan tafel, tot ten laatste de boer
het zwijgen verbrak. „Jongens, ik zou jullie wel eens iets
willen vragen, kunnen jullie me ook een verklaring geven
van het volgende: Een dag of vijf geleden kwam ik de
hoogte over bij de Koivisto-weide; het had pas gesneeuwd
en een laagje sneeuw, zoo dun als een fijn linnen kleed,
bedekte den grond. Daar zag ik iets, wat m'n verstand te
boven ging. De duivel mag me halen als ik weet wat het te
beteekenen heeft, ik heb er over gedacht en gedacht en de
zaak van alle kanten bekeken, maar ik kan er niet wijs uit
worden. Luister: Op de weide zag ik de voetsporen van
een volwassen manspersoon, die ik zonder eenige moeite
volgen kon. Plotseling hield het spoor op en ging verder
als een duidelijk vossenspoor, dat over den heuvel heen
voerde omlaag naar het wilgenboschje, een vossenspoor,
wat ik niet eerder had opgemerkt. Waar was de man ge-
bleven? Hij was niet doorgeloopen en hij was niet terugge-
keerd, hij was niet naar rechts afgeslagen noch naar links,
maar regelrecht opgestegen naar den hemel; en vandaar
was een vos nedergedaald, die het spoor in de sneeuw
voortzette. Het kan ook zijn dat hij den vos in z*n armen had
gedragen om later, toen zijn eigen voetstappen verdwenen,
zelf op den rug van Reintje te klimmen en zoo door het
wilgenboschje naar het kerkdorp te rijden. — Onmogelijk,
niet waar? Maar een aannemelijke verklaring kan ik niet
312

vinden» Wat zeggen jullie? Zijn er in onze parochie nog
toovenaars? Had de kerel zichzelf met de hulp van den
duivel in een vos veranderd?" Zoo sprak hij; allen hoorden
hem met de grootste verbazing aan en niemand kon het
raadsel oplossen» Ten laatste werden ze het er over eens.
dat een toovenaar over den Koivisto-heuvel gekomen
moest zijn. Maar Lauri had er geen vrede mee. Na het eten
ging hij opnieuw naar de Koivisto-weide, en toen hij bij
den lagen heuvel kwam, zag hij dat het wonder zich had
herhaald* Een menschenspoor werd voortgezet door het
spoor van een vos. Woedend riep hij uit: „Regeert Satan
zelf hier dan?" Driftig schopte hij een paardenvijg opzij*
maar op hetzelfde oogenblik stroomden de ijselijkste vloeken
hem van de lippen. Onder de paardenvijg glinsterde het
ijzer van een vossenklem, waarvan de scherpe kaken zijn
been vastgegrepen en er, snel als de bliksem, hun tanden
in zetten, Lauri's o ogen gingen van schrik en verwondering
wijd open* Haastig bukte hij zich om zijn pijnlijken voet te
bevrijden van het martelwerktuig, dat hij woedend een
eind wegwierp. Nu wist hij hoe laat het was* Maar de
geheimzinnige sporen in de sneeuw kon hij nog altijd niet
verklaren* Kwaad keerde hij naar huis terug. Hij hinkte
leelijk en beet de tanden opeen, iederen keer dat hij zijn voet
neerzette. Al gauw merkte hij, dat hij een stok noodig had
om op te steunen* Zoekend keek hij rond in het wilgen-
boschje en vond twee dunne berkenstammetjes, die, toen
hij ze van onder de takken te voorschijn getrokken had,
twee stelten bleken te zijn, aan het ondereinde waarvan
de afdruk van een vossepoot was ingesneden, net als van
een echten poot. Ineens werd alles hem duidelijk. Hij begreep,
dat de vossenjager deze twee stelten had gebruikt wanneer
hij zijn klemmen ging controleeren —om zoo allen argwaan
van de zijde zijner slachtoffers te voorkomen. Zoo liet hij
een vossenspoor na en geen menschenspoor, wat zelfs het
slimme Reintje niet in de gaten zou hebben. Aldus had
Lauri klaarheid in deze zaak gebracht, en met een verlicht
hart toog hij huiswaarts, ook al deed zijn voet hem knap zeer.
De stelt gebruikte hij als steun. Nu gebeurde het dat de
ongemakkelijk driftige oude van Kolistime Lauri's spoor
in de sneeuw vond toen hij naar zijn eekhoornstrikken ging
313

kijken, die hij tusschen de paden van de afscheiding rondom
de weide had gezet. Hij piekerde en piekerde t „Hier heeft
een man geloopen met een hond, maar — wat moet ik er
van denken? — een hond met één pootJ Wel voor den
duivel! De wonderen zijn de wereld niet uit! Een hond
met één poot is naast z'n baas meegeloopen, wat is dat voor
onzin? Hè? Wandelen er hier Lappen en allerlei toovervolk
rond? Hè?" Paar stond hij op den akker en praatte in zich-
zelf, woelde met de vingers door het dichte haar, verschoof
de pruim van de eene wang naar de andere en fronste
de borstelige wenkbrauwen. — Zonder een verklaring voor
het wonder te kunnen vinden, ging hij ten laatste verder.
„Een hond met één poot, die naast zijn baas meeloopt." De
gedachte liet hem niet meer los, doch hij sprak er met geen
mensch over vóór op zijn sterfbed, toen hij ten slotte zijn
schoondochter, een lieve, zachte vrouw, vroeg wat hij denken
moest van zulk een groot wonder, dat hern zelfs in zijn
stervensuur niet met rust liet. De vrouw praatte tegen hem
wat ze kon, ze schreeuwde vlak aan zijn oor en smeekte
hem met tranen in de oogen, toch aan zijn onsterfelijke ziel
te denken en zich alle verdere gedachten uit het hoofd te
zetten. De oude antwoordde niets, staarde strak voor zich
uit en nam het wonderlijke spookbeeld met zich in het
graf.
Lauri's voet, die door de klem leelijk bezeerd was, genas
spoedig en hij werkte als vroeger op de hoeve, in het bosch
en op den akker. Zoo leefde hij samen met sijn ongemakke-
lijke, kijvende vrouw, en met zijn kinderen, die, zoolang ze
onder moeders vleugelen waren, nooit kousen of kleeren te
kort kwamen, noch het dagelijksch brood en straf.
Timo voerde het bestuur over Kekkuri; zijn betere helft
was de andere van de Kuokkala-tweelingen. £e leek in alle
opzichten op haar zuster; breed gebouwd, met een wipneus
en bruine huidskleur, echt een wijf met haar op de tanden.
Timo hield geweldig veel van haar, al trok ze hem bij tijden
ook leelijk aan z'n kuif. Het was niet geraden, ruzie met haar
te zoeken, e-n Timo deed alles, om het haar naar den zin
te maken. Het werk op de hoeve binnen- zoowel als buitens-
huis liep op rolletjes; maar één ding was er, waardoor de
huiselijke vrede af en toe verstoord werd. Timo had een
314

ongelukkige gewoonte, een vast ingekankerde, rampzalige
gewoonte, zich. eenmaal per jaar een stuk in z'n kraag te
drinken. Dat was omstreeks Allerheiligen, dan ging hij naar
het dorp en bleef een paar dagen onder water met een stel
vroolijke vrienden. Als hij dan thuis kwam, was d.e boot
aan.
Op een Zondag in het laatst van October geraakte Timo
wederom van het goede pad. Samen met Tammisto-Kyösti
en Karkkula-Aabel keken ze, gezeten op het koude polder-
kamertje op Tammisto, wat heel erg diep in het glas. Twee
dagen en twee nachten brachten ze daar met elkander ge-
zellig door, druk pratend en gesticuleerend. Als teedere
vrienden omhelsden ze elkaar voortdurend, ze juichten en
riepen hoera, en zongen terwijl ze onbezorgd met suffige
oogen uit het raam keken. Het kamertje lag hoog en vrij,
Ze hadden een wijd uitzicht over mesthoopen, over het stroo-
dak van de hooischuur, over akkers en weiden, heel tot aan
de op grooten afstand gelegen moerassen van Lemmila,
waarboven hoog in de lucht de zwanen cirkelden op hun
trek naar zuidelijker landen. Zorgeloos zagen ze met zachte,
goedmoedige bokkenoogen door het kleine raam naar
buiten, neurieden en knikten met hun hoofd de maat, —
met hun heerlijk duizelige, verhitte hoofd. En alle moeiten
en kommer van het dagelijksche sleurleven waren verre
van hen.
Eindelijk brak de morgen van den derden dag aan; met
zware hoofdpijn werden de vrienden wakker op hun een-
zame legerstede. Het geld en de brandewijn waren op en
er was geen enkele mogelijkheid, de boerin te bewegen, de
brandewijnkast nog eens open te sluiten. Stil en verslagen
besloot Timo, naar huis terug te gaan. Hij hijgde naar lucht
en beklom, bedroefd van zin, de heuvels en dacht aan de
booze vrouw op Kekkuri. Z'n broek was afgezakt en klapper-
de om z'n beenen, en tusschen z'n broek en het roodge-
streepte vest bolde z'n hemd. Strak staarden de kleine,
bloedbeloopen oogen voor zich, terwijl hij den weg naar
Kekkuri vervolgde, het haar in slierten rond het hoofd,
de bloote borst glanzend als een blank geschuurde koperen
ketel. Daar liep hij, met bezwaard hart, en bosschen, bergen
en dalen zagen hem somber verwijtend aan. Een vergeelde
315

erk aan den kant van den weg boog zich hoofdschuddend
naar hem over, heel de natuur, die hem te voren zoo vriende-
lijk gezind geweest was, scheen zich van hem te hebben
afgekeerd» Timo echter keek niet naar boomen en steenen,
hij zag recht voor zich uit, zijn gedachten bij zijn vrouw
op Kekkuri, die nu wel heel erg kwaad zou zijn. Wie hij ook
onderweg tegenkwam, oud of jong, man of vrouw, hij
keurde ze nauwelijks een blik waardig; wanneer de grootvorst
in eigen persoon hem tegemoet getreden was, hij zou
waarschijnlijk even weinig notitie van hem genomen heb-
ben! Zwijgend ging hij daar, zich vaag z'n vrouw, huis,
knechts en kinderen herinnerend, terwijl hij van tijd tot tijd
stil en diep zuchtte.
Toen hij eindelijk zijn erf bereikt had, bleef hij staan en
overlegde of hij het zou durven wagen, het huis binnen te
gaan. Hij beulde z'n hersens af om een manier te vinden,
waarop hij zijn booze vrouw daarbinnen gunstig voor zich
Zou kunnen stemmen. Met het hoofd in de handen stond
hij daar en keek om zich heen, tot zijn oog op den houtstapel
viel. Ineens kreeg hij een idee en mompelde: „Nu heb ik
het gevonden!" Hij nam een flinke vracht hout op z'n armen
en strompelde daarmee naar het huis, in de hoop, het hart
van z'n echtgenoote aldus te vermurwen. Eerst veegde hij
danig z'n voeten en daarna beklom hij met groot lawijt
de stoep, ging de gang binnen en riep, alsof er geen vuiltje
aan de lucht was: „Doe open de deur.... doe open de
deur.... kindertjes!" Eindelijk kwam een klein kereltje
met een vuil neusje en deed de deur voor hem open. Druk
bewegend droeg Timo het hout naar den hoek naast den
haard, al dien tijd strak naar rechts kijkend. Toen hij zijn
last met donderend geraas had laten vallen, zei hij: „Het
hout mindert hard, en of! Maar we hebben nog genoeg
in de bosschen van Jukola." Na deze woorden waagde hij
het, een haastigen blik op zijn vrouw te werpen, — maar
nu barstte het onweer dan ook los.
En het ging er niet zachtzinnig toe. Nauwelijks had z'n
vrouw uitgegild: „Waar heb je gezeten, jou luiwammes,
jou stuk ongeluk!" of het regende slagen en stompen en
klappen op zijn linker- en zijn rechterwang, zoodat het hem
groen en geel voor de oogen werd. Spoedig echter bedaarde
316

de bui, om voor een onheilspellend zwijgen plaats te
maken. Nu moest Timo's haardos er aan gelooven, het
leek hem toe, dat heel de wereld op z'n kop stond. Eindelijk
werd hij kwaad; met dikke, gezwollen knuisten greep hij
z'n vrouw bij de armen vast en zette haar op de bank, waar
hij haar een tijdlang hield. „Ziezoo," zei hij, rood als een
pioen, het haar ontoonbaar in de war, „en pas nou op, vrouw,
dat ik je niet een pak slaag geef. Jou kwaadaardig mirakelI
Jou stuk vergif 1 Hoe durf je zoo tegen me te keer te gaan?
Probeer het niet nog eensl Met een man wil ik vechten,
maar niet met een vrouwspersoon. Voor den duivel, ik
ben een driftig man, en daar zul je van nu af aan rekening
mee moeten houden. Ja ja, wat zou je er van zeggen, als ik
jou ook eens een kleine aframmeling gaf?" Zoo uitte hij de
eene bedreiging na de andere tegen z'n vrouw, zonder ze
echter ten uitvoer -te brengen. Misschien kon hij het niet
over z'n hart verkrijgen, want hij hield heel veel van haar.
—Z'n vrouw echter krijschte woedend: „Laat me los, ellen-
deling, laat me los. Dadelijk!" Timo was meer dan verbluft
over deze interruptie, en dacht er over, of hij z'n vrouw los zou
laten of dat het misschien veiliger zou zijn, haar nog wat vast
te houden op de bank. Opnieuw begon ze te krijschen, nog
feller en hooger, waarop Timo haar losliet — en meteen
had ze hem weer bij z'n kuif te pakken en trok ze hem
uit alle macht aan z'n haar. Hij werd weer kwaad, en nu
eerst recht, en besloot, verder maling aan haar te hebben.
Hoog opgericht ging hij het woonvertrek uit. Dat kostte
hem echter nogal moeite, want ze zat hem als een havik op
z'n nek, zoodat de veeren er bij wijze van spreken af stoven.
Zonder er zich echter veel aan te storen, werkte hij zich met
Zijn ellebogen naar buiten. Pas op den drempel liet ze hem
los, mtt de bedreiging, dat ze hem wel eens zou laten
zien, waar Abraham de mosterd haalt. Timo echter
daalde voorzichtig de stoep af en donderde: „Ik zal het je
wel betaald zetten!"-Hij verdween achter den hop-akker,
waarna hij z'n schreden plotseling naar den stal richtte,
terwijl de tranen van verbittering hem over de wangen
stroomden. Daar klom hij naar den zolder, gooide een paar
armen vol hooi omlaag voor de paarden en wierp zich, zoo
lang hij was, in het knisperende hooi, waar hij, na nog even
21-13349
317

gepiekerd te hebben over de hardheid van z'n vrouw, in
diepen slaap vieL
Het werd nacht, — een koude nacht; het vroor dat het
kraakte, maar Timo was en bleef weg. Danig ongerust,
besloot zijn vrouw ten slotte naar bed te gaan, van sombere
voorgevoelens over het lot van haar man vervuld» „Mis-
schien heeft de idioot zich wel opgehangen, misschien
heeft hij zich in z'n wanhoop verdronken in het bodem-
looze meer van Numminiitty, of hij ligt te slapen in het
bosch, waar z'n neus hem zal afvriezen bij deze koude,
en z'n vingers en teenen ook, de stakker," Zoo dacht ze en
begon bitter te schreien, terwijl ze daar zoo zonder haar
geliefden wederhelft in bed lag. Ze snikte en hikte, en luis-
terde onderdehand ingespannen naar ieder geluid en naar
voetstappen in de gang* Maar de nacht verstreek en van den
vluchteling hoorde of zag ze niets. Ten laatste stond ze
op, stak de stallantaarn aan en besloot hem te gaan zoeken.
Maar alleen durfde ze zich niet buiten de deur te wagen in
den donkeren nacht, ze was veel te bang voor spoken. Ze
was zelfs bang om hun eigen badhuis binnen te gaan, waar
een oude man, Honkamaki-Isak, met den golvenden baard,
dood op den grond was gevonden* Daarom wekte ze Stava,
de meid. Stava stond op, knap uit haar humeur, en volgde
de boerin naar buiten in den kouden, duisteren nacht.
Eerst doorzochten ze het badhuis, toen de schuur, doch
Zonder resultaat. Daarop keerden ze over het erf terug; de
vrouw schreide en riep telkens weer den naam van den
verdwenene. Ze riep luid en lang, dat de echo door het
woud schalde en de kruinen der boomen er van sidderden,
zoo ook de hooischelf op de naakte, steenige landtong. —
Eindelijk, eindelijk vernamen ze een heesch geronk, dat van
heel hoog leek te komen, van de vliering boven den stal.
Nu haastten ze zich daarheen, de vrouw klom naar boven,
de lantaarn in de hand, en vond Timo. Slaapdronken kwam
hij overeind en staarde haar aan als een oude bok, die de kluts
kwijt raakt, wanneer de wolven hem achtervolgen. Dan
zoekt hij geen hulp bij de menschen, die hem gered hebben
uit den muil der bloeddorstige ondieren, maar draaft plot-
seling en onverwacht de wolven achterna met z'n trippel-
pasjes. Blijft van tijd tot tijd staan, krabt met de hoeven over
318

den grond en gluurt kwaad achterom. Zoo deed ook Timo.
Zonder in het eerst zijn eigen vrouw te herkennen. Misschien
had hij z*n roes nog niet uitgeslapen.
„Waarom zit je hier?" vroeg z'n vrouw. „Kom binnen;
jij, een schepsel Gods, hoeft toch niet hier in de kou te
zitten en half dood te vriezen. Zooals ik zeg: kom binnen,
Timo."
„Wie staat daar?" gromde de aangesprokene.
„Heere mijn SchepperI Is het al zoover met je gekomen,
dat je mij niet meer herkent? Hahal Zoo, zoo verwarren
de duivel en de zonde een arme zieL Haha!"
„Waarom schrei je? Wie ben je?"
„Ach, Gij, mijn Schepper, ach, ach, Timo! Timo!"
„Hè?"
„Ken je me niet meer? Herken je me niet meer? ïk ben
immers Ulla, je vrouw."
„Zoo? Ja, dat klopt!"
„Kom binnen, en haal je niet den dood op het lijf op
die ijzige vliering. Och jij, arme man!"
„Onze Lieve Heer lag ook in den stal. Zwijg vrouw, en
verkoop geen kinderpraat. Wat ontbreekt mij?"
„Die zotten gunnen een arme dienstmeid haar nachtrust
nog niet eens," mopperde Stava, „in de kou moet je je
bed maar uit om naar een dronkenlap van een vent te
zoeken."
„Kom nu, m'n jongen, kom nu. Geef me je hand en kom
voorzichtig naar beneden," smeekte de vrouw»
„Een hand? Wat een mensch al niet moet hooren als hij
niet doof is," spotte de verontwaardigde meid. «Ik zou
hem in z'n kraag hebben gepakt en hem omlaag gesleept
hebben."
„Waar maakt Stava zich zoo druk over?" vroeg Timo.
„Hou je stil, meisje, er is hier geenerlei gevaar, niet het
minste, niet zooveel als een erwt."
„Ik zou em erwten in z'n neus gestopt hebben, net als bij
dat zieke zwijn van die ouwe vrouw," gromde de gedien-
stige.
„Hou je mond en hier heb je de lantaarn. Kom je nu nog
niet, Timo?"
„Ja, ik kom dadelijk. Gaan jullie maar eerst naar binnen."
319

Ze gingen in huis, voorop de boerin, dan de meid en
daarna Timo. Stava rolde meteen in haar bed, maar de
vrouw zette haastig het avondeten voor haar man op tafel.
Ze zette beschuitbollen neer, boter, worst en groote geschilde
aardappelen. Timo bediende zich goed, en diep geroerd,
de oogen vol tranen, zag de vrouw aan den anderen kant
van de tafel toe.
„Waarom blijf je toch niet rustig thuis, rare knul die je
bent?" begon ze. „Je weet hoe driftig ik ben, net als Zi-
geuner-Kajsa. Nu heb ik je weer aan je haar getrokken.
Je weet, vrouwen krabben en bijten als ze er de kans toe
krijgen, dat weet je toch, en nu heb ik je weer aan je haar
getrokken!"
„Ja, men moet zijn heer en meester niet aan de haren
trekken," wees Timo haar terecht. „Maar wat is dat nou
voor een kinderachtig berouw van je, er is toch niks ge-
beurd? Hm, ja, je hebt me leelijk te pakken gehad, je hebt
me leelijk te pakken gehad. Hi hi! Och, voor den duivel!
Kom, geef me maar wat te drinken."
„Waarom blijf je dagenlang in het dorp rondhangen, en
zit je te drinken, dagen en nachten achtereen, dagen en
nachten? Is dat werk?"
„Ja, dat is één keer in het jaar voorgekomen, dat kan ik
niet ontkennen."
„Waar ben je nu weer geweest, en met wie was je? Met
wie?"
„Ik was met een paar vrienden."
„Waar, en met wie heb je geboemeld, zeg op, en gauw een
beetje!"
„Nou nou. Met Tammisto-Kyösti en Karkkula-Aabel, op
het zolderkamertje op Tammisto."
„Wat hebben jullie gedronken?"
„Enkel brandewijn. Geen duurdere spullen. Waar zouen
we rum vandaan hebben moeten halen, rum en toddy?"
„Goddelooze kerels! Als de hand des.doods je op dit eigenste
oogenblik trof, dan zou je afdalen tot in de diepste hel,
zonder genade, zonder verzoening."
„Zelden, zelden is men voor die reis gereed. God sta ons
bij, maar een man sterft toch maar niet zoo in z'n beste
320

jaren? Praat niet over den dood, maar geef me wat te
drinken,"
De vrouw schonk haar man bruin, parelend bier, en nadat
hij goed gegeten had, dronk hij bijna de heele kan in één
enkele teug leeg. Daarop gingen beide naar bed.
Nog een andere trek in het karakter dezer vrouw is waard
vermeld te worden. — Wanneer zij op Zondagochtend
met haar man naar het Heilig Avondmaal zou gaan, smeekte
zij onder tranen alle huisgenooten, haar vergeving te
schenken voor wat ze hen misdaan mocht hebben; en dat
was een aangrijpend en indrukwekkend uur op Kekkuri.
Zoo was het ook nu weer geweest. Hartstochtelijker dan
anders en nog heetere tranen vergietend, had de boerin
iedereen vergiffenis afgesmeekt* beginnend met haar
man en eindigend met den koejongen. Daarna ging Timo,
tevreden glimlachend, naar buiten om er vaart achter
te zetten, dat het paard werd ingespannen; met een ge-
lukkige uitdrukking op zijn gezicht stond hij daar» de hemds-
kraag hoog in den nek, zooals zijn vrouw hem had aan-
gekleed. Terwijl de knecht het paard inspande, praatte hij
tegen den jongen, „Onze boerin is werkelijk een pracht
van een vrouw, ondanks alles. Dat valt niet te ontkennen!
Wat moest er van mij en m'n kinders zonder haar terecht-
komen, wat moesten wij zonder de vrouw beginnen, voor
den duivel; als de vrouw dood zou gaan, zou èm schada
met geen driehonderd roebel goed te maken zijn, nee, zelfs
niet met vierhonderd. Dat zeg ik je, jongen!" Zoo sprak hij,
en de slimme Kaape was het trouwhartig met hem eens, ook
al vertrok hij z*n mond tot een grijns, iederen keer dat de
boer en hij elk aan een kant van het paard stonden. —
Eindelijk verscheen de boerin 'm haar nieuwe, ritselende
japon. Een en al kleur kwam ze dichterbij; met een van
het schreien gezwollen gezicht, klauterde ze op den wagen
en ging zuchtend zitten. Rechts van haar nam Timo plaats
met de leidsels in de hand, blozend als de volle maan in
den herfst, een gelukkigen glimlach op het gelaat, een toon-
beeld van gezondheid en kracht. Hij trok de teugels aan,
klakte met de tong — en voort schoot het vlugge paard,
den kerkweg langs. Spoedig verdwenen ze 'm de schaduw
321

tusschen de berken, een wolk van stof achter zich latend
op den kurkdrogen, zonnigen weg.
Op Vuohenkalma, gelegen op den heuvel dicht bij de
kerk, woonde Eero, de jongste van de broeders. Hij was
de verstandige en werkzame schout van de parochie, in
wiens vallen menige wolf, lynx of beer verstrikt raakte
tijdens de goed georganiseerde klopjachten. De commissaris
gebruikte hem steeds als boodschapper in het district, daar
alle opdrachten, die hij hem gaf, in den regel goed werden
uitgevoerd. Zijn kennis van schrijven en rekenen bezorgde
hem velerlei werkzaamheden en inkomsten. Maar daarom
verwaarloosde hij den landbouw niet; vol ijver bestudeerde
hij zijn hoeve en nam hij de ontginning van nieuwe akkers
ter hand. Bij hem was er geeneen, die de kans kreeg, er de
kantjes af te loopen, overal was hij en zijn o ogen waren
scherp als die van een havik op den tak van een dorren berk
op den heuvel.
De Zondagen besteedde hij met het lezen van kranten, of
wel hij schreef zelf stukjes en artikeltjes over plaatselijke
aangelegenheden en voorvallen in de parochie, om dez^
aan zijn krant toe te zenden. De redactie nam zijn werk
steeds gaarne op; zijn stijl was klaar en duidelijk, en wat hij
te vertellen had, was de moeite van het lezen wel waard.
Door dergelijk werk verbreedde hij zijn inzicht in het
leven en in het wereldgebeuren. Zijn vaderland was voor
hem niet langer zoo maar een deel van een raadselachtig
universum, een stuk grond, over welks natuur en eigen-
schappen hem ten eenenmale alle kennis ontbrak; nee, hij
wist waar dit land lag, het dierbare land, waar het Finsche
volk woonde, kampte en streed, en in welks schoot onze
voorvaderen begraven liggen. Hij kende de grenzen van dit
land, zijn zee, z f n geheimzinnig glimlachende meren en
met dennen begroeide moerassen, die als breede linten
over het land getrokken zijn. Het gansche beeld van ons
geboorteland, vriendelijk en goed als een moeder, lag diep
in zijn ziel verankerd. Uit dit alles werd zijn zin voor zaken
van algemeen belang geboren. Uit zijn onvermoeid werken
sproot de gedachte voort, een soort volksschool in de paro-
chie op te richten, en deze werd een van de eerste in Finland.
Doch ook andere nuttige instellingen voor de gemeenschap
322

kwamen door zijn initiatief tot stand. En naast dit alles
Held hij een wakend oog op zijn oudsten zoon, dien hij tot
een geleerd en kundig man wilde opvoeden.
Zijn vrouw was de slanke dochter van Seunaïa, de licht-
blonde Anna met den bezielden blik; — zij, die wonderlijke
visioenen had gehad en in trance de meest vreemde dingen
had voorspeld. Zij was nu boerin op Vuohenkalma, doch zij
had 'm werkelijkheid niet veel te zeggen. In hoofdzaak re-
gelde haar man alles, wat de huishouding betrof. Hij droeg
de sleutels bij zich, hij besliste wat er gegeten zou worden
en deelde het voedsel uit voor mensen en vee, hij betaalde
den knechts en meiden hun loon. —Dikwijls waart de kleine
huisvrouw droevig gestemd door het huis, blijft zij bij den
haard staan, bij den over het vuur pruttelenden ketel, diep
in gedachten verzonken; doch wanneer zij zich over de
wieg heenbuigt, waarin haar kleine lieveling ligt, dan
schitteren haar oogen. Met een gelukkig lachje kijkt ze
naar den kleine, als hij op haar schoot spartelt en met de
mollige beentjes trappelt. En de oogen der stille, in zichzelf
gekeerde vrouw stralen van blijdschap en dankbaarheid,
wanneer ze haar kindje de borst geeft, hem wascht en aan-
kleedt of hem, zooals ze zelf zegt, „opvoedt tot erfgenaam
der heilige vredesgemeenschap."
Eenmaal, op een Zondagavond in den zomer, toen de
zon in het Westen onderging en het weer stil was en het
bosch zweeg, zat ze met het kindje alleen thuis. Ze zat
op de bank aan het benedeneinde van de tafel.
Eero was uitgegaan en controleerde zijn akkers; de knechts
en meiden waren alle uit. Een diepe, weldadige vrede
heerschte buiten en binnen in het zondags-nette vertrek,
de grond was met loof bedekt. Stil was het, af en toe klonk
het ver verwijderde geklingel van een koebel op den berken-
heuvel. Op de bank zat de jonge moeder en praatte tegen
haar kindje, dat op haar schoot lag en haar met zijn wijd-
geopende oogjes aanzag*
„Zeg me, jij kleine schat," vroeg ze, half zingend, half
sprekend, „zeg me, kleintje, hoe vond je den weg hierheen?
— Ik ben den weg van Abo afgekomen, ik kwam over de
koepaden van Tavastland. — Maar hoe herkende je je
tehuis, m'n lieveke? — Aan den gevlekten hond onder het
323

hek, aan de klare bron herkende ik het erf, en bovendien
stonden de paarden van den prost in de hooischuur, en
onder het afdak stond een bierton. —Waaraan herkende je
je moedertje, en je vader? — Moeder schonk het eigen
gebrouwen bier bij den vlammenden haard, en daarbij zong
ze met heldere stem en ze droeg een doek om haar hals,
wit als sneeuw* En mijn vader! Hij sneed den steel van een
bijl en hij zat bij het raam. —Zoo vond je den weg. Zoo ken-
de je je vader en je moeder in de kamer; maar waar is je
vader nu? En denkt hij aan ons? Hij zal wel aan ons denken;
en wanneer hij al niet aan je mocht denken, ik vergeet
je niet, nee nooit vergeet ik je, niet in het uur der uren,
niet in den dood, jij, morgenlicht van mijn ziel, verteerend
avondverlangen van mijn hart, mijn liefste vreugde, mijn
smart. Maar waarom noem ik je mijn smart? O, deze wereld
is valsch, en stormachtig is de levenszee en vele zeilen zijn
verzonken in de donkere diepte. Zeg mij, m*n kind, lieflijke
zomer van mijn leven, zou je niet heen willen zeilen van
hier naar den eeuwigen oceaan van den vrede, thans, nu de
witte wimpel van je jonge jeugd nog rein uitwaait? Aan den
oever van een stil meer, gehuld in den nevel, staat Tuo-
nela's 1 ) duistere hoeve. Dicht bij het donkere loofwoud
onder het met dauw besprenkeld blad, staat een wieg gereed
met het witste linnen voor het kind. Luister daarom naar
mijn lied, dat je voeren zal naar het land van den heerscher
over Tuonela. Luister naar den zang van mijn hart, m'n
lieveke!"
Ze zong van de zoele nachten van Tuoni, van het zachte
Zand aan de oevers van het meer, van de kudden van
Tuonela, "clie de kleine zou hoeden en waar hij des avonds
zou rusten in de gouden wieg, toegedekt door des vorsten
bleeke dochter, luisterend naar het reine spel der snaren,
ver van 's werelds leed en boosheid. Zoo zong ze voor
haar kindje, en de snaren eener gitaar klinken niet zoo schoon
als haar stem, dien Zondagavond in de stille kamer. Toen
haar lied ten einde was, staarde ze langen tijd naar den
hemel. Ze zag op naar den heiligen, duizelingwekkend
x ) Tuonela, het rijk van den dood. Tuoni is de vorst van den dood.
324

hoogen hemel, die blank en rein zich boven de aarde welfde.
Geen wolkje was er te zien. Slechts de zwaluwen vlogen
heen en -weer, hoog, zoodat het oog ze nauwelijks kon ont-
waren, snel en licht als de gedachten van het gelukskind.
Zoo zat ze, haar door de zon gebruinde wang tegen het
kopje van haar slaperigen kleine. Maar haar blauwe oogen
zagen op naar blauwende verten en de glorie van den
vrede omstraalde haar voorhoofd.
Nu keerde de man terug uit het bosch; hij hoorde zijn vrouw
zingen, een lied zooals hij zich niet kon herinneren, ooit te
hebben gehoord. Hij ging naar binnen en zette zich naast
haar. Dat was een teeken van vriendschap, zooals hij haar
zelden had betoond. Haastig keerde ze zich naar hem toe,
legde het kindje op zijn knieën, drukte haar gezicht tegen
zijn borst en brak uit in hartstochtelijk snikken. De man
sloeg zijn arm om haar hals en streek een lok van het
blonde haar achter haar oor. Daar zaten zij dien sullen
Zondagavond op de wit-geschuurde bank aan de wit-ge-
schuurde tafel. Zoo leefde en werkte Eero op zijn hoeve,
Eero, de jongste der broeders, en nu heb ik verteld van
het leven van iederen broer afzonderlijk, van den oudste
tot den jongste.
Maar ik wil nog vertellen van een kerstfeest op Juhani-
Jukola, waar de broeders nog eenmaal samen Kerstmis
wilden vieren. . ,
Allen waren daar samengekomen met vrouw en kinderen,
en het was me een drukte van belang op Jukola, waar een
heele troep kinderen in het stroo krioelden. Bij den haard
zaten de vrouwen gezellig samen te praten, de flinke boerm
van Kekkuri, Timo's vrouw, roerde welgemoed m Vendia s
pap, die kookte boven het vuur. Daar zat ook Simeon,
met het psalmboek op de knieën, gereed den kerstpsalm m
% zetten Aan de tafel zaten de andere broeders bijeen en
praatten over den ouden tijd, over dagen en nachten,
doorgebracht in de wouden van den I«P^ on *" %
rotsen en in de holen van den machtigen berg. En de
herinnering aan vroegere gevaren, aan >fM«£~
nissen werden voor hen tot één, -zooals wouden, dalen,
rotsen In bergkammen tot één geheel samensmelten aan
325

den blauwenden einder» Alles werd tot een donkeren, heer-
lijken droom, en een stil en machtig verlangen groeide in
hun borst. Zoo gedachten de broeders, dien goeden kerst-
avond den ouden tijd, terwijl ze op Jukola rond de tafel
zaten en stil en tevreden met elkander praatten»
De pap werd van het vuur genomen, schors en berken-
blokken werden op den haard gelegd, en bij het flakkerende
schijnsel der hoog oplaaiende vlammen zette Simeon den
plechtigen psalm in. Nu zweeg de rumoerige kinderschaar,
nu zwegen de broeders rondom de tafel. De vrouwen, het
psalmboek op den schoot, zongen mee en schoon en goed
klonk het gezang door het van vrede vervulde vertrek. Het
schoonst van allen klonk de zuivere, zachte stem van Anna;
van Anna, wier o ogen, vervuld van een hooge en reine
vreugde, verder schenen te zien dan het haar omringende. —
Toen ten slotte het zingen afgeloopen was, gingen allen
aan tafel, waarna ze zich eensgezind op het stroo te slapen
legden. — Den volgenden morgen stonden ze vroeg op
om naar de prachtig versierde kerk te gaan, die straalde
in het licht van honderden brandende kaarsen. Toen de
Zon voor dien dag het hoogste punt van haar baan had be-
klommen, reden ze allen terug naar Jukola, om gezamenlijk
het blijde feest te vieren.
En hiermede eindigt mijn verhaal. Ik heb verteld van
zeven broeders, die in de verre streken van het schoone
Finsche land woonden; en wat zou er meer te vertellen
Zijn van hun leven ? Vreedzaam verliep het tot aan zijn
middaghoogte, om na duizenden gouden zonsop- en onder-
gangen vredig ten avond te neigen.
EINDE

In de „Juweelen Serie" verschijnen:
HEIN DE RAAY
ERGENS AAN DE GRENS
FR. '68
CH. NORDHOFF EN J. N. HALL
DONKERE STROOMEN
FR. 88
ANNA, FREIIN VON KRANE
DAN ZULLEN DE STEENEN ROEPEN
FR. 82
HERMANN LONS
DE WEERWOLF
FR. 68
ERICH BRAUTLACHT
MEESTER SCHURE
FR. 73
Bij „De Sleutel" — Antwerpen

In de „Juweelen Serie" verschijnen:
J. VISSER-ROOSENDAAL
BELOFTE
FR. 72
A. BLOMMAERT
DE VARKENSBOER
FR. 72
ANDERS HJORT
HET SPOOR IS VRIJ
FR. 78
J. KARFELDT
LIEFDE IN PEELLAND
FR. 7a
J. VAN EGGERMONT
HET LOKKENDE, VRIJE LEVEN
FR. 70
Vraagt inlichtingen bij uw boekhandelaar of
Bij „De Sleutel" — Antwerpen

Binnenkort verschijnt;
Een boek voor jonge menschen van 18-80 jaar:
LOEKIE HOQGWAARD
MARIANNE JURGENS
Een stuk sprankelend leven, — een brok belevenis van de wilde, onstui-
mige Loekie, zóó echt, zóó waarachtig naar het leven geteekend, dat
iedereen er naar grijpen «al om het te lezen en te herlezen. Het
verhaal van dit zonnige, onbezorgde meisje, met zijn moeite om zich
in het leven terecht te vinden, met de vreugde en hef verdriet om
de teere, jonge, ontluikende liefde
In halflinnen band jrs. 78
Bij „De Sleutel" — Antwerpen
Plantijn en Moretuslei 20

'n „Sleutels-boek :
'n goed boek!