Beleidsplan - Erfgoedcel Haspengouw

Beleidsplan Projectvereniging Erfgoed Haspengouw
2012-2014
Bilzen, Borgloon, Gingelom, Hoeselt, Heers, Nieuwerkerken, Riemst,
Sint-Truiden, Tongeren en Voeren
1

Inhoudstafel
1 Voorwoord en inleiding 4
2 Trajectbeschrijving 5
2.1 Inhoudelijk traject 5
2.1.1 Het erfgoedveld 5
2.1.2 De gemeenten 5
2.1.2.1 Ronde van Haspengouw 5
2.1.2.2 Cultuur(beleids)coördinatoren 6
2.1.3 Werkgroepen 6
2.1.3.1 Klankbordgroep 6
2.1.3.2 Planningsgroep 6
2.1.3.3 Stakeholdersbevraging 7
2.1.3.4 Kerngroep 7
2.2 Juridisch-administratief traject 8
2.3 Structuur projectvereniging Erfgoed Haspengouw 8
3 Situatieschets met kritische analyse 9
3.1 Regelgeving 9
3.1.1 Cultureel-erfgoeddecreet 9
3.1.2 Decreet intergemeentelijke samenwerking 9
3.1.3 Decreet lokaal cultuurbeleid 9
3.1.4 Gemeentedecreet 10
3.1.5 Decreet bestuurlijk administratieve archiefwerking 10
3.1.6 Conclusie 10
3.2 Maatschappelijke tendensen 11
3.2.1 Sneller, meer en beter 11
3.2.2 Trager, authentieker en bewuster 11
3.2.3 Demografische ontwikkelingen 12
3.2.4 Consequenties voor de cultureel-erfgoedsector 12
3.3 Cultuurbeleidsplannen van deelnemende gemeenten 13
3.3.1 Stad Bilzen, cultuurbeleidsplan 2008-2013 13
3.3.2 Stad Borgloon, cultuurbeleidsplan 2008-2013 13
3.3.3 Gemeente Hoeselt, cultuurbeleidsplan 2008-2013 13
3.3.4 Gemeente Nieuwerkerken, cultuurbeleidsplan 2008-2013 14
3.3.5 Stad Sint-Truiden, cultuurbeleidsplan 2008-2013 14
3.3.6 Stad Tongeren, cultuurbeleidsplan 2008-2013 14
3.3.7 Conclusie 14
3.4 Historiek van bestaande cultureel-erfgoedconvenanten in Haspengouw 15
3.4.1 Tongeren 15
3.4.1.1 Organisatie en structuur 15
3.4.1.2 Financiële middelen 15
3.4.1.3 Overzicht werking 16
3.4.2 Sint-Truiden 18
3.4.2.1 Organisatie en structuur 18
3.4.2.2 Financiële middelen 18
3.4.2.3 Overzicht werking 18
3.4.3 Conclusie, van twee naar meer 21
2

3.5 Een blik op de regio 22
3.5.1 Kenmerken 22
3.5.1.1 Haspengouw in vogelperspectief 22
3.5.1.2 Haspengouw in cijfers 23
3.5.1.3 Dienstverlening 23
3.5.1.4 ‘Regional brandin’g via cultuur en toerisme 24
3.5.2 Historiek 24
3.5.3 Conclusie 26
3.6 Erfgoed en erfgoedveld in de regio 27
3.6.1 Erfgoed in de regio 27
3.6.1.1 Wonen en werken 27
3.6.1.2 Kleinschalige huisnijverheid 28
3.6.1.3 Onrust en oorlog 28
3.6.1.4 Godsvrucht en devotie 28
3.6.1.5 Volkscultuur en tradities 29
3.6.2 Erfgoedveld in de regio 29
3.6.2.1 Actoren 29
-Musea en archiefinstellingen 30
-Geschiedkundige en heemkundige kringen 34
-Kerkfabrieken 37
-Volkskundige verenigingen en dialectverenigingen 37
-Andere erfgoedactoren en erfgoedgemeenschappen 38
-Gemeentelijke diensten 41
3.6.2.2 Andere stakeholders 48
-Stakeholdersbevraging 48
-Doelstellingen, wensen en verwachtingen stakeholders 50
3.6.2.3 Ondersteuningsbeleid 53
3.6.3 Conclusie 56
4 SWOT-analyse 58
4.1 Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen, SWOT-matrix 58
4.2 Prioriteiten van beleidsdomeinen 60
5 Missie en visie 64
5.1 Missie van Projectvereniging Erfgoed Haspengouw 64
5.2 Visie van Projectvereniging Erfgoed Haspengouw 64
6 Doelstellingen 66
7 Meerjarenplanning en meerjarenbegroting (bijlage 2) 68
7.1 Meerjarenplanning 68
7.2 Meerjarenbegroting 70
8 Implementatie 71
9 Bijlagen 72
9.1 Statuten projectvereniging
9.2 Gemeenteraadsbeslissingen
9.3 Samenstelling raad van bestuur
9.4 SWOT-analyse
9.5 Verslag stakeholdersvergadering
3

1 VOORWOORD en INLEIDING
In Erfgoed Haspengouw engageren zich momenteel tien Zuid-Limburgse gemeenten voor
een wervend regionaal erfgoedbeleid. Deze plattelandstreek, gelegen tussen Hasselt,
Luik, Maastricht en Tienen, telt ongeveer 100 dorpen en 3 middelgrote stedelijke kernen
nl. Bilzen, Sint-Truiden en Tongeren. Andere deelnemende gemeenten zijn Borgloon,
Gingelom, Heers, Hoeselt, Nieuwerkerken, Riemst, Voeren. Zoals het landschap zijn ook
het gemeenschapsleven en het bestuur gekenmerkt door kleinschaligheid. Voor een
hedendaags erfgoedbeleid een grensoverschrijdende samenwerking.
Zuid-Limburg kent meer dan 2000 jaar agrarische en maatschappelijke ontwikkelingen.
Doorheen deze boeiende cultuurgeschiedenis werd een veelheid van waardevolle en
betekenisgevende documenten, objecten, tradities overgeleverd. Soms leidde
maatschappelijke stilstand tot behoud van cultuurpatrimonium dat in andere, snel
vernieuwende streken verloren ging. Het cultureel erfgoed in Zuid-Limburg is zeer
verscheiden en breed verspreid, niet alleen in de streek zelf, maar ook elders in musea
en (rijks)archieven.
Reeds generaties dragen lokale en regionale erfgoedbehartigers zorg voor hun
historische omgeving, zowel voor het roerend en immaterieel erfgoed als voor het
onroerend en het landschappelijke patrimonium.
Tegenwoordig is cultureel erfgoed een gezamenlijke opdracht van het overheidsbestuur
en van erfgoedgemeenschappen. In het hedendaags erfgoedbeleid zijn voluntarisering én
professionalisering, beleidsmanagement én projectwerking aan de orde van de dag.
Door de lopende cultureel-erfgoedconvanten worden tot 2012 alleen het erfgoedbeleid
van Sint-Truiden en Tongeren door de Vlaamse Gemeenschap ondersteund. Reeds enkele
jaren kent de erfgoedwerking van beide steden een ruimere uitstraling in de omliggende
gemeenten. Door deze dynamiek ontstond in 2009 het verlangen naar een structurele
erfgoedwerking voor geheel Zuid-Limburg.
Om het gemeentelijke en regionale erfgoedbeleid te versterken, heeft de nieuwe
projectvereniging Erfgoed Haspengouw in overleg met politici, ambtenaren, vrijwilligers
en andere stakeholders een globale erfgoedvisie en een beleidsplan voor de startfase
2012-2014 opgemaakt. Dankzij dit intensief proces is de vereniging niet louter een
formeel orgaan maar een levende erfgoedgemeenschap.
Erfgoed Haspengouw wil middels een intergemeentelijke samenwerking een duurzaam,
professioneel en publieksgericht erfgoedbeleid uitbouwen, dat tot in de kleinste dorpen
zichtbaar is. Het is de ambitie van Erfgoed Haspengouw bij te dragen tot welzijn en
welvaart van de streek.
Het beleidsplan is in 9 hoofdstukken onderverdeeld. Het samenwerkingsproces van
inventarisatie, analyse, overleg en besluitvorming wordt in het hoofdstuk
trajectbeschrijving toegelicht. Hoofdstuk 3 bevat de situatieschets met de kritische
analyse van de regelgeving, de cultuurbeleidsplannen van de deelnemende gemeenten,
de historiek van de cultureel-erfgoedconvenanten in Sint-Truiden en Tongeren. Tevens
worden de regio, het erfgoed en het erfgoedveld kritisch benaderd. Deze brede
inventarisatie werd door de planningsgroep samengevat in een SWOT-matrix en een
prioriteitenlijst. Dit leidde tot een concrete missie en visie, de strategische en
operationele doelstellingen, de meerjarenplanning met begroting.
Serge Voncken Maike Meijers Els Sneijers
secretaris ondervoorzitter voorzitter
4

2 TRAJECTBESCHRIJVING
Erfgoedcellen Sint-Truiden en Tongeren namen het voortouw in de opmaak van het
beleidsplan en de opstart van de projectvereniging voor de periode 2012-2014.
Het werkproces werd vanaf de beginfase opgesplitst in twee grote delen. Enerzijds was er
het inhoudelijke verhaal: het schrijven van een beleidsplan. A-jouR, bureau voor
procesbegeleiding, begeleidde het proces van dit inhoudelijke traject. Anderzijds was er
het juridisch-administratieve verhaal: het opstarten van de projectvereniging. Beide
verhalen werden systematisch en op regelmatige tijdstippen op elkaar afgestemd.
De erfgoedcoördinatoren maakten in beide trajecten gebruik van de expertise binnen
FARO, VVSG, LOCUS, binnenlands bestuur en binnen andere erfgoedcellen.
2.1 Inhoudelijk traject
Het inhoudelijke verhaal werd van onderuit opgebouwd. Aan de basis liggen het erfgoed
en het erfgoedveld in en van de regio, de zogenaamde kritische massa. De manier
waarop het erfgoedveld, de erfgoedactoren en -verenigingen, betrokken werden, komt
hieronder aan bod. Het erfgoed in de regio behandelen we in 3.5.1.
Een essentieel tussenniveau vormden de cultuur(beleids)coördinatoren 1 in elke
gemeente. Zij kennen de actoren op hun grondgebied en fungeren als intermediair.
Om de inbreng van het erfgoedveld en van elke gemeente zo groot mogelijk te maken,
en om die inbreng op een praktische manier te verwerken, werden tot slot een aantal
werkgroepen opgericht.
2.1.1 Het erfgoedveld
Het Haspengouwse erfgoedveld werd in kaart gebracht via een schriftelijke bevraging.
Hierin peilden we naar een aantal objectieve gegevens zoals collectie, werking,
infrastructuur, juridische vorm. Daarnaast gaf elke vereniging aan wat de zwakke en
sterke punten zijn van de eigen organisatie. Op die manier werd een genuanceerd beeld
opgebouwd van de erfgoedactoren in de regio.
Op basis van een ruime situatieschets, waarin het erfgoedveld (3.6.2) een cruciaal
onderdeel is, werden de voorlopige krachtlijnen van het cultureel-erfgoedbeleidsplan
bepaald. Deze werden naar de erfgoedactoren teruggekoppeld (21 september 2010).
2.1.2 De gemeenten
2.1.2.1 Ronde van Haspengouw
In de periode september-december 2009 maakten de coördinatoren van beide
erfgoedcellen samen met de bevoegde schepenen van Sint-Truiden en Tongeren een
verkennende ‘ronde van Haspengouw’. De bedoeling was de Haspengouwse gemeenten
op de hoogte te brengen van de plannen, informatie over het erfgoedconvenant aan te
reiken en hen te stimuleren om deel te nemen aan de intergemeentelijke samenwerking.
1 Slechts een aantal steden en gemeenten heeft een cultuurbeleidscoördinator in dienst. Indien er geen
cultuurbeleidscoördinator actief is, volgen andere ambtenaren het erfgoed in hun stad of gemeente op. Meestal
betreft het ambtenaren van de diensten cultuur of vrije tijd. Beide groepen (cultuurbeleidscoördinatoren en
andere ambtenaren) worden hierna cultuur(beleids)coördinatoren genoemd.
5

Die besprekingen leidden tot een formele beslissing van de deelnemende gemeenten in
december 2009. Deze beslissing vermeldt het engagement van de gemeente om in de
eerste plaats deel te nemen aan de projectvereniging, in de tweede plaats een financiële
bijdrage te leveren, en in de derde plaats ambtenaren en politici ter beschikking te
stellen van het intergemeentelijke samenwerkingsverband (IGS), zowel in de
voorbereidende als in de definitieve fase.
2.1.2.2 Cultuur(beleids)coördinatoren
Een belangrijke schakel waren de cultuur(beleids)coördinatoren in elke deelnemende
gemeente. Zij kennen het erfgoedveld in hun gemeente, en zijn eveneens op de hoogte
van de beleidsmatige beslissingen betreffende de ondersteuning van erfgoedactoren,
-verenigingen en -initiatieven.
De cultuur(beleids)coördinatoren werden dan ook intensief betrokken bij de analyse van
het erfgoedveld (3.6.2) en de omschrijving van het lokale ondersteuningsbeleid
(3.6.2.3).
2.1.3 Werkgroepen
In september 2009 gingen de volgende werkgroepen van start: een klankbordgroep, een
planningsgroep en een kerngroep. Een groep stakeholders kwam eenmalig samen.
2.1.3.1 Klankbordgroep
De klankbordgroep bestond uit vertegenwoordigers van alle deelnemende gemeenten.
Deze groep kwam enkele keren samen, nl. op schakelmomenten in het planningsproces
of in functie van specifieke oefeningen die een brede kritische massa vereisten.
Data bijeenkomsten:
14 december 2009: toelichting Erfgoeddecreet en erfgoedconvenants, brainstorming en
formuleren van verwachtingen en wensen met betrekking tot het erfgoedconvenant aan
de hand van interactieve oefeningen.
21 september 2010: bespreking en terugkoppeling voorlopige strategische en
operationele doelstellingen.
2.1.3.2 Planningsgroep
De groep bestond uit procesbegeleider Annemie Rossenbacker (A-jouR), Lieve Opsteyn
(erfgoedcoördinator Sint-Truiden), Angelique Thoelen (erfgoedcoördinator Sint-Truiden)
Stefanie Sfingopoulos (erfgoedcoördinator Tongeren), Anne Milkers (museumconsulente
Provincie Limburg), Rombout Nijssen (archivaris Rijksarchief Hasselt), Emmy
Vandersmissen (cultuurbeleidscoördinator Borgloon) en Eddy Vandoren (stafmedewerker
Bilzen). Deze mensen, die de regio en het erfgoed goed kennen, stoffeerden het
intensieve traject met hun eigen expertise.
Deze groep ging aan de slag met het materiaal aangeleverd door het veld, door de
klankbordgroep en de gemeenten. Concreet werd de planningsroep ingeschakeld bij het
nadenken over en het uitwerken van de missie, de visie en de identiteit van de regio. De
planningsgroep stelde de stakeholdersgroep samen en verwerkte de gegevens vanuit de
omgevingsanalyse tot strategische doelstellingen, die nadien afgetoetst werden met het
erfgoedveld en de gemeenten.
6

Data bijeenkomsten:
24 november 2009: toelichting van de twee sporen (inhoudelijk traject en juridischadministratief
traject) - toelichting doel planningsgroep - toelichting onderdeel ‘missie en
visie’: bepalen aan de hand van een aantal denkoefeningen.
11 januari 2010: toelichting bij het beleidsplanningsproces in Pajottenland-Zennevellei,
Fred Gillebert, vrijetijdscoördinator Pajottenland-Zennevallei - verwerking oefeningen
missie en visie.
15 maart 2010: toelichting Johan De Rocker, cultuurbeleidscoördinator Landen, in
verband met precaire positie van Landen (provincie Vlaams-Brabant al dan niet in
Limburgse projectvereniging Haspengouw) - bepaling strategie in verband met
verwerking omgevingsanalyse - bepaling stakeholders.
28 april 2010: ondersteuningsbeleid, hoe in kaart brengen? – strategie stakeholders
bepalen: focusgroep.
26 mei 2010: voorlopige versie van beleidsplan bekijken en aanbevelingen geven voor
verdere verwerking.
25 juni 2010: SWOT-analyse: formuleren van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen.
5 augustus 2010: SWOT-matrix; bepalen van de beleidsdomeinen en beleidsprioriteiten
op basis van oefening naar urgentie en belang.
24 augustus 2010: formuleren van strategische en operationele doelstellingen op basis
van drie belangrijke kernwoorden uit beleidsprioriteiten.
6 september 2010: nadat de strategische en operationele doelstellingen werden bepaald
dienden deze nog verder verfijnd te worden. Ook de missie diende nog verder uitgediept
en uitgeschreven te worden.
4 oktober 2010: bespreking beleidsplan met bijzondere aandacht voor missie en visie,
meerjarenplanning en begroting.
8 november 2010: detailbespreking van de laatste versie van het beleidsplan. Alle
opmerkingen en aanvullingen werden doorgevoerd.
2.1.3.3 Stakeholdersbevraging
De planningsgroep bepaalde de grote groep stakeholders. Daaruit werd dan een kleinere
groep gedestilleerd. Deze groep bestond uit de stakeholders die als het meest prioritair
aanzien werden, en die werkzaam zijn in Limburg.
Tijdens de bijeenkomst met deze groep werd van het gehele traject een stand van zaken
gegeven. Daarna werd gepolst naar verwachtingen van het erfgoedconvenant, naar
inhoudelijke items en naar doelgroepen waarmee het convenant moet werken.
Datum bijeenkomst: 20 mei 2010
2.1.3.4 Kerngroep
Binnen de planningsroep was er een kleinere kerngroep die enerzijds een administratieve
taak had in functie van de bijeenkomsten van de planningsgroep (voorbereiden van de
bijeenkomsten en opmaken van de agenda, uitnodigen van de leden, logistieke
regelingen treffen, opmaken van verslagen, verzamelen van materiaal). Daarnaast
redigeerde deze groep het beleidsplan.
7

Deze kerngroep bestond uit procesbegeleider Annemie Rossenbacker (A-jouR), Lieve
Opsteyn (erfgoedcoördinator Sint-Truiden), Angelique Thoelen (erfgoedcoördinator Sint-
Truiden) en Stefanie Sfingopoulos (erfgoedcoördinator Tongeren).
2.2 Juridisch-administratief traject
Eens alle deelnemende gemeenten bekend waren, startte dit traject. Op 2 maart 2010
werden vertegenwoordigers, zowel ambtenaren als politici, van alle deelnemende
gemeenten uitgenodigd op een vergadering. Deze groep legde de doelstellingen van het
intergemeentelijk samenwerkingsverband formeel vast en focuste nadien op de
administratief-juridische consequenties verbonden aan dit samenwerkingsverband. De
vergadering werd geleid door Hilde Plas van de Vlaamse Vereniging voor Steden en
Gemeenten (VVSG), door Annemie Rossenbacker en door de drie erfgoedcoördinatoren.
De aanwezigen werden ingelicht over de noodzaak tot beslissen over de volgende
kwesties: zetel projectvereniging, statuten projectvereniging, samenstelling raad van
bestuur.
Data bijeenkomsten:
2 maart 2010: infovergadering met een stand van zaken van het beleidsplan en
uitstippeling van het verdere traject.
21 september 2010: ondertekening statuten projectvereniging door de burgemeesters en
secretarissen (of hun afgevaardigden) van de 10 gemeenten.
17 november 2010: eerste vergadering raad van bestuur
21 september, ondertekening oprichtingsakte Projectvereniging Erfgoed Haspengouw
2.3 Structuur projectvereniging Erfgoed Haspengouw
De projectvereniging Erfgoed Haspengouw wordt aangestuurd door de raad van bestuur
waarin alle deelnemende gemeenten vertegenwoordigd zijn. De maatschappelijke zetel is
gevestigd in Maastricherstraat 10 in Tongeren. De erfgoedcel, het uitvoerend orgaan van
de projectvereniging, zal huisvesten in Sint-Truiden (beslissing raad van bestuur van 17
november 2010). De erfgoedcel bestaat uit 3 erfgoedcoördinatoren en één administratief
medewerker.
8

3 SITUATIESCHETS MET KRITISCHE ANALYSE
Deze situatieschets geeft eerst een beeld van de bestaande regelgeving en
maatschappelijke tendensen die van belang zijn. Verder worden de cultuurbeleidsplannen
van de deelnemende gemeenten kort toegelicht en geanalyseerd. Daarna komt de
werking van de erfgoedcellen van Sint-Truiden en Tongeren tot einde 2011 uitgebreid
aan bod. De volgende onderdelen werpen een blik op verschillende aspecten van de regio
en onderwerpen het erfgoed en het erfgoedveld aan een kritisch onderzoek.
Een conclusie sluit elk onderdeel van de situatieschets af. De elementen uit deze
conclusies zijn in de SWOT-analyse terug te vinden.
3.1 Regelgeving
Dit beleidsplan en de werking van een erfgoedcel worden gedragen door drie decreten:
het cultureel-erfgoeddecreet, het decreet lokaal cultuurbeleid en het decreet intergemeentelijke
samenwerking. Bijkomend zijn het gemeentedecreet en het ontwerpdecreet
bestuurlijk administratieve archiefwerking van belang. De relevantie van elk
decreet wordt kort toegelicht.
3.1.1 Cultureel-erfgoeddecreet
Het vernieuwde cultureel-erfgoeddecreet van 23 mei 2008 vermeldt in hoofdstuk IV,
afdeling II (artikel 67) dat het lokale cultureel-erfgoedbeleid gesubsidieerd kan worden,
op basis van het afsluiten van een cultureel-erfgoedconvenant met één stad of met een
intergemeentelijk samenwerkingsverband (IGS) van omliggende gemeenten zoals de
bedoeling is in Haspengouw.
De cultureel-erfgoedcel voert het convenant uit en heeft twee basistaken. In de eerste
plaats versterkt de erfgoedcel het lokale erfgoedveld door projectmatig werken en
uitwisseling van kennis en expertise. In de tweede plaats vergroot de erfgoedcel het
maatschappelijk draagvlak voor het cultureel erfgoedbeleid.
De subsidie wordt ook toegekend voor de logistieke, financiële en personele
ondersteuning van de lokale cultureel-erfgoedactoren.
Het IGS Erfgoed Haspengouw dient een cultureel-erfgoedbeleidsplan in dat afgestemd is
op de cultuurbeleidsplannen van de verschillende gemeenten die verenigd zijn in het IGS.
Zo wordt een geïntegreerde en integrale visie op lokaal cultuur- en erfgoedbeleid
ontwikkeld.
3.1.2 Decreet intergemeentelijke samenwerking
Het decreet intergemeentelijke samenwerking van 6 juli 2001 voorziet in vier vormen
van IGS.
De projectvereniging is daarvan de meest soepele vorm met rechtspersoonlijkheid.
Daarom werd er gekozen om deze structuur voor Erfgoed Haspengouw te gebruiken. Het
decreet vermeldt verder volgens welke regels de projectvereniging wordt opgericht, hoe
de vereniging dient te werken en wordt ontbonden.
3.1.3 Decreet lokaal cultuurbeleid
Het cultureel-erfgoeddecreet wijst erop (artikel 68, § 2.4) dat het cultureel-erfgoedbeleidsplan
afgestemd moet zijn op de cultuurbeleidsplannen van de deelnemende
gemeenten.
9

Zes gemeenten in de projectvereniging hebben een goedgekeurd cultuurbeleidsplan op
basis van het decreet lokaal cultuurbeleid van 31 juli 2011 en ontvangen hiervoor
subsidies. Een van de voorwaarden voor goedkeuring is een subsidiereglement ter
ondersteuning van particuliere verenigingen en instellingen voor een totaalbedrag dat
minstens gelijk is aan 0,80 EUR per inwoner, of via een evenwaardige ondersteuning in
natura.
De lokale cultureel-erfgoedverenigingen in de zes gemeenten worden op die manier
ondersteund (3.6.2.3).
3.1.4 Gemeentedecreet
Het gemeentedecreet van 15 juli 2005 vermeldt de bevoegdheden van het college van
burgemeester en schepenen enerzijds en van de gemeentesecretaris anderzijds.
Artikel 57 paragraaf 4 geeft het college van burgemeester en schepenen de
verantwoordelijkheid voor het gemeentearchief. Artikel 89 vermeldt verder dat de
gemeentesecretaris het beheer van het gemeentearchief organiseert.
3.1.5 Decreet bestuurlijk administratieve archiefwerking
Dit decreet van 9 juli 2010 draagt de archiefzorg over aan bestuursinstanties, dit zijn
onder andere de gemeenten, provincies en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden
(artikel 3). Archiefzorg is hetzelfde als de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor het
archiefbeheer. Dit houdt in dat de archiefstukken in goede, geordende en toegankelijke
staat gebracht en bewaard moeten worden (artikel 4, paragraaf 2), gedurende de
volledige levenscyclus.
3.1.6 Conclusie
De verschillende relevante decreten omschrijven het kader dat de aanvraag mogelijk
maakt en waarin gewerkt kan worden.
10

3.2 Maatschappelijke tendensen 2
Algemene maatschappelijke tendensen beïnvloeden niet alleen de erfgoedbeleving van
het publiek, maar ook de inzet van de erfgoedactoren. Een aantal van deze tendensen
zijn dan ook het vermelden waard in dit beleidsplan.
Twee hedendaagse evoluties zijn in hun tegenstelling ook complementair: de mensen
leven in een steeds snellere en globalere wereld maar zoeken tegelijkertijd ook naar
compensatie voor die snelheid, ze gaan op zoek naar traagheid en authenticiteit.
Daarnaast zijn er een aantal demografische ontwikkelingen zoals vergrijzing en migratie
van belang.
3.2.1 Sneller, meer en beter
De gegevensstroom is niet meer te stuiten. Altijd en overal circuleert er informatie. Dit
heeft een aantal gevolgen.
Vooreerst komen kinderen steeds sneller in aanraking met de ‘harde buitenwereld’,
dankzij internet en tv. Dit zorgt ervoor dat hun idyllische kindertijd net iets vroeger
dreigt afgebroken te worden. Ze geven sneller blijk van een zekere maturiteit.
Hiermee samenhangend zorgt een constante informatiestroom ook voor een nietaflatende
meningsuiting. Iedereen kan op elk moment van de dag zijn of haar zegje doen
over een maatschappelijk fenomeen, een actueel item of een bekende figuur.
Die meningsuiting zorgt voor een kritischere bevolking, met gevolgen voor degenen die
producten of informatie aanbieden aan die bevolking. De consument, gebruiker of
participant die zomaar slikt wat anderen zeggen of maken, is niet meer. De nieuwe
burger wil inspraak.
Ten slotte nemen de sociale netwerken via de elektronische snelweg toe. Dit laatste
betekent niet dat virtuele contacten de menselijke contacten vervangen, integendeel.
Zoals hierboven geuit, houdt de ene evolutie de andere in stand en werken beiden elkaar
in de hand. De toename van internetcontacten stimuleert het belang van een selecte
groep ‘echte’ contacten.
3.2.2 Trager, authentieker en bewuster
Om nog overeind te blijven in dat jachtige leven waarin mensen voortdurend met
iedereen en alles in contact kunnen komen, ontstaat een tegenbeweging. Het massale en
snelle zorgt ervoor dat mensen steeds meer heil zoeken in traagheid en echtheid.
Dit uit zich onder andere in een hang naar de geborgenheid van familie en kernvrienden.
De technologische snelle contacten zorgen ervoor dat een kleine groep kernvrienden de
voorkeur wegdraagt boven vluchtige internetcontacten. De toename van de nieuw
samengestelde gezinnen doet bovendien de waarde van het kerngezin nog toenemen.
De toegenomen massaproductie en –consumptie doet daarnaast de wens ontstaan naar
authenticiteit, naar eerlijke producten waarvan de oorsprong te traceren valt. Slow food,
biovoeding en producten uit eerlijke handel sijpelen binnen in de huiskamers.
Tot slot valt ook op te merken dat het bewustzijn van de negatieve gevolgen van de
snelle consumptiewereld groeit. Een milieubewuste houding is algemeen verspreid, en
blijft niet meer beperkt tot een specifieke groep van de bevolking.
2 GOYVAERTS, A., Generatiekloof neemt koffiepauze. De Morgen, 10 december 2009, p. 10.
CAALS, A. en VAN LEEUWEN, J., Anno 2020 !? Trends, evoluties en uitdagingen voor een nieuw decennium.
Brussel, 2010.
11

3.2.3 Demografische ontwikkelingen
De impact van een aantal algemene demografische ontwikkelingen wordt steeds groter in
de huidige maatschappij.
De vergrijzing speelt hier uiteraard een rol. Steeds meer mensen kunnen ouder worden
waardoor het aantal niet-actieven groter wordt dan het aantal actieven op de
arbeidsmarkt, met ingrijpende gevolgen voor de vrijetijdsbesteding en de pensioenen.
Ook de toenemende migratie speelt een rol. Culturen vermengen zich voortdurend met
elkaar, de wereld wordt globaler. Die wereldwijde verandering heeft invloed op het
lokale. Globaal beïnvloedt lokaal. Deze evolutie wordt ‘glokalisering’ genoemd.
Hoe globaler de wereld, hoe minder oude zekerheden en waarden, die vroeger aan een
bepaalde cultuur, een religie of nationaliteit gebonden waren, standhouden. Het
wegvallen van traditionele zekerheden en waarden, kan het lokale gevoel versterken.
Waar zekerheden en waarden vervagen, ontstaat een zoektocht naar houvast en
identiteit, soms ook naar lokale identiteit of naar een ‘wijkgevoel’.
3.2.4 Consequenties voor de cultureel-erfgoedsector
De participatiegedachte zorgt voor nieuwe kansen. Dit beleidsplan is ontstaan vanuit de
participatie van het erfgoedveld, de deelnemende gemeenten, belanghebbenden en
experten op het vlak van erfgoed in Haspengouw.
Bij de concrete uitwerking van de jaarplannen, moet de betrokkenheid van de
verschillende gemeenten gegarandeerd worden. Het is een uitdaging om na te denken
over de beste manier om hieraan te voldoen, om naast professionelen ook nietprofessionelen
in het beleidsproces te betrekken. Zo kan het kritische publiek niet enkel
van het product genieten, maar mee ingeschakeld worden in het proces, waardoor de
betrokkenheid verhoogt.
De vraag blijft dan welk publiek met cultureel erfgoed het meest en het vaakst bereikt
wordt. Gezien de vergrijzing vormt de oudere bevolking een voor de hand liggend
publiek. Deze groep heeft de tijd en meestal ook de financiële middelen om aan culturele
activiteiten deel te nemen. De vergrijzing kan hier echter roet in het eten gooien. De
pensioenlast weegt zwaar op de sociale zekerheid. Of de oudere bevolking ook in de
toekomst kapitaalkrachtig zal blijven, is maar de vraag.
Jonge gezinnen zijn een belangrijke doelgroep, zeker in het licht van de toenemende
waarde van het kerngezin. Het gezin komt weer op de eerste plaats. In jonge gezinnen
schuilt een interessante mogelijkheid, zeker wanneer de nadruk komt te liggen op
activiteiten waaraan verschillende generaties deel kunnen nemen: zowel ouderen, jonge
ouders als kinderen. Erfgoed kan over de generaties heen een bindend element vormen.
De hang naar authenticiteit en de terugkeer naar het ‘wijkgevoel’ creëert eveneens
kansen. Vanuit het idee van gemeenschapsvorming kan hierop verder gewerkt worden.
Aangezien mensen graag hun eigen lokale identiteit samen met anderen beleven, werken
erfgoedinitiatieven die inspelen op die lokale identiteit gemeenschapsvormend. Hier dient
wel opgemerkt te worden dat deze tendens niet te beperkend mag opgevat worden. Het
kan niet de bedoeling zijn om de eigen identiteit te verheerlijken ten opzichte van een
andere. Vandaar het belang van de toenemende migratie, en het multiculturele van de
almaar globalere wereld. Uitwisseling tussen culturen, openstaan voor het andere en
luisteren naar de geschiedenis van andere culturen moeten eveneens deel uitmaken van
het erfgoedbeleid.
12

3.3 Cultuurbeleidsplannen van deelnemende gemeenten
Om het cultureel-erfgoedbeleidsplan van het IGS af te stemmen op de cultuurbeleidsplannen
van de verschillende gemeenten, worden de meest relevante items uit de
cultuurbeleidsplannen per gemeente toegelicht.
Bilzen, Borgloon, Hoeselt, Nieuwerkerken, Sint-Truiden en Tongeren hebben een
cultuurbeleidsplan.
De gemeenten zonder cultuurbeleidsplan hebben meestal ook geen uitgeschreven
erfgoedbeleid. Hun acties met betrekking tot erfgoed zijn in beeld gebracht in 3.6.2.3.
3.3.1 Stad Bilzen, cultuurbeleidsplan 2008-2013
Bilzen neemt in zijn SWOT-analyse op dat een degelijk beleid rond erfgoed momenteel
nog ontbreekt. Erfgoed is opgenomen in de doelstellingen omdat er toch al heel wat
initiatieven gebeuren. Belangrijk daarin is de aandacht voor het taalverleden en het
muzikaal erfgoed met Jazz Bilzen. Ook essentieel is de steun aan de heemkringen, zowel
de steun van hun werking en projecten als het verbeteren van hun huisvesting. Ook
probeert de stad Bilzen zoveel mogelijk deel te nemen aan Open Monumenten- en
Erfgoeddagen.
3.3.2 Stad Borgloon, cultuurbeleidsplan 2008-2013
Borgloon beschikt over een dynamische erfgoedraad. Deze werkt standpunten en
adviezen uit. De band tussen Borgloon en Erfgoedcel Tongeren bestaat sinds
verschillende jaren. Zo engageert de stad Borlgoon zich om kerkfabrieken op haar
grondgebied te helpen bij de inventarisatie van hun patrimonium. Partners hierin zijn
Erfgoedcel Tongeren en het PCCE. Ook stapt Borgloon mee in het project Beeldenbank
Haspengouw, ondersteund door Erfgoedcel Tongeren.
Inhoudelijk onderscheidt de stad drie erfgoedsporen, namelijk Borgloon als bakermat van
het graafschap Loon, Borgloon als middeleeuwse stad in een cultuurlandschap van
burchten en kastelen en Borgloon als fruitstad.
Borgloon kiest hierin voor een integraal en geïntegreerd erfgoedbeleid. Het roerende en
immateriële erfgoed wordt waar mogelijk ‘gelinkt’ aan de onroerende getuigen hiervan.
Geschied- en heemkundige kringen worden in het huidige beleid al gestimuleerd en
ondersteund, zowel financieel, inhoudelijk, logistiek als op het vlak van communicatie.
Borgloon neemt afwisselend deel aan Erfgoeddag en Open Monumentendag, om de
ontsluiting van cultureel erfgoed te bevorderen.
3.3.3 Gemeente Hoeselt, cultuurbeleidsplan 2008-2013
De erfgoedcel Tongeren wordt beschouwd als een expertisecel waarop Hoeselt een
beroep kan doen.
Hoeselt trachtte in de aanloop naar het cultuurbeleidsplan 2002-2007 een inventaris te
maken van het culturele erfgoed in de gemeente. Deze doelstelling werd echter niet
verwezenlijkt. De nadruk kwam te liggen op actie, niet op inventarisatie. Deze actie
vertaalde zich in de beleidsperiode 2002-2007 in losstaande initiatieven, zoals
dialectnamiddagen en vertelavonden, zonder overkoepelende visie.
In het nieuwe beleidsplan 2008-2013 valt de waarde van die initiatieven op: met
aandacht voor communicatie naar de bevolking en betrokkenheid en inspraak van de
bevolking. De Hoeseltse Geschiedkundige Studiegroep wordt genoemd als een
belangrijke partner in een jaarlijkse erfgoedactiviteit die de gemeente organiseert rond
een bepaald thema.
13

3.3.4 Gemeente Nieuwerkerken, cultuurbeleidsplan 2008-2013
Nieuwerkerken heeft een actieve heemkundige kring: Heemkunde Nieuwerkerken. Met
de steun van de gemeentelijke cultuurdienst zet deze vereniging zich onder andere in
voor de Open Monumentendag en voor de Erfgoeddag.
Het beleidsplan vermeldt dat de financiële toestand van Nieuwerkerken een echt
erfgoedbeleid niet toelaat. Er was in de beleidsperiode 2004-2007 ook nog geen ruimte
voor een inventarisatie van het erfgoed.
In de doelstellingen voor 2009-2013 wordt wel aangegeven dat de gemeente de
mogelijkheid om materieel en immaterieel erfgoed te inventariseren, overweegt.
3.3.5 Stad Sint-Truiden, cultuurbeleidsplan 2008-2013
De erfgoedcel zorgt sinds haar oprichting voor een nieuwe dynamiek binnen het
erfgoedveld van de stad. De erfgoedcel ondersteunt de heemkundige kringen. Daardoor
verlopen de contacten tussen de heemkundige kringen en de stadsdiensten soepeler.
Toch vermeldt het beleidsplan dat openheid en communicatie over kennis aanwezig
binnen de geschied- en heemkundige kringen nog ontbreekt. De kennis blijft vooral
binnen de eigen kring.
Sint-Truiden tracht te werken aan een geïntegreerd erfgoedbeleid, door maandelijks te
vergaderen met verschillende stadsdiensten (erfgoedcel, monumentenbeheerder,
toerisme, Museum Vlaamse Minderbroeders, cultuurcentrum, gidsenbond).
In Sint-Truiden is het Museum Vlaamse Minderbroeders gevestigd, een erkend museum,
ingeschaald op regionaal niveau. Dit museum werkt met professionele krachten. Andere
musea op het grondgebied van Sint-Truiden (Stedelijk Museum, Schatkamer Onze-Lieve-
Vrouw, Festraetsstudio) worden bemand door vrijwilligers.
Binnen de doelstellingen wordt informatieve en educatieve omkadering, met aandacht
voor jongerenwerking, vermeld.
3.3.6 Stad Tongeren, cultuurbeleidsplan 2008-2013
De stad Tongeren vermeldt expliciet dat de erfgoedcel een impuls betekent voor het
erfgoedbeleid. Ook Tongeren tracht te werken aan een geïntegreerd beleid, samen met
de cultuurdienst, de cel Archeologie & Monumentenzorg en de (ontbonden) vzw
Artuatuca. Deze diensten bevonden zich van februari 2006 tot februari 2010 in eenzelfde
gebouw, wat die geïntegreerde aanpak ten goede komt. Wekelijks en maandelijks zijn er
overlegmomenten gepland tussen de erfgoedcel en andere relevante partners en
stadsdiensten in Tongeren.
Jongeren worden vermeld als belangrijke doelgroep om het beleid in de komende jaren
op af te stemmen.
3.3.7 Conclusie
Zes van de tien gemeenten die bij de projectvereniging Erfgoed Haspengouw aangesloten
zijn, hebben een cultuurbeleidsplan. Hierin wordt het erfgoed vermeld als een
beleidsdomein of ten minste als een domein waaraan gewerkt moet worden. Deze
cultuurbeleidsplannen worden gezien als stimulator voor de erfgoedwerking.
De gemeenten zonder cultuurbeleidsplan hebben meestal geen uitgeschreven erfgoedbeleid.
Wel gaat er in bijna elke gemeente projectmatige aandacht naar erfgoed.
14

3.4 Historiek van cultureel-erfgoedconvenanten in Haspengouw
In Haspengouw hebben zowel Sint-Truiden als Tongeren een cultureel-erfgoedconvenant
voor de uitbouw van een lokaal, geïntegreerd en integraal cultureel-erfgoedbeleid met de
Vlaamse Gemeenschap afgesloten.
In 2002 was Tongeren één van de steden die de kans heeft gekregen om in een
experimentele fase een cultureel-erfgoedconvenant af te sluiten. Sindsdien is de
structurele erfgoedwerking gegroeid.
Voor de beleidsperiode 2009-2014 diende Tongeren in 2008 een intentienota in voor een
intergemeentelijk samenwerkingsverband met de gemeenten Bilzen, Borgloon, Gingelom,
Hoeselt, Kortessem, Riemst, Voeren en Wellen. Deze aanvraag werd niet gehonoreerd;
wel werd opnieuw een stedelijk convenant afgesloten.
Sint-Truiden sloot een eerste cultureel-erfgoedconvenant af voor de periode 2006-2008
en zette de opgestarte cultureel-erfgoedwerking constructief verder in een tweede
erfgoedconvenantperiode 2009-2014.
Beide convenantsteden zijn de trekkers bij de start van de intergemeentelijke erfgoedwerking
in Haspengouw.
3.4.1 Tongeren
3.4.1.1 Organisatie en structuur
De Erfgoedcel Tongeren is opgericht als stadsdienst en werd in 2003 omgevormd tot een
vereniging zonder winstoogmerk (vzw). De voornaamste reden was de flexibele
werkvorm van een vzw, zowel op financieel als op uitvoerend vlak.
De Erfgoedcel Tongeren is georganiseerd in verschillende organen: het dagelijks bestuur,
de raad van bestuur, de algemene vergadering en projectmatige werkgroepen.
De erfgoedcel is horizontaal ingebed in het netwerk van culturele stedelijke diensten, met
name de Dienst Cultuur, de vzw Toerisme Tongeren, de Dienst Stadsarcheologie en
Monumentenzorg en het Stadsarchief.
De erfgoedcoördinator geeft in opdracht van de vzw uitvoering aan het convenant. De
vzw is het belangrijkste orgaan betreffende de ontwikkeling en de uitvoering van de
projecten.
Naast een erfgoedcoördinator die instaat voor de inhoudelijke uitwerking en de uitvoering
van het convenant is er ook een halftijds administratief verantwoordelijke. Zij staat in
voor de financiën en de boekhouding. De administratief verantwoordelijke is
personeelslid van het stadsarchief en wordt ter beschikking van de erfgoedcel gesteld.
3.4.1.2 Financiële middelen
De stad Tongeren kreeg sinds haar eerste convenantjaar (2002) een toelage tussen
247.000 en 220.000 EUR. In 2009 werden de subsidies verminderd tot 132.047 EUR. De
financiële middelen van de Vlaamse overheid worden gebruikt voor de loonkost(en) van
de erfgoedcoördinator(en) en de inhoudelijke werking. De bijdrage van de stad wordt
gebruikt voor een administratieve medewerker en voor de logistieke en administratieve
ondersteuning. In 2009 besloot de stad Tongeren om haar engagement ten opzichte van
de erfgoedcel te versterken: in 2010 is 20.000 € te voorzien voor de erfgoedcel en in
2011 30.000 €. De stad zorgt tevens voor de huisvesting en voor de technische
ondersteuning.
15

3.4.1.3 Overzicht werking
B
E
L
EI
D
V
O
R
M
I
N
G
V
O
O
R
B
E
E
L
D
E
N
P
R
O
J
E
C
T
W
E
R
K
I
N
G
OMSCHRIJVING PUBLIEKSWERKING
Uitvoering beleidsplan via jaarlijks
actieplannen en evaluatie door
jaarverslagen
Wekelijkse samenkomst met de
diensten cultuur, toerisme en het
stadsarchief om geïntegreerd en
integraal te werken
Methodiek mondelinge geschiedenis
voor vrijwilligers i.s.m. VCV en
Limburgse erfgoedcellen in kader
van project Expo ‘58
Inventarisatie in invoermodule van
cultureel erfgoeddatabank
Erfgoedplus.be (voormalig
Erfgoedlimburg.be)
Expo ’58: een landelijk
erfgoedcellenproject over
herinneringen aan de
wereldtentoonstelling in Brussel
(2007-2008)
Eerste deel van een drieluik over
Tongeren en Tongenaren tijdens de
Tweede Wereldoorlog
Organisatie van een tentoonstelling
naar aanleiding van 70 jaar begin
van WO II
Organisatie van een tentoonstelling
naar aanleiding van de
tentoonstelling over Ambiorix in het
PGRM
Cursusreeks Mondelinge geschiedenis (14 en 21 december
2006 en 1 februari 2007)
-Tweedaagse cursus voor kerkfabrieken op verschillende
locaties i.s.m. Limburgse erfgoedcellen, het bisdom en het
PCCE (december 2008 in Sint-Truiden)
-Gelijkaardige maar meer praktijkgerichte vormingssessie
voor heemkundige kringen door PCCE, Heemkunde Limburg
en de Limburgse erfgoedcellen op 5 en 12 juni 2010
-Opleiden vrijwilligers in methodiek mondelinge geschiedenis
(zie vorming)
-Getuigenissen verzameld in boek Expo ’58. het wonderlijk
feest van de fifties
-Rondreizende luisterboxen met Limburgse expoverhalen in
de bibliotheken
-Publicatie Tongeren en Tongenaren in oorlogstijd. Deel 1:
de oorlogsvoorbereiding en de Duitse inval, 1939-1940
(juni 2010)
-Tentoonstelling Mythen, propaganda en barre realiteit in
oorlogstijd, 1939-1940 (10 mei 2010-30 juni 2010)
-Tentoonstelling Van vrijheidsstrijder tot (bijna) grootste
Belg: het “beeld” van Ambiorix (1 december 2009-15 maart
2010)
N.a.v. de zeven-jaarlijkse Kronings- -Tentoonstelling In de zevende hemel (juli 2009-september
feesten: tentoonstelling i.s.m. alle 2009)
kerkfabrieken en het stadsarchief
Project zevenjaarlijkse ommegangen -Publicatie van de studie door Gert Gielis en tentoonstelling
in de Euregio. Ism EGC Hasselt en in Stadsmus Hasselt
Sint-Truiden en KADOC
Uitgave dagkalender -uitgave van een dagkalender met foto’s rond het thema
ontspanning 1900-1960
Inventarisatie Sinds de oprichting van de erfgoedcel Tongeren is het één
van de prioriteiten geweest om het aanwezige erfgoed te
inventariseren, te behouden en beheren.
Enkele van de projecten:
- Inventarisatie funerair erfgoed (2002-2003) in een
digitale databank
- Inventarisatie textilia Begijnhofkerk (2004)
- Jaarlijkse inventarisatie van 2 kerken : publicatie van
inventarissen Tongerse kerken. In 2010 werden er
reeds 18 van de 23 kerken geïnventariseerd en
werden de inventarissen gepubliceerd. Deze
inventarissen werden voorgesteld aan het publiek
aan de hand van vertelavonden over de kerk en het
respectievelijke dorp. Tegen het einde van 2011
hoopt de erfgoedcel over inventarissen te beschikken
van al de Tongerse kerken.
16

E
R
F
G
O
E
D
D
A
G
C
O
M
M
U
N
IC
A
TI
E
N
E
T
W
E
R
K
I
N
G
Muzikaal erfgoed
Halloween
Erfgoeddag: vanaf 2003 heeft de
Erfgoedcel Tongeren deelgenomen
aan de Erfgoeddag of het
erfgoedweekend. Er kwamen elke
editie steeds meer geïnteresseerden
op af. In samenwerking met de
verschillende stadsdiensten en de
-Publicatie van inventarissen van de 3 Tongerse
muziekmaatschappijen (2004-2007)
-Uitgave van cd van Fud Candrix, bekende Tongerse jazz
artiest (2008)
-Inventarisatie vergeten muzikaal erfgoed in Tongeren en
Borgloon (2004-2007)
Naar aanleiding van Halloween werden er geanimeerde
wandelingen in de stad georganiseerd rond de thema’s
straffen, moorden,…
Enkele activiteiten die de vorige jaren plaats vonden op
erfgoeddag:
-thema ‘familie’ (2004): organisatie van een tentoonstelling
rond familiefeesten van het stadsarchief en het KLOG,
documentaire over de Neanderthaler door het PGRM,
historisch Tongers proces in het gerechtshof door de
erfgoedcel en toerisme Tongeren
erfgoedactoren werd een programma -thema ‘gevaar’ (2005): organisatie van wandelroutes met
opgesteld waar voor iedereen wat getuigen ism PGRM, tentoonstelling rond oorlog en
wils inzat. Naast de coördinatie van stadsverdediging, fotoverhaal over de bedreigde stad ism De
deze activiteiten organiseerde de Velinx, tentoonstelling Tongeren onder vuur door het
erfgoedcel zelf een aantal
stadsarchief en KLOG
activiteiten.
-thema ‘kleur’ (2006): restauratie kleurrijke objecten uit het
Sinds 2009 wordt er samen met de stadsarchief
erfgoedcel van Sint-Truiden een -thema ‘de waarde(n) van het erfgoed’ (2007):
regionale brochure uitgebracht die tentoonstelling rond nova van de erfgoedcel, tentoonstelling
voor eens terke en ruime
door leerlingen van het VIIO
communicatie in de Haspengouwse -thema ‘wordt verwacht’ (2008): tentoonstelling over hoe
gemeenten zorgt.
mensen vroeger en nu dachten/denken
-thema ‘uit vriendschap’ (2009): stadswandeling, opening
schatkamer
-thema ‘fake’ (2010): zoektocht op de antiekmarkt ism
jeugddienst en Academie, Ambiorix spreekt (straattheater)
en de bronzen held (voordracht) door het PGRM,
tentoonstelling rond antiek en lezingen over antiek door de
erfgoedcel
Sinds de oprichting van de erfgoedcel heeft deze zich bezig gehouden met de verspreiding van het
begrip ‘erfgoed’. Het was een begrip dat de meerderheid van de bevolking niet echt kende, laat
staan wat het impliceerde.
Uit verschillende lokale acties kon de bevolking kennis maken met het rijke Tongerse erfgoed in al
zijn facetten. Door verschillende bewustwordingsacties is dan ook gebleken dat de Tongenaar ten
zeerste begaan is met zijn of haar erfgoed.
Vanaf haar oprichting werkte de erfgoedcel samen met een groot aantal cultuur- en erfgoedactoren
van en in de stad. We noemen hier onder meer de Dienst Cultuur, de vzw Toerisme
Tongeren, de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg, de Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw-
Geboorte, het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, het Provinciaal Gallo-Romeins
Museum en het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed.
Het mag verder ook duidelijk zijn dat de Limburgse convenantsteden en –regio’s goed contact met
elkaar onderhouden. Ook het contact met de provincie – een niet onbelangrijke speler op het
erfgoedveld – verloopt vlot. Dit alles komt tot uiting in het zogenaamde ‘Limburgoverleg’, een
structurele vorm van overleg tussen de provinciale museumconsulente, de convenantsteden uit de
provincie én de Limburgse gemeentes die een sterke erfgoedwerking hebben uitgebouwd. Ook
hierin ligt een kans voor de erfgoedcel.
Door deelname aan verschillende overlegstructuren zoals daar zijn het Brusseloverleg,
Limburgoverleg, verschillende collegagroepen, … kon beroep gedaan worden op expertise die niet
in huis aanwezig was.
17

3.4.2 Sint-Truiden
3.4.2.1 Organisatie en structuur
De erfgoedcel coördineert de uitvoering van het erfgoedconvenant. Ze telt twee voltijdse
erfgoedcoördinatoren en één voltijds administratief medewerker. De erfgoedcel is
gehuisvest in de abdijsite, samen met het historisch stadsarchief.
De erfgoedcel valt administratief onder de stadssecretaris en beleidsmatig onder de
schepen van erfgoed, monumentenzorg en archief.
3.4.2.2 Financiële middelen
De financiële middelen van de Vlaamse overheid (200.000 in 2006-2008, 199.307 EUR in
2009) worden gebruikt voor de loonkost van de twee erfgoedcoördinatoren en de
werking. De jaarlijkse bijdrage van de stad Sint-Truiden (50.000 EUR sinds 2006) werd
in de eerste convenantperiode voor werking gebruikt. Sinds 2009 dient de gemeentelijke
bijdrage heel specifiek voor de loonkost van de administratief medewerker en voor de
logistieke en administratieve ondersteuning. Bovenop de financiële bijdrage zorgt de stad
ook voor de huisvesting en de technische ondersteuning (ter waarde van 25.000 EUR).
3.4.2.3 Overzicht werking
B
E
L
E
I
D
V
O
R
M
I
N
G
OMSCHRIJVING PUBLIEKSWERKING
Voorstellingsronde bij de lokale erfgoedactoren (eind
2006-begin 2007)
Uitvoering beleidsplan via
jaarlijkse actieplannen en evaluatie
door jaarverslagen
Maandelijkse ronde tafel met
cultuur, archief, monumentenzorg
en toerisme (ambtenaren en
schepenen) om geïntegreerd en
integraal te werken aan grotere
stedelijke projecten
Methodiek mondelinge
geschiedenis voor vrijwilligers
i.s.m. VCV en Limburgse
erfgoedcellen in kader van project
Expo ‘58
Beheer van kerkachieven voor
kerkfabrieken; n.a.v. project
inventarisatie kerkarchief Aalst
Lessenreeks over archief- en
documentatiebeheer voor
verenigingen. Beheer van
verenigingsarchieven i.s.m. Pro
Memorie (Heemkunde Vlaanderen)
Hoe communiceren met publiek;
i.s.m. cultuurbeleidscoördinator
Hoe een activiteit organiseren;
i.s.m. cultuurbeleidscoördinator
Inventarisatie in invoermodule van
cultureel
erfgoeddatabankErfgoedplus.be
(voormalig Erfgoedlimburg.be)
-Herdenking van de provinciale tentoonstelling 1907
(2007)
-750 jaar Sint-Agnesbegijnhof met de tentoonstelling mijn
hof=begijnhof, enkele opvallende communicatieacties met
zakdoek en cartoons van Kim Duchateau en een
lezingenreeks (2008),
-Tentoonstelling en het woord is beeld geworden (2007),
-Uitvoering van het actieplan Sint-Truiden Abdijstad
-Voorbereiding van de Trudofeesten 2012.
Cursusreeks Mondelinge geschiedenis (14 en 21 december
2006 en 1 februari 2007)
Studiedag Leve het religieus archief! (16 februari 2008)
Lessenreeks Aan de slag met archief en documentatie (17,
20 en 25 maart 2008)
Studiedag communiceren kan je leren (7 februari 2009)
Studiedag organiseren kan je leren (20 maart 2010)
-Tweedaagse cursus voor kerkfabrieken op verschillende
locaties i.s.m. Limburgse erfgoedcellen, bisdom Hasselt en
het PCCE (december 2008 in Sint-Truiden)
-Voor lokale kerkfabrieken een aparte praktische sessie
waarbij ze tevens het boek ‘religieus erfgoed’ cadeau
kregen ter ondersteuning voor de eigen inventarisatie.
18

V
O
O
R
B
E
E
L
D
E
N
P
R
O
J
E
C
T
W
E
R
K
I
N
G
-Gelijkaardige maar meer praktijkgerichte vormingssessie
voor heemkundige kringen door PCCE, Heemkunde
Limburg en de Limburgse erfgoedcellen op 5 en 12 juni
2010 .
Inventarisatie kerkarchief Aalst Inventarisatie en studie van kerkachief Aalst door
zelfstandig projectmedewerker. Archiefkaart religieuze
Sint-Truidense archieven.
Archiefwandeling door 10 eeuwen archief in kerk en op
straat tijdens erfgoeddag 2007.
Expo ’58: een landelijk
erfgoedcellenproject over
herinneringen aan de
wereldtentoonstelling in Brussel
(2007-2008)
Getuigenissen over WO II die
erfgoedvrijwilliger Fred Bonaers
optekende bij gewone Truienaren
(2009 en 2010).
Fruitverhalen (2008-2009)
- Getuigenissen in woord en beeld
van verscheidene actoren uit de
fruitsector over fruit in
Haspengouw
- Week van de Smaak:
Fruitverhalen is een vervolgproject
op Appels met zwembandjes, een
inventarisatieproject van de
stedelijke landbouwcollectie
(2006-2007)
Beide projecten gebeurden in
samenwerking met het CAG
Volkscafés: getuigenissen over de
laatste volkscafés in Sint-Truiden,
In overleg met het gelijknamige
project van Volkskunde
Vlaanderen;
Werkgroep Christina de
Wonderbare: studie van vita en
icongrafie van de Sint-Truidense
heilige Christina de Wonderbare
Zevenjaarlijkse ommegangen in de
Euregio. Ism EGC Hasselt en
Tongerenen KADOC
Actieplan Sint-Truiden Abdijstad
door het studiebureau Sien in
nauw overleg met de lokale
werkgroep opgesteld (2008).
Project rond Limburgse feesten
i.s.m. Heemkunde Limburg en de
deelnemende Limburgse
heemkringen (2009-2010)
Maandelijkse erfgoedwandeling in
een deelgemeente van Sint-
Truiden o.l.v. gids; voor de eigen
inwoners (2009-2010)
-Opleiden vrijwilligers in methodiek mondelinge
geschiedenis (zie vorming)
-Getuigenissen verzameld in boek Expo ’58. Het
wonderlijke feest van de fifties.
-Rondreizende luisterboxen met Limburgse expoverhalen
in de bibliotheken .
Publicatie ’40-’45 Sint-Truidense getuigen vol I (2009) en
vol II (2010)
-Publicatie Sappig verteld. Het verhaal achter de fruitteelt
in Haspengouw
-Telefonische ontsluiting in het landschap van 10 verhalen
op een fietsroute rond Sint-Truiden (ism toerisme Sinttruiden
-Week van de smaak 2009: Poire Tropicale, kookboek en
activiteit met allochtone en autochtone verenigingen rond
koken met inheems en exotisch fruit (winnaar van de
Limburgse Week van de Smaak-diversiteitsprijs!).
-Tentoonstelling ‘appels met zwembandjes’ over oud en
nieuw in de fruitteelt tot september 2009 in voormalig
hoevemuseum, nu in tuinbouwschool OLV Sint-Truiden)
-
-Volkscafégazet, huis-aan-huis bedeeld
-Weekend van de volkscafés met optredens en animatie
-Beschrijving van laatste volkscafés met interview
Voorstelling van studieresultaten in brochures (11 delen)
-Publicatie van de studie door Gert Gielis en
tentoonstelling in Stadsmus Hasselt
Verhalenfestival de Bòddelkèèr met liedjes, verhalen over
gekende dorpsfiguren en gedichtjes in het dialect. Sterke
nadruk op gemeenschapsgevoel door in wijken te spelen.
-Publicatie Limburg feest!
-Voorstelling op gouwdag 2010 van Heemkunde Limburg
Erfgoedwandeling ‘Vergeet je wortels niet’
Folder en koelkastmagneet bij start van project huis-aanhuis
bedeeld
Inwoners van deelgemeente krijgen maandelijkse
uitnodiging per brief
19

E
R
F
G
O
E
D
D
A
G
C
O
M
M
U
N
I
C
A
T
I
E
N
E
T
W
E
R
K
I
N
G
Erfgoeddag in Sint-Truiden is
jaarlijks met meer dan 2000
bezoekers een voltreffer. In
samenwerking met de lokale
erfgoedactoren stelt de erfgoedcel
ieder jaar een goedgevuld
programma op dat gelinkt is aan
het thema. Bedoeling is dat de
erfgoedactoren zelf hun activiteit
ontwikkelen en daarbij hun
werking aan het grote publiek
kunnen voorstellen. De erfgoedcel
coördineert en zorgt voor
logistieke en beperkte financiële
ondersteuning.
Sinds 2009 wordt er samen met de
Erfgoedcel Tongeren een regionale
brochure uitgebracht die voor een
sterke en ruime communicatie in
de Haspengouwse gemeenten
zorgt.
Enkele opvallende eigen acties in de voorbije jaren waren
ondermeer de postkaarten met het erfgoed van de STVVvoetballers
(2007, waarden), de erfgoedkaravaan met alle
lokale erfgoedactoren aan de kapel van Helshoven (wordt
verwacht, 2008), het vrolijke vriendenboekje met
historische vriendschappelijke foto's en gedichtjes in
dialect (2009, vriendschap).
De erfgoedcel bracht in samenwerking met Rombout
Nijssen, rijksarchief Hasselt ook 3 publicaties over
religieus erfgoed uit en verzorgde iedere keer een
tentoonstelling in een passend kerkelijk interieur:
− O Heer, geeft mij een suyver gemoet. Limburgse
kluizenaars en hun begeleiders in het
minderbroedersklooster in Sint-Truiden in de 19de eeuw
/tentoonstelling in kapel van Helshoven (2008),
− Overdenckt ten allen teyden Iesu leyden. Zes eeuwen
parochiale broederschappen in Sint-
Truiden/tentoonstelling in Sint-Gangulfuskerk (2009)
- In orconde der waerheyt. Oorkonden van de armengulde
van de Heilig Grafparochie in Sint-Truiden, 1400-1650
/tentoonstelling in Sint-Martenkerk (2010)
Een open en duidelijke communicatie over cultureel erfgoed en de werking van het cultureelerfgoedconvenant
blijft een belangrijk en noodzakelijk aspect van de erfgoedcelwerking. Elk
project, elke actie wordt onder de aandacht gebracht van het publiek. Hiervoor worden de
gebruikelijke communicatiekanalen intensief gebruikt: het stedelijk informatieblad, Uit in Sint-
Truiden (driemaandelijks contactblad van de UiTbalie van cultuur), de erfgoedcelwebsite
www.erfgoedcelsint-truiden.be en de maandelijkse nieuwsbrief, website stad Sint-Truiden,
lokale pers ...
Door deelname aan allerlei overlegstructuren (Brusseloverleg, Limburgoverleg,
expertisegroepen van de erfgoedcellen, afvaardiging in Heemkunde Limburg en Limburgs
Volkskundig genootschap) wordt het bovenlokale netwerk uitgebouwd en vergroot de expertise
van de twee erfgoedcoördinatoren. De verworven expertise wordt natuurlijk naar het lokale
niveau geëxporteerd.
Met de stedelijke diensten van cultuur, archief, monumentenzorg en toerisme is er continu
overleg.
De vele persoonlijke contacten met de erfgoedactoren zorgen ervoor dat het lokale erfgoedwerk
stevig is en dat de erfgoedcel goed op de hoogte is en blijft van de noden en behoeften die bij
de erfgoedactoren leven. Permanente aandacht voor en betrokkenheid bij de werking van de
lokale actoren is een vereiste.
Regelmatig overleg met andere stadsdiensten zorgt voor afstemming tussen cultuur, erfgoed,
archiefwerking, toerisme en monumentenzorg.
20

3.4.3 Conclusie, van twee naar meer
De schaalvergroting van het werkgebied brengt het hele Haspengouwse erfgoedveld in
beweging. De bundeling en uitwisseling van expertise en kennis tussen de verschillende
professionele en niet-professionele erfgoedactoren zal het cultureel-erfgoedverhaal in en
van Haspengouw alleen maar ten goede komen. De projectvereniging zal zowel regionale
als lokale initiatieven ondernemen en ondersteunen om een zo breed en divers mogelijk
publiek aan te spreken. Zo ontstaat er een dynamisch erfgoednetwerk en krijgt het
cultureel erfgoed een breed maatschappelijk draagvlak.
De financiële middelen, zowel vanuit de Vlaamse overheid als van de deelnemende
gemeenten, zullen constructief ingezet worden voor het behoud, beheer en ontsluiting
van het diverse roerend en immaterieel erfgoed in Haspengouw. Dit gebeurt in overleg
en in samenwerking met alle belanghebbenden in de deelnemende gemeenten.
21

3.5 Een blik op de regio
3.5.1 Kenmerken
3.5.1.1 Haspengouw in vogelperspectief
De projectvereniging Erfgoed Haspengouw strekt zich uit over 10 Zuid-Limburgse
gemeenten. Het zijn: Bilzen, Borgloon, Gingelom, Heers, Hoeselt, Nieuwerkerken,
Riemst, Sint-Truiden, Tongeren en Voeren.
De 10 Zuid-Limburgse gemeenten vormen een aaneengesloten gebied in Haspengouw.
Haspengouw sluit in het noorden aan bij de Kempen, in het noordoosten bij het Maasland
en in het westen bij het Hageland. In het zuiden ligt Waals Haspengouw.
Het oorspronkelijke, natuurlijke landschap is nergens nog herkenbaar maar het is wel
structuurbepalend geweest voor het huidige cultuurlandschap van Haspengouw.
Doorheen de geschiedenis heeft de bijzondere geschiktheid van de leembodem voor de
landbouw het sterk agrarische karakter van de streek bepaald. Ook het natuurlijke
verschil tussen twee regio's, Vochtig en Droog Haspengouw, heeft de historische
ontwikkeling bepaald.
De grens tussen Vochtig en Droog Haspengouw ligt op de lijn Sint-Truiden, Borgloon en
Tongeren. Vochtig Haspengouw ligt ten noorden van deze lijn. Onder de bovenste
leemlaag zit een dikke kleilaag die nauwelijks water doorlaat, waardoor het gebied rijk is
aan rivieren en beken. De vele, niet bevaarbare waterlopen en de landschapselementen
maken dat deze streek haar kleinschalige en afwisselende karakter behoudt.
De bewoningsstructuur heeft zich in de 19de eeuw geënt op de structuur van beken en
rivieren, van de overstromingszones en lage vochtige gebieden. Dit heeft geleid tot grote
onbebouwde gebieden, omgeven door langgerekte lintbebouwing. Grootschalige
landbouw vind je hier niet. Dit in tegenstelling tot Droog Haspengouw dat ten zuiden van
de lijn Sint-Truiden, Borgloon en Tongeren ligt. Hier is Haspengouw een open landschap
met uitgestrekte velden, fruitaanplantingen en koepelbosjes op de toppen van de
heuvels. De dikke krijtlagen onder de leemlaag draineren het regenwater snel in de
ondergrond waardoor de bodem gemakkelijk te bewerken valt. De compacte woonkernen
liggen in de dalen (met uitzondering van Borgloon op de burchtheuvel) met enkele
losstaande vierkantshoeves aan de rand. Kastelen vormen een eigen besloten wereld in
een ruim areaal. Door de aanleg van wegen is er nu ook meer lintbebouwing.
De Voerstreek zet het landschapsbeeld van Droog Haspengouw minder uitgesproken
verder. Het sluit aan bij het Land van Herve en heeft een gemengd agrarisch gebruik.
Het landschap is sterk golvend en diep ingesneden door beekdalen. Hierdoor zijn er veel
holle wegen.
De kwaliteiten van de vruchtbare Haspengouwse leembodem hebben al millennialang
mensen aangetrokken waardoor deze regio al sinds lang ontgonnen is.
In dit landschap zijn er een aantal grote stedelijke kernen zoals Bilzen, Sint-Truiden en
Tongeren waarrond kleinere satellietwoonkernen liggen en heel wat grotere woonkernen
zoals Borgloon. Door de fusie van de gemeenten in 1977 bestaat elk van de 10
gemeenten uit een aantal deelgemeenten/woonkernen: Bilzen (13), Borgloon (13),
Gingelom (11), Heers (13), Hoeselt (5), Nieuwerkerken (4), Riemst (10), Sint-Truiden
(16), Tongeren (17), Voeren (6). De ruilverkavelingen van de voorbije decennia hebben
vele kleine landschapselementen doen verdwijnen.
Zuid-Limburg wordt op verschillende manieren via het spoor en de weg ontsloten. De
autosnelwegen E313 (Hasselt-Hoeselt/Bilzen-Luik) en E40 (Brussel-Landen-Luik) maken
het gebied uit alle windrichtingen toegankelijk. Daarnaast zijn er de verschillende
gewestwegen die door het gebied lopen. De N79 bijvoorbeeld, is de meest
karakteristieke. Hij loopt parallel met de oude Romeinse baan, en verbindt Sint-Truiden,
Borgloon en Tongeren in een rechte lijn. Het spoorwegnetwerk is in Zuid-Limburg matig
22

uitgebouwd. Het provinciale knooppunt is Hasselt. Sint-Truiden ligt op de spoorlijn
Brussel-Landen-Genk, terwijl de lijn Tongeren-Bilzen-Hasselt het oostelijke deel van
Haspengouw ontsluit. De Lijn voorziet in drie toegankelijke stadsgebieden met een vrij
uitgebreide dienstverlening. Het laatste decennium is veel geïnvesteerd in het fiets- en
wandelroutenetwerk. Het knooppuntensysteem zorgt ervoor dat fietsers en wandelaars
op een eenvoudige en efficiënte manier Haspengouw kunnen ontdekken en is zeer
gewaardeerd bij het publiek.
3.5.1.2 Haspengouw in cijfers 3
De tien gemeenten in de projectvereniging beslaan een oppervlakte van ca. 59.337 ha.
Hiervan is meer dan 37.000 ha in cultuur gebracht. Verspreid over deze oppervlakte
wonen 162.493 mensen. De drie grootste gemeenten in Haspengouw in oppervlakte en
aantal inwoners zijn Bilzen, Sint-Truiden en Tongeren. Ze tellen sinds 2010 elk meer dan
30.000 inwoners en zijn elk meer dan 7.500 ha groot. Bilzen is de dichtst bevolkte
gemeente met 400 inwoners/km², gevolgd door Sint-Truiden met 363 en Tongeren met
341 inwoners/km². Het Limburgs gemiddelde is 341 inwoners/km² terwijl het Vlaamse
gemiddelde 456 inwoners/km² bedraagt.
De meeste inwoners in elk van de tien gemeenten zijn tussen de 40 en 50 jaar. In
vergelijking met de Limburgse en Vlaamse cijfers voor de indeling in leeftijdscategorie zit
Haspengouw op dezelfde lijn. Net zoals in heel Vlaanderen, is er ook in Haspengouw een
toenemende vergrijzing van de bevolking.
In de regio zijn meer dan 80 nationaliteiten vertegenwoordigd. Het aantal buitenlanders
varieert sterk per gemeente. De Nederlandse inwijkelingen zijn in elke gemeente het
grootst in aantal; gevolgd door Indiërs, Polen, Duitsers … In Limburg heeft Sint-Truiden
het grootst aantal asielzoekers op zijn grondgebied waarvan de helft in het open
asielcentrum Bevingen (°1998) woont.
In vergelijking met de andere Limburgse regio’s, is Zuid-Limburg volgens cijfers van
2007 een echt landbouwgebied met 495 landbouwbedrijven (Midden-Limburg: 75, West-
Limburg: 104, Noord-Limburg 88 en Maasland: 54). De meeste mensen zijn werkzaam in
de tertiaire sector. Het mediaan inkomen in de regio ligt gemiddeld (Sint-Truiden 18.975
EUR en Gingelom 20.502 EUR) iets lager dan het Limburgse (20.148 EUR) en Vlaamse
(20.482) gemiddelde. De gemiddelde werkloosheidgraad ligt in de regio lager dan het
Limburgse (7,90%) gemiddelde en hoger dan het Vlaamse (7,06%) gemiddelde. De
gemeenten met de meeste werklozen zijn Bilzen (7,42%), Sint-Truiden (7,65%) en
Tongeren (7,89%).
3.5.1.3 Dienstverlening
In de grotere stedelijke kernen van Bilzen, Sint-Truiden en Tongeren is er ruimte voor
dienstverlening, gemeenschapsvoorzieningen, groen, recreatie en industrie. Verspreid in
het Haspengouwse landschap zijn er groene (recreatieve) zones, zoals het provinciaal
domein Nieuwenhoven, het Speelhof, de Beukenberg … Diverse actoren ontsluiten deze
waardevolle natuurgebieden ondermeer met wandelingen en aanduiding van greenspots.
De handelszaken vind je terug in de grotere woonkernen. In de kleine dorpen vind je
vaak al geen winkel, bakker, café, apotheek … meer. Daarvoor zijn de inwoners
aangewezen op de grotere gemeenten waarbij Bilzen, Sint-Truiden en Tongeren zich als
grotere winkelcentra profileren.
Het onderwijsaanbod is ruim en voor jong en oud toegankelijk. Kleuteronderwijs en lager
onderwijs vind je in elke gemeente. Middelbaar vrij en gemeenschapsonderwijs worden in
3 Cijfers opgevraagd via studiecel van de provincie Limburg (www.limburg.be – infopunt) en nationaal
instituut van de statistiek (http://statbel.fgov.be)
23

Bilzen, Borgloon, Hoeselt, Sint-Truiden en Tongeren aangeboden. Bilzen biedt bovendien
nog middelbaar gemeentelijk onderwijs. Zowel in Sint-Truiden als in Tongeren vind je
speciale tuinbouwafdelingen. Voor hoger onderwijs moeten de studenten uitwijken naar
Diepenbeek, Leuven, Luik, Maastricht … Daarnaast zijn er nog de Academie Haspengouw
beeld en podium met afdelingen in Gingelom, Heers, Nieuwerkerken en Sint-Truiden, de
Academie Tongeren met afdelingen in Borgloon, Hoeselt, Riemst en Voeren en de
stedelijke academie voor beeldende kunsten in Bilzen. Volwassenennascholing wordt
aangeboden in de Syntracampussen van Sint-Truiden en Tongeren en in de scholen voor
volwassenonderwijs. De VDAB heeft een competentiecentrum in Tongeren.
Doorheen de eeuwen is de zorgsector in de regio ruim verspreid. Verschillende religieuze
orden namen vanaf het begin een vooraanstaande rol op in de verzorging van zieken
(grauwzusters, cellebroeders, minderbroeders, kapucijnen…) en geesteszieken (broeders
en zusters van liefde). Ze legden de basis voor de zorgsector in de regio. Momenteel zijn
er regionale ziekenhuizen in Sint-Truiden en Tongeren, talrijke woonzorgcentra voor
valide en mindervalide ouderen, een uitgebreide geestelijke gezondheidszorg waaronder
psychiatrische centra in Sint-Truiden en Bilzen, verschillende zorgcentra in Borgloon,
Sint-Truiden en Tongeren voor minder- en andersvaliden en een centrum voor gedrags-
en leerstoornissen bij kinderen, gemeentelijke en privékinderopvang. De zorgsector is en
blijft een belangrijke werkgever in de regio.
3.5.1.4 'Regional branding' via cultuur en toerisme
De cultuur(beleids)coördinatoren van elke gemeente en de talrijke culturele verenigingen
zorgen ervoor dat de Haspengouwer op cultureel vlak aan zijn trekken komt. De cultuur-
en gemeenschapscentra van Bilzen, Borgloon, Hoeselt, Sint-Truiden (B-categorie) en
Tongeren (B-categorie) hebben een eigen programmatie en stellen ook infrastructuur ter
beschikking voor verenigingsactiviteiten. Zowel Sint-Truiden als Tongeren zijn gericht op
de culturele 30 km-zone.
Toerisme neemt sinds enkele decennia een vooraanstaande rol op in de regio. De
combinatie van twee troeven, het grote aanbod aan open landschap en de grote
dichtheid aan specifiek en samenhangend cultuurhistorisch erfgoed, maakt Haspengouw
tot dé plaats voor recreatie, ontspanning, streektoerisme en onthaasting. Dit wordt zowel
door de toerist als de Haspengouwer zelf gewaardeerd.
De profilering van de streek als fiets- en wandelparadijs, de festiviteiten in de
bloesemmaand april die het fruitige landschap in de kijker zetten, het verblijfstoerisme in
streekeigen logies, de authentieke streekproducten, de typische kleine dorpen met grote
kastelen en vierkantshoeves, de aanwezigheid van religieus roerend en onroerend
erfgoed … hebben een enorme opwaardering gegeven aan de regio. Toerisme Limburg en
Toerisme Haspengouw zetten sterk in op de kwaliteiten van de streek en maken hiervoor
dankbaar gebruik van het aanwezige onroerend en roerend erfgoed. Via verschillende
thema's zoals fruit, religieus erfgoed, kastelen en hoeves, worden de gemeenten actief
gestimuleerd om zichzelf in de regio te profileren.
'Haspengouw is genieten van gisteren, vandaag en morgen.'
3.5.2 Historiek
Haspengouw is genoemd naar het middeleeuwse graafschap Haspinga, één van de vier
graafschappen van de Karolingische gouw Hasbania. Maar zijn geschiedenis gaat veel
verder terug: de vruchtbare lössbodem heeft er immers voor gezorgd dat deze streek al
heel vroeg bewoond en bewerkt werd. Archeologisch onderzoek in Haspengouw heeft
heel wat interessante sites aan het licht gebracht zoals Bandkeramische nederzettingen
in Rosmeer en Vlijtingen (ca. 5.400 voor Chr.), sporen van prehistorische mijnbouw in
24

Voeren, het vorstengraf in Eigenbilzen (430 voor Chr.),… die de oudste geschiedenis
illustreren.
Vanaf de Romeinse periode zijn de archeologische sporen duidelijker in het landschap
gemarkeerd. Tongeren werd na verovering van het Gallische gebied door Julius Caesar,
de hoofdstad van de Civitas Tungrorum, een gebied tussen Rijn en Ardennen. De Pax
Romana bracht grote welvaart in de regio met overblijfselen van talrijke villacomplexen
en sporen van landverkaveling, rijke grafvelden en monumentale tumuli, de ontwikkeling
van het wegennet met de baan Tienen-Tongeren als meest herkenbare element. Vanaf
de derde eeuw zorgden de Frankische invallen voor politieke en economische onrust in
het gebied, die uiteindelijk in de vijfde eeuw leidden tot de terugtrekking van de
Romeinse militaire aanwezigheid in de regio. In deze woelige periode deed ook het
christendom zijn intrede. De eerste houten kerkjes in de regio werden tijdens de
Merovingische dynastie van Pepijn van Landen (580-640), hofmeier en voorvader van
Karel de Grote, opgericht. In de zevende en achtste eeuw voltrok de kerstening van de
streek zich en ontstonden de eerste kloosters en abdijgemeenschappen in onder andere
Sint-Truiden en Munsterbilzen.
Politieke verschuivingen betekenden herverdeling van gronden in gouwen en
graafschappen in de 9 de eeuw. Vermoedelijk rond het jaar 1000 ontstond het graafschap
Loon. Loon zat gekneld tussen het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik. Meer
bepaald Hoeselt, Sint-Truiden en Tongeren werden in de 11de eeuw Luikse enclaves. De
oorspronkelijke Frankische versterkte nederzettingen groeiden in de middeleeuwen uit
tot de huidige kerndorpen die zo typisch zijn voor de Haspengouwse leemstreek. De
plaatselijke heren heersten over het door hen als familiebezit beschouwde land: vanop
hun burchtheuvel in Borgloon, vanuit de versteende motteburchten in Brustem en
Kolmont of vanop aarden heuvels zoals in Millen en Horpmaal. Op andere plaatsen
werden kastelen gebouwd (Mettekoven).
Tussen 1100 en 1300 werd de streek ontbost en kwamen grote landbouwgebieden in de
plaats. Een groot deel van de wegen, van de nederzettingen en de vorm ervan dateert uit
die tijd. In die periode kwamen steden zoals Sint-Truiden en Tongeren tot volle expansie
o.i.v. algemene factoren als sterke economische bedrijvigheid, toenemende
bevolkingsgroei, verbeterde opbrengsten in landbouw en veeteelt. Na een periode van
hongersnood en pest betekende de 15 de eeuw een herstelperiode. In de steden nam het
aantal kerken en kloosters gestaag toe, gekoppeld aan een grotere vraag naar religieuze
kunstvoorwerpen. Handel en nijverheid kwamen tot volle ontwikkeling; gilden en
ambachten zorgden voor de nodige structuur. De vruchtbare leemgrond werd met
verbeterde landbouwtechnieken bewerkt. Stenen gemeentehuizen werden gebouwd als
teken van macht ... Tussen de 16 de en 18 de eeuw trok de kapitaalkrachtige (land)adel
nieuwe residenties op om haar macht te tonen met kastelen in grote domeinen en
gesloten vierkantshoeves. Monumentale poortgebouwen, wapenschilden en duiventillen
benadrukten niet alleen de macht en rijkdom van de grootgrondbezitters maar ook de
maatschappelijke verhoudingen. Het zijn kenmerkende elementen in het Haspengouwse
landschap die herinneren aan het middeleeuwse hofsysteem en aan adellijkgrondheerlijke
domeinen met eigen productie.
Vanaf de 16 de eeuw wisselden rustige periodes af met moeilijker tijden. De regio was
immers een doorgangsgebied voor Brabantse, Franse, Luikse, Hollandse… troepen.
Misoogsten, opeising van voedselvoorraden en oogstvernielingen leidden tot hongersnood
en epidemieën, en bijgevolg hoge sterftecijfers. Medio 18 de eeuw herstelt de landbouw en
het bevolkingsaantal.
Politiek gezien bleef de band met Luik tot de Slag bij Fleurus (1794) waarna het
prinsbisdom en dus ook het vroegere graafschap Loon door Frankrijk werden
geannexeerd.
In 1815 (Congres van Wenen) ontstond het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, een
nieuwe staat waarin de huidige Vlaamse en Nederlandse provincies Limburg een eenheid
gingen vormen. De nieuwe provincie kreeg van Koning Willem I de naam Limburg, naar
25

het oude Hertogdom Limburg. Voeren werd deel van de provincie Luik. Haspengouw bleef
een landbouwgebied bij uitstek, terwijl Luik en omgeving geïndustrialiseerd werden.
Bij de Belgische onafhankelijkheid in 1830 kwam heel Limburg, uitgezonderd Maastricht,
onder Belgisch bestuur. De Limburgers speelden geen onbelangrijke rol in het jonge
Koninkrijk België: zo werd Erasme Louis Surlet de Chokier, afkomstig van Gingelom, in
1830 eerst voorzitter van het Nationaal Congres om vervolgens na zijn verkiezing tot
regent als voorlopig staatshoofd te worden aangesteld tot 21 juli 1831. Graaf Barthélemy
Théodore de Theux de Meylandt, geboren in Sint-Truiden en gestorven in Heusden, was
van 1834 tot 1840 regeringsleider. Hij speelde een grote rol in het scheidingsverdrag
tussen Nederland en België in 1839 waardoor beide Limburgen officieel gescheiden
werden en het oostelijk deel terug naar Nederland ging.
De industriële activiteit bleef voor 1860 beperkt tot aan de bodem gebonden
kleinschalige nijverheden. Het vruchtbare Haspengouw bleef een landbouwgebied bij
uitstek met de productie van granen, suikerbieten en fruit als belangrijkste economische
activiteiten. Borgloon, Sint-Truiden en Tongeren waren de regionale centra met
belangrijke vee- en fruitmarkten. De Haspengouwse industrie was vooral een
huisnijverheid met stroopstokerijen, suikerfabrieken, mandenmakerijen en
bierbrouwerijen.
In die situatie kwam pas verandering nadat in 1901 steenkool werd ontdekt in Limburg.
Hoewel de veranderingen vooral in het noorden van de provincie voelbaar waren, had dit
ook een positieve invloed op het zuiden. De twee wereldoorlogen bemoeilijkten echter de
economische ontwikkeling. Pas vanaf 1950 komt de economische groei echt op gang.
Op bestuurlijk vlak is de toevoeging van Voeren aan Limburg in 1963 nog belangrijk. De
fusie van de gemeentes vanaf 1 januari 1977 door de Eenheidswet veranderde het
uitzicht van Zuid-Limburg sterk. Op economisch vlak werd het toerisme voor
Haspengouw steeds belangrijker. Onder meer de investering in een fietsroutenetwerk en
het hoevetoerisme maken van Haspengouw een toeristische trekpleister.
3.5.3 Conclusie
Haspengouw onderscheidt zich van de andere streken in Limburg door het glooiende
landschap en de typische lössbodem die het voornamelijk agrarische karakter van de
streek bepaald heeft. De diepgewortelde geschiedenis is in vergelijking met andere
regio’s manifest aanwezig met duidelijk zichtbare erfgoedsporen.
'Regional branding' Haspengouw is dankzij de promotie van het onroerend en cultureel
erfgoed via cultuur en toerisme sinds enkele jaren een begrip in Vlaanderen. Erfgoed
Haspengouw zal het merk Haspengouw via zijn werking meer kleur geven en inhoudelijk
versterken.
26

3.6 Erfgoed en erfgoedveld in de regio
3.6.1 Erfgoed in de regio
Haspengouw heeft doorheen de eeuwen heel wat landschappelijke, structurele en
organisatorische veranderingen ondergaan onder invloed van de mens, het klimaat,
politiek, landbouwkundige en industriële ontwikkelingen,… In het hedendaagse
cultuurlandschap zijn er hier en daar nog elementen die verwijzen naar het
oorspronkelijke landschap maar vele zijn ondertussen verdwenen. Enkel rond de kleine
dorpskernen is nog een vrij authentieke zone te vinden.
Het cultureel erfgoed in Haspengouw is door zijn lange geschiedenis rijk en divers. Het
bevat een aantal specifieke kenmerken waarmee Haspengouw zich doorheen zijn
geschiedenis onderscheidt van andere regio’s. Deze kenmerken zijn samen te vatten in
de themawoorden: wonen en werken, kleinschalige huisnijverheid, onrust en oorlog,
godsvrucht en devotie, en volkscultuur en tradities.
Het cultureel erfgoed waarmee de Haspengouwse erfgoedacoren werken omvat grosso
modo de laatste 250 jaar van de geschiedenis. Enkel het Gallo-Romeins museum en
zolad+ spitsen zich specifiek toe op het oudere, archeologische erfgoed.
3.6.1.1 Wonen en werken
Het landschap, de manier van wonen en werken en daarmee ook de identiteit van de
Haspengouwer zijn doorheen de tijd duidelijk bepaald door de vruchtbare leemgrond en
het harde labeur op het land. Het bewaarde cartografische materiaal in de
archiefinstellingen geeft een goed inzicht in de ontwikkeling van het landschap en de
inplanting en structuur van de woonkernen aan waterlopen van de middeleeuwen tot nu.
Gemeente- en parochiearchieven zijn ondermeer interessante bronnen voor de
ontwikkeling van het lokale gemeenschapsleven in de dorpen en steden met de
verschillende bestuurlijke, culturele en religieuze organen.
De grote Gallo-Romeinse villacomplexen die eertijds al de welvaart van de bewoners en
het land weerspiegelden, zijn in het open landschap vanaf de 19 de eeuw vervangen door
grote gesloten vierkantshoeves. Deze liggen meestal aan de rand van de dorpskernen
waarin de kleine boerderijen naast elkaar liggen, rond de centraal gebouwde kerk. Deze
dorpskernen gaan terug tot de middeleeuwen of de merovingische tijd. Archeologisch
onderzoek bevestigt deze bewoningscontinuïteit op steeds dezelfde plaatsen.
De meeste huizen en boerderijen waren in leem opgetrokken; enkel de kerk, pastorij en
huizen van notabelen waren in eerste instantie in baksteen gebouwd. Typisch voor de
Zuid-Limburgse dorpen is dat in de 19 de eeuw het bisdom en de leefgemeenschap in elk
dorp zwaar geïnvesteerd hebben in de bouw van stenen schoolgebouwen en in het
onderwijs op zich. Getuige daarvan is ook de opleiding in het kleinseminarie te Sint-
Truiden.
De schaalvergroting in de landbouwsector heeft vooral de laatste 50 jaar sterke, duidelijk
zichtbare ingrepen in het landschap teweeggebracht. Maar ook vroeger al brachten onder
andere verbeterde landbouwtechnieken en nieuwe teeltsoorten veranderingen met zich.
De streek rond Munsterbilzen bijvoorbeeld ontwikkelde zich vanaf het einde van de 18 de
eeuw geleidelijk aan tot de moestuin van Limburg en de vele serres zijn nog altijd een
uitzichtbepalend kenmerk.
Sinds de 19 de eeuw heeft vooral de fruitproductie en -verwerking de regio
landschappelijk, economisch en sociaal veranderd. Sint-Truiden was eerder commercieel
georiënteerd (met de dagelijkse markten en veilingen) terwijl de streek rond Borgloon
vooral gespecialiseerd was in fruitverwerking. De stoomstroopfabriek van Borgloon
symboliseert deze (vrijwel) teloorgegane verwerkingsindustrie van kleine en grote
familiebedrijven in heel Haspengouw.
27

De snelle ontwikkelingen in de landbouw- en fruitsector zorgden al snel voor extra
investeringen in de transportmogelijkheden: wegen werden in de tweede helft van de
19 de eeuw geplaveid om sneller vervoer van mens en kar mogelijk te maken, in 1879
werd de spoorweg tussen Sint-Truiden en Tongeren aangelegd en in het begin van de
20 ste eeuw maken buurtspoorwegen de ontsluiting van heel Haspengouw nog
gemakkelijker.
De verschillende ontwikkelingen maken dat er een enorme documentatie in objecten,
(bijvoorbeeld landbouwalaam in verschillende heemkundige en privécollecties), in
fruitgeschiedenis (in de fructuaria), in verhalen (in sappige dialecten) en in (privé)
beeldmateriaal beschikbaar is om dit specifieke erfgoed van het Haspengouws landbouw-
en fruitverhaal goed te documenteren.
Het fruitgegeven opent ook de deuren om kennis te maken met de levenscultuur van de
'andere' Haspengouwse bewoners, zoals de Sikhs en de seizoensarbeiders.
3.6.1.2 Kleinschalige huisnijverheid
De industriële en technologische ontwikkelingen vanaf het einde van de 19 de eeuw
hebben in Haspengouw niet echt een doorbraak gekend zoals in andere streken. Het
bleef eerder kleinschalig en gericht op de lokale/regionale markt. Uiteraard zijn er talloze
fruitverwerkingsbedrijfjes. Toch kan het etiket van typische landbouw- en fruitstreek
bijgekleurd worden. Ook steenbakkerijen, brouwerijen, stokerijen, metaalgieterijen,
tabakfabriekjes, molens, fiets- en lampenfabriekjes, maakten deel uit van Haspengouw.
Ook is de arbeidsmigratie van heel wat Haspengouwers naar het Luikse industriebekken
vanuit cultuurhistorisch en erfgoedstandpunt bijzonder interessant om de diversiteit en
de ontwikkelingen in arbeidsactiviteiten te duiden.
3.6.1.3 Onrust en oorlog
Politieke onrust en oorlog zorgden op regelmatige tijdstippen, ook in Haspengouw, voor
moeilijke periodes en conflicten en beïnvloedden in die periodes het dagdagelijkse leven
van de Haspengouwer. In het landschap zijn hiervan nog heel wat relicten terug te
vinden. De geschiedenis en de verhalen, het bewaarde archivalisch en materieel erfgoed
van de burchten en versterkingen, mottes en (stads)muren, oorlogsmonumenten,
memorabilia ... houden de herinneringen levend.
3.6.1.4 Godsvrucht en devotie
Het christelijke geloof met zijn rijk gekleurde tradities en volksdevotie bepaalde in heel
wat facetten tot voor kort het leven van alledag. De vele parochiekerken in de steden en
de kleine rurale dorpskerken, de kleine kapellen langs de landelijke wegen en kapellen
ingebouwd in de gevels van huizen en boerderijen, de begijnhoven in Sint-Truiden en
Tongeren, de talrijke kloosters en dominante abdijen van de verschillende religieuze
orden zijn vaak in de (late) middeleeuwen geworteld en geven Haspengouw een
herkenbaar, katholiek gezicht en een horizon die gedomineerd wordt door kerktorens.
De welvaart die de landbouw voortgebracht heeft, weerspiegelt zich ook in de bijzonder
rijke aankleding van de kleine en grote parochiekerken.
Het cultureel erfgoed dat in deze kerkinterieurs bewaard, gebruikt en vereerd wordt,
getuigt van een rijkdom aan hoeveelheid en ouderdom die je elders in de provincie niet
in die mate aantreft (muurschilderingen, beelden en retabels van bekende en onbekende
meesters, schilderijen, figuratieve grafstenen ...).
Tegelijkertijd gaat het om geloofsaspecten die zich uiten in processies op feestdagen,
zevenjaarlijkse ommegangen in Sint-Truiden en Tongeren en volksdevotie. De talrijke
Haspengouwse heiligen Trudo van Sint-Truiden, Evermarus van Rutten, de drie gezusters
(Bertilia van Brustem, Genoveva van Zepperen, Eutropia van Rijkel), Christina de
wonderbare van Brustem, Lutgardis van Tongeren, Landrada van Munsterbilzen… geven
het religieus cultureel erfgoed een extra dimensie.
28

Het behoud en beheer van dit cultureel erfgoed ligt bij verschillende professionele en
niet-professionele erfgoedzorgers zoals de kerkfabrieken, het Museum Vlaamse
Minderbroeders, de schatkamers in Sint-Truiden en Tongeren, archiefbewaarders,
enzovoort. Door de toenemende secularisering in de hedendaagse maatschappij is de
vraag naar behoud en beheer van het religieus onroerend en roerend erfgoed prangender
en actueler dan ooit.
3.6.1.5 Volkscultuur en tradities
De vele socioculturele verenigingen die de laatste 200 jaar in de schoot van het stads- en
dorpsleven tot bloei zijn gekomen, hebben een zeer verscheiden cultureel erfgoed
opgebouwd. Carnavalsverenigingen en stoeten, schutterijen, jaarlijkse kermissen,
fanfares en harmonieën, geschied- en heemkundige kringen, jeugd- en
sportverenigingen, landelijke gilden, ambachtelijke producten en stokerijen, de
verschillende dialecten in de regio, volkssagen en legenden, volksfeesten, optochten,
oudstrijdersverenigingen, herdenkingsevenementen illustreren de 'couleur locale' van het
gemeenschapsleven in de dorpen, wijken, steden ... Dit cultureel erfgoed gaat meestal
terug op een lange traditie en wordt in elke gemeenschap op een eigen manier ervaren
en beleefd. Deze ervaringen zitten in het collectief geheugen van de mensen opgeslagen
en worden -bewust of onbewust- van oudere op jongere generaties doorgegeven. Dankzij
de lokale werking van heel wat actoren gaat dit cultureel erfgoed niet helemaal verloren.
3.6.2 Erfgoedveld in de regio
3.6.2.1 Actoren
In iedere gemeente zijn verenigingen, instellingen of privépersonen actief op het vlak van
erfgoed. Elk ontwikkelen ze hun eigen initiatieven om het lokale erfgoed te bewaren, te
inventariseren of te ontsluiten. Er bestaat dus een ideale voedingsbodem voor het
ontwikkelen van een nieuwe dynamiek.
De lokale cultureel-erfgoedinitiatieven worden in dit beleidsplan ingedeeld in
verschillende categorieën:
-musea en archiefinstellingen
-geschied- en heemkundige kringen
-kerkfabrieken
-volkskundige verenigingen en dialectverenigingen
-andere erfgoedactoren en erfgoedgemeenschappen
-gemeentelijke diensten.
Alle actoren in de verschillende gemeenten worden hieronder opgesomd, alfabetisch per
categorie. De lijst is niet exhaustief, hoewel daar uiteraard naar is gestreefd. Indien de
betreffende actor geen informatie verstrekte, is hij niet vermeld in het onderstaande
alfabetische overzicht, wel in de tabel aan het einde van dit hoofdstuk.
De beschrijving en de sterkte-zwaktevermelding is gebaseerd op de informatie uit de
schriftelijke bevraging van de erfgoedactoren.
De algemene socioculturele verenigingen zijn hier buiten beschouwing gelaten,
niettegenstaande deze verenigingen interessant zijn. Dit deel beperkt zich tot degenen
die een significante link met erfgoed vertonen. Degenen die in het kader van specifieke
cultureel-erfgoedprojecten (zoals bijvoorbeeld KAV, muziekverenigingen,
toneelverenigingen) doelgroep of partner kunnen worden, zijn hier niet vermeld.
29

- Musea en archiefinstellingen
Wat de archieven betreft, worden hier enkel de publiekrechtelijke archiefinstellingen
opgenomen, niet de privépersonen, -organisaties of -instellingen die een eigen archief
hebben opgebouwd. Zij zitten vervat in Archiefbank Vlaanderen. Ook vermelden we enkel
de historische archieven, niet de hedendaagse gemeentearchieven.
Abdij Mariënlof Colen (Borgloon)
Het klooster, de kerk en de boerderij vormen een gesloten complex uit de 16de-18de
eeuw. Het geheel omvat het schrijn van Sint-Odilia (13de eeuw), bewerkt met
beschilderde eiken panelen en de 13de-eeuwse stoel van Sint-Lutgardis.
Fruitmuseum vzw (Borgloon)
Het Fruitmuseum groeide vanuit een persoonlijk initiatief. Bezoekers beleven het
verleden van de fruitstreek. Het museum werd opgericht in 1988 en stelt een deeltijdse
kracht tewerk. De doelstelling van deze vereniging is de uitbouw van een ecomuseum
rond fruit en fruitverwerking. Het museum houdt zich tevens bezig met vorming. Aan het
museum zijn een archief, bibliotheek en documentatiecentrum verbonden. Het museum
nam in het verleden nog niet deel aan erfgoedgerichte vormingssessies. Andere
activiteiten die tevens plaatsvinden zijn de dag van de kers of wijnfeesten.
Momenteel bevindt het museum zich op de site van het klooster Colen, het Mariënlof. In
de toekomst zou het Fruitstreekmuseum ondergebracht worden in de voormalige
stroopstokerij van Borgloon.
De instelling beschikt over een eigen collectie die groeit aan de hand van spontane
schenkingen. Deze collectie is geïnventariseerd en ingegeven in een digitale inventaris.
De sterke punten van deze actor zijn de kennis over het fruitverleden en de grote
collectie. Een zwakte is de ontsluiting van de collectie zelf maar ook van de kennis die
deze instelling bezit.
Museum Vlaamse Minderbroeders (MVM) (Sint-Truiden) 4
Het Museum Vlaamse Minderbroeders werd opgericht in 1988. Het museum beheert en
ontsluit het (im)materiële franciscaanse erfgoed in Vlaanderen op een professionele en
eigentijdse wijze. Jaarlijks doet het museum mee aan grotere evenementen en aan
Erfgoeddag. Ook organiseert het MVM lezingen. Het museum nam in het verleden deel
aan vormingen en bezit een eigen collectie die bestaat uit audiovisueel materiaal,
documenten, gebruiksvoorwerpen en kunstvoorwerpen.
Het MVM is erkend en ingedeeld op regionaal niveau.
Sint-Truiden is sinds de 13 de eeuw gaststad voor de minderbroeders en heeft daardoor
met hen een nauwe band ontwikkeld. Het MVM bekleedt door haar specifieke onderwerp
een unieke plaats in het museale landschap in Vlaanderen. Het is tevens een enorme
troef voor Sint-Truiden, als kwalitatief hoogstaand museum en als expertisecentrum voor
religieus erfgoed. De minderbroeders vormen naast de broeders van Liefde (dr.
Guislainmuseum) de enige orde in Vlaanderen die een eigen museum heeft waar hun
verhaal aan de hand van roerend erfgoed wordt verteld. Via een laagdrempelige
presentatie en een sterk educatief aanbod voor het lager onderwijs is het museum voor
jong en oud toegankelijk. Het museum wordt vooral bezocht door scholen, binnen- en
buitenlandse individuele bezoekers en groepen en wordt hoog gewaardeerd 5 . Het
museum beschikt over een goed uitgerust depot met een geklimatiseerde ruimte voor
houten beelden en schilderijen. Hierin is wel enkel plaats voorbehouden voor het
franciscaans erfgoed.
De inventaris is volledig geautomatiseerd in Adlib Museum Standaard en wordt als een
van de eerste niet-provinciale collecties in erfgoedlimburg.be opgenomen omwille van de
kwaliteit van de inventaris.
4 www.museum.minderbroeders.be
5 Publieksonderzoek in 2006, zie ook beleidsplan MVM
30

De museumstaf bestaat uit een conservator, een wetenschappelijk medewerker, een
registrator (halftijds), een onthaalbediende (door de stad ter beschikking gesteld) en
tijdelijke medewerkers, ingezet voor specifieke projecten.
Het museum werkt samen met andere instellingen via een monastiek netwerk waaraan
het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur, het dr. Guislainmuseum (Gent), het
Abdijmuseum ten Duinen 1138 (Koksijde) en het Museum Jacob van Horne (Weert, NL)
deelnemen.
De sterkte van het MVM ligt in de aandacht voor het roerend patrimonium en de goede
collectieregistratie. Een zwakte in zijn werking is de communicatie.
Provinciaal Gallo-Romeins Museum (Tongeren)
In 1954 startte het eerste echt volwaardige museale initiatief. De belangrijkste
archeologische vondsten uit de regio werden verzameld en getoond in het Provinciaal
Gallo-Romeins Museum in Tongeren. De collectie breidde zich alsmaar verder uit. Begin
jaren 1990 werd beslist om te investeren in een nieuw museumgebouw en een
vernieuwende museale aanpak. In 1994 opende het museum ‘nieuwe stijl’. In 2006 werd
besloten het museum uit te breiden.
Het Gallo-Romeins Museum is een archeologisch trefpunt tussen heden en verleden,
tussen onszelf en onze voorouders. Met de bijzondere bodemvondsten, de markante
architectuur, het verrassende concept en de tijdloze presentatie is het Provinciaal Gallo-
Romeins Museum één van de meest interessante archeologische musea van het land en
de Euregio. De archeologische collectie omvat stukken vanaf de prehistorie tot en met de
vroege middeleeuwen. Het museum heeft een dynamische werking ontplooid rond zijn
collectie. Met een gevarieerd educatief programma bereikt het museum een groot aantal
jongeren, die het museum en de stad met de klas bezoeken. Boeiende tijdelijke
tentoonstellingen met internationale uitstraling belichten telkens een nieuw thema. Een
werkpunt is dat het beleidsplan van hoger genoemde instelling niet of onvoldoende is
afgestemd op de beleidsplannen van de lokale actoren (erfgoedcel, cultuur).
De museumstaf bestaat uit 14 leden, daarnaast aangevuld met een cel organisatie met
13 personen. Het Gallo-Romeins Museum is een museum ingedeeld op het Vlaamse
niveau en ontvangt jaarlijkse subsidies van de Vlaamse Overheid en subsidies van de
Provincie Limburg.
Schatkamer OLV-kerk (Sint-Truiden)
Onder de OLV-kerk is de schatkamer ingericht. Hier wordt een gedeelte van het religieus
erfgoed van de abdij, van het begijnhof en de eigen collectie van de kerkfabriek zoals
kostbare reliekhouders, liturgisch vaatwerk, antieke religieuze gewaden tentoongesteld.
De schatkamer heeft eveneens een goede en uitgebreide depotwerking. Zij bezit
bijvoorbeeld een uitzonderlijke collectie religieus textiel (van de 7 de eeuw tot nu) die in
uitstekende omstandigheden bewaard wordt (voorbeeldfunctie volgens Koninklijk
Instituut voor het Kunstpatrimonium). Het museum wordt beheerd door de kerkfabriek
en opengehouden door vrijwilligers. De kerkfabriek voert een actief behoud- en
beheerbeleid (bijvoorbeeld restauratie van 350 charters met publieksontsluiting als doel,
wetenschappelijk onderzoek van textiel, ) dat alle steun vanuit het beleid verdient.
Schatkamer OLV-Basiliek (Tongeren)
De site van de OLV- basiliek in Tongeren is een belangrijke site op cultuurhistorisch en
toeristisch vlak. Bij het aanleggen van een ondergrondse archeologische site werden
resten blootgelegd van een Romeinse Basilica uit de 4 de - 5 de eeuw die gebruikt werd als
belangrijk gebedshuis voor de vroege Christenen. Vanaf dan zijn er resten gevonden van
vele kerkelijke bouwwerken die uiteindelijk resulteerden in de statige gotische basiliek
die thans over Tongeren regeert. Deze kapittelkerk heeft in de middeleeuwen een unieke
plaats ingenomen in de Europese Muziekgeschiedenis. Haar uitzonderlijke boekenschat,
waaronder een 20-tal genomineerd zijn als Unesco werelderfgoed en waarvan sommigen
opgenomen zijn bij de Topstukken in Vlaanderen, bevat de vroegste aanduidingen van
polyfonie. Wellicht nergens vindt men zulke waardevolle reliekenschat die in situ bewaard
bleef en die nog steeds actueel in gebruik is in de religieuze activiteiten van de basiliek.
31

De textielen waarvan fragmenten uit de 9 de eeuw, bevatten zeer vele waardevolle
reliekbeursjes en priesterkledij. Binnen de door Unesco beschermde toren van de basiliek
bevindt zich de beiaard die bij de grotere van de wereld behoort. In de kerk pronkt het
monumentale en historische Le Picardorgel waarop meesters van over de ganse wereld
graag concerteren of masterclasses organiseren. Het prachtige koor met zijn historische
glasramen wordt omgeven door een Romaanse kloostergang die uniek is in Vlaanderen.
Het beheer van zulke unieke site vergt dan ook meer dan normale aandacht en
inspanningen. Niet alleen van de Kerkfabriek of de plaatselijke kerkgemeenschap, maar
zeker ook van de verantwoordelijke overheden. De laatste jaren werd zwaar
geïnvesteerd in het creëren van een archeologische kelder onder de basiliek, omwille van
de kerk van Servatius dus ook de crypte. Thans zijn er restauratiewerken bezig aan de
kloostergang en het kapittelgebouw, waarna de kerkschat en kelder op waardige wijze
kunnen ontsloten worden. Schatkamer en kloosterpand samen zullen het unieke kader
bieder voor het volledig ontsluiten van de thans verborgen schatten. Niet enkel de
materialen (reliek)schatten, maar ook de textielen en boeken zullen mee ontsloten
worden.
Schrijfmachinemuseum (Heers)
Het schrijfmachinemuseum heeft een collectie die af en toe wordt uitgebreid. Er bestaat
een gedeeltelijke inventaris van de collectie op papier en digitaal. De sterkte van deze
vereniging is kennis en expertise in hun vakgebied.
Stadsarchief Sint-Truiden
Het stadsarchief heeft als bij wet vastgelegde taak de bewaring van archiefbestanden en
documenten van de stedelijke diensten van Sint-Truiden en de vroegere deelgemeenten,
die ongeacht hun datum, vorm of drager, naar hun aard bestemd zijn om te berusten
onder het stadsbestuur van Sint-Truiden; documenten die ze heeft ontvangen of
opgemaakt uit hoofde van haar activiteiten of de vervulling van haar taken. Uit de
bewaarde charters en oorkonden kan men vanaf de 11de eeuw volgen hoe langzaam een
stedelijke autonomie vorm krijgt. Het is echter pas vanaf 1417 dat we van deze
stedelijke administratie ook het werkelijk functioneren kunnen volgen in de
maandagboeken, het keurboek, ordonnantiënboek, statutenboek van het hoge gerecht
en poorterschapsboeken. Vanaf 1452 zijn ook de rekeningen bewaard gebleven. Eens
van start lopen onze archieven vrijwel ononderbroken door tot op vandaag. Als
voorlopers op de registers burgerlijke stand en bevolkingsregisters, ingesteld door het
Franse regime, worden de parochieregisters van de stad Sint-Truiden bewaard. Naar
aanleiding van de fusies van 1977 zijn ook de archieven van Aalst, Brustem, Ordingen,
Fusie Brustem, Duras, Gorsem, Runkelen, Wilderen, Fusie Duras, Engelmanshoven,
Gelinden, Groot-Gelmen, Fusie Gelmen, Halmaal, Kerkom, Velm en Zepperen
beschikbaar op het stadsarchief. Naast de archieven van de stedelijke administratie bezit
het stadsarchief nog verschillende andere collecties: archief van de schepenbank en
archief van het hoge gerecht (beide tot Franse revolutie), archief van het bureel van
weldadigheid, archief van de burgerlijke godshuizen, archief van het begijnhof, archief en
bibliotheek van het klein seminarie, verzameling kaarten en plannen, archief Achille Thijs
met collectie glasnegatieven, collectie Utile Dulce, verzameling oude kranten, bibliotheek
fonds Govaerts en documentatie collectie stadsarchief Sint-Truiden.
De recente (o.a. A2-scanner voor digitalisering registers en andere documenten; project
digitalisering krantenarchief)en toekomstige investeringen in de infrastructuur en
structurele en projectwerking (bv. Allo Micro) van het archief zijn een belangrijke stap in
de verdere structurele implementatie van een gericht cultureel erfgoedbeleid in Sint-
Truiden.
Stadsarchief Tongeren
Het stadsarchief van Tongeren houdt zich voornamelijk bezig met de geschiedenis van de
gemeente en de deelgemeentes, volksverhalen, architectuur, religieus erfgoed en
32

familiegeschiedenis. Het beschikt over het volledig archief van haar oude en moderne
stedelijke instellingen, en over het archief van haar huidige deelgemeenten.
Behalve het archief van stedelijke instellingen, bewaart het stedelijk archief ook de
archieven van verschillende omliggende heerlijkheden, van het oude begijnhof, van
gasthuizen, weldadige instellingen, cijns- en laathoven en verdwenen kloosters. In de
loop van de jaren ontving het ook enkele familiefondsen, die vooral voor de socioeconomische
geschiedenis van Tongeren en Haspengouw van onschatbare waarde zijn.
Verder wordt de collectie nog aangevuld met een uitgebreid foto- en prentenkabinet, een
microfilmcollectie en een eigen bibliotheek.
De collectie van het stadsarchief bestaat uit audiovisueel materiaal, documenten en
kunstvoorwerpen.
Het archief heeft een inventaris, zowel op papier als digitaal.
De sterkte van deze instelling bestaat uit de jarenlange ervaring, de grote expertise en
de uitgebreide collectie. Een zwakte van dit archief is de te beperkte samenwerking met
verenigingen en het beperkt aantal vrijwilligers.
Stedelijk Museum - Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem (Sint-Truiden)
Het Historisch centrum Luchtmachtbasis Brustem bestaat sinds 1979 en geeft een
historisch overzicht over de relatie tussen Sint-Truiden en de luchtmachtbasis van
Brustem van WOII tot 1996. Tal van (oud-)militairen hebben in de loop der jaren
duizenden voorwerpen, foto's en boeken verzameld over het lokale militaire verleden van
de luchtmachtbasis van Brustem. Zij stellen dit sinds 1996 tentoon in de kelders van de
abtsvleugel van de abdij. Dit museum wordt beheerd door een groep vrijwilligers, oudmilitairen
en krijgt logistieke steun van de stad. De stad Sint-Truiden is een
militairvriendelijke stad. Zo is de stad een actieve partner in het Comité voor Burgerlijke
Militaire samenwerking (BMS). Dit comité is uniek in België. Bovendien bevindt zich op de
Campus Saffraanberg een militaire school met 1200 leerlingen.
Het museum focust logischerwijze op krijgskunde en de organisatie van erfgoedgerichte
evenementen. De collectie bestaat uit audiovisueel materiaal, documenten en militaire
voorwerpen.
Het museum neemt ieder jaar deel aan Erfgoeddag met een passende tentoonstelling en
beschikt over een inventaris op papier, zij het onvolledig.
De sterkte van deze vereniging is de ondersteuning vanuit de stad Sint-Truiden. Een
mogelijke zwakte is dat dit museum werkt met op vrijwilligers, die stilaan een steeds
hogere leeftijd bereiken.
Stedelijk Museum - voormalig Hoevemuseum (Sint-Truiden)
Het stedelijk museum kreeg in 2007 onder impuls van de erfgoedcel, de vrijwillige
beheerder en Toerisme Sint-Truiden en in samenwerking met het Centrum Agrarische
Geschiedenis vzw een grondige facelift. Vanaf dan was er op de benedenverdieping de
Haspengouwse streekproductenmarkt en de tijdelijke tentoonstelling Appels met
zwembandjes die de bezoeker gidst door wetenschap en innovaties in de fruitsector.
In 2009 sloot het museum zijn deuren. De opstelling Appels met zwembandjes werd in
bruikleen gegeven aan Tuinbouwschool O.L.V Sint-Truiden.
Stedelijk Museum - Festraetsuurwerk (Sint-Truiden)
Kamiel Festraets werkte van 1937 tot 1942 aan een reusachtig astronomisch uurwerk in
zijn atelier op het begijnhof. Het is de oudste toeristische attractie van Limburg,
ondergebracht in een speciaal daarvoor gebouwd atelier. Het museum wordt druk
bezocht tijdens het toeristisch seizoen. Vrijwilligers en personeel van Toerisme Sint-
Truiden verzekeren de permanentie tijdens de openingsuren.
Taalmuseum Tesi Samanunga (Bilzen)
Het kleinschalige taalmuseum Tesi Samanunga bevindt zich op de kelderverdieping van
het oude stadhuis, midden op de markt van Bilzen. Wie geïnteresseerd is in de oorsprong
van het Nederlands en meer wil weten over de oudste geschreven bronnen van onze taal,
33

is daar aan het juiste adres. In dat museum kan je de oudste literaire teksten bekijken
die voor het Oudnederlands en het vroeg Middelnederlands werden overgeleverd.
Sterkte van het museum is de originele voorstelling. Zwakte: te krappe huisvesting en te
weinig bekend.
Onthaalcentrum Bilzen (Alden Biesen)
In dit vernieuwde toeristisch onthaalcentrum in Alden Biesen kan de bezoeker op een
interactieve manier kennismaken met de geschiedenis van Alden Biesen en Bilzen en
tegelijk de troeven van het Haspengouwse kastelenlandschap ontdekken.
Bezoekerscentrum De Landschapsruiter (Munsterbilzen)
Dit centrum is een belangrijke, nieuwe partner (lente 2010). Het centrum bevindt zich in
de dienstgebouwen van het kasteel Edelhof. Op een aangename, interactieve manier
wordt de bezoeker voorbereid op een wandeling door het dorp en het vlakbij gelegen
natuurgebied het Munsterbos. De aanwezigheid van een vroegmiddeleeuwse abdij laat
dit dorp wortelen in een zeer rijk(-elijk) verleden en komt tot uiting in de permanente
tentoonstelling die aangevuld wordt met het 19de en 20ste eeuwse verhaal van de
‘Plantenmannen van Munster’.
-Geschiedkundige en heemkundige kringen
Bilisium (Bilzen)
De kring houdt zich bezig met de studie, het behoud en herstel van het cultureel
historisch erfgoed van Bilzen. De kring geeft een periodiek tijdschrift uit en organiseert
geregeld tijdelijke heemkundige tentoonstellingen. Ook congressen, lezingen … staan nu
en dan op de agenda.
Geschied- en Heemkundige Kring Kortenbos (Sint-Truiden)
De kring vierde in 2007 zijn 20-jarig bestaan. De werking concentreert zich op Kortenbos
vroeger en nu in vijf actieve werkgroepen rond geschiedenis, monumenten, kapellen, de
beiaard (en orgel) en leefbaarheid in Kortenbos. Elk jaar organiseert de kring in de
meimaand speciale erfgoedactiviteiten in de basiliek van Kortenbos. De kring heeft vier
lijvige publicaties op zijn actief rond deze thema’s en geeft een driemaandelijkse
nieuwsbrief uit. De toekomstige werking zal zich vooral op immaterieel erfgoed
toespitsen.
Geschied- en Oudheidkundig Genootschap Riemst (GOGRI)
GOGRI verstrekt advies aan de gemeente met betrekking tot het historisch erfgoed, de
straat- en plaatsnaamgeving en het beheer en openstellen van het gemeentelijk archief.
Daarnaast ondersteunt het genootschap de plaatselijke heem- en geschiedkundige
kringen. Andere doelstellingen zijn: jaarlijkse lezingenreeks organiseren, historisch
opzoekingswerk ontwikkelen en stimuleren, een eigen archief en bibliotheek aanleggen of
een eigen periodieke historische publicatie verzorgen.
Geschied- en Oudheidkundige Kring Sint-Truiden (GOKST)
De GOKST houdt maandelijks een lezing over geschied- en oudheidkundige onderwerpen
met betrekking tot Sint-Truiden en omstreken. De kring werd gesticht in 1947 en heeft
ondertussen vijf lijvige delen van de wetenschappelijke publicatie Historische bijdragen
over Sint-Truiden en omgeving op zijn actief. In samenwerking met de Gidsenbond van
de stad brengt de kring ook het tijdschrift ’t Maendachboekje uit.
De Werkgroep Archeologie is een onderdeel van de Geschied-en Oudheidkundige Kring
en richt haar aandacht op het archeologisch erfgoed van Sint-Truiden en onmiddellijke
omgeving. Deze werkgroep fungeert als (in Sint-Truiden enige) contact- en meldpunt
voor geïnteresseerden in archeologie. De werkgroep focust op: het sensibiliseren van
publieke opinie en overheden, het steunen van kleinschalige projecten en publicaties, het
inrichten van een archeologisch depot.
34

Geschiedkundige Kring Dr Kempeneers (Montenaken, Gingelom)
De kring bestudeert de gemeentelijke geschiedenis. Een van de sterktes van deze
vereniging is kennis. Een mogelijke zwakte is het bereik van de geïnteresseerden.
Geschiedkundige Kring Kannunik Daris (Borgloon)
De kring bestaat sinds 1985. Er zijn maandelijkse samenkomsten met voordrachten over
diverse geschiedkundige onderwerpen. De kring houdt zich voornamelijk bezig met de
geschiedenis van het Graafschap Loon, de gemeente en de deelgemeentes. Agrarische
geschiedenis, volkscultuur, religieus erfgoed en familiegeschiedenis worden ook
onderzocht.
Deze kring beschikt over een eigen collectie die via actieve collectievorming aangroeit.
Ontsluitingsactiviteiten zijn het uitbrengen van een brochure voor leden en een jaarlijkse
tentoonstelling.
Bovendien heeft deze vereniging een digitale inventaris.
De sterkte van deze vereniging is de mogelijkheid tot het samenbrengen van mensen
met dezelfde interesses. De zwaktes van deze vereniging zijn de financiële
moeilijkheden, maar ook de beperkte kennis en ervaring om activiteiten te organiseren.
Geschiedkundige Kring Rijkel (Borgloon)
De kring onderzoekt de geschiedenis, de agrarische geschiedenis, de volkscultuur, het
dialect en het religieus erfgoed van Rijkel. De vereniging heeft geen eigen collectie.
De voorbije jaren werden er geen grote projecten georganiseerd maar de kring geeft wel
een driemaandelijks tijdschrift uit.
De sterkte van deze vereniging is kennis; één van de zwakten is de weinig actieve
werking.
Heem en Natuur Voeren
Het hoofddoel van deze vereniging is het behouden, bestuderen en bevorderen van
natuur, cultuur en milieu in Voeren en omgeving. Deze vereniging bezit een eigen
collectie en groeit aan via spontane schenkingen.
De sterkte van deze vereniging schuilt in haar regelmatige publicaties en de werking via
werkgroepen. Een zwakte is het bereik van haar doelgroep.
Heemkring Sint-Truiden Zuid-Oost
Deze nog jonge kring werkt voornamelijk rond het erfgoed van een aantal in dezelfde
regio geconcentreerde deelgemeenten van Sint-Truiden, zoals Groot-Gelmen en
Engelmanshoven. De kring heeft al een aantal fototentoonstellingen en lezingen over het
erfgoed van deze deelgemeenten gerealiseerd. Hij was onder andere één van de
voortrekkers in de activiteiten rond de 100-jarige kerk van Engelmanshoven. De kring
werkt nauw samen met het stadsarchief Sint-Truiden.
Heemkunde Nieuwerkerken
Dit is een erg actieve heemkundige vereniging. De vereniging houdt zich bezig met de
geschiedenis en de heemkunde van de gemeente, volksgebruiken, architectuur en het
religieuze erfgoed. Deze heemkundige kring neemt deel aan Erfgoeddag en Open
Monumentendag, organiseert jaarlijks lezingen en geeft tweemaandelijkse een
nieuwsbrief uit.
Heemkunde Nieuwerkerken heeft een eigen collectie die sporadisch groeit, maar beschikt
niet over een inventaris.
De sterkte is de kennis en de expertise over het lokale erfgoed die de kring bezit.
Heemkundige Kring Landrada (Munsterbilzen, Bilzen).
Landrada houdt zich bezig met de studie, het behoud en herstel van het historisch
cultureel erfgoed van Bilzen. De kring geeft een periodiek tijdschrift uit en organiseert
geregeld tijdelijke heemkundige tentoonstellingen. Ook congressen, lezingen … staan nu
en dan op de agenda.
35

Heemkring Rosmeer (Bilzen)
Studie, behoud en herstel van het historisch cultureel erfgoed van Bilzen zijn ook voor
deze kring erg belangrijk. De kring geeft een periodiek tijdschrift uit en organiseert
geregeld heemkundige tentoonstellingen. Ook congressen, lezingen … staan nu en dan
op de agenda.
Heemkunde Gingelom Het drie Swaenenland (Gingelom)
Heemkunde Gingelom werd opgericht in 2004 op initiatief van de gemeente. Ze wil de
heemsector in de ruimste zin van het woord bevorderen. Ze houdt zich bezig met de
geschiedenis van de gemeente en haar deelgemeenten, maar ook met agrarische
geschiedenis, ambachtelijke / industriële activiteiten, volksgebruiken, natuur en milieu en
religieus erfgoed. Ze nam reeds deel aan verschillende vormingssessies georganiseerd
door de provincie.
De vereniging beschikt over een collectie bestaande uit audiovisueel materiaal en diverse
documenten, maar heeft geen inventaris van de collectie.
De heemkring neemt jaarlijks deel aan grotere evenementen zoals Erfgoeddag en Open
Monumentendag. Eenmaal per jaar worden er ook lezingen georganiseerd.
Dialectavonden en tentoonstellingen behoren ook tot de mogelijkheden. Bovendien wordt
er ook een halfjaarlijks tijdschrift uitgegeven.
De sterkte van deze vereniging bestaat in de enthousiaste medewerkers en de steun die
vanuit de gemeente wordt geboden. De zwakte is de te beperkte kern actieve
medewerkers en de kleine doelgroep die momenteel bereikt wordt.
Heemkunde Groot-Heers vzw (Heers)
De vereniging werd opgericht in 2003 en heeft 43 vrijwillige leden. Heemkunde Groot-
Heers focust voornamelijk op de geschiedenis van de gemeente en de deelgemeentes, op
agrarische geschiedenis, volkscultuur, religieus erfgoed, militaire en familiegeschiedenis.
De heemkring neemt af en toe deel aan grotere evenementen zoals Erfgoeddag.
Lezingen vinden enkele keren per jaar plaats.
Heemkundige Kring Groot Sint-Truiden (HKGST)
De Heemkundige Kring Groot Sint-Truiden organiseert op regelmatige basis diverse
activiteiten over het lokale erfgoed zoals lezingen, herdenkingen en
fototentoonstellingen. Deze activiteiten worden in de actieve werkgroep voorbereid en
bereiken een groot publiek. In de reeks wè ’t vrugger was, belicht de Kring, voornamelijk
via beeldmateriaal, het verleden en de evolutie van een aantal Sint-Truidense wijken en
parochies. De HKGST geeft driemaal per jaar het tijdschrift ‘De Bink’ uit en heeft zijn
eigen heemkundige collectie, bestaande uit lokaal industrieel erfgoed en oude volkse,
religieuze en huishoudelijke voorwerpen.
Met Erfgoeddag en Open Monumentendag werkt deze kring volgens het thema
enthousiast mee.
Hoeseltse Geschiedkundige Studiegroep (HGSG)
Deze kring doet opzoekingen en studies over de geschiedenis, de volksgebruiken, de
samenleving … van Hoeselt. De vereniging houdt zich ook bezig met het religieus
erfgoed.
De kring beschikt over een beperkte collectie die groeit via spontane schenkingen. Een
inventaris van deze collectie ontbreekt.
Jaarlijks neemt de vereniging deel aan grote evenementen en organiseert lezingen.
Hoeseltse Geschiedkundige Studiegroep beschikt ook over een zeer ruim archief en is de
enige vereniging die nog actief werkt rond het Hoeseltse verleden (zowel centrum als
deelgemeenten). In het verleden hebben zij ook een aantal geschiedenisbundels
uitgegeven, alsook een periodiek infoblad.
De sterkte van deze vereniging is kennis. Zwakten zijn de beperkte financiële middelen
en de noodzaak aan nieuwe mensen.
36

Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig genootschap (Tongeren)
Dit genootschap bestaat sinds 1851 en werd gesticht door enkele Tongenaren die reeds
sinds jaren bezig waren met de geschiedenis van hun stad en omgeving. De leden van dit
genootschap buigen zich over heraldiek, genealogie, archeologie, lokale geschiedenis …
Kortom de oude en nieuwe geschiedenis van Tongeren in al haar facetten is het
werkterrein van deze vereniging.
De sterkte is de grote kennis van de kring en de werking via werkgroepen. Een zwakte is
een gebrek aan logistieke steun en het verouderende ledenbestand.
Remacluskring Zepperen 6 (Sint-Truiden)
De Remacluskring werd opgericht in 1984 door een aantal inwoners van de
deelgemeente Zepperen met als doel de identiteit van dit dorp te behouden door zoveel
mogelijk sporen van het lokale leven te verzamelen en vast te leggen voor latere
generaties. Dit resulteerde in een aantal wetenschappelijke publicaties in eigen beheer.
Momenteel focust de Remacluskring op het schrijven van een dialectwoordenboek de
Zeppersen diksjoneir’.
-Kerkfabrieken
Er bevinden zich 131 kerkfabrieken op het grondgebied van de tien deelnemende
gemeenten: 15 in Bilzen, 13 in Borgloon, 11 in Gingelom, 13 in Heers, 7 in Hoeselt, 4 in
Nieuwerkerken, 11 in Riemst, 20 in Sint-Truiden, 23 in Tongeren en 6 in Voeren.
Uit de schriftelijke bevraging blijkt specifiek dat de kerkfabrieken Borlo-Gingelom en
Heers nood hebben aan vormingssessies rond inventariseren, behouden en beheren van
het roerend patrimonium.
De kerkfabriek van O.L.V.-Geboorte in Tongeren beheert een van de belangrijkste
middeleeuwse religieuze relicten van Tongeren en Limburg, de basiliek.
-Volkskundige verenigingen en dialectverenigingen
In deze categorie komen verenigingen aan bod die via hun werking de lokale volkscultuur
levend houden.
Dialectvereniging ’t Neigemenneke (Sint-Truiden)
Deze eerder kleine vereniging is gespecialiseerd in het Truiense Dialect. De vereniging
bracht in 1998 een Truiens dialectwoordenboek op de markt dat momenteel gereviseerd
wordt. In 2007, ter gelegenheid van de herdenking van d’ expoziese van 1907, gaf ’t
Neigemenneke, in samenwerking met de erfgoedcel, dialectlessen aan de derde graad
van het lager onderwijs.
Volkskunstgroep Pierlala 7 (Sint-Truiden)
Volkskunstgroep Pierlala wil de traditionele volkskunst bewaren en naar buiten brengen
via opvoeringen van volksdans, volksmuziek, vendelzwaaien enz. De vereniging biedt
verder vrijetijdsbesteding in de vorm van uitstappen, fietstochten, het aanleren van
volksdansen voor verschillende leeftijdsgroepen … Deze vereniging heeft een
indrukwekkend archief volksdansen en volksmuziek dat nog niet geïnventariseerd is.
6 www.zepperen.be
7 www.pierlala.be
37

-Andere erfgoedactoren en erfgoedgemeenschappen
Een vijfde categorie bundelt instellingen of privépersonen die zich niet laten inschrijven in
een van de vorige categorieën, omdat hun werking ofwel ad hoc is, ofwel omdat hun
werkterrein niet gebonden is aan een bepaald item. Het aantal vermelde privé-personen
is omwille van diverse redenen zeer beperkt.
Abdij, Stad en Regio vzw (ASR) (Sint-Truiden)
Abdij, Stad en Regio wil een globale visie ontwikkelen voor de inrichting, de ontsluiting
en de werking van de Trudo-abdijsite door middel van: adviesverlening aan de overheid,
een overlegplatform voor alle ‘bewoners’ van de site, het stimuleren en coördineren van
initiatieven zoals Open Abdijdagen, de restauratie van de grafsteen van Reinier van
Rijkel, een fotoboek over de abdij, het inrichten van manifestaties zoals een
architectuurwedstrijd, promotie voor de academiezaal (hoorzittingen en de opname van
cd's).
Bilzerse Gidsenvereniging (Bilzen)
Vereniging opgericht in 1989, zonder vast personeel. Het hoofddoel van deze vereniging
is het begeleiden van toeristen die op bezoek zijn in Bilzen. De vereniging beschikt niet
over een eigen collectie. Ze neemt jaarlijks deel aan Erfgoeddag en Open
Monumentendag. Ze organiseert jaarlijks andere ontsluitingsactiviteiten zoals lezingen en
vertelavonden.
De sterkte van de vereniging bestaat uit haar competentie en de samenwerking met
andere stadsdiensten. Eén van de zwakten is het motiveren van haar leden. De
vereniging beschikt over veel kennis en expertise.
Burchtwacht Brustem (Sint-Truiden)
De Burchtwacht leidt momenteel een rustig bestaan. Ze houdt zich bezig met de
burchtruïne van Brustem en de herdenking van de slag bij Brustem.
Davidsfonds Brustem-Ordingen-Aalst 8 (Sint-Truiden)
In de kerkdorpen Brustem, Ordingen en Aalst is een aparte Davidsfonds-afdeling actief,
waarvan de werking zich voornamelijk toespitst op het erfgoed van deze deelgemeenten.
Zo heeft deze afdeling in 2007 onder andere de herdenking rond de slag bij Brustem in
gang gezet en andere partners en geïnteresseerden rond de tafel gebracht
(erfgoedgemeenschap Brustem). Het Davidsfonds Brustem-Ordingen-Aalst organiseert
verder ook stadsbezoeken, tentoonstellingen, lezingen, wandelingen …
Davidsfonds Gingelom
Het Davidsfonds in Gingelom is een culturele vereniging, die al tweemaal heeft
meegedaan aan de nacht van de geschiedenis.
Davidsfonds Sint-Truiden 9
Deze Sint-Truidense tak van het Davidsfonds werkt lokaal mee aan de nationaal
georganiseerde Davidsfonds-evenementen zoals de ‘Nacht van de Geschiedenis’ en
‘Universiteit Vrije Tijd’. Het fonds heeft ook oog voor cultuur en erfgoed in het algemeen
en specifiek dat van de stad Sint-Truiden en organiseert hieromtrent regelmatig
activiteiten zoals aperitiefgesprekken, diavoorstellingen, wandelingen, stads- en
museabezoeken ... Het Davidsfonds heeft meegewerkt aan de herdenking van de slag bij
Brustem en de tentoonstelling Passie voor het ongrijpbare in het Museum Vlaamse
Minderbroeders.
8 www.brustum.davidsfonds.be
9 www.sint-truiden.davidsfonds.be
38

De Vrienden van het Begijnhof van Sint-Truiden vzw (Sint-Truiden)
Deze vzw is sinds 1934 actief en beheert met kennis van zaken het roerend erfgoed dat
uit de begijnhofkerk afkomstig is, samen met schenkingen zoals bijvoorbeeld het Fonds
Govaerts. Dit roerend erfgoed omvat onder andere een uitzonderlijke collectie textiel,
beelden, schilderijen en religieus vaatwerk. De vzw heeft hiervoor een depotwerking
opgezet. De vzw zet zich eveneens in voor het behoud en de toekomst van de
begijnhofsite en -kerk. In 2008 was ze drijvende kracht achter de herdenking van 750
jaar begijnhof te Sint-Truiden.
Fruitbelevingscentrum in de voormalige Stoomstroopfabriek Wynants (Borgloon)
Het Fruitbelevingscentrum wordt beschouwd als een hefboomproject voor de overige
erfgoedprojecten in Borgloon. De Werkgroep Fruitbelevingscentrum die hiervoor de
krijtlijnen uitzet is dan ook vanzelfsprekend een belangrijke partner in de stad.
Bovendien moet gezegd dat de stroopfabriek volgens de beleidsnota van de gemeente
ook een platform wil zijn voor de streekverkenning en in dit opzicht ook een bovenlokaal
karakter heeft.
Gidsenbond (Sint-Truiden)
De Truiense Gidsenbond verenigt de toeristische gidsen van de stad en vierde in 2007
zijn 40-jarig bestaan. De Gidsenbond publiceert samen met de Geschied- en
Oudheidkundige Kring het Maendachboekje. Deze brochure besteedt voornamelijk
aandacht aan het culturele erfgoed van de stad en regio en biedt interessante lectuur
voor zowel de erfgoedliefhebber als de stadsgidsen zelf die, als ‘toeristisch ambassadeur’,
onder andere het rijke erfgoed van Sint-Truiden aan de man brengen.
Haspengouwse Tractorvrienden vzw 10 (Sint-Truiden)
De Haspengouwse Tractorvrienden willen, in de meest brede wijze, liefhebbers van oude
landbouwtractoren en landbouwmachines verenigen en het agrarisch erfgoed in stand
houden. De vereniging beheert een eigen collectie agrarisch erfgoed en heeft een deel
van de collectie van het voormalige hoevemuseum in bruikleen. De Tractorvrienden
organiseren jaarlijks een landbouwhappening waar dit agrarische erfgoed wordt
gedemonstreerd en nemen ook met veel enthousiasme deel aan Erfgoeddag en Open
Monumentendag.
Kantelink vzw (Sint-Truiden)
KantelinK bestaat sinds op 14 september 2006. Het is een vereniging van een 18-tal
enthousiaste afgestudeerden van de Haspengouwse Academie voor Beeldende Kunsten.
De leden van KantelinK beoefenen de kantkunst en aanverwante transparante textiel- en
kunstvormenen en willen de kanttraditie in Sint-Truiden op een hedendaagse manier
verderzetten door hun kennis door te geven aan geïnteresseerden, zodat deze traditie
voor het nageslacht behouden blijft.
KantelinK organiseert op regelmatige tijdstippen thematische tentoonstellingen van
kant- en textielkunst en neemt deel aan Erfgoeddag.
Kant in Vlaanderen vzw 11 (Sint-Truiden)
Kant in Vlaanderen vzw is een koepelorganisatie voor kant opgericht in 1997 met steun
van de Vlaamse Gemeenschap. Kant in Vlaanderen is een vereniging die initiatieven in
verband met het immaterieel erfgoed kant en de aanverwante technieken coördineert,
optimaliseert en stimuleert. Kant in Vlaanderen groepeert opleidingscentra, lokale
verenigingen en individuele belangstellenden rond het thema kant. Kant in Vlaanderen
neemt jaarlijks deel aan Erfgoeddag.
10 http://users.telenet.be/H.T.V.
11 http://www.kantinvlaanderen.be/
39

Kasteel Mariagaarde vzw (Hoepertingen, Borgloon)
Het Kasteel in Hoepertingen onderneemt op eigen initiatief tal van projecten om het
erfgoed in de stad in de kijker te stellen en toeristisch te ontsluiten.
Er worden acht personeelsleden tewerkgesteld. Het kasteel is een centrum voor
bezinning, vorming en onthaal, streekverkenning, kunstbeleving en levensviering in een
cultuurhistorisch kader. Een aantal locaties kan bezocht worden op aanvraag (klooster,
poortgebouw …).
In het verleden deed het centrum reeds mee aan de dag van het park, Erfgoeddag,
wandelingen … kortom diverse ontsluitingsactiviteiten.
De sterktes van deze vereniging zijn de locatie en de uitrusting van de gebouwen, de
centrale ligging en het goede beheer. De zwakte ligt momenteel nog in de educatieve
werking.
Landcommanderij Alden Biesen (Bilzen)
Dit is een cultuurcentrum van de Vlaamse overheid. De landcommanderij werd in 1971
aangekocht door de Belgische staat en ging later over naar de Vlaamse overheid. Er
werken in totaal 42 personeelsleden (in vast en tijdelijk verband).
Alden Biesen is een erg grote site met een belangrijk bezoekerscentrum, kerk, congres-,
expositie-, vergader- en overnachtingsmogelijkheden. Het domein is bovendien geschikt
voor grote evenementen, die al dan niet met externe partners worden georganiseerd.
Jaarlijks vinden er tijdelijke tentoonstellingen plaats en in het bezoekerscentrum is een
permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de Duitse Orde en Alden Biesen,
over de stad Bilzen en over het kastelenlandschap van Haspengouw.
Er worden ook jaarlijks terugkerende erfgoedgerichte activiteiten ingericht, zoals de Dag
van de Oude Muziek, de Zomeropera, het Internationaal Vertelfestival.
Alden Biesen neemt ook deel aan vormingssessies die georganiseerd worden op
provinciaal, nationaal en internationaal niveau. Ze bezit een eigen collectie die groeit
aan de hand van spontane schenkingen. Deze collectie bestaat uit audiovisueel
materiaal, documenten en kunstvoorwerpen. Er is een inventaris voorhanden maar enkel
op papier.
Naast de tijdelijke tentoonstellingen ontsluit Alden Biesen haar collectie ook via een
driemaandelijks tijdschrift en via haar website. De voorbije decennia werden er diverse
monografieën en catalogi uitgegeven.
De sterkte en aantrekkingskracht van Alden Biesen bestaat uit de grote diversiteit aan
activiteiten en uit de laagdrempeligheid.
Een van de zwakten is de financiële beperking en onvoldoende congreswerking.
Natuureducatief centrum ‘Apostelhuis’ (Bilzen)
Werd geopend in 1999, telt geen personeelsleden en is verbonden aan een drank- en
vergadergelegenheid met dezelfde naam die in opdracht van de stad Bilzen wordt
uitgebaat. Het centrum ligt aan de vroegere hoofdingang van Alden Biesen. Een
werkgroep, bestaande uit afgevaardigden van Alden Biesen, van de stad en van Toerisme
Bilzen beheren het centrum dat hoofdzakelijk de rijke fauna en flora van Haspengouw in
de kijker zet in een permanente tentoonstelling.
Naast deze tentoonstelling vinden er sporadisch andere ontsluitingsactiviteiten plaats
zoals lezingen, exposities en voordrachten.
De sterkte van het Apostelhuis ligt in zijn kennis en expertise over de fauna en flora van
Haspengouw, die op een interactieve manier visueel en auditief wordt gebracht.
Een van de zwakten is de te beperkte samenwerking met andere diensten en actoren en
de beperkte middelen.
Privépersoon: Jacky Comhair (Hoeselt)
Jacky Comhair heeft een zeer uitgebreide en bijzondere privécollectie van WOII
(voertuigen, wapens, kledij …). Jacky is al op oudere leeftijd, waardoor er nagedacht
moet worden over wat er in de toekomst met deze waardevolle collectie kan of moet
gebeuren.
40

Privépersoon: Paul Achten (Hoeselt)
Paul Achten is dialectdeskundige. Hij schreef al twee Hoeseltse diksjënèers.
Samen met hem organiseerde de stad Hoeselt in 2008 een dialectmaand met onder
andere een dialect bonte avond, ludieke dialectlessen voor volwassenen en dialectlessen
in de lagere scholen.
Paul was in het verleden ook de mede-initiatiefnemer van de Hoeseltse revues en werkt
mee aan dialectnamiddagen. Ook gaf hij enkele jaren geleden een stripboekje uit, met
uitleg over oude spelletjes. Daarnaast is Paul een verzamelaar van oude foto’s die hij
digitaliseert. Paul Achten werkte tot slot aan de website www.hoeseltvrugger.be. Deze
website werd twee jaar geleden ontwikkeld door de cultuurdienst, samen met de HGSG
en Paul Achten. Op regelmatige basis voeden de HGSG en Paul de website met artikels
over het Hoeseltse verleden.
Privépersoon Nico Olislagers (Tongeren)
Nico bezit een grote collectie aan documenten en ander roerend erfgoed over Tongeren.
Hij beschikt tevens over een grote kennis over deze stad.
Sint-Genovevaprocessie (Sint-Truiden)
Elk jaar, op Kermiszondag, de zondag na Pinksteren, trekt de Sint-Genoveva- of
Sacramentsprocessie door Zepperen. Hiermee brengen de Zepperenaren op hun manier
hulde aan hun patrones, Sint-Genoveva. De werkgroep doorliep met de erfgoedcel in
2007 een traject voor vernieuwing en communicatie.
Tongerse gidsenbond (Tongeren)
Deze bond werd opgericht in 1985, ter gelegenheid van Tongeren 2000. De vereniging
werkt voor de planning van haar gidsbeurten nauw samen met Toerisme Tongeren en het
Provinciaal Gallo-Romeins Museum. De geschiedenis van Tongeren op een levendige
manier voor het publiek brengen, vormt uiteraard haar voornaamste doelstelling. Dit kan
gebeuren in de vorm van klassieke rondleidingen, maar ook aangepaste vormen zijn
mogelijk.
Trudogezellen (Sint-Truiden)
Deze Sint-Truidense groep werd gevormd rond het reliekschrijn van de heilige Trudo,
stichter van de abdij en de stad Sint-Truiden. De Trudogezellen spelen een actieve rol in
onder andere de Genovevaprocessie van Zepperen en de jaarlijkse herdenkingsviering
van de H. Trudo op 23 november.
VTB-VAB socio-cultuur Sint-Truiden (Sint-Truiden)
VTB-VAB socio-cultuur Sint-Truiden biedt de mensen al 50 jaar een gevarieerd
programma van culturele activiteiten aan. Hierbij is er ook aandacht voor het cultureel
erfgoed door de organisatie van themafietstochten en –wandelingen, een publicatie over
de Kelten in Haspengouw. Activiteiten worden regelmatig samen met andere
verenigingen zoals het Davidsfonds Sint-Truiden of de Gidsenbond georganiseerd.
-Gemeentelijke diensten
De laatste categorie vermeldt de gemeentelijke instellingen relevant voor het
erfgoedbeleid: cultuur- of gemeenschapscentra, toeristische diensten, cultuurraden,
gemeentelijke archiefinstellingen, bibliotheken, erfgoedcellen … Deze actoren bepalen
mee het erfgoedbeleid in hun gemeente. In een aantal gemeentes gaat het om
projectmatige, sporadische bijdrages, in andere is de inzet voor erfgoed een constante
voor bepaalde diensten.
De inzet van deze diensten blijft in dit hoofdstuk beperkt tot een opsomming. In het deel
‘ondersteuningsbeleid’ wordt aangegeven op welke manier elke gemeente een bijdrage
levert aan het erfgoedbeleid.
41

Bilzen
Naast de duidelijk culturele opdracht houdt de cultuurbeleidscoördinator zich in beperkte
mate ook bezig met het erfgoedbeleid. Datzelfde geldt voor een stafmedewerker (van de
gemeentesecretaris) en het personeel van meerdere diensten, waaronder Toerisme
Bilzen.
Een belangrijke partner is de vzw Toerisme Bilzen, die in 1984 als VVV opgericht werd.
Toerisme Bilzen is gehuisvest in de Landcommanderij van Alden Biesen en heeft een
satelliet in Bilzen centrum. De dienst werkt met stadspersoneel en in Alden Biesen deels
ook met personeel van de Vlaamse Gemeenschap. De dienst doet in de eerste plaats aan
toeristische dienstverlening. Het hoofddoel van Toerisme Bilzen is de monumenten,
kunstwerken, fiets- en wandelmogelijkheden… beschermen, bekend maken en
valoriseren, producten van het kleinbedrijf beschermen en promoten, inlichtingen
verstrekken over de toeristische infrastructuur en publiciteit voeren.
De focus van de werking ligt op heemkunde, landbouw en agrarische geschiedenis,
religieus erfgoed, organisatie van erfgoedgerichte initiatieven.
De doelgroep is in de eerste plaats de toerist, maar ook de eigen inwoner.
Toerisme Bilzen heeft meerdere keren meegewerkt aan de Erfgoeddag en Open
Monumentendag. Gezien de aard van de vereniging heeft zij geen eigen collectie.
De sterkte van Toerisme Bilzen ligt in haar toeristische werking, haar contact met de
mensen en het breed verspreidingsgebied.
Bilzen beschikt bovendien over een Stedelijke Academie Beeldende Kunsten.
Borgloon
Een zeer actieve en belangrijke actor in Borgloon is de erfgoedraad. Deze raad bestaat
sinds 2003 en wordt bijgestaan door een medewerker van de dienst cultuur en de
cultuurbeleidscoördinator. De erfgoedraad adviseert het gemeentebestuur inzake
erfgoedbeleid in Borgloon en streeft naar een integraal en geïntegreerd erfgoedbeleid
met zowel aandacht voor het roerend als onroerend erfgoed. Daarnaast neemt de
erfgoedraad zelf initiatieven om het Borgloonse erfgoed te bewaren en te ontsluiten. De
voorbije jaren werd er deelgenomen aan Erfgoeddag en Open Monumentendag. Er
bestaat een goede samenwerking tussen de erfgoedraad en andere provinciale, lokale en
overkoepelende verenigingen. De sterkte van deze raad is de visieontwikkeling omtrent
erfgoed en de grote en actieve betrokkenheid van de leden. De zwakte of de bedreiging
van deze raad is het vrijwillige karakter van deze instelling. De erfgoedraad is in het
verleden reeds een belangrijke partner geweest voor de erfgoedcellen en zal dit in de
toekomst zeker ook zijn.
Andere belangrijke gemeentelijke diensten, zijn de dienst cultuur, toerisme, de
bibliotheek, cultuurraad, dienst ruimtelijke ordening en het AGB Borgloon (stroopfabriek).
Gingelom
Belangrijke diensten zijn: de bibliotheek, de Cel Informatie, de Cel Vrije Tijd, de Dienst
Toerisme. De Cel Vrije tijd omvat cultuur-, sport- en jeugddienst en is bemand door drie
medewerkers. De cultuurdienst houdt zich bezig met het culturele veld in Gingelom en
met erfgoed (vooral via de erfgoedverenigingen). De bibliothecaris heeft naast zijn
hoofdtaken als bibliothecaris ook de verantwoordelijkheid tot het aanleggen van
documentatie over Gingelom en is tevens secretaris van de heemkundige kring.
Heers
Belangrijk is de gemeentelijke Dienst Cultuur, Toerisme en Informatie. Eenzelfde
werknemer staat in voor deze drie domeinen en wordt administratief ondersteund door
een halftijdse ambtenaar.
De toeristische dienstverlening bestaat uit: monumenten, kunstwerken, fiets- en
wandelmogelijkheden beschermen, bekendmaken en valoriseren, naast inlichtingen
verstrekken over de toeristische infrastructuur en publiciteit voeren. Zowel toeristen als
eigen inwoners behoren tot de doelgroep.
42

De dienst Cultuur, Toerisme en Informatie werkt sinds 2008 mee aan de Week van de
Smaak en aan Open Monumentendag indien het thema aansluit bij de kenmerken van de
gemeente.
Sterkte van deze dienst: goed contact met bevolking, breed verspreidingsgebied,
waardoor een breder publieksbereik van erfgoedgerichte activiteiten van Erfgoedcel
Haspengouw.
Hoeselt
De Dienst voor Toerisme speelt een belangrijke rol bij Open Monumentendag. De dienst
kan ook rekenen op de inzet van enkele gidsen die historische wandelingen, natuur- of
wandelingen organiseren samen met de HGSG.
De Dienst Cultuur organiseerde al tal van activiteiten ter ontsluiting van het Hoeseltse
erfgoed, vaak in samenwerking met andere actoren: dialectnamiddagen, dialectmaand
met verschillende activiteiten, Lambrecht-Lambrechts-jaar, kunstproject rond ‘de beis’
(landschap), www.hoeseltvrugger.be …
Nieuwerkerken
De Dienst Vrije Tijd van Nieuwerkerken heeft een zeer uitgebreid takenpakket,
waaronder erfgoed.
Riemst
De voornaamste gemeentelijke instellingen zijn de Dienst Cultuur, Dienst Toerisme,
Archiefdienst, Cultuurraad, Muziekraad, Bibliotheek. Zolad+ is tevens actief in deze
gemeente actief. Dit is de Zuid-Oost-Limburgse Archeologische Dienst en is de eerste
intergemeentelijke projectvereniging voor Onroerend Erfgoed (archeologie en
bouwkundig erfgoed) werkzaam in Limburg. Zolad+ omvat Riemst, Lanaken, Bilzen en
Voeren. De cultuurdienst houdt zich eveneens bezig met het roerend en immaterieel
erfgoed.
Sint-Truiden
In Sint-Truiden zijn de stedelijke diensten goed uitgebouwd, met een Erfgoedcel en een
Monumentenbeheerder.
De monumentenbeheerder (sinds 1989) geeft advies bij bouwaanvragen voor
waardevolle panden, adviseert en ondersteunt de burger bij beschermingen van hun
pand en volgt de beschermingsprocedures op. De monumentenbeheerder ondersteunt de
schepen van monumentenzorg bij het voeren van een monumentenbeleid wat ondermeer
resulteert in sensibilisering, onderzoek en publicatie. De organisatie van de jaarlijkse
Open Monumentendag, een evenement waaraan Sint-Truiden reeds vanaf de eerste
editie deelneemt, valt eveneens onder zijn verantwoordelijkheid. De samenwerking met
andere erfgoeddiensten (archief en erfgoedcel) verloopt op constructieve wijze. De
laatste jaren is er ook een sterkere bewustwording ontstaan tussen de relatie onroerend
en roerend erfgoed.
Bibliotheek de Leidraad is de stedelijke openbare bibliotheek van Sint-Truiden. Deze
beheert de Trudonensia, een verzameling van 2.490 uitgaven over Sint-Truiden, door
Truienaren geschreven of hier uitgegeven. Daarnaast beheert de bibliotheek een gedeelte
van het Fonds Achille Thijs, een fotograaf-journalist en auteur van vulgariserende lokale
geschiedenis. De bibliotheek wil aan het stedelijk archief de erfgoedverzamelingen
overdragen zodat alle historische documenten met betrekking tot Sint-Truiden op één
plaats toegankelijk zijn en in de beste omstandigheden bewaard kunnen worden.
Cultuurcentrum de Bogaard focust op klassieke muziek, theater en hedendaagse kunst.
Het cultuurcentrum biedt een logistieke ondersteuning voor theater en muziek. In het
tentoonstellingsbeleid heeft ze een actieve eigen werking. Hierbij ligt de nadruk op
hedendaagse kunst en vormgeving. De tentoonstelling en het woord is beeld geworden
was een geslaagde kruisbestuiving tussen hedendaagse kunst en erfgoed. Voor de
43

viering van 750 jaar begijnhof werd een gelijkaardig concept door een curator
ontwikkeld.
Het socioculturele verenigingsleven bloeit enorm in Sint-Truiden en kent een
geanimeerde vrijwilligerswerking. In totaal zijn 119 verenigingen bij de stedelijke
cultuurraad aangesloten. Deze cultuurraad is een instrument voor overleg en inspraak bij
cultuurbeleid. Vooral de traditionele socioculturele verenigingen, vormingsverenigingen,
toneelgroepen, koren, muziekverenigingen en volksdansgroepen zijn talrijk.
Daarnaast zijn er 15 culturele en historische (erfgoed)verenigingen actief. Ze organiseren
regelmatig activiteiten voor een groot publiek. Een aantal etnisch-culturele groepen
zitten nog in de opstartfase van een gestructureerde vereniging en maken nog geen deel
uit van het gangbare verenigingsleven.
De integratiedienst werd in november 2003 opgericht en is erkend sinds 1 mei 2004. De
dienst staat voor een open samenleving waaraan etnisch-culturele minderheden als
volwaardige burger kunnen participeren. De integratiedienst organiseert of faciliteert
acties, activiteiten en projecten die het samenleven in diversteit bevorderen. De dienst
ijvert voor een inclusief minderhedenbeleid dat wordt vormgegeven door zoveel mogelijk
partners, zowel stads- en OCMW-diensten als externe partners.
De integratiedienst stimuleert etnisch-culturele gemeenschappen tot openheid en
participatie en vraagt de ontvangende samenleving een gastvrije en respectvolle
opstelling naar elke medeburger met een andere culturele of religieuze achtergrond. Dit
alles binnen het wettelijk kader van rechten en plichten die van toepassing zijn op elke
burger.
Toerisme Sint-Truiden is opgericht vlak na de Tweede Wereldoorlog. Ondertussen is deze
dienst geëvolueerd tot een dienst die verantwoordelijk is voor de productontwikkeling in
de vrijetijdssector. Hierbij werkt de dienst samen met de andere diensten zoals de cel
monumentenzorg, de erfgoedcel, de milieucel, de dienst ruimtelijke ordening ... De
dienst heeft al verschillende kwaliteitsvolle producten (wandelingen, fietstochten)
uitgewerkt waarin erfgoed prominent aanwezig is. Hiernaast zet Toerisme Sint-Truiden
zwaar in op de promotie van de stad en het omringende platteland. Daarbij profileert
Toerisme de stad als een monumenten-, fruit- en handelsstad in Haspengouw. Bovendien
is de dienst het gezicht van de stad voor de bezoekers van Sint-Truiden. De dienst voert
een actief promotiebeleid voor alle Truiense musea (verspreiden toeristische folders, info
in toeristische gids, enz.). Voor Truienaars is Toerisme een aanspreekpunt voor
informatie over de evenementen en activiteiten van de stad.
Tongeren
De Academie voor Beeldende Kunst en de Academie voor Muziek en woord van Tongeren
zijn belangrijke en actieve partners in Tongeren. Zij organiseren geregeld concerten of
tentoonstellingen. De Academie werkt sinds kort ook op een actieve wijze samen met de
erfgoedcel. Ook de jeugddienst werkt sinds enkele jaren nauw samen met de erfgoedcel.
Het Cultuurcentrum De Velinx biedt een kwalitatief hoogstaand programma aan dat zich
uitstrekt over diverse kunstdisciplines. Beeldende kunst, muziek, dans en theater vinden
een plaatsje in het uitgebreide programma. Geleidelijk aan heeft De Velinx zich
ontwikkeld tot een bijzonder actief cultuurcentrum dat tot ver buiten de stadsgrenzen
bekend is.
Ook de Dienst Cultuur is gehuisvest in De Velinx. Deze dienst is een structurele partner
van de erfgoedcel en daardoor kan deze laatste rekenen op een actieve (inhoudelijke en
logistieke) steun. In ditzelfde gebouw is ook de bibliotheek gevestigd die in de toekomst
een nog belangrijker partner kan zijn voor de ontsluiting van het erfgoed in de regio.
De Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg is een volgende noemenswaardige
partner. Enerzijds tekent de dienst zich bezig met op beleidsniveau de archeologische
krijtlijnen voor Tongeren uit. Anderzijds doet hij onderzoek naar het onroerend
44

patrimonium van de stad, aan de hand van administratie, registratie en inventarisatie.
Sinds geruime tijd voert de dienst zelf geen opgravingen meer uit, hoewel hij wel zijn
assistentie verleent bij grotere opgravingsprojecten. Deze dienst werkt inhoudelijk nauw
samen met de erfgoedcel.
Ook de Dienst Toerisme is een belangrijke partner in Tongeren. Bij deze dienst kunnen
bezoekers terecht voor alle inlichtingen over toerisme in Tongeren en in de regio.
Toeristische folders en brochures, een toeristische databank en de publicaties van de
erfgoedcel, maken de geïnteresseerden wegwijs in Tongeren.
De staddienst organiseert jaarlijks tal van evenementen, uitstappen en rondleidingen, die
telkens een ruime belangstelling genieten. Zo zijn er onder meer de Haspengouw autoroute,
de Kastelen-, Kerken- en Kapellenroute, de Romeinse wandeling, de
Architectuurwandeling
Voeren
De gemeentelijke diensten Cultuur en Toerisme zijn de meest actieve actoren in het
erfgoedveld. Daarnaast is ook de bibliotheek van belang. De bibliotheek organiseert
geregeld ook erfgoed gerichte activiteiten.
45

Gemeente Musea en
archiefinstellingen
Bilzen -Taalmus. Tesi
Samanunga
-Bezoekerscentrum
de landschapsruiter
Borgloon -Fruitstreekmus.
-Abdij Mariënlof
Colen
Geschied-en heemkringen erkerkfab Volksk. ver. en Andere Gemeentelijke
rieken dialectver.
diensten
-Bilisium
15 -Bilzerse gidsenvereniging
-Cultuurbeleidscoördinator
-Heemkring Rosmeer
-Landcommanderij Alden-Biesen -Dienst Toerisme
-Heemkring Landrada
-Natuureducatief centrum
-Stafmedewerker
Apostelhuis
gemeentesecretaris
-Stedelijke Academie voor
Beeldende Kunsten
-Geschiedkundige kring
Hoepertingen
-Geschiedkundige kring
Kannunik Daris
-Heemkring Rijkel
Gingelom -August Vermeylenfonds
-Heemkunde Het drie
Swaenenland
-Geschiedkundige kring Dr
Kempeneers
13 -Fruitbelevingscentrum
-Kasteel Mariagaarde
46
-Bibliotheek
-Cultuurbeleidscoördinator
-Cultuurraad
-Dienst Cultuur
-Dienst Toerisme
-Erfgoedraad
11 -Bibliotheek
-Cel informatie
-Cel Vrije Tijd
-Davidsfonds Gingelom
-Dienst Toerisme
Heers Schrijfmachinemuseu Heemkunde Groot-Heers 13 Dienst Cultuur, Toerisme en
m
Informatie
Hoeselt Hoeseltse Geschiedkundige 7 -Jacky Comhair
-Bibliotheek
Studiegroep
-Paul Achten
-Cultuurbeleidscoördinator
-Cultuurraad
-Dienst Cultuur
-Dienst Toerisme
Nieuwerkerken Heemkunde Nieuwerkerken 4 -Cultuurbeleidscoördinator
-Dienst Vrije Tijd
Riemst -Heemkundig
-Geschied- en Oudheidkundig 11 -Bibliotheek
museum
Genootschap Riemst
-Cultuurraad
-Mergelmuseum -Geschied- en Oudheidkundige
-Dienst Cultuur
-Museum van de kring Millen
-Muziekraad
Dynastie en van -Geschied- en Oudheidkundige
België
kring Vlijtingen
-Heemkundige kring Falla Meirs
Val-Meer
-Heemkundige kring Kanne
-Historische kring Membruggen
-Heemkring Sint-Servaas
-Heemkundige kring Van Hey en
Deuw

Sint-Truiden -MVM
-Sted. Museum
Festraetsuurwerk
-Sted. Museum Hist.
Centrum
Luchtmachtbasis
Brustem
-Schatkamer O.L.V.
-Stadsarchief
Tongeren -Provinciaal Gallo-
Romeins Mus.
-Schatkamer OLV-
Basiliek
-Stadsarchief
-Geschied- en Oudheidkundige
kring Sint-Truiden + Werkgroep
archeologie
-Heemkundige kring Groot Sint-
Truiden
-Heemkring Sint-Truiden Zuid-
Oost
-Remacluskring Zepperen
-Geschied- en Heemkundige
kring Kortenbos
-Koninklijk Limburgs
Oudheidkundig Genootschap
Voeren -Heem en Natuur Voeren
-Heemkring Voeren
20 -Dialectvereniging
’t
Neigemenneke
-Volkskunst-
groep Pierlala
23 -Basilica
-Tongerse gidsen
-Abdij, Stad en Regio vzw
-Burchtwacht Brustem
-De vrienden van het begijnhof vzw
-Gidsenbond
-Haspengouwse Tractorvrienden vzw
-Kantelink vzw
-Kant in Vlaanderen vzw
-Sint-Genovevaprocessie
-Trudogezellen
-VTB-VAB socio-cultuur Sint-Truiden
-Willy Ilsbroeckx
47
-Academie Haspengouw
-Bibliotheek
-Cultuurbeleidscoördinator
-Cultuurcentrum de Bogaard
-Davidsfonds Brustem-
Ordingen-Aalst
-Davidsfonds Sint-Truiden
-Dienst Cultuur
-Dienst Monumentenzorg
-Dienst Toerisme
-Erfgoedcel
-Integratiedienst
-Academie voor Beeldende
Kunsten
-Academie voor Muziek en
Woord
-Cultuurbeleidscoördinator
-Cultuurcentrum De Velinx
-Dienst Cultuur
-Dienst Stadsarcheologie en
Monumentenzorg
-Dienst Toerisme
-Stedelijke bibliotheek
6 -Bibliotheek
-Dienst Cultuur
-Dienst Toerisme

3.6.2.2 Andere stakeholders
Stakeholders zijn organisaties of personen die een impact hebben op het erfgoed in deze
regio of die invloed ondervinden van dat erfgoedbeleid. De actoren, die een belangrijk
aandeel hebben in de stakeholdersgroep, werden al besproken. De andere stakeholders
worden hieronder behandeld.
Uit de grote groep stakeholders die Haspengouw telt, selecteerde de planningsgroep er een
aantal die zij als meest prioritair en als interessant beschouwen. Daaruit werd nog eens een
kleinere groep ‘selecte Limburgse stakeholders’ gedestilleerd die werd samengebracht om na
te denken over een aantal inhoudelijke vragen.
Het eerste deel in dit hoofdstuk gaat in op de resultaten van de mondelinge bevraging van
deze selecte groep Limburgse stakeholders.
Het tweede deel behandelt de doelstellingen, wensen of verwachtingen van een aantal
Limburgse en niet-Limburgse stakeholders die verwerkt zijn in hun convenanten,
beleidsplannen, actieplannen en visieteksten elementen en die niet bevraagd zijn.
Prioritaire groep stakeholders en selecte groep Limburgse stakeholders 12 (vet):
1 Agentschap Kunsten er Erfgoed
2 Cultuurbeleidscoördinatoren Hoeselt, Heers en Voeren
3 Faro
4 Federatie Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg
5 Limburgse toeristische gidsen
6 Heemkunde Limburg
7 Kunstpatrimonium Bisdom Hasselt
8 Limburgs Volkskundig Genootschap
9 Provincie Limburg
10 Regionaal Landschap Haspengouw-Voeren
11 Toerisme Limburg
12 Vlaamse Volksverhalenbank
13 Volkskunde Vlaanderen
14 VVSG
15 Zolad+
-Stakeholdersbevraging
De focusgroep dacht na over de meerwaarde van een regionaal erfgoedconvenant
Haspengouw-Voeren; over de randvoorwaarden die vervuld moeten zijn opdat het
convenant het beste van zichzelf kan geven; over de manier waarop kennis en expertise
uitgewisseld moet worden; en over de betekenis van een ondersteuningsbeleid. Verder
bepaalde de focusgroep thema’s waarmee een erfgoedconvenant zich bezig moet houden.
Andere vragen waren: Welk publiek(en) moet het convenant aanspreken, wat zijn de
mogelijke spanningsvelden en knelpunten?
Uit dit gesprek kwam vooral het belang van een goede communicatie sterk naar voren,
zowel interne als externe communicatie.
Hieronder een overzicht van de bevindingen (uitgebreid verslag als bijlage).
12 De selecte groep Limburgse stakeholders, is in de lijst in het vet weergegeven.
48

Meerwaarde convenant
Samen aankopen materiaal, samenwerken in plaats van naast elkaar door, eenvormige en
herkenbare communicatie en promotie, beter zicht op het grotere geheel (via inventarisatie)
en de mogelijkheid om iedereen (alle gemeentes, actoren en partners) beter te helpen en
contacten te leggen waar nodig.
Randvoorwaarden
Duidelijk afbakenen van de doelstellingen. Consensus nodig tussen de verschillende
gemeenten, partners en actoren over de taak van de erfgoedcel.
Uitwisseling kennis en expertise en ondersteuningsbeleid
Financiële ondersteuning werd niet vermeld voor deze stakeholders, wel ondersteuning in de
vorm van een overkoepelende visie: weten wie waarmee bezig is zodat doorverwijzing
efficiënt gebeurt, zodat goede praktijkvoorbeelden gebruikt kunnen worden. Hierover ook
duidelijk communiceren, overzicht bijhouden en toegankelijk maken van initiatieven in
Haspengouw. Er werd verder ook gewezen op het belang van ervaringsuitwisseling tussen
gemeenten en actoren. Ondersteuning dient verder vooral op maat te gebeuren en kan
aansluiten op bovenlokale initiatieven zodat het hele scala van ondersteuning aanwezig is,
gaande van het uitleggen van een instrument tot het begeleiden bij het gebruik van dat
instrument. Een laatste manier van ondersteuning kan door het verhogen van de
toegankelijkheid van historische bronnen.
Thema’s
Verdieping en creativiteit naast veelheid en verscheidenheid. Verdergaan dan het bekende of
toeristisch uitgebuite (kastelen, fruit, Romeins verleden, kapelletjes); indien bekende
thema’s, op een originele manier uit de hoek komen. Typisch Haspengouw is verder de
veelheid, de variatie in het erfgoed, alle geschiedkundige periodes komen aan bod.
Publiek
Onderwijs, de bibliotheek, het deeltijds kunstonderwijs, toeristen (permanente erfgoedwandelingen
bijvoorbeeld).
Spanningsvelden
Deze stakeholders zagen geen directe spanningsvelden.
Knelpunten
Kleinere gemeentes hebben angst om verdrongen te worden. Er werden drie mogelijke
oplossingen geformuleerd. In de eerste plaats kunnen de kleine gemeentes meer
ondersteund worden, eventueel is hier een rol weggelegd voor de grote gemeentes. In de
tweede plaats kunnen de kleine gemeenten gestimuleerd worden om zelf zo veel mogelijk
betrokken te zijn, om er zelf voor te zorgen dat er return komt, wat niet wegneemt dat zij
minder mogelijkheden hebben. Tot slot kan er gewerkt worden met gemeenschappelijke
thema’s.
49

-Doelstellingen, wensen en verwachtingen stakeholders
Agentschap voor Kunsten en Erfgoed, convenanten 2009-2014
Het Agentschap voor Kunsten er Erfgoed volgt de cultureel-erfgoedconvenanten op en
adviseert over al dan niet subsidiëring van de convenanten. Erfgoedcellen Sint-Truiden en
Tongeren werken vanuit een cultureel-erfgoedconvenant dat voor 2009-2014 werd
afgesloten, met vermelding van specifieke doelstellingen, waaronder het indienen van een
beleidsplan voor het sluiten van een cultureel-erfgoedconvenant 2012-2014 tussen de
Vlaamse Gemeenschap en een intergemeentelijk samenwerkingsverband van gemeenten in
Haspengouw.
Faro
Faro, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed werkt volgens de krachtlijnen van het
erfgoeddecreet van 23 mei 2008. Het is een organisatie die tussen het erfgoedveld en de
overheid staat. De kerntaken van het steunpunt zijn praktijkondersteuning,
praktijkontwikkeling en beeldvorming en communicatie. Voor erfgoedconvenant
Haspengouw is het een centrale schakel in de uitwisseling van kennis en expertise tussen
erfgoedactoren, in het bijzonder tussen medewerkers van de andere erfgoedcellen via de
collegagroepen. Het is daarnaast een kennis-, documentatie- en informatiecentrum en een
vergaarbak van voorbeeldprojecten. Faro coördineert en begeleidt intensieve vormings- en
participatiemomenten samen met de erfgoedcellen, waaronder het Prisma-project en het
traject Omgevingsanalyse.
Verder neemt Faro een voortrekkersrol op in de organisatie van Erfgoeddag en de Week van
de Smaak.
Beleidsplan 2009-2011
-SD 1.1: FARO speelt een voortrekkersrol rond competentiebevordering van medewerkers in de
cultureel-erfgoedsector en is een actief trefcentrum voor de uitwisseling van ervaring en deskundigheid
van de cultureel-erfgoedpraktijk.
-SD 1.3: FARO is in Vlaanderen het performante, centrale en gespecialiseerde kennis-, documentatie-
en informatiecentrum voor en over cultureel-erfgoedpraktijken.
-SD 2.4: FARO is de draaischijf voor expertise-ontwikkeling in de cultureel-erfgoedsector.
-SD 2.5: Strategische doelstelling 2.5: FARO is een huis voor voorbeeldprojecten en -experimenten ten
voordele van de sector.
Federatie voor Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg
De federatie stimuleert historisch onderzoek over Limburg en heeft een ondersteunende rol
voor plaatselijke geschied- en oudheidkundige kringen.
Statuten federatie Art. 4: De vereniging heeft tot doel het historisch onderzoek, in de ruimste
betekenis, over Limburg te bevorderen en te coördineren. Hiertoe kan de vereniging alle middelen
aanwenden die zij nodig acht, zoals de organisatie van en/of de deelneming aan congressen, colloquia,
vormingsactiviteiten, tentoonstellingen en de uitgave en de verspreiding van publicaties. Deze
opsomming is niet beperkend. De vereniging stelt zich tevens tot doel als overlegplatform te dienen
voor de plaatselijke geschied- en oudheidkundige kringen en hun werking te begeleiden, te
ondersteunen en te coördineren.
Heemkunde Limburg
Het Beleidsplan 2008 – 2012 focust op ondersteuning van de lokale kringen en formuleert
doelen die naadloos kunnen aanknopen bij de objectieven van een erfgoedconvenant.
Beleidsplan 2008-2012, strategische doelstellingen, p.15-20:
50

De strategische doelstellingen gaan over het aanbieden van vorming, begeleiding en
ondersteuning aan de lokale kringen, het ondersteunen van de lokale kringen om te komen
tot een kwaliteitsvolle werking, het stimuleren van onderzoek en ontsluiting, en het
samenwerken met het brede erfgoedveld.
Limburgs Volkskundig Genootschap (LVG)
Het LVG profileert zich als een open en interactief informatieforum. Doelstellingen zijn:
* het verstrekken van informatie in verband met het volkskundig onderzoek en volkscultuur in en over
Limburg;
* het stimuleren en beoefenen van veldwerk en wetenschappelijk onderzoek over volkscultuur in en
van Limburg;
* het publiceren van de bekomen resultaten, het volkskundig materiaal in de pers, op internet of in
andere vorm;
* het organiseren van congressen, studiedagen, symposia en andere vormingsinitiatieven.
Provincie Limburg, algemeen
Vanuit haar bovenlokale verantwoordelijkheid tussen Vlaamse overheid en lokale besturen
en actoren wil de provincie coördineren, een actieve rol opnemen of actoren ondersteunen
om erfgoedzorg en -ontsluiting op het terrein kwaliteitsvol te realiseren. (samengevat p. 56
e.v.).
Erfgoedbeleidsplan 2009-2014, p.45, externe analyse
De Limburgse erfgoedcellen, en meer bepaald de toekomstige regionale convenant Haspengouw –
Voeren, zijn belangrijke partners onder meer voor Erfgoedplus.be en de Masterplannen. Dit geldt
vandaag al op operationele wijze voor Haspengouw en het mijnerfgoed.
Erfgoedbeleidsplan, strategische en operationele doelstellingen provinciale
erfgoedinstellingen, p.70-71
PCCE: SD 3: …netwerk van actoren uitbouwen en begeleiden van erfgoedbeheerders die in staat zijn
hun erfgoed te beheren en te ontsluiten …
-OD 2: creatie, activering en stimulering van bovenlokale netwerken en samenwerkingsverbanden voor
erfgoedcellen, monumentencomités, musea, kerkfabrieken, geschied- en heemkundige kringen, …
-OD 3: verhoging van de kennis van lokale erfgoedbeheerders door begeleiding, …
-OD 4: … assistentie aan lokale erfgoedbeheerders en erfgoedgemeenschappen
De erfgoedcellen (convenant Haspengouw-Voeren) vormen directe actieve partners in het
netwerk van begeleiding en ondersteuning van de erfgoedbeheerders en –gemeenschappen
op het lokale niveau.
Provincie Limburg, Masterplan Haspengouw en Actieplan De Romeinse Weg
Een apart instrument in de werking van de provincie Limburg (Erfgoed Limburg/PCCE)
vormen de masterplannen. Deze bestaan voor Haspengouw, Mijnstreek en Noord-Limburg
(dit laatste in afronding).
De provincie Limburg wilde met het Masterplan Haspengouw een theoretische visie op de
ontsluiting van erfgoed ontwikkelen als basis voor concrete acties op het terrein.
Het Actieplan de Romeinse weg wil een concretere basis vormen voor acties op het terrein.
Dit is momenteel in uitvoering. Voor een erfgoedconvenant ligt hier een uitgelezen kans tot
samenwerking, te ontwikkelen vanuit het meer theoretisch kader. De provincie Limburg is
hiervoor vragende partij.
Erfgoedbeleidsplan provincie Limburg, p.91
Voor de ontwikkeling van concrete samenhangende acties op het terrein bood het Masterplan
Haspengouw te weinig houvast. Er was nood aan een aanvullend richtinggevend programmadocument.
Als eerste concrete stap in de realisatie van erfgoedontsluiting in Haspengouw is het actieplan ‘De
51

Romeinse Weg’ opgemaakt. De meest betekenisvolle plaatsen in Haspengouw werden geselecteerd,
uitgaande van de Romeinse weg en het fruitspoor als erfgoeddrager van de streek. (…) Drie
pilootprojecten van het actieplan zijn Borgloon, Sint-Truiden en Tongeren. …
Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLH-V)
Het RLHV werkt niet vanuit een beleidsplan. Het is een uitvoerend orgaan van
natuurdecreet, en wordt ondersteund door de Vlaamse gemeenschap en provincie.
In zijn visietekst op de Landschapsparken Haspengouw en Voerstreek (2010) streeft het
uitdrukkelijk naar samenwerking (projectmatig) met partners op het terrein.
Voor een erfgoedconvenant kan samenwerking uitgelezen kansen bieden om erfgoed binnen
landschapsontwikkeling een plaats te geven.
Visietekst regionale parken 2010, p.1
Het doel van de landschapsparken in Haspengouw en Voeren is om maximale kansen te creëren voor
het behoud en de ontwikkeling van natuur- en landschap door de uitbouw van een duurzame,
geïntegreerde en sectoroverschrijdende aanpak binnen een afgebakend gebied. Het landschapspark is
dus in de eerste plaats een samenwerkingsmodel voor de ontwikkeling en de versterking van acties
rond natuur en landschap. Daarbij wordt er een proces gestart waarin al doende en in overleg met de
partners stap voor stap vorm en inhoud gegeven wordt aan dit samenwerkingsmodel.
Toerisme Limburg
Het plan dateert van 2006 en is mogelijk op sommige punten wat gedateerd, maar de
centrale doelstelling vermeldt erfgoed letterlijk als een pijler.
Strategisch Toeristisch Actieplan Haspengouw 2007-2013 (STAP Haspengouw), p.4
De centrale doelstelling spreekt over het bevorderen van het toerisme naar Haspengouw
door (…) te werken rond het Haspengouwgevoel aan de hand van het (landschap
(ontspannen), het fruit (genieten) en het erfgoed (ontdekken)….
STAP Haspengouw, SWOT-analyse, p.27-30
De analyse concentreert zich, naast de organisatorische en infrastructurele, op de volgende
inhoudelijke aandachtspunten: landschap van Haspengouw, fruit, religieus erfgoed, Gallo-
Romeins verleden, kastelenlandschap. Deze aandachtspunten zijn nauw verwant aan de
items die het Masterplan Haspengouw voor de ontsluiting van erfgoed structureren.
Dit STAP Haspengouw kadert in het Strategisch Toeristisch Actieplan Limburg (2007) dat als
missie hanteert … meer welzijn en welvaart voor de Limburgse bevolking te creëren door
een kwaliteitsvol, attractief en duurzaam toerisme te ontwikkelen, te stimuleren en te
promoten.
Vlaamse Volksverhalenbank 13
De Vlaamse Volksverhalenbank focust op het beschikbaar stellen van volksverhalen, en op
de wetenschappelijke ontsluiting ervan. De Vlaamse volksverhalenbank wil verder via
deelstudies het maatschappelijke belang van de volksverhalen benadrukken en werken aan
integratie van de verhalen in het secundair onderwijs.
13 http://www.volksverhalenbank.be
52

Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG)
VVSG is een ledenorganisatie, een steunpunt en belangenbehartiger van lokale besturen. In
aanloop naar de projectvereniging Haspengouw was VVSG, samen met Locus, een
belangrijke expertisecel met betrekking tot intergemeentelijke samenwerking.
Statuten VVSG
Artikel 3: De Vereniging heeft tot doel de aangesloten lokale besturen te helpen bij het vervullen van
hun beleidsdoelstellingen en opdrachten en tevens hun autonomie te bevorderen en te verdedigen.
Volkskunde Vlaanderen
Volkskunde Vlaanderen is een van de erkende landelijke organisaties voor erfgoed. Het
werkdomein van Volkskunde Vlaanderen is immaterieel cultureel erfgoed.
Volkskunde Vlaanderen zoekt actief naar samenwerking met erfgoedcellen. Zo namen de
erfgoedcellen voor het project Tradities een deel van de verspreiding van
communicatiemiddelen voor hun rekening.
Ook greep Erfgoedcel Sint-Truiden in 2009 de expertise en ervaring van Volkskunde
Vlaanderen aan voor een project rond volkscafés, aansluitend op het project dat Volkskunde
Vlaanderen over heel Vlaanderen organiseerde. Dat lokale project in Sint-Truiden vulde dan
weer de informatie in de gegevensverzameling van Volkskunde Vlaanderen aan.
Statuten Volkskunde Vlaanderen
Artikel 1.2: De vereniging heeft tot doel volkscultuur te onderzoeken en bekend te maken en
volksculturele verenigingen te ondersteunen. De zorg voor en studie van immaterieel cultureel erfgoed
staat bij Volkskunde Vlaanderen vzw centraal.
Zolad+
Zolad+ is een intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst, een samenwerkingsverband
tussen Bilzen, Lanaken, Riemst en Voeren. Zolad+ is als intergemeentelijke onroerend
erfgoeddienst zowel bevoegd voor archeologie als voor bouwkundig erfgoed.
Voorstellingsfolder Zolad+
ZOLAD+ heeft als taken de inventarisatie, advisering, coördinatie en informatieverstrekking op het
gebied van het onroerende erfgoed en zal zowel gemeenten als particulieren bijstaan. Het wil een
onmisbaar aanspreekpunt worden voor het lokale onroerende erfgoed.
3.6.2.3 Ondersteuningsbeleid
Gemeenten en steden zetten zich in voor het erfgoed en de erfgoedactoren en -initiatieven
op hun grondgebied. Deze ondersteuning gebeurt in de vorm van: inzet personeel, logistieke
of financiële ondersteuning aan erfgoedactoren, -verenigingen of -initiatieven en
promotionele ondersteuning aan erfgoedactiviteiten. De tabel op de volgende bladzijden
geeft schematisch weer hoe elke gemeente deze ondersteuning organiseert.
De inzet van personeel voor immaterieel en roerend erfgoed is sterk afhankelijk van de
grootte van de stad of gemeente. Sint-Truiden en Tongeren vormen hier uiteraard een
uitzondering, omdat zij al een erfgoedconvenant hebben afgesloten. In Tongeren is een
voltijds coördinator actief in de erfgoedcel; in Sint-Truiden gaat het om twee voltijdse
coördinatoren. Het loon van de coördinatoren wordt zowel in Sint-Truiden als in Tongeren
betaald met de middelen van de Vlaamse Gemeenschap. In Sint-Truiden en Tongeren is
bijkomend een administratief medewerkster actief, voltijds in Sint-Truiden; halftijds in
Tongeren. Zij worden betaald met middelen die de steden Sint-Truiden en Tongeren
investeren in het erfgoedconvenant.
53

Gemeente
In de andere gemeenten is het een ambtenaar, meestal bevoegd voor cultuur, die een deel
van zijn of haar tijd besteedt aan erfgoed. In Bilzen en Borgloon is die bezetting vrij groot,
in de andere gemeenten sporadisch.
De gemeentes of steden die gesubsidieerd worden voor de uitvoering van een
cultuurbeleidsplan zijn verplicht steun te verlenen aan verenigingen, ofwel financieel, ofwel
in natura, voor een totaalbedrag van 0,80 EUR per inwoner. De gemeenten Bilzen, Borgloon,
Hoeselt, Nieuwerkerken, Sint-Truiden en Tongeren voldoen dan ook aan die verplichting. In
Bilzen, Borgloon, Sint-Truiden en Tongeren zijn er meerdere subsidiereglementen van
kracht, zowel een subsidie aan de hand van een puntensysteem dat de jaarlijkse werking
van de verenigingen beoordeelt als een reglement voor specifieke projecten.
Maar ook gemeenten die niet gesubsidieerd worden voor de uitvoering van een
cultuurbeleidsplan ondersteunen hun verenigingen financieel. Dit geldt voor Heers,
Gingelom, Riemst en Voeren. In deze gemeenten gaat het om een jaarlijkse subsidie,
berekend aan de hand van een puntensysteem. Gingelom gaat een stap verder voor de
heemkundige kring van Gingelom. Deze krijgt bovenop de werkingssubsidies vanuit de
cultuurraad, financiële steun in de vorm van projectsubsidies. Ook Riemst verleent
bijkomend projectsubsidies.
Elke gemeente of stad ondersteunt culturele verenigingen op haar grondgebied op het vlak
van logistiek. Elke gemeente of stad beschikt over een uitleendienst, waarop de
verenigingen een beroep kunnen doen. Elke gemeente beschikt ook over een stedelijke
infrastructuur die gebruikt kan worden door de verenigingen, hetzij gratis, hetzij aan
verminderd tarief.
Tot slot ondersteunt elke gemeente of stad haar verenigingen op het vlak van communicatie
en promotie. De verenigingen kunnen gebruikmaken van de communicatiekanalen van de
stad of gemeente om hun activiteiten bekend te maken. Deze kanalen zijn: stedelijk
informatieblad, informatieborden, websites, activiteiten- of evenementenkalender,
persberichten …
Samenvatting ondersteuningsbeleid
Inzet personeel Ondersteuning
logistiek en
promotioneel
Bilzen Stafmedewerker gemeentesecretaris:
20%
Cultuurbeleidscoördinator: 5%
Toerisme: 5%
Bibliotheek en archief: 5%
Borgloon Cultuurbeleidscoördinator, 20%:
-Opvolgen en aansturen van erfgoedraad,
verslaggeving
-Organiseren van activiteiten: OMD en
Erfgoeddag
-Uitwerken beleid en opvolging
stroopfabriek
Vanaf juni 2010: extra administratieve
kracht, tijdsbesteding aan erfgoed kan
daardoor toenemen
-Uitleendienst
-Huisvesting 3
heemkringen
-Promotionele
ondersteuning via
stedelijke kanalen
-Stedelijke
infrastructuur en
uitleendienst:
goedkoopste
tarieven of gratis
-Goedkope
advertentie in
infoblad
Ondersteuning
financieel
-Ondersteuning werking via
cultuurraad
-Projectsubsidies
-Subsidies historische
studies
-Stedelijke dienst zoekt
aansluiting bij projecten
van verenigingen
-Ondersteuning werking
(erkenning, forfaitaire
subsidie of subsidie via
puntensysteem)
-Vernieuwende subsidie
-Versterkende subsidie
-Jaarlijks budget voor
erfgoedprojecten (ook
Erfgoeddag) door stad
54

Gingelom Celhoofd vrije tijd en bibliothecaris:
erfgoed = bijkomende taak
-Opvolgen erfgoedconvenant
-Occasionele inzet voor erfgoed
-Bibliothecaris = secretaris heemkundige
kring
Heers Verantwoordelijke cultuur, toerisme
en informatie: erfgoed = bijkomende
taak
-Opvolgen erfgoedconvenant
-Dialectrubriek in stedelijk infoblad, i.s.m.
heemkundige kring
Hoeselt Cultuurbeleidscoördinator, 6%:
-Occasionele inzet voor erfgoed (project
rond dialect in 2009, dialectnamiddagen
2x per jaar)
Toerisme: team van vrijwillige gidsen:
i.s.m. geschiedkundige kring: gidsbeurten
organiseren
Nieuwerkerken Cultuurbeleidscoördinator, 4%:
-Opvolgen erfgoedconvenant
-Erfgoeddag
Riemst Cultuurbeleidscoördinator, 10%:
-Occasionele en projectmatige inzet
-Opvolgen erfgoedconvenant
-Erfgoeddag
-Logistieke ondersteuning en
samenwerking met GOGRI (gemeentelijke
adviesraad)
-Hulp bij promoten
van activiteiten
-Hulp bij logistiek
en huisvesting
-Huisvesting
heemkundige kring
-Gratis logistieke
ondersteuning
-Promotie: website
gemeente en
cultuurraad
-Uitleendienst
-Huisvesting
geschiedkundige
kring
-Gebruik
infoborden,
maandkalender,
website,
perscontacten
-Website
geschiedkundige
kring, in
samenwerking met
Hoeselt
-Voordeeltarief
stedelijke
infrastructuur
-Gratis stedelijke
infrastructuur als
gemeente medeorganisator
is
-Gemeentelijke
infrastructuur en
uitleendienst
-Goedkope
tarieven
gemeentelijke
drukkerij
-Gratis publiciteit
gemeentelijk
infoblad
Borgloon, eventueel i.s.m.
erfgoedraad
-Afwisselende deelname
aan Erfgoeddag, en OMD
-Projectsubsidies voor
heemkundige kring
(opgericht op initiatief van
de gemeente) (andere
verenigingen: enkel
werkingssubsidie)
-Werkingssubsidies via
cultuurraad
-Deelname Erfgoeddag,
i.s.m. heemkundige kring
-Puntensysteem via
cultuurraad
-Geen deelname
Erfgoeddag of andere
initiatieven: gebrek
personeel
-Vernieuwende initiatieven
(tentoonstelling kluiskapel,
750 jaar Hern, 75 jaar OLV
parochie)
-Geen deelname
Erfgoeddag
-Ondersteunend reglement
(puntensysteem
cultuurraad)
-Erfgoeddag: heemkundige
kring is mede-organisator,
budget voorzien door
gemeente voor logistiek,
verzekering, communicatie,
locatie
-Ondersteuning werking via
puntensysteem
-Projectsubsidies
-GOGRI adviesraad toelage
-Geschiedkundige prijs
-Erfgoeddag: gemeentelijk
budget voor Erfgoeddag
55

Sint-Truiden 2 coördinatoren, middelen Vlaamse
Gemeenschap
1 administratief medewerkster,
middelen stad
Toerisme, bibliothecaris,
cultuurbeleidscoörodinator, personeel
MVM, directeur cultuurcentrum,
stadsarchivaris: projectmatige tot
regelmatige inzet
Tongeren 1 coördinator, middelen Vlaamse
Gemeenschap
½ administratief medewerkster,
middelen stad
Stadsarchivaris, stadsarcheoloog en
cultuurbeleidscoördinator:
regelmatige inzet
Bibliothecaris en cultuurfunctionaris:
projectmatige inzet
Voeren Bibliothecaris,4%:
Organisatie activiteiten in de bibliotheek,
zoals een initiatief op Erfgoeddag zonder
onder de noemer van Erfgoeddag te vallen
3.6.3 Conclusie
-Reductie huur
stedelijke
infrastructuur (alle
verenigingen)
-Sterke reductie
stedelijke
infrastructuur
indien aangesloten
cultuurraad
-Reductie
uitleendienst
-Reductie
infrastructuur
Velinx
-Andere stedelijke
infrastructuur en
uitleendienst:
gratis
Logistieke
ondersteuning
-Puntenstysteem
cultuurraad
-Subsidies cultureelerfgoedinitiatieven
-Subsidies initiatieven voor
moeilijk bereikbare
doelgroepen of nieuwe
samenwerkingsverbanden
-Budget werking EGC:
Vlaamse subsidies
-Budget ondersteunende
kosten EGC: stad
-Werkingssubsidie
cultuurverenigingen
(puntensysteem)
-Projectsubsidie
-Budget werking EGC:
Vlaamse subsidies
-Budget ondersteunende
kosten EGC: stad
-Subsidiereglement
(puntensysteem)
-Organiseren van activiteit
op Erfgoeddag, zonder
officieel deel te nemen aan
Erfgoeddag (te veel
voorwaarden waaraan
voldaan moet worden)
Het cultureel erfgoed in de regio is omvangrijk en divers; het aantal erfgoedactoren
groot en divers.
Uit de analyse van het erfgoed in de regio, blijkt het belang van de landbouw als
economisch bepalende factor. Landbouw heeft doorheen de geschiedenis het leven,
wonen er werken van de bewoners sterkt bepaald. Verder blijkt dat geloof,
volkcultuur en tradities cruciale betekenisgevende elementen zijn.
De analyse van de erfgoedactoren toont een veelheid aan verenigingen, het
merendeel vrijwilligersverenigingen, die rond verschillende onderwerpen werken.
Inventarisatie en registratie zijn voor meerdere organisaties of verenigingen een
pijnpunt. Indien er een inventaris is, is die zelden volledig. Ook het enthousiasmeren
van nieuwe leden en van het doelpubliek wordt als moeilijk ervaren.
Erfgoedactoren beoordelen het ondersteuningsbeleid door de gemeenten als positief,
hoewel het gebrek aan financiële middelen regelmatig terugkeert als negatief punt.
56

De informatie die er nu is over de erfgoedactoren moet verder vervolledigd worden.
Opvallend is bijvoorbeeld dat informatie over immaterieel erfgoed tot hiertoe beperkt
is, mede wegens een gebrekkige registratie ervan.
57

4 SWOT-ANALYSE
Om tot strategische doelstellingen te komen werd gewerkt met de methode van de SWOT-
analyse. Een SWOT-analyse, of een analyse van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen,
vormt de basis voor de strategische doelstellingen.
Sterktes en zwaktes vermelden interne factoren, inherent aan de organisatie. Kansen en
bedreigingen zijn externe factoren die in de (nabije) toekomst een invloed kunnen
uitoefenen op de eigen werking en organisatie.
In de SWOT-correlatie worden de interne sterktes en zwaktes gekoppeld aan de externe
kansen en bedreigingen.
Die koppeling leverde zeer veel mogelijke beleidsdomeinen op. De domeinen werden
geclusterd en er werd een oefening rond urgentie en belangrijkheid uitgevoerd. Hieruit
kwamen een aantal prioriteiten naar voren. Daaruit werden dan de strategische
doelstellingen gedestilleerd.
Hieronder staan twee tabellenreeksen. De eerste met een overzicht van sterktes, zwaktes,
kansen en bedreigingen en de tweede met de beleidsdomeinen. Alle mogelijke koppelingen
tussen sterktes, zwaktes, bedreigingen en kansen kan u terugvinden als bijlage.
4.1 Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen: SWOT-matrix
Sterktes Zwaktes
1 Veel actoren bezig met levendige
thema’s (die in hoofden van mensen
aanwezig zijn)
2 Aantal sterke thema’s die in Haspengouw
leven
3 Dialecten = een populair thema
4 Twee erfgoedconvenants reeds aanwezig
met een dynamiek met zichtbare
resultaten in Tongeren en Sint-Truiden en
enkele aanknopende gemeenten; ervaring
die een startende regio niet bezit
5 ‘Regional branding’ Haspengouw
6 Aantal topstukken aanwezig in de regio;
aanwezigheid van een aantal waardevolle
bovenlokale erfgoedcollecties (bijvoorbeeld
schatkamers, muurschilderingen,
vierkantshoeves, etc.)
7 Masterplan Haspengouw
8 Actieplan Romeinse Weg
9 Rijk religieus verleden
10 Veel vrijwilligersverenigingen
11 Aandacht voor lokale geschiedenis
12 Verspreid erfgoed is rijkdom
13 Polyvalente actoren
14 Toerisme als sterke partner
15 Bereidheid tot samenwerking (niet alle
regio's kunnen daarop rekenen)
16 Zolad+ als sterke partner voor
1 Kennis veld nog niet in de diepte
2 Veel onderzoeksdomeinen nog niet
aangeraakt
3 Slechts enkele gemeenten werken rond
een geïntegreerd en integraal beleid
4 Geen structureel of globaal beleid
5 Communicatie, participatie,
sensibilisering niet structureel
6 Gemeenten nemen inhoudelijke thema’s
niet mee in hun beleid
7 Gebrek aan registratie objecten
8 Weinig voeling met doelgroepen
9 Weinig professionele communicatie en
promotie
10 Vorming is verspreid en ongelijk van
aard
11 Gebrek aan vorming op maat
12 Afstemming van en onduidelijkheid over
vormingsaanbod
13 Weinig voeling met verschillende
bevolkingsgroepen
14 Immaterieel erfgoed (tradities), te
weinig geregistreerd en verzameld
15 Gebrek aan professionaliteit in musea
16 Weinig professionele
erfgoedorganisaties
17 Veel kleine erfgoedorganisaties met
weinig professionele werking (vaak
58

archeologie en onroerend erfgoed -> kans
om op termijn uit te groeien naar 1
projectvereniging voor roerend en
onroerend erfgoed (zie ook EGC TERF en
Noorderkempen) en op die manier een
totaalpakket voor erfgoedzorg in
Haspengouw te creëren
17 Twee professioneel gevormde
archivarissen
18 Twee professionele musea met specifiek
thema, eigen expertise, netwerk …
19 In elke gemeente cultuurdienst die mee
aan kar trekt en eigen lokale verenigingen
kent
Kansen Bedreigingen
1 Kaderconventie Raad van Europa:
erfgoedgemeenschap
2 Cultural broker (Faro)
3 Ontwerp archiefdecreet
4 Participatiedecreet
5 Landelijke erfgoedevenementen
6 Zorgsector
7 Landbouw, fruit, huisnijverheid …
8 Landbouw bepalend voor leven en
landschap
9 Aanwezigheid diverse bevolkingsgroepen
10 Onthaasten in Haspengouw: rust,
authenticiteit, geschiedenis …
11 Topstukkendecreet
12 Erfgoedplus 14
13 Nieuwe soorten van vrijwilligerswerking
14 Return voor gemeenten?
15 Onderwijspubliek
16 Ondersteuningsbeleid
17 Samenwerken met toeristische sector
die wil werken aan een
'Haspengouwgevoel' en erfgoed (soms te)
actief wil betrekken in haar toeristisch
beleid (onder meer via 'erfgoedlogies').
18 Inhoud van toeristische producten
versterken vanuit erfgoedconvenant =>
samenwerking verbeteren en verdiepen;
op die manier krijgt erfgoed ook meer
uistraling.
19 Kastanje.org. 15
20 Subsidies provincie: E-xtra 16
vrijwilligers)
18 Weinig kennis van
volkskundeverenigingen
19 Weinig onderlinge netwerken
20 Veel aandacht naar onroerend erfgoed
-> er dient nog veel te gebeuren met het
roerend erfgoed!
21 Veel cultureel erfgoed nog niet gekend
22 Breed maar versnipperd erfgoedveld
23 Geen regionaal steunpunt voor erfgoed
24 Documentair erfgoed onvoldoende
gekend door publiek en onvoldoende
ontsloten voor het publiek
1 Slechts enkele gemeenten hebben
cultuurbeleidsplan
2 Haspengouw vaak gelinkt aan onroerend
erfgoed (perceptie)
3 Vrijwilligers vergrijzen in verenigingen.
4 Toerisme werkt soms te weinig
verdiepend( te oppervlakkig) en ziet
erfgoed in functie van economische
vermarktbaarheid.
5 De beleidsperiodes waaraan telkens de
subsidiëring is gekoppeld maakt het
toekomstperspectief voor het erfgoedbeleid
via de convenants telkens onzeker. Men is
maar zeker (en dan nog) van middelen
voor de duur van één beleidsperiode. Het
draagvlak kan daardoor verminderen.
6 Individuele gemeenten versus
Haspengouw: ontstaan van een ‘collectief
erfgoedbewustzijn’
14 Erfgoedplus is een zoekwebsite voor cultureel erfgoed in Limburg en Vlaams Brabant.
15 ‘Kastanje. Van Romeinse weg tot fruitspoor’ wil verklaren waarom Haspengouw eruit ziet zoals het er
vandaag uitziet. Dit project gaat uit van de Provincie Limburg en ontsluit het landschap aan de hand van een
website en informatiedragers.
16 E-XTRA is een erfgoedimpuls voor Limburg met subsidies voor erfgoedprojecten in Limburg.
59

21 Bereidheid bij heemkundige kringen om
met de erfgoedcellen samen te werken, cfr
boek ‘Limburg feest’. Ook bereidheid bij
andere actoren (kerkfabrieken), is groot.
4.2 Prioriteiten van beleidsdomeinen
Verschillende items uit de SWOT-matrix zijn in een oefening gecorreleerd tot
beleidsdomeinen, zoals hieronder weergegeven. De beleidsdomeinen werden door de
planningsgroep gerangschikt naar urgentie en prioriteit en zijn hier gerangschikt naar
prioriteit. De prioriteitenlijst heeft aanleiding gegeven om strategische en operationele
doelstellingen te bepalen.
Beleidsdomein Items
Een geïntegreerd en integraal
erfgoedbeleid uitwerken voor de regio door
een actieve lokale en regionale project- en
publiekswerking rond bepaalde
kenmerkende thema’s
Waken over een zeer goede interne
communicatie met gemeenten
Erfgoedcel = bemiddelaar, steunpunt,
expertisecentrum en stimulans
Het voortdurend bewust maken van het
Haspengouws erfgoed creëert een breder
maatschappelijk draagvlak voor dit
cultureel erfgoed
-Erfgoedgemeenschap activeren en
stimuleren via projectwerking in functie
van bepaalde erfgoedthema’s
-Archiefinstellingen stimuleren tot
projectmatige samenwerking
-Expertise van de aanwezige erkende
musea met betrekking tot projectwerking
inzetten voor de hele regio
-Subsidies aanspreken in het kader van
specifieke projecten
-Werken rond regionale en lokale thema’s
-Geïntegreerd en integraal werken rond
bepaalde kenmerkende thema’s
-Verdieping erfgoedthema’s naar
aanleiding van landelijke
erfgoedevenementen
Werken aan interne communicatie;
terugkoppeling naar gemeenten en
cultuurdiensten is cruciaal
-Ervaring huidige convenants gebruiken
om lokale actoren te versterken
-EGC als expertisecentrum / regionaal
steunpunt
-EGC als bemiddelaar
-Gemeenten stimuleren tot samenwerking,
onderling en met EGC of andere partners
-Actoren ondersteunen
-Ondersteuning (communicatief,
inhoudelijk, organisatorisch) aanbieden in
de hele regio
-Activering van de goodwill/bereidwilligheid
-Opbouwen, stimuleren en activeren van
erfgoedgemeenschappen
-Jeugd sensibiliseren met betrekking tot
erfgoed
60

Werken op maat: op maat van de
gemeenten, op maat van specifieke
doelgroepen (bevolkingsgroepen op basis
van leeftijd, nationaliteit …, maar ook op
maat van specifieke verenigingen of
actoren)
Verhogen van de zichtbaarheid van het
immateriële en roerende erfgoed via
ontsluiting
Stimuleren tot registratie van objecten (via
Erfgoedplus), met het oog op een betere
kennis over en zichtbaarheid van het
aanwezige erfgoed
-Gemeenten bewust maken van de rijkdom
van het erfgoed
-Ook aandacht hebben voor andere
bevolkingsgroepen
-Bewustmakingsproces op gang brengen
om het rijke erfgoed te behouden
-Draagvlak voor lokale geschiedenis
vergroten
-Erfgoedthema’s uitwerken als basis voor
een collectief erfgoedbewustzijn in
Haspengouw
-Via Regional Branding het collectief
erfgoedbewustzijn opbouwen, versterken
-Thema’s afstemmen op het doelpubliek
-Lokale projectwerking, op maat van de
gemeente(n)
-Werken aan creatieve projecten nauw
aansluitend bij de leefwereld van het
doelpubliek
-Inspelen op leefwereld van doelgroepen
vermeld in het participatiedecreet
-Religieus erfgoed zichtbaar maken en
werking errond versterken
-E-xtra-subsidie inzetten als middel voor
ontsluiting
-Levendige erfgoedthema’s implementeren
via toerisme en op die manier ontsluiten
naar een ruim en nieuw publiek
-Kastanje om erfgoed uniform te duiden in
het landschap
-Kenmerkend is het onroerend erfgoed:
band met cultureel erfgoed aanhalen en
versterken zodat beide beleidsdomeinen er
beter van worden
-Erfgoedbegeleid registreren via
erfgoedplus
-Verenigingen aanzetten tot registratie
-Aanzetten tot en ondersteunen van het in
kaart brengen van erfgoed
-Samenwerking met actoren versterken
om het nog onbekende erfgoed in eerste
instantie te inventariseren en in latere
fases te onderzoeken en te ontsluiten
-Religieuze overheden stimuleren om te
bewaren en te registreren
-Expertise van de aanwezige erkende
musea met betrekking tot registratie
inzetten voor de hele regio, waardoor het
professionalisme stijgt
61

Netwerking: door geïntegreerde werking
het erfgoednetwerk onderhouden en
fijnmaziger maken. Actoren stimuleren om
actief mee te netwerken zodat kennis en
expertise breed uitgewisseld worden
Verhogen van de zichtbaarheid van het
immateriële en roerende erfgoed via
communicatie
Expertise-uitwisseling op verschillende
niveaus en vanuit verschillende richtingen
Vorming op maat aanbieden,
complementair met bestaande initiatieven
Erfgoedzorgers stimuleren tot behoud,
beheer en risicoanalyse
-Gebruikmaken van linken met toerisme,
toerisme kan een sterke partner zijn, maar
oppassen dat het ene het andere niet
overheerst
-Blijvend samenwerken met heemkunde,
met de kringen en de koepels
-Levendige erfgoedthema’s implementeren
en versterken via toerisme, waardoor de
toeristische inhoudswaarde vergroot
-Samenwerking met actoren versterken
om het nog onbekende erfgoed te
onderzoeken, inventariseren en ontsluiten
-Het enthousiasme van de erfgoedactoren
aangrijpen om de actoren beter te leren
kennen
-Aanwezigheid van verschillende
bevolkingsroepen aangrijpen om ook met
allochtone bevolkingsgroepen te werken
-EGC als bemiddelaar
-Gemeenten stimuleren tot samenwerking,
onderling en met EGC of andere partners
-Communicatiebeleid voeren over de
waarde van het erfgoed om op die manier
het bewustzijn hierover te vergroten
-Topstukken in de kijker zetten
-Verenigingen ondersteunen in
communicatie
-Werken aan Regional Branding
-Professionalisme met betrekking tot
religieus erfgoed opdrijven
-Expertise van de aanwezige erkende
musea met betrekking tot registratie
inzetten voor de hele regio, waardoor het
professionalisme stijgt
-Expertise van de aanwezige erkende
musea met betrekking tot projectwerking
inzetten voor de hele regio
-Registreren en overdragen van expertise
die aanwezig is bij de actoren
-Vorming op maat van het regionale
erfgoedveld, rekening houdende met
bestaande initiatieven
-Vrijwilligers opleiden
-Religieuze overheden stimuleren om te
bewaren en te registreren
-Zorg (calamiteitenplantraject)/regionale
depotfunctie
Erfgoedgemeenschap opbouwen en -Werken met en rond
62

versterken: erfgoedthema’s en –projecten
als basis voor gemeenschapsvorming
Vrijwilligers: uitbouwen van een
vrijwilligersbeleid, enerzijds projectmatig,
anderzijds vanuit een ondersteunende rol
Werking gericht naar verenigingen
Bewaren en in de kijker zetten van
‘topstukken’ in de regio
(Financiële) ondersteuning actoren,
complementair met bestaande initiatieven
dialectgemeenschappen
-Opbouwen, stimuleren en activeren van
erfgoedgemeenschappen
-Creatie van een erfgoedgemeenschap
Haspengouw
-Erfgoedgemeenschap activeren en
stimuleren via projectwerking in functie
van bepaalde erfgoedthema’s
-Vrijwilligers projectmatig inzetten in
functie van bepaalde thema’s
-Vrijwilligers mobiliseren in
erfgoedverenigingen
-Vrijwilligers opleiden
-Verenigingen stimuleren en tools
aanreiken om op zoek te gaan naar
vrijwilligers
-Verenigingen aanzetten tot delen van
kennis, onderling in de vereniging, en met
andere verenigingen of partners
-Verenigingen ondersteunen in
communicatie
-Verenigingen stimuleren en tools
aanreiken om op zoek te gaan naar
vrijwilligers
-Verenigingen aanzetten tot delen van
kennis, onderling in de vereniging, en met
andere verenigingen of partners
-Inzetten op behoud en beheer
‘topstukken’, anderen aanzetten tot
behoud en beheer ‘topstukken’
-Topstukken in de kijker zetten
-Actoren (financieel) ondersteunen
-Eenvormig (financieel)
ondersteuningsbeleid aanbieden in de
hele regio
Religieus erfgoed als aandachtspunt -Professionalisme met betrekking tot
religieus erfgoed opdrijven
-Religieus erfgoed zichtbaar maken en
werking errond versterken
-Religieuze overheden stimuleren om te
bewaren en te registreren
Beleid uitwerken rond dialecten, met
aandacht voor projectwerking,
inventarisatie en erkenning
-Dialectbegrippen documenteren
-Via projectwerking het belang van
dialecten (als streektaal) benadrukken
-Werken met en rond
dialectgemeenschappen
63

5 MISSIE EN VISIE
5.1 Missie van Projectvereniging Erfgoed Haspengouw
Erfgoed Haspengouw is voor het cultureel erfgoed wat de leemgrond is voor het
(cultuur)landschap en zijn bewoners: een voedingsbodem die onmisbaar, vruchtbaar,
coherent, robuust, karaktervol en grensoverschrijdend is.
Projectvereniging Erfgoed Haspengouw positioneert zich op het kruispunt van cultureel
erfgoed, erfgoedactoren en het publiek.
De erfgoedactor moet actief (h)erkend worden. Erfgoed Haspengouw wil daarom met hem
het erfgoednetwerk fijnmaziger en effectiever maken, kennis en ervaring uitwisselen,
behoud en beheer van Haspengouws cultureel erfgoed activeren en een integrale en
geïntegreerde erfgoedzorg ontwikkelen.
De Haspengouwer moet zijn cultureel erfgoed actief (h)erkennen. De publieksvriendelijke en
duurzame ontsluiting van het cultureel erfgoed door Erfgoed Haspengouw zal de betrokkenheid
van de Haspengouwer met zijn erfgoed wezenlijk vergroten.
5.2 Visie van Projectvereniging Erfgoed Haspengouw
Haspengouw is een vruchtbare regio in Limburg die aansluit bij de Kempen, het Maasland,
het Hageland en Waals Haspengouw. De kwaliteiten van deze leembodem hebben al
millennialang mensen aangetrokken waardoor deze regio al sinds lang bewoond en
ontgonnen is. Dit maakt het cultureel erfgoed in Haspengouw rijker, diverser en meer
zichtbaar dan in andere regio’s.
Wanneer men spreekt over erfgoed in Haspengouw, denkt men spontaan aan typische
thema’s zoals fruit, religieus erfgoed, Romeins erfgoed of kastelen. Anderzijds leven er
verschillende thema’s bij de actoren die beleids- en/of projectmatig nog te weinig aan bod
komen. In elke gemeente in Haspengouw zijn verenigingen, instellingen of privépersonen
actief op het vlak van erfgoed, elk met hun eigen collecties, ervaringen, expertise en
achterban. Het is met en voor deze mensen dat de projectvereniging Erfgoed Haspengouw
bestaat.
Erfgoed Haspengouw kan bogen op de expertise van twee stedelijke erfgoedcellen:
Erfgoedcel Sint-Truiden en Erfgoedcel Tongeren. Projectvereniging Erfgoed Haspengouw
bundelt de krachten om een integraal en geïntegreerd erfgoedbeleid in de regio uit te
bouwen. Daarin heeft ze aandacht voor de eigenheid van het lokale cultureel erfgoed en
respect voor de plaatselijke werkingen.
Deze projectvereniging biedt de kans aan alle andere Haspengouwse gemeenten om een
professionele erfgoedwerking uit te bouwen, geïntegreerd in het lokale cultuurbeleid. Alle
Haspengouwers bekend en bewust maken van hun erfgoed is het doel.
Erfgoed Haspengouw brengt de lokale expertise, die nu nog onvoldoende gekend is en
verspreid aanwezig is, in kaart en vult deze continu aan. Erfgoed Haspengouw zal de
expertise inzetten ten voordele van de hele regio zodat alle partners in het brede
erfgoedveld elkaar kunnen versterken.
64

De projectvereniging is hierin de motor. Ze stimuleert, activeert, reikt aan, coördineert,
promoot en initieert.
Erfgoed Haspengouw werkt projectmatig om zoveel mogelijk mensen te betrekken bij het
lokale en regionale erfgoedverhaal. Ze wil deze betrokkenheid bestendigen door persoonlijk
engagement, interesse, samenwerking en waardering continu aan te moedigen.
Erfgoed Haspengouw is de duurzame partner die in Haspengouw een zelfbewuste
erfgoedgemeenschap genereert. Deze gemeenschap stelt het cultureel erfgoed veilig voor de
toekomst. Het erfgoedbeleid in Haspengouw wil identiteits- en gemeenschapsvorming
bewerkstelligen, zowel in de lokale leefgemeenschappen als in de streek.
65

6 DOELSTELLINGEN
STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN METHODIEK
SD 1
Kruispunt
De Haspengouwse
erfgoedgemeenschap kan een
beroep doen op de
projectvereniging, een
regionaal kruispunt
SD 2
Betrokkenheid
Betrokkenheid creëren via
thematische projectwerking om
een geïntegreerd en integraal
erfgoedbeleid te voeren
OD 1 Na een eerste verkenning worden de
basisgegevens (actoren, collecties en expertise)
verder uitgewerkt en verfijnd.
OD 2 Het erfgoednetwerk, zowel lokaal als
bovenlokaal, wordt continu verstevigd en
uitgebouwd.
OD 3 De erfgoedcel brengt de bestaande expertise
in kaart, focust op uitwisselbare informatie en
fungeert zodoende als kruispunt.
OD 4 Duidelijke en efficiënte interne en externe
(sector)communicatie maakt Erfgoed Haspengouw
zichtbaar en herkenbaar.
OD 5 Het intergemeentelijk erfgoedconvenant
heeft een signaal-en adviesfunctie voor de
integratie van erfgoed in het lokaal cultuurbeleid.
OD 6 De erfgoedcel, het uitvoerende orgaan van
de projectvereniging heeft een transparante
structuur voor een efficiënte werking.
OD 1 Erfgoed Haspengouw ontwikkelt een
projectwerking met bestaande Haspengouwse
thema’s en detecteert levendige thema’s als basis
voor de toekomstige werking.
OD 2 Via gerichte acties worden de thema’s
ingezet om samenwerking met en tussen
erfgoedactoren te stimuleren.
- Databank verder continu aanvullen en verfijnen; up-to-date houden van gegevens
- Traject omgevingsanalyse verfijnen
- Persoonlijke contacten leggen
- Persoonlijke contacten intensifiëren
- Jaarlijks erfgoedoverleg met sector
- Bestaande opgebouwde ervaringen (expertise, netwerk,…) in Tongeren en Sint-Truiden als
fundament gebruiken om diepgaander in Haspengouw te netwerken
- De erfgoedcel bundelt het vormingsaanbod in de regio en maakt het bekend via de
verschillende kanalen.
- Ontwikkelen van huisstijl
- Duidelijke communicatie met de gemeenten
- Nieuwsbrieven, website
- Perscontacten contacten met actoren
- Interne communicatie naar cultuurdiensten en raad van bestuur
- Nota met gemeenschappelijke visie op cultureel erfgoed ontwikkelen: belangrijk om neuzen in
dezelfde richting te brengen en te houden
- Engagement van de gemeenten vasthouden door efficiënte en krachtdadige werking
- Rekening houden met de verscheidenheid en identiteit van de gemeenten
- In aanloop naar een nieuwe beleidsperiode, betrekken van overige Haspengouwse gemeenten
- Eigen expertises verder ontwikkelen via vorming en collegagroepen
- Duidelijke taakverdeling om een goed functionerend team te vormen
- Efficiënte organisatie
- Masterplan Haspengouw en actieplan Romeinse Weg zijn een inspiratiebron bij het bepalen van
lokale en regionale projecten
- Elke gemeente kan meter worden van een specifiek thema
- Organisatie van infomomenten: jaarlijks overleg met de sector, themagerichte infomomenten
- Oproepen: themagerichte oproepen
66

SD 3
Maatwerk
Tegemoetkomen aan noden en
behoeften via ondersteuning
OD 3 Gerichte publiekscommunicatie stimuleert
actieve en passieve participatie van de
Haspengouwse bevolking.
OD 4 Thematische projectwerking resulteert in
(duurzame) informatiedragers die bijdragen tot
een laagdrempelige en publieksvriendelijke
ontsluiting van het Haspengouwse cultureel
erfgoed.
OD 5 Erfgoed Haspengouw neemt deel aan
regionale en/of nationale erfgoedactiviteiten waar
mogelijk.
OD 6 Erfgoed Haspengouw coördineert Erfgoeddag
in Haspengouw.
OD 1 Erfgoed Haspengouw stimuleert een
kwalitatief beleid rond behoud en beheer van het
Haspengouwse cultureel erfgoed.
OD 2 Erfgoed Haspengouw onderzoekt de
mogelijkheden voor een subsidiereglement voor
het erfgoedveld in de eerste helft van 2012.
OD 3 Erfgoed Haspengouw ontwikkelt een
vormingsbeleid op maat en op vraag van het
lokale/regionale erfgoedveld.
De doelstellingen worden concreet in de jaarlijkse actieplannen. Aan elke actie worden een aantal doelstellingen gelinkt.
- Specifieke communicatie bij voorbereiding van project om actieve participatie te stimuleren
- Communicatieplan per project: pers, publiek, deelnemers project, Haspengouwse actoren,
interne communicatie (raad van bestuur, cultuurdiensten)
- Publicaties, tentoonstellingen, website, vertelavonden,…
- Participatie aan regionale en nationale erfgoedactiviteiten
- Oprichten van EGD-comité
- Infothemadag i.s.m. EGD-comité
- Coördineren, stimuleren, begeleiden van de actoren
- Gezamenlijke communicatie van de activiteiten in een regionale brochure
- Stimulering van samenwerken tussen erfgoedactoren in een gemeenschappelijke activiteit
- Gezamenlijke happening
- In samenwerking met PCCE de mogelijkheden van een regionale depotwerking onderzoeken
- Traject calamiteitenplanning
- Inventariseren, digitaliseren en ontsluiten via erfgoedplus.be
- Organisatie vorming rond principes behoud en beheer in samenwerking met PCCE,
vormingplus, heemkunde Limburg,…
- Ontwikkeling van een mogelijk subsidiereglement, complementair aan bestaande
reglementen, in de eerste fase. Indien opportuun, wordt dit reglement geïmplementeerd vanaf
juli 2012.
- Vanaf implementatie: werk maken van duidelijke communicatie van het reglement en actoren
stimuleren hiervan gebruik te maken.
- Behoefteonderzoek: specifieke vorming op maat en vraag: registratie, communciatie,
vrijwilligersmanagement, behoud en beheer,…
Dit gebeurt in samenwerking met partners zoals PCCE, vormingplus, …
67

7 MEERJARENPLANNING en MEERJARENBEGROTING
Er is geen tijdsindicatie opgenomen omdat de beleidsperiode slechts drie jaar telt en de doelstellingen doorlopend zijn.
7.1 Meerjarenplanning
STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN MIDDELEN
SD 1
Kruispunt
De Haspengouwse erfgoedgemeenschap
kan een beroep doen op de
projectvereniging, een regionaal kruispunt
SD 2
Betrokkenheid
Betrokkenheid creëren via thematische
projectwerking om een geïntegreerd en
integraal erfgoedbeleid te voeren
OD 1 Na een eerste verkenning worden de basisgegevens
(actoren, collecties en expertise) verder uitgewerkt en
verfijnd.
OD 2 Het erfgoednetwerk, zowel lokaal als bovenlokaal,
wordt continu verstevigd en uitgebouwd.
OD 3 De erfgoedcel brengt de bestaande expertise in
kaart, focust op uitwisselbare informatie en fungeert
zodoende als kruispunt.
OD 4 Duidelijke en efficiënte interne en externe
(sector)communicatie maakt Erfgoed Haspengouw
zichtbaar en herkenbaar.
OD 5 Het intergemeentelijk erfgoedconvenant heeft een
signaal-en adviesfunctie voor de integratie van erfgoed in
het lokaal cultuurbeleid.
OD 6 De erfgoedcel, het uitvoerende orgaan van de
projectvereniging heeft een transparante structuur voor
een efficiënte werking.
OD 1 Erfgoed Haspengouw ontwikkelt een projectwerking
met bestaande Haspengouwse thema’s en detecteert
levendige thema’s als basis voor de toekomstige werking.
OD 2 Via gerichte acties worden de thema’s ingezet om
samenwerking met en tussen erfgoedactoren te
stimuleren.
OD 3 Gerichte publiekscommunicatie stimuleert actieve
en passieve participatie van de Haspengouwse bevolking.
Personeel en partners logistiek financieel
EGC,cultuurbeleidcoördinatoren,
erfgoedactoren
EGC, erfgoedactoren,
stedelijke, gemeentelijke en
provinciale diensten en besturen
EGC erfgoedactoren,
stedelijke, gemeentelijke en
provinciale diensten en besturen
EGC, Raad van bestuur
projectvereniging, gemeentelijke
en provinciale diensten en
besturen
EGC, Cultuurbeleidcoördinatoren
Raad van bestuur
projectvereniging,
Stedelijke en gemeentelijke
diensten en besturen
EGC, Raad van bestuur
projectvereniging
EGC, erfgoedactoren,
Cultuurbeleidcoördinatoren,
occasionele projectpartners
EGC, gemeentelijke en stedelijke
diensten, occasionele
projectpartners
EGC, projectpartners, ad hoc
werkgroepen, gemeentelijke en
stedelijke diensten
Hard- en software
Databank
Kantoor- en
vergaderruimte
Kantoor- en
vergaderruimte
Kantoor- en
vergaderruimte, website
(eigen en gemeentelijk),
infobladen,
nieuwsbrieven,
infofolders …
Kantoor- en
vergaderruimte,
infrastructuur
Kantoor- en
vergaderruimte,
infrastructuur
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking en kosten van
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking en kosten van
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking en kosten van
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking en kosten van
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten
ondersteunende aard
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
68

SD 3
Maatwerk
Tegemoet komen aan noden en behoeften via
ondersteuning
OD 4 Thematische projectwerking resulteert in
(duurzame) informatiedragers die bijdragen tot een
laagdrempelige en publieksvriendelijke ontsluiting van het
Haspengouwse cultureel erfgoed.
OD 5 Erfgoed Haspengouw neemt deel aan regionale
en/of nationale erfgoedactiviteiten waar mogelijk.
OD 6 Erfgoed Haspengouw coördineert Erfgoeddag.
OD 1 Erfgoed Haspengouw stimuleert een kwalitatief
beleid rond behoud en beheer van het Haspengouwse
cultureel erfgoed.
OD 2 Erfgoed Haspengouw onderzoekt de mogelijkheden
voor een subsidiereglement voor het erfgoedveld in de
eerste helft van 2012.
OD 3 Erfgoed Haspengouw ontwikkelt een vormingsbeleid
op maat en op vraag van het lokale/regionale
erfgoedveld.
EGC, erfgoedactoren occasionele
projectpartners gemeentelijke en
stedelijke diensten
EGC, andere erfgoedcellen
FARO, gemeentelijke en stedelijke
diensten, erfgoedactoren …
EGC, cultuurbeleidcoördinatoren,
Erfgoedactoren, gemeentelijke en
stedelijke diensten
EGC, PCCE, andere
gespecialiseerde partners
EGC, cultuurbeleidcoördinatoren,
erfgoedactoren, gemeentelijke en
stedelijke diensten
EGC, PCCE, Vormingplus
Cultuurbeleidcoördinatoren
…
infrastructuur
infrastructuur
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking (2013)
Personeelskosten,
kosten inhoudelijke
werking
69

7.2 Meerjarenbegroting
MEERJARENBEGROTING ERFGOED HASPENGOUW 2012-2014
INKOMSTEN 2012 2013 2014
Subsidies Vlaamse
Gemeenschap
300 000,00 300 000,00 300 000,00
Inbreng gemeenten 17 67 538,75 72 672,25 80 372,50
Bilzen 15 192,00 15 192,00 15 192,00
Borgloon 5 169,50 5 169,50 5 169,50
Gingelom 1 991,50 2 788,10 3 983,00
Heers 1 724,50 2 414,30 3 449,00
Hoeselt 2 353,00 3 294,20 4 706,00
Nieuwerkerken 1 676,75 2 347,45 3 353,50
Riemst 4 036,25 5 650,75 8 072,50
Sint-Truiden 19 414,00 19 414,00 19 414,00
Tongeren 14 929,50 14 929,50 14 929,50
Voeren 1 051,75 1 472,45 2 103,50
Inkomsten eigen
werking
2 000,00 2 500,00 2 500,00
TOTAAL INKOMSTEN
UITGAVEN
369 538,75 375 172,25 382 872,50
Personeelskosten 175 319,00 178 825,00 182 402,00
3 VTE
Subsidie
175 319,00 178 825,00 182 402,00
erfgoedcoördinatoren (A) Vl.Gem.
1 VTE administratief
medewerker (C)
Ten laste van stad Sint-Truiden
Kosten inhoudelijke
werking
165 000,00 165 000,00 167 500,0
Projectwerking 115 000,00 116 000,00 117 000,00
Projectonafhankelijke
communicatie (huisstijl,
website …)
10 000,00 5 000,00 5 000,00
Vergoedingen aan derden 10 000,00 12 000,00 12 000,00
Ondersteuning 30 000,00 32 000,00 33 500,00
Kosten ondersteunende Inbreng
29 219,75 31 347,25 32 970,50
aard
gemeenten
Sociaal secretariaat 2 000,00 2 000,00 2 000,00
Bureaumateriaal 5 000,00 5 000,00 5 000,00
Administratieve kosten
(verzending …)
3 500,00 3 500,00 3 500,00
Telefoon en gsm 3 000,00 3 200,00 3 400,00
Boekhouder 3 000,00 3 200,00 3 400,00
Verzekeringen (brand, BA
…)
2 000,00 1 500,00 1 500,00
Investeringen hard- en
software; vaste activa
3 000,00 3 000,00 3 000,00
Vervoersonkosten 4 000,00 4 500,00 5 000,00
Diversen 3 719,75 4 247,25 4 970,50
TOTAAL UITGAVEN 369 538,75 375 172,25 382 872,50
17 De inbreng van de gemeenten verschilt. Er zijn twee scenario’s in voege. Ofwel geeft de gemeente
een subsidie van 0,5 euro per inwoner ofwel heeft de gemeente gekozen voor het groeiscenario (0,25 euro in
2012, 0,35 euro in 2013 en 0,50 euro in 2014).
70

8 IMPLEMENTATIE
De implementatie van het erfgoedbeleid in deze convenantperiode wordt conform de
jaarlijkse actieplannen ontwikkeld en uitgevoerd.
De opvolging bestaat uit :
- constante toetsing en evaluatie
- waar nodig ad hoc bijsturing
- neerslag ervan in jaarverslagen
71