17.09.2013 Views

de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...

de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...

de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nelweg <strong>sinds</strong><br />

De Ho n D s r u g r o u t e,<br />

<strong>snelweg</strong> s i nD s D e<br />

p r e H i s t o r i e<br />

Prehistorie<br />

Tekst: Michiel Gerding, provinciaal historicus van Drenthe, Drents Plateau - Foto’s: Jannes van Echten, Drents Archief, Museum De 5000 Morgen<br />

Drenthe was eeuwenlang aan alle kanten<br />

omgeven door enorme veengebie<strong>de</strong>n<br />

die slechts op enkele plaatsen<br />

overgestoken kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. En het <strong>de</strong>el<br />

van Drenthe dat tussen al die venen in lag,<br />

bestond voor een groot ge<strong>de</strong>elte uit woeste<br />

gron<strong>de</strong>n. Het was voor <strong>de</strong> reiziger dus niet<br />

zo eenvoudig om Drenthe te doorkruisen.<br />

Behalve dan via <strong>de</strong> Hondsrug.<br />

Aan <strong>de</strong> hand van bijgaan<strong>de</strong> kaart zullen<br />

wij dat toelichten. Het gele ge<strong>de</strong>elte is het<br />

gebied dat tot het <strong>Geopark</strong> <strong>de</strong> Hondsrug<br />

behoort. In het zui<strong>de</strong>n begrensd door<br />

82 Drenthe MagazinE<br />

De HonDsrug en De Daarbij beHorenDe ru g va n sleen Hebben bijzonDere<br />

geologiscHe kenmerken. elDers in Dit n u m m e r leest u meer Daarover. Die ruggen v o r m e n<br />

ecHter ook al sinDs De preHistorie een belangrijke verbinDingsroute<br />

tussen H e t z u i D e n en H e t noorDen.<br />

Coevor<strong>de</strong>n en in het noor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong><br />

stad Groningen. Dat is niet toevallig, want<br />

Groningen was al <strong>sinds</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen<br />

<strong>de</strong> enige stad van betekenis in Noord-Ne<strong>de</strong>rland<br />

en een centrum van macht, han<strong>de</strong>l<br />

en cultuur. Eerst had<strong>de</strong>n kloosters zoals te<br />

Aduard een belangrijke invloed. Zij ston<strong>de</strong>n<br />

in verbinding met hun moe<strong>de</strong>rkloosters in<br />

het Duitse Ruhrgebied, dus was er sprake<br />

van geregeld verkeer. Een van <strong>de</strong> weinige<br />

plekken om <strong>de</strong> veenmoerassen over te<br />

steken en <strong>de</strong> Hondsrug te bereiken, lag bij<br />

<strong>de</strong> doorwaardbare plaats Coevor<strong>de</strong>n. Geen<br />

won<strong>de</strong>r dus dat dat al in <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen<br />

uitgroei<strong>de</strong> tot <strong>de</strong> belangrijkste vesting van<br />

het noor<strong>de</strong>n. Wie <strong>de</strong>ze vesting in han<strong>de</strong>n<br />

had, beheerste heel Noord-Ne<strong>de</strong>rland.<br />

Talloze malen is om Coevor<strong>de</strong>n gevochten,<br />

tientallen keren is <strong>de</strong> vesting platgebrand en<br />

weer opgebouwd.<br />

De groene lijn vormt <strong>de</strong> route die van<br />

oudsher over <strong>de</strong> Hondsrug loopt, voor<br />

zover die te reconstrueren valt. Wat opvalt<br />

is dat <strong>de</strong> groene stippen, <strong>de</strong> hunebed<strong>de</strong>n,<br />

voor een belangrijk <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong>ze route<br />

liggen. Toeval of niet? Archeologen kunnen<br />

‘‘<br />

...‘t onafzienbare<br />

Ellertsveld moest<br />

overgestoken<br />

wor<strong>de</strong>n, volgens<br />

reizigers vroeger<br />

een zee van zand<br />

en hei<strong>de</strong><br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

daar hevige discussies over voeren, maar<br />

aannemelijk is wel dat wegen altijd gepaard<br />

gaan met markeringen en dat <strong>de</strong>ze merktekens<br />

op hun beurt weer samenhangen<br />

met <strong>de</strong> grenzen van (dorps)territoria. Dus<br />

misschien hebben die hunebed<strong>de</strong>n wel iets<br />

te maken met zulke grens- en routemarkeringen.<br />

Ook <strong>de</strong> dorpen op <strong>de</strong> Hondsrug die <strong>sinds</strong><br />

<strong>de</strong> zes<strong>de</strong> of zeven<strong>de</strong> eeuw ontstaan zijn, liggen<br />

aan <strong>de</strong> route. Coevor<strong>de</strong>n, Dalen, Sleen,<br />

Emmen, Odoorn, Borger, Gasselte, Gieten,<br />

Anloo, Zuidlaren, Noordlaren, Haren en<br />

! "<br />

! "<br />

! "<br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

! !<br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

! ! ! !<br />

! !<br />

!<br />

!<br />

! " ! " ! "<br />

!<br />

! "<br />

!<br />

! "<br />

! "<br />

!<br />

! !<br />

!<br />

!<br />

! "<br />

! "<br />

! "<br />

! !<br />

!<br />

! "<br />

! "<br />

!<br />

! "<br />

! !<br />

!<br />

! "<br />

! "<br />

!<br />

!<br />

!<br />

!<br />

! ! ! !<br />

!<br />

!<br />

!! !<br />

!<br />

!<br />

! "<br />

! "<br />

marken<br />

AMK karrensporen<br />

! Grafheuvelgroep_P<br />

! Hunebed<strong>de</strong>n<br />

! " stations<br />

prehisttrace<br />

trein<br />

postweg<br />

dijk 1930<br />

spoor/tram<br />

spoor/tram vrml tracé<br />

dijk,ka<strong>de</strong><br />

0 5 10 km<br />

Groningen: allemaal liggen zij aan <strong>de</strong> route<br />

en allemaal hebben zij een kerk die uit <strong>de</strong><br />

mid<strong>de</strong>leeuwen stamt. Hebben die <strong>de</strong> rol<br />

van <strong>de</strong> hunebed<strong>de</strong>n overgenomen om <strong>de</strong><br />

reiziger <strong>de</strong> weg te wijzen? Dat <strong>de</strong> Hondsrug<br />

intensief bereisd werd, bewijzen <strong>de</strong> karrensporen<br />

die op sommige plekken nog zichtbaar<br />

in het veld aanwezig zijn, zoals op het<br />

Balloërveld en in het Kniphorstbos.<br />

Een twee<strong>de</strong> route loopt over <strong>de</strong> rug van<br />

Sleen, van Sleen naar Rol<strong>de</strong> en dan ver<strong>de</strong>r<br />

naar Zuidlaren, waar hij zich weer bij <strong>de</strong><br />

Hondsrugroute voegt. Tussen <strong>de</strong> kerk<br />

Drenthe MagazinE 83


van Sleen en die van Rol<strong>de</strong> ligt een grote<br />

afstand. Er liggen wat ou<strong>de</strong> gehuchten<br />

tussen, Noord-Sleen, Schoonloo, Grolloo,<br />

maar wel moest het onafzienbare Ellertsveld<br />

overgestoken wor<strong>de</strong>n, volgens reizigers<br />

vroeger een zee van zand en hei<strong>de</strong>.<br />

Geen won<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> sage van <strong>de</strong> reuzen<br />

Ellert en Brammert die argeloze reizigers<br />

overvielen daar kon gedijen.<br />

een, land uit<br />

Ook in latere eeuwen bleef <strong>de</strong> Honds-<br />

rug een belangrijke verbindingslijn. Zo<br />

kwam in 1906 een spoorlijn tot stand van<br />

Coevor<strong>de</strong>n naar Stadskanaal via Emmen,<br />

Valthe, Buinen en Gasselte. In <strong>de</strong> jaren<br />

daarna kwamen er allerlei tramwegen bij,<br />

zoals van Coevor<strong>de</strong>n over Klazienaveen<br />

naar Ter Apel, van Coevor<strong>de</strong>n via Dalen<br />

en Zweeloo naar Assen, en van Sleen via<br />

Zweeloo naar Hoogeveen.<br />

De enorme veengebie<strong>de</strong>n in het zui<strong>de</strong>n en<br />

oosten van Drenthe waren nat, zeer nat.<br />

84 Drenthe MagazinE<br />

De machthebbers in <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw<br />

wil<strong>de</strong>n dat ook graag zo hou<strong>de</strong>n, want dan<br />

vorm<strong>de</strong>n zij een prachtige ver<strong>de</strong>digingslinie<br />

tegen <strong>de</strong> vijand. Althans dat was <strong>de</strong><br />

theorie, want of het gewerkt heeft, mag<br />

men betwijfelen.<br />

Bommen Berend, <strong>de</strong> krijgszuchtige<br />

bisschop van Münster, liet zich er niet<br />

door afschrikken. Tot twee keer toe viel hij<br />

Drenthe binnen. In 1672 kon hij slechts<br />

ternauwernood bij Groningen tegengehou<strong>de</strong>n<br />

wor<strong>de</strong>n. De Drenten hebben het geweten.<br />

De Staten-Generaal leek het daarom<br />

een goed i<strong>de</strong>e om dijken in het veen aan te<br />

leggen om zo <strong>de</strong> boel maximaal nat te kunnen<br />

hou<strong>de</strong>n en hier en daar een schans te<br />

bouwen. De Katshaarschans en <strong>de</strong> Emmerschans<br />

zijn hiervan nog stille getuigen.<br />

Van al dat veen is inmid<strong>de</strong>ls niet veel meer<br />

te zien. De vraag naar brandstof was zo<br />

Boven: Trambrug (foto: Museum De 5000 Morgen, Hoogeveen)<br />

Links: Odoorn tussen 1900-1930 (foto: Drents Archief)<br />

groot dat het allemaal als turf door <strong>de</strong><br />

schoorsteen is gegaan. Daarvoor was het<br />

wel nodig op grote schaal kanalen aan te<br />

leggen, om het veen te ontwateren en <strong>de</strong><br />

turf af te voeren. Ten oosten van <strong>de</strong> Hondsrug<br />

groei<strong>de</strong> zo het veenkoloniale <strong>de</strong>el van<br />

Drenthe met tal van waterwegen en allerlei<br />

nieuwe dorpen, <strong>de</strong> Drentse Mon<strong>de</strong>n. Ook<br />

ten zui<strong>de</strong>n en ten oosten van het Hondsrugdorp<br />

Emmen ontstond een compleet<br />

nieuw landschap met dorpen en kanalen<br />

die soms dwars door <strong>de</strong> Hondsrug heen<br />

wer<strong>de</strong>n gegraven. Het Oranjekanaal is daar<br />

het mooiste voorbeeld van.<br />

De nieuwste verbinding vormt <strong>de</strong> N34, een<br />

autoweg, maar nog steeds van Coevor<strong>de</strong>n<br />

naar Groningen. Over <strong>de</strong> Hondsrug, maar<br />

langs <strong>de</strong> dorpen. Geen hunebed<strong>de</strong>n of kerken<br />

meer die <strong>de</strong> markeringen vormen. Nu<br />

vervullen kunstwerken bij <strong>de</strong> op- en afritten<br />

die rol. DM

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!