de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...
de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...
de hondsrugroute, snelweg sinds de prehistorie - Geopark de ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
nelweg <strong>sinds</strong><br />
De Ho n D s r u g r o u t e,<br />
<strong>snelweg</strong> s i nD s D e<br />
p r e H i s t o r i e<br />
Prehistorie<br />
Tekst: Michiel Gerding, provinciaal historicus van Drenthe, Drents Plateau - Foto’s: Jannes van Echten, Drents Archief, Museum De 5000 Morgen<br />
Drenthe was eeuwenlang aan alle kanten<br />
omgeven door enorme veengebie<strong>de</strong>n<br />
die slechts op enkele plaatsen<br />
overgestoken kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. En het <strong>de</strong>el<br />
van Drenthe dat tussen al die venen in lag,<br />
bestond voor een groot ge<strong>de</strong>elte uit woeste<br />
gron<strong>de</strong>n. Het was voor <strong>de</strong> reiziger dus niet<br />
zo eenvoudig om Drenthe te doorkruisen.<br />
Behalve dan via <strong>de</strong> Hondsrug.<br />
Aan <strong>de</strong> hand van bijgaan<strong>de</strong> kaart zullen<br />
wij dat toelichten. Het gele ge<strong>de</strong>elte is het<br />
gebied dat tot het <strong>Geopark</strong> <strong>de</strong> Hondsrug<br />
behoort. In het zui<strong>de</strong>n begrensd door<br />
82 Drenthe MagazinE<br />
De HonDsrug en De Daarbij beHorenDe ru g va n sleen Hebben bijzonDere<br />
geologiscHe kenmerken. elDers in Dit n u m m e r leest u meer Daarover. Die ruggen v o r m e n<br />
ecHter ook al sinDs De preHistorie een belangrijke verbinDingsroute<br />
tussen H e t z u i D e n en H e t noorDen.<br />
Coevor<strong>de</strong>n en in het noor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong><br />
stad Groningen. Dat is niet toevallig, want<br />
Groningen was al <strong>sinds</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen<br />
<strong>de</strong> enige stad van betekenis in Noord-Ne<strong>de</strong>rland<br />
en een centrum van macht, han<strong>de</strong>l<br />
en cultuur. Eerst had<strong>de</strong>n kloosters zoals te<br />
Aduard een belangrijke invloed. Zij ston<strong>de</strong>n<br />
in verbinding met hun moe<strong>de</strong>rkloosters in<br />
het Duitse Ruhrgebied, dus was er sprake<br />
van geregeld verkeer. Een van <strong>de</strong> weinige<br />
plekken om <strong>de</strong> veenmoerassen over te<br />
steken en <strong>de</strong> Hondsrug te bereiken, lag bij<br />
<strong>de</strong> doorwaardbare plaats Coevor<strong>de</strong>n. Geen<br />
won<strong>de</strong>r dus dat dat al in <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen<br />
uitgroei<strong>de</strong> tot <strong>de</strong> belangrijkste vesting van<br />
het noor<strong>de</strong>n. Wie <strong>de</strong>ze vesting in han<strong>de</strong>n<br />
had, beheerste heel Noord-Ne<strong>de</strong>rland.<br />
Talloze malen is om Coevor<strong>de</strong>n gevochten,<br />
tientallen keren is <strong>de</strong> vesting platgebrand en<br />
weer opgebouwd.<br />
De groene lijn vormt <strong>de</strong> route die van<br />
oudsher over <strong>de</strong> Hondsrug loopt, voor<br />
zover die te reconstrueren valt. Wat opvalt<br />
is dat <strong>de</strong> groene stippen, <strong>de</strong> hunebed<strong>de</strong>n,<br />
voor een belangrijk <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong>ze route<br />
liggen. Toeval of niet? Archeologen kunnen<br />
‘‘<br />
...‘t onafzienbare<br />
Ellertsveld moest<br />
overgestoken<br />
wor<strong>de</strong>n, volgens<br />
reizigers vroeger<br />
een zee van zand<br />
en hei<strong>de</strong><br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
daar hevige discussies over voeren, maar<br />
aannemelijk is wel dat wegen altijd gepaard<br />
gaan met markeringen en dat <strong>de</strong>ze merktekens<br />
op hun beurt weer samenhangen<br />
met <strong>de</strong> grenzen van (dorps)territoria. Dus<br />
misschien hebben die hunebed<strong>de</strong>n wel iets<br />
te maken met zulke grens- en routemarkeringen.<br />
Ook <strong>de</strong> dorpen op <strong>de</strong> Hondsrug die <strong>sinds</strong><br />
<strong>de</strong> zes<strong>de</strong> of zeven<strong>de</strong> eeuw ontstaan zijn, liggen<br />
aan <strong>de</strong> route. Coevor<strong>de</strong>n, Dalen, Sleen,<br />
Emmen, Odoorn, Borger, Gasselte, Gieten,<br />
Anloo, Zuidlaren, Noordlaren, Haren en<br />
! "<br />
! "<br />
! "<br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
! !<br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
! ! ! !<br />
! !<br />
!<br />
!<br />
! " ! " ! "<br />
!<br />
! "<br />
!<br />
! "<br />
! "<br />
!<br />
! !<br />
!<br />
!<br />
! "<br />
! "<br />
! "<br />
! !<br />
!<br />
! "<br />
! "<br />
!<br />
! "<br />
! !<br />
!<br />
! "<br />
! "<br />
!<br />
!<br />
!<br />
!<br />
! ! ! !<br />
!<br />
!<br />
!! !<br />
!<br />
!<br />
! "<br />
! "<br />
marken<br />
AMK karrensporen<br />
! Grafheuvelgroep_P<br />
! Hunebed<strong>de</strong>n<br />
! " stations<br />
prehisttrace<br />
trein<br />
postweg<br />
dijk 1930<br />
spoor/tram<br />
spoor/tram vrml tracé<br />
dijk,ka<strong>de</strong><br />
0 5 10 km<br />
Groningen: allemaal liggen zij aan <strong>de</strong> route<br />
en allemaal hebben zij een kerk die uit <strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>leeuwen stamt. Hebben die <strong>de</strong> rol<br />
van <strong>de</strong> hunebed<strong>de</strong>n overgenomen om <strong>de</strong><br />
reiziger <strong>de</strong> weg te wijzen? Dat <strong>de</strong> Hondsrug<br />
intensief bereisd werd, bewijzen <strong>de</strong> karrensporen<br />
die op sommige plekken nog zichtbaar<br />
in het veld aanwezig zijn, zoals op het<br />
Balloërveld en in het Kniphorstbos.<br />
Een twee<strong>de</strong> route loopt over <strong>de</strong> rug van<br />
Sleen, van Sleen naar Rol<strong>de</strong> en dan ver<strong>de</strong>r<br />
naar Zuidlaren, waar hij zich weer bij <strong>de</strong><br />
Hondsrugroute voegt. Tussen <strong>de</strong> kerk<br />
Drenthe MagazinE 83
van Sleen en die van Rol<strong>de</strong> ligt een grote<br />
afstand. Er liggen wat ou<strong>de</strong> gehuchten<br />
tussen, Noord-Sleen, Schoonloo, Grolloo,<br />
maar wel moest het onafzienbare Ellertsveld<br />
overgestoken wor<strong>de</strong>n, volgens reizigers<br />
vroeger een zee van zand en hei<strong>de</strong>.<br />
Geen won<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> sage van <strong>de</strong> reuzen<br />
Ellert en Brammert die argeloze reizigers<br />
overvielen daar kon gedijen.<br />
een, land uit<br />
Ook in latere eeuwen bleef <strong>de</strong> Honds-<br />
rug een belangrijke verbindingslijn. Zo<br />
kwam in 1906 een spoorlijn tot stand van<br />
Coevor<strong>de</strong>n naar Stadskanaal via Emmen,<br />
Valthe, Buinen en Gasselte. In <strong>de</strong> jaren<br />
daarna kwamen er allerlei tramwegen bij,<br />
zoals van Coevor<strong>de</strong>n over Klazienaveen<br />
naar Ter Apel, van Coevor<strong>de</strong>n via Dalen<br />
en Zweeloo naar Assen, en van Sleen via<br />
Zweeloo naar Hoogeveen.<br />
De enorme veengebie<strong>de</strong>n in het zui<strong>de</strong>n en<br />
oosten van Drenthe waren nat, zeer nat.<br />
84 Drenthe MagazinE<br />
De machthebbers in <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw<br />
wil<strong>de</strong>n dat ook graag zo hou<strong>de</strong>n, want dan<br />
vorm<strong>de</strong>n zij een prachtige ver<strong>de</strong>digingslinie<br />
tegen <strong>de</strong> vijand. Althans dat was <strong>de</strong><br />
theorie, want of het gewerkt heeft, mag<br />
men betwijfelen.<br />
Bommen Berend, <strong>de</strong> krijgszuchtige<br />
bisschop van Münster, liet zich er niet<br />
door afschrikken. Tot twee keer toe viel hij<br />
Drenthe binnen. In 1672 kon hij slechts<br />
ternauwernood bij Groningen tegengehou<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n. De Drenten hebben het geweten.<br />
De Staten-Generaal leek het daarom<br />
een goed i<strong>de</strong>e om dijken in het veen aan te<br />
leggen om zo <strong>de</strong> boel maximaal nat te kunnen<br />
hou<strong>de</strong>n en hier en daar een schans te<br />
bouwen. De Katshaarschans en <strong>de</strong> Emmerschans<br />
zijn hiervan nog stille getuigen.<br />
Van al dat veen is inmid<strong>de</strong>ls niet veel meer<br />
te zien. De vraag naar brandstof was zo<br />
Boven: Trambrug (foto: Museum De 5000 Morgen, Hoogeveen)<br />
Links: Odoorn tussen 1900-1930 (foto: Drents Archief)<br />
groot dat het allemaal als turf door <strong>de</strong><br />
schoorsteen is gegaan. Daarvoor was het<br />
wel nodig op grote schaal kanalen aan te<br />
leggen, om het veen te ontwateren en <strong>de</strong><br />
turf af te voeren. Ten oosten van <strong>de</strong> Hondsrug<br />
groei<strong>de</strong> zo het veenkoloniale <strong>de</strong>el van<br />
Drenthe met tal van waterwegen en allerlei<br />
nieuwe dorpen, <strong>de</strong> Drentse Mon<strong>de</strong>n. Ook<br />
ten zui<strong>de</strong>n en ten oosten van het Hondsrugdorp<br />
Emmen ontstond een compleet<br />
nieuw landschap met dorpen en kanalen<br />
die soms dwars door <strong>de</strong> Hondsrug heen<br />
wer<strong>de</strong>n gegraven. Het Oranjekanaal is daar<br />
het mooiste voorbeeld van.<br />
De nieuwste verbinding vormt <strong>de</strong> N34, een<br />
autoweg, maar nog steeds van Coevor<strong>de</strong>n<br />
naar Groningen. Over <strong>de</strong> Hondsrug, maar<br />
langs <strong>de</strong> dorpen. Geen hunebed<strong>de</strong>n of kerken<br />
meer die <strong>de</strong> markeringen vormen. Nu<br />
vervullen kunstwerken bij <strong>de</strong> op- en afritten<br />
die rol. DM