LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

doorgedrongen.
Wanneer we in één woord zouden moeten samenvatten wat de kern van Luther's
levenshouding en leer uitmaakt, zou dit eerder gebondenheid dan vrijheid moeten zijn.
Hij was allesbehalve een revolutionair. Wie daarvan overtuigd wil worden, leze
slechts enkele van de vele geschriften, welke de Hervormer uitgaf in die uiterst
belangrijke maanden tussen het godsdienstgesprek te Leipzig en de rijksdag van
Worms, omstreeks het jaar 1520.
Met de vorm bracht hij niet veel tijd zoek. De meeste publicaties zijn kort samengevat,
in stellingen geformuleerd. Daarin was Luther een meester. Steeds meer echter krijgt
hij ook, door het contact met brede kringen van zijn volk, de populaire toon te pakken.
Zijn proza wordt beeldend, de vergelijkingen, citaten en spreekwoorden stromen hem
toe. Hij groeit in het besef een geroepene te zijn en bijt van zich af op een wijze die
onze normen te buiten en soms zelfs onze begrippen te boven gaat. Als Spalatinus
hem vraagt, of zijn toon niet te hoog en te scherp is (de keurvorst kan ten slotte niet
alles over zijn kant laten gaan), antwoordt Luther: “Ik begrijp jullie niet. Je denkt
zeker, dat men de Heilige Schrift ook wel kan onderwijzen zonder de kerkvorsten te
beledigen.... Gods wil moet geschieden. Wie heeft Hem gevraagd mij doctor in de
Bijbel te maken? Als Hij het gedaan heeft, moet Hij ook de consequenties dragen - of
Hij moet het ongedaan maken, als Hij er spijt van heeft.”
En toch besefte hij zelf, dat hij zich vaak te veel liet gaan. Er is een brief aan Von
Staupitz, zijn oude overste, leermeester en vriend: “Vannacht heb ik van je gedroomd,
alsof je van me wegging, en toen ik bitter weende en klaagde, wenkte je me met de
hand en zei, dat ik rustig moest zijn, je zou terugkomen, Je laat me te veel alleen.
Vandaag was ik bedroefd en verlangde naar je, als een gespeend kind naar zijn
moeder. Ik bezweer je: loof God, ook in mij, zondaar. Ik haat dit vreselijke leven, ben
bang voor de dood en leeg aan geloof - maar vol van allerlei andere gaven, die ik,
Christus weet het, liever niet had, wanneer ik Hem daarmee niet dien.”
In die dagen zit de ridder Ulrich von Hutten, wetenschappelijk geïnteresseerd auteur
met scherpe pen, gekroond poëet, op de Ebernburg bij de vechtersbaas Frans von
Sickingen. Zij overleggen over de toekomstmogelijkheden van hun Duits-nationalistische
beweging, nauw verwant aan het Humanisme, maar met een geheel eigen
anti-rooms patriottisch pathos bezield. Een schare veelal verarmde burchtridders ziet
in deze beweging een kans om hun verloren positie te redden. Sickingen's sterke slot
is het centrum van deze verzetskrachten. Dag en nacht is zijn legertje paraat om in te
grijpen als de kans schoon is. Deze mensen ergeren zich vooral aan de maatschappelijke
macht van de Roomse curie: Los van Rome, ons land wordt uitgezogen,
ons leven geknecht, ons volk uitgebuit! Zij menen in Luther een verwante geest te
vinden, Ze willen hem de leiding geven van hun revolutionaire beweging.
In allerlei pamfletten van deze kant wordt de Wittenberger monnik geschilderd als de
bevrijder van allen die in nood zijn, de wreker van het sociale onrecht. In één daarvan
komt een boer voor, die naar de Ebernburg vluchtte voor de vervolging van de
kerkdienaren, Hij had een grote boete aan de Kerk te betalen, de helft bracht hij op -
nu is hij volslagen aan het eind van zijn mogelijkheden. Sickingen zegt: “Je had ook
die eerste helft niet moeten betalen. In de Kerk mag het geld geen rol spelen. Leerde
Christus Zijn jongeren niet zonder buidel of beurs hun weg te gaan?” - “Waar zijn
zulke woorden te vinden, heer?” vraagt de boer. Sickingen heeft de teksten paraat: “In
Mattheüs 10, ook in Marcus 6 en Lucas 9 en 10.” - “Heer Ridder”, roept de boer uit,
ten hoogste verbaasd (want hij kende hem langer dan vandaag en wist dat hij niet
bepaald bij de Bijbel en de melkfles groot geworden was), “hoe hebt u zoveel van de
Schrift geleerd?” En Ridder Von Sickingen antwoordt: “Uit de boeken van Maarten
26