Download uitgave als PDF - Zuiderlucht

1
cultureel maandblad | jaargang 3 | januari 2009
z u i d e r l u c h t
Bij Monique van Heist is mode geen mode 3
Een nieuwe kijk op Alberto Giacometti 4
Het dorp, wie weet nog hoe het was…? 6
Gerrit Komrij: wantrouw elke theorie! 24
Luik door de ogen van filmbroers Dardenne 32
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Art is creativity. Creativity is DSM
Jowan van Barneveld, Little bird, acryl op doek, 2008, DSM Art Collection
Jowan van Barneveld, Echoes
Recente schilderijen en een nieuwe installatie
Museum Het Domein Sittard, 24 januari tot en met 5 april 2009
DSM, kantoor Sittard, 26 januari tot en met 28 februari 2009
De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst,
beeldhouwkunst, fotografi e, glas, keramiek en design. De kernverzameling
telt ruim 600 werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars.
www.dsm.com
9459_advDSM.indd 1 12-12-2008 15:28:56
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Inhoud
5 Sexy folk van Laïs
7 Waanzinnige
kunsten in Gent
8 Ives Maes op de
ruïnes van de utopie
De muzikale pendel
van Astor Piazzolla
3 De bandplooibroek,
waarom niet?
4 Striemen en kerven
bij Alberto Giacometti
6 Dorpstraat Ons Dorp
9 Time Out of Mind 1
20 Eilandenarchitectuur
22 Nog één keer:
Glocal Affairs
24 De poëtica van
Gerrit Komrij
28 NL mode in Parijs
30 Station ZL met
Donya Saed
3 Aernout Mik in Aken
32 Het Luik van de
Dardennes
34 Agenda
En verder:
9 Bofkonten in
Siciliaanse Notities
4 Willy & René
9 Cor Deneer in Perron Poëzie
25 Charles Eyck in Inkijk
27 Vergeten Eten
33 RAM door Rowland Jones
35 Geen gedoe in Enkeltje Utopia
Cover: ‘Light up Nedinsco’ van Suzanne
Berkers. Zie ook pagina 3.
foto Wim van Groenendaal
Krimp
Voor u ligt een nieuwe Zuiderlucht, het eerste nummer van
de derde jaargang. In een iets kleiner formaat dan gebruikelijk,
en zo zijn er nog enkele aanpassingen. Zonder in (typo)grafische
bespiegelingen te vervallen, menen we dat Zuiderlucht er
handzamer en leesbaarder door is geworden. Eens of oneens, we
vernemen het graag van u.
Deze krimp, een begrip dat ten onrechte een negatieve lading
heeft, betekent niet dat we gaan minderen. Integendeel: ZL1 is
gevulder en gevarieerder dan ooit. Niet eerder ook waren we zo
regionaal en tegelijkertijd (inter)nationaal. Dat is geen opgelegd
pandoer, het gaat vanzelf. Het is 2009, nietwaar.
Die vanzelfsprekendheid is niet overal evident, getuige de
opstelling van de Mondriaan Stichting die dit blad als “te breed
georiënteerd” beoordeelt. Tegen dovemansoren valt niet te pra-
ten, we volgen liever de woorden van Gerrit Komrij, verderop
in dit nummer: “We kunnen niet over poëzie praten zonder
rekening te houden met wat er in de grote familie van beeldende
kunst en muziek gebeurt.” En omgekeerd, had hij erop kunnen
laten volgen. Hij had er zó een handvol andere kunstfamilies aan
toe kunnen voegen.
Dus leiden we u ook in deze Zuiderlucht weer graag van de
ene kunstfamilie naar de andere. We surfen van popmuziek via
tango naar klassiek, van mode via beeldende kunst naar archi-
tectuur en stedenbouw, van erfgoed via poëzie naar film. Een
trip die plaatsen aandoet als Aboe Dhabi, Aken, Beesel, Berlijn,
Buenos Aires, Cannes, Dubai, Gent, Ittervoort, Kalmthout, Luik,
Maasbree, Parijs, Rotterdam en – als laatste, maar niet als minste
– Wessem. Er zijn nieuwe rubrieken zoals Willy & René en Time
Out of Mind en we bezoeken ook een virtuele plek, die van een
biologisch afbreekbare vluchtelingenkamp. Virtueel? Het kamp
bestaat: in het hoofd van de Hasseltse kunstenaar Ives Maes.
We beginnen de familiereis in Venlo, waar Suzanne Berkers
aan de oever van de Maas het Nedinsco-complex (zie cover) in
het licht heeft gezet. Als opmaat naar een lichtgevende museale
toekomst van dit unieke gebouw? We blijven het hopen, ook in
2009, het jaar waarvoor we u alle goeds toewensen.
WIDO SMEETS hoofdredacteur
Reageren? info@zuiderlucht.eu
kuS_CHFC3 10-12-2008 09:34 Pagina 1
COMING HOME
FOR CHRISTMAS /3
t/m 01.02.09
Stijn Bisscheroux / Paul Bogaert / Titia Ex / Ed Gebski
Raph de Haas / Mechteld van der Maesen de Sombreff
Dorothée Meddens (en Ronald van der Meijs) / Rob Moonen
Paul Vinken / Frans Vogels
Willemstraat 91 a Heerlen
Open: do t/m zo 14.00 tot 17.00 uur
en op afspraak
www.kunstencentrumsigne.nl
3 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

WMC (WERELD MUZIEK CONCOURS) - WWW.WMC.NL
VAN 9 JULI T/M 2 AUGUSTUS 2009
LIMBURGSE BOND VAN MUZIEKGEZELSCHAPPEN (LBM):
FINALE JONGE SOLISTEN - 28 JUNI 2009
DAG VAN DE BLAASMUZIEK - 12 T/M 14 SEPTEMBER 2009
1STE BONDSCONCOURS 2009 - 17 EN 18 OKTOBER 2009
2DE BONDSCONCOURS 2009 - 24 EN 25 OKTOBER 2009
LBM JEUGDPODIUM - 29 NOVEMBER 2009
KIJK VOOR MEER INFORMATIE OVER DEZE
ACTIVITEITEN OP WWW.HKLIMBURG.NL/LBM
WWW.HKLIMBURG.NL
HET HUIS MET 1000 KAMERS.
DE MUZIEKZAAL
4 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Sexy folk
Op 9 januari speelt Laïs met
rock-cellist Simon Lenski in de
‘mijnkathedraal’ van Winterslag.
Het wordt een voorproefje van
hun nieuwe album dat volgende
maand verschijnt. Zangeres
Annelies Brosens over de plaat
die Laïs gewoon móest maken.
“De radiomakers in Nederland
vinden onze muziek te
ingewikkeld.”
door Paul Verstappen
Langs de ‘steenwegen’ in Kalmthout staan vooral
pompeuze villa’s waar zo veel Vlamingen een
voorkeur voor lijken te hebben. Hier en daar ontwaar
je nog een oud karakteristiek boerderijtje, in een
ervan woont Laïs-zangeres Annelies Brosens. Haar
woonvoorkeur is misschien wel symbolisch voor de
aparte plek die ze met haar collega’s Jorunn Bauweraerts
en Nathalie Delcroix van Laïs (Keltisch voor
stem) inneemt in de Belgische muziekwereld.
Vanaf de doorbraak met de a capella songs op het
folkfestival van Dranouter in 1996 staat de groep
bekend om zijn drang naar vernieuwing. Laïs maakte
de folk sexy en voorzag poëtische, middeleeuwse
liedteksten van een eigentijds jasje. “Optreden
zonder muzikanten doen we tegenwoordig eigenlijk
nauwelijks. Daar raakten we langzamerhand op
uitgekeken”, vertelt Brosens.
Daarom wordt het groepsgeluid steeds meer
ingekleurd door uiteenlopende instrumenten. Simon
Lenski is één van de muzikanten waarmee de dames
tegenwoordig het podium delen. Lenski, cellist van
de avantgardistische rockband Die Anarchistische
Abendunterhaltung (DAAU), is volgens Brosens
een schot in de roos. “Lenski is zo veelzijdig en
experimenteel, dat we hem vooral zijn gang laten
gaan. Je moet hem geen beperkingen opleggen, dan
voelt hij zich een ingehuurde sessiemuzikant. Als hij
te ver gaat, remmen we hem later wel wat af.”
Onder de naam Laïs-Lenski speelt het viertal op
bijzondere locaties. België kent toch al weinig echte
popzalen, waardoor Laïs vooral is aangewezen op
de culturele centra. “Die zien er eigenlijk allemaal
hetzelfde uit. We wilden wel eens iets anders dan een
‘bak met rode klapstoeltjes’.” Dat kunnen kerken,
Laïs wil weg van de
rode klapstoeltjes
De dames van Laïs: Annelies Brosens, Nathalie Delcroix en Jorunn Bauweraerts (vlnr). foto Guy Kokken
kapelletjes en romantische kasteeltjes zijn. Maar ook
donkere parkeergarages, industriële complexen of
luxe lofts. “Het is een speciaal gevoel om je vooraf om
te kleden in de sacristie. Zo kun je makkelijker een
intieme sfeer neerzetten. Je merkt ook dat bezoekers
extra moeite moeten doen om er naartoe te komen.
Daardoor speel je voor een nieuwsgierig publiek, dat
open staat voor nieuwe dingen.”
De reacties op de ‘intieme concerten’ zijn positief.
Brosens: “Steeds vaker horen we: ‘Is er ook een
cd met de cello?’” Begin februari moet die eindelijk
verschijnen. “Dit is echt een album dat we één keer
in onze carrière moesten maken.” De plaat telt tien
nummers, een mix van covers en nieuw werk. Die
eigen songs kunnen altijd en overal ontstaan. “Vaak
brengt iemand wat muziek mee om inspiratie op te
doen”. Aan de keukentafel in huize Brosens luisterde
men bijvoorbeeld naar het slaaplied Didn’t leave nobody
but the baby (beter bekend door het terugkerende Go to
sleep you little baby), dat door Emmylou Harris, Alison
Krauss en Gillian Welch werd vertolkt in de film O
Brother, Where Art Thou? Dat nummer kwam uiteindelijk
op de plaat, evenals twee klassieke stukken van
de Russische componist Dimitri Sjostakovitsj.
Het album dat de Velvet Underground maakte
met zangeres Nico was een andere belangrijke
inspiratiebron. “Dat is een hele pure plaat met een
rauw, ongepolijst geluid. Ik denk dat we daar naar
op zoek zijn gegaan.” Het huiselijke gevoel tijdens
de luistersessies was een belangrijke leidraad voor
de nieuwe plaat. “Het moet voelen alsof we in je
huiskamer staan.” Er staat ook een pure improvisatie
op. “We draaiden ’s avonds in de studio alle lampen
uit en zijn met z’n vieren begonnen. Dat is heel
bijzonder geworden.”
Bij het uitwerken van de nieuwe songs volgt Laïs
zoals altijd het gevoel. “Dat gaat puur op het gehoor,
we kunnen geen noten lezen. Veel fans zouden graag
een partiturenboek bestellen, maar dat is er gewoon
niet.” Voor Lenski maakte Laïs een uitzondering. “Bij
een Franstalig nummer had hij drie verschillende
zangpartijen uitgeschreven. Die zanglijnen zette hij
zelf op een cd’tje, zodat we onze partijen konden
instuderen.”
Het is altijd afwachten hoe het nieuwe geluid van
Laïs zal landen bij de liefhebbers. Maar daar staat
Brosens eigenlijk niet bij stil. “De radiomakers in
Nederland vinden onze muziek te ingewikkeld.
Alleen met een toegankelijker nummer kom je op de
radio. Platenfirma’s willen er daarom één song uit
kunnen pikken. Maar we maken geen plaat om op de
radio te komen. We willen gewoon één interessant
album maken. Later zien we dan wel wat er van
komt.”
Laïs-Lenski speelt op 9 januari in de Heilig Hart Kerk in
Winterslag (Genk).
5 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Limburgs Museum Venlo
BLANC ET NOIR ET LES COULEURS
15 januari t/m 27 februari 2009
– nieuwe textielinstallaties van
Fransje Killaars
Gouvernement aan de Maas
Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht
Openingstijden
maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur
gesloten tijdens Carnaval
6 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Keisnijden
Het Dr. Guislainmuseum in Gent richt zich op outsiderkunst:
beeldende kunst van psychiatrische patiënten. In de expositie
‘Het spel van de waanzin’ ontwaren we tussen de hersenspinsels
van theatermensen als Jan Fabre, Eric De Volder en Julien
Schoenaerts de geesteszieke personages van Hannibal Lecter en
Lady Macbeth.
door Tuur Devens
Wat is normaal? Wat is abnormaal?
Dat zijn de hamvragen die steeds
opnieuw gesteld worden bij de exposities
van het Gentse Dr. Guislainmuseum. Gestart
als museum van de psychiatrie heeft
het zich in twintig jaar tijd gespecialiseerd
in outsiderkunst, art brut, en zich de
thema’s in de kunsten die gerelateerd zijn
aan de psychische gezondheid eigen gemaakt.
Dat leidt tot uitdagende perspectieven
en zet aan tot andere, artistieke
percepties over psychische stoornissen.
Daarmee doet het de stichter van het
instituut waarin het museum gehuisvest
is, alle eer aan. Joseph Guislain, algemeen
beschouwd als de eerste psychiater van
België, ageerde halverwege de 19de eeuw
tegen het gebrek aan zorg voor geestelijke
zieken en de manier waarop ze behandeld
werden in dolhuizen. Hij wilde in zijn
instelling een menswaardige behandeling
voor deze mensen. In het gebouw dat
nog altijd een psychiatrische inrichting
is, bevindt zich het museum. In de tuinen
kom je altijd wel een patiënt tegen.
Het museum startte met een permanente
tentoonstelling over de geschiedenis
van de psychiatrie en vooral over de
behandeling van mensen met een hoekje
af. Dat gaat van keisnijden via koude ba-
De waanzin der
kunsten
den en elektroshocks naar bezigheidstherapie.
Geleidelijk aan kwamen er tijdelijke
exposities: Gestoorde Vorsten, Pijn, Waanzin
is Vrouwelijk, Verborgen Werelden, om er
maar een paar te noemen. De collectie
outsiderkunst van De Stadshof in Zwolle
verhuisde naar Gent en de Prinzhorn-collectie
uit de jaren twintig werd tentoongesteld.
Nu is er Het Spel van de Waanzin. Over
gekte in film en theater, maar ook op
schilderijen en in beeldende kunsten. Hoe
waanzin en kunsten elkaar bevruchten.
Wij kijken graag naar mensen die in een
conflict geraakt zijn en daaruit proberen
te geraken. Mensen uit balans zijn boeiend
om naar te kijken. Op het doek of
op het podium zijn ze op veilige afstand
van ons. Dan krijgen ze een symbolische
functie: ze laten zien wat als (ab)normaal
wordt beschouwd, houden ons een
spiegel voor, zetten ons aan tot reflectie.
Denk aan de klassieke films als Rain Man
en One Flew over the Cuckoo’s Nest. Of aan
The Idiots van Lars von Trier. En als ze echt
helemaal doordraaien dan kunnen we
huiveren, lekker huiveren. Groot voorbeeld
is natuurlijk Silence of the Lambs, over
psychopaat Hannibal Lecter. Heel wat
geestesmanken zijn hem in de literatuur,
op het podium, in schilderijen en tekeningen
en op het filmdoek voorgegaan, en er
zullen nog wel veel volgen.
Goran Djurovic, Übersetzung der Übersetzer (2005), collectie kunstenaar.
Julien Schoenaerts, Zonder titel. Collectie Omar Van Meervelde, Antwerpen.
In Het Spel van de Waanzin gaat het om
het theatrale spel zelf. Er staat werk van
Jan Fabre, en van regisseur Eric De Volder
zijn er tekeningen van personages die hij
tijdens de repetities uitdenkt. Acteur Julien
Schoenaerts tekende ‘hersenspinsels’,
beelden die hij in zijn hoofd zag. Is deze
Limburgse artiest niet een van die spelers
die zich zo inleven in hun personage dat
ze die stap door de coulissen van dramatische
realiteit naar de werkelijkheid buiten
het theater niet meer maken? Zoals Antonin
Artaud, icoon van de sociaal niet
aanvaarde gekke geniale theatermaker?
De nar of de zot kon in vroegere
tijden alle normen overtreden, en legde
daarmee ook de waarheid of de idiote
gedachtekronkels van de vorst bloot.
Schilderijen met hysterische vrouwen tonen
ons hoe passionele liefdes tot razernij
of moord kunnen leiden. Hartstocht of
machtsgeilheid leiden tot waanzin, zoals
bij Lady Macbeth of bij Johanna de Waanzinnige
of Karel de Vijfde. Psychiaters
en experimenterende wetenschappers
nemen de gekte van hun patiënten over,
zoals Frankenstein of Dr. Caligari.
De gek als symbool voor onze blindheid.
Wordt onze zogezegde klare kijk op
de wereld niet vertroebeld door machthebbers?
Zijn wij ook niet als marionetten
aan draden die op het theater van
de wereld door god weet welke pervert
gemanipuleerd worden, zoals op de
schilderijen van de Servische Goran Djurovic?
Of is alles maar een enge droom?
Kijk naar het meisje op het schilderij
van Guy Van Bossche: in haar nachtpon
staat ze daar, met een grotesk grijnzend
masker, en met haar poppetje. Als een
verschijning uit een nachtmerrie, dwingt
ze tot reflectie. Over waanzin, over het
opgevoerde spel, over wat normaal en
abnormaal is.
Museum Dr. Guislain, Gent: Het spel van de
waanzin. Tot 12/04.
www.museumdrguislain.be
7 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Asiel
“Het idee dat kunst een functie moet hebben, is gevaarlijk terrein”, vindt
Ives Maes (Hasselt, 1976). Vier jaar sleutelde hij aan het van ironie tollende
concept van een biologisch afbreekbaar vluchtelingenkamp. Inclusief
composteerbare landmijnen en toeristische trips. “Met de bus van Refugee
Tours ernaartoe, een rondrit door het kamp, foto’s maken van de zielige
locals, en hup, retour.”
door Wido Smeets
“Volgens de Verenigde Naties heeft iedere vluchteling
recht op 3,5 vierkante meter onderdak. Daar heb
ik in mijn bio-afbreekbare vluchtelingenkamp rekening
mee gehouden. Ik heb drie prototypen wooneenheden
ontworpen, in verschillende kleuren. De meest eenvoudige
onderkomens zijn die van golfplaat, materiaal dat
verwijst naar het daklozenbestaan maar ook naar het
minimalisme in de kunst.”
“Voor het Recyclable Refugee Camp (RRC) heb ik ook
een doos ontworpen die je volgens allerlei modules
kunt vouwen tot woning. Een soort Charles Eames voor
daklozen. Ik kwam op het idee toen in België nogal wat
asielzoekers hun heil gingen zoeken in kerken. Zo’n
doos geeft in zo’n kille kerk toch wat privacy, een gevoel
van thuis.
Bierbrouwer Freddy Heineken wilde ooit de wereld
Op de ruïnes van
bevrijden van daklozen. Hij vroeg architect John Habraken
een bierfles te ontwerpen waarvan de hals in de
kont past. Met die flessen kun je een muur bouwen. Op
de hoeken gebruikte Habraken lege olievaten van Shell,
met daarop het dak van een VW-kever. Een proefproject
op Curaçao is uiteindelijk niet doorgegaan. Recyclen was
toen nog geen thema, en concerns als Heineken, Shell en
VW probeerden elders hun afval te dumpen.
Met VW-kevers heb ik in 2004 nog een project gedaan
in Mexico-City, daar rijden duizenden groen-witte
VW-kevers rond als taxi. Op elke auto zit de sticker Sin
Plomo, zonder lood. Maar iedereen tankt er loodhoudend,
dat is goedkoper. Mede daardoor is de luchtverontreiniging
zo agressief dat er binnen enkele weken bloed
in je snot zit. Voor die taxi’s heb ik een bio-afbreekbare
wieldop ontworpen, een ornament voor hun ecologische
inspanningen. Vijf ervan zijn er daadwerkelijk mee
uitgerust.
Voor het Recyclable Refugee Camp ontwierp ik ook
een afbreekbare latrine. En composteerbare vloertegels,
Dutch Pavilion Trilogy (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Storm (X-Men, 2000), 2008. foto: Ives Maes
in zeven tinten. Zo kunnen vluchtelingen een mozaiekvloer
aanleggen, dat maakt hun onderkomen een
stuk huiselijker, nietwaar. Een recycleerbare doodskist
was er al, maar een afbreekbare urn nog niet. Lichamen
verbranden zelden helemaal, er blijven grotere en
kleinere delen over. Daarom heb ik die urn ontworpen in
verschillende afmetingen, van S tot XXL.
Een vluchtelingenkamp ontwikkelt een eigen economie,
dus waarom zou er geen toerisme zijn? In Brazilië
en Zuid-Afrika kun je bij touroperators uitstapjes
boeken naar favela’s en townships. Met de bus van Refugee
Tours ernaartoe, een kort uitstapje, foto’s maken van de
zielige locals, en hup, retour. Een retourtje Haifa boeken,
waarom niet? Je kunt ook aan een uitwisselingsprogramma
denken. Voor twee weken ruil je je villa in Maastricht
voor een tentje in een Palestijns vluchtelingenkamp. En
vice versa, zo’n Palestijnse familie komt dan in jouw huis
wonen.
Het Recyclable Refugee Camp is een kritiek op
sociaal engagement in de beeldende kunst, vooral op
het moralistische gehalte ervan. Via de bio-afbreekbare
afvalzak, bij jullie ook bekend, kwam ik op het idee van
een composteerbare afvalgrot. Ik raakte geïrriteerd door
de politiek-correcte kunstopvatting van Michelangelo
Pistoletto die beweert dat kunst de bewoners van de
aarde dichter bij elkaar moet brengen. Wat hij bedoelt,
denk ik, is dat kunst een functie moet hebben. Dat is
gevaarlijk terrein. Voor mij is ethiek altijd de vijand
geweest van kritiek, dus ik wilde het meest politiek-correcte
en geëngageerde kunstwerk als mogelijk maken, als
ironisch commentaar. Zo werd de grot een schuilplaats
voor vluchtelingen, een bio-afbreekbaar vluchtelingenkamp.
Het is een dubbele ironie, ik besef dat ik met dit
project ook een geëngageerd kunstenaar ben, tegen wil
en dank.
Bij aankomst in een kamp krijgen vluchtelingen een
cursus in het ontdekken van landmijnen. De strategische
waarde van landmijnen is gering: slechts 17 procent van
de slachtoffers zijn soldaten. Het effect is meer psychologisch.
Dat er om de twee weken zo’n ding ontploft, is
bedoeld om de moraal van de burgerbevolking naar beneden
te krijgen. Op Oost-Timor, waar een onafhankelijkheidsstrijd
woedt, waren na de tsunami van 2004 de
meeste landmijnen weggespoeld. Niemand had nog een
idee waar ze lagen. Toen bedacht ik een composteerbare
landmijn die na een jaar of zo vanzelf uit elkaar valt. Een
humanitaire landmijn, als het ware. Als de oorlog onverhoopt
langer duurt, kun je altijd nog nieuwe in de grond
steken. Ontmijningsdiensten gebruiken vaak klaprozen
om veilige van onveilige gebieden te onderscheiden. Mijn
afbreekbare landmijn zit vol met klaprozen, als hij uit
elkaar valt, komen ze uit en kleurt het landschap rood.
Het herinnert ook aan de Poppy Fields of Flanders, de
velden met papavers langs de IJzer, boven de graven van
de gesneuvelde soldaten uit de Eerste Wereldoorlog.
8 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

de utopie
Ives Maes in zijn Shelter (2004) foto Heinz Unger © Ives Maes/Courtesy Koraalberg Gallery Antwerpen
Toen ik in 2006 met het Recyclable Refugee Camp een
expositie had in het SMAK in Gent, heb ik in een park
bordjes geplaatst met het opschrift: Waarschuwing!
Bio-afbreekbare landmijnen. Ik dacht: in een stad waar
Jan Hoet museumdirecteur is geweest, zijn ze wel wat
gewend. Maar de Gentenaren kwamen in protest, ze
durfden er hun hondje niet meer uit te laten.
Vier jaar ben ik bezig geweest met het Recyclable
Refugee Camp, het project is vorig jaar afgesloten met
een boek. Het was de bedoeling om in Z33 in Hasselt
met een retrospectief te komen, maar ik ben iemand die
in projecten denkt. En dit project was af. Ik had mijn
interesse wat verloren. In Hasselt, waar ik ben geboren,
was ik inmiddels op het spoor van de wereldtentoonstellingen
beland. Ik heb dat nooit geweten, maar Vleugel
58 van Z33 – de naam zegt het al - was indertijd een
geschenk aan de stad Hasselt van Expo ’58 in Brussel.
Het symbool van die Expo ’58, het vorig jaar gerestaureerde
Atomium, is indertijd betaald door de Amerikanen,
dat weet bijna niemand. Als een soort verontschuldiging
voor de atoombommen op Nagasaki en
Hiroshima. De drang naar technologische vernieuwing
manifesteerde zich ten tijde van Expo ’58 in de ruimtevaartwedloop
tussen Amerikanen en Russen: wie brengt
de eerste mens in de ruimte, wie zet de eerste stap op de
maan. Op dit moment ontstaat opnieuw een wedloop
naar de maan, vanwege de metalen die er zijn ontdekt.
Nu doen ook de Chinezen mee, en de Indiërs.
Expo ‘58 in Brussel was de eerste wereldtentoonstelling
na 1945. En hoewel de Koude Oorlog zijn hoogtepunt
naderde, leefde iedereen met de utopie dat de nieuwe
technologieën ons naar een humanere wereld zouden
brengen. Ik ben een liefhebber van science fiction.
Daarin heerst vooral een negatief toekomstbeeld, waarin
de technologie ons juist te gronde richt. Geen utopie,
maar dystopie.
Gefascineerd door die tegenstelling heb ik een reeks
karakters uit sf-films in foto’s gemonteerd van de meeste
recente World Expo’s. Dat resulteerde in Hasselt in de
tentoonstelling The Great Exhibition Part 1: Europe,
waarin ik ook objecten van kunstenaars als Absalon,
Luciano Fabro, Dan Graham en Ettore Sottsass heb
gebruikt.
Het is opvallend dat de Expo’s van een eeuw geleden
“Zo’n Palestijnse familie komt dan in jouw huis wonen.”
zo goed geconserveerd zijn, terwijl de paviljoens van
recente wereldtentoonstellingen, zoals in Sevilla en Hannover,
vaak compleet vervallen zijn. Ze zijn verworden
tot troosteloze city scapes. De optimistische glans van de
utopie is verdwenen. De dystopie heeft gezegevierd.”
Het boek Recyclable Refugee Camp (2008) is verkrijgbaar bij
Z33 in Hasselt of via www.r-r-c.org
‘The Great Exhibition part 1: Europa’ t/m 4/1 in Z33 Hasselt.
www.z33.be ‘Die Stadt von Morgen’ van 15/1 t/m 15/2 in
Künsterhaus Bethanien, Berlijn. ‘Take off’ van 10/1 t/m 24/1 in
Galerie Koraalberg, Antwerpen. www.koraalberg.be
s i c i l i a a n s e n o t i t i e s
Bofkonten
Ik schrijf wel eens knorrig over Nederland, maar ik
moet toegeven dat dat niet altijd even eerlijk is. Ooit
heimwee gehad? Nee? Ik ook niet, maar nu grijpt het me
soms naar de strot. Wat het is, weet ik niet zo goed.
Onrust, buikpijn, verlatenheid, geen thuisgevoel. Erger-
nis en woede ook over dit eiland en zijn bewoners. Over
de afkeer van wat hier gebeurt en vooral niet gebeurt.
Voorbeelden graag.
Nou, een hele kleine greep dan uit het immense arse-
naal. Sicilianen hebben grootse plannen met hun eiland,
maar er is nog zelden iets van terecht gekomen. Geen
geld, hè. Nou, daar ligt het niet aan. Sicilianen vinden het
eigenlijk wel goed zoals het is. Ze houden niet van veran-
deringen. Dan moeten ze gaan nadenken en de handen
uit de mouwen steken en dat is veel te vermoeiend.
Sicilianen hebben een verbond gesloten tegen de
maffia, maar de leiders van dat verbond zitten voor een
groot gedeelte zelf in de maffia. En als er 100 maffiosi
worden opgepakt, staan er 200 klaar om hun plaats in
te nemen. Jongeren vooral, want er is geen werk hier op
Sicilië. Hoezo geen werk? Ze laten illegalen die hier met
duizenden in gammele bootjes aan land komen het werk
opknappen voor een paar euro per dag. Zelf dromen de
Sicilianen liever van mooie baantjes in het noorden, of
in Zwitserland, Duitsland en een enkeling in België of
Nederland. Dat moeten dan wel baantjes zijn waarmee
je gemakkelijk en snel rijk kunt worden. Maar daadwer-
kelijk iets ondernemen? Nou, nee.
Sicilianen leren niet van de geschiedenis en stemmen
massaal op Berlusconi, die nooit iets voor Sicilië heeft
gedaan en dat nu ook niet zal doen. Domme mensen dus.
Sicilianen houden van oplichters. De vorige president
van Sicilië (Totò Cuffaro) is eind 2007 tot vijf jaar cel ver-
oordeeld vanwege bevoordeling (van de maffia natuur-
lijk). Hij moest aftreden, maar bij de verkiezingen begin
vorig jaar is hij met vooral Siciliaanse voorkeurstemmen
in de Senaat gekozen en loopt hij nu gewoon vrij rond.
Sicilianen gooien ergens in de natuur een afgedankte
ijskast neer en een dag later liggen er meteen drie
oude ijskasten, een uitgebrande auto en allerlei andere
rotzooi bij. Ze schreeuwen moord en brand, want de
overheid moet zorgen dat het eiland schoon blijft. Maar
zeventig procent van de Sicilianen verdomt het om reini-
gingsrechten te betalen. Sicilië is één grote vuilnisbelt.
Voor mij hét voorbeeld van de domheid van de
Sicilianen: ze zetten al hun kaarten op het toerisme,
maar hebben er niets voor over. In de zomermaanden
nemen suppoosten en officiële gidsen vrijaf, want alle
Italianen hebben in augustus toch vakantie? Dan gaan
dus al die historische tempels, musea en andere mooie
dingen uit het verleden dicht.
Hoezo toerisme? Een andere taal spreken dan
Italiaans? Waarom? Mag ik dan alstublieft af en toe
heimwee hebben? Wie in Nederland woont, boft maar.
Niet dan of ja toch?
PIETER BEEK
9 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Podium Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu
Genk
Cultuurcentrum Genk
Vr 9 | muziek | Laïs & Lenski – Langs kerken en kastelen – H-Hartkerk Winterslag - 20.15u
Wo 4 | literatuur | Geletterde Mensen – Mauro Pawlowski & Ramsey Nasr
– Schouwburg CC – 20.15u
Za 24 | familietheater | Unieke Zaken – Gijsbrecht, Aud. Limburghal – 14 uur
Do 29| theater | Theaterhuis De Queeste - Kinderheil – Auditorium Limburghal – 20.15u
Vr 30 | theater| Zeven/Inne Goris – Naar Medeia – Aud. Limburghal – 20.15u
SNEL RESERVEREN VOOR FEBRUARI 09: DE NIEUWE SNAAR! 0- - 2 feb
Info en reservaties: Cultuurcentrum Genk (B), Stadsplein 1, 3600 Genk (B)
Tickets: UiT in Genk – Europalaan 34 – Genk. T +32(0)89 65 44 80 – E cultuurcentrum@
genk.be – W www.cultuurcentrumgenk.be
Maastricht
Centre Céramique – Highlights
02.0 .09 t/m 0 .02.09 | Poëzieparcours | ‘een wandeling door Maastricht, van gedicht
tot gedicht’
Zo feb | Dichtersonbijt | met Leonard Nolens, Anne Vegter en Rouke van der Hoek
Di 3 jan | Lezing | ‘eBooks, is dat nu iets voor mij?’
t/m jan | Fototentoonstelling | ‘Fall Out’ – fotograaf Robert Knoth
t/m 2 feb | Tentoonstelling | Cradle to Cradle - Hype of Toekomst?
meer info:www.centreceramique.nl
AINSI
Ma 5 jan t/m …. | expositie | Trash Poetry – Jolijn Fiddelaers en Sacha Heemels
Do 8 jan | theater | The Bult and The Beautiful – Theater Antigone | 20.30
Za 0 jan | overige | Live action role play – Paradox Adventures
Zo jan | economie | Bruidsmodeshow collectie 2009 – Envie Couture | 14.00
Za 7 jan | muziek | La Niñez de América – Transparence o.l.v. Luciënne Nelissen | 20.00
Di 20 jan | economie | Creative concepts – Pecha Kucha | 20.20
Vr 23 jan | dans | footNote + Ascent – Leine en Roebana | 20.00
AINSI – Lage Kanaaldijk 112 – 113 Maastricht / www.ainsi.nl
Het Huis van Bourgondië
vrijdag 6 & zaterdag 7 januari | Celibaat van TG Vagevuur | 20:30
Prijzen: € 11,- (normaal) | €8,50 (Huisvriendenpas) | € 9,50 (CJP/65+) €5,- (studenten/CKV)
Het Huis van Bourgondië, Hoogfrankrijk 27 Maastricht, www.huisvanbourgondie.nl
Intro • in situ, muziek en klank
Zondag 25 januari | Blazersdag | blaasorkest van de conservatoria van Tilburg en
Maastricht, i.s.m. Theater aan het Vrijthof en LSO, vanaf 11u, € 20, Bovenzaal Theater
aan het Vrijthof. www.introinsitu.nl 043-3250511
Kumulus – centrum voor kunsteducatie
Cursus Interieurvormgeving | nieuwe opzet - start januari 2009
24 & 25 januari | Pr. Christina / Henri Hermans Concours | Kumulus Muziekschool
Kijken met één oog | Zaterdagacademie module II | nú aanmelden!
Nieuwe cursus Schrijversschool | Informatieve teksten schrijven www.kumulus.nl,
www.125jaarmuziekschool.nl, www.bkmaastricht.nl
Lumière highlights
Vanaf 8 januari | Mamma Roma | Anna Magnani schittert in klassieker van Pasolini.
Vanaf 5 januari | Un Conte de noël | Beetje laat, maar erg mooi: kerstfilm van het
jaar met Deneuve.
Vanaf 22 januari | Waltz with Bashir | Vernieuwende geëngageerde animatiefilm.
Vanaf 29 januari | Gomorra | Controversiële film over Napolitaanse mafia.
Op januari | IDFA on Tour | Docu-pareltjes van editie 2008
Meer informatie op www.lumiere.nl
Studium Generale
Do 5 jan | lezing | Is de jeugd van tegenwoordig egocentrisch?
Do 22 jan | lezing |Sterrenkunde
Wo 28 jan |lezing | Calvijn, wetenschap en samenleving - in de Sint Jan
Wo 28 jan |dans |Trio Federico Ordñez, Flamenco dansvoorstelling
Vrij 30 jan |muziek |Orange Grove, reggae
meer informatie: www.SG.unimaas.nl
Tongeren
Venlo
www.uitburo.nl/maastricht
De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België
vr 6 jan | klassiek | Het Symfonieorkest Vlaanderen brengt met ‘Vienna’s Glory’
Wenen naar Tongeren met muziek van oa Beethoven en Strauss. 20.30u
zo 8 jan | familie | Speeltheater Holland blaast een oud sprookje- Riket met de
kuif (6+) - nieuw leven in en creëert een koninklijk liefdesdrama op kindermaat op de
wonderlijke klanken van Mozart! 15u
zo 25 jan |familie | Kabinet K Einzelgänger (-) (9+) een dansvoorstelling voor en door
eigenzinnige jongeren. 15u
Do 29 jan | theater| De Parade - ‘Wald’ theater over de concentratiekampen met live
muziek van J.S. Bach. 20.30u
De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be
Poppodium Perron55 Venlo
za 3 jan | House | Mesj jaar! ft. 00% Isis | 22:30 - 04:00 | 8 ,- (tot 23:30 gratis)
zo jan | Labeldag | 0 jaar Inbetweens Records | 15:00u | 10 Euro (incl. CD)
za 7 jan | Singer-Songwriter | Gert Vlok Nel + Rian Malan | 20:30 | 14 Euro
zo 8 jan | Americana | Lynn Miles + Sanna Songbird [Dominicanenkerk] | 20:30 | 12
Euro
vr 30 jan | Metal | Vengeance CD Presentatie + Suncaged | 21:30 | 10 Euro
www.perron55.nl
activiteiten activiteiten activit
eiten activiteiten activiteiten a
expositie van boekstillevens
Oude boeken in olieverf.
Meer dan 100 boekstillevens
heeft Gerd Renshof geschilderd.
Hij is hiermee uniek, de enige
kunstenaar ter wereld met deze
specialisatie.
Zijn boekstillevens zijn geschilderd
met de schildertechnieken zoals
die in de 17e eeuw werden
toegepast, waardoor zijn
schilderijen een bijzondere
uitstraling hebben. Inmiddels
hebben zijn schilderijen hem
internationale faam gebracht.
Van 11 januari t/m 7 maart
exposeert Gerd Renshof in onze
boekhandel in de ruimte van het
vroegere priesterkoor, waar
Coffeelovers haar befaamde
cappuccino’s schenkt.
al onze activiteiten vindt u op www.selexyz.nl
dominikanerkerkstraat 1 maastricht tel. (043) 321 08 70 www.selexyz.nl
ook iedere zondag open van 12.00 - 17.00 uur
0 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Tango Nuevo
door Emile Hollman
Aan metaforen geen gebrek als
het fenomeen tango omschreven moet
worden. Het hart, de ziel, de passie,
het gevoel; ze eisen daarin allemaal de
hoofdrol op. “Ach”, zegt bandoneonspeler
Carel Kraayenhof, “er zijn zoveel
mooie uitspraken gedaan over de tango.
Piazzolla’s pendel
tussen twee werelden
Carel Kraayenhof foto Rob Becker
Bandoneonist Carel Kraayenhof en LSO-dirigent Ed
Spanjaard celebreren deze maand – voor het eerst sinds
het huwelijk van Máxima en Willem Alexander –
samen de muziek van Astor Piazzolla. “Die laserblik
van hem als je een foute noot speelde!”
Neem deze maar: ‘Tango is de eerste
glimlach op je gezicht nadat je een zee
van tranen bent overgestoken’. Daar zit
alles in, vreugde en droevigheid.”
Carel Kraayenhof vestigde zijn naam
voor een groot publiek toen hij tijdens
Het Huwelijk prinses Maxima tot tranen
toe roerde met zijn uitvoering van Astor
Piazzolla’s Adios Nonino. Die uitnodiging
had hij te danken aan Ed Spanjaard,
chef-dirigent van het Limburgs Symfonie
Orkest bij wie de muzikale leiding
tijdens de plechtigheden was ondergebracht.
Het is voor het eerst sinds Het Huwelijk
dat Spanjaard en Kraayenhof hun
fascinatie voor de tango en hun bewondering
voor de Argentijnse grootheid
Astor Piazzolla weer eens kunnen vieren.
Meer bepaald tijdens de Piazzolladagen
in Maastricht, Venlo en Sittard die
worden opgeluisterd door het Limburgs
Symfonie Orkest.
Astor Piazzolla (1921-1992) is de man
van de tango nuevo, de moderne tango
die de traditionele Zuid-Amerikaanse
muziek verrijkte met invloeden uit de
jazz en de westerse klassieke muziek
die hij als Argentijnse emigrant in New
York oppikte. Het pendelen tussen twee
werelden bleek van enorme invloed op
zijn muzikale ontplooiing.
Kraayenhof komt met een smakelijke
anekdote uit zijn eigen biografie.
Hij speelde in de jaren tachtig in het
Amsterdamse Vondelpark voor stuivers
en kwartjes op zijn Engelse concertina,
een soort trekzak. De autodidact had
inmiddels zijn ziel en zaligheid verpatst
aan de tango. Er was die ene elpee met
soloarrangementen voor de bandoneonspeler
die hij maar bleef draaien.
Hij kon bijna niet geloven dat je zoveel
klankkleuren uit één instrument kon
trekken. In het park werd hij aangesproken
door een Argentijn die informeerde
of hij ook met de bandoneon uit de
voeten kon. Kraayenhof had geen idee,
dat instrument was in Nederland niet
te krijgen. De man die aanstonds naar
Buenos Aires zou reizen, beloofde een
exemplaar mee te brengen en deed zijn
belofte gestand.
De bandoneon, van oorsprong Duits,
lijkt nog het meest op een accordeon
of een trekzak, maar is rijker aan tonen
en beslist veel moeilijker bespeelbaar.
Astor Piazzolla, de meester van de bandoneon,
vond in Kraayenhof een adept.
Toen Piazzolla’s instrument het dreigde
te begeven voor aanvang van een
concert in Nederland werd Kraayenhof
opgetrommeld om zijn bandoneon te lenen.
Hij demonstreerde zijn instrument
in het hotel van de meester en speelde
tango’s die hij in Buenos Aires en Montevideo
had opgepikt. Piazzolla nodigde
hem uit om met hem te komen spelen.
“Een half jaar hoorde ik niets maar toen
vroeg hij me voor de Broadway-musical
Tango Apasionado. Typisch Piazzolla, die
speelde liever met een gekke Hollander
dan met Argentijnen. Hij zocht altijd
naar polemiek en vernieuwing. Hij was
een genie maar ontpopte zich ook als
een tiran. Die laserblik die je kreeg als je
een foute noot speelde! Hij was bezeten,
alleen maar met muziek bezig. Niet voor
niets heet de biografie die zijn gitarist
over hem schreef loco, loco, loco.”
Heeft elk land zijn eigen Carel
Kraayenhof? “Nee hoor. Voor zover ik
weet zijn er geen vergelijkbare geschiedenissen.
In New York en Parijs wonen
veel Argentijnen en er zijn ensembles
die gaan en komen maar dan houdt
het ook op.” Op de vraag waarom de
tango zo populair is in Nederland, zegt
Kraayenhof: “De bandoneon is van
oorsprong een Duits instrument dat met
emigranten in Zuid-Amerika terechtkwam.
Daar vermengde de muziek zich
met volksmuziek en de nostalgie die
zich meester maakte van de spelers. Dat
wordt in de tango allemaal wel herkend.
Het knappe van Piazzolla is dat hij cultuur
uit verschillende werelden bijeen
heeft gebracht. In die zin was hij niet
alleen een groot componist, maar ook
een groot arrangeur.”
Kraayenhof heeft gezien dat in Buenos
Aires weer massaal belangstelling is
voor het bespelen van zijn instrument.
“In de jaren vijftig en zestig wilde de
jeugd niets meer weten van die oude
mannen en hun muziek. Ze kozen voor
vernieuwing, luisterden liever naar Elvis
en The Beatles. Nu zijn ze weer geïnteresseerd
in de eigen cultuur, alleen is de
oude generatie bandoneonspelers er niet
meer. Die was er wel nog toen ik begon,
ik heb nog met ze samen kunnen spelen.
In die zin ben ik nu de schakel tussen de
jeugd en de oude garde.”
Piazzolladagen in Maastricht (10/1), Venlo
en Sittard (11/1) met LSO, Gwyneth Wen-
tink (harp) en Carel Kraayenhof. Muziek
van Piazzolla, Ballard, Ginastera, Ziegler en
Adams. www.limburgssymfonieorkest.nl
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Light Up www.lightupnedinsco.nl 18 januari t/m 15 februari 2009
N Architecten
Koningsplein 16
6224 EC Maastricht
Nederland
T +31 (0)43 408 18 27
F +31 (0)43 362 87 90
E info@n-architecten.nl
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009
Tuinhuis
Dit project is mede mogelijk gemaakt door: Gemeente Venlo | Woningstichting Venlo-Blerick | Lagotronics | vanGrinsven Drukkers | Zebra Fotostudio’s | Wim van Groenendaal [foto] | Baer Cornet [vorm]

Tegendraads
door Annemarie Staaks
Afgelopen november won Monique van Heist alles
wat er te winnen viel bij de prestigieuze Mercedes-Benz
Dutch Fashion Awards. Het voelde als een bevestiging.
“Blijkbaar is het geen onzin wat ik doe. Ik bedoel: ik kan
me echt een rotje fantaseren en helemaal overtuigd zijn
van mezelf maar als niemand het oppikt, heeft het geen
zin.”
De jury van de Dutch Fashion Awards roemde haar
persoonlijkheid. “Ik benader mode sterk vanuit mezelf.
Het begint er bijvoorbeeld mee dat ik altijd heel snel
vlekken in mijn kleren heb. Laatst dacht ik: misschien
moet ik een shirt ontwerpen waarbij het lijkt alsof je
over jezelf heen gekotst hebt. Ja, dan ben je toch al vies
en maakt het dus niks meer uit.”
Niet bepaald glamoureus.
“Mode heeft in mijn optiek niks met glamour te maken.
Ik werk vanuit de mankementen die ik ervaar. Dat is veel
wezenlijker. Afwijkingen zijn immers menselijk.”
Tot zover de perfectie. De realiteit, daar gaat het om,
haar realiteit. Een belangrijk uitgangspunt, wat ook blijkt
uit haar opmerkelijk samegestelde cv:
1983 - winner of playback competition with sister Jacky;
1984 - champion of tennisclub Ittervoort en co-worker
in asparagus harvest.
“Het is een soort grap, maar wel met een serieuze ondertoon.
Ik heb er bewust voor gekozen om deze dingen
erop te zetten. Ze zijn bepalend geweest voor wie ik ben.
Het feit dat ik vroeger heel goed kon tennissen staat voor
een zekere strijdlust.”
Monique van Heist (1972) groeide op in Ittervoort.
“Echt cool. Er waren twee winkels en je ging bij voetbal,
judo of tennis. Verder was er niks. Heerlijk overzichtelijk.”
Nu woont ze al 12 jaar in Rotterdam, maar de hang
naar eenvoud is er nog steeds. “Een bakker bakt brood
omdat ‘ie dat goed kan en ik maak kleding omdat ik dat
goed kan. Zo simpel is het. Natuurlijk, mode is een complex
vak, maar ik probeer het op een eenvoudige manier
te benaderen. Ik heb geen zin om dingen ingewikkeld te
maken en dat zie je terug in mijn collecties. Wat er niet
toe doet schrap ik, waardoor een duidelijk kledingstuk
overblijft.”
Kunnen we dan niet net zo goed met z’n allen in
dezelfde broek en trui gaan lopen?
“Volgens mij wil niemand dat. Onderscheidingsdrang
zit in onze aard. Zeker in deze tijd zijn mensen op zoek
De bandplooibroek,
waarom niet?
Monique van Heist ontwerpt mode en begeeft zich daarmee in een wereld
die haar soms frustreert. De snelheid en de oppervlakkigheid maken haar
ongelukkig. Als tegenwicht bedacht ze ‘Hello Fashion’, een concept waarmee
ze de regels van haar vak doorbreekt. “Welke gek heeft ooit bedacht dat we
elk seizoen een nieuwe collectie moeten ontwerpen?”
naar hun identiteit en ze zoeken naar kleding die daarbij
past. Zo ontstaat een persoonlijke stijl. In extreme vorm
zie je dat bij mode iconen zoals Anna Wintour, of Carine
Roitfeld met haar eeuwige smalle jurkjes en bontjassen.
Het zijn bijna karikaturen van zichzelf geworden. Ze
zien er al jaren precies hetzelfde uit.”
Daarmee leggen we de vinger op de zere plek,
want bestaat mode niet juist bij de gratie van
veranderlijkheid?
“Ik word een beetje ongelukkig van die opgelegde snelheid
in de mode. Het slaat toch nergens op dat we ieder
seizoen dertig nieuwe ontwerpen eruit moeten persen?”
Frustratie dus. Die deels de aanleiding is voor het
Hello Fashion-project dat in mei wordt gelanceerd. Een
tegendraads concept dat de waan van de seizoenen moet
doorbreken. Van Heist: “Het idee is dat mensen jarenlang
dezelfde kleding kunnen kopen. Er komt een catalogus
die steeds wordt aangevuld en tussen de ontwerpen
zitten veel klassiekers, zoals de bandplooibroek. Ik wil
onderzoeken hoe duurzaam een ontwerp kan zijn.
Waarom zou een broek die ik nu ontwerp over twee jaar
niet meer goed zijn? Een goede zitbank verdwijnt toch
ook niet na een paar maanden uit de winkels?”
Oké, maar zo’n bandplooibroek of een overall,
pikken mensen dat over tien jaar nog?
“Nou, laten we dat in ieder geval gaan uitzoeken. Mode
is natuurlijk tijdsgebonden, maar die tegenstrijdigheid
fascineert me juist. En het gaat over meer dan kleding.
Misschien zet ik er wel het recept in van de gehaktballen
die mijn moeder altijd maakt. De catalogus wordt een
historisch document dat een verhaal gaat vertellen. Dat
vind ik spannend.”
Een gesprek over mode, en het woord ‘mooi’ is nog
niet gevallen. Het geeft de conceptuele benadering van
Van Heist aan. Typisch Nederlands. Maar ook typisch
Van Heist. “Mode is een interessant cultureel fenomeen
waar ik meer over wil weten, een soort honger naar
sociale context. Momenteel lees ik The Fashion System
van Roland Barthes over de semiotiek in modebladen en
het boek van de merkverslaafde Brit Neil Boorman die al
zijn kleding verbrandde toen hij ontdekte dat zijn identiteit
gebaseerd was op trends. Dit soort boeken helpen
me mijn visie aan te scherpen.”
Verdieping is dus mogelijk en wellicht een reden
om voorlopig in de mode te blijven?
Een diepe zucht: “Ja, maar wel met een open blik. Ik ben
er nog niet klaar mee.”
Uit de zomercollectie ‘Cor’ van Monique van Heist.
foto Studio Moniquevanheist
3 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

willy & rené
Witte negers
René: Zeg Wil, hoeveel schilderijen
van zwarte blote blote vrouwen heb je
nog staan in de garage?
Willy: Die Klashorsten bedoel je? Je
reinste rimboe daar, nog steeds een
stuk of zeshonderd, schat ik. Het is
crisis hè. Even wachten tot die over is.
Waarom vraag je dat?
- Nou ja ik dacht...
- Je zit toch niet weer op zwart zaad hè?
- Nou nee, toen ik straks wakker
werd en mijn vrouw beneden hoorde
stofzuigen dacht ik: dát is wat deze
slaapkamer nodig heeft! Een goed
schilderij.
- Een goed schilderij...
- Precies, een goed schilderij. En sinds jij
in de kunst zit, weet ik tenminste waar
ik dat kan vinden.
- Momentje, René. Ik zat in het kunstma-na-gement.
Zat hè.
- Zat? Nu al? Jongen toch, ik ben net uit
bed.
- Laat maar. Maar je wilt dus een
schilderij. Dan heb ik nieuws voor je.
Span je oor.
- Wil, je gaat weer voetballen...?
- Amai, nee, ik ben aan het schilderen
geslagen. Doeken gekocht, olieverf,
de hele mikmak, een goed begin is
het halve werk. Kijk maar eens in het
familieblad dat vanochtend op je mat is
gevallen, pagina veertien!
- (…) Mèn, dat ziet er echt uit! En wat
heb je daar op je ezel? Is die voor
mij? Zóiets bedoel ik. Ik wist het wel,
iedereen kan schilderen.
- Het is een Kláshorst, René. Die heb ik
daar op gezet voor de foto.
- Oh dat staat er niet bij.
- Nee, dat staat er niet bij, nee.
- Ben je nu een echte kunstenmaker Wil?
- Zeker, ik heb zelfs een presentatie
gehouden bij het Fonds voor Beeldende
Vormgeving en Bouwvak, een soort
Idols voor kunstenaars.
- En?
- Afgewezen. Ze noemden het zwart
schilderen van negers voortborduren op
een truukje en het schilderen van zwart
naakt stigmatiserend.
- Misschien hebben ze wel gelijk, Wil.
Witte negers zie je veel minder.
Striemen, kerven
en blutsen
door Cyrille Offermans
Er zullen niet veel kunstliefhebbers
zijn die het werk van Alberto
Giacometti (1901-1965) niet kennen. Of
denken te kennen. Misschien hebben ze
het nooit gezien, maar ach, die spriet van
die lopende man is zo langzamerhand
overbekend, al is het maar van zijn wat
gevuldere achterneefje op het logo van
de Rabo-bank.
Dat is het gangbare misverstand.
Nu is het verschil tussen origineel en
afbeelding bij alle authentieke kunstwerken
op zijn minst aanzienlijk, bij
Giacometti is het immens, en niet alleen
wat zijn beeldhouwwerk betreft,
het genre waarmee hij, ten onrechte,
Alberto Giacometti voor zijn atelier in Parijs. foto Emmy Andriesse
Een kwart eeuw was er in Nederland geen expositie
van zijn werk te zien. Toch wordt er opvallend mat
gereageerd op de overzichtstentoonstelling van
Alberto Giacometti in de Kunsthal in Rotterdam.
Ten onrechte, vindt Cyrille Offermans.
vereenzelvigd wordt. Zijn werk kan men
alleen in het echt leren kennen, elke
tweedimensionale weergave, zelfs op
ware grootte, impliceert een reductie van
alles wat er wezenlijk aan is.
Het gevoel hem al te kennen lijkt
verantwoordelijk voor de trage, wat
matte, vaak ook vooral kunsthistorisch
getoonzette reacties op de expositie die
momenteel in de Rotterdamse Kunsthal
is te zien. Vreemd, want alleen wie de
laatste decennia de moeite heeft genomen
naar Parijs of Saint Paul de Vence,
naar Barcelona of New York af te reizen,
kan een vermoeden hebben van de rijkdom
van dit werk. In Nederland is er al
een kwart eeuw niets van betekenis van
hem geëxposeerd, het totale Nederlandse
museumbezit bestaat uit twee (!) sculp-
turen en wat tekeningen. Zelfs Willem
Sandberg, toch niet een man met een
provinciale smaak, heeft zijn kans om in
1948 iets van hem te kopen – Giacometti
was een van de toen nog betaalbare 13
beeldhouwers uit Parijs in het Stedelijk
– laten schieten.
Mogelijk komt dat alles ook door de
ongelukkige, eenzijdige relatie die wij, en
wij zeker niet alleen, met de beeldhouwkunst
onderhouden. Aan dat woord
kleeft een harde korst van associaties als
zwaarte, monumentaliteit en representativiteit.
Bij beelden denken we aan grote
historische figuren of belangwekkende
historische gebeurtenissen. Beelden zijn
collectoren en katalysatoren van collectieve,
vaak nationalistische emoties. Ze
markeren meestal een gedenkwaardige
plek, staan op een sokkel met opschrift
en hebben onvermijdelijk iets heroïsch,
zelfs als ze, zoals Zadkines Verwoeste stad,
een vernietigend luchtbombardement
herdenken.
In die zin maakte Giacometti helemaal
geen beelden. Zijn werk is autonoom,
verdraagt geen opdringerige context,
vraagt om een anonieme ruimte. Niet
verwonderlijk dat hij de opdracht voor
een monument op het plein voor de
Chase Manhattan Bank in New York ondanks
twee jaar intensieve arbeid nooit
heeft afgemaakt – ook alweer zo’n woord
trouwens dat niet ondubbelzinnig van
toepassing is op zijn werk.
Giacometti maakte nooit iets af, zelfs het
woord ‘object’ vond hij niet van toepassing,
ook dat klonk hem te dingmatig, te
tijdloos en te bedacht.
Want dat is wat zijn werk zo eindeloos
fascinerend maakt: het bestaat niet
als onveranderlijke eenheid in de tijd.
Met zijn vibrerende contouren en zijn
sponzige oppervlakten valt het – in de
perceptie – op hetzelfde moment uiteen
als het ontstaat. Het biedt de blik geen
rust, hoezeer die ook, op zoek naar een
ideaal perspectief, van instelling – afstand,
hoek, scherpstelling – verandert.
Dat ideale perspectief bestaat niet. Er
is geen archimedisch punt van waaruit
alles toch nog op zijn plaats valt en een
eenheid vormt.
Dat is des te miraculeuzer omdat hij
zijn figuren vrijwel altijd op dezelfde
4 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

frontale wijze en in dezelfde onbeduidende
omgeving in beeld brengt. Toch
definiëren zij die omgeving niet. Eerder
is het omgekeerde het geval: zijn figuren,
ook zijn beesten, integreren de ruimte en
de leegheid waarin ze zich bevinden in
hun eigen fysieke bestaan. Dat maakt ze
tot aardse, ademende, vergankelijke wezens,
terwijl het toch ontegenzeggelijk
om tastbare, niet-bewegende dingen van
brons, hout, steen, gips, verf, potlood
gaat.
Dat alles geldt voor het werk na 1935.
In dat jaar, kort na de kennismaking met
Sartre en De Beauvoir, koos Giacometti
definitief voor de figuratie, en dus voor
het primaat van de waarneming boven
de conceptie. Daarmee werd niet alleen
een breuk met de surrealisten onvermijdelijk,
ook was hij via een omweg weer
terug bij af. Als jongen van dertien, in de
leer bij zijn vader die ook een verdienstelijke
schilder en beeldhouwer was en die
in Parijs de impressionisten had bestudeerd,
was hij begrijpelijkerwijs met figuratief
werk begonnen. Een gipsen hoofd
van zijn broer Diego, ook gedurende de
rest van zijn leven een van zijn favoriete
modellen, een olieverfstilleven naar
Cézanne en tekeningen naar Rembrandt
getuigen daarvan in Rotterdam. Maar
natuurlijk kon Alberto niet in zijn dorp
in Zwitserland blijven, voor zijn verdere
ontwikkeling moest hij naar Parijs.
Daar heeft hij van meet af aan, vanaf
1926, in dezelfde kleine atelierwoning
aan de Rue Hippolyte-Maindron, temidden
van een onbeschrijflijke rotzooi,
gewoond en gewerkt, ook toen hij allang
wereldberoemd was. Jaren geleden zag
ik een zwart-wit film die uitsluitend hier
was gedraaid: Giacometti aan het werk.
Je ziet hoe hij met de razendsnelle vingerbewegingen
van een pianist een kop
boetseert, of liever: bewerkt, maltraiteert,
blutst en uitblutst. Zijn model zit in een
stoffige, halfdonkere hoek van het atelier,
nog maar af en toe werpt de kunstenaar
een snelle blik op hem of haar, dan
concentreert hij zich weer op het ritme
van zijn vingers, die in een eindeloze
beweging telkens tegelijk teniet doen
en maken, alsof hij de beweging zelf
wil vastleggen – een even hopeloze als
fascinerende intentie. Misschien was die
film niet beschikbaar, vast staat dat in
Rotterdam alleen een nogal suffige en
langdradige film met interviewfragmenten
van bewonderaars is te zien.
In Parijs kwam Giacometti natuurlijk
al snel in contact met kubisten en surrealisten,
schrijvers als Leiris en Bataille
schreven bewonderende artikelen over
hem. Als beeldhouwer experimenteert
hij in de stijl van Lipchitz en Brancusi.
Ook ontwerpt hij, geheel in de geest van
het surrealisme en vooruitlopend op
de onschuldige herhaling daarvan, het
postmodernisme, vreemde, compacte
objecten, die nog het meest hebben van
disfunctionele gebruiksvoorwerpen, en
heterogene installaties die even onmogelijke
als tantaliserende seksuele obsessies
in scène zetten. De verwantschap
met de latere erotische gruwelverhalen
van Cortázar en de sadomasochistische
dagdromen van Buñuel is evident.
Toch doet dit werk, hoe gedurfd en
schandaleus soms ook, nu licht gedateerd
aan, zoals zoveel nadrukkelijk
gewilde experimenten uit deze avantgardistische
periode. Wat niet wegneemt
dat het voor Giacometti’s ontwikkeling
wel degelijk van betekenis is geweest, al
Giacometti is een van de zeer groten van de twintigste eeuw vanwege zijn werk vanaf
1936, dus vanwege zijn figuren en in het bijzonder zijn portretten.
Annette zittend in het atelier. (ca 1960) Foundation Alberto et Annette Giacometti, Parijs.
was het maar om te kunnen constateren
dat hij aan deze Spielerei niet genoeg had.
Op een abstracter niveau, conceptueel, is
er trouwens sprake van een grote continuïteit:
ook hier gaat het om de paradox
van de onbeweeglijke beweging en de abstracte
figuratie. Misschien is het veelzeggend
dat de schilderkunstige equivalenten
van zijn sculpturale experimenten uit
deze tijd domweg ontbreken.
Giacometti is een van de zeer groten
van de twintigste eeuw vanwege zijn
werk vanaf 1936, dus vanwege zijn figuren
en in het bijzonder zijn portretten in
alle disciplines. Het mirakel van die portretten,
vooral die van de laatste jaren, is
dat hij er telkens in slaagt het individualiserende,
alles wat ze markant maakt,
op te lossen in wat hij veel belangrijker
vond, het algemene, het levende en vergankelijke
tegelijk, maar zonder vaag of
modderig te worden.
Dat maakt ze niet alleen fragiel en
kwetsbaar, ook niet primair eenzaam,
zoals Sartre schreef en talloze anderen
van hem overschreven, maar ook en
vooral beweeglijk, krachtig, vitaal. Misschien
valt dat het duidelijkst te zien aan
het indrukwekkende sluitstuk van de
tentoonstelling in Rotterdam: De zittende
man (1965), met geelbruine en zwarte
strepen beschilderd gips, flink bewerkt
met het mes. Maar alle striemen, kerven
en blutsen ten spijt, gegeseld op zijn
minst door de tijd, getuigt hij van een
onthutsende stoïcijnse rust en waardigheid.
Alberto Giacometti (1901-1966). Overzichts-
tentoonstelling. Tot en met 8 februari in de
Kunsthal in Rotterdam. www.kunsthal.nl
5 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Lou Reed
door Wido Smeets
“Dit dorp, ik weet nog hoe het was
De boerenkind’ren in de klas
Een kar die ratelt op de keien
Het raadhuis met een pomp ervoor
Een zandweg tussen koren door
Het vee, de boerderijen.”
Zo bezong ras-Amsterdammer Wim
Sonneveld in 1974 het klassieke beeld van
het dorp: idyllisch, veilig, overzichtelijk.
De plek van Gods water over Gods akkers,
mensen die elkaar de hele dag groeten en
de helpende hand die altijd nabij is. Een
kwart eeuw geleden, toen Sonneveld er
postuum een hit mee scoorde, was dát
dorp een snel vervagende herinnering.
De televisie had de hele wereldse ellende
de huiskamer binnengeslingerd, plus
allerhande nieuwlichterij die de boel in de
Groeten uit Dorpsstra
Wim Sonneveld bezong het al, in een lied waarmee hij postuum een hit scoorde:
het dorp is het dorp niet meer, het stadse leven wint nog steeds terrein. In de golf
van nationale nostalgie die ons overspoelt, kan een museale reanimatie van het
dorpse gevoel een voltreffer zijn. Mits er aandacht is voor de natuurlijke vijand die
de dorpse hoofden op hol bracht: de stad.
war kwam schoppen. De nieuwe welvaart
met haar kompanen bracht vooral jonge
dorpelingen het hoofd op hol.
“De dorpsjeugd klit wat bij elkaar
In minirok en beatle-haar
En joelt wat mee met beat-muziek
Ik weet wel het is hun goeie recht
De nieuwe tijd, net wat u zegt
Maar het maakt me wat melancholiek
(…)
Dat dorp van toen, het is voorbij
Dit is al wat er bleef voor mij
Een ansicht en herinneringen.”
Dat dorp van toen - Sonneveld wist
het en zijn publiek wist het - heeft
natuurlijk nooit bestaan. Het was een
geromantiseerd concept, een reactie op
de om zich heen grijpende verstedelijking
in een alsmaar sneller draaiende wereld.
Op het platteland had men daar de meeste
Bezoekers van ‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was...’ in het Limburgs Museum. foto Zuiderlucht
moeite mee, daar gaat alles trager. Daar
draait de wereld langzamer.
Zonder dorp geen stad, en omgekeerd;
ze ontlenen hun identiteit aan elkaar.
Sinds de late middeleeuwen werkt de stad
als een magneet, vanwege de dynamiek,
de welvaart, het veelvoud aan kansen
en perspectieven. Na de Industriële
Revolutie versnelde die trend zich, anno
nu is de ontvolking van het platteland een
wereldwijd probleem. Nederland bestaat
voor driekwart uit platteland, maar van de
16 miljoen inwoners wonen er 10 miljoen
in de stad. In 2030 zullen, aldus de VN,
van de acht miljard wereldburgers er vijf
miljard in steden wonen.
Daar steekt de tegendraadse beweging,
die van stad naar platteland, van hectiek
naar rust, nogal iel tegen af. Eén op de drie
stadsbewoners, zo becijferde het Cultureel
Planbureau eind vorig jaar, wil verhuizen
naar het platteland. Maar of het er ooit van
komt? Het is, in economisch opzicht, niet
iedereen gegeven de stad te verruilen voor
het platteland.
De aantrekkingskracht van de stad heeft
een permanente brain drain tot gevolg, en
het zijn vaak de grootste talenten die het
eerst vertrekken. Het dorp als broedplaats,
de stad als werkplaats. Van oudsher
floreren kunst en wetenschap in de stad
– maar ze worden aangezwengeld door de
creatievelingen uit het dorp.
“Where did Picasso come from?
There’s no Michelangelo
coming from Pittsburgh.”
zong Lou Reed op Songs for Drella, het
eerbetoon aan Andy Warhol. Genieën als
Picasso en Michelangelo komen van het
platteland – en ze wisten niet hoe snel ze
er weg moesten komen. In een dorp kom
je tot niets, zong Reed:
“There’s only one good use
about a small town
You hate it and you know
you’ll have to leave.”
Da’s heel andere koek dan de nostalgie
van Wim Sonneveld.
Een dorpeling die naar de stad trekt,
houdt in het gunstigste geval een haatliefdeverhouding
met zijn geboorteplaats.
Schrijver-columnist Martin Bril woont
al dertig jaar in de stad, maar voelt
zich nog steeds een dorpeling. Waar de
grootsteedse Sonneveld er indertijd stevig
op los schmierde, legt Bril zonder reserve
uit waar de liefde voor het platteland
vandaan komt. “De stilte, de duisternis,
de onbeschrijflijke, tintelende, scherpe
frisheid van de lucht. Elke ademtocht is
een unieke ervaring”, schreef hij enkele
maanden geleden in zijn Volkskrantcolumn.
“Adem in, adem uit, adem in,
adem uit. Rustig luisteren naar de eigen
voetstappen, straks een vers bed.”
Schrijfster Lucette ter Borg denkt aan
heel andere zaken als ze zich het dorp van
haar jeugd voor de geest haalt. Aan door
de buurman vergiftigde poezen in een
greppel bijvoorbeeld. Aan boerenjongens
op knetterende Zündapps die tegen de
6 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

at, Ons Dorp
spatborden van de dorpsmeisjes reden en
riepen: ‘We gaan jullie verkrachten’, om
een stuk verderop angstige paarden te
gaan afranselen met een zweep. “Dat was
zoals het toeging in het dorp, hoe het ging
in het echt”, herinnerde ze zich afgelopen
najaar in NRC Handelsblad. Alleen op
zondag was het niet echt. Dan reden ze
met zijn allen naar de stad, om zich in een
ouderwets filmpaleis onder te dompelen
in de droomwereld van Walt Disney.
“En als na anderhalf uur het kwaad was
verdreven, het goede had gezegevierd en
de lichten weer aangingen, dan zuchtten
we: jammer dat we dáár niet wonen.
Voorbij die regenboog, ja.”
Niks nostalgie, niks idyllische
saamhorigheid. Het dorp, dat was de
akelige werkelijkheid van alledag. En
de stad, dat was de wereld waar je van
droomde als je klein was, en waar je naar
toe trok als je op eigen benen stond.
Een plaat van Lou Reed, een herinnering
van Martin Bril en de feel good cinema
van Walt Disney schoten door mijn
hoofd toen ik onderweg was naar de
tentoonstelling Dit dorp, ik weet nog hoe het
was… in het Limburgs Museum in Venlo.
Maar over de natuurlijke tegenstelling
tussen dorp en stad trof ik daar weinig
aan. Geen woord over urbanisatie, brain
drain of het wereldwijde probleem van de
leegloop van het platteland. Dit dorp, ik weet
nog hoe het was… doet vooral denken aan
de vergeelde ansichtkaart uit het lied van
Sonneveld: aangenaam wegdromen bij al
die fijne herinneringen aan vroeger. Het
geheugen is nu eenmaal gespecialiseerd
in het wekken van de schijn van
overzichtelijkheid van vroeger. Groeten uit
Dorpsstraat, Ons Dorp, zo had de expositie
ook kunnen heten.
Geen Lou Reed dus, te controversieel
wellicht, maar wel - uiteraard, we zijn in
Noord-Limburg – de feestband Rowwen
Hèze, dat wonderlijke anachronisme uit
turfstekersdorp America aan de rand van
de Peel. “De mensen zijn hier altijd hard
aangepakt, hadden armoei dat ‘t verrekte.
Dat weten die jongens verrekte goed”,
Heerlen 1937, fotograaf onbekend. foto uit expositie
zei een Americaan over zijn blijmoedige
dorpsgenoten in een aflevering van
Van Gewest tot Gewest, een Randstedelijk
tv-programma dat op meewarige toon
de temperatuur kwam opnemen in de
exotische buitengewesten. Ontwapenend
verbijsterd waren de jongens van Rowwen
Hèze toen, in 1992, nog van hun succes. Ze
speelden de Amsterdamse Uitmarkt plat,
duizenden Mokumse kelen brulden dat
ze binnenkort allemaal Limburgs zouden
lullen. Het was niet meer dan een kwestie
van geduld.
Toch verliezen dialecten nog steeds
terrein, ondanks miljoeneninvesteringen
door regionale overheden. Ook
deze ontwikkeling, symptoom van
verstedelijking, is geen thema in Dit dorp,
ik weet nog hoe het was… Net zo min als
tal van andere zaken die laten zien hoe
het platteland na 1945 werd vermalen
door de moderniteit, en wat daar de
gevolgen van waren. Het drankmisbruik
onder plattelandsjongeren, de xenofobie,
de vergrijzing, de sociale ontwrichting
van ooit hechte dorpsgemeenschappen,
de industrialisatie van de landbouw,
de arbeidsmigratie uit de nieuwe EUlanden.
De moderniteit toont in het Limburgs
Museum vooral haar optimistische
gezicht. Kwekers van veldbloemen,
bessen en paddenstoelen fantaseren
over een welvarende toekomst. Wat
de moderniteit de afgelopen veertig
jaar teweegbracht, gaat schuil in
geromantiseerde herinneringen van een
‘moderne’ want boordloze pastoor en
een voormalige jongerenwerker die weer
eens herinneringen mag ophalen aan
het Mafcentrum in Maasbree waar in
de jaren zeventig The Police en The Sex
Pistols de dorpelingen verbaasden met
hun urbane amoraliteit.
Gewetenloze nieuwlichters, waren het,
los van God en gebod, die de jeugd
kwamen verpesten, luidden de roddels
die door het dorp gingen. In Maasbree,
zo werd gefluisterd in de omgeving,
liepen de meisjes naakt, rookten de
jongens wiet en zoop de jeugd tegen de
In Maasbree, zo werd gefluisterd, liepen de meisjes naakt en
rookten de jongens wiet.
klippen op. “Helaas was alleen het laatste
waar”, zegt de ex-jongerenwerker met
spijt in zijn stem.
Slechts hier en daar steekt de geestelijke
ontreddering die de moderniteit
met zich meebracht haar kop op. De
tentoonstellingmakers hebben een
onheilspellend schilderij van een hoofd
achter tralies, getiteld Gevangen op het
eigen bedrijf van Maria Govers-Vogels uit
Ysselsteyn – het hart van de intensieve
varkenshouderij – op de kop getikt.
Een autobiografisch werk, mogen we
aannemen, maar jammer genoeg komen
we van deze Maria Govers-Vogels verder
niets te weten.
Het is illustratief voor wat Dit dorp, ik
weet nog hoe het was… is: een pretentieloze
sentimental journey door een stuk
recente regionale geschiedenis. Ouderen
kunnen hun herinnerend hart ophalen
aan filmpjes van oogst- en dankfeesten,
aan het nagebouwde interieur van een
kruidenierszaak uit de jaren vijftig
(‘Koopt Nederlandsche waar, dan helpen
wij elkaar !’). Jongeren zullen van de
ene verbazing in de andere buitelen,
zonder ook maar een glimp van een
idee toegeworpen te krijgen hoe uit dát
verleden hun wereld van i-pod, msnmessages
en - de laatste hype - Wii is
kunnen ontstaan. Kruisverbanden tussen
verschillen in tijd en plaats, reflectie,
horizonverbreding, kansen te over die in
Dit dorp, ik weet nog hoe het was… vergeefs
voorbij komen.
Zo trekt in een filmpje uit de jaren
zestig een boer zijn klompen uit
wanneer hij belet krijgt bij de directeur
van de plaatselijke Boerenleenbank, “een
bank”, doceert een krakende voice over,
“die niet uit is op winst, maar uitsluitend
de welvaart op het platteland nastreeft.”
Banken die niet uit zijn op winst, ja, wie
weet nog hoe dat was…
‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was…’ Tot en
met 22 maart in het Limburgs Museum in
Venlo. www.limburgsmuseum.nl
7 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

museum land van valkenburg
Grotestraat Centrum 31 6301 CW Valkenburg aan de Geul
tel. 043 601 63 94 Geopend: di t/m vr 10-17u, za en zo 13-17u.
info@museumlandvanvalkenburg.nl
www.museumlandvanvalkenburg.nl
MOEDER EN KIND
RONDOM DE KERst
t/M 11 JAN
Early
Morning
Kamermuziekconcert
Zo 11.01.09 - Centre Céramique Maastricht / 11.30 uur
Zo 18.01.09 - SCHUNCK-Glaspaleis Heerlen / 11.30 uur
Jacques Brassé (fl uit) en Josephine van Son (harp) brengen
Schaposchnikov, Spohr, Bach en Damase.
www.centreceramique.nl / www.schunckglaspaleis.nl
moderne kunst
CHUCK 'KOOR'
HARGROVE
10 januari t/m 8 februari 2009
SCHILDERIJEN EN OBJECTEN
DZD Art Gallery
Roermond
DZD ART GALLERY
WILLEM II SINGEL 59
6041 HR ROERMOND
T (0475) 33 19 85
F (0475) 31 77 37
E dzd.art@planet.nl
W www.dzdart.nl
LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.
Arie Berkulin
Pieter Defesche
Theo Kuijpers
Lei Molin
Ger Lataster
Toon Teeken
Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na
een telefonische afspraak bent u van harte welkom.
Leon Mommers
Savelsbosch 40, 6228 SB Maastricht
043 361 01 38
Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
happy
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > >
new
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > >
year
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > obidesign, > > > > > > > > > > > annebeth > > > > > > > > > nies
> > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > wycker > > > > > pastoorstraat > > > > > > > > > > > 11 > > 6221 > > > eM > > Maastricht
> > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > 06 > > > 51294096 > > > > > > > annebeth.nies@gMail.coM
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
8 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

T I M E O U T O F M I N D 1
Wido Smeets en Leon Verdonschot wisselen
hun muzikale helden uit van vroeger en nu.
Brinsley Schwarz
Een van de nooit opgeloste raadsels van mijn
jeugd is de muzikale voorkeur van mijn vader.
Hij speelde geen instrument en sprak, in mijn
herinnering, zelden over muziek. Pas wanneer hij er
in gezelschap niet omheen kon, kwam hij uit de kast.
Met La Forza del Destino van Verdi.
Geen idee waar hij die liefde had opgedaan. We
hadden namelijk geen platenspeler in huis. Dat was
nieuwerwetse apparatuur die alleen maar afleidde.
Gestudeerd moest er worden. De eerste tele-visie
kwam na de Grote Winkler Prins over de vloer. En
de telefoon arriveerde pas – na lang aanhouden
van mijn moeder - toen pa’s tanende gezondheid
dat vereiste. Gevochten als een leeuw heeft hij om
de voorbodes van de global village buiten de deur
gehouden.
Zoals mijn vader zijn
privé-domein afschermde,
ja, daar ben ik wel eens
jaloers op. Het ware leven
bevindt zich immers in je
hoofd. Je hoeft heus niet
de hele wereld op cd te
hebben om herinneringen
te koesteren aan een
mooi stuk muziek, of dat
nou van Verdi komt of
van Elvis Costello. Elke
keer als ik van de laatste
Armed Forces opzet,
verheug ik me alvast op
de uitsmijter (What’s so
Funny ‘Bout) Peace, Love and
Understanding?
Dat onvergetelijke liedje
was, in mijn herinnering
tenminste, Costello’s
eerbetoon aan Brinsley
Schwarz, de pubrocker
die een hele generatie ten
voorbeeld diende. Jarenlange ervaring in rokerige
bars had Schwarz geleerd dat een goed liedje bestaat
uit een kop, een middenstuk en een staart, en niet
langer duurt dan een minuut of drie.
Na een decennium symfonische rock was dat een
open deur die we eind jaren zeventig wel konden
gebruiken.
Zoals mijn vader altijd Verdi in zijn hoofd had, zo
mag ik nog steeds graag een Brinsley Schwarz-liedje
neuriën. Ik heb nooit een plaat gekocht van de man,
noch een cd. Een raadsel is het, en een schande. Toch
wou ik het maar laten zo.
WIDO SMEETS
Nick Lowe zal nog wel meer redenen hebben
om blij te zijn met dat nummer (What’s so Funny ‘Bout)
Peace, love und Understanding. Het werd later namelijk
nog een keer gecoverd door Curtis Stigers, voor de
soundtrack van The Bodyguard, met Kevin Kostner (ooit
een succesvolle acteur) en Whitney Houston (ooit een
succesvolle zangeres). Van die soundtrack zijn er alleen
al in de VS zeventien miljoen verkocht, waarmee Nick
Lowe via een omweg alsnog de royalties kreeg van een
megahit. Alleen al het woord past niet bij hem.
Het mooie aan de Costello-versie is dat de tekst een
totaal andere dimensie krijgt doordat de toon van
muziek en zang zo verschilt van het origineel. Jong en
bozig als hij toen nog was, pompt Costello meer venijn
in Lowes ode aan het hippiegedachtengoed.
De mooiste cover aller tijden vind ik zelf een
nummer waarbij het
tegenovergestelde gebeurt:
die van Hurt van Nine
Inch Nails door Johnny
Cash. Het origineel is een
monument van dreiging,
zoals vrijwel alle nummers
van Nine Inch Nails. Bij
optredens van de band
was (en is) het een van
de weinige verstilde
momenten. Terwijl de
muziek aanzwelt - dat
klinkt bij Nine Inch Nails
altijd alsof een Oostduitse
metaalfabriek in werking
wordt gezet - bezingt Trent
Reznor het verband tussen
lijden en leven, tussen de
onmacht en het bestaan.
Ik ken weinig nummers
met openingsregels die je
dwingend de wereld van de
schrijver intrekken. “I hurt
myself today / To see if I still feel / I focus on the pain
/The only thing that’s real.”
En toen kwam acht jaar later die versie van Cash.
Volledig uitgekleed, minimaal begeleid, gezongen zonder
inspanning. Reznors “crown of shit” is een “crown of
thorns” geworden, maar verder is de tekst onveranderd.
Ongelooflijk hoe het nummer nog harder aankwam,
omdat Cash er door zijn praatzang een element aan
toevoegde: berusting. Als Trent Reznor “I will let you
down /I will make you hurt” zingt, lijkt dat uit verzet
tegen zijn eigen falen. Maar als Cash het zingt, lijkt hij
moegestreden. Alsof ook hij het maar laten wil zo.
LEON VERDONSCHOT
Misschien…
Misschien is er geen morgen meer,
was deze dag het laatste licht
en – vrij van wrevel of verweer –
dees regels ook het laatst gedicht.
Misschien is er geen antwoord meer,
eens raakt men immers moegevraagd.
Twijfels verdichten zich zo zeer
dat ongewisheid niet meer plaagt.
Misschien ben ik mezelf niet meer,
beleeft een ander deze waan,
terwijl ik slechts parasiteer
onder de huid van zijn bestaan.
Misschien zijt Gij er nog, o Heer,
om uit dit schroot wat munt te slaan.
COR DENEER
Journalist-dichter Cor Deneer (1917-1976) studeerde politieke
en sociale wetenschappen in Leuven en was lange tijd chef-
redacteur bij het naoorlogse Dagblad voor Noord-Limburg
in Venlo. Hij publiceerde de verzetsroman Verloren jaren en
de dichtbundel Twintig Verzen – voor mijn vrienden. In 1977
verscheen postuum de bundel In Weemoed en in Wijn.
Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:
Defauwes
www.habetsxpress.nl
TRANSPORT SERVICES
“Where service is Art”
9 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009
en
p e r r o n p o ë z i e

Eilandenarchitectuur
door Paul Depondt
Nederland heeft een reputatie op het
gebied van landwinning. Zo verkondigde
CDA’er Joop Atsma dat hij het ruimtegebrek
wil oplossen door land te winnen
in de Noordzee. Volgens hem is er een
landhonger, een ruimteclaim die in de
komende jaren nog aangroeit met twee
tot driehonderdduizend hectaren. In
2007 lag een plan op tafel voor de bouw
van een 60.000 hectare groot eiland in
de vorm van een reusachtige tulp, een
‘natte droom’ van het CDA – schreven
de kranten – en het Innovatieplatform.
Landschapsarchitect Adriaan Geuze
had de tekeningen klaarliggen, premier
Balkenende vond dat het plan ‘dynamiek’
uitstraalde en de Nederlandse baggeraars
vonden opgespoten zandeilanden een
logische optie.
Advertenties voor
een andere planeet
Het is de droom van steeds meer stadsplanners: de postglobale stad. Niet organisch
gegroeid, maar ontworpen op de tekentafels. Zo komt in de Gele Zee bij Zuid-Korea
het grootste landwinningsgebied ter wereld en verrijzen nieuwe grootsteden voor
de kust van de Verenigde Arabische Emiraten. Zelfs Almere droomt van zulke
kunstmatige eilanden.
Baggeraars als Jan De Nul zijn al jaren
aan het werk in Dubai, de grootste bouwput
ter wereld, het Emiraat dat voor zijn
kust uitgestrekte op de zee gewonnen
‘palmeilanden’ aanlegt. Bij Ras el Khaimah,
waar het Vlaamse bedrijf Deme
baggert, verrijst de nieuwe landengroep
Al Marjan. De Nederlandse architect
Rem Koolhaas, wiens Office for Metropolitan
Architecture al een paar torens
in Dubai bouwt, mag in het Emiraat zelfs
een compleet nieuwe stad ontwerpen,
Waterfront City, op een vierkant eiland,
omgeven door vier aan het water gelegen
stadswijken. Ook in Zuid-Korea komt
er, langs de westkust, een gigantisch
landwinningsgebied, Saemangeum, een
kunstmatig eiland van maar liefst 401
vierkante kilometer, bijna tien keer groter
dan de Palm Islands van Dubai. Zelfs in
Almere droomt men van nieuwe kunstmatige
eilanden, gewonnen land voor de
noordwestelijke punt van de stad.
Een van de drie door Zuid-Korea
geselecteerde ontwerpers is de jonge
Belgische architect Alexander D’Hooghe
(1973). Hij haalde aan Harvard University
zijn master degree ‘stadsontwerpen’ (Met
Rem Koolhaas als promotor) en is nu als
architectuurprofessor verbonden aan het
Massachusetts Institute of Technology in
Boston. Samen met zijn architectuurbureau
Org ontwerpt hij voor de
zuidwestelijke delta van Zuid-Korea een
nieuwe ‘economische stad’.
De stad moet “de poort van Zuid-
Korea en China” worden. Behalve hotels
en andere voorzieningen voor toeristen
komen er fabrieken, landbouw- en
natuurgebieden, een wetenschapspark
of een universiteit, en een ruimtehaven,
naar het voorbeeld van Virgin Galactic,
waar privé-bedrijven straks ruimteschepen
met toeristen kunnen lanceren.
Bovenaanzicht van Nakheel Waterfront City bij Dubai, een ontwerp van (Office for Metropolitan Architecture van Rem Koolhaas. © OMA
Het project ligt in Korea al twintig jaar
op de tekentafel. Aanvankelijk dachten
de Koreanen aan landbouwgebied, zoals
Nederland in de naoorlogse periode.
Wat het gaat kosten, is vooralsnog niet te
schatten. De economische activiteit op
het eiland moet het hele project rendabel
maken. Het visionaire plan strekt zich
uit over vele jaren. Alleen al de landvulling
neemt zo tien, vijftien jaar in beslag.
Vervolgens duurt het enkele jaren voor
je op zo’n nieuwe grond kunt bouwen,
omdat die vol water en lucht zit. Je moet
het eiland een derde hoger aanleggen dan
beoogd, omdat de grond na verloop van
tijd sterk inzakt.
Nieuw is het allemaal niet. De
luchthaven van Hongkong, Chek Lap
Kok, is op een kunstmatig eiland van vijf
bij vijf kilometer gebouwd. Nu denkt ook
Londen na over zo’n oplossing voor zijn
eigen krapte aan ruimte op Heathrow.
Landwinning maakt het voor planologen
gemakkelijker op de tekentafel een
samenhangend project te realiseren,
zonder een genadeloze tabula rasa van een
te renoveren of te ontwikkelen oud, organisch
en historisch gegroeid stadsgebied.
Visionaire architecten als Koolhaas
en D’Hooghe beschouwen zo’n kale
grond als een ‘lege zandbak’, het is hun
speeltuin waar ze de meest bizarre en
megalomane plannen kunnen realiseren.
Dubai was nog geen veertig jaar geleden
een zanderig vissersdorp, nu is het een
metropool. Door de hoge olieprijzen kon
Dubai in hoog tempo uitgroeien tot een
wereldstad, een boomtown die door velen
aanvankelijk als een fata morgana werd
afgedaan. Het is niet anders in Abu Dhabi,
waar gewerkt wordt aan het Saadiyat
Island. Naast een Cultural District, met
dependances van het Guggenheim en
het Louvre, wordt op het eiland een
paradijselijke stad gebouwd voor 150.000
inwoners, met hotels en shopping-malls.
Er wordt negen kilometer nieuw strand
aangelegd. Het masterplan is bedacht
door het ontwerpbureau Skidmore,
Owings & Merrill. Op het 2700 hectare
grote eiland wordt gewerkt aan het meest
luxueuze vakantieoord ter wereld.
Net als in Dubai kent ook hier de bouwwoede
geen grenzen. In 2028 krijgen
de Verenigde Arabische Emiraten een
20 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Impressie van Nakheel Waterfront City bij Dubai naar een ontwerp vav Office for Metropolitan Architecture van Rem Koolhaas. © OMA
geheel nieuwe hoofdstad. Het nabij Abu
Dhabi gelegen Khalifa City zal worden
ontwikkeld tot de belangrijkste stad van
de oliestaat en gaat 4900 hectare meten,
bijna twee keer de oppervlakte van het
Saadiyat Island. In minder dan een kwart
eeuw moet het inwonersaantal van
900.000 inwoners stijgen tot drie miljoen.
De ontwikkeling van de stad, waar
alle ministeries en overheidsinstanties
zullen worden gevestigd, maakt deel uit
van het allesoverheersende masterplan
Abu Dhabi 2030.
Ten zuiden van Dubai wordt de grootste
luchthaven ter wereld gebouwd, de Al
Maktum International Airport, berekend
op jaarlijks 120 miljoen passagiers. Het is
de snelst groeiende regio in de wereldluchtvaart.
Door het door consultants
zorgvuldig georkestreerde imago van
‘toeristenoord bij uitstek’ wordt nu al
voorspeld dat in 2010 de Emiraten ruim
vijftien miljoen toeristen zullen aantrekken.
Neem die ontwikkelingen serieus, zegt
Rem Koolhaas, die het architectuurbeleid
van de Emiraten met verve verdedigt
en de veelal denigrerende kritiek op de
oliestaatjes verwerpt. Volgens hem wordt
Dubai ten onrechte het ‘Las Vegas in
Arabia’ genoemd, of, ironischer, – in de
woorden van Mike Davis in New Left
Review – ‘Walt Disney meets Albert Speer
on the shores of Arabia’. En Alexander
D’Hooghe, die futuristische plannen
bedacht voor het Koreaanse Saeman-
geum, promoveerde op het proefschrift
The Liberal Monument. In de recente
geschiedenis is de monumentale architectuur
altijd geassocieerd met totalitaire
regimes, met het Rusland van Stalin,
met Duitsland, Spanje en Italië onder de
fascisten. Nochtans was er in die jaren
dertig ook in democratieën, zoals in de
Verenigde Staten, een evolutie naar heel
dominante, neoclassicistische, grootschalige
gebouwen.
Alexander D’Hooghe gelooft niet dat
architecten die een scherpe blik hebben
en grootschalige projecten uitwerken
daarmee in de voetsporen van dictators
lopen. Toch heeft de hele bouwgekte in
de Emiraten zijn verborgen keerzijde.
Laten we wel wezen, meent Mike Davis
in het virulente boek Evil Paradises
– Dreamworlds of Neoliberalism, het
is ‘een neoliberaal Noord-Korea’, een
oase van vrij ondernemerschap zonder
inkomstenbelastingen, vakbonden of
oppositiepartijen, een consumptieparadijs
en ook een plek om zwart geld wit
te wassen, het is een land waar nooit en
Walt Disney meets Albert Speer on the shores of Arabia.
voor geen enkel bestuursorgaan ooit
verkiezingen zijn uitgeschreven, het is
een ‘familiedictatuur’.
Dat stadium van hyperkapitalisme
is in Dubai inmiddels bereikt. Stakingen
zijn verboden, morren wordt – zoals bij
de farao’s en Romeinse keizers – afgestraft.
Ironisch genoeg afficheert de stad
zich in de luchthaven van Dubai met architecten
en stadsplanologen die zich op
posters hebben uitgedost als Romeinse
en Egyptische bouwheren. En toch,
zegt Koolhaas, biedt zo’n ‘hyperglobale’
stadsontwikkeling kansen voor nieuwe
architectuur. Je moet het niet ironiseren,
het is hun opdracht “to find optimism in
the inevitable”.
Dubai is de nieuwe post-globale stad
“die eerder verlangens opwekt dan problemen
oplost”, zegt architect George
Katodrytis. De stad is geen plek meer,
geen zelfstandige eenheid, maar “een
toestand”. Hij verwijst naar het essay
The Generic City uit 1994 van Rem
Koolhaas, die daarin een aantal spraakmakende
stellingen opperde.
Zijn hedendaagse steden, net als vliegvelden,
allemaal hetzelfde? Een stad kan,
net als een filmset in Hollywood, voortdurend
van decor veranderen. De straat
is dood, de enige activiteit is shoppen.
Waarschijnlijk is Dubai, met zijn ultraconsumentisme
(de grootste shopping
malls) en zijn totale lifestyle-ervaringen
(de grootste pretparken en paradijselijke
stranden) een extreem voorbeeld van de
nieuwe verstedelijking.
Misschien zijn de ‘kunstmatige eilanden’
van de Emiraten, Zuid-Korea en
zelfs Almere, om de filosoof Jacques
Derrida te parafraseren, “niets anders
dan advertenties voor een andere
planeet”, voor de paradijselijke droom
die zich in onze neoliberale en geheel
verpretparkte westerse consumptiecultuur
heeft genesteld.
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Nog 1x: Glocal Affairs
Even divers als de Glocal Affairs zelf
zijn de talloze reacties van deelnemers en
bezoekers van deze manifestatie. Zowel
persoonlijk als via de media hebben ze
mij bereikt. Ik, op mijn beurt, heb
genoten van de diversiteit van de
tentoongestelde werken en ben er trots
op dat ik heb mogen bijdragen aan de
totstandkoming van dit evenement.
Als het gaat om Glocal Affairs zijn
er verschillende zaken waar ik als
gedeputeerde van cultuur bijzonder
mee ingenomen ben. Als eerste wil ik
noemen, en misschien verbaast het u,
de kritieken. Het is op zich al geweldig
dat zo’n bonte verzameling aan mensen
iets te zeggen heeft over een dergelijke
expositie. Het is weliswaar niet altijd even
positief of genuanceerd, maar het feit
alleen al dat er op een dergelijke schaal
gesproken wordt over kunst in onze
provincie stemt mij tevreden.
Ten tweede mag genoemd worden het
feit dat er voor deze expositie bijzonder
veel werk in opdracht is gemaakt. Dit
heeft als voordeel dat het werk een relatie
aangaat met de plek en de kunstenaar kan
Er is veel over
gesproken...
In Zuiderlucht 12/2008 stonden vier pagina’s met reacties op de manifestatie Glocal
Affairs. Odile Wolfs, initiatiefneemster van de expositie, reageert. En kunstenaar Henk
Verbeek vergelijkt Glocal Affairs met de vermaledijde voorganger uit 1983: Trajecta.
reflecteren op het thema en de omgeving
waarin het kunstwerk geplaatst wordt.
Maar misschien nog belangrijker, de
kunstenaar wordt in staat gesteld om
iets nieuws te produceren en krijgt daar
ook feitelijk voor betaald. Voor jonge
kunstenaars zijn dergelijke kansen van
wezenlijk belang voor hun ontwikkeling.
Als derde is daar het publiek. Na
een drukbezochte opening met heel
veel bekende gezichten uit het circuit,
zijn de bezoekers blijven komen.
Mensen die speciaal voor de expositie
naar Maastricht zijn afgereisd, maar
ook mensen die toevallig langs de
Timmerfabriek liepen en een kijkje
kwamen nemen. Het werden er
uiteindelijk enkele duizenden. Ook
in dit opzicht was Glocal Affairs een
geslaagde activiteit: de manifestatie
was laagdrempelig en in staat om grote
groepen mensen te interesseren.
Ook als het gaat om samenwerking
blijkt het concept aan te slaan. In de
gehele provincie en zelfs Duitsland waren
instituten bereid deel te nemen aan de
manifestatie. Er was geen sprake van
een geïsoleerde expositie in Maastricht,
maar van een gemeenschappelijk gevoeld
initiatief waar iedereen graag onderdeel
van wilde uitmaken.
Was er sprake van een statement? Zeker
geen politiek statement. Wel laten we
zien dat onze regio een internationale
regio is, met internationaal georiënteerde
kunstenaars die ook lokaal hun wortels
hebben en daarmee hun relatie met de
omgeving zijn aangegaan. Het was ook
een statement in de zin dat wij in staat
zijn om niet alleen een grootschalig
evenement neer te zetten, maar ook om
verbindingen te leggen met instellingen
in de gehele regio.
Is er dan niets negatiefs te zeggen over
Glocal Affairs? Dat laat ik liever aan
anderen over. Zoals Hans Lemmen, een
van de deelnemende kunstenaars, in
het vorige nummer van Zuiderlucht liet
optekenen : “We kunnen ook dankbaar
zijn dat er iets is om op te mopperen.”
Glocal Affairs: er is veel over gesproken
en dat is juist de bedoeling van kunst …
toch?
ODILE WOLFS, gedeputeerde Kunst
en Cultuur
Textielinstallatie van Fransje Killaars in Ludwig Forum Aken, Glocal Affairs, november 2008. foto Romy Finke
... maar wa
“In 1983 heb ik niet aan Trajecta
deelgenomen, omdat ik niet tot de meelopers
wilde behoren. Trajecta was door
de politiek georganiseerd en die heeft
zich niet met kunst te bemoeien.” Aldus
beeldhouwer Piet Berghs tijdens een debat
over Limburgse kunst en Glocal Affairs
in het Stedelijk Museum Roermond op
21 november vorig jaar. Als een van de
aanwezigen stelde ik me daar voor als een
‘meeloper’ uit 1983 en merkte op dat
zonder Trajecta en de daaruit voortvloeiende
controverses veel waardevols nooit
tot stand was gekomen. Ik kon, en kan,
dus niet begrijpen dat rond Glocal Affairs,
eveneens door de politiek geëntameerd, zo
weinig debat en controverses waren.
Wat is er met de kunst – en de
kunstenaars - gebeurd in die 25 jaar?
Het meest in het oog springende verschil
tussen Trajecta en Glocal Affairs is het
verschil in rumoer. Bij Trajecta tal van
protesten en initiatieven van kunstenaars,
meer dan honderd (!) publicaties in
kranten, ME bij de opening, en uitspraken
als ‘De puist is opengebroken’ (Fons Lemmens,
Elseviers Magazine, 9-7-83). Zelfs een
kort geding. Iemand had iets gezegd over
iemand.
En nu? IJzige stilte.
De verschillen in de organisatie zijn
zo gering dat verklaringen voor die
stilte elders gezocht moeten worden. In
22 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

ar was het rumoer?
1983 was Trajecta het resultaat van een
lange, open voorbereiding. Een zetel
in de voorbereidingscommissie werd
bezet door een kunstenaar. Toch was
er onmiddellijk gezeur over alles. De
kunstenaars gedroegen zich als kinderen
van hun tijd waarin geen plaats was voor
autoriteiten. Ze lieten zich niet voor een
politieke kar spannen, die ze zelf artistiek
moesten optuigen.
Ook Glocal Affairs was een politiek
initiatief dat, in tegenstelling tot 1983, in
alle stilte werd uitgewerkt. Kunstenaars
werden in beslotenheid uitgenodigd
en geselecteerd. In de jaren tachtig
onacceptabel, maar nu bleef het stil.
Met dit zwijgen reageren ook deze
kunstenaars als kinderen van deze tijd.
Het is een collectief zwijgen. Een ieder
voor zich. Enkelingen wensen niet deel
te nemen aan de manifestatie, zonder
daar als collectief politieke argumenten
bij aan te voeren. Waar is het artistieke
bewustzijn als het gaat om de eigen
positie? Waarom geen protest tegen het
‘nieuwe’ culturele leiderschap dat alles
in stilte regelt? Waarom geen opwinding
over de leeftijdsdiscriminatie bij de
selectie? Beseffen jonge kunstenaars niet
dat zij hierdoor in de nabije toekomst
niet meer meetellen? De Timmerfabriek,
de thuisbasis van Glocal Affairs, is een
schitterende locatie voor beeldende kunst.
Te verwachten is dat de kunstenaars,
als daar andere belangen in het geding
komen, gedwee plaats maken.
Alle acties en initiatieven in 1983 hadden
uiteindelijk geen effect. Alles verzandde
in gekissebis. De gemeenschappelijke
vijanden, de autoriteit en de politiek,
waren ‘verslagen’ maar het werd toch weer
ieder voor zich. Kunstenaars blijven zich
overleveren aan de autoriteiten.
Waarom organiseert een overheid
manifestaties als Trajecta en Glocal
Affairs? Om de kwaliteit van Limburgse
kunst uitdragen? Is dat nodig dan?
Waarom? We hebben toch ‘presentatie- en
kenniscentra’. De politiek geeft met Glocal
Affairs een duidelijk antwoord. Volgens
die politiek is Limburgse kunst die kunst
die in de reguliere instellingen structureel
onvoldoende aandacht krijgt en dus,
door de politiek zelf, ad hoc gepromoot
moet worden. Waarom eist de politiek
niet, net zoals bij de zendgemachtigden,
dat de ambtenaren in deze instellingen
structureel zoveel procent van budget,
tijd besteden aan producties van eigen
bodem? Toonkunstenaars weten de
politiek tot deze ingreep te bewegen. En
beeldende kunstenaars?
Komen de politieke motieven wel
voort uit interesse in kunst? Zonder het
politieke voornemen om Maastricht als
Culturele Hoofdstad te promoten, was
Werk van Jack Reubsaet in de Timmerfabriek in Maastricht, Glocal Affairs, november 2008. foto Romy Finke
hoogstwaarschijnlijk geen hand, en zeker
niet deze hand, uitgestoken naar die
Limburgse kunst.
Beide manifestaties toonden ‘Limburgse
kunst’. Glocal Affairs is daarnaast
gebaseerd op de aanname dat Limburgse
kunstenaars die de wereld intrekken, iets
van hun regionale beïnvloeding laten
doorklinken in hun kunst.
Zoektochten tijdens beide manifestaties
naar een vermeende Limburgse eigenheid
leverden niets op. Er zijn geen kenmerken
die karakteristiek zijn in het merendeel
van de kunstwerken en een conclusie
kunnen rechtvaardigen dat er sprake is
van een regio-gebonden karakteristiek.
Bestaat Limburgse kunst?
Hollandse kaas bestaat en is niets
anders dan kaas uit Holland. Dit zakelijke
gegeven - Hollandse kaas - wordt echter
begeleid door connotaties die verwijzen
naar een specifieke karakteristiek. Zo ook
bij Limburgse kunst.
Een recente connotatie bij Glocal Affairs
kwam van Stijn Huijts (Zuiderlucht
12/08) die meent dat het project “(…) is
gedoemd uit te draaien op het zoveelste
provincialistische compromis.” Waar
is die connotatie ‘provincialistisch’ op
gebaseerd? Hoewel Limburg een integraal
deel is van de internationale gemeenschap
zijn dergelijke negatieve connotaties bij
kunst uit Limburg niet uit te roeien. De
diskwalificatie ‘provincialistisch’ is niet
gebruikelijk bij het onderwijs, de industrie
en de dienstverlening in Limburg.
Waarom gebruikt de provinciale culturele
‘elite’ deze diskwalificatie bij Limburgse
kunst? Zijn kunstenaars die in Limburg
wonen bekrompener dan kunstenaars met
een postadres elders op de wereld?
Zowel in 1983 als nu bedienen veel
deelnemers zich bij het produceren van
kunstwerken van trendy, materiële en
formele dragers. Het zijn de stijlkenmerken,
op grond waarvan een
kunstwerk als actuele kunst wordt
aangeduid.
In 1983: gelikt, technisch perfecte
ambachtelijkheid, lijsten, sokkels.
Opvallend is dat typische stijlkenmerken
bij meerdere kunstenaars terugkomen.
Is hier dan toch sprake van Limburgse
kunst? Nee! Het zijn sporen die docenten
achterlaten in het werk van hun studenten.
In 2008: snotterig, technisch imperfect
geknutsel, beeld- en geluidvastleggers,
op-de-grond-leggers, een enkele lijst, geen
sokkels. De geselecteerde exposanten
staan open voor trends in de actuele
internationale kunst. Echter: waar zijn die
jonge kunstenaars die, wars van trends en
tijdgeest, de ware kern van kunst en een
betekenisvolle actualiteit zoeken?
Waarom bij de selectie die nadruk op die
trendy stijlkenmerken? Waarom zo weinig
aandacht voor het bestendige in de kunst,
los van die trends? Was het de angst voor
de kwalificatie ‘provincialistisch’ door de
provinciale culturele elite’?
HENK VERBEEK, beeldend kunstenaar
23 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Essay
Wantrouw eenieder die met
een theorie over poëzie komt
aanzetten, sprak Gerrit Komrij
tijdens The Maastricht
International Poetry Nights.
“Het feit dat achtennegentig
procent van de poëzie
volstrekte flauwekul is, kan me
niet van het idee afbrengen dat
poëzie valt onder de menselijke
topprestaties.”
door Gerrit Komrij
“Een dichter moet dichten en niet al te veel
kakelen over poëzie. Ik heb me daar niet altijd aan
gehouden. ’t Is er mee als met een non in een klooster
– al doe je nog zo je best, je houdt het niet buiten de
deur. ‘t Is gewoon sterker dan je zelf.
Toch hoop ik me altijd in praktische zin over poëzie te
hebben uitgelaten – een dichter die van een theorie
uitgaat of in andermans theorieën gaat geloven,
hangt zich zelf op. Dat een dichter zijn privéopvattingen
of subjectieve voorkeuren uitbouwt tot
een soort eenmanstheorietje, allez – zo’n theorietje
is geen justitieel paleis of gezag afdwingende kerk,
maar een onschuldig konijnenhok. Een hok in elkaar
getimmerd met oude planken. We hebben voor dat
soort theorietjes al een naam, dacht ik. Gekte, als ik
het goed heb.
Dichterlijke waanzin.
Een pleonasme ook nog.
Ik houd me als dichter elke dag, elk uur, elke
seconde voor: als ik dan toch over poëzie begin te
bazelen, laat dan alles wat ik zeg te maken hebben
met de simpele praktijk en met de dingen die ik zeker
weet, de dingen die ik aankan en die ik ervaren heb.
Laat me niet zweven. Laat ik niet vaag worden. Laat
ik de dingen niet majesteitelijker, mythischer en
ingewikkelder voorstellen dan ze zijn. Laat ik geen
glanzende woorden gebruiken voor dooie begrippen.
Een beetje dagdromen mag natuurlijk. Een beetje
tastenderwijs struikelen is geoorloofd. Maar verder:
blijf met beide benen op de grond.
Dat een mens kan dichten is al gek genoeg.
Bedenk eens hoeveel lui het niet kunnen, al
Dat een mens kan
is al gek genoeg
Portret van Gerrit Komrij door Theo Daamen. (Collectie Letterkundig Museum Den Haag, © Theo Daamen)
proberen ze het nog zo hard, en huiver.
Als ik iets bij wijze van intro zou moeten zeggen
dan is het: als iemand met een theorie over poëzie
komt aanzetten, of beweert precies te weten hoe
poëzie moet en wat poëzie mag, of nog erger, hoe
poëzie niet moet en wat poëzie niet mag, vertrouw zo
iemand niet.
Sla alle theoretici dood.
’t Is een simpel voor wat hoort wat, een daad van
rechtvaardigheid, want zij hebben eerst de poëzie
doodgeslagen.
Vergeet alle poëtica en programma’s en scholen en
clubjes.
Pas dan schiet er adem over om iets over poëzie
te beweren, om schoorvoetend tot het wonder te
naderen.
Een dichter die van tevoren al weet aan welke theorie
het gedicht dat hij zo dadelijk gaat schrijven moet
voldoen, welke leerstellige schriftgeleerden het
moet behagen, schrijft geen poëzie. Hij schrijft
bewijsstukken. Hij schrijft protocollen.
24 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

dichten
‘Poëtische vrijheid’ staat voor ‘klinkklare nonsens’.
De poëzie dient zich bij de dichter aan, de poëzie
is primair. De dichter heeft het gedicht te schrijven
dat er uit moet, en in het kielzog van de zo ontstane
poëzie vallen er misschien regels te ontdekken
– regels, eigenaardigheden, patronen. Noem het
dat eenmanstheorietje. Gedeeld door twee of meer
dichters wordt het al verdacht. Dan wordt het al
oppassen geblazen.
Theorie heeft de reputatie algemeen en breed te
zijn, in feite bestaat er niets sectarischer. Theorie
beperkt en verstikt. Wie een theorie nodig heeft, stelt
geen vertrouwen in de poëzie. Onder de papaplu
van een theorie schuilen alleen angstige mensen. Ze
weten dat de poëzie ieder moment wraak kan nemen.
Angst houdt zo’n sekte bijeen.
Theoretici hebben er een grote hekel aan dat
je iets zou zeggen uit liefde voor de poëzie. Liefde
is in hun wereldje geen argument. Liefde is bij
voorbaat verdacht. De wereld van de poëzie
hoort beargumenteerd te worden, verantwoord
en saploos te zijn. Zomaar een balletje opgooien,
schijnbewegingen en dwaalwegen zijn uit den boze.
Maar in de poëzie verdwaal je voortdurend. Poëzie
is juist het terrein waarop je de tegenstrijdigste
veronderstellingen mag uitslaan.
Ik voel me thuis in het labyrint dat poëzie heet. Ik
voel me niet thuis op het rechte pad.
Ik heb in de voorgaande jaren genoeg over poëzie
gekakeld. In kranten, in boeken, op podia en tussen
de schuifdeuren. Een bloemlezing maken betekent
ook iets over poëzie zeggen. Een kakofonisch
multigesprek in een spiegelzaal blijft zoiets. Mensen
vroegen me waarom ik sommige gedichten opnam
en andere niet. Ik wist dat ik iets specifieker moest
zijn. Daaruit kwamen boeken voort als In liefde
bloeyende en Trouw moet blijcken. Het plezier in poëzie
voerde daarbij de boventoon, want als je zelf ergens
lol in hebt, hebben je lezers dat ook, dacht ik. Het
betere verpleegsterswerk.
Nog verder toegespitst werd een en ander in
de Albert Verwey-lezing, gepubliceerd onder de
titel Poëzie is geluk. Gekakel met een professioneel
tintje. En een titel die de lezer opzettelijk op het
verkeerde been zette. Ik bedoelde niet ‘gelukkig zijn’,
ik bedoelde ‘geluk hebben’. Niet happiness, maar
chance, luck. Niet de zegen, maar de dobbelsteen. In
dat boekje probeerde ik waarachtig tot iets als een
definitie van ‘de poëzie in het algemeen’ te komen. Er
zijn dagen dat men van alles durft. Ik vergeet bij dit
alles nog te zeggen dat ik ook zelf gedichten schrijf.
Gedichten hebben als bijkomende hebbelijkheid dat
ze het een en ander over poëzie duidelijk maken.
Ik kan en wil deze verzamelde praatjes hier niet
herhalen of in andere bewoordingen herkauwen.
Genoeg is genoeg. Alleen één ding verbaast me
achteraf. En dat is met hoeveel gemak ik het over ‘de’
poëzie had. Bij iedere gelegenheid heb ik geprobeerd
te omzeilen dat het woord ‘poëzie’ een vervuild
woord is, dat er poëzie bestaat en poëzie en poëzie.
We willen dan wel achter de bedoelingen van
poëzie komen, maar wat bedoelen we met het woord
poëzie zelf? Welke poëzie definiëren we precies?
’t Is niet onbelangrijk dit hybride gebruik van het
woord te gedenken als er weer over poëzie wordt
geouwehoerd.
Iedereen gebruikt een element van al de
betekenissen van het woord poëzie door elkaar.
Het woord poëzie wordt bevingerd, vervormd en
rondgesmeten dat het een aard heeft. Laat ik er een
paar lagen afkrabben.
Dat is poëzie, dat is poëtisch – het ligt in de
mond van velen bestorven. Het woord poëzie als
publiekslieveling. Wat ermee bedoeld wordt is ‘de
poëzie in het leven’ – de zonnige kant, de kant waar
je oog voor moet hebben en die je vooral niet moet
verwaarlozen. ‘Dat klinkt als poëzie in de oren.’
Een woord dat synoniem is met honing en hemelse
sferen. ‘Een poëtische natuur’ – dat is zo’n beetje de
omschrijving van een lachebekje met zijn hoofd in de
wolken en huppelende op geluidloze wollen sokken.
Twee. De poëzie in uitdrukkingen als de
wereldpoëzie, de Nederlandse poëzie, de Limburgse >>
Charles Eyck
In 1957 werd Charles Eyck (1897-1983) gevraagd een
kerk te ontwerpen voor een nieuwe wijk aan de west-
kant van Meerssen. Op het eerste gezicht een
merkwaardige opdracht, Charles Eyck was immers
schilder. Met zijn monumentale wandschilderingen
en kerkramen groeide Eyck in de na-oorlogse jaren uit
tot vaandeldrager van een Limburgse, sterk religieuze
kunst. Of van een onverbeterlijke regionale gezapigheid,
het was maar hoe je ertegenaan keek.
Toch had Charles Eyck zich al eerder met architec-
tuur beziggehouden. Eind jaren dertig ontwierp hij het
landhuis Ravensbos bij Schimmert, waar hij tot zijn dood
woonde. Vanaf het begin van de jaren vijftig schetste hij
de meest fantastische kerkgebouwen.
Op een bezienswaardige, maar enigszins beperkt ge-
documenteerde tentoonstelling in de Charles Eyck-zaal
van Museum Land van Valkenburg zien we hem aan het
werk. ‘In het vliegtuig naar Milaan’ of ‘In de trein van
Rome naar Venetië’ staat er op sommige tekeningen
gekrabbeld. Soms kijkt hij terug: machtige gotische
bogen worden gecombineerd met een renaissancistische
koepel. In andere schetsen worstelt hij met eigentijdse
invloeden, vooral die van de Franse modernist
Le Corbusier. De welvingen en onregelmatig geplaatste
ramen van diens beroemde kapel in Ronchamp keren in
veel van Eycks tekeningen terug.
In de periode van de opdracht in Meerssen worden de
ontwerpen concreter. Tot in de hemel reikende groots-
heid moest worden teruggebracht tot de dimensies van
een bescheiden parochiekerk. Ongetwijfeld speelden
technische beperkingen bij de uitvoering, in samenwer-
king met architect Harry Koene, ook een rol.
Na Meerssen had Eyck niettemin de smaak te pakken.
Voor Brasilia, de nieuw te bouwen hoofdstad van
Brazilië, ontwierp hij een kerk, opnieuw van monumen-
tale afmetingen en opnieuw sterk geënt op Le Corbusier.
Over de lotgevallen van dit ontwerp is weinig bekend,
maar uitgevoerd is het nooit.
Het is leuk om na het bezoek aan de tentoonstelling
even langs de kerk van St. Joseph Arbeider in Meerssen
te rijden. Op een grijze winterdag staat het gebouw er
onverwacht strak en afwijzend bij. Van de ronde vormen
in Eycks architectonische dagdromen is weinig over. Pas
als je eromheen loopt valt het sculpturale karakter van
het bouwwerk op. Het vrij massieve blok van de kerk
zelf en de losstaande, ranke klokkentoren geven vanuit
iedere hoek een ander beeld. Zo schemert ook hier iets
door van de expressie en de losheid die, ondanks alle
traditionalisme, Eycks beste schilderwerk kenmerkt.
DUNCAN LIEFFERINK
Charles Eyck en de architectuur. Museum Land van Valken-
burg, Grotestraat 31, Valkenburg, t/m 15 maart 2009. Zie
www.museumlandvanvalkenburg.nl.
I N K I J K
25 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

poëzie. De poëzie als het werk van alle dichters bij
elkaar. Daar kan een geschiedenis van geschreven
worden, daar valt een bloemlezing uit samen te
stellen, het corpus kent een traditie, een heden en een
toekomst. Traditie en toekomst zijn doorgaans vaag,
en het heden heeft veel te maken met cafés en roddel
en nijd.
Drie. De poëzie als kunstzinnig genre, als het
totaal waarin die kunstvorm afwijkt van het genre
dat kwast en instrumenten hanteert. De techniek
en de aanpak van de dichter. De manier waarop
dichters poëzie bedrijven. Hier gonzen woorden
rond als sonnet en alliteratie, als het vrije vers en
enjambement, als stijl en anapest. Handleidingen en
technische leerboeken vol met die termen.
Vier. Poëzie waarbij je onmiddellijk moet denken
aan studie. De poëzie als staande in een traditie van
geleerdheid en opslag van kennis. Gedichten worden
hier spontaan begrepen als dingen om te bestuderen,
om te ontleden en te analyseren. Poëzie als
academische discipline. Veranderen de academische
modes, dan verandert het poëziebegrip mee. Er
bestaat een respectabele traditie van dichtersgroepen
en individuele dichters die aan de heersende
academische mode tegemoet komen, die speciaal
schrijven voor de behoeften van die markt.
Vijf, zes, zeven, acht. Zo zijn er nog wel een aantal
betekenisnevels die de eigenlijke zon die ‘poëzie’
heet versluieren. De poëzie als volksvermaak.
Salonpoëzie en de poëzie uit poëziealbums. Poëzie
als afwijking. Poëzie als iets wat geen proza is.
Poëzie als gekkigheid. Poëzie als regelrecht iets uit
het gekkenhuis. Poëzie als tijdverdrijf voor pubers.
Soms kennen de toepassingen van het woord een
uiterst negatieve ondertoon. ‘Poëtische vrijheid’
staat voor ‘klinkklare nonsens’ en ‘het is maar
poëzie’ voor ‘het is gelogen of het gedrukt staat’. Een
andere keer wordt het weer te jubelend. ‘Poëtisch’
voor ‘hemels’ en ‘in een poëtische stemming’ voor
‘stapelmesjokke’. Maar ook als we poëzie nuchterder
willen benaderen klinken er altijd wel een paar zijbetekenissen
mee, in immer wisselende combinaties.
Het moet ons streven zijn de kring steeds nauwer
aan te halen, om uiteindelijk te belanden bij de meest
essentiële kern, het meest naakte begrip van poëzie.
‘De’ poëzie. Poëzie.
Waarom kwam poëzie er, waarom is poëzie er,
waarom zou poëzie blijven bestaan? Wat beteken je,
als we je helemaal hebben gevild en gestroopt?
Ik weet niet wat poëzie is. Ik weet niet wat kunst
is. Kunst is wat je krijgt als je de geschiedenis van de
kunst bij elkaar veegt en tot je neemt. Daar gaan we.
We moeten een gooi doen. Kunst rekt grenzen op,
verdraait de kijk op de wereld, keert begrippen om,
kunst maakt ruimer en gekker en heviger of gewoon
maar anders, kunst interpreteert of voegt toe of
verhevigt, kunst is de manier om beelden, woorden
Ik weet niet wat poëzie is. Ik weet niet wat kunst is.
en klanken optimaal te exploiteren, in althans een
streven naar sublieme harmonie, of juist met de
opzettelijke wens dissonanten te verwekken - enfin,
vul maar in. In dat geheel vertegenwoordigt de
poëzie de taal-tak van de kunst. Elke kunstenaar zijn
eigen materiaal, en aan de dichter de woorden.
Mengen met verf en muziek kan hij de woorden
natuurlijk ook.
We kunnen niet over poëzie praten zonder
rekening te houden met wat er in de grote familie van
beeldende kunst en muziek gebeurt.
Poëzie is maar een familielid.
Poëzie is de manier waarop de met klankuitstoting
begiftigde mens laat zien dat hij het onderste uit de
kan weet te halen.
Van strottenhoofd tot inkt.
De dichter wil dat laten weten, hij wil zijn kunde
laten zien. Daar zijn mensen voor nodig, een
klankbord. Daar is een publiek voor nodig.
Van inkt weer terug naar strottenhoofd.
Het publiek mag er zijn eigen interpretaties op
nahouden. Het mag denken wat het maar wil.
Het mag in de veronderstelling verkeren dat daar
iemand staat, dichter geheten, die hem wil troosten,
amuseren, beleren, ontroeren, overdonderen of naar
stille hoekjes meevoeren, alles mag. Het publiek kijkt
naar een kunstenmaker. Het kijkt naar iemand die
zijn armzalige ik – een stotterende aap op zoek naar
de voederbak – wil overstijgen.
Alles wat er aan gedichten geschreven wordt – de
grote diversiteit – is bedoeld om dat ene grote
simpele begrip van poëzie in te vullen. Er zijn
miljoenen gedichten, er is maar één poëzie.
Er hebben altijd richtingen, scholen en
poëzieoorlogen bestaan. Er is altijd een hang geweest
naar het instellen van een theorie, liefst met wettelijk
gezag. Er is wat afgepolemiseerd over welke poëzie
voor de ware poëzie mocht doorgaan. Verstandelijk
diende de ideale poëzie te zijn, gevoelig, autonoom,
revolutionair, academisch, modernistisch,
parodistisch, episch, intiem – noem maar een paar
sleutelwoorden.
Het wonder van de poëzie is juist dat er zoveel
soorten poëzie mogelijk zijn.
Dat alle theorieën op één hoop elkaar als het ware
weer opheffen.
Een synthese is er niet.
Ik heb gelukkig ook niks met compromissen en
brave gulden middenwegen. Dat hoeft ook niet. Elke
dichter kan er boven zweven, en toch uitstekend voor
zijn particuliere hoekje zorgen.
Als poëzie niet overtuigt, ligt het niet aan de
poëzie maar aan de dichter, de toepasser. Er zijn nu
eenmaal veel ontoereikende talenten of talenten
die te lui zijn om het onderste uit de kan te halen.
Maar zelfs het feit dat achtennegentig procent van de
poëzie volstrekte flauwekul is kan me niet van het
idee afbrengen dat poëzie valt onder de menselijke
topprestaties.”
Deze About Poetry/Over Poëzie-lezing sprak Gerrit
Komrij vorig najaar uit tijdens The Maastricht
International Poetry Nights. Hij was de vijfde in een
reeks, Bas Belleman, Piet Gerbrandy, Maarten Doorman
en Wiel Kusters gingen hem voor bij eerdere edities
van het poëziefestival. In het najaar worden de
lezingen gebundeld.
26 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

V E R G E T E N E T E N
Worteltimbaaltjes
door Jac Nijskens
Stomverbaasd was ik toen ik hoorde
dat er zwarte peentjes bestonden. Nog
gekker werd het toen bleek dat ze ook
spierwit konden zijn. Inmiddels is het
wortelhoekje in De Historische Groentehof
een kleurenfestijn waaraan ik veel plezier
beleef. En dan te bedenken dat de eerste
peentjes helemaal niet oranje waren.
Vroeger waren worteltjes rood, paars of
zwart. De bakermat lijkt Afghanistan,
maar de bron van de wortel is echter met
raadsels omgeven. Zo komt de wortel voor
in een lijst van groenten van de Koninklijke
tuin van Babylon, 800 voor Christus.
Ruim 2000 jaar voor onze jaartelling aten
mensen al wortelen. De eerste teksten
van wortelen zijn van 200 voor Christus
van Athenaeus. Maar er is een hiaat van
vele eeuwen tussen de eerste Griekse
geschriften en de verdere Europese
verslagen over de wortel. Pas in de 13 e eeuw
verschenen weer teksten over wortelen
die gekweekt zijn in tuinen in Duitsland en
Frankrijk, ze beschreven rode, paarse en
gele soorten. De eerste oranje wortelen
zijn in Hoorn rond 1600 gecultiveerd uit
gele wortelen, over heel Europa werden
ze Hoornsche wortelen genoemd.
Oranjegezinde kwekers leverden deze
wortel als officiële koninklijke groente aan
het Huis van Oranje.
De Belgische Witte peen werd in 1831 door
een tuinder bij toeval in het wild ontdekt,
net zoals de Romeinen 2000 jaar eerder
ook al deden. De wortel is spierwit, maar
hij heeft de neiging om eenderde boven de
grond uit te steken. Daar kleurt hij groen
op. Ik vind dit een prachtig gezicht, een
plaatje dat zo van een schilderij van een van
de oude meesters weggelopen kan zijn. De
Belgische Witte is een hele fijne peen voor
wortelstamp. Tip: voeg een kwart pastinaak
bij de aardappelpuree voor de wortelstamp.
In oude receptenboekjes uit de 17 e
en 18 e eeuw kom ik recepten tegen als
“geele gestoofde wortels, gebraden
witte wortelen, tourten van geluwe
peen en wortelpudding”. Ik trakteer u
op een receptuur uit De eerlijke keuken,
een onlangs verschenen boek van de
Maastrichtse Marleen Willebrands. Ze heeft
Limburgse handschriften uit 1785 vertaald
en er een kookboek van gemaakt.
Worteltimbaaltjes
“Neemt vier á vijff dikke geele wortelen.
Nadat de vorm groot is. Rijft (raspt) die op
een rijff heel fijn. Doet er vier beschuijten
fijngestampt in, vier heele eyeren, zuijker en
caneel, een halff commetje gesmolte booter.
Anderhalff uur laaten kooken.”
Heeft u vragen over vergeten groentes? Stel ze
per e-mail aan Jac Nijskens: info@vergeteneten.nl
Informatie over De Historische Groentehof op
www.vergeteneten.nl
Ed Spanjaard dirigent | Carel Kraaijenhof
bandoneon | Gwyneth Wentink harp |
Duo Santiago Cimadevilla en Marcos
Di Paolo, Maria José Ortiz | Devich Trio |
Pianoduo Lechner & Tiempo
De hele dag Argentijnse muziek en zang met werken van
Piazzolla, Ginastera, Adams, Bragato met o.a. Adiós Nonino
Zaterdag 10 januari Maastricht | Theater aan het Vrijthof
14.30-22.30 uur | 40 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl
www.limburgssymfonieorkest.nl
Ed Spanjaard dirigent | Carel Kraayenhof
bandoneon | Gwyneth Wentink harp
Ginastera harpconcert | Piazzolla bandoneonconcert
| Adios Nonino van cd Tango Royal
Zondag 11 januari Sittard | Schouwburg Sittard-Geleen
14.30 uur | 24 | T 046 4524400 | www.uitbalie.nl
Zondag 11 januari Venlo | Theater de Maaspoort
20.15 uur | 24 | T 077 3207222 | www.maaspoort.nl
www.limburgssymfonieorkest.nl
La Voix Humaine
& Nelly Miricioiu
Ed Spanjaard dirigent
Nelly Miricioiu sopraan
Firma Rieks Swarte live poppenspel
Poulenc La Voix Humaine (Tragédie Lyrique)
Ravel l’Enfant et les Sortileges
Zaterdag 31 januari Maastricht | Theater aan het Vrijthof
20.15 uur | 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl
www.limburgssymfonieorkest.nl
8 bruckner
Ed Spanjaard dirigent
Bruckner symfonie nr. 8
Vrijdag 1 mei Maastricht | Theater aan het Vrijthof
20.15 uur | 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl
Zaterdag 2 mei Venlo | Theater de Maaspoort
20.15 uur | 24 | T 077 3207222 | www.maaspoort.nl
www.limburgssymfonieorkest.nl
27 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

NL mode
door Marieke Wiegel
Ook afgelopen najaar zouden
Viktor&Rolf weer hun jaarlijkse modeshow
in Parijs geven: vrouwenmode
voor het voorjaar/zomer 2009. De
Handwerk en vakmanschap,
daar houdt Parijs wel van
Een creatie van Viktor & Rolf.
Modestad Parijs heeft de nieuwe generatie jonge
Nederlandse modeontwerpers, van Viktor&Rolf
en Jan Taminiau tot Marlies Dekkers, hoog zitten.
Gezeten aan de Parijse catwalks zag Marieke Wiegel
hun werk voorbijkomen. “I’m terribly late for the
show, but I’ll meet you in the Grand Salon.”
shows van de Viktor&Rolf zijn altijd
een evenement, maar ditmaal stonden
er geen lange rijen voor de deur. De
presentatie vond plaats op het world
wide web, en wel in de virtuele Grand
Salon van Viktor&Rolf.
De uitnodiging was een link naar hun
nieuwe website. Met een klik betreed
je de Grand Salon van Viktor&Rolf
waar topmodel Shalom Harlow, net
als Audrey Hepburn indertijd in Funny
face, naar binnen rent en uitroept: “I’m
terribly late for the show, but I’ll meet
you in the Grand Salon.” Eenmaal
binnen zien we Harlow telkens opnieuw
met een nieuwe creatie op de virtuele
catwalk verschijnen.
In deze virtuele presentatie
verwijzen Viktor&Rolf naar de
jaren vijftig, de tijd waarin de grote
modehuizen hun collecties nog in hun
grand salons lieten zien. Tegelijkertijd
is deze internetshow ook een reactie
op de nieuwe, snelle ontwikkelingen
binnen de modewereld. De modeshows
staan tegenwoordig direct nadat ze zijn
afgelopen op het internet en zijn vanaf
dat moment voor iedereen toegankelijk.
Het exclusieve sprookjesmoment duurt
zolang als de modellen op de catwalk
heen weer lopen, over het algemeen
niet langer dan vijftien minuten.
In de laatste collectie van
Viktor&Rolf komen verleden, heden
en reflectie op de actualiteit van de
modewereld samen. De korte lichte
jurkjes zijn klassiek en verwijzen naar
de jaren vijftig, maar tegelijkertijd
vinden we in de ontwerpen moderne
motieven terug die zijn geïnspireerd
op pixels. Drie jurken uit de
nieuwe collectie schitteren als een
zinsbegoocheling. Op deze jurkjes zijn
20.000 Swarovski-kristallen met de
hand genaaid. Ieder jurkje is een soort
draagbare caleidoscoop geworden en
weegt zo’n tien kilo.
Aan het eind van de internetshow
zien we de twee ontwerpers achter het
scherm als twee poppenspelers boven
hun virtuele catwalk. Ze hebben het
publiek bespeeld, betoverd en zij geven
hun bespiegeling op de mode van nu.
Het Nederlandse duo had het Franse
publiek andermaal verbluft en de pers
was laaiend enthousiast.
Viktor&Rolf hebben in de Parijse
modewereld hun naam gevestigd, maar
er ging een lange weg aan vooraf. De
Parijse haute couture en prêt-à-porter zijn
gesloten werelden, die zeker voor jonge
buitenlandse ontwerpers niet eenvoudig
toegankelijk zijn. Nederlandse
ontwerpers staan bekend om hun
conceptuele en originele creaties. Op
de kunst- en modeopleidingen staat vrij
en creatief denken in een hoog vaandel.
De Franse mode- en designjournalisten
zijn altijd vol lof over de flair die in de
Nederlandse ontwerpen naar voren
komt, maar met alleen conceptuele
ideeën is het moeilijk om in Parijs door
te breken. Vechtlust, een groot sociaal
netwerk en cultureel en commercieel
inzicht zijn onontbeerlijk.
Behalve Viktor&Rolf hebben ook
andere Nederlandse modeontwerpers
hun weg naar Parijs gevonden. Zo
presenteerden vorig jaar Jeroen van
Tuyl (1971) en Francisco van Benthum
(1972) hun nieuwe collecties herenmode
binnen de prestigieuze programmering
van de prêt-à-porter. Van Tuyl richtte in
2000 zijn eigen merk op en is inmiddels
lid van de belangrijke Féderation Française
de prêt-à-porter et des Créateurs de Mode.
Dat lidmaatschap opent voor Van Tuyl
de nodige deuren in Parijs, waar hij
zijn collecties twee keer per jaar onder
veel aandacht presenteert. De Franse
pers noemt hem Le cavalier urbain,
naar aanleiding van zijn Collectie
Horsepower of roemt hem om de
zachte lijnen in zijn laatste collectie
TAGORE, die is geïnspireerd op de
hindoeïstische cultuur.
Francisco van Benthum is
evenmin een onbekende in de Parijse
modewereld. Sinds 2003 heeft hij zijn
eigen label en showt hij er zijn nieuwe
collecties. Zijn laatste herencollectie
herfst/winter HOPE viel op door zijn
originele en Hollandse karakter. Voor
de Parijse catwalkprofessionals was
deze door Volendamse visserskleding
geïnspireerde collectie noordelijk
exotisch. Het Zuiderzeemuseum in
Enkhuizen heeft inmiddels stukken uit
deze collectie aangekocht.
In zijn nieuwe herencollectie zomer
2009, genaamd RADIANT, heeft Van
Benthum zich laten inspireren door de
mythe van Lawrence van Arabië. Zijn
stijl valt in Parijs vooral op doordat
hij in zijn romantische stijl elementen
28 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

van stoere sportkleding integreert. Het
Parijse publiek houdt van die drang
naar originaliteit omdat het hun
verwachtingspatroon doorbreekt.
Naast de herenmode tijdens de prêt-àporter
wordt Nederland ook met vrouwenmode
vertegenwoordigd tijdens de
haute couture. Ontwerper Jan Taminiau
(1975) heeft de afgelopen jaren zijn
modeshows gehouden naast de officiële
programmering met grote merken
als Chanel, Dior, Christian Lacroix,
Jean-Paul Gaultier en Armani. In de off
programmering gebeurt er veel en wordt
er gekeken naar nieuw talent.
Afgelopen jaar heeft Taminiau geen
traditionele modeshow-met-catwalk
gehouden, maar gekozen voor een
presentatie van zijn nieuwe collectie
in de Espace Commines. Een modeshow
is altijd razendsnel voorbij en het is
moeilijk om goede contacten vast te
houden. Tamaniau wilde meer tijd
investeren om zijn Parijse netwerk uit
te breiden.
Taminiau heeft sinds 2003 zijn eigen
label en richt zich helemaal op Parijs.
Hij kent de stad goed, mede omdat hij
na zijn studie stage heeft gelopen bij
korsettenmaker Hubert Barrere, die
werkt voor Dior, Yves Saint Laurent
en Madonna. Voor Taminiau is dit
ambachtelijk vakmanschap belangrijk,
in zijn ontwerpen zijn handwerk en
vakmanschap essentieel. Taminiau
weeft veel van zijn stoffen zelf en ook
het minutieuze borduren gebeurt in
zijn Amsterdamse atelier. Bij zijn laatste
presentatie kreeg hij van een belangrijk
Parijs borduuratelier complimenten
over zijn collectie; Parijzenaren wilden
bijna niet geloven dat alles in
Amsterdam was vervaardigd, een
groter compliment had hij niet kunnen
krijgen. In Parijs is het verwerken van
traditioneel vakmanschap weliswaar
gemeengoed, maar dat een jonge
Nederlandse ontwerper er zich aan
waagt, vindt men hier verrassend.
In het rijtje van Nederlanders
die in Parijs naam maken, mag
lingerieontwerpster Marlies Dekkers
(1965) niet ontbreken. Na het succes
van haar winkels in Nederland en België
opende ze in april 2007 in Parijs een
zaak in de luxe winkelstraat Rue du
Cherche Midi. Afgelopen jaar bestond
haar lingeriemerk vijftien jaar en dat
bleef hier niet onopgemerkt. Dekkers
werd uitgeroepen tot Créatrice de l’Année
2008, een prijs die ze van burgemeester
Bertrand Delanoë kreeg overhandigd
in het prestigieuze Musée d’Art
Moderne. In de marge van het officiële
programma gaf Dekkers tijdens de
Fashion Week haar eerste Parijse
modeshow, A true love story, in het Palais
de Tokyo, voor een publiek vol celebrities
uit de internationale showbizz.
Samen met Londen en Milaan blijft
Parijs het internationale platform voor
jonge Nederlandse modeontwerpers.
Het is niet onmogelijk om in deze
zeer gecodeerde wereld een eigen
plaats te veroveren, maar het
vereist wel een behoorlijke dosis
doorzettingsvermogen.
‘The House of Viktor&Rolf’,
overzichtstentoonstelling. Tot en met 9
februari in het Centraal Museum Utrecht.
www.centraalmuseum.nl
Schatten van de Zuiderzee t/m
1/2. Gejaagd door de wind ( grote
modetentoonstelling)van 21/3 t/m 22/11
Zuiderzeemuseum, Enkhuizen.
www.zuidezeemuseum.nl
z u i d e r l u c h t
Presentatie van Jan Taminiau.
Wordt begunstiger à 55 euro per jaar en
krijg maandelijks Zuiderlucht toegestuurd.
ga naar www.zuiderlucht.eu
en klik op ‘begunstigers’
29 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

S T A T I O N z u i d e r l u c h t
Donya Saed (Teheran, 1976)
The better you look
the better you look
“Ik maak kleine tekeningen/
collages met potlood, pen,
houtskool en of inkt. Soms voeg
ik beeldelementen uit kranten,
tijdschriften en film toe om het
beeld scherper te maken of om er
een gelaagdheid in aan te brengen.
De collages druk ik af op groot
formaat printers. Zo probeer ik
het handschrift, de materialiteit
en de oorspronkelijke
tekening anoniem te maken, te
relativeren. De beeldverhalen
zijn reproduceerbaar, net als
de geïdealiseerde werkelijkheid
uit de media. Mijn werk
onderzoekt de ideologie van
het beeld, in het bijzonder de
ideologie van de massamedia,
en daarin de betekenis van
consumentengeluk.”
Tierische Liebe (2005). Inkjetprint, 208 x 284 cm
Station Zuiderlucht
In de tiende aflevering van Station
Zuiderlucht, halteplaats voor kunstenaars
en vormgevers, aandacht voor Donya
Saed. Het werk ‘Zonder titel’ (een print
in een oplage van 3) wordt per opbod
verkocht op www.zuiderlucht.eu. Klikken
op de button ‘Station Zuiderlucht’. Namen
van bieders worden niet bekendgemaakt,
wel de hoogte van het laatst geboden
bedrag. De bieding begint bij 450 euro.
Werk van Donya Saed is deze maand als
presentatie van Station Zuiderlucht te
zien in Galerie Stevens in Maastricht
www.galeriestevens.nl
en galerie New Untitled in Venlo
www.galerienewuntitled.nl
‘Station Zuiderlucht’ wordt ondersteund
door Amacura (Sittard-Geleen), Galerie New
Untitled (Venlo), Galerie Stevens (Maas-
tricht), Huis voor de Kunsten Limburg,
Océ Kunstbezit, Servatius en Unlimited.DSM.
Reacties naar info@zuiderlucht.eu
Loss is to be Expected (2007-2008). Foto 109 x 144 cm
Zonder titel (2007). Inkjetprint, 75 x 109 cm
Opleiding 1995-1997 Bouwkunde, Hogeschool
van Utrecht. 1997-2001 Visual Art, Design
and Education (BA), Hogeschool vd Kunsten
Utrecht. 2001-2002 Fine Art (BA), Hogeschool
vd Kunsten Utrecht Exposities 2002 ‘Konink-
lijke Prijs voor Vrije Schilderkunst’, Gemeen-
temuseum, Den Haag. 2003 ‘Tussen wortel
en kruin’, Academiegalerie, Utrecht. ‘United
Riders’, Stadsgalerij Heerlen. 2004 ‘Koppe-
ling’, Paraplufabriek, Nijmegen. ‘Uitgelicht 04’,
Fonds BKVB, Westergasfabriek, Amsterdam.
‘Weltschmerz, I Pretty Much fell off the Planet’,
Arti et Amicitiae, Amsterdam. 2005 ‘Capoeira’,
Roberts & Tilton gallery, Los Angeles. ‘Markus
Selg & Donya Saed’, Galerie Cokkie Snoei, Rot-
terdam. 2006 ‘Paradedames’, GAU, Utrecht.
‘Coming home for Christmas’, Signe, Heerlen.
2007 ‘Kapitalistischer Realismus 2.0’, Altbau,
Berlin. ‘Mock Duck’, Alte Jakobstrasse 105, Ber-
lin. 2008 ‘Glocal Affairs’, Timmerfabriek, Maas-
30 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009
tricht.

Aernout Mik
Het recente werk van Aernout Mik
valt te lezen als een aanklacht tegen
een door ongelijkheid, dreiging en
controle gedomineerde wereld. Dat
lijkt nogal stichtelijk, maar door kleine
ingrepen tilt Mik zijn werk ver uit
boven het niveau van het politieke
pamflet. Hoe in situaties van controle
en geweld een lichte mate van
desoriëntatie kan leiden tot een
universeel gevoel van onzekerheid.
door Duncan Liefferink
Security check. Bij een detectiepoortje en een röntgenapparaat
staan een stuk of wat beveiligingsbeambten.
Ze hebben niet veel te doen en kijken verveeld voor zich
uit. Een mevrouw moet haar koffer uitpakken. Ook de
bekleding moet eraan geloven. Een man doet omstandig
zijn riem af. Even later fouilleren de beveiligingsmensen
elkaar. Eén van hen laat zich pardoes achterover vallen
en wordt door een collega opgevangen, een klassieke
oefening in vertrouwen. De institutionalisering van het
mondiale wantrouwen vereist dat de uitvoerders zich
blindelings op elkaar kunnen verlaten.
De scène komt voor in de video Touch, Rise and Fall
van Aernout Mik (1962) en is momenteel te zien in het
Akense Ludwig Forum. Aanleiding voor de tentoonstelling
vormt de toekenning van de Kunstpreis Aachen aan de
Nederlandse kunstenaar. Getuige de namen van eerdere
laureaten, zoals Ilya Kabakov of Luciano Fabro, mag Mik
zich inmiddels definitief tot de groten der aarde rekenen.
Later dit jaar heeft hij zelfs een solo in het Museum of
Modern Art in New York.
Behalve de video over de veiligheidscontrole zijn er
in het Ludwig Forum nog drie andere te zien.
Osmosis and Excess toont weinig verheffende taferelen
aan de grens tussen Californië en Mexico: kale heuvels
met onafzienbare hoeveelheden afgedankte auto’s,
afgewisseld met trage opnamen van een apotheek met
goedkope Mexicaanse geneesmiddelen. In Convergencies
trekt een lange reeks beelden voorbij van politieafzettingen,
ruwe controles en haveloze mensen
– kennelijk illegale immigranten – die in ME-busjes
worden geduwd. Zeker in dit laatste werk lijkt de politieke
boodschap er dik bovenop te liggen: een ferme
aanklacht tegen de mensonterende toestanden langs
de grenzen van het rijke Westen, tegen ongelijkheid,
uitsluiting en geweld. Die boodschap wordt er dan
ook nog eens uitentreuren ingehamerd: Mik vermeldt
bewust geen tijdsduur van zijn video’s, maar het duurt
Beklemming en
onzekerheid
De video ‘Osmosis and Excess’ van Aernout Mik is te zien in Ludwig Forum in Aken. foto Ludwig Forum
lang voor dezelfde beelden weer terugkomen.
Gelukkig is dat niet alles. Mik doet veel meer dan ons
confronteren met troosteloze en beschamende beelden.
Glutinosity, gemaakt in 2002 en daarmee het oudste werk
op de tentoonstelling in Aken, maakt zijn werkwijze
goed duidelijk. Geluidloos wikkelen blauw geüniformeerde
mannen en deels met bivakmutsen uitgeruste
betogers of opstandelingen een gevecht af. Maar wie
vecht eigenlijk tegen wie? De mannen in het blauw
slepen niet alleen hun tegenstanders maar ook elkaar
weg. En waarom verloopt alles zo traag en gelaten? Je
blijft kijken en zoekt naar aanknopingspunten, naar een
logica achter de gebeurtenissen, maar die is er er niet.
Wat blijft hangen is een hoogst ongemakkelijk gevoel
van voortdurende, zinloze strijd.
Glutinosity sluit aan bij Miks werk uit de jaren ’90.
Ook toen al wist hij trefzeker een haast archetypische
sfeer van dreiging en strijd op te roepen. Daarbij haalde
hij alles uit de kast om de toeschouwer in verwarring te
brengen. De situaties waarin zijn hoofdpersonen zich
bevonden waren overduidelijk geënsceneerd en vaak
enigszins absurd: een kantoor gevuld met zeepsop
of een roltrap in een instortend gebouw. Niet zelden
versterkte hij het effect nog door ingrepen in de ruimte
waarin de video geprojecteerd werd, bijvoorbeeld een
bewegende vloer of bewegende wanden.
Tegenwoordig heeft Mik dit soort kunstgrepen
nauwelijks meer nodig, hij kan toe met verbluffend
eenvoudige middelen. Convergencies is grotendeels samengesteld
uit bestaand filmmateriaal. De veiligheidscontrole
in Touch, Rise and Fall is weliswaar in scène
gezet, maar komt tot in detail overeen met de
dagelijkse realiteit op luchthavens. Pas als je langer
kijkt beginnen de ongerijmdheden op te vallen: de
beveiligingsman die zelf in het röntgenapparaat
geschoven wordt, zijn collega die eindeloos zit te
hannesen met een tube tandpasta en een roze flesje
uit een ambtshalve geopende koffer. Het zijn slechts
kleinigheden die je niet kunt plaatsen, maar juist in een
context van controle en dreigend geweld krijgen die
een grote betekenis. De film wordt vertoond op twee
gewone, stilstaande schermen in een subtiele afwisseling
van overzicht en close-up. Wat op beide schermen
te zien is gebeurt op hetzelfde moment, daar is geen
twijfel over mogelijk. Toch gaat je blik voortdurend
heen en weer. Je bent op je hoede, steeds vraag je je af
of je niet iets essentieels gemist hebt.
Het is de herkenbaarheid die Aernout Miks recente
werk zo indringend maakt. Rond een alledaagse
veiligheidscontrole blijkt een lichte desoriëntatie
voldoende te zijn om een gevoel van existentiële
onzekerheid op te wekken, zelfs bij degenen die zich
door die maatregelen juist beschermd zouden moeten
weten. Dat inzicht maakt Miks politieke boodschap
alleen maar krachtiger.
Aernout Mik. Ludwig Forum, Aachen, t/m 1 maart 2009.
Zie www.ludwigforum.de.
3 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

TRANS FORM
ARCHITECTEN
WWW.TRANS-FORM.NL
per voi | viaggi italiani e piu’
Per voi, voor u.
De Umbrische keuken.
Kookcursus op locatie
voor kleine groepen.
www.pervoi.eu
info@pervoi.eu
(043) 32 53 861
BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT
Op AfSpRAAk 043 325 58 64
Alleen vOOR MAnnen
BOSCHSTRAAT 46 zOndeR AfSpRAAk
Luik is overal
De broers Luc en Jean-Pierre Dardenne. foto Cineart Nederland
Weinig regisseurs waren zo succesvol op het
filmfestival in Cannes als Luc en Jean-Pierre Dardenne.
In 1999 en 2005 wonnen ze de Gouden Palm, afgelopen
najaar kregen ze met ‘Le silence de Lorna’, die nu ook in
Nederland draait, de prijs voor het beste scenario.
“Of we het landschap opfleuren, weet ik niet.”
door Günther Jekubzik
Het meest bepalend voor de broers
Luc en Jean-Pierre Dardenne en hun
films is hun jeugd in Seraing, een
industriële voorstad van Luik: “Basis
van onze thema’s is onze persoonlijke
geschiedenis. Wij zijn opgegroeid in
Seraing, dat net als het Ruhrgebied een
extreme achteruitgang heeft meegemaakt.
Wij hebben een manier van
leven, een solidariteit in enkele jaren
zien verdwijnen. Wat achter bleef waren
afzonderlijke lotgevallen,” vertelt Luc
Dardenne. “Luik staat daarbij symbool
voor een samenleving die in elkaar is
gestort.”
Het zijn steevast de morele vragen die
in hun films naar voren komen. In hun
jongste film Le silence de Lorna moet de
hoofdpersoon beslissen of haar droom
van een snackbar haar een moord waard
is. “Dat zijn universele vragen. Waarom
onderdruk je het leven van iemand
anders en hoe ver wil je daarin gaan?”
De glamourwereld van de
internationale cinéma is waar de
gebroeders Dardenne zich het minste
thuis voelen, hun introvertheid is
befaamd. Maar als je bij Luc Dardenne
aan tafel schuift, kom je gemakkelijk in
gesprek en beveelt hij je zijn favoriete
Italiaanse restaurant in Luik aan.
Het liefst opereren ze in hun eigen
wijk, in het leven van alledag waar
ze niet in het middelpunt van de
belangstelling staan. De ernst waarmee
op hun weinig hoopvolle films wordt
gereageerd, nemen ze niet serieus. Bij
de persoonlijke ontmoeting ligt de
ironie voortdurend op de loer. Op de
vraag welk effect de economische crisis
zal hebben op hun bestaan als cineast,
is het antwoord: “Als het erger wordt,
gaan we musicals maken!” Een naar zijn
mening te lang betoog van Luc wordt
door Jean-Pierre afgebroken met de
woorden: “U moet hem niet geloven. Hij
is een leugenaar.”
Bij alle regisserende broers, zoals de
Coens en de Taviani’s, komt de vraag op
hoe ze samenwerken. Jean-Pierre: “Daar
kun je veel over vertellen, maar eigenlijk
kun je het niet uitleggen. Het gaat om
de magie, die is er of die is er niet.” Luc:
“We praten veel voordat we een plan
voor de film maken. Vervolgens schrijf
ik het scenario, Jean-Pierre leest het.
Met de financiering bemoeien we ons
niet, daarvoor hebben we een goede
producent. We filmen allebei met video
op de opnamelocaties. Tegelijkertijd
begint de casting, die doen we zelf,
tot en met de kleine rollen. Eén tot
anderhalve maand repeteren we dan
de rollen, spelen van alles, nemen dat
op video op en kiezen kostuums, veel
kostuums. De acteurs zeggen dat we
niet goed wijs zijn. Als de acteurs het
goed vinden, vinden wij het niets. Dan
repeteren we verder zonder camera
en technisch team. Het team komt
pas als wij klaar zijn en wij laten hun
dan zien waar ze moeten staan. We
draaien continu. Zo ontwikkelt de film
zich gelijktijdig met het verhaal, soms
draaien we een scene opnieuw, alle
coulissen blijven staan, alle acteurs zijn
altijd beschikbaar. We proberen alles
uit, want de tijd is intelligenter dan wij.
We nemen ons de tijd.”
De aanpak levert een ook voor
de broers steeds weer wisselend
“We proberen alles uit, want de tijd is intelligenter dan wij.”
resultaat op. Luc: “We hadden na de
voorbereiding nog nooit zo’n grote
lacune in onze films als in Lorna. Dat
gat in de handeling moet Lorna ook
in haar leven invullen, en zij vindt een
ongewone oplossing.” De film kent een
meerduidig slot, een sprookjesachtig
einde in het bos. Luc: ”Een vriend
van ons heeft het vergeleken met
32 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

het sprookje van Klein Duimpje.
Wie ervaring heeft met het bos, zal
overleven.”
De broers Jean-Pierre (1951,
opgeleid aan het Institut d’Art
Dramatique in Brussel) en Luc Dardenne
(1954, studeerde filosofie in Leuven)
maakten vanaf 1970 met Luik als decor
meer dan honderd documentaires in
een stijl die het best valt te vergelijken
met de sociaal-kritische films van Ken
Loach. In 1999 kregen ze voor Rosetta
de Gouden Palm, het was voor het
eerst dat een Belgische film daar in de
prijzen viel. Critici waren enthousiast
óf ze kregen maagklachten omdat de
camera van de Dardennes extreem
dicht op hun personages zat en elke
beweging meemaakte. De aangrijpende
film had dermate veel invloed op de
sociale wetgeving van België dat er een
‘Rosetta-wet’ werd aangenomen: iedere
jongere in België heeft na zijn schoolopleiding,
met of zonder diploma, recht
op een beroepsstage. Voor hun laatste
twee films l’Enfant en Le silence de Lorna
was een andere wet nuttig: de nieuwe
tax-shelter-regeling levert belastingaftrek
op voor de nationale filmindustrie
en zorgde voor een internationale boom
van de Belgische film. Uiteindelijk was
Le silence de Lorna
Arta Dortobroshi, de kosovaarse hoofdrolspeelster van ‘Le silence de Lorna’.
er ook de erkenning in eigen land. Luc:
“We zijn een zeldzame uitzondering
onder de Waalse filmmakers omdat we
in beide landsdelen worden gezien. De
Vlamingen volgen zelfs nog meer wat er
internationaal met onze films gebeurt
dan de Walen. Afgelopen najaar hebben
ze breed verslag gedaan toen we de
Filmpreis Köln kregen uitgereikt.”
De Dardennes betwijfelen of hun
films de wereld waarin ze spelen, Luik
Le silence de Lorna vertelt het verhaal van een jonge Albanese, Lorna, die het wil
maken in België. Om de Belgische nationaliteit te verwerven, trouwt ze met de
junk Claudy. Ze heeft echter veel geld nodig om haar droom te realiseren: haar
vriend laten overkomen en samen een snackbar beginnen. Ze gaat opnieuw
een schijnhuwelijk aan, nu met de Russische maffioso Fabio, die zo eveneens
de Belgische identiteit wil verkrijgen. Maar het huwelijk met Claudy is nog
rechtsgeldig, dus besluit Fabio hem door het toedienen van een overdosis uit de
weg te ruimen. Maar niet alles verloopt volgens plan.
en omgeving, hebben beïnvloed en
de mensen daar zelfbewuster hebben
gemaakt. Jean Pierre: “Dat hebben we
niet geconstateerd. Veel mensen denken
dat we alleen maar een werkelijkheid
laten zien die niet erg positief is.
Vooral Rosetta uit 1999 heeft dit beeld
gevormd.” Hetgeen niet wil zeggen
dat Luik niet van hun inspanningen
heeft geprofiteerd. “In de dertig jaar
dat wij films maken, hebben we hier
nogal wat mensen opgeleid. We zijn de
peetvaders van het nieuwe Kunstenhuis
Cinéma Sauvenière in Luik en onze
films worden voor leerlingen vertoond
in de media-pedagogische serie Ecran
large sur tableau noir, waarbij we na de
voorstelling met hen praten. Of we het
landschap opfleuren, weet ik niet.”
La silence de Lorna vanaf 18/12 Lumière
Maastricht. wwwlumiere.nl
33 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Agenda
Items voor de agenda bij
voorkeur digitaal aanleveren,
vóór de 15e van de maand:
info@zuiderlucht.eu
Architectuur, mode en
vormgeving
> Brussel – Niche, jonge Belgische
architectuur. Van 1/10 t/m 30/6.
Paleis voor Schone Kunsten.
www.bozar.be
> Hasselt – Ten dans gevraagd.
Van 13/9 t/m 4/1. Modemuseum
Hasselt Gasthuisstraat 11.
www.modemuseumhasselt.be
> Heerlen – Oscar Niemeyer. Van
6/3 t/m 1/6. Schunck-Glaspaleis.
www.stadsgalerijheerlen.nl
> Maastricht – Changing Ideals:
Re-thinking the House. Van 4/11
t/m 29/3 in NAi Maastricht.
www.nai.nl
> Nijmegen - De Blijde Incomste
van Katherina van Kleef: kostuums
uit de vroege vijftiende eeuw. Van
10/10 t/m 3/1 2010. Jan Jansen en
Swip Stolk: twee meesterontwerpers.
Van 7/2 t/m 30/8. Museum
het Valkhof.
www.museumhetvalkhof.nl
> Rotterdam – Maak ons land
- werkplaats voor de ruimtelijke
inrichting. Van 12/10 t/m 3/5. Het
land van gouden piramides – Opdrachtgeverschap
in Nederland.
Van 22/11 t/m 22/2 in NAI Rotterdam.
www.nai.nl
www.nai.nl/maakonsland
> Valkenburg aan de Geul
- Charles Eyck en architectuur. Van
14/9 t/m 15/3. Museum Land van
Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl
Beeldende kunst
> Amsterdam – 125 grote liefdes,
topstukken uit 30 Nederlandse
Musea. Van 3/10 t/m 18/1.Van
Goghmuseum.
www.vangoghmuseum.nl
> Amsterdam – Galerie Walls.
‘Up close & personal’. Twintig
kunstenaars onder wie Brigitta
Santegoeds. Tot 9/1. Prinsesgracht
737. www.walls.nl
> Berg en Terblijt – Wintertentoonstelling
Giardino. Van 14/12
t/m 8/3. Giardino galerie & beeldentuin.
www.beeldentuinen.nl
> Brussel – Eurantica Brussels 09.
Van 20/3 t/m 29/3. Paleis 5, Brussels
Expo. www.eurantica.be
> Echt – Expositie van Madama ,
t/m 25 januari. Op zondag 18/1 Art
Lezing. Galerie Graus Wijnstraat
41 (Ursulinenhof), Echt.
> Eindhoven – Plug in, t/m 30/4.
Van Abbemuseum.
www.vanabbemuseum.nl
> Elsloo - De Sjlêk in Aelse. Van
16/11 t/m 24/2. Streekmuseum
Schippersbeurs Elsloo.
www.streekmuseumelsloo.nl
> Eupen –Antonio Máro Retrospektive.
Van 23/11 t/m 11/1.
IKOB-museum. www.ikob.be
> Gent – Van verdrongen of
gekoesterde verlangens, Walter
Brems. Van 23/1 t/m 22/3. Caermensklooster.
www.oost-vlaanderen.be
> Hasselt – Touching the earth
and the sky, Ronny Delrue. Van
26/10 t/m 7/2. The great exhibition,
part 1, solotentoonstelling
Ives Maes. Van 26/10 t/m 4/1. Z33.
www.Z33.be
> Hasselt – Tentoonstellingen:
Rik Delrue : Piggy Boards. André
Demuth – Mezarlik (fotografie)
Nicolas Bomal – Middelland ( fotografie).
Reniere & Depla Reniere
& Depla. Een benadering van het
geheim landgoed van Gerard Reve.
Van 16/11 t/m 18/1.
Cultuurcentrum Hasselt.
www.ccha.be
> Heerlen –Er zijn tulpen in de
mijn, Sef van Mulken. Van 29/11
t/m 15/2. Evan Hecox / Urban
Abstract. Van 29/11 t/m 15/2.
Schunck Glaspaleis.
www.glaspaleis.nl
> Heerlen – Structuur in klei. Jan
Weijers, Gerda van de Woestijne
en Marlies Giepmans. Van 5/12
t/m 7/1. Verwondering, Gerda
Notermans sculpturen en schilderijen.
Van 9/1 t/m 4/2. Victor4art.
www.victor.nl
> Heerlen – Expositie “komtdatzien”
van Dave de Leeuw. Van
7/12 t/m 18/1. Atrium MC Heerlen.
www.atriummc.nl
> Heerlen – Coming home for
Christmas. Van 20/12 t/m 1/2.
kuS: Kunstencentrum Signe
www.kunstencentrumsigne.nl
> Heusden-Zolder – Groeitentoonstelling
met Feest van
het licht op 2/2. Kunstgalerij De
Mijlpaal. www.demijlpaal.com
> Horst – Expositie Permanent
Danger van Xavier Montsalvatje.
Van 1/2 t/m 8/3. Galerie Judy Straten.
www.galeriejudystraten.nl
> Houthem-St. Gerlach – Kunst
in Valkenburg, Marx&Marx kunst
en Con Tonnaer. Van 13/3 t/m
29/3. In de schatkamer van de
Gerlachuskerk en de kloostergang
van Chateau St. Gerlach.
www.giardinobeeldentuin.nl
> Landgraaf – Harry Timmermann,
schilderijen. Van 5/12 t/m
11/1. Galerie Ipomal.
www.ipomal-galerie.nl
> Linne – Expositie Diny van
Seters. Van 28/9 t/m 1/3. Galerie
De Verbeelding. www.galeriedeverbeelding.nl
> Maastricht – Tien jaar Kunsttour,
diverse locaties in de stad,
van 21/5 tm 24/5.
www.kunsttour.com
> Maastricht – Palazzo: vroeg-
Italiaanse kunst in Nederland
(1900-1940). Vanaf 7/3. Reisebilder
zwischen Leben und Tod. Werk
van Roman Signer van 25/5 t/m
18/1. A Mon Seul Désir. Van 9/9
t/m 25/1. BACA Laureaat 2008
John Baldessari, tentoonstelling
& masterclass van 7/10 t/m 25/1.
Prospect Park 4: Gijs Frieling. Van
9/9 t/m 25/1 2009. Bonnefantenmuseum.
www.bonnefanten.nl
> Maastricht – Werk van Thomas
Ritter en Thomas Junghans Van
23/11 t/m 11/1. Galerie Post en
Garcia. www.postgarcia.nl
> Maastricht – Annehilde Bruining
(schilderijen) en Zjos Meyvis
(objecten), van 13/12 t/m 18/1.
Galerie Dis, www.galeriedis.nl
> Maastricht – Wouter Huis,
What is art without you. Van 13/12
t/m 18/1. Hedah. www.hedah.nl
> Maastricht - + Dan nog, van
Johan Oude Hergelink. Van 4/1
t/m 1/2. ’t Brandweer. www.samateliers.nl
> Maastricht – Expositie Materiekunst
van Monika Radhoff en
Marti Ferenczy. T/m 23/1. Het
kunsthuis. www.kunsthuis.nl
> Maastricht – Duo tentoonstelling
met Lotte van Lieshout
(schilderijen) en Wiesje Peels (fotografie).
Van 11/1 t/m 15/2. Huub
Hannen Galerie.
www.huubhannen.nl
> Nijmegen – Het getijdenboek
van Katherina van Kleef. Van
10/10 t/m 3/1 2010. Tekeningen
van Lucebert uit de Van Lanschot-
Werk van Madama in Galerie Graus in Echt
collectie. Van 7/3 t/m 1/6. Een
echte Toorop! Van 28/2 t/m 14/6.
Museum Het Valkhof.
www.museumhetvalkhof.nl
> Roermond – Oorzaak gevolg
met werk van Marcel Van Hoef en
Theo Derksen. Van 26/10 t/m 18/1.
Piet Berghs, Bloesem van de steen.
Verlengd t/m 11 januari, in het
Stedelijk Museum.
www.museum.roermond.nl
> Roermond - Chuck “Koor” Hargrove.
Van 10/1 t/m 25/1. DZD Art
Gallery. www.dzdart.nl
> Schimmert – Tentoonstelling
met werk van Noortje Meierink,
Lieuwke Loth, Lei Hannen, Bibi
Kriek en Gitta Radtke. Van 1/2 t/m
Johan Oude Hergelink in ‘t Brandweer.
26/4. De kunstwinkel.
www.members.home.nl
> Sittard – Expositie met Han
Willigers, Hans van den Eertwegh
en Gerda Bontenbal. Van 31/10 t/m
11/1. Norbert Dabekaussen.
www.dabekaussen.nl
> Tilburg – Gerhard Richter. T/m
30/6. Familienleben, fototentoonstelling
van Thomas Struth, van
29/11 t/m 22/2. Museum de Pont.
www.depont.nl
> Valkenburg aan de Geul
– Moeder en kind rondom de
kerst. Van 15/11 t/m 11/1. Charles
Eyck en architectuur. Van 14/9 t/m
15/3. Museum Land van Valkenburg.www.museumlandvanvalkenburg.nl
> Venlo - Ecco Homo Erectus,
Shaun Doyle en Mally Mallinson.
Van 8/10 t/m 31/1. In de nissen van
het stadhuis van Venlo.
www.doyleandmallinson.com.
> Venlo – Solo expositie van
Gregers Albrechtsen. Vanaf 14/12.
Galerie New Untitled.
www.galerienewuntitled.nl
> Venlo – Pierre van Soest 1930-
2001. Van 18/1 t/m 5/4. Love Af-
fairs, /Cornelia Schleime. Van 18/1
t/m 5/4. Museum van Bommel van
Dam. www.vanbommelvandam.nl
> Venray – Sioux in Paradise met
werk van Johan Muyle. Van 2/11
t/n 15/2 in Odapark.
www.odapark.nl
> Venray – Human Figure in (e)
motion, met werken van Jeanny
van Lieshout. Van 14/12 t/m 17/4.
Hoofdgebouw van GGZ Noord- en
Midden-Limburg.
www.jeannyvanlieshout.nl
Fotografie en film
> Den Haag– Rain, Hope, Grief
and Fall, foto’s van Erwin Olaf t/m
18/1 fotomuseum Den Haag.
> Genk – ‘Erotika’ en USA’,
reeksen van fotograaf Jimmy Kets.
Van 22/11 t/m 9/1. Cultuurcentrum
Genk. www.jimmykets.be
> Maastricht - Reisebilder zwischen
Leben und Tod. Collectiepresentatie
van Roman Signer.
Van 27/5 t/m 18/1. Bonnefanten
museum. www.bonnefanten.nl
> Rotterdam – Kaveh Golestran,
fotograaf in Iran. Van 6/12 t/m 1/3.
Rotterdam in beeld, foto’s van Jaap
Rozema. Van 13/12 t/m 14/2. De
Kunsthal, www.kunsthal.nl
> Venlo –Foto’s religieus erfgoed
van Loek Tangel, vanaf 29/3. Dit
dorp, ik weet nog hoe het was, van
20/9 t/m 22/3. Limburgs Museum.
www.limburgsmuseum.nl
Literatuur
> Maastricht – Landelijke gedichtendag
2009: Poëzieparcours. Van
2/1 t/m 31/1. Wandeling. Op 29/1
van 14.00 tot 16.00 uur. Dichtersontbijt
met Leonard Nolens, Anne
Vegter en Rouke van der Hoek. Op
1/2 van 11.00 tot 13.00 uur. Centre
Céramique. www.centreceramique.nl
> Sittard – poëzieZO
T/m 1/10 worden er elke maand
vijf gedichten geëxposeerd op een
rijdende winkel met vaste routes
dwars door Sittard en de kleinere
dorpen rondom.
Muziek
> Hasselt – Big Blind. Op 8/1 om
20.30 uur. Kreator Caliban/Eluveitie/Emergency
gate. Op 25/1 om
18.00 uur. Draganforce Turisas. Op
30/1 om 19.30 uur. Emiliana Torrini.
Op 2/2 om 20.00 uur. Crystal
Antlers. Op 7/2 om 20.00 uur. The
Rythm Bombs. Op 12/2 om 20.30
uur. Spinvis Solo, Jasper Erkens.
Op 13/2 om 20.00 uur. Paramount
Styles. Op 25/2 om 20.00 uur.
Bryan Lee & The Blues Power
Band. Op 12/3 om 20.30 uur. The
spirit that guides us. Op 22/4 om
20.00 uur. Watermelon Slim & The
Workers. Op 23/4 om 20.30 uur.
Muziekodroom.
www.muziekodroom.be
> Hasselt – Nieuwjaars aperitief
concert, Brussels Philharmonic/
Vlaams radio orkest o.l.v. Cristian
Orosanu. Op 11/1 om 11.00 uur.
www.vro-vrk.be
8 Seizoenen B’Rock o.l.v Frank
Agsteribbe, solist Rodolfo Richter.
Op 17/1 om 20.00 uur. Concertzaal
ccha. www.b-rock.org
> Landgraaf – The Celtic Surprise.
Met oa Ernest en Jop Peters, Gilles
Rullman & Janos Koolen, Tom Mc
Conville. Op 16/1 om 19.30 uur.
Theater Landgraaf.
www.theaterlandgraaf.nl
> Maastricht – Middernachtsdroom,
LSO olv Ed Spanjaard.
Op 16/1.
www.limburgssymfonieorkest.nl
> Maastricht – Componistendag
Piazzolla met Limburgs Symfonie
Orkest. Op 10/1. Theater aan het
Vrijthof. www.limburgssymfonieorkest.nl
34 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

Maastricht – La voix humaine.
Sopraan Nelly Miricioiu & Limburgs
Symfonie Orkest. Poulenc
& Ravels l’enfant et les sortilèges.
31/1 Theater aan het Vrijthof.
www.limburgssymfonieorkest.nl
> Maastricht – Matinee concert
Franse Meesters. Op 18/1 om 14.00
uur. Maastrichts conservatorium.
www.arkasymfonieorkest.nl
> Roermond – Huiskamerconcerten:
Duo Rosemont op 18/1.
Saxofoonensemble op 8/2. Chôros
Duo op 15/3. Swingin’the classics
op 19/4. Flute Majestique op
17/5. C.Poncelet, T. Lavrenov en P.
Petrov op 14/6. Stedelijk museum
Roermond. www.roermond.nl
> Roermond - Middernachts-
Elizabeth Rocha Salgado in Literair café
Metronoom in Thorn.
droom, LSO olv Ed Spanjaard. Op
17/1. TheaterHotel de Oranjerie.
www.limburgssymfonieprkest.nl
> Roermond – Voorronde ‘Nu of
nooit’ 2009. Op 14/2 in de Azijnfabriek.www.myspace.com/nuofnooit
> Roggel – Voorronde Nu of nooit
2009. Op 24/1 in Sjor.
www.myspace.com/nuofnooit
> Sittard – Voorronde Nu of nooit
2009. Op 10/1 in Fenix.
www.myspace.com/nuofnooit
> Vaals – Voorronde Nu of nooit
2009. Op 31/1 in Spuugh.
www.myspace.com/nuofnooit
> Venlo – Voorronde Nu of nooit
2009. Op 7/2 in Perron 55.
www.myspace.com/nuofnooit
> Venlo - Componistendag
Piazzolla met Limburgs Symfonie
Orkest. Op 11/1. Theater de
Maaspoort.
www.limburgssymfonieorkest.nl
> Venray – Concerten in Venray.
Yoram Ish Hurwitz concert met
een film van Jenneke Boeijink,
regie van Carel Alphenaar. Op 18/1.
VrouwenKleinkoor Orpheus o.l.v.
Albert Wissink, violiste Annette
Veltkamp. Op 15/2. Viviana Sofronitzki
speelt Chopin en Schubert.
Op 15/3. Tatiana Koleva marimba
en percussie en Rutger van Otterloo.
Op 5/4. Theehuis van het
Odapark. www.glocalafairs.eu
Podiumkunsten
>Geleen - Toneelgroep Blik met
“Het Zouthuis”. Op 9/1 en 10/1.
Theater Karroessel.
www.toneelgroepblik.org
> Landgraaf – Raymond Clement.
Cabaret. Op 23/1. Theater Landgraaf.
www.theaterlandgraaf.nl
Diversen
> Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke
eerste maandag vd maand.
www.cultuurbrouwerij.nl
> Maatricht – Lezing “De goudgele
weg”. Op 7/1 om 20.00 uur.
Boekhandel La Nouvel’Vie.
www.sandervideler.nl
> Nijmegen - De keukenboeken
van Katherina van Kleef. Van 10/10
2009 t/m 3/1 2010. Museum het
Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl
> Rotterdam – Glorie van Rome.
Van 11/10 t/m 8/3. Kunsthal Rotterdam.
www.kunsthal.nl
> Thorn - cultureel-literair café
Metronoom met o.a. Har Sniekers,
Ad Lutters, Robbie van Mierlo,
Elizabeth Rocha Salgado, en Jo
Wijnen. Muziekale omlijsting:
Kwintet Tune Up o.l.v. Gert Arts.
Op 18/1 vanaf 14.30 uur. Café-zaal
Aod Thoear. www.hklimburg.nl
[ DUITSLAND ]
> Aken – Atelier van Lieshout, Das
Haus. Van 13/9 t/m 11/01/09 in
Museum Ludwigforum.
www.ludwigforum.de
> Aken – Gold. T/m 26/4. Guter
Stube. Jubiläumsausstellung. Van
10/5 t/m 21/9. Suermondt-Ludwig-
Museum. www.suermondt-ludwigmuseum.de
>Aken – Faszination & mythos
Bernsteinzimmer. Van 1/11 t/m 6/1.
Couven Museum.
www.couven-museum.de
> Aken – Bijeenkomst van schrijvers,
elke eerste woensdag van de
maand. Kulturhaus Barockfabrik,
Löhrgraben 22.
www.literaturbuero-emr.de
> Aken – Schattengalerie. Van
6/9 t/m 8/2. Suermondt-Ludwig-
Museum. www.suermondt-ludwigmuseum.de
> Aken - Gold. T/m 26/4. Couven
museum. www.couvenmuseum.de
> Düsseldorf – Diana + Aktaion,
der Verbotene Blick auf die nacktheid.
Van 15/10 t/m 15/2. Ook:
nieuw werk van Marlene Dumas.
Museum Kunst Palast.
www.museum-kunstpalast.de
> Herford - Afscheidstentoonstelling
Jan Hoet: Loss of control. Van
Félicien Rops tot Immendorff, Melgaard
ea. T/m 25/1. Marta Herford
museum. www.martaherford.de
> Karlsruhe – Once in a lifetime
met o.a Paul Drissen en Norbert
Grunschel. Van 27/11 t/m 10/1.
Mayerei. www.mayerei.com
> Kleve - Studiotentoonstelling
Fritz Getlinger. Van 2/11 t/m
11/1. Brice garden, retrospective
grafisch werk. Van 1/2 t/m 26/4.
Museum Kurhaus.
www.museumkurhaus.de
> Mönchengladbach – Mensenrechten,
expositie. Van 10/12 t/m
29/1 in het Euregiohuis, Konrad-
Zuse Ring 6.
> Nettetal – Return to the black
forest ghetto, met Shaun Doyle
en Mally Mallinson . Van 8/10 t/m
31/1. Galerie Nostheide-Eÿcke.
www@galerie-nostheide-eycke.de
Colofon
Uitgever: (in opdracht van de
Stichting Zuiderlucht):
Bodosz, Stationsplein 27,
6221 BT Maastricht.
Telefoon: 0031 43 3510029
Fax: 0031 43 3500636
Email: info@bodosz.nl
Hoofdredactie: Wido Smeets
Telefoon: 0031 43 3500591
Mobiel: 0031 653 338905
Email: w.smeets@zuiderlucht.eu
Eindredactie: Emile Hollman
Telefoon: 0031 43 3500592
Mobiel: 0031 646 052505
Email: e.hollman@zuiderlucht.eu
Medewerkers: Danielle Arets,
Benti Banach, Pieter Beek,
Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul
Depondt, Tuur Devens, Ludo
Diels, Peter Drehmanns, Annette
Embrechts, Fons Geraets, Bas
Heijne, Meyke Houben, Carine
Jamin, Jeroen Junte, Saskia van
der Kroef (Amsterdam), Duncan
Liefferink, Ad van Liempt,
Pascalle Mansvelders, Stijn
Meuris, Cyrille Offermans,
Annemarie Staaks, Paul van
der Steen, Mat Verberkt, Leon
Verdonschot, Paul Verstappen,
Marieke Wiegel (Parijs), Francine
van der Wiel, Joost Zwagerman.
Tekstcorrectie: Anna Peeters
Fotografie: Romy Finke, Jasper
Groen, Mark Kuipers, Chris
Keulen, Jacques Peeters,
Stephan Vanfleteren.
Beeldbewerking: Picture
Improvement
Website: Gosi Design
Ontwerp: Baer Cornet
Vormgeving: Obidesign
Commercie en relatiebeheer:
Lorraine Witteveen-ter Meulen
0031 630 851148
l.witteveen@zuiderlucht.eu
Administratie: Agnes Doughty
a.doughty@zuiderlucht.eu
Bankrekening:
93 67 79 675
Druk: Concentra, Hasselt (B.)
Distributie: HabetsXpress
ISSN: 1875-7146
Zuiderlucht wordt ondersteund door
Brand Cultuurfonds en de Elisabeth
Strouvenstichting.
Geen gedoe
De dag nadat Pierre Huyskens overleed, november vorig
jaar, kreeg ik een boek in handen over leven en werk van Cor
Deneer. Het woei hard die dag, de laatste bladeren lieten
los. Het boek over Cor Deneer heet De herfst trok dieper het
land in.
Pierre Huyskens en Cor Deneer waren journalist, en allebei
geboortig van Wessem. Of ze elkaar ooit ontmoet heb-
ben, weet ik niet. Deneer was van een andere generatie, hij
stierf in 1976. Beiden hielden van het goede leven, maar hoe
verschillend verliep hun loopbaan. Huyskens trok weg uit de
provincie, Deneer bleef op zijn post. In Venlo, als chef-redac-
teur bij het Dagblad voor Noord-Limburg. Het was de typisch
Maaslandse bescheidenheid die hem daarbij parten speelde,
lees ik in De herfst trok dieper het land in. Huyskens had daar
geen last van. Hij trok naar de Randstad, werd een soort
opinieleider, nimmer verlegen om een mening.
Ook Deneer had uitgesproken standpunten, maar was geen
betweter. Hij boetseerde zijn intellectuele introvertheid tot
een cartesiaans engagement: de beredeneerde twijfel was
zijn enige zekerheid. Zo scheef hij zijn zaterdagse rubriek
De zesde dag, beschouwingen over een samenleving die wel
wat humaner mocht. En af en toe een gedicht, met Kerstmis,
of op Goede Vrijdag. Meestal onaangekondigd, na een een-
tweetje met de mensen van de zetterij.
Toen hij 25 jaar bij de krant was, kwamen de burgemeester
en zijn gevolg hem feliciteren. Het waren dezelfde KVP-ba-
zen die enkele jaren later de kroon op zijn werk, het hoofdre-
dacteurschap, zouden blokkeren. Niet veel later stierf hij.
De foto’s van Deneer in De herfst trok dieper het land in
laten een Jorens Ivens-achtig hoofd zien met een grijze kuif,
een vorsende blik achter een zware hoornen bril. Hij droeg
een zwierig strikje of een existentialistische coltrui. Een
journalist kleedde zich toen nog als artiest.
Cor Deneer was geen toegankelijk man, hij kon beter
luisteren dan praten. Is dat ook typisch Maaslandse beschei-
denheid? Hij hield van een stille hiërarchie, conflicten ging
hij uit de weg. Vriendschappen liet hij zich niet opdringen,
“hij bepaalde zelf met wie hij wilde verkeren”, lees ik in het
boek. Ook voor zijn directe omgeving bleef hij een raadsel.
Het mengsel van levenslust, melancholie, vakmanschap en
dichterlijkheid maakte hem ongrijpbaar.
Zijn belezenheid had van Deneer een bescheiden man
gemaakt. Een opinieleider à la Huyskens, dat was niks voor
hem. Zijn kritiek was altijd mild. Hij kon spotten zonder te
kwetsen, kolderen zonder onbeschoft te worden.
Aan zijn geboortedorp Wessem bleef hij zijn leven lang
verslingerd. Hij had bewondering hoe in het naburige Thorn
op professionele wijze muziek werd gemaakt, maar de dorps-
vete die eraan ten grondslag lag, vond hij bespottelijk. Voor
goede muziek kon je net zo goed doorrijden naar Wessem,
wist hij. Daar heette de harmonie gewoon Eendracht Maakt
Macht. Daar deden ze hun ding. En verder geen gedoe.
WIDO SMEETS
e n k e l t j e u t o p i a
Het gedicht ‘Misschien…’ van Cor Deneer, zie Perron Poëzie, pagina 19
35 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009

cultureel maandblad | jaargang 1 | maart 2007
z u i d e r l u c h t
Luc de Vos houdt van beleefdheid 5
Het land van Haagmans 6
Cyrille Offermans over de boekenweek 20
Hans Liberg & Marliz Frencken 22
Wat doet museum Het Domein in China? 24
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad maart 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | september 2007
6
z u i d e r l u c h t
God & Gas in Venrayse kerk 3
AINSI, creatieve voorstad van Maastricht 4
Musica Sacra: van Augustinus tot Stockhausen 7
Archeologische speurtocht in Dresden 2
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2007
Wiel Kusters en Tonie Ehlen 20
cultureel maandblad | jaargang 2 | februari 2008 2
z u i d e r l u c h t
Jo Coenen ontwerpt miljoenenstad in India 5
Vormgevers zijn één familie 7
Venlo worstelt met cultuurpodia 0
Pop wordt weer belangrijk 6
Herinneringen aan Expo 1958 in Brussel 20
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | augustus 2008
8
z u i d e r l u c h t
Bok & Geit: een onmogelijke liefde 5
Manifesta 7 schaaft aan de Europese geschiedenis 14
In en rond het atelier van Roger Raveel 16
Mobieltje heeft het boek verdrongen 4
Quirine Viersen, één met haar cello 8
1 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad augustus 2008
cultureel maandblad | jaargang 1 | april 2007 2
z u i d e r l u c h t
Jurriaan Benschop bericht uit Berlijn 8
Heerlen bespeurt culturele lente 4
Wandel met Reve door Weert 7
De houdbaarheid van BritArt 8
Franse zuchtmeisjes raken de ziel 2
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | oktober 2007 7
z u i d e r l u c h t
Stijn Huijts neemt Glaspaleis onder handen 5
Jan Kriekels in Black Rock Desert 2
Huwelijk kunst en geloof in Odapark 5
De Delamboyes, klassiek van vader op zoon 20
+ i-Fabriek Special over creatieve industrie
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | maart 2008 3
gratis
z u i d e r l u c h t
Maastricht loopt aan leiband Tefaf 5
Zesde Fotobiënnale Luik 7
De lustwarande van Ferdi 3
Het fundamentalisme van Dom van der Laan 4
The Nits aan de afwas 7
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad maart 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | september 2008 9
z u i d e r l u c h t
Popband DeWolff te vroeg geboren 9
Vlaamse Reuzen in cultureel Maastricht 10
Interview met Sandro Veronesi 14
Huub Beurksens over bouwput Amsterdam 18
Regisseur Theu Boermans terug bij af 8
1 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008
cultureel maandblad | jaargang 1 | mei 2007
3
z u i d e r l u c h t
Zwarte beschermengel in Venlo 3
Waarom Leon Verdonschot houdt van Pinkpop 4
Sloop van wederopbouwarchitectuur 8
De invloed van modeontwerpers Viktor & Rolf 24
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad mei 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | november 2007
8
z u i d e r l u c h t
Op de barricaden tegen Plasterk 9
Amsterdams ongemak met Jo Coenen 0
Aangrijpende Jonas in Spaans Gouvernement 5
Claudy Jongstra, koningin van het vilt 6
+ Plattegrond Designroute 2007 Maastricht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | april 2008 4
z u i d e r l u c h t
Nederlandse directeuren in Duitse musea 0
Jan Dibbets brengt licht in kerk van Ransdaal 4
Hugo Claus (1929-2008) en Het Verdriet van België 9
Cellist Pieter Wispelwey speelt met ArkA 23
Ex-Idol Boris in duet met vader Gé 24
+ bijlage: Film Festival Maastricht 2008
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | oktober 2008 0
z u i d e r l u c h t
+++ bijlage: BACA Laureaat 2008 John Baldessari +++
Metropolis van Fritz Lang in Tegelse kerk 5
Design uit de Gazastrook
De comeback van de katholieke kunstenaar 6
Harrie Geelen past niet in een format 24
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2008
z u i d e r l u c h t
cultureel maandblad | jaargang 1 | juni /juli 2007
4
z u i d e r l u c h t
Nieuw werk van Anselm Kiefer 8
Hoe Limburgs is het Orlando Festival
Zuiderluchtige Zomerverhalen 6
New York na Andy Warhol 20
Muziek & filosofie bij Derix & Derix 28
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | december 2007
9
z u i d e r l u c h t
Frans Smits: “Plasterk blundert ” 4 ++ Myrthe Hilkens: “Seks moet
haute couture worden” 6 ++ Maarten Doorman : “Studenten weten
minder” 0 ++ Frans Pollux: “Het is zalig om mensen kwaad te krijgen”
2 ++ Peter Drehmanns: “Afval is warmte” 6 ++ Marieke Wiegel:
“Paris, ça bouge!” 24 ++ Ed Spanjaard: “Ik was geen wonderkind” 24
++ Axelle Red: “Ik denk dat ik Belg ben” 26 ++
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | mei 2008
z u i d e r l u c h t
Actrice Hadewych Minis als engel in Amerika 5
‘Vorm’ of ‘vent’ bij Henry Luyten (1859-1945) 0
Fotograaf Chris Keulen in Le Tour d’Afrique 6
Het leven na Idols volgens Bas Heijne 20
Kim Gordon: Sonic Youth of beeldende kunst 29
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad mei 2008
NET ALS DE VOORGAANDE JAREN WORDT ZUIDERLUCHT OOK
IN 2009 GEDRUKT DOOR CONCENTRA MEDIA
Industrieweg 147 B-3583 Paal - Beringen (België) T +32 11 71 71 71 F +32 11 71 71 72
drukcentrum@concentra.be www.concentra.be Drukcentrum
cultureel maandblad | jaargang 1 | augustus 2007
5
z u i d e r l u c h t
De herontdekking van Le Corbusier 8
Grote verlangens bij Venlose stadsdichter
Pierre Cuypers geëerd in game en musical 4
Studio Job pakt uit in Hasselt 8
De keuzes van Shinkichi en Giotta Tajiri 24
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad augustus 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | januari 2008
z u i d e r l u c h t
Volle kerk in Maastricht 7
Rijksmuseum in restauratie 0
De terugkeer van Sarah Bettens 7
Het Heerlen van Hubert-Jan Henket 8
Verzamelde bootlegs van The Boss 2
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2008
36 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2009
5
cultureel maandblad | jaargang 2 | november 2008
z u i d e r l u c h t
+++ bijlage: Glocal Affairs ‘08 en i-fabriek 2 +++
Spookhuis Muyle arriveert in Venray 5
Vier misverstanden over Q4 8
De architectuur van de dood 4
Hoe goed zijn Maastrichtse componisten? 7
Wiel Arets’ dromen over Zuidstad 8
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | juni/juli 2008
6|7
z u i d e r l u c h t
Moskee uit Maasklei in Helden 5
Joseph Beuys woonde aan de Wessemerdijk 0
Breakdance is niet meer van de straat 7
De Neanderthalers komen dichterbij 27
De paden op, de lanen in met het LSO 33
+ + + Zuiderluchtige Zomerverhalen
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | december 2008 2
z u i d e r l u c h t
+ + + ...in 2008: Zuiderlucht-medewerkers blikken terug + + +
Ad van Liempt over de opmars van geschiedenis op tv + + +
Interviews met Jan Hoet, Frank Scheffer, Mustafa Kör, Maartje
Hermans, Guus Beumer, Michel Huisman en Demakersvan
+ + + Vier pagina’s reacties op Glocal Affairs + + +
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2008