Nieuwsbrief 2013-1 - RAAP Archeologisch Adviesbureau

programma van eisen
Per 1 juli 2013 wordt het protocol Programma van Eisen
(PvE) gewijzigd. Hoewel er niet veel ruchtbaarheid aan is
gegeven, zijn de consequenties voor het aanbesteden van
archeologisch onderzoek verstrekkend.
In het Programma van Eisen stelt de gemeente eisen aan de aard
en omvang van proefsleuvenonderzoek en opgravingen. Het PvE
vormt daarmee de basis voor de kwaliteit van het onderzoek en
wordt door de initiatiefnemer van een bouwproject gebruikt bij de
aanbesteding van het archeologisch onderzoek. De reden voor de
wijziging is dat door de hevige concurrentie op prijs, de huidige
PvE’s onvoldoende duidelijkheid bieden over de omvang van het
archeologisch onderzoek. Aanbieders van het onderzoek waren
daardoor genoodzaakt een zogenaamde ‘vanafprijs’ te hanteren
en opdrachtgevers wisten hierdoor niet waar ze financieel aan toe
waren. De kosten van het onderzoek konden immers tijdens de
looptijd aanzienlijk oplopen. Over de vanafprijs leest u meer op
pagina 3 van deze nieuwsbrief.
Vanaf 1 juli is het verplicht in PvE’s duidelijk te vermelden hoe
groot de opgraving moet worden, uit welke archeologische periode
vondsten worden verwacht en met hoeveel vondsten rekening
moet worden gehouden. Speciale aandacht wordt gevraagd
voor de te verwachten hoeveelheid vondsten die moet worden
geconserveerd. Vanzelfsprekend zal de situatie tijdens de opgraving
regelmatig afwijken van wat in het PvE is verwacht. Overleg tussen
de overheid en opdrachtgever zal dan een oplossing moeten
bieden. Voor het PvE is een nieuw format beschikbaar gesteld
door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer
(SIKB). Opdrachtgevers kunnen hierdoor offertes van verschillende
aanbieders beter vergelijken en hieruit een goede keuze maken. Voor
meer informatie kijk op www.sikb.nl
N I E U W S B R I E F
ARCHEOLOGISCH ADVIESBUREAU
Nieuw protocol
PvE
Programma van Eisen,
meer transparantie
INHOUD
2013 - 1
Inpassing van archeologie op
gemeentelijk niveau
erfgoedzorg
Oriënterende aanpak
Watergebiedsplan Linschoterwaard
Betere vrijstellingsdieptes voor
Woudenbergse agrariërs
Prospectieve onderzoeksmethoden
onder de loep
En verder: Slagveldarcheologie | Rapport
‘Archeologie voor de toekomst’ | Atypisch
geofysisch onderzoek | Nieuwe website |
Landschapmarker| #Boerderijverleden |
RAM rapport
211 |
Informatie-
middagen
2013

archeologie & ruimtelijke ordening
behoud in situ
Inpassing van archeologie op gemeentelijk niveau
Een verhaal over praktische ondersteuning
Al geruime tijd zijn gemeenten verplicht om
archeologie te integreren in hun ruimtelijke plannen,
op verschillende niveaus: van beleidsnota’s tot
vergunningen. In de afgelopen jaren heeft RAAP
hier veel ervaring mee opgedaan. Door de praktische
samenwerking met gemeenten is een heel scala aan
ondersteunende producten en diensten ontwikkeld,
optimaal op elke gemeente afgestemd.
In eerste instantie kwam RAAP vooral in aanraking met de nood
aan verwachtingskaarten, voor archeologie, maar in toenemende
mate ook voor het bredere erfgoed. Daarna bleek er een grote
behoefte te bestaan aan ondersteuning bij de praktische
implementatie van het een en ander. Het ging niet alleen meer
over beleid, maar over de burger die aan het loket staat en alles
daartussenin.
Mijke Peeters, beleidsadviseur bij
RAAP Zuid-Nederland kan erover
meepraten: “Als je een verwachtings- of
beleidskaart maakt voor een gemeente
heb je uiteraard goed contact met de
gemeentelijke organisatie en de mensen
die daar werken. Zodoende beseften we
steeds beter dat ons verhaal maar ten
Mijke Peeters
dele af was op het moment dat we onze
beleidsadviezen verstrekten. We moesten
ze nog vertalen naar de praktische beslissingen en procedures
waarbij archeologie een rol speelt.”
Gemeenten kwamen steeds vaker met het verzoek om hen
hierbij te ondersteunen, zowel via detacheringen als via
Onderzoek toont effectiviteit
archeologische monumentenzorg
Een derde van de behoudenswaardige archeologische
vindplaatsen in Nederland wordt niet opgegraven, maar
daadwerkelijk in de bodem behouden. Dat concludeert
RAAP in het rapport Archeologie voor de Toekomst. Een
kwantitatieve analyse van het behoud van archeologische
waarden (2007-2011). Het onderzoek is uitgevoerd in
opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Een belangrijke pijler van de Wet op de Archeologische
Monumentenzorg (Wamz),die op 1 september 2007 werd
ingesteld, is een betere zorg voor het archeologisch
erfgoed, bij voorkeur door behoud in de bodem. Daar blijven
archeologische resten namelijk het beste bewaard. Bij de
evaluatie van de wet in 2011 stelde de toenmalig staatssecretaris
Halbe Zijlstra in een brief aan de Tweede Kamer dat het ontbrak
aan kwantitatieve gegevens over dit behoud in de bodem. De
Rijksdienst gaf daarom opdracht aan RAAP hierin te voorzien
door het uitvoeren van een onderzoek. Vertegenwoordigers
projecten. Zo kwam RAAP vanzelf terecht in een boeiende
omgeving, door de archeologische verantwoordelijkheid van
een gemeente heel concreet te borgen in relatie tot alle andere
verantwoordelijkheden, uitdagingen en plichten waar een
gemeente voor staat. Peeters: “Op basis van vertrouwen en door
ons relatienetwerk kwamen we in aanraking met een heel nieuw
speelveld. Als je nu terugblikt, merk je dat we al doende een hele
reeks nieuwe producten en diensten hebben ontwikkeld.”
Ondersteuning
De nieuwe producten van RAAP liggen op het raakvlak van
archeologie en ruimtelijke ordening, waarbij het accent al naar
gelang de behoefte verschuift. Denk aan het opstellen van de
archeologische onderbouwing voor een bestemmingsplan, de
archeologische paragraaf voor een ruimtelijke onderbouwing of
het leveren van archeologische inhoud bij een bestemmingsplan of
beheersverordening met toelichtingstekst, voorbeeldregels en GISgegevens
op maat. De ondersteuning is heel divers, geeft Peeters
aan: “Zo beoordelen we schetsplannen op het aspect archeologie,
voeren we toetsen uit voor omgevingsvergunningen en begeleiden
we interne gemeentelijke projecten , waarbij archeologie een rol
speelt. Maar we ontwikkelen ook gemeentelijke instructies en
handleidingen, bijvoorbeeld voor vergunningverlening. En we
beoordelen producten die door derden zijn gemaakt.”
RAAP heeft in elke regio specialisten die u kunnen helpen met
vragen over archeologie en ruimtelijke ordening:
RAAP Zuid: Mijke Peeters, T 0495-513555; M.Peeters@raap.nl
RAAP Oost: Nico Willemse, T 0575-567876; N.Willemse@raap.nl
RAAP West: Ruurd Kok, T 071-5768118; R.Kok@raap.nl
RAAP Noord: Jørgen van Beek, T 0512-589140; J.van.Beek@raap.nl
van het archeologische veld begeleidden dit
onderzoek.
De hoofdvraag van het onderzoek was:
‘Hoeveel archeologische vindplaatsen zijn
daadwerkelijk in de bodem behouden?’
De belangrijkste uitkomst van het onderzoek is daarom
in één percentage uit te drukken: 31,9%. Een op de drie
behoudenswaardige archeologische vindplaatsen in Nederland
wordt dus in de bodem bewaard. De andere twee worden
opgegraven of anderszins onderzocht.
De onderzoekers komen tot deze conclusie op grond van
een analyse van ruim 6000 onderzoeksrapporten van
vergunninghouders (vooral bedrijven) uit de periode van 1
september 2007 (de inwerkingtreding van de Wamz) tot 1 mei
2011, het jaar van de eerste evaluatie van deze nieuwe wet. In
de rapportage van het onderzoek is ook inzichtelijk gemaakt
welke factoren van invloed zijn op de keuze voor opgraven of
in de bodem behouden. Tussen 2007 en 2012 lijkt bovendien
een lichte opwaartse trend zichtbaar naar meer behoud: 20%
(2007), 28,6% (2008), 24,4% (2009), 36,3% (2010) en 36,7%
(2011).

Achtergrond
Sinds 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg
(Wamz) van kracht. De essentie van deze wet is dat waardevolle
archeologische resten zoveel mogelijk in de bodem behouden
blijven. Om dit te kunnen realiseren is het belangrijk zo vroeg
mogelijk in de ruimtelijke planvorming rekening te houden met
archeologie. In een vroeg stadium is planaanpassing vaak nog
een optie, later is dat veel lastiger. Door de Wamz is archeologie
een verplicht onderdeel geworden van elk bestemmingsplan.
Ook als bij een ruimtelijke ontwikkeling wordt afgeweken van het
bestemmingsplan, moet het archeologisch aspect in de ruimtelijke
onderbouwing op een volwaardige manier aan de orde komen.
Idealiter beschikt men vroeg in de planvorming over gedetailleerde
archeologische informatie. Om een goede integrale afweging
te kunnen maken, is het namelijk van belang om te weten of
archeologische resten in het gebied aanwezig zijn, waar ze zich
bevinden en of ze behoudenswaardig zijn. Dit kan vastgesteld
worden via archeologisch onderzoek. Als blijkt dat de resten
behoudenswaardig zijn en bedreigd worden door de geplande
ontwikkelingen, worden ze meegewogen in de besluitvorming.
Daarbij ligt het voor de hand om, conform de doelstelling van de
Wamz, te streven naar behoud archeologische resten ‘in situ’ door
planaanpassing. Als dat niet mogelijk is, dienen voorwaarden te
worden gesteld voor een zo zorgvuldig mogelijke omgang met
de archeologische waarden. Vaak betekent dit een opgraving of
archeologische begeleiding van de werkzaamheden.
Om gemeenten te helpen met de omgang van erfgoed in de
ruimtelijke ordening heeft de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed de
online ‘Handreiking erfgoed en ruimte’ uitgegeven:
www.cultureelerfgoed.nl/handreikingerfgoedenruimte
De data uit het onderzoek
vormen een onderdeel van de
Erfgoedmonitor en worden
meegenomen in de komende
Erfgoedbalans van de Rijksdienst.
Het percentage van 31,9% behoud
in de bodem is een nulmeting.
Bij het uitgangspunt ‘voldoende
behoud, bij voorkeur in de bodem’
is de uitkomst van het onderzoek
een reflectie van een tot dusverre
effectieve archeologische
monumentenzorg. Het is nu aan
het archeologisch veld en bestuurders om mede op basis van deze
gegevens de koers voor de komende jaren uit te zetten.
Het rapport Archeologie voor de Toekomst werd in maart
uitgebracht en is te downloaden via de website van de RCE: www.
cultureelerfgoed.nl/actueel/nieuws/archeologie-voor-toekomst
Projectleider: Ivar Schute
T 071-5768118 | E i.schute@raap.nl
VANAFPRIJS
Het zijn gouden tijden voor
de consument. Je kunt
tegenwoordig naar Madrid
vliegen voor een prijs v.a. € 28,- ,
makelaars verkopen huizen met een
vanafprijs, en auto’s lijken met de week goedkoper te worden sinds
de dealers een vanafprijs hanteren. Het lijkt wel of in deze tijden
van economische tegenwind een vanafprijs het enige is waar je
nog mee kunt adverteren.
Maar wat is nou precies een vanafprijs? Kun je het product daar ook
werkelijk voor aanschaffen? Wikipedia biedt helaas geen uitkomst en
de on line Van Dale is zelfs hard in zijn oordeel: ‘Het woord is verkeerd
gespeld of het staat niet in het gratis woordenboek’, lees ik. Het enige
dat ik echt meen te weten, is dat de werkelijke prijs altijd hoger is dan
de vanafprijs. Maar hoe hoog? Het kost een hoop zoekwerk om dat uit
te vinden en vaak is het zelfs onmogelijk, omdat je er niet achter kunt
komen wat nu wel en niet bij de prijs is inbegrepen. Tot het te laat
is en je een hoge rekening krijgt gepresenteerd waar je nooit meer
‘vanaf’ komt.
Sinds kort hebben de vanafprijzen daarom te lijden onder een
negatief imago. Een bekende low budget vliegmaatschappij heeft
ze zelfs in de ban gedaan, nadat ze door de Stichting Nederlandse
Reclame Code op de vingers is getikt. ‘Tarieven zijn exclusief optionele
kosten. Klik op de tabel hoe u deze kosten kunt vermijden’ staat
er tegenwoordig op hun website te lezen. Slim bedacht. Optionele
kosten vermijden, jaja. Het zal niet lang meer duren tot ook de
kleine boodschap tot de optionele kosten worden gerekend. En dat
natuurlijk allemaal in het belang van de klant, want die moet wat te
kiezen hebben.
Ook in de archeologie komen sinds enige tijd vanafprijzen voor, alleen
zijn ze niet zo gemakkelijk te herkennen. Bij auto’s weet je dat het
gaat om een model zonder extra’s, bij huizen dat je kunt bieden vanaf
de genoemde prijs en bij vliegreizen weet je gewoon dat je uiteindelijk
drie keer zoveel betaalt. Maar hoe herken je een vanafprijs bij een
archeologische opgraving? Gelukkig is dat eenvoudig. Doe een beroep
op het gezonde verstand. Als een van de prijzen - ik ga er van uit dat
u meerdere offertes aanvraagt - substantieel lager is dan de andere,
dan heeft u waarschijnlijk te maken met een vanafprijs. Maar pas op.
De optionele kosten die u hoopt te vermijden kunt u niet vermijden,
omdat ze niet optioneel zijn. Om een omgevingsvergunning van de
gemeente te verkrijgen, dient aan het Programma van Eisen te worden
voldaan, en dat is geen keuzemenu.
Maar waarom doen bedrijven dat dan, vraagt u zich misschien af. Als
het geen vrije keuzes zijn, is een vanafprijs toch niet te verdedigen?
U heeft daar helemaal gelijk in. De reden is dat de onderliggende
Programma’s van Eisen (PvE) onvoldoende duidelijkheid boden,
waardoor de bedrijven niet goed wisten waar ze hun prijs op
moesten baseren. Daarom was het soms vanuit concurrentieoogpunt
verstandig om op een basisbedrag in te zetten dat vervolgens kon
worden ‘opgebouwd’ al naar gelang wat er bij de opgraving werd
gevonden. Voor de klant geeft dat begrijpelijkerwijs problemen,
omdat van te voren niet kon worden ingeschat waar men financieel
aan toe was.
Vanaf 1 juli komt hier echter verandering in, zoals u op de eerste pagina
van de nieuwsbrief kunt lezen. Met het gewijzigde protocol voor het
Programma van Eisen kunt u voortaan beter keuzes maken.
Marten Verbruggen
directeur RAAP Archeologisch Adviesbureau

Oriënterende aanpak Watergebiedsplan
Linschoterwaard meer grip en zicht op wat kan komen
waterschappen en cultuurhistorie
Waterschappen krijgen er regelmatig mee te
maken: hun bodemingrepen kunnen archeologische
waarden verstoren. Daarom zullen ze voorafgaand
aan bijvoorbeeld het verbreden van watergangen
of aanleggen van leidingen vaak een archeologisch
onderzoek moeten laten doen. Peter Hesen, senior
projectbeheerder bij Hoogheemraadschap De
Stichtse Rijnlanden, legt uit waarom hij proactief de
archeologische en cultuurhistorische kansen en risico’s
voor het Watergebiedsplan Linschoterwaard liet
inventariseren.
Het watergebiedsplan van de Linschoterwaard, de streek
tussen Woerden, Montfoort en Oudewater, bestaat uit 4
peilbesluiten en een inrichtingsplan. De inrichting gaat
gepaard met bodemingrepen die nog niet in detail vaststaan,
maar die archeologische resten mogelijk kunnen aantasten.
Om stagnatie tijdens
de uitvoering te
voorkomen en
archeologische waarden
te borgen of meer
zichtbaar te maken,
wilde Peter Hesen van
het waterschap goed
zicht krijgen op de te
nemen stappen. Hij
gaf RAAP de opdracht
een proactief plan
van aanpak te maken,
waarbij alle actoren
Peter Hesen, sr. projectbeheerder
zo vroeg mogelijk
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
betrokken zijn. Met het
onderzoek daarvoor
wilde hij inzicht krijgen in de archeologie en de cultuurhistorie
in het plangebied: waar is bijvoorbeeld extra onderzoek nodig
als ze gaan graven en waar kan verstoring van archeologische
waarden worden voorkomen door plannen aan te passen.
RAAP stelde een globale archeologische en cultuurhistorische
verwachting op en kon op basis daarvan de archeologische
en cultuurhistorische risico’s, maar ook de kansen in het
plangebied in beeld brengen. De integrale manier van werken,
waarbij alle cultuurhistorische waarden meegenomen worden,
is zeker voor de waterschapswereld nieuw te noemen.
Waarom koos Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
voor deze oriënterende aanpak?
Deze aanpak is relatief nieuw voor ons. Niet nieuw is het werken
met watergebiedplannen, dat doen we al sinds 2003. Daarvoor
werkten we meer met op zichzelf staande projecten, maar zo’n
10 jaar geleden hebben we besloten om het verbeteren van
het watersysteem integraler aan te pakken. Als je maatregelen
uitvoert, krijg je automatisch te maken met vergunningverlening
en dan is archeologisch en cultuurhistorisch onderzoek ook
vaak nodig. Vandaar dat we gekozen hebben voor deze aanpak
van oriënterend onderzoek, zodat we weten waar we qua
archeologie en cultuurhistorie mee te maken krijgen. Vanuit de
probleemkant gezien: stel je komt een vindplaats tegen, dan moet
je eromheen werken, of de werkzaamheden begeleiden. Als je
dat vooraf weet, voorkom je vertraging. De andere kant van deze
aanpak is de winst die je ermee kan behalen. Zo’n gebied heeft
allerlei cultuurhistorische kenmerken en als je er dan toch aan
de gang gaat, kun je van die cultuurhistorische kennis gebruik
maken. Bijvoorbeeld door het plan aan te passen of de waarden
meer zichtbaar te maken. Dit laatste past in het beleid van het
waterschap om ook aandacht te besteden aan de cultuurhistorie
in het beheergebied.
In hoeverre kunt u praktisch met het adviesdocument aan de
slag?
Het vergemakkelijkt de samenwerking met gemeenten, je bent
proactief bezig en betrokkenen zien daarvan direct de voordelen.
We zijn nu bijvoorbeeld twee locaties aan het zoeken voor
gemalen. Het bureau dat daarmee aan de slag gaat, had anders
zelf onderzoek moeten doen hoe het zit met archeologie en
cultuurhistorie in het gebied, maar het was handig dat RAAP dat
al geïnventariseerd had.
Hoe zijn resultaten van het onderzoek intern binnen het
waterschap ontvangen?
In eerste instantie was er toch wel wat scepsis. We waren gewend
klein en projectmatig te werken. Zo’n oriënterend onderzoek
vooraf voor een heel plangebied was toch wel bijzonder, maar nu
wordt het voordeel ervan wel ingezien. Je hebt zo meer grip en
zicht op de zaak.
Gaat het waterschap iets doen met de voorstellen over
recreatieve ontsluiting in het rapport?
Recreatieve ontsluiting is voor ons een bijzaak. Als we op de een
of andere manier de recreatieve waarde van het gebied kunnen
versterken door dat in een werk mee te nemen, dan zullen we
dat zeker doen. Het initiatief daarvoor moet bij anderen liggen,
bij gemeenten of om een voorbeeld te noemen bij het Platform
Utrechtse Waarden, dat vanuit de streek zelf is geïnitieerd. We
hebben aangegeven dat we met hen om tafel willen zitten om
te kijken waar mogelijkheden liggen, maar wij gaan dat niet
actief initiëren of subsidiëren. Wij zijn vooral faciliterend en
meedenkend. Het rapport kan ook inspirerend zijn voor andere
partijen, het staat hen vrij om ook iets te doen met de ideeën in
het document.
Wat vond u van de samenwerking met RAAP?
De samenwerking was goed. We moesten wel tijd steken in het
beschikbaar stellen van alle stukken en in het toelichten van de
plannen, maar dat is op zich begrijpelijk.

Wat zou u een volgende keer anders aanpakken?
Niet zozeer anders, maar een extra zou kunnen zijn dat
je een veldbezoek inlast. Om samen te bekijken welke
maatregelen op welke plaatsen genomen gaan worden. De
projectleider van RAAP, Chris Coppens, kende het gebied
overigens goed. Dat was erg handig, want als ik het had over
een bepaalde locatie snapte hij snel wat ik bedoelde.
Heeft u tips voor andere waterschappen over deze aanpak?
Het kan goed werken voor andere waterschappen.
Trek vooral tijdig de vergunningverleners erbij, de
RAAP voor al uw sluisjes!
gemeenteambtenaren die over cultuurhistorie en archeologie
gaan, dat deden wij ook. Het is handig dat die er in het voortraject
al bij hebben gezeten, als er later verdere stappen nodig zijn.
Voor de projectleiders bij waterschappen is het goed de stand van
zaken in het gebied te kennen om vertragingen en problemen te
voorkomen. Er op tijd bij zijn is belangrijk, zodat je de risico’s kan
inschatten, maar ook de kansen kan benutten.
Projectleider Chris Coppens
T 071-5768118 | E c.coppens@raap.nl
Regelmatig doet RAAP voor waterschappen en andere
opdrachtgevers archeologisch onderzoek naar
sluisjes en vaak is dat alleen onder specifieke
omstandigheden uit te voeren. Zo was het
onderzoek aan een 18e-eeuws sluisje in de
zomerdijk van de Lek in de Bossenwaard
(project Ruimte voor de Lek) alleen
uitvoerbaar op woensdagmiddag om
12.00 uur, omdat het water dan het
laagste peil van de week heeft bereikt
(links). Desondanks waren natte
voeten verzekerd. Rechtsonder de
begeleiding van de renovatie van
de Oude Sluis in Vreeswijk waar
archeologen van RAAP op 9 meter
onder straatniveau op de bodem
van de sluis stonden voor onderzoek.
Linksonder booronderzoek op het
talud naast de Prinses Beatrixsluis, de
grootste monumentale binnenvaartsluis
van Nederland in het Lekkanaal bij
Nieuwegein, die door Rijkswaterstaat
verbreed wordt.

agrariërs en archeologie
Betere vrijstellingsdieptes voor
Woudenbergse agrariërs
Landbouwers in de Utrechtse gemeente Woudenberg
lopen niet meer onnodig tegen eventuele
archeologische verplichtingen aan. In samenspraak
met de betrokkenen ontwikkelde RAAP een methode
om betere vrijstellingdieptes voor het agrarisch
gebied vast te stellen. Tegelijkertijd is daarmee ook
de bescherming van het archeologisch bodemarchief
gewaarborgd.
In 2011 gaf de gemeente Woudenberg opdracht aan RAAP
om de vrijstellingsdieptes in het aanlegvergunningstelsel
archeologie in het bestemmingsplan Buitengebied 2010
onder de loep te nemen. Doel hiervan was het perceelsgewijs
vaststellen van verstoringsdieptes op percelen die door
grondeigenaren werden aangedragen. Zo wilde de gemeente
voorkomen dat landbouwers onnodig met archeologische
verplichtingen zouden worden belast wanneer gewone
agrarische landbewerkingen uitgevoerd moesten worden.
Voor het onderzoek zijn alle betrokken grondeigenaren
benaderd. Gedurende drie maanden kregen zij de gelegenheid
bewijsstukken aan te leveren voor het vaststellen van een
diepere vrijstellingsgrens. Mede aan de hand van deze stukken
beoordeelde RAAP of de ondergrens voor aanlegvergunningen
kon worden gewijzigd. Waar op basis van deze stukken niet
met zekerheid een uitspraak kon worden gedaan, werd
veldonderzoek verricht. Dit veldonderzoek was niet bedoeld
om de archeologische verwachting te toetsen, maar alleen
om de actuele verstoringsdiepte vast te stellen waarboven
grondbewerkingen zonder vergunning uitgevoerd kunnen
worden. Het resultaat was uiteindelijk een rapportage per
perceel of per groep van percelen met een beoordeling van
de actuele verstoringsdiepte en een advies over de nieuw te
hanteren vrijstellingsdiepte.
In totaal zijn 26 aanvragen van eigenaren en gebruikers
van percelen in de gemeente Woudenberg in behandeling
genomen. Het ging om 137 percelen waarvoor uiteindelijk een
beoordeling is opgesteld. De beoordeling van de aangeleverde
gegevens leverde voor 133 percelen voldoende informatie op
om een advies op te kunnen stellen over de vrijstellingsdiepte.
Op vier percelen bleek een uitspraak niet mogelijk en is
aanvullend veldonderzoek uitgevoerd. Daar is met boringen
en kleine, met de hand gegraven, proefputjes extra informatie
over de verstoringsdiepte verkregen.
De gehanteerde vrijstellingsdiepte in het aanlegvergunningstelsel
archeologie was 40 of 50 cm onder maaiveld. Eigenaars en
gebruikers vroegen vrijstellingsdiepten aan van 40 cm tot 110 cm
en RAAP adviseerde uiteindelijk vrijstellingsdiepten die varieerden
tussen 50 en 80 cm. Op 30,7% van de percelen bleef de geldende
verstoringsdiepte gehandhaafd en op 69,3% is een nieuwe
vrijstellingsdiepte vastgesteld.
Op een controleerbare en transparante manier heeft RAAP de
gehanteerde vrijstellingsdiepten aangepast aan de plaatselijke
(verstorings)omstandigheden. Bijzonder is dat dit bereikt werd
met een relatief eenvoudige onderzoeksopzet en op basis van
informatie die de eigenaren en gebruikers zelf aanleverden. Ook een
vertegenwoordiger van LTO werkte mee aan deze opzet.
De voordelen van deze opzet zijn evident: archeologisch veldwerk
werd alleen daar uitgevoerd waar dat echt nodig was, er was geen
nieuw beleid nodig en agrariërs waren zelf bij het onderzoek
betrokken. Zo is een regime van vrijstellingsdiepten ontstaan dat
zowel rekening houdt met de daadwerkelijke verstoring als de
wensen van landbouwers en het bodemarchief.
De in de gemeente Woudenberg gehanteerde opzet, kan voor
veel gemeenten worden gebruikt als uitgangspunt en desgewenst
aangepast worden aan de lokale situatie. Dat de nieuwe aanpak
in goed aarde valt, blijkt wel uit het feit dat verschillende partijen
inmiddels belangstelling hebben getoond.
projectleider Richard Kroes
T 071-5768118 | E r.kroes@raap.nl

ooronderzoek
Prospectieve onderzoeksmethoden
onder de loep
In hoeverre zijn handboringen maatvast en
betrouwbaar als het gaat om het vaststellen van
de zanddiepte, en welke rol speelt boorervaring
daarin? Wat is de efficiëntie en nauwkeurigheid
van mechanische Aqualockboringen? Levert
het opboren van grotere boorvolumes met de
mechanische Avegaarboor ook een verbeterde
waarderingsmethodiek voor afgedekte
steentijdvindplaatsen? Kritische vragen die centraal
stonden in enkele recente pilotprojecten die RAAP in
Almere uitvoerde.
Mechanisch booronderzoek in Flevoland
Het grootste deel van het Almeerse bodemarchief bestaat uit
steentijdvindplaatsen die enkele meters diep in de bodem
liggen. In de gemeente wordt al sinds 2000 grootschalig
mechanisch booronderzoek ingezet voor het opsporen van
deze vindplaatsen. Dit onderzoek volgt een min of meer
vast stramien waarbij eerst het steentijdlandschap in kaart
wordt gebracht met een zogenoemde Aqualockboor met een
diameter van 70 mm. Vervolgens worden kansrijke zones
verder onderzocht op de aanwezigheid van vindplaatsen.
Dit gebeurt met een Avegaarboor met een diameter van 145
mm. Vanuit Bureau Archeologie en Monumenten van de
gemeente Almere kwam de vraag of het gebruik van grotere
boren (een Aqualock-100 mm of een Avegaar-200 mm) ook
zou leiden tot betere resultaten, onder meer afgezet tegen de
onderzoekskosten.
Archeoloog of machine?
Uit het pilotonderzoek met de Aqualock-100 bleek dat deze
qua nauwkeurigheid en maatvastheid niet onderdoet voor
de bestaande boormethode met de Aqualock-70. Wanneer
gekeken wordt naar kosten en doorlooptijd kan de inzet van
de Aqualock-100 zelfs voordeel opleveren: door de grotere
diameter kunnen namelijk al tijdens de verkennende fase
monsters genomen worden, terwijl hiervoor in het huidige
onderzoeksstramien een aparte Avegaarboor nodig is. Saillante
uitkomst van de pilot is dat ‘ouderwetse’ handmatige boringen
door een ervaren boorder de nauwkeurigste methode blijkt voor
het in kaart brengen van het diepgelegen dekzandlandschap.
Avegaarboor met een
diameter van 145 mm
Size doesn’t matter?
Hamvraag bij het onderzoek
met de Avegaar-200
was of het opboren van
een groter bodemvolume
ook leidt tot een betere
waardering van de vindplaatsen
in kwestie. Uit de pilot bleek
dat een grotere boordiameter
- zoals verwacht - weliswaar meer
archeologische indicatoren oplevert, maar dat dit
geen wezenlijk ander vindplaatsbeeld geeft. Het gebruik van
de Avegaar-200 leidde dan ook niet tot een andere waardering
van de vindplaatsen. Een verrassende uitkomst was dat
niet zozeer de waarderingsmethode, maar juist de huidige
waarderingssystematiek (de Kwaliteitsnorm Nederlandse
Archeologie) het grootste obstakel lijkt voor een verbeterderde
waardestelling van de afgedekte steentijdvindplaatsen.
Volgens deze systematiek is namelijk (vrijwel) elke nieuw
ontdekte Almeerse steentijdvindplaats behoudenswaardig. Het
verzamelen van extra inhoudelijke informatie, diagnostisch
vondstmateriaal, een betere begrenzing en dergelijke,
genereert weliswaar zinvolle nieuwe kennis, maar het maakt
de vindplaatsen niet ‘behoudenswaardiger’. De inzet van
een grotere Avegaarboor is niet zozeer van belang voor de
waardering van vindplaatsen, het is vooral effectief bij het
opsporen ervan.
Bovengenoemde pilots werden uitgevoerd in het kader van
het cultuurconvenant tussen het Rijk (OC&W), de provincie
Flevoland en de gemeente Almere. Het zijn voorbeelden
van de manier waarop RAAP kritisch probeert bestaande
archeologische prospectiemethoden onder de loep te nemen
en zo mogelijk te verbeteren. Dat levert uiteindelijk efficiëntere
en tijdbesparende onderzoekmethoden op, waarmee zowel
opdrachtgevers als de wetenschap geholpen zijn.
Projectleider Geuch de Boer
T 071-5768118 | E g.de.boer@raap.nl

geofysisch onderzoek
1
2
Meten is weten
Atypisch geofysisch onderzoek
Een van de specialismen van RAAP is geofysisch
onderzoek. Het omvat verschillende technieken en
instrumenten waarmee specifieke eigenschappen
van de bodem worden gemeten. Geregeld worden
daarmee locaties van verdwenen gebouwen in kaart
gebracht, zoals kastelen, kloosters en schansen.
Maar ook geheel andere archeologische resten zijn
daar succesvol mee op te sporen, zoals drie recente
voorbeelden van atypisch geofysisch onderzoek
laten zien.
Een tuin met een sluis
Aan de achterzijde van kasteel Rijckholt in de gemeente
Eijsden-Margraten deed RAAP in 2012 zowel elektrisch
weerstands- als magnetometrisch onderzoek. Vanwege
de herinrichting van het terrein wilde opdrachtgever
Virenze BV een aantal elementen van de tuinaanleg rond
het kasteel, waaronder een sluisje uit circa 1930, in kaart
laten brengen. De globale ligging van het sluisje was al
bekend van een
foto. Het onderzoek
was gericht op de
exacte positie van
het sluisje en andere
tuinelementen. Om
maximale informatie
te verkrijgen werden
twee geofysische
methoden ingezet
en inderdaad
werd zo de - deels
metalen - fundering
van het sluisje aangetroffen. Deze bleek te zijn gebruikt
voor een latere loopbrug over de slotgracht. Ook werden
resten ontdekt van een looppad dat deel uitmaakte van
de 19e eeuwse tuinaanleg en een stuk van een mogelijk
middeleeuwse (weer)muur.
Gezonken en weer boven water
In de natte Flevolandse kleibodem liggen vele oude
scheepswrakken. Het opsporen daarvan met boor- of
proefsleuvenonderzoek komt neer op het zoeken naar de
spreekwoordelijke speld in een hooiberg. Het is kostbaar
én ineffectief. Om die reden is in het kader van een
cultuurconvenant tussen het Rijk, de provincie Flevoland en
de gemeente Almere, onderzocht wat de (on)mogelijkheden
zijn van geofysische prospectiemethoden voor het
opsporen van scheepswrakken. Op verschillende locaties
waar (mogelijk) scheepswrakken lagen, deed RAAP in 2012
onderzoek met de grondradar en magnetometer, aangevuld
met handboringen. Grondradaronderzoek bleek hier geen
goede prospectiemethode te zijn, maar met magnetometrie
kwamen de scheepswrakken nauwkeurig in beeld. Bij
een van de scheepswrakken kon zelfs de metalen lading,
mogelijk bestaande uit wapens, aan boord van het schip
gemeten worden.
Elektrisch weerstandsonderzoek
Weerstandsmetingen worden vaak toegepast om archeologische
structuren op te sporen tot een diepte van 2 meter onder het maaiveld.
Met behulp van twee elektroden in de grond worden om de meter
verschillen in de elektrische weerstand van de bodem gemeten. De
verschillen in weerstandswaarden worden voornamelijk bepaald door de
grondsoort en het vochtgehalte van de bodem. Vochtige grond geleidt
elektriciteit beter dan droge grond. De verschillen kunnen duiden op
archeologische resten zoals fundamenten (hoge weerstandswaarden) en
grachten (lage weerstandswaarden).
Magnetometrisch onderzoek
Met magnetometrisch onderzoek zijn tot een diepte van enkele meters
zeer kleine afwijkingen in het aardmagnetisch veld te meten. Dicht bij
het aardoppervlak vertoont het aardmagnetisch veld afwijkingen, die
verband kunnen houden met archeologische resten in de ondergrond.
Verstoringen in de bodem, zoals een kuil of greppel, gedragen zich als een
magneet of serie magneten, die dicht bij het aardoppervlak afwijkingen
veroorzaken in het aardmagnetisch veld. Ook objecten die boven de
600 °C verhit zijn geweest, zoals baksteen, vulkanische gesteenten en
metalen objecten gedragen zich onder invloed van het aardmagnetisch
veld als een magneet en kunnen met de magnetometer gemeten worden.
Linksboven: Resultaten magnetometer onderzoek in de tuin van kasteel Rijckholt.
Boven: Resultaten magnetometeronderzoek naar een scheepswrak in Almere in twee
kleurstellingen.

3
Resultaten metaaldetectieonderzoek
en interpretatie geofysische data
Commandopost Jacometti.
WO II Commandopost Jacometti
De vermoedelijke locatie van een voormalige commandopost
van het Nederlandse leger op de Grebbeberg werd eind
2011 onderzocht voor Stichting De Greb. De commandopost
maakte deel uit van de zogenoemde Stoplijn die de
Duitse inval in mei 1940 moest voorkomen. Verschillende
historische bronnen, waaronder stafkaarten en een
ooggetuige verslag van de verbindingsofficier van de
commandopost, werden gecombineerd met de resultaten
van elektrisch weerstandsonderzoek. Zo bleek het mogelijk
om de ingegraven ‘bunker’ van de commandopost en ook de
bijbehorende loopgraven precies in kaart te brengen.
Wat deze geofysische methoden onderscheidt van veel
andere archeologische onderzoeksmethoden is dat ze nondestructief
zijn. Zonder de bodem te verstoren, zijn hiermee
niet alleen ondergrondse resten van verdwenen gebouwen,
maar dus ook delen van een tuinaanleg, scheepswrakken en
militaire structuren op te sporen.
Junior-projectleider & geofysicus: Wouter Verschoof
T 071-5768118 | E w.verschoof@raap.nl
RAM rapport 211 ‘Archeologie van de Tweede Wereldoorlog’
Ondanks het feit dat de Tweede Wereldoorlog ruim zeventig
jaar geleden plaatsvond, staat deze periode nog steeds volop
in de belangstelling van het publiek en van wetenschappers.
De laatste jaren houden ook archeologen zich steeds meer
bezig met resten uit de oorlogsjaren. Bij de bestudering van
deze relatief recente resten, lopen archeologen tegen diverse
vragen en knelpunten aan. Reden voor Hazenberg Archeologie
om in samenwerking met RAAP deze problematiek systematisch
in kaart te brengen. Met steun van de provincie Gelderland, de
gemeenten Apeldoorn,
Arnhem, Ede, Renkum
en Wageningen, het
Geldersch Landschap en
de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed (RCE) is
het project ‘Archeologie
van de Tweede
Wereldoorlog’ uitgevoerd.
Centrale vraag van het
project is: “Welke bijdrage
kan de archeologie en
KNA Leidraad Geofysisch onderzoek
De nieuwe Leidraad voor Geofysisch onderzoek van de
Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA)) is gebaseerd
op Engelse richtlijnen. In september 2012 heeft het Centraal
College van Deskundigen (CCvD) Archeologie besloten om voor de
geofysische prospectie van landbodems de Engelse Geophysical
Survey in Archaeological Field Evaluation (2008) van English
Heritage te adopteren. De belangrijkste redenen hiervoor waren
de goede kwaliteit, volledigheid en grote mate van overeenkomst
tussen deze Guidelines en wat momenteel voor de verdere
ontwikkeling van de geofysische prospectie in Nederland wordt
nagestreefd. RAAP voert haar geofysische onderzoeken uit volgens
deze - in de KNA Leidraad Geofysisch onderzoek overgenomen -
richtlijn. Voor een link naar de Guideline zie: www.sikb.nl
Afgelopen mei voerde RAAP elektrische weerstandsmetingen en
grondradaronderzoek uit voor het bordes in de tuin van Paleis Soestdijk. Dit
paleis is oorspronkelijk rond 1650 gebouwd als landhuis van de burgemeester
van Amsterdam. Sindsdien is er veel aan veranderd, vooral in de tuin van
deze buitenplaats. Het geofysisch onderzoek was gericht op het opsporen
van mogelijke resten van vroegere bijgebouwen onder het grasveld, voor
Soestdijk. De onderzoeksresultaten worden binnenkort bekend gemaakt.
de Archeologische Monumentenzorg leveren aan beheer, onderzoek
en presentatie van het archeologische bodemarchief uit de Tweede
Wereld oorlog?” De publicatie van dit project verschijnt als RAM
(Rapportage Archeologische Monumentenzorg) 211 en wordt in juni
gepresenteerd.
Het rapport brengt de mogelijkheden en beperkingen van de
archeologie van de Tweede Wereldoorlog in kaart en biedt als
zodanig voor het eerst in Nederland een overzicht van dit nog jonge
onderzoeksgebied. De publicatie geeft niet voor alle gesignaleerde
knelpunten een eenduidige oplossing en beoogt vooral een aanzet
te geven tot een brede discussie over de omgang met archeologische
resten uit deze periode. Door middel van deze publicatie willen de
projectpartners en de auteurs de huidige stand van zaken breed
presenteren en daarmee een bouwsteen leggen voor verdere
beleidsontwikkeling en ontwikkeling van onderzoeksmethoden.
Bestellen/downloaden
RAM rapport 211 ‘Archeologie van de Tweede Wereldoorlog’ is vanaf
eind juni voor € 44,95 te bestellen bij SPA Uitgevers te Zwolle en als
pdf te downloaden via de website van de RCE en RAAP.

oorlogserfgoed
Slagveldarcheologie
Terwijl archeologisch onderzoek naar resten van de Tweede Wereldoorlog pas de afgelopen jaren sterk in opkomst
is, doen archeologen al jaren onderzoek naar oudere verdedigingslinies en vestingwerken: van de Romeinse limes
tot schansen uit de Tachtigjarige Oorlog. Gericht onderzoek naar slagvelden wordt in Nederland echter nauwelijks
uitgevoerd, sterker nog: er bestond tot voor kort geen overzicht van de ligging van de vele tientallen slagvelden in ons
land. Het ontbreken daarvan heeft als consequentie dat bij ruimtelijke ontwikkelingen geen rekening wordt gehouden
met (de archeologisch resten van) deze terreinen.
Een geschikte mogelijkheid voor het uitvoeren van
een eerste inventarisatie van vaderlandse slagvelden
diende zich aan met het stageverzoek van Volker Visser,
masterstudent Erfgoedstudies aan de Vrije Universiteit te
Amsterdam. Zijn onderzoek ‘De neerslag van het slagveld’
leverde een lijst op van 44 veldslagen in de periode tot
1800, met uitzondering van belegeringen en zeeslagen.
Behalve een overzicht van slagvelden in Nederland
presenteert het onderzoek vier casestudies van meer en
minder bekende veldslagen uit verschillende perioden, te
weten: de Slag op de Vrijenberg (14e eeuw), de Slag bij
Heiligerlee (1568), de Slag bij Castricum (1799) en de Slag
bij Broekhuizen (november 1944).
Heiligerlee
De Slag bij Heiligerlee (1568), die wordt aangemerkt als
het begin van de Tachtigjarige Oorlog, laat goed zien dat
de herinneringen aan een slag en ook de aan een slagveld
Gevechten in de duinen in 1799,
weergegeven door Dirk Langendyk
(1748-1805).
toegekende betekenis, door allerlei historische processen,
een dynamisch verloop kennen. Door het specifieke
karakter van slagvelden, als plaatsen waar veelal op
traumatische wijze getracht werd politieke tegenstellingen
te doorbreken, zijn het bij uitstek plekken waar het
verleden zeer lang blijft doorwerken. Verwijzingen naar dit
verleden en de manier waarop men dit wilde herinneren
zijn veelal nog steeds zichtbaar in deze landschappen.
Daarentegen is de manier waarop gebeurtenissen bewust of onbewust
in de vergetelheid raakten minder goed zichtbaar. Archeologisch
onderzoek kan niet alleen inzicht geven in de wijze waarop een
slagveld werd achtergelaten, maar ook bijdragen aan begrip van de
manier waarop samenlevingen dergelijke gebeurtenissen herinneren
of vergeten.
Locaties van gewapende conflicten herbergen vaak verschillende
overblijfselen van de gebeurtenissen op die plek. Aan de hand
van opgegraven artefacten en sporen is het mogelijk een beeld te
construeren van de landschappelijke en militaire situatie tijdens deze
gevechten. Deze archeologische vondsten maken zodoende deel uit
van de verhalen van deze plaatsen, vullen deze aan of creëren geheel
nieuwe verhalen. Andersom geven de verhalen over het conflict en
de manier waarop we de gebeurtenis herinneren, betekenis aan
de vondsten en van het slagveld in ruimere zin. De herinneringen
en archeologische vondsten vormen dus elkaars context bij het
interpreteren van deze landschappen.
Bij het onderzoek ‘De neerslag van het slagveld’ is niet alleen gekeken
naar de fysieke resten, maar ook naar de mentale neerslag van
gewapende conflicten. Het onderzoek levert hiermee een waardevolle
bijdrage aan de bestudering van slagvelden in Nederland en geeft
richting aan archeologisch onderzoek en beheer van deze bijzondere
terreinen.
Bestellen
RAAP-rapport 2645 , De neerslag van het slagveld
Auteur: Volker Visser | 88 pagina’s en 23 afbeeldingen
Te bestellen voor € 15,00 inclusief verzendkosten via receptie@raap.nl of
tel. 0294-491500
Meer informatie: Ruurd Kok
T 071-5768118 | E r.kok@raap.nl

KORTE BERICHTEN
Jager-verzamelaar gesignaleerd in Reusel
Sinds dit voorjaar staat in plangebied Beleven in de Brabantse gemeente
Reusel - De Mierden een jager verzamelaar op de rand van het Beleven.
Het gaat om een ijzeren beeldje dat geplaatst is als verwijzing naar
de bewoners die in de prehistorie op deze locatie verbleven. Het
fraaie landschapsmarkertje is tot stand gekomen op initiatief van
Brabants Landschap, de Werkgroep Erfgoed Landschap Kempen, de
Landschapsambassadeurs van de Kempen en RAAP als vervolg op het
natuurontwikkelingsproject.
Voor de Dienst Landelijk Gebied Tilburg voerde RAAP in 2008 en 2009
de archeologische begeleiding van graafwerkzaamheden uit in het
plangebied Beleven. De werkzaamheden hadden de realisatie van bepaalde
natuurtypen tot doel. Er werden weliswaar geen vindplaatsen aangetroffen,
maar er zijn wel grondmonsters genomen voor paleo-ecologisch onderzoek
(gesubsidieerd door de Provincie Noord Brabant in het kader van
Cultureel Erfgoed, Eco-Archeologisch Onderzoek 3). De aanwezigheid van
houtskoolfragmenten in de monsters en het bomenarme karakter van het
landschap kunnen een aanwijzing zijn dat er mensen die in de buurt van
het meertje bivakkeerden. Op de hoge oevers zijn eerder al door amateurs
vele vuursteenvindplaatsen aangetroffen.
RAAP projectleider Jan Roymans zocht,
mede namens de Werkgroep Erfgoed
Landschap Kempen, contact met het
Brabants Landschap en de gemeente
Reusel, met als inzet een archeologisch
landschapsmarkertje in het gebied te
plaatsen. Dat is er nu gekomen, wandelaars
kunnen in de rietkraag langs het ven de
historie van de plek beleven. Het ijzeren
beeld is een jager-verzamelaar die op de
rand van het Beleven zijn pijl richt op aanvliegende ganzen.
Nieuwe serie: #Boerderijverleden
Omdat dit jaar is uitgeroepen tot Jaar van de Boerderij 2013 is, heeft RAAP
op haar website de serie #Boerderijverleden in het leven geroepen. Elke
maand is daar een nieuw verhaal te vinden over dat boerderijverleden aan
de hand van ons rijke archief aan bodemvondsten.
Van alle bouwwerken waar archeologen sporen van ontdekken, zijn
boerderijen het meest voorkomende type in Nederland. Als een rode draad
is het steeds weer de boerderij die opduikt tijdens onze archeologische
onderzoeken. Zo vinden we paalsporen van boerderijen van de eerste
landbouwers die in het Neolithicum in ons land verschenen, gevolgd
door vele huisplattegronden van boeren uit de Bronstijd en IJzertijd.
De complete bevolking van ons land leefde toen op de boerderij. Ook
in de Romeinse tijd en de Middeleeuwen bleef de boerderij het meest
voorkomende gebouwtype. Niet alleen op het platteland maar ook in
moderne steden, waar vrijwel niets meer herinnert aan het verre verleden,
ontdekken we sporen van het boerenleven van eeuwen geleden in de
bodem. Voor maandelijkse verhalen over boerderijen en hun bewoners,
verteld door onze projectleiders, kijk op:
www.raap.nl/boerderijverleden.html
Column
Het verhaal van Pesse
‘Mam, de oudste boot ter wereld!’ klinkt het
door een van de zalen van het Drents Museum.
Ik draai me om en zie een moeder teruglopen
naar de vitrine die ze al was gepasseerd.
Laat dit even doordringen, de oudste boot,
niet van Drenthe, niet van Nederland, nee,
van de wereld. Dus ook van Chili en China.
Het betreft de in 1955 in het veenmoeras
van Pesse gevonden boomstamkano. Pesse,
een gehuchtje bij Hoogeveen. De kano is een
bron van - soms apocriefe - verhalen: van een
vrachtwagen afgedonderd en geconserveerd
in de koelcel van een slachthuis. En nu
ligt ‘ie daar ietwat achteloos in het zaaltje
met archeologische vondsten. Het staat er
inderdaad bij, in bijzonder kleine letters, ‘de
oudste boot van wereld’.
Het moet maar eens gezegd zijn: ik verbaas
me er mateloos over dat wij de oudste boot ter
wereld bezitten en dat deze in een museum
in Assen ligt met daarbij een infobordje
ter grootte van een halve pagina van deze
nieuwsbrief. Canon van Nederland? Prominent
op het 2 euro muntstuk? Nee, bepaald niet.
Hoe kan het dat zo’n waanzinnig object zo’n
schimmig bestaan leidt? Niet dat het Drents
museum schimmig te noemen is. Ergens
in de negentiger jaren gebeurde daar iets
bijzonders. Klaarblijkelijk zat de juiste groep
mensen bij elkaar om een museum een succes
te laten worden. Het Chinese terracottaleger,
100.000 jaar sex en nu de Sovjet-mythe,
spraakmakende exposities, met een uitstraling
die het toch tamelijk ingeslapen Assen ver
overstijgt. De behuizing is er ook naar.
Smaakvolle nieuwbouw mooi ingepast in een
historische omgeving.
Wat is het dan met die boot? Zijn wij zo
bescheiden? Of is het de discussie rond de boot
die het voorwerp enigszins verdacht maakt?
Zo scheen hij niet te kunnen varen of het zou
eigenlijk een varkenstrog zijn. Die verhalen zijn
we voorbij: de boot vaart en de varkens vraten
gewoon van de grond.
In de archeologie brengen we kleine verhalen
groot. De vondst van de oudste kip van
Nederland haalt de landelijke dagbladen.
Maar de grootste verhalen krijgen we klein.
In Assen ligt de oudste boot ter wereld, in de
archeologiezaal in de kelder bij de afdeling
prehistorie rechts onder aan de trap. Dat moet
anders.
Ivar Schute
Senior projectleider bij RAAP

KORTE BERICHTEN
RAAP-informatiemiddagen 2013
Net als voorgaande jaren organiseert RAAP in oktober weer een
aantal informatiemiddagen op verschillende locaties in het land.
Daar praten we onze klanten en andere contacten bij over actuele
onderwerpen in de Nederlandse archeologie en presenteren we
regionale thema’s. Deze informatieve middagen vinden plaats op:
Donderdag 10 oktober, De Kruidhof in Buitenpost
Donderdag 17 oktober, IJselpaviljoen in Zutphen
Donderdag 24 oktober, Kasteelhoeve De Grote Hegge in Thorn
Donderdag 31 oktober, De Nieuwe Energie in Leiden
De RAAP-informatiemiddagen zijn gratis en duren van 14.00 tot
17.00 uur, met aansluitend een borrel. Meer informatie over het
programma en de locaties verschijnt binnenkort op de website
van RAAP. Geïnteresseerden kunnen zich al aanmelden door
een e-mail te sturen naar de receptie van het hoofdkantoor:
receptie@raap.nl
Nieuwe website voor RAAP
Afgelopen mei is de nieuwe website van RAAP online gegaan.
Het is een responsive site, wat wil zeggen dat deze ook geschikt
is voor tablet en smartphone zonder dat eindeloos inzoomen
nodig is, of de knopjes veel te klein zijn, etc. De homepage is een
stuk overzichtelijker geworden en geeft via duidelijke knoppen
snel toegang tot vaak opgevraagde informatie. De producten en
COLOFON
RAAP Nieuwsbrief 2013-1, juni 2013
De RAAP Nieuwsbrief is een uitgave van RAAP Archeologisch
Adviesbureau B.V.
RAAP is een zelfstandig en onafhankelijk adviesbureau voor
archeologische monumentenzorg en integrale cultuurhistorie,
met vestigingen in Leiden, Zutphen, Drachten, Weert en Weesp.
Aan dit nummer werkten mee: Wim De Baere, Geuch de Boer, Chris
Coppens, Peter Hesen, Ruurd Kok, Richard Kroes, Mijke Peeters,
Ivar Schute, Marten Verbruggen en Wouter Verschoof.
Fotografie en cartografie: RAAP (tenzij anders vermeld)
Vormgeving: Olav Odé | Eindredactie: Caroline Hom
Wilt u op de verzendlijst van de RAAP Nieuwsbrief komen te staan,
of de nieuwsbrief juist niet meer ontvangen, stuur dan een e-mail
naar receptie@raap.nl
RAAP Archeologisch
Adviesbureau
www.raap.nl
www.raap.be
@RAAPerfgoed
diensten zijn via verschillende ingangen te vinden. Nieuw is
de etalage met allerlei praktijkvoorbeelden: recente en zeer
diverse projecten waarvan RAAP er jaarlijks vele uitvoert. Ook
is er op veel pagina’s gelegenheid om teksten te sharen via
Twitter en Facebook. Met deze nieuwe website is RAAP klaar
voor de toekomst. Het adres is uiteraard hetzelfde gebleven:
www.raap.nl Onze Vlaamse website www.raap.be zal binnenkort
ook worden vernieuwd.
Digitale nieuwsbrief
Wilt u voortaan liever een digitale RAAP-nieuwsbrief van ons
ontvangen dan een papieren versie toegezonden per post, laat
het ons dan weten. U kunt u dat aangeven door een e-mail te
sturen naar receptie@raap.nl met de vermelding ‘Voortaan
digitale nieuwsbrief’ en voorzien van uw naam, adres en
e-mailadres. Via onze website zijn alle nieuwsbrieven overigens
te downloaden.
RAAP Hoofdkantoor
Leeuwenveldseweg 5b, 1382 LV Weesp
Postadres: Postbus 5069, 1380 GB Weesp
T 0294-491500 | E raap@raap.nl
RAAP Regio Noord-Nederland (Fr, Gr, Dr)
De Kiel 11, 9206 BG Drachten
T 0512-589140 | E raapnnl@raap.nl
RAAP Regio Oost-Nederland (Gld, Ov)
Pollaan 48 E-F, 7202 BX Zutphen
Postadres: Postbus 222, 7200 AE Zutphen
T 0575-567876 | E raaponl@raap.nl
RAAP Regio Zuid-Nederland (Li, N-Br)
De Savornin Lohmanstraat 11, 6004 AM Weert
T 0495-513555 | E raapznl@raap.nl
RAAP Regio West-Nederland (N-Hl, Z-Hl, Zld, Fl, Ut)
Le Pooleweg 5, 2314 XT Leiden
Postadres: Postbus 4025, 2301 RA Leiden
T 071-5768118 | E raapwnl@raap.nl
RAAP Vlaanderen
Postbus 1063, 2300 Turnhout, België
T (+32) 0468-128670 | E raap@raap.be