DERTIENDE fAARGANG, SEPTEITIBER-OKTOBER .g5r, NUMMER I
DERTIENDE fAARGANG, SEPTEITIBER-OKTOBER .g5r, NUMMER I
DERTIENDE fAARGANG, SEPTEITIBER-OKTOBER .g5r, NUMMER I
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
I<br />
<strong>DERTIENDE</strong> <strong>fAARGANG</strong>, <strong>SEPTEITIBER</strong>-<strong>OKTOBER</strong> .<strong>g5r</strong>, <strong>NUMMER</strong><br />
TECHNISCH TIf DSCHRTF<br />
OOR DE GRAFTSCHE INDUSTRIE<br />
té té<br />
I<br />
_)
Waarom dan 'confectie'<br />
voor uw drukwerk,<br />
als u RM-maatinkt kunt<br />
krijgen ?<br />
Koopt u<br />
zó een pakl<br />
N.V. RUDOLPH MEIJER'S<br />
DRUKINKTFABRIEK<br />
Brouwersgrach t 1 52-1 54 - Amsterdam-C.<br />
Telefoon 47152-42897<br />
INITT<br />
aangePast aan<br />
al uw eisen<br />
4f'0u/ófu.1' /.rla-a/L,/<br />
komt U el niel ttit, , ,<br />
Overleg dan Uw<br />
cliché-problemen eens met<br />
de mensen, die 50 laar<br />
lang jong wisten te blijven.<br />
Wij geloven, dat U daar<br />
geen spijt van zult hebben.<br />
OE REPROOUCTIE COll|PAGIIIE<br />
IONEROAT. CEIIITUURBAÁ}I 72 - TEL. 82865<br />
HOUTVRU<br />
NATU U RKARTON<br />
t80-2t5-250-300<br />
grams<br />
ó5 x lfil cm<br />
50x óScm<br />
À4onsters goorne<br />
op oonvroog<br />
A.E.RtIYS&Cots<br />
PAPIERGROOTHANDEL<br />
HAARLEM Kl. Houtwes 1ó<br />
Tcleíoon K 2500.t3950<br />
Bijk!ntoor AMSïERDAM<br />
Keizerrsr. 704 Tcl. 31 381 45289
De POLY 5O<br />
popierformoot<br />
36 x 52 cm, is geheel volgens<br />
het tweetoerensysteem gebouwd<br />
Geen wonder, dat ook bij de vele Nederlandse gebruikers<br />
al het kwaliteits-kleurenwerk, ook van de zwaarste vorm<br />
en in de moeilijkste kleur, naar deze pers gaat.<br />
Doch ook het eenvoudige, normale verbruiksdrukwerk<br />
wordt in hoge snelheid verwerkt.<br />
De firma Boom-Ruygrok te Haarlem schreef o.a.:<br />
'ln<br />
het bijzonder releveren wij<br />
de hoge snelheid, die bij normaal illustratiewerk<br />
boven de 4500 exemplaren per uur ligt.'<br />
en: 'Wij zijn in het algemeen zeer ingenomen met de machine<br />
en kunnen haar dan ook ieder aanbevelen.'<br />
POLY 50, de twêetoerênpêrs waarvan er reeds tientallen in Nederland<br />
dag-in dag-uit een opmerkelijk hoge produktie maken,<br />
De opvallende goede TWEETOERENcon3tructie, ook voor deze machine<br />
in het tussenformaat, deed verscheidene bedriiven<br />
be3luiten tot nabestelling ovêr te gaan (biiv. 3 stuks i n één bedrijÍ)<br />
HANDELMAATSCHAPPI<br />
VOOR GRAFISCHE MACHINES N.V.<br />
PRINS HENDRIKKADE 34<br />
AMSTERDAM<br />
TELEFOON 46644 - 4 67 44 - 34390
oPleggers<br />
een vermaak dat u<br />
op z'n hoogst een paar weken<br />
per iaar kunt doen<br />
op leggers<br />
van Proost kunt u zich<br />
dag in dag uit<br />
- het hele iaar door -<br />
vermaken<br />
Proost en Brandt nv - Rusland 2ó - Amsterdam - tel. ó4141<br />
@ N.V.<br />
mann<br />
I<br />
I<br />
funtor<br />
master<br />
Kleurpracht en kleurkracht<br />
zijn kenmerkend<br />
voor<br />
'ARNHEMIA'<br />
d ru kin kten<br />
een<br />
l"""trnl succes<br />
voor<br />
kwoliteit<br />
èn<br />
produktie:<br />
mann<br />
Gedeooneerd<br />
Fabrieksmerk<br />
N.V. Drukinkt- en Verffabriek'Arnhemia'<br />
A rn hem - Hol land / telefoon (08300) 26004- 26364 - 10347<br />
telegram-adres: Drukinkt - Arnhem<br />
MACHINEHANDEL MAHEZ - Buysuae4l - Amsterdam-w. - teleÍoon 125252<br />
T_
'De collectie<br />
met de<br />
CLICI]E'S<br />
toro-LtTlto's<br />
beste<br />
G*aS<br />
popieren'<br />
. . . zegt het papier:<br />
snijd mij<br />
oP een<br />
Schneider<br />
Senator<br />
. . . zegt de snijder:<br />
Ja, op de Senator<br />
Electronic<br />
Automat,<br />
dat is pas<br />
produktie. . .<br />
Winkler Fallert & Co. n.Y.<br />
Prinsengracht 54ó, Amsterdam-C., telefoon 35839-37247<br />
LUTKIE & SMIT PAPIERGROOTHANDEL N.V.<br />
amsterdam . rotterdam .'s-gravenhage utrecht
J<br />
Het visioen I Pom Rueter
J<br />
Een nieuw type grafische puzzel zal -<br />
te beginnen met dit nummer - in de<br />
kolommen van de nieuwe TéTé-iaargang<br />
re yinden ziln.'t Zal weliswaar slechts<br />
Saan om eenvoudige zaken, mar toch<br />
zit er iets in van een testing op grafische<br />
kennis. Wie het leuk vindt om er telkens<br />
een kwartiertie aan te besteden,<br />
maakt een goede kans om ook eens zo'n<br />
aardig werkje uit de reeks Contactkunstpockets<br />
als priis toegezonden te<br />
kriigen.<br />
De opgave luidt: verticool: I deel van<br />
een cfiché; horízontaat: I wordt gebruikt<br />
bii kleurenopname voor cliché;<br />
'DruklêttêB'in de viifde druk<br />
Er ziin beslist niet veel grafische boeken<br />
die aan een viiíde druk toekomen' Als<br />
zulks dan bii uitzondering eens het geval<br />
is, vormt dat een aanwijzing voor de<br />
behoeíte welke an een dergelijk werk<br />
bestut. Ook moet de inhoud van zo'n<br />
boek wel een bepaalde wmrde vertegenwoordigen,<br />
want anders zouden<br />
de bezitters niet aan anderen de rald<br />
hèbben gegeven om het ook aan te<br />
schaffen, Hieruit mag worden afgeleid<br />
dat het boek'Drukletters, hun ontstaan<br />
en hun gebruik'van M. H. Groenendul,<br />
in 1940 voor de eerste mal uitgebracht,<br />
e6n voor ons grafisch wereldie (en wellicht<br />
ook voor de reclamemakende<br />
lieden in ons land!) belangriik boek is.<br />
Na de voorgande vaststelling is het<br />
eigenliik niet meer nodig om veel over<br />
de inhoud der nieuwe druk van'Drukletters'<br />
te zeSgen: de Íeiten spreken<br />
tenslotte de duideliikste taal. Het kan<br />
echter voor degenen die nog onbekend<br />
mochten ziin met het bestan van een<br />
Nederlands boek over drukletters, van<br />
betekenis ziin te weten wat darin zoal<br />
wordt behrndeld. ln 't kort darovsr<br />
zil vastgesteld dat'Drukletters' twee<br />
gedeelten omyat, nameliik een eerste<br />
gedeelte over de historische groei van<br />
de letter, in 't biizonder dè drukletter,<br />
gevolgd door een tweede gedeelte over<br />
de drukletters van deze tiid, dat dus een<br />
meer praktische aangelegenheid vormt.<br />
Wii hebben de overtuiging dat er voor<br />
dit boek in ons land nog een troot ts<br />
bied braak ligt. In onz€ graÍische ondernemingen<br />
werken nog duizenden vaklieden<br />
en leidinggevenden, die over een<br />
absoluut onvoldoende kennis ven de<br />
drukletter beschikken, Zeker, ze zullen<br />
6<br />
2 een vette schriiÍletter (Enschedé); 3<br />
woordeliike aanhaling in rede oí geschriít;<br />
4 tweetoerenpers; 5 middeleeuws<br />
gereedschap voor ininkting; 6<br />
cilinderbekledingi 7 oplazg; 8 moeiliikheid<br />
bii kleurendruk; 9 tweekleuriSe<br />
rasterclichéaídruk. Zo. dat ws hêt. En<br />
nu dan maar aan de slag!<br />
Schriif de oplossing van de puzzel op<br />
een brieíkaart en zendt deze kaart vóór<br />
l0 november a.s, an de redactie van<br />
TéTé, Koninginneweg 20, Amsterdamzuid.<br />
't ls leuk om mee te doen en.,.<br />
zo'n boekpriisie te winnen zou toch ook<br />
wel aardig zijn ! R.9<br />
wêl weten wêlke lettertypen in de eigen<br />
onderneming beschikbar ziin en ue<br />
zullen ook wel zo ongeveer weten wat<br />
men darmee aan drukwerken gereed<br />
kan maken. Misschien - en dur is het<br />
eerste voorbehoud ! - weten ze ook wat<br />
er in deze tiid aan belangriike lettertypen<br />
te kriigen is, mar in det opzicht<br />
is hêt overzicht bil velen al beslist onvolledig.<br />
Laat stun dat men bii nieuwe<br />
unschaffingen werkeliik met kênnis van<br />
zaken zou kunnen adviseren of beslissen,<br />
Zeer gering is als regel de'Íeeling'<br />
voor de gebruikswurde en gavoelswurde<br />
van de letter. Biine nihil is de<br />
bekendheid met de fiinêro verschillen<br />
tussen de lettertypen, zelís van letters<br />
wur de vakman z'n hele leven dageliiks<br />
meê omgat!<br />
'Drukletters' biedt niet àlles wat op het<br />
gebied van de letter wetenswaardig is,<br />
mar het biedt toch wel zo veel dat<br />
menigeen er door in staat wordt gèsteld<br />
verder tot de'ziel'van de drukletter<br />
door te dringen. Drt is heel<br />
waardevol voor de vreugde die men in<br />
z'n vak kan vinden, het is ook zeer<br />
waerdevol voor de kwaliteit van hetteen<br />
men met gebruikmaking van drukletterc<br />
tot stand te brengen heeít,<br />
nemeliik de drukwerken van velerlei<br />
mrd welke van dag tot dag moeten<br />
worden gemakt.<br />
De priis van ds nieuwe druk is niet<br />
gering: f 17,50. Het is echter werkeliik<br />
'een boek', gedrukt op een mooi papier<br />
sn gevet in een stevige linnen band.<br />
(Dat wii de rugtitel gaarne iets beter<br />
uitgevoerd hadden gezien en dat de<br />
gekozen tekstletter ons niet helemaal<br />
kan bevredigen, ziin slotbemêrkingen<br />
terziide.) De uitgeve is van Technische<br />
Uitgeverii Stam te Hurlem. B..ttl.l<br />
lr N C R-pepier vcrtulpapicr !<br />
Op het eerete gezicht zou men hêt<br />
inderdud geloven, Het origineel in het<br />
Engels gedrukt en het afschriít in het<br />
Nederlands er onder, zonder gebruik te<br />
hebben gemaakt van clrbon, Dat is wat<br />
Proost Prikkels nr.2l9 ons wilde voortoveren.<br />
Tevens werd beoogd de drukkers<br />
op overtuigende wijze bekend te<br />
maken met het NCR-papier. No-Carbon-<br />
Required! is de slagzin waarmee het<br />
geschriít bij ons wordt ingeleid. Geen<br />
carbon nodig! Kopieên leveren zonder<br />
gebruik van carbon, ziedaar waar het<br />
om gat.<br />
Vereist het verwerken van rarbonpapier<br />
bii het tussenvoegen in kettingíormulieren<br />
en invulÍormulierensets<br />
routine en accuratesse, het bedrukken<br />
en verwerken van dit NCR-papier vereist<br />
niet minder serieuze drukkers en<br />
binders, die de hoedanigheden van het<br />
materiaal kennen.<br />
Er worden drie typen van dit specialê<br />
papier in de handel gebracht:<br />
a voor het origineel het CB-papier, dat<br />
an de achterzijde is voorzien van een<br />
couche;<br />
b het CFB-papier voor het tussenvel,<br />
dat aan de voorzilde en achterziide<br />
gecacheerd is;<br />
c het CF-papier voor het laatste vel,<br />
waarvan alleen de voorziide couche<br />
heeít.<br />
De kern van de zaak is bii dit NCRpapier<br />
dat de couche aan de voorzijde<br />
van tussenvel en laatste vel bestaat uit<br />
een soort klei, welke zich bij uitoeíenen<br />
van druk op scheikundige wiize verbindt<br />
met de organische stofÍen van de<br />
tegenoverli ggende'achterziide-couche'.<br />
De reactie bii doorschriít is het ontstmn<br />
vrn een zichtbare blauwe kleur.<br />
HooÍdzaak bii de behandeling ven het<br />
NCR-papier is het voorkomen ven<br />
spanning op het papier wenneer dat<br />
wordt bewurd en tiidens de verwerking.<br />
In het papiermagaziln zal men er<br />
neuwlettend op moeten toezien dat het<br />
koel, droog en ingepakt bewnrd wordt,<br />
CB- en CFB-papier dient ook te worden<br />
beschermd tegen direct zon- en daglicht.<br />
Vooral ook niet hoog opstapelen<br />
van het in dozen verpakte papier,Rollen<br />
NCR-papier met de cilinderas vêrticaal<br />
platsen, zoals ook altiid bij voorkeur<br />
carbonrollen worden neergezet.<br />
Al zou echter het CB en CBF-papier<br />
door de inwerking van daglicht toch<br />
enigszins groenachtig worden, dit doet<br />
aan de kopieerwurde geen afbreuk, zo<br />
zeggen de deskundigen. Het CB- en het<br />
CF-papier vertonen, bii schommelingen<br />
in de relatieve luchtvochtigheid, door<br />
de eenziidige cachering een neiging tot<br />
hol of bol staan, zoals ook bil gegomd<br />
papier het geval is, Daarom is een juiste<br />
-_-...............-<br />
en constante relatieve vochtigheid tussen<br />
50 en 65 procent wenseliik.<br />
Het pepier voelt un als bankpost en het<br />
bedrukken moet dan ook met een stiive<br />
inkt gebeuren, op een harde legger en<br />
met gèringe drukspanning, hetwelk<br />
men het eenvoudigst met rubberstypen<br />
kan bereiken. Of het nu bedrukken in<br />
staalstempel, offset of met volle vlakken<br />
betreÍt, kan men, mits mêt niet te grote<br />
snelheid wordt gedraaid, een goed rcsulteat<br />
vêrkri,gen, De zettêr kan tot hêt<br />
goede resultaat biidragen door bil een<br />
eventueel bedrukken van de couche ean<br />
de achteniide een filne letter van niet<br />
te groot corps en voldoende interlinie<br />
toê te p6sen. De speciaaldrukkere en<br />
papierverwerkers zullen er aan moeten<br />
denken dat het CB- en CFB-papier niet<br />
klankhard gerold mag worden en dat<br />
detrekspanningervanook niet te groot<br />
dient te ziin.<br />
Er ziln dus wel enige voorzorgen in acht<br />
te nemen bii het toepusen van NCRpapier<br />
doch dit zal in tal van gevrllen<br />
zeker opwegen tegen het voordeel ven<br />
achterwege laten van carbonpapier. Als<br />
men dit speciale papier in handen<br />
neemr. een doorschriít mukt en het<br />
resultaat beziet, gun de gedachten meteen<br />
uit nur mogelilkheden tot toêpusing<br />
voor grafische produkten.<br />
Zoals Proost dit NCR-papier introduceert,<br />
opgesierd met een dol verhaal<br />
ter gêlêgenheid van de Second International<br />
Advertising Coníerence en het<br />
twintigste congres van het Nederlands<br />
Genootschap voor Reclame, warin<br />
Erasmus, Jan Pieterszoon Coen en nog<br />
vele andere oud-vaderlandse Íiguren<br />
een rol spelen, geillustreerd door Lucebert<br />
en in een layout van Ton Rrateland,<br />
is het alleszins de moeite waard er kennrs<br />
Yan te nemen. P.421<br />
N icuwe papier- en cnvcloppcncollêctic<br />
Yan Lutkie & Smit<br />
Welk een beweegliikheid is er toch in al<br />
die graíische bedrilven, Men behoeít<br />
niet bijzonder optimistisch gestemd te<br />
ziln, om vele vêrschijnselen te constateren<br />
waarin zich telkens weer de vooruitgang<br />
naar een betere produktiewijze<br />
maniÍesteert. Ook in de grafische leveringsbedrijven<br />
laat deze tendentie<br />
trouwens z'n invloed gelden. Men moet<br />
ook daar zorgen, dat men aan de verdergaande<br />
eisen blijít beentwoorden. Niet<br />
verwonderlijk is het dan ook, dat weer<br />
één van onze grote leveranciers in drukpapieren<br />
en enveloppen, Lutkie & Smit,<br />
is overgegaan tot uitbrengen van een<br />
nieuwe monstercollectie,<br />
Een ovezicht in metal en plastic is de<br />
nieuwe papiercollectie van L & S geworden.<br />
Keurige bandies van een mooi<br />
lichtbruin plastic omhullen de delen<br />
waarin de diverse soorten omshg,<br />
schrilípapier, drukpapier enz, werden<br />
samengebundeld, Overzichteliik liggen<br />
zeventien plrtic deeltles in pocketvorm<br />
nat en boven elkur in een metalen<br />
katie, dat eventueel ook aan een<br />
wand kan worden bevestigd,<br />
De rug van de onderscheidene plutic<br />
bandies is van een keurige opdruk voor<br />
zien. Er in bevinden zich gespiraleerde<br />
boekies, welke een antal soortên yan<br />
bepaalde typen papier bevatten. Deze<br />
ziln onderling gescheiden door stevige<br />
kurten, welke aangeven wat men moet<br />
weten yan de er op volgenda papieren,<br />
als biivoorbeeld soort en naam, alsmede<br />
íormaten, gramgewichten en kleuren<br />
wurin leverbaar. Daarnut zijn dan<br />
volledige bladen in de aízonderliike<br />
kleuren gegeven, met rechts onder in
waaiervorm het hele overzicht van de<br />
beschikbare kleuren.<br />
Een op zichzelí staand geheel vormt de<br />
monstercollectie voor enveloppen, welke<br />
bestaat uit een untal mappen op<br />
groot formaat, waarin de beschikbare<br />
soorten op uitslaande bladen zijn gegroepeerd.<br />
Doordat echter de enveloppenformaten<br />
geen kleine afmetingen<br />
voor een monstercollectie toelaten,<br />
wijkt de collectie in dit opzichr aí. Hoewel<br />
de uitvoering ook hiervan keurig is,<br />
hebben wii echter de indruk dat deze<br />
mappenserie en de metalen verzametbak<br />
in uitvoering toch wel iets meer<br />
met de papiercollectie hadden kunnen<br />
overeenstemmen.<br />
Een kenmerk van beide collecties is, dat<br />
eventueel later te wilzigen gedeelten<br />
heel gemakkelijk uitwisselbaar ziln. Bij<br />
de papiercollectie is een verwisselen<br />
van de inhoud der bandjes heel simpel,<br />
voor wat de enveloppencollectie betreít<br />
ligt dat eigenlijk niet anders.<br />
De eveneens nieuw uitgebrachte prijscourant<br />
is een aDart commentaar waard.<br />
De opbouw er van - in een stevige plutic<br />
ringband - is oblong gehouden, wat<br />
gelegenheid bood tot een gave indeling.<br />
Geplrticeerde kaarren met steyige tabs<br />
scheiden de diverse groepen van produ<br />
kten.<br />
Deze nieuwe monstercollectie is zeker<br />
een aanwinst voor de gebruikers. In de<br />
eerste plaats door de overzichteliike<br />
groepering van de beschikbare soorten,<br />
kleuren en verdere gegevens. Bovendien<br />
ziln de onderdelen van de collectie<br />
op gemakkelijke wijze mee te nemen<br />
nur een klant die z'n keus voor een oepaald<br />
obiêct moet vutstellen.<br />
Dat het geheel estherisch zeer geslaagd<br />
is te noemen, mag als een volgend winst-<br />
punt worden geboekt. Hierbii geldt<br />
trouwens, dat een goede typografische<br />
verzorging nu eenmal zeèr tot de duidelijkheid<br />
en gemakkelijke hanteerbarheid<br />
van zo'n collectie bijdraagt. Slechts<br />
één bezwaar ontmoetten wii bii dit<br />
laatste, namelijk dat in de prijscourant<br />
de keurige indelingskaartên een van de<br />
verdere inhoud aÍwijkende zespiegel<br />
vertonen. Tenslotte moet er ook nog<br />
wat aan kritiek overblijven! 8.46<br />
Een nieuwe kopieermethode<br />
in de diepdruk<br />
Een brochure yan het Institut í0r Graphische<br />
Technik te Leipzig vermeldt de<br />
resultaten van een onderzoek om diepdrukcilinders<br />
gereed te maken zonder<br />
pigmentpapier te gebruiken. Door vele<br />
onderzoekingen en proeínemingen is bij<br />
het bovenvermelde instituut ingenieur<br />
B. Gasch er in geslagd een bruikbaar<br />
systeem uit te werken. Het biedt vele<br />
nieuwe mogeliikheden bovenhetin 1936<br />
door Bekk und Kaulen gepatenteerde<br />
systeem.<br />
In de brochure wordt op overzichtelijke<br />
wijze de ontwikkeling in dit opzicht beschreven.<br />
Na een uiteenzetting over de<br />
zin om het pigmentpapier te vervangen<br />
door een beterê methode, worden in<br />
kort bestek ênige punten uit de historie<br />
van de diepdruk aangehald, waarin<br />
reeds zonder pigmentpapier werd gewerkt.<br />
Qnder andere wordt geweg gemaakt<br />
van de methode op welke dr.<br />
Mertens reeds in 1904 patent nam en die<br />
berustte op het autotypisch ger$terd<br />
diapositieí, welk diapositieí op een met<br />
chroomlijmgelatine overtrokken cilinder<br />
werd gekopieerd. Nog een aantal<br />
andere vindingen, welke in deze richting<br />
zijn bewerkt, zonder tot noemenswaardige<br />
resultaten te leiden, worden<br />
besproken, alsook het onderscheid tussen<br />
het autotypisch gerrterd diaposi-<br />
tief en halÍtoonpositief en de hiermee<br />
bereikte resultaten.<br />
Over de nieuwe mêthode het volgende.<br />
Het reliëf van de halftoonkopie in een<br />
op de cilinder gebrachte geletinelag is<br />
anders opgebouwd dan dat wat verkregen<br />
wordt bij gebruik van op de cilinder<br />
overgebracht pigmentpapier. Hiervan<br />
wordt een uitvoerige verklaring gegeven.<br />
Dan volgt de toepassing Yan de<br />
methode, welkê in het Institut Í0r Graphische<br />
Technik werd uitgewerkt. Deze<br />
berust in hooídzaak op de wiize waarop<br />
men een cilinder van de gechromeerde<br />
gelatinelaag voorziet. Er is een toestel<br />
gemakt waarin de cilinder staande op<br />
zijn * wordt Seplaatst. Met een ringvormige<br />
gelatinehouder, welke van<br />
boven naar onder langs de cilinder<br />
glijdt, wordt de gelatine binnen enige<br />
minuten op de cilinder ungebracht.<br />
Door een bijzondere tussenring wordt<br />
verhinderd dat luchtblazen en onzuiverheden<br />
9p de cilinderoppervlakte kunnen<br />
komen. Luchtbeweging wordt vermeden<br />
en de temperatuur van de gelatine<br />
kan precies worden afgestemd en<br />
tijdens het gieten op bepalde hoogte<br />
worden gehouden, Op deze wiize wordt<br />
op de cilinderoppervlakte een geliikmatige<br />
gelatinelaag verkregen, welke<br />
zonder naad en glad is en daarbii een<br />
dikte heeft van l0 micron. Doordat de<br />
cilinder rechtop staat kan bij het aandrogen<br />
een aankleYen van vreemde<br />
stoffen uit de lucht worden uitgesloten.<br />
Voor het registeren bij kleurenwerk<br />
vermeldt het werkje nog een bijzondere<br />
methode, welke zeker een goed pssen<br />
geeít, mits uiteraard de montage geen<br />
afwijkingen vertoont.<br />
Met de vele aÍbeeldingen en micro-opnamen<br />
is dit boekie voor de diepdrukvakman<br />
zeker geschikt om zijn kennis te<br />
verriiken. Oí deze nieuwe methode het<br />
zal winnen van het pigmentpapier zal de<br />
praktiik moeten uitwijzen. Het werkie<br />
is getiteld :'Pigmentpapieríreier Rakêltiefdruck',<br />
bewerkt door ing. Bernhard<br />
Grch: het kost DM 5,40 en is te verkrijgen<br />
bij de Deutscher Buch Export<br />
und lmport GmbH te Leipzig. vR.423<br />
Grafische Univercitêit Amsterdam<br />
Elk iaar organiseert de Amsterdamse<br />
Grafische School - naast tal van avondcursussen<br />
en schriftelijke leergangen -<br />
ook nog eên aantal series lezingen'op<br />
wat hoger graÍisch niveau', welk laatste<br />
comolex van activiteiten men samenvat<br />
onder de titel 'Grafische Universiteit',<br />
Het mag dan zijn dat deze titel misschien<br />
iets meer suggereert dan er<br />
werkeliik achter steekt, de series lezingen<br />
in dit kader ziin in de regel heêl<br />
nuttig voor de bedriiísgenoten, Ze worden<br />
dan ook soms door deelnemers van<br />
zeer ver bezocht, In dit winterseizoen<br />
staan op het programma:<br />
I Commissie-activiteiten in de grafische<br />
industrie (vaktechnische commissies,<br />
opleidingswerk, normalisatie enz.)<br />
2 Studievoorlichting voor leidinggevende<br />
functies<br />
3 Vormgeving<br />
4 Bedriifskadertraining<br />
5 Moderne maskermethoden voor de<br />
reprod u ktiefotografi e.<br />
De series lezingen I tot en met 4 kosten<br />
resp. f 15,-, f 15,-, f 12,50 en f 20,-.<br />
Serie 5 is meer een cursus, duurt langer<br />
ên kost ook meer. Voor degenen die<br />
zich nog niet mêldden, is die mogeliikheid<br />
wellicht nog anwezig. Dan moet<br />
echter onmiddelliik contact worden gezocht<br />
met de AGS. Dintelsffaat 15 te<br />
Amsterdam-zuid. 8.9<br />
Yoorberciding - organisatie -<br />
plannintt<br />
Op de in september gehouden Jurbeurs<br />
viel speciaal voor de drukkers niets yan<br />
belang te beleven. Machines en gereedschappen<br />
moet men op de specialc<br />
graÍische exposities bekijken en dat is<br />
tegenwoordig altiid in her buitenland.<br />
De eerstkomende er van is de DruDa te<br />
Diisseldorí in 1958.<br />
Maar met alleen drukken zijn we er<br />
niet. Er moet in de onderneming ook<br />
nog worden voorbereid, georganiseerd,<br />
gepland. En op dat gebied wm er wel<br />
het een en ander te zien. al was het<br />
dan ook zo dat niemand iets apart voor<br />
drukkers verkocht. Planning en ordervoorbereiding<br />
worden in ondernemingen<br />
van yelerlei aard toegepst. Elke<br />
bedrijísleiding moet uiteindelilk de<br />
eigen problemen zelf oÍ met behulp van<br />
specialisten op dat gebied tot oplossint<br />
brengen,<br />
Voor de planning is in vele ondernemingen<br />
- ook drukkerijen - nog altijd<br />
het trouwe planbord in gebruik. Er ziin<br />
nu echter weer planborden van een<br />
nieuw type aan dè markt, namelijk gemakt<br />
van metaal en met gekartelde<br />
bodem (RN-Dispograph). De benodigde<br />
strookies zijn precies zo gekarteld dat<br />
ze op de ribbels p*sen, wardoor men<br />
ze niet per ongeluk kan verschuiven.<br />
De stroken zelÍ zijn er bil te krijgen in<br />
wit oÍ in één van de vijítien beschikbare<br />
lichtechte kleuren.<br />
Bovendien zijn de strookjes voorzien<br />
van een verticale liniêring, corresponderend<br />
met de kartels op de bodem<br />
van de sleuf. waardoor men zeer zuryere<br />
overzichten verkrijgt voor wat betreít<br />
de tijdsindeling, welke men op de<br />
kopstrook, bovenaan het bord, kan<br />
anbrengen. In de sleuven is plaats voor<br />
meer stroken achter elkar. zodat ze<br />
elkur ook Sedeelteliik kunnen overlappen.<br />
Dit planbord is ook te leveren met verschuifbare<br />
proÍielen, waardoor men in<br />
staat is direct aí te lezen of men op her<br />
produktieschema vóór oÍ achter is.<br />
Nog meer mogeliikheden biedt dit<br />
systêem. Het bord is namelilk ook te<br />
leyeren met diepe sleuven, waarin gekartelde<br />
kaarten van 7f cm hoogte<br />
worden geplaatst; het zichtbare gedeelte<br />
is l8 mm. Zo'n kaart biedt ruim<br />
gelegenheid voor het noteren van ge<br />
gevens welke men op het planbord bii<br />
de hand wil hebben. eventueel als<br />
duplicut van de werkbon oíorderkaart.<br />
Vanzelísprekend kunnen de anduidingen<br />
op het planbord nog worden voorzien<br />
van celluloid signalen (smal) oí<br />
stroken (breed), welke op de planningstroken<br />
oí -kaarten worden gestoken<br />
om zodoende nog extra aanwiizingen<br />
te verkriiten.<br />
Dit nieuwe bord is in verschillende<br />
maten verkriigbaar.
I<br />
Een ander interessant apparaat op het<br />
gebied van de planning heet Vidento.<br />
Het bestaat uit een rechthoekige kast<br />
(72 cm breed,78 cm hoog en 13,5 cm<br />
diep). De voorzijde is van beschrijfbaar<br />
plexiglx; achter dit g|r bevindt zich<br />
een zwarte Dlaat met 62 verticale<br />
gleuven. Onder en boven de plaat zijn<br />
genummerde knoppen aangebracht,<br />
door indrukken waarvan men in de<br />
kolommen stalen kogelties kan opstapelen<br />
oí laten verdwijnen. Dwars<br />
over de zwarte achtergrond zijn op<br />
hoogten van telkens vijÍ kogels witte<br />
lijnen getrokken. Links en rechts staan<br />
naast de gleuven de cilíers per l0 eenheden<br />
(: l0 kogels).<br />
Men kan zelí bepalen welke waarde men<br />
aan één kogel wil toekennen. Onderaan<br />
het kctie zijn 62 naambordies aangebracht,<br />
dus één voor elke sleuf waarin<br />
kogels zitten.<br />
Wat is nu de bedoeling van dit apparaat ?<br />
Men is in staat om zonder tekenen.<br />
kleuren of plakken een graÍiek op tê<br />
stellen van bijvoorbeeld de bezetting<br />
van 62 machines. of de voorraad van een<br />
even grote veelheid aan goederen op te<br />
Het nut van Íotokopieën<br />
De gehouden laarbeurs gaÍ weer verschillende<br />
apparaten voor het maken<br />
van íotokopieën te zien. Het gebruik<br />
daarvan kan ook op vele bedrijfskantoren<br />
nuttig zijn. Hoe vak ontvangt<br />
men niet een brief waarin kopij voorde<br />
zetterij is vervat, of bijzondere aanwilzingen<br />
voor het een of ander. De<br />
brief wil men echter graag in het archieÍ<br />
bewaren. Soms ook moet een íormulier<br />
gedeelteliik op de machine worden<br />
gezet. Door maken van een íotokopie<br />
kunnen beide aídelingen tegelilk mn<br />
het werk gaan. Een soepele werkwiize<br />
I<br />
tekenen. De bereikte stand kan men<br />
zonder meer als zodanig benutten, doch<br />
ook kan men op het gl* een bepaalde<br />
stand aantekenen en de kogelstand<br />
wijzigen. Voorts kan men de stand van<br />
alle kolommen op een transparant vel<br />
antekenen en het apparat opnieuw<br />
gaan gebruiken. Van de op een trensparant<br />
vel oYergenomen stand kan men<br />
zelfs lichtdrukken laten maken, De<br />
op het bord aangetekende gegeYens<br />
kunnen worden uitgewist en het vlak<br />
weer gebruikt voor nieuwe aantekeningen.<br />
Men kan er ook grafieken van<br />
opbouwen.<br />
Een uitstekend hulpmiddel om een goed<br />
overzicht te hebben op bijvoorbeeld de<br />
bezettingsfactor van machines of afdelingen.<br />
De knoppen kan men door<br />
middel van een sleutel vergrendelen,<br />
zodat het apparaat zonder bezwaren op<br />
een voor ieder zichtbare plaats kan<br />
worden opgesteld.<br />
Tenslotte nog een prachtig planning- en<br />
controlesysteem, bestaande uit verschillende<br />
elementen: het Scheuersysteem.<br />
Een kantoor wur deze apparatuur<br />
staat opgesteld, geeft een idee de<br />
centrale van een volkomen geautomatiseerd<br />
bedrijf te zijn. Rekken met<br />
sleuven en kurten, klokken, telwerken<br />
met automatische aantekening van produktie,<br />
stilstand en snelheid per machine,<br />
en natuurliikook telefoon daarbij.<br />
Zeer interessant, doch er is een speciale<br />
man of vrouw voor nodig, die altild in<br />
de centrale is om het verloop van de<br />
orders bii te houden, te controleren of<br />
te reclameren, lnderdaad, heel íraai,<br />
doch de kosten ziln waarlijk niet gering:<br />
per wêrknemer enige duizenden guldens!<br />
BlijÍt bovendien de moeilijkheid<br />
voor het drukkerijbedriif om het grote<br />
antal handelingen, dat menige order<br />
ondergaat, praktisch te administreren<br />
zonder een teveel aan íormulieren of<br />
aan voorbereidingstijd. R.5<br />
is hierdoor mogeliik. Ook kan men op<br />
deze wijze een pagina uit een tiidschriít<br />
of boek reproduceren, waardoor men<br />
het werken vergemakkelijkt en de<br />
originele kopii schoon houdt.<br />
De tiidsduur voor het ververdigen van<br />
een dergelijke kopie op stevig papier<br />
bedraagt slechts enkele minuten. De<br />
kosten voor de benodigde apparatuur<br />
ziln niet bilzonder hoog: van ruim<br />
f 500.- af voor kwarto-Dost-formaat<br />
(Duplomat en Luxacopy).<br />
Er wu ook een apperaat waarmee in<br />
vier seconden een kopie te maken was,<br />
zii het dan op dun papier. Niet zó<br />
schero en bovendien veel duurder. 8.5<br />
Wie bestelde nog níêt een TéTé-verzamelband I<br />
Er kan een nieuwe mogelijkheid worden<br />
geboden om TéTé-verzamelbanden te<br />
bestellen, Wie dus nog geen exemplaar<br />
bestelde, kan daartoe alsnog overgaan,<br />
Het is een bijzonder geschikt systeem,<br />
dat voor het 'inbinden' van de TéTéiaargangen<br />
(twee iaar in één band) werd<br />
gekozen. Geen losmaken van nieties,<br />
geen afsniiden van witmarges, niets van<br />
dit alles. De tiidschriítnummers worden<br />
Eên Yêlletje carbonpapier . . .<br />
Hoort u een geknister als u een velletje<br />
carbonpapier met de hand in de lucht<br />
heen en weer beweegt? Dan is het van<br />
cellulose gemaakt! ls het gemaakt van<br />
cellulose en lompen, dan is het geruis<br />
minder. Het is zelÍs miniem als het oapier<br />
geheel van lompen vervaardigd is.<br />
Twee inktsoorten kent men waarmee<br />
het grondpapier wordt geprepareerd,<br />
namelijk gemaakt van pigment-verÍstoffen<br />
en van opgeloste verfstoffen. De<br />
onoplosbare verístoffen (pigment), ze<br />
als roet en aardverven, worden met<br />
verschillende soorten hars, wu en olie<br />
innig door elkaar gemengd en fijn vermalen.<br />
Daarmee brengt men het zwarte<br />
carbonpapier tot stand, met lichtechte<br />
en niet te raderen kopieén. Gekleurde<br />
soorten carbonpapier hebben meestal<br />
als inktopdracht een oplossing van anilineverven<br />
en diverse soorten hars, wu<br />
en olie, doch de kopieën daarvan zijn<br />
niet zo lichtecht als de zwarte.<br />
In vxte vorm, bij normale temperatuur,<br />
is de carboninkt niet op het papier te<br />
brengen, doch na verhitting gaat de inkt<br />
smelten. wordt dus vloeibaar en kan<br />
dan in een carbonmachine op de papierbaan<br />
gebracht worden. Doordat de papierbaan,<br />
na het opnemen van inkt op<br />
verwarmde walsen, direct over watergekoelde<br />
walsen gevoerd wordt, stolt<br />
de inkt weer en kan de baan opgerold<br />
worden. Al naar gelang de regeling van<br />
het samenspel tussen hitte en aíkoeling<br />
zal de opgebrachte inktlaag verschil in<br />
hardheid geven. Dat betekent ook verschil<br />
in kwaliteit en levensduur. De<br />
inktopdracht vormt bii carbonpapier<br />
om en nabij TOT, van het gewicht van<br />
het grondpapier.<br />
Vooral in deze tiid van steeds verdergaande<br />
toep*sing van formulieren is<br />
het daarmee verband houdende carbonverbruik<br />
op reusachtige wiize gestegen.<br />
Voor de acht verschillende doeleinden.<br />
waaraan het carbonpapier te p6 komt,<br />
heeÍt men ook verschillende papierdikten<br />
en -kwaliteiten nodig. Als men<br />
weet dat de dikte van het gebruikte<br />
papier varieert van 9 tot 70 gram per<br />
vierkante meter en dat deze verschillen<br />
in papierdikte weer evenzoveel problemen<br />
geven bij de inktopdracht, dln is te<br />
begriipen dat de vervurdiging van goed<br />
carbonpapier, in plano vellen oí op rollen,<br />
met of zonder blanco plakrand,<br />
achtereenvolgens met dubbele metalen<br />
nalden in de band gehangen en vormen<br />
zo een stevig boek.<br />
Bestellingen kunnen worden verricht<br />
door storting van f3,25 op girorekening<br />
72462, ten name van Algemene Nederlandse<br />
Grafische Bond te Amsterdam<br />
en met als aanduiding op het betalingsstrookie:<br />
TéTé-band. 8.9<br />
uitsparingen en dergelilke een grafisch<br />
vak aoart is.<br />
Al deze bijzonderheden en nog veel<br />
meer konden wij putten uit een boekje<br />
'Het hoe en waarom van carbon', dat<br />
l. H. G. Lammers n.v. te Amsterdam het<br />
ficht heeft doen zien. P.442<br />
Handig stuk gereedschap voor<br />
de zetmachinê<br />
Hoewel er bij een nieuwe zetmachine<br />
meestal een pompkokerschraper geleverd<br />
wordt, komt het toch vaak voor<br />
dat men het oxyde, dat in de koker mngroeit,<br />
met deze schraper moeilijk kan<br />
verwilderen, waardoor de pomp ziin<br />
volle slag niet kan maken, met alle gevolgen<br />
daarvan.<br />
Ook met een roterende stulborstel<br />
krilgt men de oxyde niet los. Al spoedig<br />
heeít de machinezetter dan de neiging<br />
zijn pomp maar eens ílink af te schuren.<br />
Voordat men tot deze handeling overgaat,<br />
moêt men zich eerst overtuigen oÍ<br />
de pompkoker goed schoon is.<br />
Vele machinezetters weten niet, dat de<br />
Lettergiererii'Amsterdam' een prima<br />
pompkokerreiniger in de handel brengt.<br />
Aan de onderziide zijn twee stalen<br />
plaaties aangebracht, die verend tegen<br />
de pompkokerwand worden gedrukt.<br />
Door deze pompkokerreiniger rond te<br />
draien schrapen de stalen plaatjes het<br />
oxyde van de pomprkokerwand.<br />
Natuurlilk is dit apparat niet bestemd<br />
voor dagelijks gebruik; twêe maal per<br />
week is wel voldoende. Op de overige<br />
dagen reinigt men dus de pompkoker<br />
op de gewone manier. S.4ll.3<br />
.
J<br />
Papier Yoor onze boeken<br />
Wij kunnen wederom de bestverzorgde vijftig<br />
boeken van Nederland over het vorige jaar be-<br />
wonderen en andermaal kunnen wij respect ge-<br />
voelen voordeze keur van grafische produkten,<br />
Dit zijn er slechts vijftig, maar ongetwijfeld zijn<br />
er nog verscheidene andere uitgaven welke met<br />
evenveel recht onder de uitverkorene hadden<br />
kunnen worden opgenomen. Daarnaast echter<br />
bezorgen in ons land zeer vele andere uitgaven<br />
ons kippevel !<br />
Er komt ook heel wat voor kijken om een goed<br />
boek ter wereld te brengen, in de eerste plaats<br />
van de esthetische kant. maar niet minder van<br />
de technische. In dit artikel willen wij van dit<br />
laatste, en dan nog slechts gezien uit de hoek<br />
van het papier, een aantal facetten belichten.<br />
Het popier voor ons boek<br />
Bij de keuze van het papier hebben wij zeer<br />
vaak te maken met een speciale groep welke<br />
geheel op de vervaardiging van het boek is<br />
gericht: romandruk. Althans, als de inhoud<br />
dat toelaat.<br />
Bevat een boek veel autotypieën, dan komen<br />
wij bij een andere groep. Voor zuiver techni-<br />
sche boeken, welke in hun reprodukties de fijn-<br />
ste details moeten weergeven, komen wij te-<br />
recht bij een papier dat een zeer fijn raster ver-<br />
draagt, in elk geval een r.rster van een fiinheid<br />
waarbij geen details verloren gaan. Dit is een<br />
punt dat inderdaad in het oog moet worden<br />
gehouden. Wij wijzen als voorbeeld op repro-<br />
dukties van de microfotografie, medische ge-<br />
schriften over aandoeningen van weefsels of<br />
gewrichten, verhandelingen over planten-<br />
ziekten enzovoorts. De nuanceringen in de<br />
details waarom het gaat zijn hier zo subtiel, dat<br />
een ook maar iets te grof raster deze fijne<br />
details overtreft en volkomen verloren doet<br />
gaan. Wij zijn hiervoor in elk geval op kunst-<br />
druk aangewezen.<br />
Voor werk dat meer ruimte laat is naast hout-<br />
vrij illustratiedruk het steeds meer veld win-<br />
nende machinecoated (noem het m.c., maco,<br />
machinaal kunstdruk oÍ hoe dan ook) het aan-<br />
gewezen papier. Voor studieboeken is echter<br />
een hoogglanzend oppervlak uitgesproken een<br />
bezwaar: het spiegelt en is vermoeiend voor<br />
het oog en dat is onzes inziens een nadeel van<br />
het meeste voor boekdruk in de handel zijnde<br />
gesatineerd machinecoated papier.<br />
Een enkele illustratie, bijvoorbeeld in kinder-<br />
boeken, kan op illustratie- of kunstdruk tussen<br />
de overigens op romanpapier gedrukte tekst<br />
worden ingelast, maar het effect is niet fraai.<br />
Het is natuurlijk mogelijk diepgeëtste raster-<br />
clichés te gebruiken, die het goed kunnen doen,<br />
hoewel hiervoor het papier echter ook weer<br />
niet te onglad moet zijn, zoals dat bij roman-<br />
druk gewoonlijk iuist wel het geval is. Liever<br />
t2<br />
zien wij dan nog een goed lijncliché of wellicht<br />
een houtsnede.<br />
Romondruk en het begrip' opdikkend'<br />
Van romandruk wordt verwacht dat het opdik-<br />
kend is, dat wil zeggen dat het dikker is dan<br />
feitelijk met het gramgewicht overeenkomt.<br />
Volumineus papier dus, met een laag soortelijk<br />
gewicht. Het begrip opdikkend vinden wij<br />
trouwens niet alleen bij romandruk, maar ook<br />
bij de illustratiepapieren. Zo kan bij kunstdruk,<br />
dat vanwege de zware couche een hoog soorte-<br />
lijk gewicht heeft, in het grondpapier esparto-<br />
cellulose verwerkt worden, dat het hele papier<br />
(esparto-kunstdruk) een grotere opdikking<br />
geeft. Het papier heeft daardoor meer 'body'.<br />
Zelfs in krantenpapier kennen wij dit begrip:<br />
wij zeggen dat het vol aanvoelt, de Engelsman<br />
zegt er van dat het een goede 'bulk' heeft.<br />
De opdikkendheid van romanpapier wordt in<br />
de eerste plaats verkregen door de aard van de<br />
grondstoffen. H ierb ij geeft espartocel I u lose wel<br />
een zeer bijzondere opdikking; de vezel van de<br />
uit espartogras Sewonnen celstof is erg volu-<br />
mineus. Verder wordt de opdikking van dit<br />
papier nog aanzienlijk bevorderd door tijdens<br />
de fabricage weinig te persen.<br />
Een bezwaar is, dat de aldus verkregen struc-<br />
tuur gauw aanleiding geeÍt tot stuiven bij de<br />
verwerking. Wellicht kan een lichte opper-<br />
vlaktelijming het euvel zoal niet geheel verhin-<br />
deren, dan toch sterk terugbrengen. Het blijft<br />
echter weinig wrijívast en het pluist gauw aan<br />
de snijkanten. Een nalijming benadeelt de op-<br />
dikki ng.<br />
De last welke op de pers door dit stuiven onder-<br />
vonden wordt kan echter veel verminderd<br />
worden als goede kleefkrachtige letterrollen<br />
worden gebruikt. Deze verzamelen als een<br />
vliegenvanger de losgeraakte vezels; periodiek<br />
schoonmaken is echter geboden. Ze persen<br />
niet, zoals harde afgewerkte rollen dat doen, de<br />
vezels in de vorm, vanwaar deze zich overal<br />
verspreiden,<br />
Maar dit terzijde, wij bekijken nu de opdik-<br />
kendheid. Romandruk wordt uiteraard minder<br />
opdikkend als het gehalte aan espartocellulose<br />
wordt verlaagd. Men kan ook in plaats van<br />
esparto de tamelijk opdikkende loofhoutcellu-<br />
lose (espencellulose) verwerken, waarmee dan<br />
het praktisch niet stuivende espenromandruk<br />
ten tonele verschijnt. Minder opdikkende soor-<br />
ten zijn Engels druk en houtvrij romandruk,<br />
hoofdzakel ijk vervaardigd van gebleekte sulfi et-<br />
cellulose. Merkwaardig is dat houtslijp, aan<br />
romandruk toegevoegd, de opdikking ver-<br />
hoogt. Over het algemeen zullen wij echter<br />
voor een behoorlijke roman - behoorlijk wat<br />
uiterlijk betreÍt, wel te verstaan - toch geen<br />
houthoudend papier gebruiken. Zwaar hout-<br />
houdend is het bekende werkdruk voor onze<br />
kinderprentenboeken en dergelijke.<br />
Als de samenhang tussen opdikking en samen-<br />
stelling van het papier duidelijk is, begrijpen we<br />
dat er in romanpapier geen of weinig vulstof<br />
(chinaclay) wordt gebruikt. Vulstoffen immers<br />
zijn zwaar en werken de opdikking tegen. De<br />
afwezigheid van vulstoffen echter heeft weer<br />
het nadeel dat de 'opaciteit', de ondoorschij-<br />
nendheid van het papier, sterk terugloopt. Hier<br />
moet de papiermaker van twee mogelijkheden<br />
er één kiezen: grotere opdikking met kans op<br />
doorschijnendheid óf minder doorschijnend<br />
papier met geringere opdikkendheid. En waar<br />
het in dit geval om de opdikking gaat, kiest hij<br />
de eerste mogelijkheid.<br />
Hoe dikwordt een boek?<br />
De opdikking wordt uitgedrukt in millimeters,<br />
gerekend bij 100 gr/me. Dit vertoont, bij verge-<br />
lijking van een aantal soorten, bij benadering<br />
het volgende beeld:<br />
houthoudend romandruk .................. 0.16<br />
houtvrij romandruk........................... 0, | 3<br />
Engels druk ................ 0,155<br />
espartohoudend romandruk ............... 0, l8<br />
espartohoudend romandruk extra ,..... 0,20<br />
espen romand ruk................. ......,...... 0,22<br />
esparto romandruk (featherweight)...... 0,24<br />
Espenromandruk van 120 grlmz zal dus een<br />
absolute dikte hebben van 1,2x0,22 : ruim<br />
0,26 mm. Het espartohoudend romandruk van<br />
90 gr/m2 komt op een absolute dikte van<br />
0,9x0,18 : ruim 0,16 mm. Dit maakt het zeer<br />
eenvoudig om reeds bij voorbaat de dikte van<br />
het binnenwerk van een boek te berekenen.<br />
Een boek van 320 pagina's zal dus 160 bladen<br />
bevatten. Uitgevoerd in het bovenvermelde<br />
espen romanpapier 120 gr/ms wordt de dikte<br />
dus 160x0,26 mm : ruim 4 cm.<br />
Hoeveel van dit papier is er nodig voor een op-<br />
lage van 5000 exemplaren, als het boek wordt<br />
uitgevoerd in octavo uit super royaal ? Wel, in<br />
super royaal (50x70 cm) komen 1000 vellen op<br />
42 kg (50x70x 120 grlm: x 1000 vel). Het<br />
oppervlak van 50x70 cm vertegenwoordigt 8<br />
pagina's, een vel levert l6 gedrukte pagina's op<br />
en het boek vraagt dus 20 vel. De gehele oplage<br />
vergt, exclusief inschiet, 5000 x 20 vel: | 00.000<br />
vel, hetgeen betekent: 4200 kg papier.<br />
De looprichting, een moeilijk onderdeel<br />
Wanneer nu ook nog gezorgd wordt dat de<br />
looprichting op de iuiste wijze in het boek<br />
komt, is de zaak rond. Het is met die looprich-<br />
ting echter vaak volkomen mis, waarschijnlijk<br />
doordat maar al te dikwijls de uitgever aan de<br />
papiergroothandel opdracht geeft om zoveel<br />
van dat en dat papier naar drukkerij X te stu-<br />
ren, zonder enige verdere opgave ten aanzien<br />
van de looprichting. Ja, soms zonder daarvan<br />
zelfs het flauwste benul te hebben!<br />
Een boek moet nu eenmaal de looprichting pa-<br />
rallel met de rug hebben. ls dat niet het geval,<br />
dan zal een katern, als het boek in de band<br />
wordt gezet, van kop naar staart uitzetten, na<br />
het inbinden willen drogen en dus krimpen,<br />
maar - geknepen in de rug - niet tot de oor-<br />
spronkelijke maat terug kunnen komen. Het
gevolg is: bolderende bladen, welke zich slecht<br />
laten omslaan. Was de looprichting goed ge-<br />
weest, dan was het blad in de breedte van de<br />
pagina's gaan uitzetten en had het na het binden<br />
zonder bezwaar de weg terug gevonden. Vooral<br />
bij zwaar papier is een prettig omslaan van op<br />
de juiste wijze gebonden bladen een groot<br />
voordeel.<br />
Het is dus zaak dat degene die het papier be-<br />
stelt zich er eerst van op de hoogte stelt hoe de<br />
vorm zal worden ingeslagen. Daarna bestelt hij<br />
het papier langlopend oÍ breedlopend en wel<br />
volgens het volgende schema:<br />
32 pagina's in één vorm: breedlopend<br />
l6 pagina's in één vorm: langlopend<br />
8 pagina's in één vorm: breedlopend<br />
4 pagina's in één vorm: langlopend<br />
ls papier nodig voor oblongformaat, dan wordt<br />
dit voorschriÍt natuurlijk iuist andersom.<br />
Als de drukker het papier eenmaal verkeerd<br />
gesneden in huis heeít, dan is er geen keus<br />
meer. Om maar niets te zeggen van de binder,<br />
die tenslotte genoodzaakt is het boek verkeerd<br />
in de band te zetten. Op hem rust uiteindelijk<br />
het odium: het is verkeerd gedaan!Want wat<br />
zeggen we als we zo'n feitelijk verknoeid gra-<br />
fisch produkt in handen krijgen? Het boek is<br />
verkeerd gebonden! En wie heeít er luist in de<br />
meeste van dergelijke gevallen geen schuld aan ?<br />
Inderdaad, de binder!<br />
fenslotte: schutblad en stofomslog<br />
Wat geldt voor de inhoud van het boek, geldt<br />
uiteraard evenzeer voor het schutblad, dat bo-<br />
vendien als eis stelt dat het behoorlijk sterk is<br />
en wat aanzien betreft in overeenstemming<br />
moet zijn met de inhoud van het boek. Er zijn<br />
talrijke mogelijkheden, als bijvoorbeeld kraft-<br />
papier, een effen ofgemarbreerd omslagpapier,<br />
een gevergeerd schutbladenpapier enz.<br />
Het inbinden zullen wij verder aan de binder<br />
overlaten; hij gebruikt daarvoor bord en linnen<br />
oí een imitatie daarvan.<br />
Er rest - wat papier aangaat - dan nog alleen<br />
het stofomslag. De bedrukking daarvan heeít<br />
het tot een vrij algemeen gebruik gemaakt dat<br />
er kunstdruk voor wordt toegepast. Liefst niet<br />
te licht, want dit papier is toch al zo kwetsbaar.<br />
Wat grotere sterkte betreít zijn goede omslag-<br />
soorten, in vele tinten te krijgen, aan te bevelen,<br />
maar daarmede beperken zich de bedrukkings-<br />
mogelijkheden veelal tot tekst en hoogstens<br />
een lijncliché. Verder komt nog eenzijdig glad<br />
chromo in aanmerking.<br />
De laatste ontwikkeling is het gebruik van het<br />
hoogglanzende kromekote, dat zonder ver-<br />
nissen oí plasticeren een waardig kleed voor ons<br />
boek vormt. Het laat zich zowel in boekdruk<br />
als in offset uitstekend bedrukken. ook in kleu-<br />
ren, welke bij gebruik van glansinkten de glans<br />
van het papier zelf benaderen. Zwart is daarbij<br />
het zwakke punt. De praktijk zal moeten be-<br />
wijzen of kromekote wel zo doelmatig is als het<br />
lijkt. ls het wrijfvast genoeg en barst het niet te<br />
gaulv op de vouwen ?<br />
Dit was dan een en ander over het aandeel van<br />
het papier in de technische verzorging van het<br />
boek. Aan de auteur de taak om goede wijn In<br />
dit vat te gieten! C. Pe/s<br />
Over de vijftig boeken Yan 1956<br />
Het omslog von de<br />
cotologus der<br />
bestverzorgde vijftig<br />
In het Stedelijk Museum te Amsterdam zijn van<br />
17 tot28 iuni de vijftig boeken tentoongesteld<br />
die als de bestverzorgde van 1956 door een<br />
jury, aangewezen door de CPNB, zijn bekroond.<br />
Bij de opening van de tentoonstelling werden<br />
naar gebruik de diploma's uitgereikt, nadat<br />
mr. D. Giltay Veth de even gebruikelijke inlei-<br />
ding had gehouden. Wat ook uit de beredene-<br />
ring in de catalogus blijkt, werd duidelijk uit de<br />
inleiding van de heer Giltay Veth, namelijk dat<br />
de jury op de oorspronkelijke visie in de boek-<br />
verzorging is uitgeweest. Uit bedoelde inleiding<br />
citeer ik: '... wanneer wij te maken hadden<br />
enerzijds met een met traditionele middelen<br />
tot stand gebracht goed verzorgd boek en<br />
anderzijds met een óók goed verzorgd boek<br />
waarin getracht werd iets nieuws en oorspron-<br />
kelijks te brengen, hebben wij, daar waar het<br />
íatale getal 50 ons tot een keuze dwong, aan het<br />
nieuwe en oorspronkelijke de voorkeur ge-<br />
geven'. De catalogus is op dit punt nog wat uit-<br />
voeriger en zegt: 'Zij (de iury) mocht tot haar<br />
voldoening constateren, dat het inzicht van de<br />
noodzaak der vrijheid in gebondenheid groeien-<br />
I)e bestverzorgdq vijftig boeken m hetjaar 1956<br />
de is. Uit de boekenproduktie blijkt dat men<br />
weet hoezeer een eenvoudig leesboek een<br />
andere typografie behoeft dan een rapport, een<br />
leerboek, een wetenschappelijke tekst vol<br />
formules en tabellarische gegevens. In het ene<br />
geval zal de tekst recht en slecht - maar on-<br />
berispelijk - gezet moeten worden, zo dat de<br />
lezende blik rustig van regel naar regel verglij-<br />
dend de gedachten van de schrijver zal kunnen<br />
volgen. En de entourage-titels, band, omslag zij<br />
navenant. In het andere geval zal vaak de blik<br />
leiding behoeven door een oerwoud van gege-<br />
vens, waarin de ordenende typograaf dus een<br />
pad zal moeten banen, daarmede toegankelijk-<br />
heid en overzichtelijkheid brengend. Er zijn<br />
teksten die een statische, er zijn er - ook<br />
belletristische - die een dynamische, bewege-<br />
lijke typografie vereisen'.<br />
Het pleit niet weinig voor deze lury dat zij 'de<br />
vrijheid in gebondenheid'zo waarderen kan en<br />
die zo nadrukkelijk aanmoedigt, maar er schuilt<br />
in deze aanmoediging ook een niet gering ge-<br />
vaar, namelijk dat de vrijheid zogemakkelijkde<br />
gebondenheid boven het hoofd gaat groeien.<br />
I3
í<br />
Heel plezierig en belovend is het dat het corps<br />
van boekontwerpers zich steeds uitbreidt en de<br />
aandacht en de belangstelling voor het boek-<br />
uiterlijk van maar enkelen op velen is over-<br />
gegaan. Met De Roos, Van Krimpen, Stols, Van<br />
Royen en Nijpels was het in de dertiger jaren<br />
wel bekeken en behoudens de weSen die Nijpels<br />
soms insloeg, mogen we wel zeggen dat in die<br />
tijd de boektypografie allereerst in gebonden-<br />
heid werd gehanteerd en naar goede maar ook<br />
wel heel strakke traditie werd bedreven. Het<br />
is geen kwestie van tornen aan traditie, noch<br />
ook maar de geringste ontkenning van de<br />
waarde van wat traditie heeÍt voortgebracht,<br />
wanneer een nieuwe generatie met reactie<br />
daarop antwoordt: het is de logische ontwikke-<br />
ling. Dat de jonge generatie van boekverzorgers<br />
dat doet is vanzelfsprekend, want jongeren zijn<br />
steeds met reactie gekomen en zullen dat blij-<br />
ven doen; alleen zij die niet meer kunnen of<br />
willen terugdenken aan de eigen ionge tijd,<br />
spreken tegen dat die reactie er ook zijn moet.<br />
Met de volste waardering voor het werk uit die<br />
dertiger jaren, om het voor het gemak eens zo<br />
aan te duiden, zijn de jongeren er zich van be-<br />
wust dat zij in een wel heel andere tijd staan en<br />
beter nog dan de jongeren kunnen de ouderen<br />
weten dat er in de laatste tientallen jaren dan<br />
ook zo het een en ander gebeurd is. Onvermij-<br />
delijk is het dat de boekverzorger van nu een<br />
andere taal spreekt en spreken moet dan de<br />
ontwerper van twintig of dertig jaar geleden.<br />
Bij alles echter wat veranderde, is het doel van<br />
de boekverzorging onveranderd gebleven; zij<br />
t4<br />
bond.d tdicht í oit<br />
ds it' N@É.. zuid-<br />
Nd.rlr.d!{ lit.ats!r,<br />
bil6t.br..ht der<br />
Hlbd vd H.Íí.w!É6<br />
X.uric. Ro.l.nb 6<br />
G.rmt Sluiv.lln8<br />
is dienend en gebonden. Het experiment dat<br />
uit bekwame handen kwam en met begrip voor<br />
verantwoordelijkheid werd ondernomen, heeft<br />
ons veel goede dingen gebracht omdat het vrij-<br />
heid in gebondenheid bleef, maar niet zeldzaam<br />
zijn de produkten waarin meer van vrijheid dan<br />
van bekwaamheid blijkt en de gebondenheid<br />
veronachtzaamd is, Het gebruik van reclame-<br />
letters, om maar iets te noemen, die in krant of<br />
tijdschrift misschien op hun plaats mogen zijn<br />
maar in het boek bepaald niet thuis horen, is er<br />
een van de verschijnselen van, De toepassing<br />
van deze opvallende typen en soortgelijke<br />
andere ondernemingen duiden op onmacht en<br />
daarmee gepaard gaande geldingsdrang van de<br />
onrwerPer.<br />
lk geloof dat er gewaakt moet worden tegen<br />
invloed van de reclame oo het boek en dat de<br />
aanmoediging tot het zoeken naar steeds maar<br />
weer wat nieuws en tot vrijheid in de boek-<br />
typografie met heel veel zelf-discipline moet<br />
worden geïnterpreteerd, willen er geen onge-<br />
lukken gebeuren. Zo heeft het juryrapport van<br />
de vijftig boeken van 1956 het ook bedoeld en<br />
in de commentaren die bij de boeken zijn ge-<br />
geven signaleert de jury meermalen vrijheden<br />
die niet geoorloofd zijn.<br />
Het rapport spreekt er van dat het geleidelijk<br />
bereikte peil gehandhaafd bleef, maar dat er<br />
weinig uitblinkers waren en inderdaad was er<br />
veel braaf maar weinig opwindend werk bij.<br />
Het woord neties is zogezegd niet van de lucht.<br />
Dat er 'op het terrein van de jeugdboeken<br />
enkele verheugende dingen waren gebeurd'<br />
zoals het in het rapport heet, werd niet door<br />
de twee bekroonde boekles bevestigd. Wel was<br />
dit het geval met de schoolboeken, waarvan er<br />
enige goede gekozen konden worden. Goed<br />
typografisch ordeningswerk werd ook getoond<br />
in enige catalogi, waarvoor een nieuwe rubriek<br />
werd geopend. Deze keuze liet ook weer enkele<br />
goede boekomslagen zien en een paar boeken<br />
waarbij de vrijheid in gebondenheid gekleed<br />
8aat.<br />
De commentaren in de juryrapporten zijn<br />
nooit van de malse soort geweest. Zij zijn het<br />
ook nu niet. In het buitenland, waar de Nederlandse<br />
vijftig boeken van voorgaande jaren<br />
gunstig ontvangen zijn, zett de catalogus, heeft<br />
de vakpers de uitspraken van de jury soms te<br />
streng gevonden, maar de jury is van oordeel<br />
dat zij deze strengheid nodig acht 'omdat er<br />
nog geen reden is tot een juichend: wij zijn er'.<br />
Wij zijn er zeker nog niet, want op geen stuk-<br />
ken na tonen de vijftig boeken het olgemeen<br />
bereikte peil, waarom de heer Giltay Veth dan<br />
ook in zijn inleiding heeft moeten opmerken:<br />
'Meerdere malen hebben wij ons verbaasd hoe<br />
een inzender ook maar een ogenblik heeft<br />
kunnen denken dat een bepaald door hem in-<br />
gezonden boek een bekroning waard zou kun-<br />
nen zijn. Een zorgvuldiger schifting van de in-<br />
zendingen, in volgende jaren, zal ons dan ook<br />
zeker tijd kunnen besparen',<br />
De lury werd dit jaar gevormd door mevrouw<br />
Susanne Heynemann en de heren mr. D. Giltay<br />
Veth, Chr. Leeflang, G. Proost en D. Dooijes.<br />
Henk Krijger had de typografische verzorging<br />
van de catalogus en hij heeft er een goed stuk<br />
drukwerk met een heel mooi omslag van ge-<br />
maakt. Thieme Nijmegen heeít voor een goede<br />
druktechnische uitvoering gezorgd.<br />
Het is misschien aardig, zo bij wijze van toegift,<br />
voor u het een en ander te lichten uit het rap-<br />
port van de lury die in Amerika'the 50 books oí<br />
the year 1956' uitgezocht heeít. Er zijn enige<br />
punten van aanraking met de bevindingen van<br />
onze jury, zoals dit over gebrek aan zelfkritiek:<br />
'Wat - hebben wij ons afgevraagd - kan de<br />
mensen bezield hebben zulke boeken in te<br />
zenden? Als u een gemiddelde neemt van één<br />
minuut voor de beoordeling van elk van de 655<br />
boeken die dit iaar ingezonden werden (de tijd<br />
meegerekend ze van de tafel te nemen en ze er<br />
weer neer te leggen), dan zouden voor de eer-<br />
ste keus al welgeteld op vijf minuten na elf uur<br />
nodig zijn. Wat het mogelijk maakte dit gemid-<br />
delde van één minuut per boek aan te houden,<br />
was dat er zo vele van de 655 boeken, misschien<br />
wel meer dan de helft, nooit ingezonden hadden<br />
moeten worden. Het was de soort boeken<br />
welke men in de handen neemt, openslaat en<br />
met een lichte huivering vlug weer weglegt.'<br />
Over de vraag 'waarom iuist 50?' hebben wij<br />
het hier ook zo al eens gehad. 'Waarom juist<br />
50 boekenl Klaarblijkelijk zou het antwoord<br />
zijn - nou, omdat het er steeds 50 geweest zijn<br />
en omdat 'the show' nou eenmaal zo heet. Wij<br />
zijn ons er van bewust dat als er een getal moet<br />
zijn het er evengoed 50 als welk ander getal ook<br />
zijn kan, maar we kunnen niet inzien waarom<br />
het er elk jaar met alle geweld juist 50 moeten<br />
zijn. Wij geloven dat het theoretisch mogelijk is<br />
dat er in het ene jaar meer goed verzorgde<br />
boeken gemaakt kunnen zijn dan in het andere<br />
en wij zijn van mening dat die bekroond moeten<br />
worden, of het er nou 37 of 73 zijn.'<br />
Verder staat er in het Amerikaanse rapport:<br />
'Hoewel we niets hebben tegen traditionele<br />
typografie (wij erkennen het nut er van), heb-<br />
ben wij getracht die boeken er buiten te houden<br />
die gemaakt bleken te zijn naar een al vele<br />
malen gebruikte mal.' En dan nog: 'We hebben<br />
rekening gehouden met het vaak krappe budget<br />
dat een uitgever ter beschikking staat en ons<br />
niet door geschept papier en de onbeperkte<br />
tijd die voor het boek met beperkte oplaag kan<br />
worden gebruikt, laten afleiden van het mooie<br />
werk dat enige ontwerpers gedaan hebben<br />
binnen de strenge restricties die hun waren<br />
opgelegd.'<br />
U hoort het, hier is een dartele jury aan het<br />
woord. Bij alles wat overeenkomt in de beide<br />
rapporten is er een groot verschil in toon. De<br />
Amerikanen zijn niet bang (of hebben er iuist<br />
plezier in) zich vlot en populair uit te drukken;<br />
onze rapporten zijn bloed-ernstig en met<br />
plechtstatigheidbelast. loh.H.vanEíkeren
VIERDUIZEND METER HOOC<br />
IN IJLE LUCHT<br />
D @tu.utidbdt-r 4kqLrt<br />
#ua.ddq464deqfu.<br />
qtu@ru6ÍÀu|D4Èr&s. ÈdhEÉb<br />
p!l##ht/l#{k'E6Ti!É&ÀE<br />
eÉ s4 ce.@ ildrkjd adla6ok É<br />
ÈódtdFbltq ErÀurEdilF !n|erd @<br />
q,ddee cr&Frd@Ekóa<br />
bÈ6q N.ae.qóueUdJqM<br />
aEtEEkrcÍ&&rd<br />
& h @u E J & da@ EId k @ b.<br />
hFrJehadtqfuqebbvó*M' er!l!@<br />
6|Jt.|..-.fumhí@ NÈH6! tu|ne. U<br />
-&tl@&re@6l&dE&4qu<br />
ÍusnE6.awrfrr6.bd!i.edj{d!È<br />
r'Mwó t||!u*H4rda&EEt!!*<br />
È|etuh'&diebi<br />
Br@rkódrèdffddEbrq<br />
cbsltlsrH@keqIba@b<br />
hqó14@@b6<br />
Ée|E.ldan&l&b<br />
ryhd&||@dNddÉu|!4óbuó<br />
h&4ÉdsJfu.Ë6Ërs**6d<br />
tuo BdÀiE &ddjd d '. Buqtu<br />
&biah6ÉqbtEo.ffi<br />
dbu. zjeD&@EhhdrrDhibr<br />
.qn-drw<br />
-qh'ktna.<br />
!--d.dó*btrb<br />
Í ki kso {idd,q,*kd6,ód-<br />
M UZIEKGESCH IEDEN IS<br />
&rÍ{,i l@ b, & ruki d<br />
TTICIFNNÉ<br />
d.b,o.dom&.nu 06,&dubH.d.u@v{d.@F<br />
@d {tom& d. png. nM 'È buh àJ r&<br />
d. btud o hD plF e s.u vu hsob v.mdg&<br />
a.h n.' h.r *on: vx hd njF& tur D & 6onPb<br />
vx & lMr 6zd Mch.b Èd bd .ddou.d tu<br />
Dvod<br />
FFld<br />
vD 6. ku]frd.dó *od mm rc<br />
Mr vshgt nu có p{t oU o € koÈ p&&!A<br />
Dtr dB.v6 b.h .ch dqs oE &.ou na<br />
&ry àrard.r.gl&onM!u6&<br />
Bruna & Zoon I Poëtísch okkoord I loyout: Drukkerij Bosch<br />
Somsom I Ho, fijn . . . proeven! | Ioyout: Wim J. Koster<br />
pi, rcudm q op hb vd.h 6.e rpmr 6 u<br />
[u U. leroÈ Í.Dm àr zoud@ brl& ovd vd<br />
@a. ó. mGtm B.rugr tu hb lud.. hdD tdd<br />
d wdch' @l 6 hd tuh::dp @ d. dt 0l<br />
PsF & ron* con..nÉd6 as?n & &. zd cpF<br />
à 8LM@. zJ 6 & protrd? 6to M. b<br />
h@ jd d á luddll esbLd &dd vr ba @c<br />
vou'tu d. Nd Yórl ih6 àr wsd lbbd b&<br />
iElo. v@.k.ndom d.d.. bo Etr r.4n. $G<br />
mao eu ho .du6 6 s& ^nd.@ *16 d@l<br />
hu o!& ou Ddr Fiuud * J@ oD& [o<br />
&6me @ aruS. tu &.d*tw6 @ J. k-<br />
bD. oÍ@ & l6F ru lq. b !u dd E bo<br />
Bezige Bíj I De vlog von de werkelijkheid I loyout: Korel Beunis<br />
Elsevíer I Encyclopedie der muziek I loyout: G. P. J. Schouten<br />
Yan Kampen & Zoon I Levend verleden I loyout: Theo Korpershoek<br />
Boucher I Poul Citroen gezien door 32 auteurs I loyout: L. J. C. Boucher<br />
Bezige Bij | Geschiedenis der mensheid I layout: Han de Vries<br />
Sijthoff | Drie vrouwen I loyout: Chr. F. Brand
Mann funior Master<br />
Het is al weer enige tijd geleden, dat we in de<br />
gelegenheid werden gesteld kennis te nemen<br />
van de Mann Junior Master. Deze machine heeft<br />
een maximum papierformaat van 584x915 mm<br />
en wordt tevens geleverd in de Íormaten<br />
495x622 mm en 572x826 mm.<br />
De Mann Junior Master is uitgerust met het<br />
welbekende HTB-inlegapparaat, waaraan ver-<br />
schillende verbeteringen zijn aangebracht ten<br />
opzichte van apparaten van enige jaren geleden.<br />
7o zijn er nu bijvoorbeeld twee paar overneem-<br />
zuigers, die het vel onder de transportrollen<br />
brengen, Elk paar, bestaande uit een hoofd- en<br />
een hulpzuiger, is onafhankelijk van het andere<br />
paar verstelbaar, van voor naar achter en ook<br />
andersom. De hoofdzuigers zijn nog afzonder-<br />
lijk te regelen naar de ligging van het te be-<br />
drukken materiaal, zodat te allen tijde de zui-<br />
gers hun taak naar behoren kunnen vervullen.<br />
Een volgende verbetering is de beweeglijke<br />
koperen liniaal, waaruit door vele zeer kleine<br />
gaatjes lucht onder het naar voren komende vel<br />
,6<br />
wordt geblazen, waardoor het praktisch uit-<br />
gesloten is dat het vel blijft steken.<br />
De rondlopende kettingen van de inlegstapel,<br />
waardoor stapelen tijdens het drukken moge-<br />
lijk is, lopen nu om stevige geleiders. Hierdoor<br />
is meer stabiliteit verkregen. Het verbeterde<br />
afslagmechanisme voor twee vel ziet er gerust-<br />
stellend uit; desondanks heeft men gemeend<br />
op het inlegblad, plm. 25 cm voordat het vel de<br />
vooraanleg bereikt, nog een mechanisme voor<br />
hetzelfde doel te moeten aanbrengen, hetwelk<br />
in tegenstelling met het eerstbedoelde door<br />
middel van elektrisch contact z'n taak verricht.<br />
Naar onze smaak verdient het laatste contact<br />
de voorkeur.<br />
De zijaanleg is totaal veranderd en voldoet nu<br />
aan de eisen die heden ten dage aan dit mecha-<br />
nisme gesteld moeten worden, hetgeen voor-<br />
heen met de zogenaamde vinger niet bepaald<br />
gezegd kon worden. De aanleg werkt met twee<br />
metalen rollen ; een op en neer gaande bovenrol<br />
drukt het vel op een onderrol, waarna zij samen<br />
Uitleg von de lunior Moster,<br />
met zuígrol, geleiders<br />
voor de uitleg en excentriek<br />
voor openen von knijpers<br />
het vel tegen de aanleg brengen. De onderrol<br />
is voorzien van drie verschillende vlakken, na-<br />
melijk glad, fijn geruwd en groÍ geruwd. Deze<br />
vlakken kunnen door een eenvoudige verstel-<br />
ling naar behoefte onder de bovenrol geplaatst<br />
worden, Een verstelbaar bovenblad is aan-<br />
wezig. De zogenaamde afslagpennen bij de<br />
vooraanleg zal men vergeefs zoeken. Hiervoor<br />
in de plaats zijn verstelbare metalen lippen aan-<br />
gebracht, welke van onder het inlegblad naar<br />
boven komen. ls het te bedrukken vel te laat,<br />
dan stoten deze lippen tegen scherpe stalen<br />
strips, waardoor het afslagmechanisme in wer-<br />
king wordt gesteld. De drukspanning en het<br />
inlegapparaat worden u itgeschakeld, de nokken<br />
van de vooraanleg blijven staan en de knijpers<br />
van de voorgrijper zullen geen vel meer aan-<br />
pakken, doordat ze geopend blijven.<br />
De drukspanning wordt ook automatisch in-<br />
geschakeld. Deze schakeling kan evenwel ge-<br />
blokkeerd worden, opdat men waar nodig<br />
blanco vellen door de machine kan laten looen.<br />
De voorgrijper bevindt zich boven het inleg-<br />
blad. Daarom moet de stand van de knijper-<br />
voeties bij dikteverschil van het te bedrukken<br />
materiaal hiernaar afgesteld worden. Dit ge-<br />
beurt centraal met twee stelschroeven. Wan-<br />
neer de voetjes gesteld worden maken zij een<br />
enigszins draaiende beweging, waardoor de<br />
gewenste stand voor dik of dun papier verkre-<br />
gen wordt. De zwaaiende beweging krijgt de<br />
voorgrijper door middel van een dubbele<br />
excentriek, hetgeen een verbetering betekent<br />
ten oozichte van de enkele excenter van voor-<br />
heen. De beweging verloopt soepel en zonder<br />
stoten, waarbij een stevige trekveer en een<br />
drukveer nog de nodige steun verlenen. Het<br />
excentriek is vervaardigd uit een speciaal me-<br />
taal, dat in gebruik allengs harder wordt, waar-<br />
door slijtage tot een minimum beperkt zal<br />
blijven. De knijpers van de voorgrijper zijn<br />
verend.<br />
Van de drie cilinders is alleen de rubbercilinder<br />
verstelbaar, zowel naar de tegendrukcilinder<br />
als naar die van de plaat, Ingeval de stand van de<br />
cilinders ten opzichte van elkaar gewijzigd moet<br />
worden, kan op een uitschuifbare Pen met<br />
schaalverdeling precies worden afgelezen hoeveel<br />
er versteld wordt. De plaatcilinder is voor-<br />
zien van een zogenaamde registertandkrans,<br />
welke er voor zorgt dat de tanden steeds in de<br />
goede stand in elkaar grijpen. De beschermings-<br />
plaat op de plaatcilinder moet worden verwij-<br />
derd wanneer een plaat moet worden in- of<br />
uitgericht en kan pas weer worden aangebracht<br />
als de pers drukklaar is. Dit lijkt ons trouwens<br />
dermate onpraktisch, dat van aanbrengen van<br />
de plaat in vele gevallen zal worden afgezien.<br />
Het vochtwerk bestaat normaal uit de twee<br />
plaatrollen, de likrol, de verchroomde koperen<br />
rol en de bakrol. De vochtgeving door middel<br />
van de laatstbedoelde rol is zeer Íijn en traploos<br />
te regelen. Een bijzonderheid is, dat de likrol<br />
één keer vocht opneemt en afgeeft tegen drie<br />
omwentelingen van de cilinders. Wij nemen<br />
aan, dat deze wijze van vochtgeving terdege<br />
uitgeprobeerd is en dat bijvoorbeeld de eerste<br />
druk niet te veel en de derde druk niet te wei-<br />
nig vocht krijgt. Overigens heeft dit systeem<br />
het voordeel dat het aantal enigszins slaande<br />
bewegingen van de likrol werd teruggebracht,
Áfstelmechonisme von de rubbercilinder<br />
Verfwerk en wosopporoot, gezien von de inlegzijde<br />
hetgeen bij hoge snelheden zeker belangrijk<br />
geacht kan worden.<br />
Het verfwerk, met zijn prima verstelbare<br />
distributie, heeft vieropdraagrollen. Ze hebben<br />
twee verschillende diameters en zijn voorzien<br />
van kogellagers. Daarnaast zijn er twaalf distri-<br />
butie- en overbrengrollen, de verfcilinder, de<br />
likrol en de bakrol. De opdraagrollen en andere<br />
beklede rollen zijn bekleed met synthetische<br />
rubber, terwijl de ijzeren rollen verkoperd zijn.<br />
De gemakkelijk achterover te trekken verÍbak<br />
levert geen moeilijkheden op met schoon-<br />
maken. De stelbouten van de bak worden niet<br />
op de conventionele wijze in bedwang gehou-<br />
den door een strak gespannen staaldraad, maar<br />
door een drukveer aan elke bout. De aandrij-<br />
ving van de veríbak geschiedt met tandwiel en<br />
pal en is buiten de beschermkast te regelen. De<br />
verfgeving door middel van de likrol geschiedt<br />
éénmaal voor twee druks.<br />
Bij de uitleg is de onmisbaar geworden zuigrol<br />
aanwezig. Het excentriek om de knijpers te<br />
openen kan tijdens het drukken versteld wor-<br />
den. Het zakken van de stapel geschiedt auto-<br />
matisch. De uitlegsystemen worden in hun ge-<br />
hele loop in bedwang gehouden door geleiders<br />
welke zich binnen de kettingbaan bevinden en<br />
vervaardigd zijn uit hetzelíde metaal als het<br />
excentriek van de voorgrijper. Hierdoor is een<br />
rustige gang, zonder slaan oí springen, verze-<br />
kerd. Op de linialen van de achterste gelijk-<br />
houder heeft men een maatverdeling aange-<br />
bracht, zodat op íormaat gesteld kan worden<br />
zonder dat zich een vel op de uitlegtafel bevindt.<br />
De machine kan een snelheid bereiken van 7000<br />
vel per uur, in de kleine íormaten 7500. De<br />
belangrijkste smeerpunten ten slotte worden<br />
automatisch van olie voorzien door een te rege-<br />
len oliepomp. Ziedaar het totale beeld van de<br />
Junior Master, één der laatste produkten van de<br />
Mann fabrieken te Leeds. F. W. von Domme<br />
Een middel tegen tonen:<br />
ACTIEYE KOOI<br />
Een paar jaren geleden kwam het machine-<br />
gestreken papier aan de markt in ons land. Een<br />
veelbelovende papiersoort, maar vele drukkers<br />
kwamen bij het bedrukken van dit papier voor<br />
tot dan toe ongekende moeilijkheden te staan.<br />
De offsetdrukkers hadden soms veel last van<br />
tonen van de drukplaat. Daarom werd het<br />
IGT te hulp geroepen om deze moeilijkheden<br />
te voorkomen of althans te trachten ze zo veel<br />
mogelijk te beperken.<br />
Bij de onderzoekingen kwam men al spoedig<br />
op het vermoeden, dat het tonen veroorzaakt<br />
werd door uit het papier afkomstige stoffen.<br />
Deze stoffen zijn in water oplosbaar en ver-<br />
liezen hun bevloeiende eigenschap niet. Al<br />
komen zij slechts bij kleine beeties in het<br />
vochtwater terecht, op de duur vormen zij zo'n<br />
grote hoeveelheid, dat zij aan het water een<br />
grotere bevloeiingscapaciteit verlenen dan het<br />
voorheen bezat.<br />
Nu zal de drukker daar in beginsel geen be-<br />
zwaar teten hebben - hoe beter zijn plaat door<br />
water wordt bevloeid, des te liever hem dit is -<br />
maar deze grotere bevloeibaarheid houdt een<br />
groot gevaar in. Het water zal zich namelijk ten<br />
gevolge van de verlaging van zijn oppervlakte-<br />
spanning gemakkelijker met de drukinkt gaan<br />
vermengen. Er ontstaat dan een emulsie en het<br />
verschijnsel zelf noemt men emulgeren. Hoe<br />
dit in zijn werk gaat zal de drukker minder<br />
interesseren dan het antwoord op de vraag:<br />
'Wanneer zal de plaat ten gevolge van dit euvel<br />
gaan tonen ?'<br />
Het IGT is daarom indertijd een stap verder<br />
gegaan en heeft gezocht naar de grens waarop<br />
de verlaging van de oppervlaktespanning van<br />
het vochtwater kritiek wordt. Uit dit onder-<br />
zoek bleek, dat deze grens voor een stuk papier<br />
ter grootte van 25 cm2 lag bij een verlaging van<br />
l5 dynes per cm2 binnen 5 seconden.<br />
'Nu is het heel aardig gevonden', zal menige<br />
drukker opmerken, 'en de papiermaker kan<br />
zich bij de samenstelling van een nieuwe partij<br />
papier voor het insluipen van deze slechte<br />
eigenschap misschien wel in acht nemen, maar<br />
als de partij papier eenmaal bij de pers staat,<br />
dan helpt alle kennis omtrent die kritieke grens<br />
mij niets. Het papier moet worden bedrukt,<br />
want de klant moet worden bediend en ook op<br />
tijd worden bediend.' Inderdaad is de drukker<br />
slechts met preventieve maatregelen gebaat.<br />
Hij dient stagnatie te voorkomen en niet aí te<br />
wachten tot deze er al is. Drukken op hoop van<br />
zegen is uit den boze.<br />
Op de vraag hoe de papiermaker kan voor-<br />
komen dat zijn papier de oppervlaktespanning-<br />
verlagende eigenschappen gaat krijgen, valt<br />
nog geen antwoord te geven, 'Maar', zo rede-<br />
neerde onderzoeker Van Gastel van het lGT,<br />
'als die stoffen in het water terecht komen.<br />
moeten zij op de een of andere manier er ook<br />
weer uit zijn te halen.' Hij nam daarom een<br />
proef door een paftij papier door de offsetpers<br />
te voeren, waarvan bekend was dat zij, ten<br />
gevolge van stoffen welke de oppervlakte-<br />
spanning van het vochtwater verlagen, tonen<br />
van de drukplaat zou bewerkstelligen. Toen het<br />
tonen van de plaat zich in feite begon te open-<br />
baren liet hij de pers stoppen, waste alle toon<br />
van de plaat en voegde vervolgens aan het<br />
vochtwater een mengsel toe van een flinke<br />
eetlepel actieve kool in één liter water. Na<br />
voortzetten van het drukproces bleek dat de<br />
toon niet terugkeerde. De proef werd enige<br />
malen met succes herhaald en de methode heeít<br />
intussen haar bruikbaarheid in de praktijk reeds<br />
verschillende malen bewezen,<br />
De gedachtengang die aan de oplossing van dit<br />
vraagstuk ten grondslag ligt, is dat de actieve<br />
kool in staat is de oppervlakactieve stoffen aan<br />
het oppervlak te concentreren. Hoe groot het<br />
oppervlak van zo'n koolkorreltle is, moge<br />
blijken uit het feit dat één kilogram actieve kool<br />
naar schatting een oppervlak bezit van een<br />
miljoen vierkante meter. Hoewel deze capa-<br />
citeit zeer troot lijkt, mag hieruit niet worden<br />
afgeleid dat de hier genoemde hoeveelheid<br />
actieve kool voor alle grote oplagen voldoende<br />
zal zijn. Raakt de kool verzadigd, dan zal zij geen<br />
oppervlakactieve stoffen meer absorberen,<br />
waardoor de kans op tonen ongetwijfeld zal<br />
terugkeren. Waakzaamheid van de drukker<br />
blijft dus geboden.<br />
Het is voorts bekend, dat het mengen van<br />
actieve kool door het vochtwater tot op<br />
zekere hoogte een gevaar voor verlaging van de<br />
pH van het vochtwater kan medebrengen. De<br />
kool die het IGT gebruikte, bevatte een<br />
weinig fosforzuur en een weinig zwavelzuur.<br />
De pH van deze kool ligt tussen 3 en 4. Daarom<br />
werd nagegaan welke invloed een flinke eet-<br />
lepel van deze kool op de pH van één liter<br />
leidingwater van 20o C uitoeÍende. Aanvankelijk<br />
bedroeg de pH van het leidingwater 7,90. Na<br />
drie uren roeren bleek een potentiometrische<br />
bepaling van de pH van de niet gefiltreerde<br />
koolsuspensie 7,87 aan te teven. Ernstige<br />
bezwaren tegen het gebruik van actieve kool<br />
in het vochtwater schijnen dan ook niet aan-<br />
wezig te zijn.<br />
De vondst van het IGT komt dus bij nadere<br />
beschouwing hierop neer, dat een drukker zeer<br />
snel kan constateren of het tonen van de druk-<br />
plaat aan het vochtwater ligt, terwijl hij voorts<br />
- als deze toon het gevolg is van de oppervlak-<br />
actieve stoffen uit het papier - deze partij<br />
papier zonder bezwaar kan afdrukken als hij bij<br />
tussenpozen actieve kool aan het vochtwater<br />
toevoegt.<br />
Blijkt het tonen na de toevoeging van actieve<br />
a7<br />
iI
J<br />
kool te blijven voortduren, dan ligt de oorzaak<br />
er van niet in het vochtwater en dus ook niet<br />
aan het papier. Dit kwam zeer duidelijk in een<br />
ander geval naar voren. Een drukker die regel-<br />
matig met bimetaalplaten moest werken, had<br />
nogal dikwijls last van'wegzwemmen' van het<br />
chroom van de plaat. Dit lag volgens hem aan<br />
de drukplaten. Men heeft daarop twee zelÍde<br />
drukplaten gekopieerd en de tweede plaat door<br />
een andere drukker doch oo een andere soort<br />
papier laten aÍdrukken. De tweede drukker<br />
kon de hele oplage zonder stoornis afleveren.<br />
Daarmede was bewezen dat de oorzaak van<br />
weglopen van het chroom niet aan de plaat lag,<br />
maar aan het papier, dat wil zeggen aan de<br />
oppervlakactieve stoffen die in het vochtwater<br />
terecht waren gekomen. Toen het I G T daarop<br />
voorstelde aan dit vochtwater actieve kool toe<br />
te voegen, bleek dat de plaat niet langer werd<br />
ontchroomd.<br />
Een ander geval betrof de droging van druk-<br />
werk. Een tweetal partijen papier bleek, bij<br />
gebruik van dezelfde soort offsetinkt, ver-<br />
schillende droogtijden nodig te hebben. De<br />
inktleverancier - daarop ter verantwoording<br />
geroepen - vroeg zich af of de gelegenheid tot<br />
het opnemen van water voor de ene paftij<br />
drukinkt niet gunstiger lag dan die voor de<br />
andere partij inkt, en zo ja, door welke om-<br />
standigheid die gelegenheid werd geschapen.<br />
Mocht de ene partij meer emulgeren dan de<br />
andere partij, dan moest bij onderlinge gelijk-<br />
heid van de inkt de oorzaak liggen in de ver-<br />
laging van de grensvlakspanning tussen water<br />
en inkt, waarvan op haar beurt de oorzaak<br />
moest worden gezocht in het papier. Gedachtig<br />
aan het onderzoek werd op advies van het<br />
IGT actieve kool aan het vochtwater toe-<br />
gevoegd. Naar men later heeft kunnen con-<br />
stateren, trad en toen geen d roogtijdversch i I len<br />
meer oP.<br />
Vouwapparaten voor rotatiepersen<br />
In dit artikel willen we de geïnteresseerde<br />
lezers enig inzicht verschaffen met betrekking<br />
tot de vouwapparaten van rotatiepersen.<br />
Bij het tweecilinder walsenvouwapparaat, zoals<br />
aan d iverse rotati emach i nes wordt aangetroffen,<br />
wordt de via een trechter gevouwen papierbaan<br />
op de bekende wijze tussen de snij- en vouw-<br />
cilinders in vellen afgesneden. De puncturen<br />
van de vouwcilinder voeren de bladen mee tot-<br />
dat het vouwmes gelegenheid krijgt ze tussen<br />
de vouwwalsen te drukken. Bij verzamelde<br />
produktie worden in de snijcilinder puncture-<br />
naalden gezet en het mechanisme voor deze<br />
naalden in werking gesteld. De vellen worden<br />
voorts om de andere om de snijcilinder ge-<br />
voerd, aan de vouwcilinder overgedragen en de<br />
verzamelde bladen tussen de vouwwalsen ge-<br />
drukt en uitgelegd.<br />
Een viercilinder vouwapparaat heeft voor het<br />
t8<br />
verzamelen een speciale verzamelcilinder op de<br />
halve grootte van de overige cilinders. Het<br />
voorkomende gedeelte van het produkt wordt<br />
door de puncturenrij afgenomen, om de ver-<br />
zamelcilinder heen getransporteerd, aan de<br />
vouwcilinder teruggegeven en dus met het vol-<br />
gende deel van het produkt verenigd. Het ver-<br />
zamelde gedeelte ondergaat gedurende het<br />
transport door het vouwapparaat tot driemaal<br />
toe een afnemen van de puncturen en tot twee-<br />
maal toe een overdragen.<br />
Bij het door Koenig & Bauer gepatenteerde<br />
driecilinder vouwapparaat is de in het voor-<br />
gaande aangegeven tussenweg vermeden. De<br />
kleine verzamelcilinder is hier komen te ver-<br />
vallen, maar de vouwcilinder heeít een grotere<br />
omvang gekregen, namelijk anderhalf maal de<br />
doorsnee van de drukcilinders, Het voordeel<br />
van deze wijziging is in de eerste plaats, dat het<br />
De drukker die deze methode te baat neemt,<br />
zal ervaren dat de bekleding van de vochtrollen<br />
door actieve kool zwart wordt. Dit is echter<br />
geen bezwaar, maar zelÍs wel wenselijk, omdat<br />
de kool daar dan reeds haar taak kan aan-<br />
vangen. De drukker lette er evenwel op dat hij<br />
geen te grove soort actieve kool gebruikt,<br />
omdat deze te snel in het vochtwater bezinkt.<br />
Het I G T heeít tot dusverre gebruik gemaakt<br />
van Norit PBB. F. J. M. Wíjnekus (lGT)<br />
apparaat bij verzamelen werkt zonder over-<br />
geven van het te verzamelen produkt, Voorts<br />
gaat het blad over de grote cilinder en wordt<br />
door de puncturen slechts voor de vouw vrij-<br />
gegeven. Het vouwen geschiedt met groter<br />
zekerheid en nauwkeurigheid, daar de grote<br />
verzamelcilinder overeenkomstig z'n Srootte<br />
met tweederde van het toerental van het druk-<br />
werk loopt en dus de middelpuntvliedende<br />
kracht op de bladen wordt verminderd, terwijl<br />
bovendien voor de vouw meer tijd beschikbaar<br />
komt.<br />
Door het vervallen van de gebruikelijke ver-<br />
zamelcilinder besDaart men de bladen een keer<br />
overgeven bij het verzamelen. Ook wordt ver-<br />
meden het bij hoge snelheden af en toe voor-<br />
komen van storingen door wegfladderen van<br />
bladen bij het overdragen. Bovendien krijgen<br />
de bladen slechts één serie puncturesteken. Het<br />
binnenste blad wordt tenslotte in dit systeem<br />
ook iets korter afgesneden, waardoor uitsteken<br />
er van wordt vermeden en dus het uiterlijk van<br />
het produkt wordt verbeterd.<br />
Het bij oudere vouwapparaten voorkomende<br />
snipperen is bij het driecilinder vouwapparaat<br />
volledig vermeden.<br />
De snijcilinder heeft twee stel snijmessen,<br />
welke tegenover elkaar gemonteerd zijn. De<br />
snede vindt plaats op rubberlijsten, welke over-<br />
eenkomstig het wisselen van de snijlijnen steeds<br />
automatisch in de omvangsrichting voor- en<br />
achterwaarts kunnen worden geplaatst.<br />
Het driecilinder vouwapparaat onderscheidt<br />
zich van de in het begin van dit artikel vermelde<br />
walsenvouwmachine in het bijzonder door de<br />
vouwkleppen. Het belangrijkste voordeel van<br />
het kleppensysteem tegenover de walsenvouw<br />
is de zeer nauwkeurige vouw, welke onafhan-<br />
kelijk van de draaisnelheid gelijk blijft. Van<br />
groot belang is dit bij overgaan van kranten op<br />
tijdschriÍten in het zogenaamd halÍ- of kwart-<br />
Íormaat (bijvoorbeeld de radiogidsen enz.). Ook<br />
deze bladen kunnen in het vouwkleppenappa-<br />
raat met zeer grote nauwkeurigheid gevouwen<br />
worden, in tegenstelling tot de walsenvouw<br />
met steeds vouwverschillen. F. C. von der Velde
f-<br />
Pam Rueter<br />
'Hartelijk gelukgewenst met de geboorte van uw vierling!' Zelden zal<br />
iemand zo vreemd opgekeken hebben als de vrouw van de graficus Pam<br />
Rueter, toen zij deze gelukwens ontving. Want de geboren vierling was<br />
niet van haar, maar van de huishond . . . De vergissing was echter te ver-<br />
geven, want wie stuurt er nu ook geboorteaankondigingen rond als het<br />
hondies betreft? Pam Rueter!<br />
Toch is dit voorval méér dan enkel anekdote. Men zou er ook een paar<br />
conclusies uit kunnen trekken, Ten eerste: dat een hond een meer dan<br />
gewone plaats inneemt in Huize Rueter. Dat is waar, maar hier verder<br />
niet ter zake. Ten tweede: dat de ontvanger van de kaart geen goed op-<br />
merker en lezer was, want de 'mooi' zittende hond en de tekst waren<br />
duidelijk genoeg. Ook hiér hebben we het verder niet over. Ten derde<br />
- en nu komen we waar we zijn moeten - kan men tot de slotsom komen<br />
dat Rueter, die een dergelijk 'huishoudelijk'grapje als een geboorte-<br />
aankondiging van hondies zó aardig maakt, zó goed verzorgt, iemand moet<br />
zijn wie de lieÍde voor zijn vak en zijn handwerk: de grafiek, in het bloed<br />
zit. Dat hij iemand moet zijn die alles, tot het schijnbaar overbodige en<br />
schijnbaar onbelangrijke toe, zoekt te vervolmaken, omdat hij geen on-<br />
belangrijke en overbodige dingen ként. Dit is misschien de filosofische<br />
kant van de zaak. Maar voor de kunst houdt dit in, dat Rueter dan ook de<br />
geboren 'artisan' moet zijn, evenzeer als de geboren artiest. lemand die er<br />
genoegen in vindt iets te verÍraaien en te verzorgen, uit esthetische be-<br />
hoeÍte en uit vreugde over het handwerk,<br />
Wonderlijk is het niet. Want de gehele íamilie Rueter heeft deze karakter-<br />
trek. Grootvader Rueter was beroepslithograaÍ, vader Rueter is kunst-<br />
schilder, maar niet minder sierkunstenaar en lettertekenaar, die een lange<br />
lijst van toegepaste grafiekop zijn naam heeít staan en voorwie de behoeíte<br />
van hetversieren onweerstaanbaar is. Rueters zuster Gerarda is niet alleen<br />
22<br />
een zeer begaafd beeldhouwster, maar tevens iemand die voortrefÍelijk<br />
letters hakt, De andere zuster, Maria, is calligraÍe. Van wie zou Pam Rueter<br />
dan iets vreemd hebben ?<br />
Men zou, over hem schrijvende, zijn stoÍ in verschillende hoofdstukken<br />
kunnen verdelen. Bijvoorbeeld: Pam Rueter en het ornament, Pam<br />
Rueter en de letter, de houtgraveur Pam Rueter, de sierkunstenaar, de<br />
'vrije'<br />
kunstenaar. . . Al die hoofdstukken zouden met elkaar te maken<br />
hebben en in elkaar overgaan. We zouden dan nog niet klaar zijn en slechts<br />
een deel van 'de figuur Pam Rueter' beschreven hebben. Want Rueter<br />
heeft daarnaast nog tal van Íacetten: hij heeÍt intense belangstelling voor<br />
geestelijk leven, hij leidt lekespelen - Rueter betreurt het namelijk nog<br />
steeds dat hij geen toneelspeler geworden is! - hij schrijft af en toe over<br />
kunst, hij heeft organisatorische werkzaamheden: als secretaris van de<br />
Vereniging tot Bevordering der Grafische Kunsten is hij daar een stut-<br />
pilaar - nu ia, misschien ontpopt Rueter zich een of andere dag óók nog<br />
als piloot of horlogemaker; het zou me niets verbazen als hij daar met zijn<br />
ernst en 'artisan-schaP'even<br />
goed in zou slagen.<br />
Maar als graÍicus, in het bijzonder als ontwerper van exlibris en gelegen-<br />
heidsgrafiek, kreeg Pam Rueter toch wel zijn grote bekendheid (zijn<br />
grafisch werk dat het meest verbreid werd is echter geen exlibris, maar<br />
... een postzegel, namelijk de kinderpostzegel 1938 voor alle waarden).<br />
Hij is op dat gebied onbetwist een der vooraanstaande figuren geworden.<br />
Weinigen immers bezitten als Rueter het vermogen om in klein bestek<br />
veel te tonen en toch beknopt en duidelijk te zijn, uitvoerig te tekenen<br />
en toch niet peuterig te worden. Weinigen vooral bezitten de gave om<br />
letters te tekenen en dan die letters mét de voorstelling een eenheid te<br />
laten vormen, zodat men de indruk krijgt van een gaaf ornament. De<br />
letters van Pam Rueter zijn meestal kostelijk; hij heeft dit tekenen ner-<br />
gens geleerd, hij heeft de letter zelf doen ontstaan - het is geheel en al<br />
zijn eigen bezit. Intuïtief doet hij het zo, omdat hij een aangeboren gevoel<br />
voor dit soort werk heeft. Een letter, door Pam Rueter ontworpen, zou<br />
voor onze boekdrukkunst een kostelijk bezit zijn - geen lettergieterij<br />
heeft tot not toe aan deze mogelijkheid gedacht blijkbaar, zoals men in de<br />
praktijk aan zo veel goede dingen voorbijgaat.<br />
Nóg een paar eigenschappen van deze'kleinkunst' in zwart en wit: de<br />
diepe aandacht voor de veelheid en eigenheid aan motieven die de natuur<br />
ons biedt en de humor dikwijls waarmee Rueter daarvan gebruik maakt.<br />
Een recent voorbeeld zijn enige'vrije' prenten met bizarre diersoorten,<br />
die hij door een combinatie van bijvoorbeeld vogel- en kameelvormen<br />
geboren deed worden.Treffend ook is het'plafond' wat met de exlibris-<br />
kunst bereikt werd. Bepaalde misgrepen noch fortuinlijkheden, die we in<br />
bijna elk kunstoeuvre aantreffen, vinden wij bij Rueter. Zijn werk staat<br />
op een gelijkmatige hoogte, ambachtelijk-voortreffelijk en steeds van de-<br />
zelfde inventieve geest getuigend (kleine schommelingen natuurlijk daar-<br />
gelaten). Dat dit voor Rueter gevaren inhoudt is wel duidelijk.'Het<br />
publiek'eist steeds meer, steeds'iets anders', verwacht altijd dat de ar-<br />
tiest zich zal overtreffen en ons zal verrassen, Men denkt te veel dat een<br />
zich gelijk blijven op achteruitgaan duidt, zonder er zich rekenschap van<br />
te geven hoe moeilijk, juist in deze tijd, een dergelijk'zich gelijkblijven'<br />
wel is. Al te veel kunstenaars bezwijken dan ook aan de drang om zich te<br />
forceren; moge dit Rueter bespaard blijven.<br />
Pam G. Rueter werd in 1906 te Sloten geboren. Hij behaalde aan het<br />
Instituut tot Opleiding van Tekenleraren onder Huib Luns de acte MO<br />
en volgde gedurende een jaar de avondlessen aan de Rijksacademie. Zijn<br />
hart trok echter naar het toneel, zodat hij op 2l-larige leeftijd bij het<br />
Badisches Landestheater te Karlsruhe ging werken en daar costuums en<br />
decors ontwierp. Daarna werkte hij een jaar bij architect Wijdeveld en<br />
vijf f aren bij Van Dissel & Zn., waar hij weefsels ontwierp en monogram-<br />
men. Hij zou daar, in Eindhoven, pas'serieus'gaan houtgraveren en zich<br />
op het ontwerpen van het exlibris gaan toeleggen. Als houtgraveur,<br />
vooral van toegepaste kunst (vrije prenten heeft Rueter minder dikwijls<br />
gemaakt; waarschijnlijk stremt hier het vele in opdracht werken en dien-<br />
tengevolge het tijdsgebrek z'n inspiratie), zou Rueter verder vooral naam<br />
maken. Toch mogen wij zijn werkzaamheid op ander gebied niet veron-<br />
achtzamen. Rueter maakte mozaïken (onder andere voor de kerk De<br />
Liefde, voor de buitengevel van de kerk te Beverwijk), verre muraille<br />
(elke bezoeker van het theater Tuschinski te Amsterdam kent deze, al is<br />
dit wat verloren in de drukke, Jaap Giddingachtige decoraties) en voor de<br />
Vrije Katholieke Kerk in de Deurlostraat te Amsterdam. Hij zou in deze<br />
richting méér willen doen, als men hem daaftoe kans gaf. J. M. Pronge
À<br />
_à-<br />
40,<br />
s ^V.<br />
JACKI€ RU€T€R<br />
G€ETT H€ï VR€UGD€ K€NNIS<br />
VAN O€ G€BOORT€ VAN €,€,H<br />
VI€RLING<br />
$YANNlt{GSTRAITzf<br />
AMST€R,DAM<br />
2t sePlen&3,'{<br />
23
Onjf íte- OCCA S lon OF fTS<br />
F I RsT. TO U R. I NíR C. UNITCD<br />
STAT€S.OFACN€ruCA .TNC<br />
CONC€KTG€BOUW<br />
ORCH€STRA<br />
O fÁCn S T€ R DACD ;ho LLA nD,<br />
PR€SE NTS .T hI5.T€TI CN O flAL<br />
fÍ1.Recocnfflon oFITs"<br />
PROFOUND.APPR€CIAí|C.N<br />
FO R.Th€. C@ P€ RATI O I}A ND<br />
Tí79'COR D lA L' R€C€ PT |0^fL<br />
€{€nD€Diron,<br />
Th€ CO NC€RÏG€ BO U\IíO RC h€S TRA
t'<br />
26<br />
Polygraph ]i2<br />
Tegenover de bedieningszijde bevindt zich links de ínrichting voor het kiepen<br />
von de zuigerstong op de popiertofel en ín het mídden bevinden zich de trekstongen<br />
voor het stelren von de uithoolzuígerstonl op de drukcilinder<br />
Een kijkje op de uitlegzijde von de M2, op het moment dot de uittegtofel<br />
terzijde is geschoven, hetgeen de drukker vrij toegong geeft tot de drukploot<br />
(zie ook de vier glijbonen welke aon de drukploat steun geven)<br />
Reeds eerder werd in TéTé aandacht besteed<br />
aan één van het drietal bekende Polygraphboekdrukpersen,<br />
namelijk aan de Polygraph M l,<br />
drukformaat 40x56 cm. Daar in ons land ook<br />
de Polygraph M 2 meer en meer in de drukkerijen<br />
is gaan verschijnen, verdient het wel enige<br />
aanbeveling, deze machine, die een vergrote en<br />
op sommige punten ook gewijzigde uitgaaf is<br />
van de M l, wat nader te beschouwen.<br />
Het verschil is ten eerste gelegen in het druk-<br />
Íormaat: dit is 50x65 cm, dus royaal íormaat.<br />
De aangegeven uurproduktie is minder hoog<br />
dan van de Ml, namelijk 3500. De machine is<br />
voorts zeer overzichtelijk en neemt weinig<br />
plaatsruimte in. De bouw van het geheel is<br />
zwaar. Het werken aan deze machine is. door<br />
de speciale voorzieningen welke getroffen zijn<br />
om de moeilijkheden met dit grotere formaat<br />
het hoofd te bieden, voor de drukker zo simpel<br />
mogelijk gehouden.<br />
Het aandrijfmechanisme<br />
is gelijk te stellen met<br />
dat van de M l. Er zijn vier brede glijbanen en de<br />
drukplaat is sterk geribt. Voor de zuig- en blaas-<br />
lucht hebben we de beschikking over een zelfde<br />
vrijlopende, sterke vacuumpomp als bij de Ml.<br />
Het papiertransport geschiedt ook op vacuum-<br />
basis, zonder bandles of rolletjes en dus geheel<br />
smetvrij.<br />
Om nu bij het inleggen te beginnen, vinden wij<br />
op de inletstapel niet de gelijkhouders als bij de<br />
M |, doch een scharnierende stant, welke bij het<br />
instapelen omhoog tezet kan worden, hetgeen<br />
de tafel volkomen vrij maakt voor het goed in-<br />
stapelen. Nadat het vel is opgezogen door de<br />
vaste zuigerstang, welke men, al naar behoefte,<br />
de nodige kieping kan geven, wordt dit tot op<br />
het inlegblad gebracht. Wanneer het vel nu<br />
wordt losgelaten, wordt het gelijktijdig vast-<br />
gezoten door de zuigerstang welke zich onder<br />
de inlegtafel bevindt. De zuigers transporteren,<br />
doorgleuven in het inlegblad, het vel van onder<br />
af (en dus voor het oog onzichtbaar) naar de<br />
ci I i nderaan leggen.<br />
Het op tijd loslaten van het vel is ten eerste af-<br />
hankelijk van de stand van het excentriek voor<br />
openen van het ventiel, ten tweede van de<br />
hoogte der vooraanleggen en ten derde van het<br />
meer of minder naar achteren staan van de<br />
stapel. Mogelijkheden te over dus om een<br />
rustig en zuiver inbrengen te bewerkstelligen.<br />
Het best is natuurlijk de vooraanleggen zo laag<br />
mogelijk te houden; des te minder kans heeít<br />
men dat de nijpers bij rondstaand papier het vel<br />
terugslaan. Het inlegbord maakt bij het ver-<br />
Iaten van het vel, dus nadat de nijpers gesloten<br />
zijn, een kiepende beweging om het vel vrije<br />
doortocht te geven; de borstel doet tegelijk<br />
z'n werk.<br />
De afstand tussen inlegbord en cilinder kan men<br />
bij de M 2 eenvoudig verstellen door middel van<br />
een centrische schroeí, welke tussen inlegbord<br />
en inlegtafel geplaatsr is. Men behoeft dus niet<br />
het wieltie, dat op het excentriek loopt en zorgt<br />
voor de kieping, te verzetten.<br />
De aanleggen zijn zo breed mogelijk gehouden<br />
en voorzien van lipies, welke het overglijden oÍ<br />
doorzakken van het vel over de aanleggen voor-<br />
komen. Dat deze aanleggen voldoen, blijkt uit<br />
het zuiver register dat men ook bij dun papier<br />
en grote snelheid verkrijgt. Daartoe werken<br />
ook nog andere Íactoren mee, namelijk de trek-
aanleggen. Duwaanleggen, zoals op de Ml, zal<br />
men hier dus niet aantreffen, hetgeen bij dit<br />
grote formaat voor zichzelf spreekt,<br />
Ook bij de M 2 maakt de druk een aanvang als de<br />
vormplaat zich achter bevindt en naar voren<br />
beweegt. Op dit moment ook, dus met de plaat<br />
achter, moet de zijaanleg gesteld worden. Het<br />
vel wordt dan gedrukt en moet ook van de<br />
cilinder af genomen worden. Daar het transporteren<br />
van het papier in de machine met lucht<br />
geschiedt, moet de uithaalstang gesteld worden.<br />
Dit gebeurt als de plaat voor staat en de cilinder<br />
op druk; het zal dan niet kunnen gebeuren<br />
dat de zuigers te ver van het papier af staan.<br />
(Het uithalen blijft trouwens toch nog enig<br />
risico bieden, zowel bij de M I als de M2. Zit er<br />
elektriciteit in het papier, of bevindt zich reeds<br />
aan de keerzijde carbondruk of iets dergelijks,<br />
dan loopt men wel eens kans dat het vel niet<br />
meteen meegaat.)<br />
Zit het vel eenmaal aan de uithaalstang, dan gaat<br />
dit niet direct naar de uitlegtafel, doch wordt<br />
overgenomen door de overneemstang. Door<br />
een vernuítig samenspel van trekarmen, welke<br />
zich tegenover de bedieningszijde bevinden,<br />
komt de uitlegstang altijd, onverschillig welk<br />
papierformaat, op dezelfde plaats aan waar zich<br />
de overneemstang bevindt. Hij maakt dus<br />
steeds, al naar gelang het íormaat, een grote of<br />
kleine zwaai. ln de praktijk blijkt dit overnemen<br />
zeer nuttig te zijn, want zo het mocht voor-<br />
komen dat er twee vel tegelijk zijn ingelegd,<br />
door punten of anderzins, en zijn ze ook samen<br />
uitgehaald, dan valt dit tweede vel er bij het<br />
overnemen af. Daar het vel iets lager aankomt<br />
dan de hoogte van de overneemstang, maakt<br />
deze laatste een kleine kieping naar beneden,<br />
juist genoeg om het gewenste effect te bereiken.<br />
Die uitlegstang is stevig verbonden met een<br />
geleiderail, welke aan weerszijden is voorzien<br />
van twee gelagerde wieltjes, heen en weer be-<br />
wogen door twee trekarmen. Aan de binnen-<br />
zijde lopen ze op de onderste railrichel. Zo<br />
voorkomt men een doorzakken van de overneemstang<br />
op de uiterste punt.<br />
Aan het uiteinde van de geleiderail is nog een<br />
stang met blazers bevestigd, welke zorgr dat<br />
het vel rustig en vlak op de stapel komt te liggen.<br />
Om de drukker gelegenheid te geven vrij<br />
en onbelemmerd bij de vorm te komen, is het<br />
mogelijk om de gehele uitlegtafel opzij van de<br />
machine te schuiven door uittrekken van een<br />
verende pen, Deze uitlegtafel werkt niet auto-<br />
matisch op de inlegtafel, zodat men met een<br />
kleine stelschroef het transport moet stellen.<br />
Daar het drukoppervlak groter is, zijn er vier<br />
glijbanen die het drukfundament de benodigde<br />
steun 8even. HeeÍt men het nodig, dan wordt<br />
ook een antismetapparaat bijgeleverd. Een rollenwasapparaat,<br />
een borstel over de gehele<br />
cilinder en vormverlichting kunnen eveneens<br />
tot de uitrusting behoren.<br />
De machine is uitterust met drie letterrollen,<br />
twee distributierollen en een likrol. welke<br />
onderling verwisselbaar zijn; de diameter is<br />
70 mm, Verder treffen we in het inktwerk vier<br />
stalen verwrijfcilinders aan.<br />
In de praktijk blijkt dat deze machine, hoe een-<br />
voudig ook geconstrueerd, zelfs bij een slap<br />
velletje van 30 grams papier, met grote snelheid<br />
goed passend werk kan aíleveren. G. Pijper<br />
Nieuwe werkwijze voor opnamen<br />
met kruislijnraster<br />
Nadat men destijds de eerste bruikbare raster-<br />
opnamen in de praktijk had vervaardigd, is men<br />
zich ook gaan verdiepen in theoretische be-<br />
schouwingen over het gedrag van het licht door<br />
een raster op de gevoelige laag.<br />
Enige onderzoekers maakten hun bevindingen<br />
kenbaar en reeds in 1895 gaf Eder een verklaring<br />
voor Íeiten die men in de praktijk al spoedig<br />
ontdekte, namelijk de verandering in de samenstelli<br />
ng van het gerasterde beeld als de d iaÍragma-<br />
opening, de balguittrek, de rasterfijnheid of de<br />
rasteraÍstand wordt gewijzigd. Hij verklaarde<br />
dit door elke rasteropening te vergelijken met<br />
een speldeprikcamera, waarmee van de dia-<br />
fragmaopening een afbeelding wordt gemaakt.<br />
In een doorsnedeschema (afbeelding l), waarbij<br />
de begrenzingen van de lichtbundels uit de dia-<br />
fragmaopening via een rasteropening naar de<br />
gevoelige laag als meetkundige lijnen worden<br />
getekend, is de noodzakelijke verandering van<br />
de puntopbouw bij wijziging van de vier ge-<br />
noemde factoren af te leiden. Gemakshalve<br />
wordt dan die rasteropening gebruikt welke<br />
recht tegenover het verlengde van de optische<br />
as is gelegen, terwijl aangenomen wordt dat het<br />
licht zich rechtlijnig voortplant. Hoewel dit<br />
laatste niet altijd opgaat en het in dergelijke<br />
schema's aan de juiste verhoudingen ontbreekt,<br />
zijn ze erg nuttig om enig inzicht in de (moei-<br />
lijke) rastertheorie te krijgen.<br />
De rasterfotograaf moet weten dat in een goed<br />
schema de stralengang zo behoort te lopen, dat<br />
de top van de lichtkegel, waarvan de basis gelijk<br />
is aan de diafragmadoorsnede, juist de gevoelige<br />
laag bereikt. In dat geval zal de rasterpunt kun-<br />
nen 'groeien' van uit een naaldspitse punt.<br />
Wordt deze theoretische grondslag als juist<br />
aangenomen, dan kan men de vier reeds vermel-<br />
de Íactoren in een verhouding brengen, raster-<br />
aístand : rasteropening : balguittrek : diaÍragma-<br />
doorsnede. Voor een opname zijn twee van<br />
deze factoren altijd bekend, namelijk de raster-<br />
opening en de balguittrek. Zodoende moeten<br />
de rasteraÍstand en de diafragmadoorsnede<br />
volgens de verhouding berekend worden. De<br />
diafragmawaarde<br />
hangt dus altijd van de raster-<br />
d iafragma<br />
afstand af en omgekeerd. Voor de juiste raster-<br />
afstand kan de verhouding herleid worden tot<br />
de formule:<br />
5 x d iaf ragmagetal ( | * reprod u ktl""j.hgrd' nql<br />
aantal rasterlijnen<br />
Kennen we vooraÍ aan de verhouding een be-<br />
paalde waarde toe, bijvoorbeeld | : 64, dan wil<br />
dit dus zeggen dat we de rasterafstand kunnen<br />
vinden door ó4x de doorsnede van een rasteropening<br />
en de diafragmadoorsnede door r/*<br />
van de balguittrek te nemen. Wat eenvoudiger<br />
Íormules zijn dan:<br />
rasterafstand :<br />
diafragmagetal :<br />
5 x verhoudingsgetal<br />
aantal rasterlijnen<br />
| { reproduktieverhouding<br />
verhoud i ngsgetal<br />
Deze laatste formules kunnen gebruikt worden<br />
wanneer met een vaste rasterafstand voor een<br />
bepaald raster wordt gewerkt. Het diafragma<br />
wordt dan steeds aan de reproduktieverhou-<br />
ding aangepast. Tabellen waarop direct de juiste<br />
rasterafstand en het d iaíragma word en afgelezen,<br />
kunnen geraadpleegd worden.<br />
Volgens de theorie heeft het werken met een<br />
vaste rasteraístand het voordeel dat de raster-<br />
punt steeds onder dezelfde omstandigheden<br />
(V-afstand) wordt opgebouwd en dat gelijk-<br />
waardige modellen altijd een zelfde belichtingstijd<br />
kunnen krijgen.<br />
Bovenstaande regels zullen aan de fotograaf, die<br />
enige interesse voor de theorie heeft, waar-<br />
schijnlijk wel bekend zijn. Hij zal echter in de<br />
praktijk ervaren hebben dat de opname zoals<br />
deze theoretisch uitgekiend is niet onder alle<br />
omstandigheden klopt met het beste te behalen<br />
praktische resultaat. Dat wil niet zeggen dat er<br />
niets van de theorie deugt, maar dat er andere<br />
factoren in het spel zijn die we verwaarloosd<br />
hebben oÍ niet kunnen berekenen. Een ver-<br />
waarloosde factor bij de theorie van de vaste<br />
rasterafstand is de lichtbuiging.<br />
De invoering van de Agfa-rastersleutel (afbeel-<br />
ding 2) is een nieuwe poging om voor de raster-<br />
fotografie tot betere en meer betrouwbare<br />
lichtgevoelige laag<br />
ooorsneoe<br />
van een rasterpunt<br />
@il<br />
Afbeelding I<br />
27
J<br />
resultaten te komen. Zo'n Agfa-rastersleutel is<br />
een kaart welke voor een bepaald raster en een<br />
bepaalde camera geldig is en waarop men de<br />
rasteraÍstand (de middelste kolom) kan aflezen<br />
door met een liniaal de reproduktieverhouding<br />
(linker kolom) en het gewenste diafragmacijfer<br />
(rechter kolom) te verbinden.<br />
De sleutels zijn gebaseerd op maandenlang<br />
speurwerk van dr. Rebner, die aan de hand van<br />
uitgebreide praktische proeven tot afwijkende<br />
uitkomsten met de theoretische waarden is ge-<br />
komen. Dit wordt toegeschreven aan de licht-<br />
buiging, waarvan de invloed het grootst is bij de<br />
Íijnste rasters en de kleinste diaÍragma's. De<br />
proefopnamen hebben onder andere aange-<br />
toond wat bij een bepaald diafragma de beste<br />
rasteraístand is en wanneer de buigingsinvloed<br />
zo groot wordt dat een algemene vervlakking<br />
in het rasterbeeld ootreedt.<br />
Agfa heeft in het orgaan Repro-Mitteilungen<br />
een beschrijving van deze nieuwe inzichten ge-<br />
geven, Gezien het belang van de nieuwe werk-<br />
wijze en gezien het feit dat de Duitse taal niet<br />
voor iedereen begrijpelijk is, lijkt het ons wen-<br />
selijk een korte bespreking aan de inhoud van<br />
deze uitgave te wijden.<br />
Begonnen wordt met een bespreking van het<br />
karakter van de lichtbuiging. Een voorbeeld<br />
met in de richting van een muur voortbewegen-<br />
watergolven toont aan dat door een gat in de<br />
muur de voortbeweging en de loodrecht daarop<br />
staande golfbeweging van het water, dat door<br />
het gat stroomt, niet meer in dezelÍde richting<br />
verloopt (afbeelding 3). Bij het licht heeft men<br />
natuurlijk met veel kortere golflengten te doen,<br />
maar omdat ook de rasteropeningen zo klein<br />
zij n, ku nnen soortgel ijke verschij nselen ook hier<br />
optreden. Hoe kleiner het rasteropeningetje,<br />
des te groter de invloed van de buiging zal zijn.<br />
Bovendien krijgen we nog te maken met inter-<br />
Íerentie van het afgebogen licht. Met afbeelding<br />
4 wordt nog eens duidelijk gemaakt wat met<br />
interferentie bedoeld wordt en wat het gevolt<br />
er van is. De golven kunnen elkaar wederzijds<br />
beïnvloeden. Als het wegverschil (fase), dat af-<br />
gelegd moet worden, een halve golflengte be-<br />
draagt, kunnen de golven elkaar tegenwerken<br />
en de lichtsterkte doen verminderen. ls er geen<br />
wegverschil of is dit gelijk aan een hele golf-<br />
lengte, dan kunnen de golven elkaar versterken.<br />
In de afbeelding kunnen we de stralengang,<br />
welke van uit ount A het meest links loopt, zien<br />
als vijf hele golfbewegingen. Van uit punt B in<br />
dezelfde richting zijn dit zes hele golven. De<br />
28<br />
Afbeeldine 3<br />
i<br />
o<br />
o<br />
o<br />
0.20 -<br />
n Ên-<br />
0,80 --<br />
,,0-<br />
t5 -<br />
!^<br />
YzZ,U<br />
-<br />
E<br />
I,0-<br />
1,0-_<br />
s,o-<br />
6,0-<br />
Afbeelding 2<br />
stralen uit A en B kunnen elkaar op het punt<br />
van samenkomst versterken. de lichtintensiteit<br />
neemt toe. Vergelijken we nu het ontstaan van<br />
het hiernaast gelegen donkere punt. Van uit<br />
punt A lopen vier hele golflengten, van uit punt<br />
B vier en een halve golflengte. Deze golven<br />
werken elkaar op het punt van samenkomst<br />
teSen en de lichtintensiteit neemt daardoor aí.<br />
AG FA. RASTE RS LE UTE L<br />
doorsnede rasteropening 0,125 mm<br />
(: roster 40 met lijnverhouding I : I )<br />
rasterafstand in mm aÍstanden geldend voor<br />
J_<br />
1-<br />
5-<br />
6-<br />
7-<br />
0-<br />
9-<br />
,0-<br />
n-<br />
t2-<br />
--------T<br />
Deze verschijnselen kunnen mede oorzaak zijn<br />
dat de ontstane rasterpunt min of meer on-<br />
scherp wordt, ja microscopisch gezien zelfs in<br />
4,9, 16 oÍ meer deeltles uiteen kan vallen. Men<br />
kan zich indenken dat het moeilijk is de bui-<br />
gingsinvloeden te berekenen.<br />
We zijn dus wel aangewezen op praktische<br />
proefnemingen, zoals deze ook voor de raster-<br />
lllJill<br />
AB<br />
camera.<br />
-<br />
-,6<br />
ll<br />
- )2<br />
- 15<br />
-61<br />
o<br />
'Ë<br />
o<br />
E<br />
.!<br />
I i
-ó-<br />
I'<br />
I 6<br />
a<br />
I<br />
I<br />
I<br />
- - - - berekende afstanden /<br />
- eevonden 'l afstanden /<br />
I<br />
I<br />
I 24 raster<br />
22 t2 15 6a 90<br />
-diaíragma-oPenl ngen -<br />
Afbeelding 5<br />
sleutels gebruikt zijn. De resultaten van de<br />
proeven zijn te zien in afbeelding 5, waar de<br />
iuiste rasteraístanden voor de rasters 24,48 en<br />
100 voor opnamen op l/ I in een grafiek weer-<br />
gegeven zijn. De gearceerde gedeelten om de<br />
dikke lijnen geven de toegestane speelruimte<br />
aan. waarvan de invloed niet merkbaar is. De<br />
langs theoretische weg gevonden rasterafstan-<br />
den, volgens de formule, zijn gestippeld. Zoals<br />
men ziet geeít de 'praktische' lijn een aanmer-<br />
kel ij k versch i I met de'theoretische'. Het grootst<br />
is de afwijking bij de fiine rasters en de kleinste<br />
diafragma's.<br />
Het blijkt dus dat hoe groter we het diaíragma<br />
kiezen, de speelruimte des te minder is voor de<br />
enig luiste rasterafstand. Toch verdient het aan-<br />
beveling om grote diaíragma's te gebruiken<br />
(als bijvoorbeeld 22 voor de hoofdbelichting),<br />
dit om zo veel mogelijk toonwaardeverlies in de<br />
opname te voorkomen. Aan de hand van een<br />
nieuwe serie proeven wordt dit duidelijk ge-<br />
maakt. Ook wordt het resultaat aangetoond<br />
van de zogenaamde diaíragmasprong (d.i. een<br />
methode welke reeds door sommige íotografen<br />
tebruikt<br />
wordt). Een hoofdbelichting wordt<br />
! o<br />
c<br />
dan bijvoorbeeld op diafragma 45 gegeven en<br />
een sluitbelichting door I of 2 nummers over te<br />
slaan, dus op 22 of 16.<br />
In de rastersleutels zijn de gegevens, zoals deze<br />
in de grafiek (aÍbeelding 5) zijn afgebeeld, in een<br />
gemakkelijker gebruiksvorm gegoten. Alvorens<br />
een sleutel in gebruik genomen kan worden, is<br />
het echter noodzakelijk om de middelste kolom,<br />
de aangegeven rasterafstanden, te corrigeren.<br />
Deze correctie is afhankelijk van:<br />
io<br />
0,20<br />
0,10<br />
0,60<br />
0,60<br />
,,5<br />
2,0<br />
Ê<br />
1,0<br />
5,0<br />
Afbeelding 6<br />
o een mogelijk verschil in aangiíte van de af-<br />
standswijzer en de werkelijke rasterafstand;<br />
b de dikte van het te gebruiken raster.<br />
o Om te controleren oÍ de rasterwijzer de juis-<br />
te afstand aangeeft, moeten rirster en glasplaat<br />
tegen elkaar worden gebracht: de wijzer moet<br />
dan op 0 staan. Bij vele camera's begint de aan-<br />
wijzing eerst bij 2; in dat geval moet de tussen-<br />
ruimte twee millimeter bedragen. Voor een<br />
zuivere controle aan vier hoeken zijn plastic<br />
wigies in de handel, welke men tussen de beide<br />
platen inschuiít en waarop dan de aÍstand afge-<br />
lezen kan worden. Klopt de gemeten tussen-<br />
AGFA.RASTERSLEUTEL<br />
doorsnede rsteropening 0,208 mm<br />
(: roster 24 met lijnverhouding I : I )<br />
r*teraÍstand in mm aístan d en<br />
! geldend Yoor camera:<br />
PerÍecta<br />
correctie: 2,5 mm<br />
4<br />
6<br />
6<br />
t0<br />
t2<br />
't4<br />
t6<br />
t0<br />
ruimte niet met de schaalverdeling, dan moet<br />
men het verschil als de waarde a aannemen. ls<br />
bijvoorbeeld de gemeten tussenruimte in wer-<br />
kelijkheid 2,5 mm en geeÍt de wijzer 2 mm als<br />
afstand aan, dan is a : 2,5 -2 mm : 0,5 mm.<br />
b Met de dikte van het te gebruiken raster kan<br />
de cameraíabrikant bij het samenstellen van de<br />
schaalverdeling geen rekening houden. Indien<br />
de beide platen van het raster dezelfde dikte<br />
hebben, hetgeen meestal het geval is, moet men<br />
de werkelijke rasterafstand zien als hetgeen de<br />
wijzer aangeeít { de halve rasterdikte. Om de<br />
rasterafstand door lucht en glas in dezelfde<br />
waarde te hebben, moeten we van de halve<br />
rasterdikte 2/, gedeelte nemen (rekening hou-<br />
dende met de vertraging van l,5x door het<br />
glas). Om de gewenste rasteraístand te verkrij-<br />
gen moeten we dus 2/, van de halve rasterdikte<br />
van de schaalverdeling aítrekken.<br />
'- o<br />
32t<br />
De totale correctie bedraagt dus: a (eventueel)<br />
* 2hb.ls het raster nu bijvoorbeeld 6 mm dik,<br />
dan bedraagt de correctie, samen met het onder<br />
agegeven voorbeeld,0,5 mm * (,/3 x 3 mm) :<br />
0,5 + 2 mm : 2,5 mm. De rastcrsleutel welke<br />
bij dit raster en deze camera behoort moet nu<br />
E<br />
.g<br />
I<br />
I<br />
I<br />
I<br />
15 | I<br />
Y<br />
29
f<br />
met 2,5 mm gecorriteerd worden, dat wil<br />
zeSgen alle waarden in de middelste rij komen<br />
2,5 mm afstand lager in de rij te liggen (afbeel-<br />
ding 6). Eerst na deze correctie is de sleutel<br />
voor praktisch gebruik gereed. Voor elk raster<br />
en voor elke camera dient een aDarte sleutel<br />
gemaakt te worden, welke dan steeds bij de<br />
opname kan worden geraadpleegd.<br />
Eén beperking is er bij een succesvol gebruik<br />
van de Agfa-rastersleutels. De getallen zijn ge-<br />
baseerd op een lijnverhouding van de rasters<br />
van | : l. Uitdeonderzoekingen vandr. Rebner<br />
is gebleken dat vele rasters een andere verhou-<br />
ding hebben, zelfs variërend van | : 0,83 tot<br />
| : 1,42. Deze ontdekkingen van de ongelijkheid<br />
van het rastermateriaal zijn inderdaad sensatio-<br />
neel. Dit moet bij een opname verschillende<br />
resultaten geven, hetgeen dan ook blijkt uit de<br />
aígebeelde grijstrappen (i n Repro-M ittei lu ngen).<br />
Het verschil dat in de rasters kan voorkomen<br />
is ook in de praktijk voldoelde bekend. Deze<br />
aíwijkende lijnverhoudingen bewijzen dat een<br />
Íotograaf, die beweert met het ene 40 raster<br />
mooier werk te kunnen maken dan met een<br />
ander 40 raster, gelijk kan hebben. Wie met de<br />
| :l gebaseerde sleutels geen succes heeft, om-<br />
dat de lijnverhouding van zijn raster afwijkt,<br />
kan echter zelf door proefopnamen een sleutel<br />
samenstellen welke voor hem geschikt is.<br />
Slotconc/usie<br />
Verdiepen we ons in de theoretische beschou-<br />
wingen over werken met een kruislijnraster,<br />
dan is het toch eigenlijk ook niet zozeer te<br />
verwonderen, dat we moeten erkennen dat het<br />
werken met dit raster nog steeds in hoofdzaak<br />
een aangelegenheid van ervaring is. Ook de<br />
sleutels zijn in wezen niets anders dan een op<br />
papier noteren van praktisch gevonden resul-<br />
taten. Toch kan het werken met de sleutels ons<br />
inziens bijdragen om weer een stapje verder<br />
te komen in de richting van een standaard-<br />
werkwijze voor rasteropnamen.<br />
Wie gewend is om met vaste rasterafstanden te<br />
werken, zal hier niet graag van afstappen. Hij<br />
kan dit trouwens blijven doen, door een ver-<br />
bindingslijn te trekken van de gegevens in de<br />
eerste en tweede kolom van de sleutel.<br />
Er wordt aangeraden om de diafragmaopenin-<br />
gen zo groot mogelijk te houden (er rvordt zelfs<br />
gesproken over d iaíragma | | ), maar bij de<br />
cliché-kopie ontstaan dan in de lichte partijen<br />
gemakkelijk kussenvormige punten, welke een<br />
onrustige toon bij het etsen geven. Deze punt-<br />
vorming wordt veroorzaakt door de ronde<br />
sluiting welke bij grote diafragmaopeningen<br />
ontstaat. Hoewel de toonverhouding op het<br />
netatiefwel verbetert, kunnen we de openingen<br />
dus toch niet te groot kiezen.<br />
Voor offset wordt tegenwoordig veel met kon-<br />
tactrasters gewerkt, waarbij al deze moeilijk-<br />
heden niet gelden.<br />
Welk raster we ook gebruiken, het verdelen<br />
van een beeld in groter en kleiner stukjes zal<br />
altijd een verlies opleveren. Maar daarbij moe-<br />
ten we proberen het verlies zo klein mogelijk<br />
te houden. Hoewel men over een grote routine<br />
kan beschikken, zijn ook de ervaringen en de<br />
onderzoekingen van anderen ons van groot nut.<br />
Mogelijk kan men hierdoor de opnamen nog<br />
verder verbeteren.<br />
J. A. Vring<br />
30<br />
S. H. de Roos 80 iaar<br />
Come, shoulder to shoulder, ere the world grows o/der<br />
Toen in 1896 William Morris stierf, was de thans<br />
tachtigjarige S. H. de Roos negentien jaar. Toen<br />
ik deze laatste leerde kennen was ik twintig.<br />
Generaties verschil weliswaar, doch in totaal is<br />
het eigenlijk maar een korte spanne tijds. War<br />
gebeurde er echter al niet in die tijd! Hoe an-<br />
ders tenslotte dan Morris en De Roos zich mis-<br />
schien wel eens gedroomd hadden ging het met<br />
vele dingen. Over onze thans tachtig jaar oude<br />
Nederlandse kunstenaar denkend, verplaatsen<br />
we ons in die zo bewogen tijd aan het eind van<br />
de vorige eeuw. Toen werd de kiem gelegd voor<br />
vele gebeurtenissen welke de twintigste eeuw<br />
reeds kreeg door te maken.<br />
'Kunst<br />
en maatschappij' heette een boekje dat<br />
in 1903 in het Nederlands kon verschijnen in<br />
typografische verzorging van Sjoerd H. de Roos.<br />
In de aan schetsen en voordrachten van William<br />
Morris voorafgaande korte levensbeschrijving<br />
schreef Henri Polak aldus:'William Morris, de<br />
'master<br />
of many crafts', de socialistische ridder<br />
zonder vrees of blaam, de man die meer en<br />
beter dan iemand anders bewezen heeft dat het<br />
socialisme niet is de dood van de kunst, doch<br />
dat het, integendeel, de enige hoop is voor<br />
haar toekomst.' Dit moet het zijn geweest waar-<br />
door De Roos gegrepen werd en dat hem heeft<br />
bezield. Niet de stijl van Morris, ook niet de<br />
zo krampachtige verdediging van het ambacht,<br />
maar wel de bezieling, het kunstenaarschap en<br />
het sociale denken en streven in die voor de<br />
arbeiders zo wrede 'fin de siècle' hebben hem<br />
als inspiratie gediend.<br />
lk gewaagde van een andere ontwikkeling dan<br />
die waarvan Morris en De Roos kunnen hebben<br />
gedroomd. Ja, inderdaad, zowel in de kunst als<br />
in de maatschappij ging het niet helemaal vol-<br />
gens de toen opkomende idealen. Vele schone<br />
gedachten die Morris uitsprak en opschreefzijn<br />
geen gemeengoed geworden. Morris Íulmineerde<br />
tegen de industriële ontwikkeling:<br />
'Denk nu<br />
eens aan welk een tak van nijverheid ge wilt,<br />
waarvan ge op de hoogte zijt, en zie eens hoe<br />
verschillend de arbeid tegenwoordig gedaan<br />
wordt. Bijna zeker zijn de werklieden bijeen-<br />
verzameld in grote fabrieken, waarin de arbeid<br />
verdeeld en onderverdeeld is. totdat een werk-<br />
man zich in zijn vak totaal hulpeloos voelt zon-<br />
der hen die boven hem staan en hem werk moe-<br />
ten geven, terwijl zij die beneden hem staan<br />
weer van hemzelf afhankelijk zijn. Er is in waar-<br />
heid een regering van meesters boven hem: de<br />
voorman, opzichter, klerk en kapitalist, ieder<br />
op zijn beurt van groter gewicht dan hij die het<br />
werk doet.' De ontwikkeling sindsdien ging<br />
niet - hoe kon het anders ! - naar het ambachte-<br />
lijke; zelfs verstout het grafische ambacht zich<br />
thans tot de aanduiding<br />
'industrie'. Wat overi-<br />
gens toch wèl in de zin van het aangehaalde een<br />
vooruitgang mag heten, zijn de zo veel betere<br />
WILLIAM MORRIS<br />
inter-menselijke verhoudingen, om nog van<br />
het materiële bestaan te zwijgen.<br />
Morris zegt ergens: 'Waarom kunnen wij bij-<br />
voorbeeld geen eenvoudige en fraaie woningen<br />
hebben, geschikt om bewoond te worden door<br />
ontwikkelde, welopgevoede mannen en vrou-<br />
wen en niet door onwetende. trotse. voedsel-<br />
verterende machinesl Gij zult zeggen: omdat<br />
wij ze niet verlangen - en dat is waar genoeg -<br />
doch dit verschuift de vraag slechts een stap en<br />
ik vraag nu: waarom geven wij niet om kunst,<br />
waarom is de beschaaíde maatschappij met be-<br />
trekking tot de schoonheid van 's mensen hand-<br />
werk steeds achteruit gegaan sinds de barbaar-<br />
se, bijgelovige, onrustige middeleeuwen I' Hier<br />
moeten we toch wel ernstig bij onszelve te rade<br />
gaan óf er zo veel vorderingen zijn gemaakt.<br />
Evenzo vragen wij ons dat aÍ na hetgeen De<br />
Roos schreef in het Drukkersjaarboek 1907<br />
over Amerikaans drukwerk: 'Behalve de reeds<br />
hier en daar genoemde en geprezen eigenschap-<br />
pen van Amerikaans zetwerk blijkt ook dat men<br />
zich daar niet tevreden stelt met een schabloon<br />
dat voor alle typografische vraagstukken een<br />
oplossing aan de hand doet. Voor elk bijzonder<br />
geval tracht men een geèigende oplossing te<br />
vinden, proberende telkens beter werk te<br />
leveren dan het voorgaande. Deze opvatting<br />
van het vak is de enige manier waardoor de<br />
drukkunst kan vooruitgaan, opdat zij weer een<br />
kunstvak wordt en de beoefening er van een<br />
vreugde, zoals ze dat ook bij de oude drukkers<br />
moet zijn geweest, die artiest en vakman<br />
tegelijk waren.' ln het Drukkersjaarboek 1908<br />
schreef hij : 'Wij Nederlanders, die al te veel<br />
vegeteren op de roem onzer schilderkunst, zijn<br />
er nog verre van aí dat men van ons zou verkla-<br />
ren wat Charles Elliot Norton van zijn landge-<br />
noten zegt: The future of American art lies in<br />
her printing. Voordat het hier zo ver komt<br />
moet er nog heel wat gebeuren. Wordt het<br />
daarom geen tijd dat schrijvers, uitgevers, tekenaars<br />
en drukkers, kortom allen die het wel<br />
menen met de kunst van het boek. de handen<br />
ineenslaan om te bereiken dat ons mooie kunst-<br />
vak gelijke tred houdt met de vooruitgang van<br />
de andere ambachts- en nijverheidskunstenl'<br />
Zeker, we hebben twee wereldoorlogen ver-<br />
werkt, beide met een nasleep van ontwrichting,<br />
maar daarnaast ook van sneller groei. Ook be-<br />
leefden wij een dermate revolutionaire veran-<br />
dering in de kunstuitingen, dat wij er thans lang<br />
niet altijd raad mee weten. Welk een voorrecht<br />
om zo'n grote periode van de maatschappelijke<br />
ontwikkeling te mogen meemaken. Ongetwij-<br />
feld zal onze tachtigjarige zich ook in menig op-<br />
zicht teleurgesteld voelen. Maar, terugziend op<br />
de lange weg, mogen wij toch constateren dat<br />
de typograíische kunst, waar zijn leven aan ge-<br />
wijd is, onmiskenbaar gunstig beïnvloed is. Zo
tachtig jaar achtig laar<br />
Hollandsche l'lediaeval<br />
tachtig jaar<br />
Hollandsche Mediaeval cursieÍ<br />
tachtig Par<br />
De Roos romein<br />
tachtiglaar<br />
J<br />
De Roos cursief<br />
tachti g jaar<br />
De Roos halfvet<br />
]D]E IROOS<br />
De Roos open initialen<br />
is het mogelijk dat deze verjaardag ver uitgaat<br />
boven de herdenking in intieme kring.<br />
De Roos is in ons land en ver daarbuiten een<br />
begrip geworden, een monument van rustiSe<br />
strijdvaardigheid met de hem ten dienste staande<br />
middelen: zijn letters en zijn typografie. Van<br />
hem zullen geen politieke redevoeringen wor-<br />
den gebundeld, van hem blijft de schat aan let-<br />
ters, boekontwerpen en tekenwerk. Waar hij<br />
in zijn Íunctie van medewerker aan de Letter-<br />
gieterij 'Amsterdam' niet voldoende aan toe<br />
kwam is het tekenen en schilderen. Na het in-<br />
gaan van de zogenaamde welverdiende rust, die<br />
een 65-jarige als regel toebedacht krijgt, heeft<br />
hij echter voor wat tekenen en schilderen be-<br />
treít nog een indrukwekkend oeuvre tot stand<br />
kunnen brengen.<br />
Waarover ik eigenlijk zou schrijven, komt wat<br />
achteraan. Dat is vergeeflijk, want bij elk lustrum<br />
wordt geschreven over de letters van De<br />
Roos, die we eigenlijk voldoende bekend ach-<br />
Erasmus lYediaeval<br />
tachtig jaar<br />
G rotius<br />
ABC<br />
Erasmus initialen I<br />
Egmont mager<br />
Hollandsche Mediaeval sierinitialen<br />
ABC<br />
Erasmus initialen ll<br />
f,àchf,tq JààR tàchttqJààR<br />
Libra mager<br />
ten. Bekend ? Speelt het werk van onze typo-<br />
grafische pionier ook bij de iongeren nog de rol<br />
die wij het zo gaarne toedenken ? Zeker zal de<br />
Hollandsche Mediaeval van l9l2 niet meer de<br />
grote liefde hebben als werd betoond door de<br />
tijdgenoten na zo lange tijd van (letter)ontbe-<br />
ring. Misschien zijn er nu wel wat bedenkingen<br />
tegen de beoordeling van mr.J. F, van Royen:<br />
'<br />
. . . de levendige lijn, een mooie verhouding of<br />
een andere lust voor het oog te genieten.' Wij<br />
streven tlrans immers naar een strakker lijn!<br />
De jeugd aanvaardt de verworvenheden van een<br />
voorbije periode, zoals zij ook het betere bestaan<br />
en de si ndsdien verworven sociale wetten neemt.<br />
Onverbrekelijk echter is ook voor de eigen-<br />
tijdse jeugd de letter die de naam van de mees-<br />
ter draagt, de De Roos romein en cursief van<br />
1947, met de kunstenaar verbonden.<br />
Terugblikkend zien we met grote waardering<br />
een aanzienlijk aantal letterontwerpen, baan-<br />
brekende boekverzorging, vignetten, initialen<br />
tachtigjaar<br />
tachtig<br />
Egmont vet<br />
ffiffiffi<br />
en prachtige typografie in de uitgaven van de<br />
LA. Dit werk zal ongetwijfeld ook z'n weerslag<br />
hebben in bijvoorbeeld de nieuwe leerstoÍ<br />
welke thans voor de grafische vakken in voor-<br />
bereiding is. Van de letters heb ik persoonlijk<br />
vooral grote achting voor de Meidoorn en het<br />
Zilvertype, die in de 'vrije sector' konden ont-<br />
staan, zonder commerciële binding. En dan de<br />
Libra! Ook hier gebeurde niet wat bijvoorbeeld<br />
ikzelf schreef: 'De Libra toont zich het hoofd-<br />
letterloze type, dat zich niet, als zo vele van de<br />
nieuwe scheppingen, laat gebruiken als excen-<br />
trieke slagregel. Neen, ik hoop spoedig reeds<br />
als boekletter!' En toch geloof ik nog ten volle<br />
in deze unciaal!<br />
Jaar<br />
Volgaarne scharen wij ons bij de vele vrienden<br />
- van wie Charles Nypels hem eens noemde:<br />
doctor honoris causa in alle denkbare loden<br />
letteren - die hem geluk wensten en die nog<br />
vele gelukkige jaren zouden willen toevoegen<br />
aan de vofbrachte tachtig. M. H. Groenendool<br />
3l
f-<br />
Grafische<br />
produktiviteit<br />
Onder de lezers van TéTé zullen er verscheidene<br />
zijn, die het hunne hebben bijgedragen tot de<br />
opstelling van het kort geleden uitgekomen<br />
eerste rapport'Bed rijfsvergel ijkende meti ngen<br />
van de produktiviteit in de grafische industrie'.<br />
ln de periodeapril-mei van hetvorigjaarhadden<br />
namelijk in l2l ondernemingen de drukkers,<br />
werkzaam aan de persen welke in deze bedrijfs-<br />
vergelijking zouden worden betrokken, vier<br />
weken lang naast hun normale werkbrieíje nog<br />
een anders ingedeelde extra-werkbrief in te<br />
vullen. Waar wij evenwel niet verwachten dat<br />
vele van deze 'deelnemers' aan het onderzoek<br />
zich hebben kunnen verdieoen in de totale be-<br />
tekenis van de bedrijfsvergelijkende metingen<br />
van de produktiviteit, willen wij in TéTé toch<br />
nog eens nagaan wat dit onderzoek ons eigenlijk<br />
te zeggen heeft.<br />
Om met het eerste doel te beginnen, dat was:<br />
een vergelijking maken hoe de produktiviteit<br />
zich verhield tussen de drukoersen in de ver-<br />
schillende aan het onderzoek deelnemende<br />
d ru kkerijen.<br />
En daaraan lag dan als het uiteindelijk doel ten<br />
grondslag: na de bedrijfsvergelijking te gaan<br />
onderzoeken door welke oorzaken men oo be-<br />
paalde punten achterblijft bij de produktiviteit<br />
in andere ondernemingen.<br />
Het uitgongspunt:. de norm<br />
Om al die genoteerde tijden uit zo vele druk-<br />
kerijen met elkaar te kunnen vergelijken werd<br />
gebruik gemaakt van bepaalde<br />
'normen' voor<br />
een vrij groot aantal drukkerijwerkzaamheden.<br />
Zo'n norm is, ook al weer heel in 't kort gezegd:<br />
een tijdseenheid in welke men onder gunstige<br />
omstandigheden een bepaalde handeling kan<br />
verrichten, welke is aangepast aan de vorm en<br />
de betreffende machine.<br />
De norm voor het toestellen van een olatte<br />
circulaire op een degelpers is dus, in tijd uitge-<br />
drukt, korter dan de tijd benodigd voor het<br />
toestellen van een vorm met dertig procent<br />
illustraties op Íormaat 80 x I l0 cm. Om het<br />
voorbeeld nog wat verder uit te werken: kan<br />
men onder goede omstandigheden deze kwarto<br />
circulaire toestellen in 20 minuten en men doet<br />
er 25 minuten over, dan wordt de norm (dat is<br />
dus de normale tijd, waarin deze arbeid onder<br />
gunstige omstandigheden klaarzou kunnen zijn)<br />
met 5 minuten overschreden. Men behaalt dan<br />
20125x 100 procent (norm):80 procent van<br />
oe norm.<br />
Zo heeft men ook een norm vastgesteld voor<br />
het toestellen van een grote vorm, bijvoorbeeld<br />
126 minuten voor het formaat 80 x | 10, waarin<br />
dertig procent clichés zijn opgenomen. Wordt<br />
er nu 140 minuten aan gewerkt, dan is de norm<br />
met l4 minuten overschreden en wordt 126/140<br />
x 100 : 90 procent van de norm bereikt.<br />
In het ene geval geeÍt dus een overschrijding<br />
van de norm met 5 minuten een produktiviteit<br />
van 80 procent en in het tweede geval geeft een<br />
overschrijding met l4 minuten een produktivi-<br />
teit van 90 procent. Kan de arbeid onder gunstige<br />
omstandigheden feilloos worden verricht,<br />
dan haalt men de norm, dus 100 procent. Lukt<br />
het zelfs binnen de normtiid, dan haalt men<br />
meer dan 100 procent.<br />
De vaststelling van deze normen is geen zaak<br />
van toevalligheid of berekening alleen van<br />
achter het bureau. Door de mensen van de<br />
Stichting Tijdnormendiensr voor de Grafische<br />
Gemiddelde besteding van de beschikbare machinetiid van alle deelnemende persen<br />
(in procenten van de totale beschikbare machinetijd van die persen)<br />
I geen werk, geen drukker | 1,6 ó/o<br />
2 wachren 4/o<br />
3 onderhoud, reparatie 6,9 /o<br />
4 vorminsluiten, kleurmengen en<br />
pikeren 2,8 /o<br />
5 vormveranderen en proeÍtekken<br />
2,7 /o<br />
6 inrichten en toestellen 23,6 o/o<br />
7 drukken 48,4 /o<br />
Industrie werden normen voor tal van werk-<br />
zaamheden opgesteld, zulks aan de hand van<br />
vele metingen en onderzoekingen in de praktijk.<br />
Bij de samenstelling van deze normen werd<br />
ten volle rekening gehouden met het feit dat<br />
'mensen'de bewuste arbeid moeten verrichten.<br />
Goed, laat ons dus aannemen dat onder gunstige<br />
omstandigheden de norm gehaald kan worden,<br />
Dan komt men met het werk tot een produkti-<br />
viteit van 100 procent en dat is heel mooi.<br />
Maar. . . wat is er eigenlijk voor nodig om deze<br />
| 00 orocent te halen ?<br />
Doen de'oudjes'het wel zo goed?<br />
Een in het rapport opgenomen overzicht van de<br />
835 drukpersen, welke bij het onderzoek be-<br />
trokken waren, geeft aan hoe deze verdeeld<br />
waren naar bouwjaar en íormaat. Er blijkt uit<br />
dat 3 |,4 procent van deze persen gekocht werd<br />
vóór 1936, dus dat ze meer dan twintig iaar<br />
oud zijn. Deze machines zullen wel boekhoudkundig<br />
afgeschreven staan, doch vernieuwd in<br />
materiêle zin werden ze niet. De oroduktie van<br />
zulke oudjes is over het algemeen niet hoog en<br />
de kwaliteit van het werk niet zo goed als van<br />
nieuwere machines. De toesteltijd van oude<br />
persen is als regel ook langer. Een heel belang-<br />
rijke vraag is, of in vele gevallen de lage machine-<br />
kosten (met de daarmee gepaard gaande lage<br />
produktie) opwegen tegen de thans geldende<br />
kosten van uurloon plus sociale lasten, alsmede<br />
de bijkomende factor van de langere tijd welke<br />
nodig is om het werk klaar te maken, waardoor<br />
men een langere leveringstijd nodig heeft.<br />
Wordt er voldoende drooitijd gehoold?<br />
In de bij dit artikel afgedrukte grafiek uit her<br />
rapport kunnen we zien dat onze persen ge-<br />
middeld nog niet gedurende de helít van de<br />
beschikbare arbeidstijd drukken. Dat wordt<br />
veroorzaakt mede doordat nu eenmaal in ons<br />
land de oplagen als regel niet groot zijn. Maar<br />
toch gaat er nog al te veel tijd verloren door<br />
íactoren als geen werk, geen drukker enz. Het<br />
is bijvoorbeeld beslist niet nodig dat gemiddeld<br />
vier procent van de beschikbare tijd wordt gewacht.<br />
Dat betekent tenslotte toch dat gemid-<br />
deld genomen iedere drukker elke dag twintig<br />
minuten moet wachten. Bovendien blijkt dat<br />
iedere drukker (wederom gemiddeld) nogal wat<br />
arbeid verrichtte welke buiten de pers gedaan<br />
had kunnen worden, namelijk: insluiten van<br />
vormen, kleurmengen en pikeren. In totaal 2,8<br />
Procent, dat is per dag veertien minuten.<br />
Elke dag geven deze twee factoren ruim een half<br />
uur zichtbaar verlies aan produktietijd. Per<br />
week bezien komt dit al oo drie uren en dat is<br />
waarlijk niet mis ! Doordat het zo ongeveer elke<br />
dag met betrekkelijk kleine perioden gaar,<br />
komt dit verlies bijna ongemerkt tot stand.<br />
Gezien echter in het raam van de oroduktie-<br />
verhoging, nodig om de nationale welvaart te<br />
kunnen verhogen, mag dat beslist niet.<br />
Kon er zonder storíngen worden gedrukt?<br />
Over het eigenlijke drukken valt ook nog het<br />
een en ander te zeggen. Uit de verkregen cijíers<br />
blijkt dar slechts enkele drukkerijen een beter<br />
resultaat dan de norm bereikten, dus inderdaad<br />
een prima produktie weten te halen. Het ge-<br />
middelde lag evenwel bij tachtig procent. Er
L<br />
gaat dus blijkbaar ook in het drukken een flink<br />
stuk produktie verloren.<br />
Welke oorzaken zijn hiervoor aan te geven ?<br />
Werd het papier oí karton op de daarvoor meest<br />
geschikte<br />
persen verwerkt I Was de inkt goed of<br />
moest men alle mogelijke foefjes toepassen om<br />
maar te kunnen blijven draaien, met daardoor<br />
toch telkens weer stilstand ? Was de bevochti-<br />
ging van de lucht goed, waardoor geen statische<br />
elektriciteit in het papier kon optreden? Was<br />
de vorm goed opgebouwd, dus geen omvallen<br />
van de regels, geen witrijzen I Waren de clichés<br />
goed gemonteerd en zonder smetten van niet_<br />
drukkende delen ?<br />
Al deze produktie-belemmerende factoren kunnen<br />
grotendeels worden voorkomen, doordat<br />
ze buiten de machine kunnen worden opge-<br />
vangen. Dit houdt in dat met de Dersen een<br />
betere produktiviteit is te bereiken, dat wil<br />
zeggen: meer druks in dezelfde tijd!<br />
Door het wegnemen van dergelijke produktiebelemmeringen<br />
wordt ook nog een bijkomende<br />
opvoering van de arbeidsproduktiviteit verkregen,<br />
want zonder storingen zal de werknemer<br />
toch prettiger werken, met het gevolg dat met<br />
dezelfde inspanning als voorheen een hogere<br />
produktie ontstaat.<br />
Gemiddeld? Eoven her gemiddetde? Er onder?<br />
Het uitgebrachte rapport biedt de mogelijkheid<br />
om de werkelijk gemaakte tijden van een reeks<br />
van ondernemingen te overzien. Uit dat over_<br />
zicht blijkt, dat alle deelnemende drukkerijen<br />
toch wel op de ene of andere wijze te kort<br />
schieten. De leiding van elke onderneming<br />
welke aan het onderzoek deelnam, kan met de<br />
eigen cilfers als uitgangspunt een aantal nuttige<br />
conclusies uit het geheel trekken. Voor de in<br />
het onderzoek betrokken werkzaamheden zien<br />
zij cijfers welke van het gemiddelde afwijken,<br />
cijfers die wel eens boven het gemiddelde peil<br />
urtgaan, maar soms ook cijfers die (wel eens<br />
ver!) daaronder zijn gebleven.<br />
Het is zaak dat in de ondernemingen wordt<br />
uitgekiend of de op bepaalde punten nadelig<br />
uitvallende vergelijking wellicht ten gunste te<br />
keren is. Met z'n allen, leiding en werknemers,<br />
zullen we moeten trachten het geconstateerde<br />
produktieverlies zo veel mogelijk terug te<br />
dringen. Met verlies is niemand gebaat. Integendeel,<br />
het maakt de produkten duurder dan<br />
nodig is en dat is in het nadeel van de gehele<br />
gemeenschap,<br />
van de onderneming en van de<br />
werknemers daarin.<br />
Nog meer conclusiesl<br />
Het is geen nieuwe overweging, dat een goed<br />
en gestaag<br />
arbeidstempo een belangrijke factor<br />
in de produktie is. Ook dit grote onderzoek,<br />
waarbij vele honderden mensen betrokken<br />
waren, heeft echter weer eens uitgewezen dat<br />
het grootste verlies in onze produktie wordt<br />
veroorzaakt doordat er niet op de goede manier<br />
wordt gewerkt, doordat de loop van de order<br />
en het mareriaal door het bedrijf niet zó is dat<br />
'met<br />
de minste inspanning een maximaal resul_<br />
taat' verkregen kan worden.<br />
Uit de gegevens blijkt, dat we met de beschik-<br />
bare apparatuur zonder moeite, maar met méér<br />
oplettendheid, een hogere produktie kunnen<br />
halen. Deze oplettendheid geldt niet in het bij-<br />
zonder de drukker, al had het onderzoek op zijn<br />
terrein plaats, doch slaat op het gehele samen_<br />
spel van allen die bíj de graÍische produktie<br />
betrokken zijn.<br />
Uit alles blijkt ook, dat door een goede admini-<br />
stratie en een goed verwerken van de tijdver-<br />
antwoording de leiding een juister beeld kan<br />
krijgen van de omstandigheden waaronder de<br />
produktie tot stand komt. Door analyse van de<br />
tijden, gebruikt voor diverse onderdelen van<br />
het werk, kan men fouten in eigen bedrijf leren<br />
Efiiciency bij het distribueren<br />
Een distributiesysteem dot<br />
voorol beweeglijkheid der delen<br />
ols kenmerk heeft (LAy<br />
In de laatste jaren is men meer en meer tot de<br />
conclusie gekomen dat verhoging van de pro-<br />
duktie in het grafische bedrijf niet alleen een<br />
kwestie is van aankoop van steeds betere en<br />
snellere machines,<br />
doch dat men, om produktieverhoging<br />
intensief door te voeren, ook wel het<br />
een en ander in de zetterij dient te veranderen.<br />
Gebrek aan voldoende geschoold personeel was<br />
vaak de directe aanleiding, waardoor men<br />
moest zoeken naar nieuwe wegen om ook in de<br />
zetterij zo efficiënt mogelijk te werken en re<br />
proberen gelijke tred te houden mer de gemechan<br />
iseerde afdeli ngen.<br />
Een eerste stap op deze weg was iets dat in veel<br />
gevallen wel dringend nodig was, namelijk<br />
moderniseren van verouderde zetbokken. Ter<br />
zake kundigen, in samenwerking met de ont-<br />
werpers op het gebied van industriële vorm_<br />
geving, zijn er in geslaagd het zetterijmeubilair<br />
en het daaraan verbonden systeem van werken<br />
met succes aan de eisen van de moderne pro_<br />
duktie aan te passen. Daarbij heeft men er naar<br />
gestreefd, het zo tijdrovende heen en weer<br />
Seloop tot een minimum te beperken, door er<br />
voor te zorten dat de zetter alles zo veel<br />
mogelijk bij de hand zou hebben. lets wat<br />
overigens niet alleen ten goede komt aan de<br />
kennen en vervolgens . . . ze gaan verbeteren.<br />
Wij raden iedere geïnteresseerde aan, zich een<br />
exemplaar van het rapport'Bedrijfsvergelijken-<br />
de metingen van de produktiviteit in de gra-<br />
fische industrie', deel | (boekdrukkerijen), te<br />
verschaffen,<br />
hetzil door het in de onderneming<br />
voor bestudering op te vragen, dan wel door<br />
het zelf te bestellen. Het is ons aller belang dat<br />
in hetgrafische bedrijÍgoed gewerktwordt. De<br />
menselijke factor in de arbeid behoeft daarbij<br />
niet uit het oog te worden verloren. A. Reens<br />
produktie, maar ook aan de zetter. Dat de in<br />
oude zetterijen gelegen tijdverlies- en ver-<br />
moeidheidsfactoren niet gering zijn, is reeds<br />
vele malen gebleken uit de hogere produktie<br />
per man, welke men op de met nieuwe zetterij-<br />
meubelen interichte zetterijen heeft kunnen<br />
bereiken.<br />
Hoewel er aanleiding zou kunnen bestaan om<br />
nader in te gaan op de diverse typen zetterij-<br />
meubelen en de wijze van werken daarmede,<br />
willen we ons in dit artikel beperken tor het in<br />
de laatste tijd op de voorgrond tredende spe-<br />
ciÍieke distributiemeubel. Het feit dat men in<br />
het streven naar produktieverhoging op de<br />
zetterij ook het distribueren betrekt, is zeker<br />
een aparte beschouwing waard. Te lang is deze<br />
voor de zetterij zo belangrijke handeling, welke<br />
in vele zetterijen een niet gering stuk arbeidstijd<br />
vergt, veronachtzaamd.<br />
Ofschoon het niet in de bedoeling ligt, in dit<br />
artikel een lesje te geven in distribueren (wat<br />
overigens misschien niet eens overbodig zou<br />
zijn), lijkt het ons goed om niet alleen iets<br />
meer te zeggen van het distributiemeubel,<br />
maar ook en zelfs daaraan voorafgaand aan de<br />
persoon voor wie dit meubel bestemd is.<br />
Wij willen beginnen met de vaststelling, dat<br />
33
men in vele ondernemingen nog niet is door-<br />
drongen van de belangrijkheid van de íunctie,<br />
welke de distributie en de distribueerder in het<br />
produktieproces van de zetterij hebben. Dit<br />
blijkt onder andere uit het feit dat men in<br />
verscheidene ondernemingen meent dit werk<br />
rustig geheel te kunnen overlaten aan arbeids-<br />
krachten met soms een heel geringe vakkennis.<br />
Daarmee wil echter geenszins gezegd zijn dat<br />
dergelijke werknemers bij het distribueren niet<br />
produktief gemaakt kunnen worden. Een goed<br />
vakman zal echter de spil moeten zijn waarom<br />
dit werk draait. lemand wien de zorg voor<br />
kostbaar lettermateriaal volledig kan worden<br />
overgedragen en die leiding geeft aan eventuele<br />
medewerkers voor het verdelen van het<br />
materiaal en het aanvullen van de voorraden bii<br />
de zetters.<br />
Letterkennis is iets dat men niet zo maar krijgt<br />
aanwaaien. maar dat veelal slechts toeneemt<br />
met de jaren ervaring. Zeer veel lettertypen,<br />
in één zetterij gebruikt, onderscheiden zich<br />
slechts van elkaar door minimale verschillen.<br />
Het vereist heel wat vakstudie om deze íilne<br />
onderscheidingen goed te leren kennen. En<br />
hoeveel oponthoud geeft het niet, als letters,<br />
lijnen en andere materialen verkeerd of on-<br />
zorgvu ld ig ged istri bueerd worden.<br />
Distribueren is niet alleen het opnemen van<br />
zetsel en laten vallen van letters in de kast. Het<br />
34<br />
is een werk dat een belangrijke mate van ver-<br />
antwoordelijkheid vraagt en vooral ook gevoel<br />
voor orde en netheid. De distributie is een<br />
belangrijke schakel in het produktieproces van<br />
de zetterij.<br />
Wat de speciale distributiemeubelen betreft,<br />
waaraan eigenlijk op zich ook een bepaald<br />
distributiesysteem vastzit, zullen we ons be-<br />
perken tot enige van Nederlands fabrikaat. Om<br />
te beginnen het LA-distributiemeubel, dat het<br />
vorig laar reeds te zien was op de te Amsterdam<br />
gehouden algraÍische efÍiciency-tentoonstelli ng.<br />
Dit distributiemeubel is opgebouwd uit meu-<br />
belolaat en staal en het maakt door de bouw-<br />
vorm een fraaie indruk. Basis van het geheel is<br />
een vast distributiemeubel met een verrijdbaar<br />
galeienloket. Voorts omvat het een tweetal<br />
verrijdbare materiaalwagens, welke aan weers-<br />
kanten van het centrale meubel en de olaats<br />
van de distribueerder worden opgesteld. Men<br />
merkt dus wel, dat bij dit systeem grotendeels<br />
de nadruk is gelegd op het rijden.<br />
De bovenstukken van de materiaalwagens,<br />
waarin aan beide zijden het vrijgekomen mate-<br />
riaal (regletten, interlinies, tabelwit en kwa-<br />
draten) kan worden geborgen, sluiten de royale<br />
werktafel aan twee kanten af. Holwit wordt<br />
opgeborgen in het onderste gedeelte van deze<br />
wagens, zowel aan de voor- als aan de achter-<br />
zijde. Door de vakken in de materiaalwagens<br />
Een wot minder beweeglijk distributies),steem, dot<br />
meer geëígend is voor zetterijen waar de moterioolverdeling berust<br />
op het uitwisseren von geriefkosten, witbokjes enz. (Croon)<br />
enigszins hellend te maken, heeft men voor-<br />
komen dat het materiaal tijdens het rijden uit<br />
de wagen kan vallen. Zijn de wagens vol, dan<br />
kan men beginnen de materiaalvoorraden van<br />
de zetters aan te vullen,<br />
Het is misschien wel aardig ook enige cijíers te<br />
noemen voor wat betreft de capaciteit van zo'n<br />
materiaalwagen, Deze kan circa 100 kg inter-<br />
linies, 125 kg regletten, 70 kg tabelwit en 230<br />
kg holwit bevatten, een totaal gewicht dus van<br />
om en nabij 525 kg.<br />
Tot de uitrusting van elke wagen behoren ook<br />
een twintigtal stalen distributiebakies, welke<br />
speciaal gebruikt worden voor het kleinere<br />
materiaal. Elk van deze bakles kan ongeveer<br />
1,5 kg materiaal bevatten.<br />
Het verplaatsbaar galeienloket, dat links van de<br />
distribueerder en onder het vaste meubel-<br />
gedeelte een plaats heeft gevonden, bevat<br />
twintig galeien. Van de plaats waar de vorm is<br />
uitgeslagen of van de zetselbewaarplaats kan<br />
het zetsel daarmee rechtstreeks naar het distri-<br />
butiemeubel worden gerold. Ook in dit loket<br />
liggen de galeien, evenals de vakken in de<br />
materiaalwagen, onder een zekere helling. De<br />
lopers er van zijn voorzien van een beveiliging<br />
tegen dompen, waardoor het risico van pastei<br />
en beschadiging van materiaal nog wat geringer<br />
is geworden.<br />
Aan de rechterzijde van het meubel bevindt<br />
zich een loket met twintig distributiebakjes,<br />
waarin de te distribueren lettersoorten enz.<br />
voorlopig een plaats krijgen. Ook hier voor-<br />
komt de schuine stand van de bakjes omvallen<br />
van het materiaal. Ze zijn alle voorzien van een<br />
houdertje, waarin een kaartle met de benaming<br />
van de fetter geschoven kan worden. Tijn deze<br />
bakles vol, dan komen ze ook in de onderbouw<br />
van de materiaalwagen en vinden zo, evenals het<br />
overige materiaal, hun weg naar de zetters.<br />
Men heeft ook rekening gehouden met het<br />
verwerken van machinezetsel. Via twee gleu-<br />
ven, welke in het taÍelblad zijn aangebracht,<br />
wordt het afgedrukte machinezetsel in een<br />
afvoerkanaal geschoven. Door eenvoudig om-<br />
hoog trekken van een schuif komt het materiaal<br />
in een speciale afvalwagen en wordt dan weg-<br />
gevoerd naar de omsmeltinstallatie.<br />
Zelfs is gedacht aan een speciale zetel voor de<br />
distribueerder, welke het werken vergemakke-<br />
lijkt. Het is daardoor tevens mogelijk, te be-<br />
reiken dat oudere en eventueel ook lichamelijk<br />
gehandicapte zetters hun arbeidskracht ten<br />
volle nuttig kunnen maken.<br />
Dit LA-distributiemeubel vertoont de ken-<br />
merken, in 't bijzonder te zijn ingesteld op de<br />
grotere zetterijen. Ongetwilfeld l
gebracht en zodoende kan dus aan speciale<br />
wensen van de gebruiker worden tegemoet-<br />
teKomen.<br />
De bovenkant van dit meubel is geheel in-<br />
gesloten door een opzetloket, waarin bakles<br />
voor de te distribueren materialen een plaats<br />
hebben. Het zijn in hoofdzaak deze bakies,<br />
waarop het Croon-systeem berust. Een zelfde<br />
opzetloket, zij het weliswaar niet zo uitgebreid,<br />
behoort namelijk tot de uitrusting van de<br />
Sewone zetbokken van deze firma. De materiaalbakles<br />
passen dus niet alleen in het distri-<br />
butieloket, maar ook in de opzetloketten van<br />
de Croon-zetbokken.<br />
De distribueerder heeft er nu steeds voor t€<br />
zorgen, voldoende gevulde bakjes in voorraad<br />
te hebben. Zijn bij een zetter bakies met<br />
bepaalde materialen leeg, dan worden deze<br />
door volle vervangen. Hetzelfde gebeurt met<br />
lijnen en het verder gerief, doch men maakt<br />
hierbij geen gebruik van bakies. Lijnen- en<br />
geriefkasten zijn er vijf in het distributiemeubel<br />
aanwezig, welke eveneens bij voortduring van<br />
nieuwe voorraad moeten worden voorzien,<br />
want elke zetter heeft op zijn plaats ook weer<br />
zo'n lijnen- en geriefkast ter beschikking.<br />
Heeft een zetter bijvoorbeeld voor een speciaal<br />
werk een groter hoeveelheid augustij n regletten<br />
of interlinies nodig dan normaal, dan kan men<br />
altijd over voldoende extra-bakles beschikken<br />
om aan deze grotere behoefte te kunnen<br />
voldoen.<br />
De losse bakies hebben bovendien het voordeel<br />
dat ze gemakkelijk op de zetbok binnen hand-<br />
bereik geplaatst kunnen worden, wat vooral<br />
gemakkelijk is bij tabel- en staatwerk.<br />
Voor het distribueren van het lettermateriaal is<br />
ook bij dit distributiemeubel gebruik gemaakt<br />
van handige houten distributiebakies, waarin<br />
alle soorten en typen op vlotte wijze kunnen<br />
worden geordend.<br />
Croon bracht bovendien in de laatste tijd een<br />
geheel nieuw type distributiemeubel, dat meer<br />
speciaal gericht is op groot distributiewerk<br />
waarbij veel materiaal tegelijk loskomt. Alle<br />
vrijkomende lijnen, groter wit, regletten en<br />
interlinies worden door de zittende distri-<br />
bueerder om zich heen in vakken gegroePeerd.<br />
Het kleinere witmateriaal wordt verdeeld via<br />
'kanalen'<br />
een serie door schuiíles afgesloten aan<br />
de rand van de werktafel. Onder deze ope-<br />
ningen bevinden zich materiaalbakken, welke<br />
aan de buitenzijde van het distributiemeubel<br />
kunnen worden weggenomen om de voorraden<br />
van de zetters aan te vullen.<br />
Ook is voor het verwerken van machinezetsel<br />
een kanaal aangebracht, dat uitkomt in een<br />
onder het geheel te plaatsen loodkarretie.<br />
Het meubel is betrekkelijk laag gehouden,<br />
waardoor een gemakkelijk voor- en achteruit<br />
bewegende zitplaats voor de centrale distri-<br />
butieman niet extra-hoog behoefde te zijn.<br />
Het is niet onze bedoeling om nu te gaan uit-<br />
maken of een bepaald systeem beter of rninder<br />
Soed is. Voor elke zetterij kan dit anders zijn en<br />
wat bij de één mogelijk is zal bij de ander<br />
minder geschikt blijken. Verheugend is het in<br />
elk geval, dat men zo goed blijkt te hebben<br />
ontdekt dat meer efÍiciency bij het distribueren<br />
tot grote tijdsbesparing en een vlotter werk-<br />
gang in de zetterij kan leiden. N. Schiele<br />
Het Croon-distributiemeubel voor uitnemen von groot distributiewerk<br />
en gemokkelijk verdelen von ol het vrijkomende zetmoteriool<br />
De moterioolbokken woo rop<br />
diverse konolen uitkomen<br />
I nter I i nies, regletten en ol lerl ei<br />
witmoteriool vinden de weg terug<br />
vio vele vokken en konolen<br />
o;.j&I3-*-.1Ël--.lg:-,-s' .".'.", .:tr-,<br />
35
lllustrotie uit één von de'Grofische Mededelingen'<br />
wooroon Kempers medewerking verleende<br />
3ó<br />
Mart Kempers<br />
Er zijn na de oorlog, we mogen wel zeggen plot-<br />
seling en vrijwel tegelijkertijd, een aantal<br />
longe<br />
mensen naar voren gekomen, die op grafisch<br />
gebied voortreffelijke dingen hebben laten zien.<br />
Tijzijn met een nieuwe vorm en nieuwe ideeên<br />
in onze typografie en onze reclame komen aan-<br />
dragen en realiserendie,waar zijdekans krijgen,<br />
om sleur en conventie te doorbreken.<br />
Een kans als weinigen heeft Mart Kempers gekregen<br />
door bij de Lettergieterij 'Amsterdam'<br />
te belanden, waar hij ruimschoots gelegenheid<br />
kreeg schoolse wijsheid in praktische kennis om<br />
te zetten en voor een groot deel zijn ideeën<br />
aanvaard te krijgen. Na in 1946 van het Amster-<br />
damse lnstituut voor Kunstnijverheid gekomen<br />
te zijn en enige tijd voor zichzelÍ te hebben ge-<br />
werkt, ging hij op de studio van de LA aan de<br />
gang en hij werd onder meer een van de onge-<br />
noemde medewerkers aan'Grafische Mede-<br />
delingen', een van onze, laat ik het nog maar<br />
weer eens zeggen, beste vak-periodieken die<br />
wij hebben. Hoewel Kempers op het kunst-<br />
nijverheidsinstituut de kant van de illustratie<br />
was opgegaan en het illustreren hem trok, ont-<br />
dekte hij bij de LA de typografie en hij heeft een<br />
gelukkige verloving tussen de typografie en zijn<br />
illustratieve gaven tot stand weten te brengen,<br />
die hem een unieke plaats in de toegepaste gra-<br />
fiek heeÍt bezorgd. Zijn voorliefde is duidelijk<br />
voor het gebruik van motieven en lettertypen<br />
uit het fin de siècle, die hij in zijn ontwerpen<br />
een nieuw leven weet te geven.<br />
Het is geen wonder dat hij ook opdrachten van<br />
buitenaf kreeg en het Kerstnummer dat hij in<br />
1953 voor het Drukkersweekblad te verzorgen<br />
kreeg behoort nog steeds tot het beste in de<br />
serie. Het omslag met het deels geornamen-<br />
teerde alfabet in egyptiennes en de oorspronke-<br />
lijk uitgevoerde kerst-ornamenten is prettig<br />
vancompositieen mooi van kleur,Goed bedacht,<br />
technisch goed georganiseerd en origineel van<br />
vinding is zijn titelpagina met de voortreffelijk<br />
getypeerde drukkersgezel, die op een onwezen-<br />
lijk voertuig een onwezenlijke drukvorm trans-<br />
porteert.<br />
Kempers heeft een stijlvolle humor, die al heel<br />
sterk tot uiting kwam in de kalender 1956 die<br />
hij voor de ZND te Den Bosch maakte. Bijzon-<br />
der geestig waren hier de uitbeeldingen van de<br />
seizoenen met associaties aan de duiventil, het<br />
partijtie billart, op de fiets naar buiten en met<br />
de pantoffels aan bij de kachel.<br />
Wel heel raak was het gedenkboek voor het<br />
American Hotel te Amsterdam, waarin hij ge-<br />
legenheid kreeg zijn lust bot te vieren op mo-<br />
tieven en prenten uit het einde van de vorige<br />
en het begin van onze eeuw. Met evenveel raffi-<br />
nement als goede smaak wist Kempers hier,<br />
vooral in het omslag, de mogelijkheden van de<br />
reproduktie in offset te benutten, en het ver-<br />
dienstelijke is dat hij een minimum aan kleur<br />
gebruikte. Dit omslag is een uitstekend voor-<br />
beeld ter navolging voor velen onzer drukkers<br />
die menen dat het in de veelheid en felheid van<br />
kleur zit. Door een gelukkig toeval zijn in dit<br />
gedenkboek enige als schets bedoelde penseel-<br />
tekeningen van Kempers naar oude prenten<br />
gehandhaafd gebleven, wat een pikante tegen-<br />
stelling opleverde met de goed op het vlak ge-<br />
plaatste foto's van deze tijd. U it oude modeplaten<br />
opgediepte figuurtles en afbeeldingen van rij-<br />
tuigies, postkoetsen en hotel-accessoires uit<br />
vroeger dagen zijn speèls tussen de tekst uit-<br />
gestrooid.<br />
Dat de Stichting'De Roos' Kempers benaderde<br />
valt licht te begrijpen. Hij maakte voor deze<br />
stichting 'L'elixir de longue vie' van De Balzac<br />
met gekleurde litho's en een op steen geteken-<br />
de titelpagina. Voor de tekst gebruikte hij de<br />
krachtige Goudy bold met ruime marges, die<br />
goed bij de kracht van de illustraties aansluit.<br />
Verder verzorgde hij de typografie van 'Gaspard<br />
de la Nuit' voor de stichting, een imposante<br />
uitgave in twee delen met imposante steen-<br />
tekeningen van Metten Koornstra.<br />
De opdrachten van buitenaf vloeiden Kempers<br />
veelvuldiger toe dan verenigbaar was met een<br />
volle dagtaak bij de LA, wat aanleiding werd tot<br />
een losser dienstverband waarbij hem meer<br />
vrijheid is gelaten.<br />
Bij alle belangstelling die hij voor de typografie<br />
heeft, blijft hem de illustratie toch het meest<br />
boeien. Hij is nu bezig aan een van de mooist<br />
denkbare oodrachten die een illustrator kan<br />
worden gegeven, namelijk de verluchting van<br />
de bijbel. In opdrachtvan het Nederlands Bijbel-<br />
genootschap werkt hij op het ogenblik aan de<br />
illustratie van het Oude- en Nieuwe Testament.<br />
Hij heeft voor deze uitgave ook de typograÍische<br />
verzorging en zal daarbij van de Times New<br />
Roman gebruik maken, een letter die zich naar<br />
karakter en in leesbaarheid uitermate voor het<br />
doel leent.<br />
Kempers, die tot de avant garde behoort, kan<br />
niet gerekend worden tot wat men onder de<br />
experimentelen verstaat. Hij hoeft het niet te<br />
zoeken in de deformatie die vaak beperktheid<br />
tot ondergrond heeft, maar voelt zich sterk ge-<br />
noeg om naturalistisch en voor ieder verstaan-<br />
baar te durven zijn. Het prettige van zijn werk<br />
is, dat het op gedegen kennis van het ambacht<br />
steu nt.<br />
Voorzover u het werk van Mart Kempers nog<br />
niet oí onvoldoende kent, zult u deze en de vol-<br />
gende maand gelegenheid hebben er kennis mee<br />
te maken, want tot 30 november exposeert hij<br />
aan de Keizersgracht 289 te Amsterdam. Naast<br />
het toegepaste en uitgevoerde werk zijn er ook<br />
vrije tekeningen te zien. Joh. H. van Eíkeren
à' {!í.1 Ndlf m.i:,i, Írr<br />
Twee pogino's uit het gedenkboek<br />
'Gosten<br />
op het Leidseplein' (Americon Hotel)<br />
Goede tekstoplossingen en oordige, goed oongeposte illustroties<br />
€^r rgiDsuf.*,tr - i !s,,,,,<br />
rB.! Fb&i Di. íÍdr utrtxu ffiRfu<br />
Een tijdschriftomslog woorop Kempers<br />
z'n fontosie kon loten uitvieren<br />
graÍische<br />
mededelingen
J<br />
líart Kempers<br />
t,, i!i4rcr[,bt.orhr Lrfi,!\f!rí - r\.(!. ' ..un.<br />
Een tweetol verfijnde stellen pogino's uit'L'elixir de longue vie<br />
von Honorê de Bdlzoc, uitgove Stichting'De Roos'<br />
38<br />
Slu {n!!{r Fl.L Jr lráín rr u..<br />
-nr.( ! Hts,&a JlN &id&rr+[h un<br />
rd?f,. À c,r\!( J trtL ^ dr.a iÉq!f,<br />
CORPSBEPALT NG<br />
De titel van dit artikel noemt een tweetal<br />
factoren, welke bij het maken van smoutwerk<br />
van het allergrootste belang zijn. In voorgaande<br />
bijdragen (TéTé l0e lrg. nr.5 en I le jrg. nr.4)<br />
hebben wij reeds een en ander gezegd over de<br />
corpsbepaling en wij willen ditmaal enige aan-<br />
dacht besteden aan het tweede onderwero: de<br />
lette rkeuze.<br />
Om bij smoutwerk een goede letterkeuze te<br />
kunnen doen, is het in de allereerste plaats<br />
nodig dat men het materiaal, de letter, kent.<br />
Niet alleen kennen in soort en van naam, maar<br />
ook dat men enigszins heeft leren aanvoelen de<br />
geestelijke waarde en inhoud van de letter-<br />
tekens. Met spijt moet hierbij worden op-<br />
gemerkt dat de kennis van de letter bij vele van<br />
onze grafische vakmensen maar bedroevend<br />
klein is. We zouden een gruwelkamer kunnen<br />
inrichten van slechte toepassingen in de prak-<br />
tijk. Bij de studie van de letter moet echter<br />
inderdaad een groot aantal moeilijkheden<br />
worden overwonnen. N. J. van der Vecht zei<br />
daarvan in zijn boek 'Onze lettertekens': 'Hij<br />
die gedwongen of uit belangstelling studie wil<br />
maken van de problemen der letters en haar<br />
toepassing, ziet zich voor een chaos gesteld,<br />
waarin hij slechts na veel tijdrovend onderzoek<br />
orde zal kunnen brengen.'<br />
Gezien de vele studieboeken, sindsdien ver-<br />
schenen, kunnen wij ons nu minder sterk<br />
uitdrukken, maar om enigermate op dit gebied<br />
thuis te raken blijft ijverige studie geboden.<br />
Een bekend feit is, dat men iets gemakkelijker<br />
en beter leert begrijpen als men weet hoe het<br />
ontstaan is en hoe het zich ontwikkeld heeft.<br />
Wie de drukletter wil leren kennen, doet goed<br />
door eerst de ontwikkelingsgang van de letter<br />
door de eeuwen na te gaan. Men krijgt dan een<br />
inzicht in de letter als uitdrukkingsmiddel van<br />
een bepaald cultuurtijdvak. Elke periode drukte<br />
z'n stempel op de letter van die periode. In<br />
nauw verband met de historische ontwikkeling<br />
kan daarna de letter van deze tijd worden<br />
bekeken. Laten we daarbij niet vergeten dat<br />
onze moderne tijd nog dagelijks het gebruik<br />
te zien geeft van vele historische typen, waar-<br />
aan nieuwe vormen zijn gegeven. De mediaeval<br />
is stellig de letter van de renaissance, doch de<br />
meeste typen in deze groep zijn in onze tijd<br />
ontstaan. Bij sommige is het letterbeeld der-<br />
mate veranderd, dat daarin nog slechts zeer<br />
vaag de binding met de historische vorm is<br />
blijven bestaan.<br />
Men moet tevens de sfeer leren aanvoelen<br />
welke de letterconstructie uitstraalt. Een<br />
kunstvoorwerp (ook de letter is een kunst-<br />
voorwerp!) benadert men niet in de eerste<br />
plaats met het verstand, maar met het gevoel.<br />
Wie de veelsoortige lettervormen wil leren<br />
begrijpen, moet zich er door laten beroeren.
EN TETTERKEUZÊ<br />
Wie ze op de juiste manier wil toepassen, moet<br />
ze met liefde tegemoettreden, moet er bij het<br />
werk van alledag liefdevol mee omgaan.<br />
Kennis van het materiaal is dus nodig. De<br />
schilder kiest zijn kleuren, de meubelmaker<br />
het hout, doelbewust en met kennis van zaken<br />
gaat men aan het werk. Wil de zetter/ont-<br />
werper slagen, dan zal hij z'n letter kiezen met<br />
verstand en vooral met gevoel. Enige weg-<br />
wijzers om tot dat doel te geraken willen wij<br />
hier plaatsen. De speciale vakliteratuur moet<br />
daarna bredere voorlichting geven,<br />
De historische ontwikkeling von de letter<br />
ln de eerste en tweede eeuw van onze iaartelling<br />
bestond alleen het romaanse kapitale<br />
schrift, de capitalis quadrata. Bij het schrijven<br />
gaat de hoekige vorm hiervan verloren en<br />
ontstaat de zogenaamde rustica (3e-4e eeuw).<br />
In dezelfde tijd ontwikkelt zich hieruit de<br />
unciale (3e-5e eeuw) en de half-unciale letter-<br />
vorm met stokken en staarten (5e-6e eeuw), de<br />
overgangsvorm naar de hieruit ontstane minus-<br />
kel (onderkastletter). In lerland en de Angel-<br />
saksische landen kwam op prachtige wijze dit<br />
schriÍt verder tot ontwikkeling (7e eeuw).<br />
Karel de Grote, aan de regering gekomen,<br />
rekruteert uit deze landen zijn leermeesters<br />
om in de door hem gestichte schrijfscholen de<br />
mensen schrijven te leren en hen te inspireren<br />
tot het (over)schrijven van boeken welke van<br />
belang geacht mochten worden. De voor-<br />
geschreven letter in het grote rijk wordt de<br />
Karolingische minuskel en deze weet zich tot<br />
in de middeleeuwen te handhaven.<br />
Met de opkomst van de gotiek ondergaat ook<br />
het letterbeeld een belangrijke wijziging.<br />
Diverse gotische lettertypen ontstaan in deze<br />
tijd: de Textur (1450), de rondgotische of<br />
Rotunda (1467), de Schwabacher (1492) en de<br />
Fraktur (1528). In deze periode ontstaat ook<br />
Romeinse kopitolen von de befoomde Trojonus-zuil te Rome<br />
een zgn. humanistische minuskel en een kan-<br />
selarijschrift, de Cancelleresca. De boekdruk-<br />
kunst is nu inmiddels uitgevonden, waarbij de<br />
drukkers dus de moeilijke opdracht te ver-<br />
vullen hebben om met Drimitief materiaal<br />
gotische stempels en matrijzen te maken.<br />
Als de drukkunst zich verder verbreidt en uit-<br />
zwervende gezellen zich als zelfstandig patroon<br />
in diverse landen vestigen, wordt de boekdruk-<br />
kunst ook in ltalië ingevoerd. Daar heeÍt de<br />
gotiek echter nooit een vruchtbare bodem<br />
gevonden. Zodoende kregen de eerste druk-<br />
kers daar dan ook de taak een nieuwe letter<br />
van romeins karakter te ontwerpen. Schweyn-<br />
heim en Pannartsz en ook Ratdolt ontwerpen<br />
de eerste romeinse lettersoorten; deze zijn<br />
trouwens dan nog niet geheel vrij van gotische<br />
invloeden. Ongeveer gelijktijdig ontstaan ook<br />
in midden-Europa een tweetal romeintypen,<br />
namelijk van Johann Mentelin en Adolph Rush.<br />
Van 1470-1500 komen de Venetiaanse drukkers<br />
naar voren: Jenson, Manutius, Ratdolt. Nicolas<br />
Jenson maakte in 1470 een prachtige romein,<br />
het eerst gebruikt in het door hem gedrukte<br />
boek'De preparatione Evangelica' van Eusebius.<br />
Volgens velen is dit lettertype in schoonheid<br />
nooit geëvenaard en heeÍt het als voorbeeld<br />
gediend aan vele latere letterontwerpers.<br />
ln de periode tot bijna 1600 zoeken geleerden<br />
en kunstenaars naar constructiemogelijkheden<br />
van de drukletter op mathematische gegevens<br />
en naar wetenschappelijke esthetische yoor-<br />
schriften. Da Vinci, Pacioli ( | 509), Diirer ( | 525),<br />
Jenson en Tory (1529) propageerden door hen<br />
geconstrueerde lettervormen. Van Geoffrey<br />
Tory is het beroemde boek 'Champ Fleury',<br />
dat de constructie van de letter vat in een ruit<br />
van 100 vierkanten en waarin de mens getoond<br />
wordt als het best gepropoftioneerde wezen<br />
van de schepping. Het menselijk lichaam, in<br />
verschillende houdingen, bepaalt daarbij door<br />
de proporties van de ledematen de verhou-<br />
dingen van de kapitalen. Aan dit boek heeít hij<br />
zes iaar gewerkt (1523-1529); als beloning<br />
mocht Tory hierna de titel 'lmprimeur du Roi'<br />
taan Yoeren.<br />
Volgens mr. Updike werd vooral door het werk<br />
van Geofrrey Tory aan de gotische letter de<br />
genadeslag toegebracht. De romein heeft dan<br />
duidelijk overwonnen. Tevens werd er in deze<br />
tijd een strijd gestreden russen romein en<br />
cursief. Aldus Manutius meende door het toe-<br />
passen van cursieve lettertypen op doelmatiger<br />
wijze klassieke teksten te kunnen drukken.<br />
De cursief neemt namelijk minder plaats in dan<br />
de romein. Ook Robert Granjon stelt de<br />
cursief sterk op de voorgrond. De romein hield<br />
echter de voorkeu r en heeft het pleit gewonnen<br />
De zogenaamde Old-Face letters, welke op de<br />
Venetiaanse periode volgden, zijn minder teer,<br />
wat de leesbaarheid in grote teksten ten goede<br />
komt, De vloeiende overgangsvormen van de<br />
Old-Face worden door de Engelse drukker<br />
John Baskerville (plm. 1670) voor het eerst<br />
verlaten en dit proces vindt z'n voltooiing in de<br />
letters van Didot en Bodoni: Modern-Face.<br />
Moderne Antiqua ofwel Bodoni-Didot-typen<br />
(1706-1800) doen hun intrede in de drukkerijen.<br />
De l9e eeuw levert niet veel goeds, totdat<br />
William Morris en anderen weer opnieuw laten<br />
zien wat werkelijk mooi is.<br />
Onze eeuw heeft, afgestemd op minder íraaie<br />
vormen uit de vorige eeuw, een tweetal nieuwe<br />
lettergroepen opgeleverd: egyptiënnes en<br />
schreeflozen (grotesken), waarbij gevoegd een<br />
groot aantal zogenaamde aandachtletters.<br />
De letter von deze tijd<br />
Op verschillende manieren heeft men getracht<br />
onze letters in groepen in te delen, om zo-<br />
doende wat orde te krijgen in de enorme<br />
lettervoorraad. Wij volgen hier de geschikt<br />
gebleken indeling zoals deze voorkomt in het<br />
boek 'Drukletters' van M. H. Groenendaal.<br />
ROMEINSCH E.SCHRYF<br />
CÀPITAL"E N (VJïrCÀCÀtrIÀt tN<br />
hclg-e .i"-trt<br />
nunlíkel<br />
tfÍÉer<br />
"f[.ti" l-r<br />
MEDI4,- kLtuv c,swfien,<br />
VAL medrirlat hteinegos.<br />
-l<br />
I aryeflwa"W S.tr"ii.ó.<br />
|<br />
''<br />
kot4 cvRst€F<br />
eko*<br />
CONTOVRCAPIÏALÉN<br />
LOínBÀRDYnSCme K.<br />
De ontwikkeÍing van de letter in stamboomyorm<br />
39
f<br />
{'r*'<br />
r., I,<br />
lRomein: In deze groep onderscheiden we<br />
allereerst de mediaevals, waaraan de Venetiaan-<br />
se en de Old-Face letters ten grondslag liggen.<br />
Ze vertonen een matig verschil in dik en dun,<br />
hebben schreefversiering, met vloeiende over-<br />
gangen naar stokken en rondingen. Naast de<br />
mediaeval wordt in de groep romein een vrij<br />
heterogene groep van letters ondergebracht<br />
met kenmerken van de oude gehakte romeinse<br />
letter, maar waaraan duidelijk mediaeval-<br />
kenmerken ontbreken. De x-hoogte is soms<br />
beduidend kleiner, doch ook wel groter dan<br />
die van de mediaevals. Ook overgangstypen<br />
naar de Modern-Face zijn hierin ondergebracht.<br />
2 Bodoni-ochtigen (of Modern-Foce lettertypen\:<br />
Deze hebben als kenmerk een sterk verschil in<br />
dik en dun, alsmede dunne, rechte schreven<br />
welke haaks op de letterstokken staan. Bodoni,<br />
Ratio Latein, Corvinus, Coronation, Arsis en<br />
Compact behoren tot deze groep.<br />
3 Egyptiënne-soorten: De Engelse lettergieter<br />
Thorowgood toonde in 1824 als eerste de<br />
40<br />
Hqtnr<br />
[m9tml paffr0frrh<br />
hótiftriÍhrrn<br />
fili<br />
um R[u 00rRr<br />
mlm noÍtrfr fup<br />
'Íntmffn&*r Íhnnn # kaifirin<br />
illrbnr* 3ln pn*io qur dbÍ offr<br />
nnu$ pro ffÍtflrn Íua kmrfn rR<br />
dlolira. quarn prtdfiÍsff. srÍloui<br />
rf. itDltttnn n rrsffi ntgrnrrig.ro<br />
Ío orbs rrrrn*unn m fniru{o qg<br />
): p'1pil qqÍho.iH.rryp nofto.iH "q<br />
lr ÍinnftE ns0m.fr.-n onmibrg J *i<br />
'Missole Moguntinum' von Michoel Wensler (Bozel 1486\<br />
Egyptian in een letterproef. In onze eeuw zijn<br />
tal van variaties op deze letter ontstaan. Als<br />
kenmerk hebben ze schreven welke even dik of<br />
bijna even dik zijn als de letter zelf.<br />
4Schreeflozen (ook wel Antieken genoomd); Dit<br />
type noemen de Duitsers: Grotesk, de Engel-<br />
sen: Sans serifs, de Fransen: Sans empatte-<br />
ments. De skeletachtige vorm van deze letter<br />
ontstond nadat de steendruk was uitgevonden;<br />
het type liet zich heel gemakkelijk op de<br />
lithografische steen overbrengen. Ook de<br />
lettergieterijen gingen daarna schreeflozen<br />
maken, doch de vorm was vrij lomp en veel<br />
moois was er niet aan. Als gevolg van de in plm.<br />
1925 ontstane kunstrichting kwamen er echter<br />
gemoderniseerde schreeflozen aan de markt.<br />
Ook nu nog blijft dit een gewaardeerd en<br />
geliefd type, toegepast voor menig drukwerk.<br />
5 Aandachtletters: Alle typen welke niet in de<br />
vier eerstvermelde groepen kunnen worden<br />
ondergebracht, komen in deze groep. Vrijwel<br />
alle hiertoe behorende letters hebben de be-<br />
doeling aandacht te trekken en komen dus in<br />
aanmerking om gemengd te worden met de<br />
basisletters uit de voorgaande groepen. Op<br />
enkele uitzonderingen na (als bijvoorbeeld<br />
Cancelleresca, Houtsneeletter, Libra, Simplex)<br />
lenen deze aandachtletters zich niet voor door-<br />
looende teksten.<br />
De sfeer von de letter<br />
Oíschoon het voor de zetter al een belangrijk<br />
ding is als hij de letters kan herkennen en in<br />
bovenstaande vijí groepen kan classificeren,<br />
vocr de praktische toepassing komt hij er niet<br />
veel verder mee, want de indeling zegt niets<br />
over de'geestelijke inhoud'van de letter-<br />
tekens. Letters zijn geen dode dingen, maar,<br />
zoals N. J. van der Vecht het zo karakteristiek<br />
zei:'Lettert:kens zijn heilige dingen, ze dienen<br />
om het levende woord klaar en duidelijk voor<br />
onze geest te stellen.' Er zou eigenlijk een<br />
ander schema opgestelC rnoeten worden, dat<br />
de gevoelswaarde van de letter benadert.<br />
Hierop is van verschillende kanten reeds ge-<br />
wezen, maar het is niet gemakkelijl< zulk een<br />
schema op te stellen. Toch is de sfeer, welke<br />
uit een letterconstructic straalt. beoalend voor<br />
gebruil< en toepassin3.<br />
Lette r ke u ze en I ette r men gi n g<br />
Reeds lang zijn hierbij bepaalde gebruiken<br />
ingeburgerd. Neem bijvoorbceld de gewoonte<br />
om voor overlijdensdrukwerl< een Bodoni oí<br />
een schrcefloze toe te passen, voor een dege-<br />
lijke roman een mcdiaeval oí Bodoni, voor<br />
gedichten een tere romein of cursieí van niet te<br />
groot corps. Technische mensen verlangen<br />
dikwijls een Egyptiënne en reclamevakmensen<br />
prefereren voor de basisteksten (platte tekst)<br />
heel vaak een schreefloze, bij welke de slogans,<br />
uit een aandachtletter gezet, het best afsteken.<br />
Aan deze voorkeur liggen psychische compo-<br />
nenten ten grondslag. Dit is reeds een basis<br />
welke voor uitbreiding vatbaar is,<br />
Er zijn mensen die van een drukwerk alleen<br />
maar verwachten dat het hun schoonheids-<br />
gevoel bevrediSt, Wij moeten echter tevens op<br />
andere, nuchtere dingen letten, namelijk: het<br />
doel van het drukwerk, de praktische bruik-<br />
baarheid, de geaardheid van degeen die het<br />
drukwerk gebruiken moet. Op een briefpapier<br />
van een deurwaarder of een notaris zetten we<br />
de naam niet uit een fantasiecu rsief (bijvoorbeeld<br />
Quick of Rondo), zelfs al zou de compositie<br />
van het drukwerk ons oog bevredigen. Druk-<br />
werk over moderne kunst kan uit een schreef-<br />
loostype gezetworden, doch een programmavan<br />
klassieke muziek verd raagt geen moderne letter.<br />
Ook het te gebruiken papier en de drukinkt<br />
spreken bij de letterkeuze een woordje mee.<br />
Toen Baskerville zijn letter ontwierp liet hij<br />
tegelijkertijd een voor die tijd nieuwe papier-<br />
soort maken, het witte velinpapier, omdat zijn<br />
letter daarop het mooist uitkwam. Wat wij<br />
antiek drukpapier noemen vraagt een letter<br />
met historische inslag, als bijvoorbeeld Bembo,<br />
Garamont of Romanée; romanpapier vraatt een<br />
flinke open letter; op getint papier doet de<br />
Bodoni het uitstekend; een dubbele of scha-<br />
duwletter drukken we niet af oo een druk<br />
fantasiepapier; op een sterk absorberend papier<br />
moeten we geen magere Nobel gebruiken; op<br />
r
.L<br />
romandruk zullen de fijne schreven van de<br />
Bodoni te dik uitdrukken; op kunstdruk passen<br />
we geen magere typen toe, omdat de fijnheid<br />
spoedig tot een onaangename schraalheid leidt.<br />
Ook het gebruiksdoel moet men leren aan-<br />
voelen: voor een gebedenboek gebruike men<br />
geen schreefloze; een lang, smal formaat vraagt<br />
een rijzig lettertype; op een breed formaat kan<br />
een wat breder type worden toegep.tst.<br />
De schreefloze en de egyptiënne zijn de een-<br />
voudigste van de beschikbare basistypen.<br />
Versiering van de letter is geheel of nagenoeg<br />
geheel achterwege gebleven, het skelet van de<br />
fetter bfeef over. Zij past zich aan bij de<br />
moderne bouwkunst en daarwaar met moderne<br />
materialen en in moderne trant wordt gewerkt.<br />
Voor wetenschappelijke of technische ver-<br />
handelingen, waarbij de leessnelheid dus iets<br />
minder groot is, kan deze letter ook voor de<br />
platte tekst toegepast worden. In 'Het letter-<br />
beeld in de zetterij' zegt P. J. Verbeke over<br />
deze letter: 'Tegenover de manie van de ver-<br />
siering, waaraan vaak alles werd opgeofferd,<br />
stelt men zich nu tot doel meer doelmatigheid,<br />
meer eerlijkheid en een meer logische con-<br />
structie te bereiken. De schreefloze wil een<br />
afkortende aanduiding zijn van het detail. De<br />
moderne schoonheid is geen stijlschoonheid,<br />
maar een technische, een functionele schoon-<br />
heid, het resultaat van de samenstellende ele-<br />
menten, het contrast tussen de actieve punten<br />
en de passieve delen.'<br />
Door de eenvoudige vorm van deze lettersoort<br />
komen de er bij gebruikte aandachtletters het<br />
mooist uit, mits gezocht wordt naar elementen<br />
welke ook in de basisletter aanwezig zijn. Aard<br />
en bestemming van het drukwerk moeten<br />
trouwens ook het gebruik van de zogenaamde<br />
fantasieletters rechtvaardigen. Tevens zal de<br />
t<br />
tll<br />
De leproponioo des l*trcr<br />
Grecquc . Lrthc,oc Frangoifc, nc puh elLc.<br />
_ Crr cn chacunc fyllabc qu'on (auroit drc ye<br />
A' pour Dour Ic moins moins vnc vocatcrEt vocdc,Et bicn bicn fouucnt mc fyl-<br />
Íabc,pueitlcmentvnc di&ionJans auttrc lccrc,cÍÈ<br />
fai&á d'uoc defdiêe wocdcs,qui font cinq en n6-<br />
E' bre,c'eft a(auoir.A,Eol,O,V.Excmplc dc ArGul<br />
faifant vne fylhbc, Amcn. Faií-antvnc di&ion. xc<br />
, ilícclleril à ae,F-xemplc cn franqois dudi& A'Gul<br />
" .nGÍl"bc & cn di&iàn. Acouftirméz a bié dirc &<br />
bió fairc.Excmplc dc lc E,faifrntfyllabc tuy liul<br />
& diéti on, erian, ciz,ànpozc' Êxcmplc cn Fnncois<br />
quand il cft Gulcmeít en Olhbe. Efticnc cft<br />
'rcltnr. óncfÀoy. Excmpledc te l,feilant fylhbc & &<br />
Aión ltcn. tbo,t,Tcítnwa h Andrzz,rt,grc,fcqtrr..<br />
Alfobetconstructie uít'Champ Fleury' von Geoffrey Tory<br />
PRIMVS<br />
chccgli heucrlcc[tro uolubilcrotcrumc,&gli ndii,&il mditullo dcíu<br />
fco echrtcdi cídidc uóulc uagmórc urricrto.NctalcccraótcgcÍlocrc<br />
Pynhocri lcnoucMuÍc& Apollincímcdio pulíírcdellanatura íf íÍo.<br />
Lexidc&h forme dcl diéto {'lc cl primo,ma lc nbcUccráo di cpnco<br />
Sephyro oricntelc,atomato dc fcintillulcdoro, allamagicr gruil[mo,<br />
&longorcocptiÍlimo rcupidinc nclla fi niÍha mrno.<br />
Nclla tebclh dcxtnmini cxícrlpto unr inÍignc Matóe chc<br />
dui oui heuer prrtunto,in lrno cubtlc rcgio colloce<br />
tedi uno mirabílc pellaob,Cum obftcriccÍlu<br />
pcía&c, & multc elcrc matronc & aílantc<br />
NymphcDcgli quah uÍcirra dc<br />
unoïn" fl rï"ni ule, & dcla[,<br />
ro ouoduc ÍpcétetiÍli<br />
mt lhllc'<br />
**<br />
*<br />
Pogina uit de'Hypnerotomochia Poliphilus' von Aldus Monutius<br />
**{ffiFu'<br />
Quousque tandem abutêre,<br />
Catilina, patientià nostrà?quamdiu<br />
etiam furor<br />
iste tuus nos eludet? quem<br />
ad finem sese effrenata jactabit<br />
au)acia ? nihilne te<br />
nocturnum preiàium Palatii,<br />
nihil urbis uigilie,nt-<br />
M. TULLruS CICERO<br />
oRATOR ATQUE PHILOS.<br />
'Monuole Typogrofia'<br />
v o n G i omb otti stq Bodoni<br />
(Porma l818)<br />
4l
I<br />
Steeds zalhet contrast volkomen moeten zijn,<br />
twee in tekening verschillende romeinsoorter<br />
gebruiken we dus niet bij elkaar<br />
SC h f eeflOOS wir zeggen: zonder'schreven' zonder'voeries'<br />
Twee corpse n van een zelfde lettertype, dus vo lkomen in harmonie, contrast al leen door corpsverschi I<br />
Doel van tettercombin.tt", COrltfa StWefking<br />
Bodoni - Falstaff, sterk contrast bij twee typen uit een zelfde lettergroep,<br />
die dus veel kenmerken gemeen hebben<br />
Aldus vereist de leesbaarheid. de uerteerbaarheid het.<br />
Bodon i- Bodoni-cursiei contrast in richting of zwak contrast bij twee gelijke typen<br />
De Fransman Fournie r rnaakle .fraaieinitialen<br />
Garamont en Garamont-cursiel een altijd goede combinatie<br />
lYaar goede aaklui te kort q/n,<br />
daar moeten nieuwe gekweekt worden<br />
Garamont-cursief en Lutetia-cursief hebben ongelijke hellingshoeken<br />
aandachtletter dan een dominerende functie<br />
moeten vervullen.<br />
Bodoni-Didot-typen zijn minder zakelijk van<br />
vorm dan de schreefloze, maar door de strakke<br />
vorm missen ze toch het zwierige dat de me-<br />
diaevals bezitten. De enige versieringsvorm die<br />
we bijvoorbeeld in het meest kenmerkende<br />
werk van Bodoni tegenkomen is de lijn, de dik-<br />
dunne lijn, waarin dezelfde elementen zitten<br />
als in zijn letter. Drukwerk met de Bodoni als<br />
basisletter moet sober gehouden worden. ln<br />
smoutwerk zette men de basistekst uit een niet<br />
te groot corps, daar het drukwerk anders<br />
spoedig te grof wordt. De er bij gebruikte<br />
aandachtletter moet bij voorkeur dezelfde<br />
elementen hebben.<br />
Door de vloeiende overgangen van dik naar<br />
dun, de schreefvorm en de sierlijke bouw<br />
verdragen romein en mediaevalsoorten het<br />
minst van alle de zogenaamde fantasieletters,<br />
tenzij deze alle kenmerken met het basistype<br />
gemeen hebben, zoals dat bijvoorbeeld met de<br />
Legende het geval is. De Legende, geinspireerd<br />
op de Civilité, heeft dezelfde vloeiende over-<br />
gangen van dik naar dun als de romein. Bij de<br />
meeste romeinsoorten kan men best de eigen<br />
cursieven oívetten als aandachtletter gebruiken.<br />
42<br />
Ook toepassen van een schreefloze of egyp-<br />
tiënne (volkomen tegenstelling dus) als aan-<br />
dachtletter bij een romein, of mediaeval-basis-<br />
letter behoeít geen disharmonie te geven. Bij<br />
het lettermengen gaat het er vooral om, vol-<br />
komen gelijke elementen of soms ook wel vol-<br />
komen tegenstellingen te vinden. Men vermijde<br />
in één werk twee bijna gelijke, te dicht bij<br />
elkaar staande lettertypen toe te pi$sên: geen<br />
Atlas en Cheops, geen Romulus en Trajanus,<br />
geen Bodoni met een mediaeval. Zodra we<br />
gaan mengen, bedoelen we contrasten aan te<br />
brengen en dat contrast moet ook volkomen<br />
zijn. Mogelijkheden tot voldoende contrast<br />
zijn: contrast in grootte (dus groot korps-klein<br />
korps), contrast in kracht (mager-vet), contrast<br />
in richting (romein-cu rsief/schrijÍ) en contrast<br />
in kleur, welke mogelijkheden uiteraard ook<br />
nog kunnen samengaan en elkaar kunnen<br />
versterken tot de gewenste volkomenheid in<br />
contrast.<br />
Men vermijde twee verschillende aandacht-<br />
letters in één werkstuk toe te passen. Twee<br />
cursieven of schrijflettertypen gebruiken we<br />
nooit bij elkaar, want er is verschil in beeld en<br />
in hellingshoek. Smalle en brede letters uit een<br />
zelfde letterfamilie, in één werk toegepast,<br />
schaden de harmonie wel niet direct, maar door<br />
de tegengestelde hoogte- en breedtewerking<br />
is het esthetisch succes niet groot.<br />
Geschreven letters vragen een vrije plaatsing,<br />
Wordt bijvoorbeeld bij de Quick of de Legende<br />
platte tekst onder en boven de letter toege-<br />
past, dan wordt in optische zin de letter in z'n<br />
vrijheid gestoord. Evenmin verdragen derge-<br />
lijke lettersoorten een nauwsluitende om-<br />
lijsting. Nog herhaaldelijk komt het voor dat<br />
dergelijke typen voor platte tekst worden ge-<br />
bruikt, vooral bij gelegenheidsdrukwerk. Een<br />
bewijs dat men van de iuiste toePassing van<br />
deze lettersoorten niet veel begrepen heeft.<br />
Quick, Legende en anderen hebben vrij grote<br />
kapitale letters tegenover naar verhouding<br />
kleine onderkastletters. Ze zijn daarom minder<br />
geschikt voor korte eigennamen, eventueel<br />
voorzien van voornamen, want de kapitalen<br />
komen dan in een wanverhouding tegenover de<br />
onderkastletters te staan. Evenmin zijn deze<br />
lettertypen gesch i kt voor symmetrische tekst-<br />
groeperingen: de grote kapitalen zullen de<br />
symmetrie verstoren.<br />
Doorlopende teksten in het drukwerk kunnen<br />
beter onderkast dan kapitaal gezet worden.<br />
De onderkast leest veel gemakkelijker, kapi-<br />
talen maken het zetsel hoekig en stijf van vorm.<br />
Ook voor een slagzin in reclamedrukwerk is<br />
de onderkast als regel door z'n vlottere vorm<br />
beter dan kapitaal. Bepaalde eigennamen daar-<br />
entegen kan men soms beter kapitaal zetten,<br />
zoals bijvoorbeeld:'SCHIMMELPENNINCK,<br />
fiin, die ken ik!'<br />
Sommige letters vragen extra zorg. De Libra,<br />
teruggaand tot de romeinse handschriften van<br />
de 4e en 5e eeuw, is niet met een Bodoni en<br />
moeilijk met een schreefloze te combineren,<br />
zelfs al zou de contrastwerking voldoende zijn.<br />
Bij deze letter kan het best een onderkast<br />
mediaeval toegepast worden, met inachtneming<br />
van voldoende corpscontrast. Velen ziin<br />
trouwens van mening dat een dergelijke letter<br />
in 't geheel niet met andere gemengd moet<br />
worden, vanwege de aparte vorm, die kapitaal<br />
noch onderkast is. Ook kan een gotische letter<br />
moeilijk met een andere dan een mediaeval<br />
gemengd worden,<br />
Gaaf werk is te verkrijgen als alleen letters uit<br />
dezelfd e letterfami I ie word en gemengd. Onder-<br />
kast, kapitaal, romein, cursief, vet en vooral de<br />
corpsgrootten bieden immers tal van mogelijk-<br />
heden. Een aantal grafische ontwerpers wil<br />
beslist niet verder gaan. Volgens anderen<br />
wordt het drukwerk echter levendiger als wat<br />
meer lettersoorten worden toegepirst en tot<br />
een geheel verenigd, zijnde een interessant<br />
vormgevingsmiddel in de typografie. Dat hierbij<br />
met kennis van zaken moet worden gewerkt,<br />
is wel duidelijk.<br />
Met de aangehaalde voorbeelden zijn we nog<br />
lang niet volledig geweest. Wie met letters<br />
moet werken zal, zo hij om onverklaarbare<br />
redenen daarvan nog niet overtuigd was, nu<br />
hopelijk duidelijk zijn geworden dat een betere<br />
kennis van het materiaal verder perspectief<br />
biedt. Aan kennis van de letter kan door zeer<br />
vele vakgenoten nog heel wat worden gedaan.<br />
Wie het lettermateriaal niet kent, kan eigenlijk<br />
niet in staat worden geacht een goed grafisch<br />
produkt gereed te maken! H. Brunekreef
Aan de verzamclhechter<br />
Een voor Nederland nieuwe ontwikkeling<br />
is op het gebied van de verzamelhechter<br />
de aangekoppelde snilmachine.<br />
Zo'n machine snijdt de tiidschriÍten<br />
stuk voor stuk oÍ in dunne pakies (tot<br />
2 cm dik) direct na het hechten. De<br />
machines werken met boyen- en ondermessen<br />
en knippen dus meer dan dat ze<br />
sniiden, maar toch ontstaat een volkomen<br />
gladde snede, Het bovenmes is<br />
even scherp als dat in de gewone papiersnijmachine,<br />
het ondermes is stomp zoals<br />
het mes van een bordschaar. Er ziln<br />
De Drupa in 1958<br />
gekoppelde rnijmachine<br />
De grote grafische tentoonstelling,<br />
welke om de paar iaren te Diisseldorf<br />
wordt gehouden onder de naam Drupa,<br />
werpt al weer z'n schaduwen vooruit,<br />
Volgend iaar gaat dit grafische gebeuren<br />
in de periode van 3 tot 16 mei plaats<br />
hebben. Reeds zonden de organisatoren<br />
tal Yan mededelingen ovêr deze tentoonstelling<br />
de wereld in, met nog<br />
slechts korte tild geleden zelÍs een volledige<br />
krant van acht pagina's.<br />
Over technische bijzonderheden is nog<br />
maar weinig nieuws te vinden in al deze<br />
publikaties. Het gaat meer over de geweldige<br />
belangstelling welke de vorige<br />
Drupa in 1954 boekte, over de uitbreiding<br />
van de nu beschikbare tentoonstellingsruimte<br />
en over de exposerende<br />
firma's. Zo bijvoorbeeld ook over een<br />
nieuwe hal met drie verdiepingen,<br />
welke thans nog in aanbouw is en waardoor<br />
de tentoonstellingsruimte met<br />
niet minder dan 22.000 vierkante meter<br />
zal toenemen. Geweldige auto- en goederenliÍten,<br />
roltrappen en een machtig<br />
ventilatie- en verwarmingssysteem behoren<br />
tot de inrichting van deze enorme<br />
exoositiehal.<br />
Het staat vast, dat deze grootste grafische<br />
tentoonstelling in de wereld een<br />
rijkdom aan grafische machines, apparaten,<br />
materialen en hulpmiddelen zal<br />
vertonen, Geen grafisch gebied zal daarbij<br />
ontbreken en voor elke belangstellende<br />
vakgenoot zal er een heleboel aan<br />
interessante en leerzame zaken te vin-<br />
De Miiller-trimmer<br />
op het ogenblik drie typen machines die<br />
aandacht verdienen : de M[iller-trimmer<br />
werkt met de messen van kop en staart<br />
gelilktijdig en snildt daarna de yoorkant<br />
aí, de Krause-Wohlenberg machine<br />
snijdt in volgorde staart, kop en voorsnede<br />
aízonderliik, de Dexter-Sheridantrimmer<br />
snijdt met vijf messen en kan<br />
ook twee boven elkaar gedrukte tijdschriften<br />
los- en schoonsnijden.<br />
De in het voorgaande aangeduide machines<br />
hebben alle een capaciteit die<br />
tussen 6000 en 18000 per uur ligt. 8.43<br />
den ziin. Een moeilijkheid is evenwel<br />
dat een bezoek op één dag van westeliik<br />
en noordelijk Nederland uit eigenliik<br />
ontoereikend is om kennis te kunnen<br />
nemen van zelís maar een deel van het<br />
bileengebrachte. Een bezwaar wmraan<br />
evenwel tegemoet wordt gekomen<br />
doordat de expositie zal worden ingedeeld<br />
naar bepaalde aÍgeronde categorieën<br />
van zaken. Voor meerdmgse bezoeken<br />
geldt als een belemmêring, dat<br />
de bezoekers moeiliik voor de nacht<br />
onder te brengen ziln. Wie het evenwel<br />
tot een meerdaags bezoek kan brengen,<br />
is zeer belangrijk in het voordeel ten<br />
opzichte van anderen die in een beperkt<br />
aantal uren de meest bclangriike punten<br />
van de tentoonstelling moeten aandoen.<br />
Enfin, grot€r of kleiner bezwaren daargelaten,'t<br />
zal zeer de moeite waard<br />
worden en wie er bii kàn zijn, zorge<br />
ook z'n kans niet te verzuimenl 8.9<br />
Arbeidsstudie<br />
ln de advertentiekolommen van onze<br />
grafische bladen valt nogal eens een oproep<br />
te lezen voor een'arbeidsanalyst'.<br />
Het zou ons niet verwonderen, als menigeen,<br />
die nog niet met het werk van<br />
een arbeidsanalyst te doen heeít gehad,<br />
zich aÍvraagt waarvoor eigenlijk een<br />
onderneming zo'n man nodig heeít,<br />
Tot nu toe kennen wii in de grafische<br />
vakken als regel het uurloon, al oí niet<br />
gewaardeerd met bomilo en soms met<br />
extra-bomilo, Een zuivere maatstaf voor<br />
de individuele beloning ontbreekt<br />
echter. In een aantal ondernemingen is<br />
men er nu toe overgegaanr de waardering<br />
voor de individuele prestatie beter<br />
tot uitdrukking te laten komen. Daarbij<br />
is het de arbeidsanalyst die tijdstudies<br />
moet maken welke aangeven:<br />
o oí wel een efÍectieÍ gebruik wordt<br />
gemaakt van bedriiíen outillage;<br />
b oí een zo goed mogelijk gebruik<br />
wordt gemaakt van het menselilk<br />
kunnen en de menseliike inspanning;<br />
c een beoordeling van het effect van de<br />
werkelijk nuttige arbeid welke door<br />
de werknemer kan worden geleverd.<br />
Dit werk kan niet geschieden door maar<br />
zo eens te gmn 'meten' of 'tellen', doch<br />
eerst moet een methodisch onderzoek<br />
plaats hebben. Daarna kan worden<br />
overSegan tot prestatiemetinS. De arbeidsanelyst<br />
begint met waarnemen,<br />
gaat daarne anelyseren en kan tênslotte<br />
ziin methode bepalen.<br />
Er ziin vele methoden: eenvoudig aantekenen,<br />
in tabellen yerwerken, tot<br />
filmopnamen toe. ZelÍs worden filmopnamen<br />
met hoge snelheden toègè<br />
pct, om íiine details van het werk goed<br />
te kunnen vutleggen.<br />
Dit alles dient om na te gaan of men wel<br />
iuist werkt en welke onnodige handelingen<br />
wellicht worden verricht. De<br />
arbeidsanalyst moet zêlÍs wel eens voor<br />
bepaalde werkzaamheden, waarvan men<br />
moet aannemen dat ze te omslachtig<br />
worden verricht, een betere methode<br />
kunnen ontdekken.<br />
Het maken van arbeidsstudies vraagt<br />
geduldige en rustige mensen, die in<br />
staat ziin ook uit te leggen hoe en waarom<br />
zii deze arbeid verrichten. Aan de<br />
andere kant moeten zelí vragen worden<br />
gesteld, opdat hij te weten komt waarom<br />
deze arbeid zo en op dat ogenblik<br />
wordt gedun.<br />
Er moet dus een goêd begrip ziin tussen<br />
degene die geobserveerd wordt (de<br />
vakman) en degene die observeert (de<br />
arbeidsanalyst). Alleen zo krijgen we<br />
goede resultaten, waarmede gewerkt<br />
kan worden. Dat kan bijvoorbeeld het<br />
geval zijn bii het opstellen van tarieven,<br />
doelmatiger werken, verminderen van<br />
vermoeidheid, scheppen van een betere<br />
werkomgeving en tenslotte verkrijgen<br />
vanbeterebedriiísresultaten. R,5<br />
Amerikaans boekdrukwerk<br />
Als men een Amerikaans drukwerk in<br />
handen krilgt - wat de meesten onzer<br />
niet zo vaak gebeurt - zal het meestal<br />
een van de bekende geïllustreerde<br />
bladen ziln, als biivoorbeeld Saturday<br />
Evening Post, Liíe, Look, Post en dergeliike.<br />
Doch het valt ons direct op als<br />
het gaat om een'gewoon'produkt uit<br />
de boekdrukkerij. Dat nu is het geval<br />
met het in New York uitgegeven mandblad'Think',<br />
waaryan ons enkele weken<br />
geleden het meinummer van dit iaar in<br />
handen kwam.<br />
Het omslag is gedrukt op een mooi<br />
kunstdrukkarton,terwiil het 36 pagina's<br />
tellende binnenwerk op machinecoated<br />
is uitgevoerd, Hoewel het gehele nummer,<br />
op formaat 22tx30t cm, in zwart<br />
gedrukt is, doet dit geen afbreuk aan<br />
hetgeen ons direct opvalt: een onberispelijke<br />
druk van de tekst en vooral<br />
van de clichés. Het valt toch waarliik<br />
Een hulpmiddel voor de omvangsberekening<br />
van manuscripten<br />
In een van de laatste nummers yan Der<br />
Polygraph (nr. 14) troffen wii een bespreking<br />
aan van een ons inziens nuttig<br />
hulpmiddel voor het op gemakkeliike<br />
wiize berekenen van het aantal letters<br />
van getypte kopii. Op doozichtig<br />
ctralonfolie ziln tabellen en curvên gedrukt,<br />
welko het mogeliik maken om na<br />
enige oeÍening, zonder rekenen, binnen<br />
een minuut het aantal letters aíte lezen,<br />
Verder wordt nog een tabel biigeleverd<br />
warmede. ook weer zonder rekenarbeid,<br />
de tekstomvang van het manuscript<br />
in een bepaald lettertype kan<br />
worden omgerekend. Er zijn 149 lottertypen<br />
in verwerkt.<br />
Deze tabellen,'Typozáhler' genoemd,<br />
worden in de handel gebracht door de<br />
firma Renner & Co. te Miinchen. Naar<br />
de beschrijving te beoordelen is deze<br />
methodiekzeker goed bruikbaar. R.6<br />
Stapelliften bij sniimachines<br />
De stapellift, zoals die voornamelijk bii<br />
de papiersniimachine gebruikt wordt<br />
om de bovenkant van de stapel op ongeveer<br />
gelijke hoogte te houden met de<br />
sniitafel, is nog niet zo lang als aízonderliik<br />
aggregaat in de handel. Polar heeÍt<br />
deze liít nu echter ter weerszijden aan<br />
de snijmachines van 107 en 145 cm aangebouwd,<br />
Bovendien zijn deze liÍten<br />
90o zwenkbaar. Het op- en afleggen van<br />
papier is hierdoor dus nogmaals stêrk<br />
vereenvoudigd 8.43<br />
niet mee, naast een volzwarte voorpagina<br />
waarin met een licht rrter de<br />
naam'Think'is ingetekend en opengehouden,<br />
zo een lichte achterpagina er<br />
vlak naast te drukken en deze evenzeer<br />
open te houden. Elk cliché van het<br />
binneowerk - en dat ziln er meer dan<br />
zestig - munt buitendien uit in scherpte<br />
en diepte, in een fijn rcter uitgevoerd.<br />
Van de opmaak, die zeer eenvoudig is<br />
gehouden, zelís voor zulk een blad wat<br />
al te sober, had men naar onze smmk<br />
wat beters kunnen maken. De tekst,<br />
gezet uit een letter op corps 8, met<br />
twee punten interlinie, in twee kolommen<br />
van 20 augustijn, is als gezegd<br />
ook uitnemend gedrukt,<br />
ledere drukker zal met de loep naar<br />
ongerechtigheden kunnen zoeken en<br />
dan tot de conclusie moeten komen dat<br />
wij de Amerikaanse collega,die ditwerk<br />
drukte, een compliment kunnen geven<br />
voor het fraaie grafische produkt dat hii<br />
van zijn machine liet komen.<br />
P.9<br />
43
J<br />
Praktische aanwiizingen voor<br />
de zetters<br />
Weet u dat 2660 punten 1000,333 mm<br />
is ? Oí als u dit niet mocht interesseren.<br />
weet u dan hoe het botanische teken<br />
voor een tweejarige plant er uit ziet?<br />
Dit en nog veel meer gegevens van praktische<br />
aard is te vinden in een klein<br />
boekie, 'Praktische Win ke' genaamd, een<br />
uitgave van lettergieterij Stempel AG<br />
te Frankíurt am Main. Het is trouwens<br />
niet nieuw, dit boekje, want volgens<br />
de titelpagina is het reeds aan de derde<br />
druk toegekomen.<br />
De samenstellers zijn er in geslaagd om<br />
in een handige Yorm, een boekje dat<br />
gemakkeliik in de zak kan worden gestoken,<br />
heel wat wetenswaardigheden<br />
te verzamelen voor degenen die met<br />
zetsel of letter te maken hebben. Het<br />
bevat onder andere tabelletjes voor het<br />
omrekenen van punten in millimeters<br />
oí ook van augustiinen in millimeters.<br />
Tal van maten en gewichten, welke van<br />
gemak kunnen ziln bij bestellen van<br />
letter, lijnen enz,, komen er in voor.<br />
Een grote verscheidenheid aan mathematische,<br />
genealogische, botanische en<br />
meteorologische tekens is er ook in te<br />
vinden, Het bevat voorts een korte<br />
stijlgeschiedenis van de letter en geeft<br />
an hoe het bii verkleinen en vergroten<br />
van clichés precies toegaat. Dat ook het<br />
gietprogramma van Stempel AG er in is<br />
opgenomen, nemen we met Senoegen<br />
op de 'koop' toe.<br />
Heeft u er belangstelling voor? Mahez<br />
te Amsterdam, die de firma Stempel<br />
vertegenwoordigt, zal u gaarne een<br />
exemplaar toezenden zo lang de voorrad<br />
strekt, Dat het in Duits is geschreven,<br />
vormt voor de meeste lieíhebbers<br />
waarschijnlijkgeenbezwaar. S.414<br />
De opberging van archiefstukken<br />
Het bewaren van gegevens met betrekking<br />
tot in omloop zijnde orders op<br />
het bedriiískantoor geschiedt meestal<br />
in stalen k*ten, welke kunnen worden<br />
uitgetrokken, Bij een drie- oí vierladenkct<br />
moet iemand die niet al te<br />
groot is, er wel een stoof bij nemen om<br />
gemakkelijk achterin te kunnen zien.<br />
Enige firma's op het gebied van archiefbewaring<br />
hebben voor wat dit vraagstuk<br />
betreft het'ei van Columbus'ontdekt,<br />
Men behoeít nu geen laden meer<br />
uit te trekken en daardoor is de ruimte<br />
welke de kut inneemt op zichzelf al<br />
voldoende. De mappen hangen bii dit<br />
nieuwe systeem ook, doch nu precies<br />
negentig graden gedraaid, zodat de<br />
opening aan de voorkant zichtbaar is en<br />
men het archieímateriaal enz. aan de<br />
voorkant (eigenlijk de zijkant van de<br />
map) er in steekt. Aan de voorzijde zijn<br />
ok de vensters aangebracht om de<br />
mappen van anduidingen te kunnen<br />
voorzien, waardoor men in één oogopslag<br />
het geheel kan overzien, Tussen<br />
de mappen kan niets vallen, daar ze als<br />
een harmonica aan elkar bevestigd zijn<br />
en an de bovenkant opgehangen, R.5<br />
Sonccorsysteem<br />
Een flink binderskarwei<br />
voor weinig geld !<br />
Een boekbinder in een Duits stadie, die<br />
voor een school atlassen en wandkaarten<br />
had opgeknapt, stuurde na de<br />
aflevering van het werk de volgende<br />
merkwaardige rekening aan het schoolhooíd:<br />
I Over de Donau bij Wenen<br />
een strook geplakt ...... 25 Pfennig<br />
2 De verkeerswegen van<br />
Zwitserland verbeterd 2 DM<br />
3 Elzas-Lotharingen aan<br />
Duitsland geplakt......... 76 Pfennig<br />
4 Onder de Atlantische<br />
Oceaan een nieuwe<br />
ondergrond aangebracht 3,25 DM<br />
5 De Japanse eilanden in<br />
orde gebracht 1,75 DM<br />
6 Duitsland opgelapt ...... l0 DM<br />
7 Het Kanaal gereinigd ... 40 PÍennig<br />
8 Aan Noord-Amerika<br />
nieuwe haken en ogen<br />
gemaakt..................... 1,50 DM<br />
9 De Balkanstaten grondig<br />
gezuiverd 12,30 DM<br />
l0 Polen in een betere<br />
staat gebracht 15 Pfennig<br />
8.9 (uit Allg. Anzeiger fër Buchbinder)<br />
Nieuw Zweeds oplegapparaat<br />
voor de verzamelhechter<br />
Verscheidene ondernemingen zijn bii de<br />
verzamelhechter gebruik gaan maken<br />
van Hepp- en Miiller-oplegapparaten.<br />
De beide merken voldoen uitstekend.<br />
Sinds kort is nu ook een oplegapparaat<br />
verkrijgbaar van Zweeds íabrikaat. Het<br />
apparaat bestaat uit groepen van steeds<br />
twee stations. De vellen worden in<br />
deze stations van boven bijgestapeld<br />
en van onderen aÍgenomen. De minimale<br />
maat van de vellen is 20 x | 3 cm en de<br />
maximale maat 40 x 28 cm. De snelheid<br />
ligt tussen 4000 en 8000 vellen per uur,<br />
Het apparaat heeít, naar wii menen te<br />
weten, nog geen vertegenwoordiging<br />
in Nederland, Het wordt vervaardigd<br />
door EPQ Solna in Zweden. 8.43<br />
Hoe is de kopii I<br />
Het schijnt een internationaal euvel te<br />
zijn, dat uitgevers hun drukkers vaak<br />
slechte kopij verstrekken. Dat het euvel<br />
ook hier een rol speelt is genoegzaam<br />
bekend. In de Penrose Annual vonden<br />
we eveneens de klacht van slechte kopij<br />
en vervolgens ook in een nummer van<br />
het Duitse blad Der Polygraph. Nu la,<br />
het euvel speelt eigenlijk overal z'n rol.<br />
Hoe zullen we nu deze kopii, die vol<br />
veranderingen zit, aan de zetters geven I<br />
Zó, of doet de drukker beter door deze<br />
kopii eerst te bewerkenl Krijgen we<br />
slechte kopii, dat wil zeggen: meestal<br />
getypt, maar met doorhalingen, veranderingen,<br />
verwiizingen enz., dan zal de<br />
calculator daar een toeslag voor berekenen.<br />
Kunnen we deze toeslag echter<br />
niet beter gebruiken om hiervoor de<br />
kopii te laten overtypen, waardoor de<br />
machinezetter, die een kostbare machine<br />
bewerkt, rustig kan doorzetten en<br />
een goede produktie kan halen. Bovendien<br />
vraagt van slechte kopii gezet machinezetsel<br />
extra-tiid van de drukkeriicorrector,<br />
daar dergelijke kopil meer<br />
undacht vraagt.<br />
Een voorbeeld leerde, dat Yoor een<br />
werk met veel veranderingen de machinezetter<br />
ten minste 40"/o meer tijd<br />
nodig zou hebben om het manuscript te<br />
zetten. Toen deze zelfde kopij werd<br />
overgetypt kwam dit, bij omrekening<br />
van uren zetten op de zetmachine tot<br />
uren typen, op niet meer dan 20/o aan<br />
typeloon.<br />
Dê winst van 20/o is in wezen groter,<br />
want de machinezetter kan meer Droduktie<br />
maken en de corrector werkt<br />
ook sneller, Blijft overigens de moeilijkheid<br />
van het vooraÍ lezen van dergelijke<br />
Een niet-storend oproêpsysteêm<br />
Voor het zoeken van leidinggevende<br />
personen in bedrijven, ziekenhuizen en<br />
dergelijke worden diverse oproepsystemen<br />
toegepast, vele van deze<br />
systemen hebben een hinderliike en<br />
storende invloed, doordat ze niet alleen<br />
de opgeroepene doch ook alle anderen<br />
in het bedriií even aandacht vragen.<br />
Interessant is nu een nieuw oproepsysteem,<br />
dat deze storende invloeden<br />
niet kent €n waarYan de bediening<br />
niettemin zeer eenvoudig is, Het bestaat<br />
uit een kut welke de apparatuur<br />
bevat voor het opwekken van de<br />
signalen, een ringleiding bestaande uit<br />
een geïsoleerde koperdraad, een bedieningstoestel<br />
met genummerde drukknoppen,<br />
welke corresponderen met de<br />
verschillende nummers van de toegepaste<br />
signaalontvangers en tenslotte<br />
een aantal signaalontvangers, overeenkomend<br />
met het aantal personen dat<br />
men denkt op te roepen, met een rek<br />
voor het opbergen van de niet in gebruik<br />
ziinde ontvangers,<br />
De drager van een signaalontvanger<br />
wordt gewaarschuwd door middel van<br />
een zoemtoon. welke ontstaat wanneer<br />
het corresponderende nummer van het<br />
Een inlegapparaat voor de schutbladenplakmachine<br />
Gebrek aan oersoneel maakt het hoe<br />
langer hoe meer noodzakeliik, allerlei<br />
machines van inlegapparaten tê yoorzien.<br />
Op de bekende schutbladenplakmachine<br />
van Brehmer, model 62, werd<br />
door ing, Ehlermann nu een dubbel inlegapparaat<br />
gebouwd, dat enerzijds het<br />
vel inlegt en anderzijds het schutblad (of<br />
de plaat). Het apparaat neemt de vellen<br />
onder uit de stapel, zodat steeds van<br />
boven aí biigevuld kan worden. De<br />
schutbladenplakmachine kan door toepssen<br />
van zo'n apparaat sneller werken.<br />
Een nogal eentonig werk wordt<br />
hierdoor trouwens aantrekkelijker. Eén<br />
persoon kan twee machines biihouden.<br />
Bijna gelijktildig brengt ook de firma<br />
Graphika te D0sseldorf inlegapparaten<br />
voor de schutbladenolakmachine in de<br />
handel, echter van geheel afwijkend<br />
type. Het is ons niet bekend oí deze<br />
latste voldoen.<br />
Beide typen apparatên kunnen ook op<br />
betrekkelijk oude Brehmer machines<br />
voor het olakken van schutbladen<br />
gemonteerd worden, 8.43<br />
overgetypte manuscripten, want het<br />
gevaar is aanwezig dat er door de vele<br />
veranderingen nog onjuistheden in ziln<br />
blijven staan oí er in zijn gekomen. Dit<br />
kan evenwel met de klant worden overlegd.<br />
In elk geval is het de moeite waard<br />
om, als zich zo'n geval voordoet, dit<br />
eens op deze wijze te benaderen. R.5<br />
bedieningstoestel wordt ingedrukt. De<br />
betrokkene neemt na de waarschuwing<br />
telefonisch contact op met de centrale<br />
post, teneinde te vernemen waarom hij<br />
opgeroepen werd. De aanwezigheid van<br />
een bepaalde persoon wordt automatisch<br />
op het bedieningstoestel aangegeven,<br />
waardoor onnodig oproepen<br />
wordt voorkomen.<br />
De signaalontvanger heeft een platte<br />
vorm, ter grootte Yan een pakje<br />
sigaretten, en het weegt nog geen 150<br />
gram. Dit kleine voorwerp wordt bil<br />
voorkeur in het borstzakie gedragen,<br />
waar het op z'n plaats wordt gehouden<br />
door een clios,<br />
Het systeem, dat de naam Tele-tracer<br />
voert, kan goede diensten bewijzen in<br />
ondernemingen waar het personeel<br />
talrijk is en waar een aantal personen<br />
steeds bereikbaar moet ziin, Het wordt<br />
vervurdigd door de Nederlandse<br />
lndustrie van Radio Artikelen te Emmen.<br />
In een volgend nummer van TéTé zal<br />
ook enige aandacht worden gewijd aan<br />
een ander Nira-produkt op het gebied<br />
van de communicatie, dat in het biizonder<br />
van belang kan ziin voor kleine<br />
ondernemingen oíafdelingen van ondernemingen<br />
die met een betere onderlinge<br />
verbinding gediend zijn. 8.5<br />
r
G ram mofoonplaathoezen<br />
ontwerp: Studío Htnd, v, Roemburg, v. Vleuten<br />
ontwerq: Studio PP I<br />
ontwerb: Cor von Velsen<br />
Een vokboek von grote woorde!<br />
Drukinkten<br />
tn de praktiik<br />
Deze populoi r geschreven verhondeling<br />
over tal von inktvroogstukken,<br />
gebonden in frooi blauw-linnen band<br />
met goudstemqel,<br />
is verkrijgboor yoor slechts<br />
f 4.50<br />
Schriftelijke bestellingen te richten aan het secretariaat van<br />
de Commissie ter Bevordering van de Vakstudie, Koningin-<br />
neweg 20, Amsterdam-Zuid, onder gelijktijdige storting van<br />
het vermefde kostenbedrag op girorekening nr.72462, ten<br />
name van de Algemene Nederlandse Grafische Bond, A'dam
J_<br />
G O E B E L RoLLENsNUMAcHTNES<br />
Voor hoge snelheden<br />
bij de verwerking<br />
van alle mogelijke<br />
papiersoorten<br />
tussen 7 en 350 grlmt,<br />
geweven stoffen,<br />
plastics, metaalfol ies<br />
ffiï.ïYIJ,I,"<br />
ooa ,rao-a<br />
Voor het doelmatig<br />
gereedmaken van rollen<br />
met beperkte<br />
gatdiameter, zoals<br />
voor kantoormachines,<br />
telex- en telegraafrol len,<br />
verpakki ngsrol Ien,<br />
gegomde papieren<br />
en dergelijke<br />
GOEBEL DARMSTADT
-.^.<br />
Het kan, drc ltel moet !<br />
Met gel/ke inspanning<br />
MEER PRESTEREN<br />
Nu is hct mecr dan ooit tijd er uit tc halcn wat mogelijk is cn daatbij<br />
dc kwaliteit, die zulk een belangrijkc rol speelt als men zich bliivend<br />
wil handhavcn, hogcr op tc voeren.<br />
Hct vcn'clcndc cn tijdrovcndc distribucrcn terugdringcn tot het<br />
rvcrkclijkc minimum, gecn zockcn en trekken van matcriaal, allcs<br />
altijd nicurv cn zuivcr in voldocndc hoeveelheid aanu'czig,<br />
drukvormcn dic naurvelijks of gccn tocstellen vcrgcn cn dus grote<br />
produktiviteit van de persen.<br />
Dit allcs is geen utopie, maar rcaliscerbaar voor het bcdrijf dat<br />
()ver ccn'l\IONOTYPE' SUPRA GIETMACHINE bcschikt en al ziin<br />
in dc druk zichtbare of niet zichtbare zetm^teti^ l zelf giet.<br />
W''in daarom inlicbtiryen in bi/ THE MONOTYPE COR PORATION LIMITED<br />
AmÍerdam-C. I Kei4ersgracht r 4z I telefoon 47606<br />
Uw kworiteit omhoog<br />
door couverture<br />
Regenboog<br />
Vraagt het nieuwe<br />
monsterboekje met<br />
volledige uitgebreide<br />
collectie<br />
N.V. DE HOLTANDSCHE<br />
PAPIER INDUSTRIE<br />
v/h E. DE VRIES & Co.<br />
Pri nsengracht 47 2-480, Amsterdam<br />
telefoon 30204 (4 lijnen)
,4^íín f,r"/^^,1/t;, í4^ t/ari//, ï;l !<br />
rollenwasapparaat<br />
centrale smering<br />
aerodynamische uitleg bil de degels<br />
versnelde terugloop van de<br />
drukplaat bij de cylinderautomaat<br />
ingebouwd sproeiapparaat<br />
trappenloze snelheidsregeling<br />
minimale toesteltijd, etc.<br />
DE ORIGTNELE<br />
HEI DELBERG ER AUTO I5ATEN<br />
formaat 26 x 38 cm<br />
druksnelheid 5000 p/u<br />
10.000 bij dubbele inleg<br />
formaat 34x 46 cm<br />
formaat 54x72 cm<br />
druksnelheid 4000 p/u<br />
druksnelheid 4000 p/u<br />
maken het drukken met Heídelberger automaten: sneller eenvoudiger beter<br />
D.v. Lettergieterij "AmsterdamD voorheen N. Tetterode<br />
Amsterdam Rotterdam Den Haag
--*..-<br />
lJCZ CELRIA BA}||(<br />
Voorrodíg in wit en de volgende kleuren:<br />
bêlge<br />
groen<br />
goudgeêl<br />
blauw<br />
cltroengêel en<br />
rose<br />
Br.lpossende gekleurde en witte enveloppen<br />
vooF handel en índustníe<br />
doorstaat de toets<br />
Yan iedere kritiek<br />
Uitmuntende kwaliteit, voordelige prijs en gedistingeerd cachet<br />
maken VGZ 'Gelria Bank'tot een gewild bankpost<br />
voor handel en industrie. Regelmatig doorzicht, harde lijming<br />
en heldere kleuren dragen daar het hÍnne toe bij.<br />
Bovendien ligtYGT'Gelria Bank' vlak - een belangrijk punt.<br />
Koninklij ke Papierfabrieken<br />
Van Gelder Zonen N.Y.<br />
Filiolen te Arnhem, Bredo,'s-Grovenhoge,<br />
Groningen, Moostricht, Rotterdom en Utrecht<br />
Hoofdkantoor te Amsterdam - teleÍoon 62062 - telex í 2075
ttwtíoá4 4 uuty,/a/<br />
&<br />
8r<br />
t<br />
'#<br />
d<br />
#"F<br />
!'b<br />
E/<br />
G.H. BUHRMAilil's PAPTERGR00THANDEI Nv<br />
A'dam Anbcn D.s Haag Daratur Einy'bwcz Gtotingca Leauaty'n M@il?i.tt R'Adfr Utr..bt<br />
!
f<br />
j<br />
u<br />
E<br />
o<br />
É<br />
u<br />
F<br />
E<br />
:<br />
F<br />
Í<br />
l,<br />
(,<br />
É<br />
u<br />
'<br />
l<br />
o<br />
Éo<br />
J<br />
: E<br />
o<br />
I<br />
F<br />
:<br />
Y<br />
o<br />
e<br />
g<br />
0<br />
t<br />
I ÈJ<br />
o<br />
o<br />
f<br />
c<br />
r<br />
2<br />
Ylwq<br />
cb,.^,U,^!UlW<br />
We'v^T<br />
íU%^Ázui<br />
fi'ra<br />
j<br />
u<br />
F<br />
f<br />
o<br />
Ê<br />
u<br />
F<br />
E<br />
F<br />
?<br />
u<br />
I<br />
É<br />
u<br />
3<br />
f<br />
o<br />
Ê<br />
o<br />
x<br />
:<br />
É<br />
I<br />
F<br />
I<br />
=<br />
!<br />
f<br />
Ê<br />
o<br />
É<br />
u<br />
U<br />
I<br />
È<br />
J<br />
o<br />
o<br />
f<br />
Ê<br />
t z<br />
ffi<br />
lf'<br />
,, tt,,l( t'<br />
t<br />
fi<br />
=-<br />
:Amsteidám<br />
r:<br />
Slot€'rdii* bfgs<br />
t€|. í?e9.r4 .<br />
Ro*erdàm ::<br />
Goudrl Rriw+c Si a<br />
iat. ee+eê<br />
otn ff*g ."<br />
"<br />
.<br />
KsÉq floulrtr, 29a:b<br />
iár. rrr+?C : ii .
'PLANETA'<br />
De nieuwste<br />
ZT IG - papierformaat 72 x 100 cm<br />
ZT 2b - papierformaat7íx 122 cm<br />
Offerte en prospectus<br />
worden u goome verstrekt<br />
door<br />
tweetoerenpersen<br />
(metzwooiende oonleg) c EGARAN DEE RD zu tvE R REG tsTE R<br />
Ceelen<br />
=::íÁ<br />
1 leverbaar met hoogstapel<br />
) resp. kleinstapel in- en uitleg<br />
LEYERTIJD: VRIf BLUVEND TWEEDE KWARTAAL 1958<br />
Er zijn reeds vele van deze machines in bedrijf,<br />
o.a. in West-Duitsland, Zwitserland, Noorwegen, enz.,<br />
waar bezichtiging kan plaats hebben<br />
Kruisloon 182-403 | Amsterdam-Oost f telefoon 50735-56090<br />
I
J<br />
oPlegters<br />
Als u zo'n geweldenaar rijdt,<br />
dan kunt u drukken:<br />
een fietser wegdrukken, een auto<br />
van de weg af drukken en bij<br />
een botsing doordrukken. Maar...<br />
oP legters<br />
van Proost kunt u pas wérkelijk<br />
drukken, zonder gevaar voor<br />
anderen en met profilt voor uzelf.<br />
Grote oplagen verdwijnen sne!,<br />
uw letters daarentegen niet.<br />
Proost en Brandt nY<br />
Rusland 26<br />
tef efoon 641 4l - Amsterdam-c.<br />
25 Koningsveld<br />
cliché's<br />
In de weluerqorgdt'MoNoTYPE' matr/qenfabriek<br />
Inseschrcven handelsmerk ÀÍON OTYPE<br />
waarvan een deel in onze afbeelding is te zien,<br />
produceert men de vele matrljzen die met zy; stuks<br />
in een mztriizenraam (voor elke letter of teken is<br />
slechts eén matrijs aanwezig) worden opgesloten en<br />
er voor zorgefl dat miljoenen zuivere losse letters<br />
met een uitzondedijk fraai letterbeeld en een grote<br />
slijtvastheid tot nauwkeurig uitgevulde regels<br />
worden samengevoegd.<br />
Van welke aard dit qeÍvl ook is, uan eenuoudige platte tekst<br />
to t i ngew i kke ld ge n e ngd u e te n sc h appe I l' k w er k<br />
of forntulewer k, een' M ono tlpe' Te lse lgie Í ttachine gie t he t<br />
rueí onaeranderQke snelheid Íen bate uan de drukker<br />
die ulot ktvaliteitwerk wi/ leueren.<br />
THE MONOTYPE CORPORATION LIMITED<br />
AMSTERDAM-C./ K.EIZERSGRACII'l tqz ITEL EFOON 436o6
Originele<br />
BieleÍelder<br />
Tempo<br />
vouwmachines<br />
Rechts ziet u de bekende TEMPO-vouwmachine<br />
model l0-R afgebeeld, voorzien van een automatisch<br />
inlegapparaat. Deze snelle machine wordt<br />
geleverd in werkbreedten van 350, 430 en 500 mm<br />
en bereikt een mechanische vouwsnelheid<br />
van 12.000 tot 15.000 vellen per uur.<br />
Hieronder is model TEMPO-16 met een rondstaoel-<br />
inlegapparaat afgebeeld. In deze uitvoering<br />
zijn de volgende formaten leverbaar: 56 x 80 cm,<br />
61x86 cm, 70x 100 cm en 80x I l2 cm.<br />
Ook kan de machine worden uitgerust met een<br />
vlakstapel-inlegapparaat systeem Dux.<br />
h*=--3<br />
.--!,<br />
ALLEENVERTEGENWOORDIGI NG:<br />
N.V. MONTAN EXPORT<br />
NIEUWE PARKLAAN 55 / DEN HAAG / TELEFOON 5I 205I<br />
a
I<br />
De clichés voor deze afbeelding werden vervaordigd met de kleuren-clichogroof F I 60 noor een Agfo-colour model, vergrcting von een Agfo-colour<br />
6x6 negotief. No het groveren door de mochine werden de vier zink-clichés gedurende slechts enkele seconden in hun geheel nogeëtst, om de<br />
broom te verwijderen welke tqdens het groveren in zink ontstoot. Een verdere nobewerking, portiële retouche of correctie heeft niet plaots gehod.<br />
-----
Wilt u Rembrandt3 en Van Goghs in uw bêzit hebben?<br />
U bent nog niet de trotse bezitter oÍ<br />
bezitster van een Rembrandt of een<br />
Van Goghf Dat is begrijpeliik, want<br />
zulke kostbare schilderiien zijn nier<br />
in particulier bezit van de gemiddelde<br />
Nederlander, maar hangen in de musea.<br />
Toch ziin er mêer dan 77.000 Nederlanders<br />
die Rembrandts en Van Goghs<br />
en tientallen andere oude en moderne<br />
meesters hun eigendom kunnen noemen.<br />
Natuurlijk hebben ze niet de echte<br />
schilderiien; ze bezitten echter de welverzorgde<br />
kleurenreprodukties van de<br />
stichting Openbaar Kunstbezit.<br />
Deze stichting, waarin alle richtingen<br />
uit ons volk vertegenwoordigd zijn,<br />
stelt zich de esthetische vorming ten<br />
doel, door middel van de radio, in<br />
woord en beeld. Openbaar Kunstbezit<br />
organiseert cursussen, waarbij wekelijks<br />
een kunstwerk, dat zich in een<br />
onzer musea bevindt, door een oeskundige<br />
wordt besproken in een radiopraatie.<br />
De vier grote omroepverenigingen<br />
zenden zulke radiotoespraken<br />
uit; ook de VPRO werkt er aan mee.<br />
De cursisten - in 1957 ruim 77.000! -<br />
al oí niet lid van een omroepvereniging,<br />
ontvangen tevoren de kleurenreprodukties<br />
van de te besoreken werken<br />
Boven;<br />
Gobriël Metsu<br />
Rechts:<br />
Dick Ket<br />
Nieuwe druk van'Papier'<br />
Wie kent niet de Graphilec-uitgave<br />
'Papier',<br />
samengesteld door de bekende<br />
papierdeskundige C. Pels! Voorzover<br />
iemand op deze vraag zou moeten antwoorden<br />
dat hit dit boekwerkle over<br />
onze voorneamste grondstoí niet kent,<br />
wijst dit op een ernstige tekortkoming<br />
in zijn grafische'opvoeding'.<br />
Gelukkig is het geen onherstelbare Íout,<br />
want zoluist is een nieuwe druk van<br />
'Papier'verschenen.<br />
Er blijkt nogal wat<br />
werk van deze nieuwe druk te ziin gemaakt,<br />
want de nieuw verschenen uitgave<br />
omvat nu bijna 180 pagina's, hoewel<br />
letter en interlinie bescheidener<br />
thuis en ze krijgen bovendien achteraf,<br />
mede voor het geval ze verhinderd<br />
waren naar de radiotoelichting te<br />
luisteren, de tekst van die toelichting<br />
gedrukt toêgezonden, De te bespreken<br />
kunstwerken zijn meestal schilderilen,<br />
maar voorts ool< tekeningen, grafisch<br />
werk, beeldhouwwerk en werken van<br />
ku nstn ijverheid.<br />
Door deze cursussen wil de stichting<br />
het kunstbezit, dat zich in de Nederlandse<br />
musea bevindt en dat dus als<br />
het ware eigendom is van ons allema:|,<br />
nader brengen tot het Nederlandse<br />
volk, daarbii tevens verwachtend dat<br />
het museumbezoek door deze acrre<br />
zal worden gestimuleerd.<br />
In ianuari begint weer een nieuwe<br />
cursus. Verwacht wordt dat de belangstelling,<br />
nu het werk van Openbaar<br />
Kunstbezit wat meer is ingeburgerd,<br />
nog groter zal ziin dan deze reeds voor<br />
de vorige cursus was. Dat geldt te meer<br />
omdat er een extra-attractie aan de<br />
cursus is verbonden: olle cursisten ontvongen<br />
grctis een doorlopend toegdngsbewijs<br />
voor veertig von de belangrijkste<br />
Nederlondse musea ! Daaronder bevi nden<br />
zich vrilwel al onze bekende musea met<br />
kunstverzamelingen, maar ook nog instellingen<br />
als het Spoorwegmuseum en<br />
dergelilke.<br />
Zil die alsnog willen deelnemen dienen<br />
vanwege het al late tijdstip spoedig<br />
| 7,75 te storten op postgirorekening<br />
1665 van de Stichting Openbar Kunstbezit<br />
te Amsterdam, met vermelding:<br />
deelneming cursus 1958. Men kan dan<br />
in 1958 de veertig reprodukties, die<br />
bii vier tegelijk worden toegezonden,<br />
met de toelichtingen verwachten.<br />
Wenst men ook een íraaie linnen band<br />
tê ontvangen, waarin reprodukties en<br />
toelichtingen kunnen worden verzameld,<br />
dan gireert men í }- extra<br />
en geeft men op het strookie aan: deelneming<br />
cursus 1958, plus band. 8.9<br />
zijn geworden en elke tekstpagina dus<br />
heel wat meer stoÍ bevat. Bij nadere<br />
beschouwing van de inhoud blijkt de<br />
tekst geheel herzien en bijgewerkt.<br />
Naast aanvullingen van bestaande hooídstukken<br />
troffen we ook geheel nieuwe<br />
aan over papier en inkt en over het herkennen<br />
van papiersoorten.<br />
Het boek'Papier', dat al zo velen op<br />
plezierige wijze heeft ingeleid in de<br />
geheimenissen<br />
en biizonderheden van<br />
onze yele papiersoorten, de fabricage<br />
daarvan en nog zo veel meer, kost in<br />
z'n nieuwe vorm f 9,50. De Stichting<br />
Graphilec te Mijdrecht liet deze (derde)<br />
druk heel goed verzorgen en daar zijn<br />
we maar weer heel blii om. 8.46<br />
I<br />
?i<br />
'I ', ||!}ffidw:I r"<br />
iftdme{funÍgïtphiu'- "j; ^,..<br />
Gygax:'Moderne Chemigraphie<br />
in Theorie und Praxis'<br />
De Zwitserse chemigraaí A, F. Gygax,<br />
bedriiísleider van de chemigrafische<br />
onderneming Busag te Bern, heeÍt een<br />
technisch vakboek over de chemigrafie<br />
geschreven, dat zonder enige twijíel een<br />
ereplaats in de technische literatuur<br />
van de illustratietechnieken gaat innemen.<br />
In dit bijna zeshonderd pagina's<br />
tellende boek. dat meer dan zevenhonderd<br />
afbeeldingen tussen de tekst<br />
bevat, geeft de auteur een beschrijving<br />
van in het verleden reeds toegepaste<br />
en alle thans nog toepassing vindende<br />
procédés en werkwilzen bij de Íabricage<br />
van clichés.<br />
Na een algemeen hoofdstuk, waarin<br />
onder andere de historische ontwikkeling<br />
van het gedrukte beeld in de<br />
ondêrscheidene druktechnieken wordt<br />
behandeld, volgt een hooÍdstuk over de<br />
beginselen van de chemie, de Íysica en<br />
de elektriciteit. Dat is 'de bouwgrond<br />
waarop het thema komt te rusten', zo<br />
drukt de schrijver het uit. Daarna<br />
komen in logische volgorde gedegen<br />
behandelingen van de reproduktieÍoto-<br />
grafie, het kopiëren, het etsen, de kleurenreproduktiefotografie,<br />
het kleuretsen,<br />
het graveren, het proeÍdrukken<br />
en ten slotte de diverse vermenigvuldigingsmethoden.<br />
Elk van de aangeduide<br />
hooÍdstukken omvat een historisch<br />
overzicht, een theoretisch gedeelte en<br />
een praktisch gedeelte.<br />
Tijdens gemaakte studiereizen naar het<br />
buitenland, waarvan twee naar de Verenigde<br />
Staten, heeít de schrijver een<br />
schat van gegevens over chemigrafievraagstukken<br />
verzameld en deze in een<br />
aantal gevallen in de eigen onderneming<br />
op hun bruikbaarheid getoetst. Daar<br />
waar nog onopgeloste problemen zijn,<br />
zoals in de rstertheorie en het etsen,<br />
heeÍt de schriiver al het beschikbare<br />
materiaal opSenomen, om de lezer uiteindelijk<br />
een eigen oordeel mogelijk te<br />
maken. Deze verzamelde gegevens leiden<br />
de lezer in elk geval Yer op wet.<br />
Een ruime plaats is in dit grote standaardwerk<br />
toegemeten aan de nieuwste<br />
procédés, zoals maskeren in de kleuren-<br />
Íotografie, het elektronisch etsen, de<br />
elektronische kleuruitscheiding en ten<br />
slotte nog de diverse typen van clichégraveermachi<br />
nes.<br />
Zowel wat de inhoud als ook de uitvoering<br />
betreft is'Moderne Chemigraph<br />
ie' een prachtwerk. We zouden het<br />
gaarne in handen wensen van iedere<br />
chemigraaÍ die maar enigermate Duits<br />
kan lezen. De prijs is echter hoog (hoe<br />
kan dit trouwens anders bij een dergeliik<br />
werk l) en we moeten dan ook vrezen<br />
dat menigeen niet tot aanschaffen<br />
f
f<br />
zal komen, De vraag is hierbij overigens<br />
gerechtvaardigd oÍ iemand, die in een<br />
bepald vak voor zich en z'n gezin een<br />
levensbestaan vindt. niet tèch zou moeten<br />
trachten een bedrag van í 80,- voor<br />
zulk een machtig interessant en leerzaam<br />
boek op te brengen. Bestudering<br />
er van brengt grote winst; men is echt<br />
'bij' met deze Polygraph-uitgave. W.412<br />
Een handig aÍtapaÈparaat<br />
Op de expositie, onlangs gehouden bil<br />
de firma Van Diik te Amsterdam, zagen<br />
wii een biizonder geschi kt aítapapparaat,<br />
Vooral zeer nuttig als regelmatig uit<br />
grote mandflessen of vaten getapt moet<br />
worden. Geen zwer tillen oí kiepen<br />
meer en geen gemors. Het apparaat<br />
bestaat uit een ventielpomp, een standpiipie<br />
met uitloopeinde, een verlengi ngspiipie<br />
en een zuurvste stop. Deze<br />
lutste kan in drie verschillendê grootten<br />
geleverd worden. Door licht pompen<br />
met de rubberbal van de ventielpomp<br />
wordt de vloeistof omhoog gevoerd<br />
en overgebracht naar het maatglr,<br />
de fles oí anderszins, Heeít men<br />
voldoende afgetapt, dan is een lichte<br />
druk op het stopventiel voldoende om<br />
de stroom te onderbreken. Na het aftappen<br />
wordt het uitloopeinde naar<br />
boven gedraaid, zodat geen druppel vermorst<br />
wordt. Heeft men te veel aígetapt,<br />
dan dompelt men het uitlaateinde<br />
weer in de afgetapte vloeistof<br />
(na eerst de bal ingedrukt te hebben)<br />
en door lichte druk op het stopventiel<br />
kan zo het teveel weer teruggezogen<br />
worden. Het aítapapparaat'Otal' nr. I<br />
geeít zeven liter per minuut, terwijl<br />
nr. 2 zelís een hoeveelheid yan yeertien<br />
liter kan bereiken. Het apparaat is te<br />
gebruiken voor alle vloeistoffen. D,422<br />
t*kturfr*du!l*.Èeq@<br />
*l!**t*.sryèb*rFq-dk6<br />
n-+buu.i&!&5àÉ-4.i*n*;<br />
r-*é*r'..È*aa!dê*!**<br />
Een vêrstelbare baionetsluitê?<br />
voor oudere zetmachines<br />
Vele machinezetters hebben in de praktijk<br />
wel eens meegemukt dat één van<br />
de bajonetsluiters door slijtage niet<br />
meer in de stand komt te staan, waardoor<br />
de klauwtles van deze sluiters,<br />
welke griipen achter de bevestigingsnokken<br />
in de bussen die aan het ziistuk<br />
en torenstuk ziin aangebracht, niet volledig<br />
hun dienst doen.<br />
Het gedeelteliik griipen van deze klauwtjes<br />
kan door de grote druk van de metaalpot<br />
wel eens een breken van deze<br />
klauwtjes tot gevolg hebben. Ook heeft<br />
een te ver doorgedraaide bajonetsluiter<br />
de nare gewoonte los te lopen, wat<br />
meestal komt doordat het zwartepunt<br />
van de verschuiÍbare sluitkruk aan de<br />
verkeerde kant komt te liggen en dêze<br />
sluitkruk door het trillen van de machine<br />
de neiging vercoont om in een<br />
verticale stand te komen. Al gauw is<br />
men dan geneigd zo'n sluitkruk nog<br />
eens extra aan te trekken, wat nog meer<br />
sliitage van de klauwties tot gevolg<br />
heeft. Het gevolg van een losgelopen<br />
baionetsluiter is: geen goede aansluiting<br />
yan gietmond, gietvorm en matriizen.<br />
De meeste machinezetters zullen<br />
dat wel weten.<br />
Hoewel de constructeurs bii de moderne<br />
machines deze baionetsluiters<br />
verstelbaar hebben gemaakt door verschillende<br />
constructies, was het bij<br />
oudere machines een taak voor de monteur<br />
om dit euvel te verhelpen.<br />
Door het grafisch-technische bureau<br />
Reichart wordt sinds kort een verstelbare<br />
bajonetsluiter in de handel ge-<br />
lac-Glasklar<br />
Dit is een nieuwe zelÍhechtende Íolie,<br />
waarmee men allerlei voorwerDen kan<br />
bekleden. De stoí is helder doorzichtig<br />
als glc, Doordat de buitenziide is gematteerd.<br />
is dit materiaaal ook beschriiíbaar.<br />
De Íolie wordt op rollen van<br />
32 cm breedte geleverd. De binder kan<br />
er wandplaten, tabellen en landkaarten<br />
mee overtrekken, waardoor het werkstuk<br />
aan levensduur en waarde wint.<br />
Ook boekbanden kunnen er mee oYertrokken<br />
worden, want de stof hecht op<br />
vriiwel elk oppervlak, Worden technische<br />
tekeningen met deze stof overtrokken,<br />
dan kan men toch nog in de<br />
tekeningen veranderingen aanbrengen,<br />
doordat de folie beschriifbaar en radeerbaar<br />
is. Het materiaal wordt gemaakt bii<br />
de firma Wilhelm Jackstadt & Co, te<br />
Wu ppertal-Elberíeld.<br />
8f.43 íuit Allg. Anzeíger fíir Buchbinder)<br />
bracht waarvan de schroeídraad, welke<br />
in de bovenbalk is aangebracht, overeenstemt<br />
met de normale sluiters die in<br />
de oudere machines zijn aangebracht.<br />
De oplossing is aardig gevonden.<br />
Op de aÍbeelding is een bajonetsluiter<br />
compleet en gedemonteerd te zien.<br />
Het hulsie l, waarop de schroeídraad<br />
is aangebracht, werd geschoven op de<br />
baionetsluiter 2 en het kan door de<br />
penschroeí 3 willekeurig door een der<br />
gaaties 4 in het hulsje I op de bajonetsluiter<br />
2 in schroeígat 5 worden vastgezet,<br />
waardoor men de schroeÍdraad<br />
op het hulsie een andere stand kan<br />
geven. Door het hulsje iets terug te<br />
Beschadigingen door gebruik van kunstharsliim<br />
De lilmen op een PVC-buis hebben de<br />
binderii veroverd door hun grote en<br />
soms snelle hechtkracht. Deze vaak<br />
kleurloos opdrogende liimen bieden<br />
vele voordelen als men de juiste soort<br />
voor een beoaald werk weet te kiezen.<br />
In AAÍB luen wij echter, dat men ook<br />
voor zeer onaangename en onvoorziene<br />
verrassingen kan komen te staan, die<br />
voor rekening kwamen van de in de<br />
PVC-liim noodzakelijk unwezige weekmaker.<br />
Hier volgen twee voorbeelden<br />
van gêvallen waarin moeilijkheden van<br />
deze aard zich voordeden.<br />
Een binder had hoezen gemaakt voor<br />
langspeel-grammoíoonplaten en de inslagen<br />
geplakt met een kunstharslijm.<br />
Na geruime tijd bleek, dat daar waar de<br />
geplakte rand de grammoÍoonplaat raakte<br />
de weekmaker een verwoestende invloed<br />
op de plaat had uitgeoeíend, De<br />
'Vormêntaal'<br />
Na de succesvolle uitgave van'Facetten<br />
van boekdruk', enige iaren geleden,<br />
heeít Van Gelder Zonen nu dan weer<br />
een soortgelilk boekwerkie het licht<br />
doen zien, ditmaal onder de titel'Vormentaal',<br />
Volgens de inleiding is deze<br />
uitgave ontstaan uit de wens om de<br />
papierverwerkenden tegemoet te komen<br />
en enigszins het gevoel van onzekerheid<br />
weg te nemen dat aanwezig<br />
blijkt zodra kwesties van stijl en esthetica<br />
aan de orde komen.<br />
'Vormentaal' geeít in woord en beeld<br />
een aantal variaties op het thema'vo16',<br />
zoals deze werden gezien door de ogen<br />
van een tekenaar, een weekbladopmaker,<br />
een publicist over vormgeving en<br />
-.=........--<br />
draaien kan men het klauwtle ó meer<br />
tegen één der nokken van de sluitstukken<br />
laten komen, wat natuurliik van<br />
invloed is op de stand van de baionetsluiter.<br />
Ook de sluitkruk 7 is demonteerbaar<br />
gemaakt door aan één ziide<br />
het bolvormige stuitnokie 8 van schroefdraad<br />
te voorzien. Mocht het veertie<br />
dat de sluitkruk 7 afremt te weinig<br />
spanning hebben, dan kan men door<br />
het verwijderen van de sluitkruk bijna<br />
zonder moeite bij het veertie komen.<br />
Tot slot nog deze tip: vergeet niet, zo<br />
nu en dan de klauwtjes van een weinig<br />
vet te voorzien. Dat kan abnormale<br />
slijtage voorkomen.<br />
s.4l t.3<br />
schade was zeer groot. Deze chemische<br />
invloed kon door de binder moeiliik<br />
voorzien worden.<br />
In een ander geval had een kartonnage-<br />
Íabriek vouwdozen geplakt met een<br />
PVCJijm. Het drukwerk was gevernist.<br />
De weekmaker, in deze kunststoflilm<br />
voorkomende, had na enige tijd de<br />
vernis aangetst, waardoor deze week<br />
en kleverig wc geworden en alle dozen<br />
met de laklaag aan elkaar gekleefd<br />
waren. Ook hier ontstond aanzienlijke<br />
schade.<br />
Heeft men dus een of ander werk,<br />
waarvan men niet geheel gerust is op<br />
de goede afloop, raadpleeg dan het<br />
laboratorium van de kleeÍstofÍenfabriek<br />
en stel u zeker dat een weekmaker<br />
gebruikt wordt die geen invloed kan<br />
uitoeíenen op het werk zelf oÍ op het<br />
te verpakken produkt. 81.43<br />
een docent in de esthetica. Het is aardig<br />
om de tekst te volgen, het geheel is<br />
prettig en lezenswaard.<br />
Jan van Keulen verzorgde layout en<br />
tekeningen. Hij toonde zich vooral in<br />
het laatste van zijn sterkste zijde. De<br />
tekst is van Malorick en drukkeril<br />
Meyer te Wormerveer zorgde voor een<br />
gave druk. Met de vormgeving ziln we<br />
niet in alle oozichten tevreden: nart<br />
zeer gave oplossingen (waarvan biigaand<br />
een illustratie) ziin er ook die<br />
maar weinig bevrediging schenken.<br />
Het behoeft niet te worden betwiiÍeld<br />
dat VGZ met deze nieuwe uitgave velen<br />
een olezier deed. Al met al is het een<br />
goed geheel. Wii hopen dat er nog meer<br />
uitingen van papierreclame in dezeYorm<br />
zullen volgen. Sch.3
7<br />
l0<br />
Dít clichê werd op de stondoord-clíchograaf gesneden in mognesium, niet nabewerkt, roster 48
7<br />
Bij de voorgaande besprekingen van de tijdschriften Rayon Revue en<br />
Range (respectievelijk TéTé l2e jaargang nummers I en 5) hebben we<br />
kennis kunnen maken met een reclame-uiting - immers een huisorgaan -<br />
van één bepaalde firma, welke een bepaalde soort artikelen onder de<br />
aandacht wil brengen. In reclametermen zou men hierbij kunnen spreken<br />
van individuele reclame.<br />
Van geheel andere aard is het blad Visie, dat nu ter bespreking voor ons<br />
ligt. Visie verscheen voor de eerste maal in 1955, het vijfde nummer<br />
kwam juist tegen het eindevan | 957 uit. Hoewel d us de benaming periodiek<br />
wel op zijn plaats is te achten, is de verschijningsfrequentie nogal laag,<br />
namelijk tweemaal per iaar.<br />
Een blad als Visie is een typisch verschijnsel van de laatste jaren, waarin<br />
we naast de individuele en de ook al oude collectieve reclame (denk aan<br />
'Eet<br />
meer fruit!') een soort van combinatiereclame zien groeien. ln dit<br />
geval zou beter van een aan elkaar verwante (related) reclame kunnen<br />
worden gesproken. Men gaat hierbij uit van een bekende theorie,<br />
namelijk dat 100 meer is dan l0x l0! Door de samenwerking van een<br />
achttal fabrikanten, die nogal uiteenlopende artikelen vervaardigen voor<br />
woninginrichting, als tapijten, gordijnen, bekledingsstoffen, linoleum<br />
behang, verf, dekens enz., ontstond de mogelijkheid om gezamenlijk met<br />
iets te komen waar elk afzonderlijk niet zo gemakkelijk aan toe zou<br />
komen. Bovendien doet door de goederenrelatie de ontvanger van zo'n<br />
gezamenlijke uitgave inspiratie op voor het gehele probleem van het<br />
goede wonen. Het zi.ln overigens niet alleen de woning, de woning-<br />
inrichting, de flat, de bungalow, die aan de beurt komen; ook de meta-<br />
morfose welke een oude zolder kan ondergaan door een moderne aanpak,<br />
ook samenwonen in woonwijken en in hotels komen aan de orde.<br />
Het zou onmogelijk zijn om van het grafische uiterlijk van een dergelijk<br />
tijdschrift iets te zeggen zonder bekend te zijn met de geschetste achter-<br />
gronden. De uitgevers, dit alles overweSend, verwachtten iets bijzonders<br />
van dit tijdschrift, ook in de verschijningsvorm. Met het oog op dit<br />
laatste werd aan de ontwerper Nan Platvoet de vormgeving van de<br />
gezamenlijke ideeèn in handen gegeven. Drukker van het tijdschrift<br />
werd C. Spin & Zonen te Amsterdam. Een combinatie die we nog wel<br />
eens kunnen tegenkomen.<br />
Vijí nummers overziend stellen wij vast dat het eerste nummer nog niet<br />
geheel ernstig genomen mocht worden. De première was beslist nog<br />
aarzelend voor wat de vormgeving betreft, waartoe zeker ook de letter-<br />
Een kleurig gedrukt omslog ( Visie nr. 3),<br />
dat werd opgebouwd met gebtuikmaking von<br />
ollerlei motieven zools voorkomen oD<br />
behongsels, bekledings- en gordijnstoffen<br />
Het moderne wonen is gesymboliseerd<br />
in dit onslog (Visie nr.4)<br />
Sptttg is het, dot deze beide omslogen niet<br />
t4<br />
in kleur konden worden gereproduceerd<br />
keuze heeft bijgedragen. In de volgende nummers kwam alles wat meer<br />
los, er kwam beweging en vaart in. Bijzonder verzorgde uitslaande bladen,<br />
opgeplakte en bijgevoegde monsters, kleurendruk en offsetdruk (van<br />
Jan de Lange te Deventer) zijn elementen in deze vocrtgaande onrplooiing.<br />
Wanneer men tegenwoordig al spreekt van functioneel, dan<br />
mag bij Visie gesproken worden van een zuiver functionele oonpok. Hoe<br />
levendig gaat hier de wooninspiratie samen met de uitvoering van het<br />
blad, of beter nog: hoe is hier de functionele vormgeving ontsproten<br />
aan het nieuwe wonen!<br />
In nummer drie werd een viertal pagina's in offset opgenomen, op getint<br />
papier gedrukt. Men zou aannemen dat dit te midden van het witte kunst-<br />
druk wat uit de toon moest vallen, dcch de visies van zes geïnterviewden<br />
over de vraag 'Wat verwacht het publiek van een hotel I' kwamen hier<br />
toch wel op een geheel eigen manier los van de inhoud te staan. Meester-<br />
lijk zijn in dit zelfde nummer de íoto's van behangen muurvlakken met een<br />
enkele huiselijke onderbreking: een plantje, een oude schemerlamp, een<br />
schilderij. Hoe instructief is hier ook het ingeplakte mapie met behangselstalen.<br />
Nog verder gaand is in dit nummer de naar boven uitslaande plaat<br />
machtig van opzet. De meest verstokte winkelier in old-finish moet hier<br />
toch wel iets in zien; op geraffineerde wijze werd een ruimte gestoffeerd<br />
met vloerbedekking, behang, verf, linoleum, gordijnen en stoelbekleding.<br />
Uitnemend zijn de kleuren en fascinerend gedrukt!<br />
Hier en daar moet ook iets mislukken. Dat speelt vooral bij de adver-<br />
tenties nog wel eens een rol. Zo krijgt het enthousiasme een deuk bij het<br />
zien van een reproduktie in nummer 3 van Rembrandts'Christus en de<br />
overspelige vrouw'. Met alle respect voor de meester, maar dit schllderij<br />
hoort niet hier thuis. Philips had toch waarlijk wel een ander voorbeeld<br />
voor licht en kleur kunnen vinden !<br />
Het geheim van de reclameopzet, welke ten grondslag ligt aan dit tijd-<br />
schrift, is wel dat het bijna overal gelukt om de artikelen op zodanige<br />
wijze aan te prijzen, dat daarbij het heil van het goede wonen domineert<br />
boven een vergroten van de omzet. Dat is een ideale vorm van reclame<br />
maken en de verzorging van Visie past zich hierbij wondergoed aan. Wie<br />
zich er bijzonder voor interesseert, ziet in het juist verschenen vijfde<br />
nummer de mogelijkheid geopend om zich tegen het verhoudingsgewijs<br />
zeer lage bedrag van f 4,- per jaargang<br />
te abonneren op Visie, tijdschrift<br />
voor bouwen en wonen: men wende zich daarvoor tot C. A. Soin & Zonen<br />
n.v., Herengracht | 70, Amsterdam-c. M. H. Groenendool<br />
_-
Stcr r<br />
kyalitcir cn<br />
vlknrrnsclrap<br />
Een frooie toepossing von fotomoteriaol waarin de glorie von het hondwerk tot uiting komt (Visie nr, 3)<br />
ru<br />
W<br />
ffiw<br />
'l','.iir<br />
''"'."t','<br />
:r. I ...t., , ., lil<br />
Wil ffiffiWHW<br />
De tekst en het grote oontol illustoties werden meester,ik tot orde en overzichtelijkheid gebrocht (Visie nr.2)<br />
l5<br />
I
E<br />
w(Dnmili((<br />
W.i"<br />
dËii<br />
E<br />
::.::1 ,.<br />
;.'-:;<br />
:. ;:;;; :t:.1';i<br />
't::::'"^-'- "<br />
n ru<br />
I<br />
Een tweetol noost elkoor liggende pogino's (Visie nr.4),<br />
somen een goed voorbeeld vormend voor degenen die bestuderen<br />
hoe levendigheid en orde kunnen somengoon<br />
Dooronder een gove tekstoplossing, met ddornoost<br />
een illustratiepogino in kleurendruk oP een donkerder bosisvlok<br />
Een combinotie von frisse kleurvlokken in moderne<br />
interieurkleuren vormt voor dit omslog (Visie nr. 5) de bosis,<br />
woordoor de entree van het blod is ofgestemd op<br />
het toepossen von kleur en kleurcontrost in de woning
De tGolibrit persnumeroteur<br />
Van de vele bijzondere facetten, welke de<br />
arbeid in de grafische val
ffi<br />
W-r<br />
ffiar-l<br />
A frame von de numeroteur<br />
B sluitplootje<br />
C ondersluitplootje<br />
D hoofdos<br />
E plunier (zijoonzicht, vooroanzicht, onderoonzicht, bovenoonzicht) en drukveer<br />
F nummerteken en borgveertje<br />
G drukveer voor Pallen<br />
H pol met zijoonzicht von pollen<br />
K repeteerwieítje<br />
M reguloteurfrome en zijoonzichten (plunjerzijde en tegenovergesteÍde kont)<br />
N reguloteur<br />
P os von de oollen<br />
R borg-as<br />
W cijferwielen met en zonder inzinkbore nul en palrodzijde von cijferwieltie<br />
t8<br />
f<br />
B<br />
C<br />
D e<br />
,- --<br />
lÍtT^tl | ,//<br />
t t ttttt v<br />
lo 7 ^ll<br />
-:-:<br />
W G<br />
r<br />
'_oK
'o<br />
3d<br />
í+-l ---\__/<br />
v,<br />
k*<br />
il[<br />
ilu<br />
nn<br />
o<br />
9<br />
buigingen of breuken en de veertjes op hun<br />
drukvermogen. Moeten er onderdelen ver-<br />
nieuwd worden, dan kan men deze onder ver-<br />
melding van de er voor vastgestelde benaming<br />
en nummering op eenvoudige wijze bestellen.<br />
De werking van de onderdelen<br />
Nu we de hele numeroteur gedemonteerd voor<br />
ons hebben is het een geschikt ogenblik om<br />
elk van de onderdelen wat nader te bespreken.<br />
Beginnen we met regulateur N, dan zien we dat<br />
deze voorzien is van één brede en vier schuin<br />
naar beneden aflopende zogenaamde kammen<br />
(zie ook de eerste afbeelding). Daar er maar vijf<br />
kammen zijn, volgt daaruit na een korte'inspec-<br />
tie' dat - indien dus de numeroteur weer geheel<br />
gemonteerd is - het honderdduizendtal, dat wil<br />
zeggen het cijferwieltle 6, dat zich het dichtst bij<br />
de plunjer bevindt, nimmerkanoverspringen.<br />
Dit vergt dus dat men de machine stopt en met<br />
de hand verzet. Daarom opgelet voor de<br />
| 00.000-tal len !<br />
Men controlere bij het weer opbouwen of het<br />
regulateurasje niet buiten het regulateurÍrame<br />
uitsteekt. Het regulateurframe zelf moet pre-<br />
cies tussen frame A passen en mag niet klem-<br />
men. De palveertjes G, van gelijke spanning,<br />
plaatsen we nu in de onderzijde van het Írame.<br />
De pallen moeten zuiver recht zijn en de boven-<br />
zijde S, welke op het palrad van het cijferwieltle<br />
komt, moet voldoende scherp zijn. We kunnen<br />
ze dan weer op hun plaats brengen en de as voor<br />
de pallen en de borg-as inschuiven.<br />
'n Voordeel<br />
t.a.v. de duurzaamheid en soliditeit is gebleken<br />
dat de palradertjes van een numeroteur niet aan<br />
de cijferwieltjes geklonken zijn, doch als een<br />
geheel vervaardigd.<br />
Hoofdas D controleren we of er geen bocht in<br />
zit. Door een onjuiste en te zware drukspan-<br />
ning tijdens het drukken kan de weliswaar<br />
sterke as doorbuigen, hetgeen leidt tot onjuist<br />
uitdrukl
Een goede Script is er ook te bewonderen!<br />
Een verfijnde oonpossíng oon de stijl van het gebouw<br />
Eouwen en typogrofie zijn nouw verbonden . .<br />
20<br />
Huis-r tuin- en keukenlettert<br />
De letter kreeg hier een heel belongrijk occent in het geheel De ingong vcn de bekende uitgeverij Eirkho-user<br />
In december 1956, ter gelegenheid van de iaarwisseling,<br />
boden twee drukkerijen, Meijer te<br />
Wormerveer en Hooiberg te Epe, hun relaties<br />
een werkje aan over het gebruik - we kunnen<br />
ook zeggen misbruik - van de niet-typografen-<br />
letter, gezien langs de straat. Dick Dooijes heeft<br />
beide uitgaven destijds op voortreffelijke wijze<br />
in TéTé | 2e lrg. nr. 5 besproken.<br />
Als een gebaar vind ik de uitgave van Mudde-<br />
Hooiberg door de vormgeving niet zo krachtig,<br />
maar het aan de orde stellen van het probleem,<br />
gekruid met niet malse kritiek, is op zichzelí<br />
belangrijk genoeg. In zoverre ben ik het niet<br />
met Dooijes eens, die duidelijk liet blijken<br />
liever wat milder te oordelen.<br />
In 'Modern Book Design'zegt McLean, dat dank<br />
zij Edward Johnston in Engeland zo weinig<br />
slechte letters op gevels, schuttingen, borden,<br />
vervoermiddelen en dergelijke te zien zijn.<br />
Johnstons hand boek voor calligraíie' Writing and<br />
| | | u minati ng and Lettering'( I 906) heeft er zonder<br />
twijíeltoe bijgedragen zijn inzichten wijd en zijd<br />
te verbreiden, maar toch moet er in Engeland<br />
een goede voedingsbodem zijn geweest om tot<br />
zulk een uitzonderlijk peil te komen.<br />
Over Nederlands lettertekenaars en -schilders<br />
kunnen we met drukkerij Hooiberg niet ent-<br />
housiast zijn, hoewel ik de letter van de groente-<br />
boer en de kruidenier uitdrukkelijk buiten<br />
beschouwing wil laten. Het bedoelde boekje<br />
schetst de toestand, waar het betreft het werk<br />
van hen die beroepshalve met de letter te<br />
maken hebben, zeker niet te somber.<br />
Wij missen een figuur als Johnston in Engeland,<br />
of Koch in Duitsland, want ook daar blijkt<br />
telkens weer dat de letter buiten het terrein<br />
van de typografie ook een achtergrond heeft.<br />
Misschien verhoogde in Duitsland de tegen-<br />
stelling fraktur-mediaeval de waardigheid van<br />
de letter toch wel. Er is overigens ook een<br />
sterk negatieve kant te zien aan die fraktur-<br />
verheerlij king.<br />
Dooijes is diep op beide geschriften ingegaan.<br />
Het heeft geen zin dit nog eens te doen. Doch<br />
ik miste in de verschillende commentaren een<br />
poging om wegen te wijzen die bij ons het<br />
letterpeil kunnen verhogen. De Engelse voor-<br />
beelden spreken in het geschrift van Elburg,<br />
als het er om gaat hoe het beter kan, een<br />
duidelijke taal. En ingeval zulke boeken niet het<br />
luiste publiek bereiken, wel, dan zou daar in de<br />
toekomst iets aan gedaan kunnen worden.<br />
Inons land hebbenweDe Roos en Van Krimpen,<br />
doch hun werkzaamheid werd zo ingekapseld<br />
door de lettergieterijen, dat van invloed op het<br />
hier besproken terrein nauwelijks sprake kon<br />
zijn.Teker een punt ten goede was de opdracht<br />
van de Nederlandse Spoorwegen aan Van<br />
Krimpen om een letter te ontwerPen die op de<br />
stations voor opschriften kon worden gebruikt.<br />
De resultaten zijn sinds enige iaren op reis van<br />
noord naar zuid en van oost naar west te<br />
constateren, Maar waar slaat dit aan, hoe velen<br />
oí hoe weinigen onder de 'letterschilders van<br />
professie' zijn het zich bewust dat er met die<br />
letters iets bijzonders aan de hand is ? En zullen<br />
ze bij nadere kennismaking een dergelijke zorg<br />
niet overdreven vinden, of zelfs overbodig?<br />
Kortom,gaat ervan zo'n voorbeeld opvoedende<br />
kracht uit op de letters die dag in dag uit,<br />
waar dan ook, worden gezet? Er is niets van te<br />
bespeuren !<br />
Voor de meeste schilders is waarschijnlijk het<br />
belangrijkst geweest dat de letter er strak op
stond, Vermoedelijk worden onze bezwaren -<br />
waar het de vorm betreÍt - niet eens gevoeld,<br />
want de schilder ziet in de letter altijd nog een<br />
stuk liefhebberij, wat hij niet zo maar prijs<br />
geeft. Werkelijk, hij zal u verzekeren dat hij alle<br />
moeite doet om er iets goeds en moois van<br />
te maken.<br />
Bij de opleiding wordt voldoende aandacht aan<br />
lettertekenen besteed, maar als het uitgangs-<br />
punt nu fout is ? lk zag eens hoe men begon met<br />
afgeplatte o's, omdat ronde te moeilijk waren,<br />
want ook die beginoefeningen moesten vooral<br />
'netjes' aÍgewerkt worden.<br />
De typograaf leert letters beoordelen, hij leert<br />
het goede type kiezen uit hetgeen er op de<br />
markt wordt aangeboden en dit inzicht werkt<br />
dan weer door als 'het betere werk'. In typo-<br />
grafenkringen is het besef immers doorge-<br />
drongen dat een letter niet zo maar ontstaat;<br />
men kent de namen van de voorgangers! De<br />
periode van geknutsel met letters, zoals het<br />
opbouwen uit zetmateriaal, is voorbij. Het<br />
verleggen van het ambachtelijke naar de mecha-<br />
nisatie is er uiteraard mede debet aan; een meer<br />
functionele opbouw stelt immers eigen dwin-<br />
gende eisen en die komen doorgaans de esthe-<br />
tische kant van het werk weer ten goede.<br />
Zo ver is het in onze schilderswereld nog niet.<br />
Ja, een deel van hun werk, het beschilderen van<br />
borden en winkelruiten, werd al aÍgenomen.<br />
Lichtreclames kwamen er voor in de plaats,<br />
verzorgd door speciale ateliers, die uiteraard<br />
ook de neonreclame tot zich trokken. Niet dat<br />
deze in het algemeen tot veel betere resultaten<br />
komen, maar hun werk is toch meer op onze<br />
tijd afgestemd.<br />
Dit artikel wil enige goede voorbeelden uit<br />
Zwitserland tonen, Deze staan overigens niet<br />
op zichzelf, maar zijn terug te voeren op de<br />
Zwitserse typografi e-trad itie, waarin bekenden<br />
als Renner en Tschichold zo'n belangrijk aandeel<br />
hebben gehad.<br />
Verbetering kan ook hier te lande niet plotse-<br />
ling komen; dat kan alleen van binnen uit. Er<br />
moet van de grond af opgebouwd worden en<br />
het begin ligt dan vooral bij de opleiding. Deze<br />
dient wakker gemaakt en voorts in contact<br />
gebracht met de goede voorbeelden. De wegen<br />
tot verbetering tekenen zich dan vanzelf af.<br />
Contact tussen allen die met de letter te maken<br />
hebben is noodzakelijk. Toals er nu kleuren-<br />
dagen gehouden worden, zo dient er ook een<br />
letterdag te komen waarop letterontwerpers,<br />
schilders. architecten. chefs van bouwbureaus<br />
en dergelijke samenkomen.<br />
Belangrijk voor het ogenblik is, dat de schilder<br />
zich het leuke onderdeel niet wil laten ont-<br />
nemen. Liefhebberen dus in een tijd waar het<br />
schilderen voor hem bijvoorbeeld het mecha-<br />
nisch spuiten werd. De eerste taak is, aan te<br />
Bouwstelling te Bozel (1957): De ontwerpen von de borden tonen een eenheid en sluiten oon bij de typogrofie<br />
Bouwstelling te Groningen (1957): Een rommelige plootsing von de borden, slechte letters, een stllloos geheel<br />
2l
-<br />
Moderne orchitectuur ín het hort von Bozel: er is zorg besteed oan de letter en men behoefde niet per se neon<br />
Een toepossing von letter ín de moderne etologe-inríchting<br />
ln Bazel wordt veel gebouwd; met zorg wordt ontsiercn von het stodsbeeld zo veel mogelijk voorkomen<br />
22<br />
t<br />
I}EISS<br />
' n':.."',it<br />
T0t-ïurin$ilft<br />
{<br />
\"i<br />
tonen dat hem niet iets ontnomen wordt, maar<br />
juist gegeven. lets wat zijn werk aanmerkelijk<br />
meer inhoud geeft.<br />
Verbetering kan er komen als openbare licha-<br />
men, bijvoorbeeld gemeentelijke bouwbureaus,<br />
al vast naar goede modellen laten kopiêren<br />
(Spoorwegen). Uit een artikel over Renner<br />
bleek, dat de ontwerpen voor de Futura al in<br />
die zin werden toegepast vóór de lettergieterij<br />
het ontwerp als drukletter op de markt bracht.<br />
In Engeland kan men goede opschriften zien, in<br />
Duitsland ook. Hoe staat het in Zwitserland,<br />
het Mekka van de moderne typografiel In<br />
Bazel íotografeerde ik de opschriften, die als<br />
illustratie dienstdoen bij dit verhaal. De letter<br />
drukt daar een stempel op het stadsbeeld en<br />
geeÍt aan het moderne bouwen een interessant,<br />
doch ook belangrijk aspect. We zien dat het<br />
hier niet de calligrafie maar de typografie is, die<br />
de achtergrond vormt van de lettering. Er<br />
blijkt een verrassende harmonie tussen letter<br />
en bouwwerk, wat ook niet te verwonderen is<br />
als we bedenken dat de moderne typografie<br />
ontsproten is uit het Bauhaus en de Stijlgroep,<br />
beide zo na verwant aan het nieuwe bouwen.<br />
Zo streeft men daar naar een lettercultuur<br />
(hoewel sommigen willen beweren dat Zwitser-<br />
land en 'cultuur'een contradictio is), die in de<br />
volle breedte en diepte doorwerkt. Typisch is<br />
het dat men vaak, om niet in een rninder fraai<br />
uit te voeren neonletter te vervallen, het<br />
zuiver geschilderde of metalen opschrift kiest.<br />
Het is opvallend welk een goede letter de gevel<br />
siert van een heel Sewone schoenenzaak of<br />
ander bedrijf. De grote lijn valt vooral op in het<br />
geordend plaatsen van de borden op de bouw-<br />
stelling; vergelijk hiermee eens het Neder-<br />
landse voorbeeld dat er bij is opgenomen. Ja,<br />
op de Zwitserse bouwstelling prijken ook de<br />
lelijke letters ACV, maar dat lelijke wordt<br />
binnen de perken gehouden. Waarschijnlijk is<br />
het een reeds vele jaren bestaand naammerk,<br />
dat nog niet aan verbetering toe was.<br />
De zin der Zwitsers voor orde, stipte orde die<br />
met functionaliteit te maken heeÍt, maakt dat<br />
het ons niet moeilijk valt te ontdekken hoever<br />
zij het ook op het hier besproken terrein nog<br />
zullen brengen. Het harmonisch samengaan van<br />
oud en nieuw zag ik zelden zo fraai als daar in<br />
Bazel. Er staan een kleine 300 fonteinen, die op<br />
alle mogelijke punten het stadsbeeld sieren. De<br />
oudste dateren van honderden jaren geleden en<br />
de jongste van enkele maanden of weken.<br />
Modern beeldhouwwerk, geplaatst bij zo'n fon-<br />
tein, is niet alleen van zeer goed gehalte, maar<br />
past zich ook volkomen bij het oude aan. Bazel<br />
bleek, ook als het om goede lettering buiten<br />
de typografie gaat, medewerkers te kunnen<br />
kiezen. Het kan voor ons land een inspirerend<br />
voorbeeld zijn, zoals het dat ook voor onze<br />
typografie is geweest. Alvorens bij ons in de<br />
betrokken kringen de erkenning komt dat er<br />
verbetering moet komen, ligt er zeker nog een<br />
omvangrijke taak te wachten.<br />
De gedachte om tot organisatie van een speciale<br />
letterdag te komen, heeft reeds weerklank<br />
gevonden. Van verschillende zijden werd al van<br />
belangstelling blijk gegeven en nader overleg<br />
heeft ertoe geleid dat in oktober | 958 een derge-<br />
lijke dag in het Instituut voor Kunstgeschiedenis<br />
te Groningen zal plaats hebben. Abe Kuipers
BREITNER<br />
de schilder Yan<br />
het Amsterdamse<br />
l
Ríjdende ortillerie
Avond ín het dok<br />
Breitner hoeft haast niet te worden geïntroduceerd: wie kent niet de grote schilder van het Amster-<br />
damse stadsgezicht, die Rotterdammer van geboorte was, maar eerder steunde op de zogenaamde Haagse<br />
School, doch tenslotte zich in Amsterdam ging vestigen en zich met zijn brandende hartstocht en onrust<br />
afwenddevan de kalme stemmingskunst der Hagenaars. Hij leest Franse naturalisten als Zola en nogvóór<br />
hij in Amsterdam gaat wonen heeft hij al eens gezegd:'lk zal de mens schilderen op de straat en in de<br />
huizen, de straten en huizen die ze gebouwd hebben, het leven vooral.' Breitner is de schilder van het<br />
Amsterdamse leven geworden, van de heiwerken, van de waspitten met manden aan hun arm, van zware<br />
trekpaarden tegen bruggen op, van het werkende en bouwende Amsterdam. Ook zijn meest'schilder-<br />
achtige', rustige brokken Amsterdams stadsschoon, zoals er hierbij enkele afgebeeld zijn, behouden<br />
daarom iets van het dramatische, zware en sonore, dat in de aard van deze zoeker naar het menselijke lag.<br />
Er is een bepaalde reden om in dit nummer van TéTé, dat aan het eind van 1957 verschijnt, enige platen<br />
naar schilderijen van Breitner op te nemen. Deze schilder van het Amsterdamse leven, van het'gezicht'<br />
van de hoofdstad des lands, leefde van 1857 tot 1923; het verstreken jaar stond dan ook enigermate in<br />
het teken van z'n honderdste geboortedag.<br />
De reprodukties werden gekozen uit'Schatten der Schilderkunst', een reeks plaatwerken die de Wereld-<br />
Bibliotheek sinds 1945 doet verschijnen. Geen'nieuwe uitgave'dus, al wordt de reeks gedurig met<br />
nieuwe platen aangevuld: men is nu reeds aan de zesentwintigste serie bezig. De reprodukties zijn op<br />
betrekkelijk klein formaat, hoogstens 18x23 cm, en zezijn elk gedrukt op papier van 20x27,5 cm.
-<br />
Kofte Prinsengrccht<br />
I-<br />
Men kan ze daardoor in uniforme mappen bewaren en langzamerhand in het bezit komen van een aardig<br />
overzicht van schilderkunst in Vlaams en Nederlands bezit. Dit laatste is de beperking, die de Wereld-<br />
Bibliotheek zichzelf oplegde. Terecht misschien, want de keuze is immers zó overweldigend groot, dat<br />
men anders alleen verwarrend zou kunnen werken. Het lijkt mij ook dit voordeel te hebben, dat - be-<br />
houdens een kleine minderheid kunstwerken uit particulier bezit - de bezitter van deze reprodukties de<br />
mogelijkheid heeft het echte schilderij op een keer onder ogen te krijgen. Het is helaas lang niet allen<br />
gegeven, kunstreizen ver in het buitenland te maken, maar Nederlandse en Vlaamse musea liggen nog<br />
wel in het bereik. Want men vergete nimmer, dat de reproduktie nooit meer kan zijn dan een hulp-<br />
middel tot nadere kennismaking en dat het origineel tenslotte door geen reproduktie te vervangen is.<br />
De keuze der platen in de series is willekeurig geweest. Er is zeer veel oude kunst bij te vinden, tamelijk<br />
wat negentiende-eeuwse kunst en weinig hedendaagse. Men is dus, laten we zeggen, voorzichtig geweest<br />
en wát er aan hedendaagse kunst gegeven werd, draagt zeker niet het stempel'avant-garde'. Appel en<br />
Ouborg ontbreken - gelukkig, ben ik geneigd te zeggen, want daar wordt van andere zijde al propaganda<br />
genoeg mee gemaakt.<br />
Wie gelegenheid vindt om enige uren te besteden aan de collecties in het Rijksmuseum of het Stedelijk<br />
Museum te Amsterdam - iets wat nog té velen verzuimen - heeft kans dat hij ook de originelen van de<br />
afgebeelde werken van George Hendrik Breitner daar aantreft. J. M. Pronge
Op bezoek bij Società Nebiolo te Turijn (ltalië)<br />
Een excursie naar een fabriek is altijd interes-<br />
sant en leerzaam. Dat geldt nog te meer als het<br />
gaat om een onderneming welke tal van gra-<br />
íische produkten maakt. Daarbij doet zich dan<br />
ook nog de mogelijkheid voor, dat zo'n bezoek<br />
goede stof kan geven voor een artikel ter<br />
oriëntatie van anderen. Toen ons dan ook van<br />
de Società Nebiolo te Turijn (ltaliê) een uit-<br />
nodiging bereikte tot het brengen van een<br />
bezoek aan de Íabrieken, werd die uitnodiging<br />
Saarne aanvaaro.<br />
De produkten van de Società Nebiolo, welke<br />
onderneming dus in hoofdzaak op de grafische<br />
sector is ingesteld, zijn in Nederland nog niet zo<br />
algemeen bekend. Het bleek dus wel nuttig er<br />
kennis mee te maken en deze kennis verder uit<br />
te dragen.<br />
Om een juiste indruk te kunnen geven van deze<br />
belangrijke ltaliaanse onderneming is het ge-<br />
wenst eerst de historie daarvan iets nader toe<br />
te lichten. Giovanni Nebiolo, een man uit<br />
Piemont, kocht in 1880 een sinds 1852 bestaande<br />
lettergieterij. Deze aankoop nu betekende de<br />
grondlegging van de Società Nebiolo. Deze<br />
kleine lettergieterij is in de loop der jaren<br />
Afbeelding 2: Een blik in de mochtige montogeofdelingen<br />
32<br />
Afbeelding l:<br />
fwee beelden von de 'nederzettingen'<br />
von Nebiolo te Turtn<br />
uitgegroeid tot een grote onderneming, waarin<br />
de lettergieterij nu een bescheiden onderdeel<br />
van het geheel is. Dit onderdeel echter is toch<br />
nog de grootste lettergieterij van ltalië en één<br />
van de belangrijkste van Europa. Regelmatig<br />
worden door eigen kunstenaars nieuwe letter-<br />
soorten ontworpen, waarna de matrijzen-<br />
fabricage ter hand wordt genomen, om dan<br />
tenslotte in de gieterij tot een eindprodukt<br />
te komen. In de verschillende afdelingen van<br />
de lettergieterij vinden 160 medewerkers een<br />
geregelde dagtaak.<br />
Giovanni Nebiolo was een man die meer pijlen<br />
op zijn boog had, want omstreeks 1888 werd<br />
door hem een machinefabriek bijgevoegd,<br />
waarvan in 1890 de eerste series degel- en stop-<br />
cilinderpersen op de markt kwamen. Bij deze<br />
eerste machi nes waren verbeteringen toegepast<br />
ten opzichte van de gangbare typen, zodat ze<br />
zich gunstig onderscheidden van de persen<br />
welke elders werden gebouwd. Dat de opzet<br />
van een drukmachinefabriel< goed gezien was,<br />
bleek wel uit de voortdurende uitbreiding er<br />
van. De series afgeleverde machines volgden<br />
elkaar met steeds korter tussenpozen op.<br />
Om onafhankelijk van anderen de benodigde<br />
gietstukken te verkrijgen voor het frame en de<br />
onderdelen werd in 1906 een ijzergieterij aan-<br />
gekocht, gemoderniseerd en uitgebreid. De<br />
selectie en controle op de ijzererts, van het<br />
grootste belang voor het aanhouden van een<br />
goede kwaliteit, was nu ook in eigen hand<br />
geKomen.<br />
De hoge eisen, welke voor wat betreft de<br />
precisie gesteld worden aan de onderdelen van<br />
een drukmachine, werkten er toe mee dat<br />
Nebiolo nog weer later besloot om zelf ook de<br />
vervaardiging van precisiemachines ter hand te<br />
nemen. In 1935 werd de onderneming uit-<br />
gebreid en werd een aanvang gemaakt met de<br />
fabricage van draaibanken en andere precisie-<br />
machines en ook gereedschappen (niet alleen<br />
:s<br />
4t:<br />
trouwens voor eigen gebruik, maar ook voor<br />
de verkoop).<br />
Gedurende de tweede wereldoorlog was de<br />
fabriek ingeschakeld voor de oorlotsindustrie,<br />
maar direct daarna werd naast het bestaande<br />
no8 weer een ander terrein van machinebouw<br />
aangeboord. De fabricage van textielmachines<br />
werd ter hand genomen en hiervoor werd een<br />
afzonderlijke fabriek opgericht. Ook dit werd<br />
een succes: een prominente plaats op het<br />
gebied van weefgetouwen werd veroverd. Ook<br />
in ons land werden textielmachines van dit<br />
fabrikaat geplaatst.<br />
Gezien de groei en geteld de jaren van haar<br />
bestaan komen wij tot de conclusie dat het hier<br />
Saat om een op graÍisch terrein werkende<br />
Italiaanse onderneming, welke onze belang-<br />
stelling ten volle verdient. In het kort geven we<br />
nu een en ander van onze indrukken weer.<br />
opgedaan bij het bezoek aan de Íabriek, om dan<br />
een tweetal stopcilinderpersen te bespreken<br />
welke wij in serie hebben zien bouwen.<br />
De ijzergieterij<br />
Het gevoel van iets onwezenlijks te zien over-<br />
valt ons bij het betreden van de grote giethal en<br />
wij moeten ons eerst even realiseren dat hier<br />
onderdelen van drukmachines voor het eerst<br />
gestalte gaan aannemen. Het lawaai dat ons<br />
verdooÍt en het verblindende licht dat onze<br />
ogen pijnitt doen ons aan heel andere dingen<br />
denken. Het felle licht van vloeibaar ijzer zien<br />
wij overal, in ovens, in grote ketels welke !n<br />
zogenaamde loopkatten hangend naar de stortplaatsen<br />
rijden waar gietvormen voor vulling<br />
gereed staan. Het is wel zo overweldigend, dat<br />
wij ons afvragen: heeft dit nu nog ergens iets<br />
met drukken te maken.<br />
Even later zien wij uit afgekoelde gietvormen<br />
onderdelen van cilinderpersen te voorschijn<br />
komen. Wij herkennen ze en zien ze in gedach-<br />
ten reeds op hun plaats aan de pers. Dit ver-<br />
I
hoogt in aanzienlijke mate onze belangstelling<br />
en wij volgen met interesse het proces van<br />
modelmaken, vormen en gieten. Op terreinen<br />
buiten de gieterij zien wij gegoten delen in de<br />
open lucht blootgesteld aan weer en wind.<br />
Die liggen daar gewoonweg te roesten, zo op<br />
het eerste gezicht. Maar we vernemen tot onze<br />
geruststelling dat dit bij het gietproces behoort.<br />
Drie jaren buitenlucht krijgen de gietstukken<br />
om tot rust te komen, uit te werken zou men<br />
kunnen zeggen, Men noemt dat lageren en de<br />
duur van de lagering is van groot belang.<br />
Alle gietstukken worden bij Nebiolo vervaar-<br />
digd volgens het Meehanite-systeem en door<br />
dit systeem krijgt het gietprodukt een speciale<br />
bestendigheid<br />
tegen invloeden als trillingen en<br />
slijtage. In het laboratorium wordt doorlopend<br />
controle uitgeoefend op de gietijzersamen-<br />
stelling. Stabiliteitsproeven en andere proeven<br />
worden genomen. Onder andere worden ook<br />
stukken gietijzer gefotografeerd en de Íoto's<br />
vergroot, soms tot 2000 keer.<br />
Echter niet alleen aan het gietprodukt wordt<br />
grote aandacht besteed. Dat geldt ook voor de<br />
mensen die met de vervaardiging te maken<br />
hebben. Het werk in de gieterij is vuil en stoffig<br />
en deze werkers hebben een speciale verzor-<br />
ging nodig. Wij bezochten een lokaal waarin<br />
een moderne installatie voor aerosol therapie<br />
was opgesteld, een installatie welke een geheel<br />
gezuiverde lucht verspreidt. Hier worden<br />
regelmatig groepen medewerkers uit de gieterij<br />
inwendig verÍrist door het inademen van vol-<br />
komen zuivere lucht, waarna zij zich in ruime<br />
waslokalen onder douches of aan wastafels<br />
verder kunnen opknappen. Het aantal mede-<br />
werkers in de ijzergieterij bedraagt 254 de<br />
gieterij heeft een oppervlakte van 18.600 m2.<br />
De mochínefobriek<br />
De machinefabriek heeft een oppervlakte van<br />
24.124 m2 en 569 mensen werken hier aan de<br />
bewerking en afwerking van de gietstukken, het<br />
vervaardigen van tandwielen en al die andere<br />
onderdelen welke een drukpers nu eenmaal<br />
nodig heeft om ons drukkers tot een goed<br />
resultaat te laten komen.<br />
Het aantal machines en werktuigen dat daarbij<br />
te pas komt is groot en het is buitengewoon<br />
interessant om een en ander te bezien. Wij zien<br />
heel kleine draaibanken, waarop'kleingoed'<br />
wordt gedraaid. Deze worden door vrouwen<br />
bediend. Ook zien wij een knaap van een frees-<br />
bank van ruim twintig meter lengte, waarop<br />
vier freems achter elkaar zijn opgesteld. Een<br />
geweldige freeskop met grote beitels legt de<br />
lange weg over de vier freems aí en íreest de<br />
binnenzijden<br />
van de rollenbanen op maat. Heel<br />
wat van deze precisiemachines<br />
zijn van het<br />
eigen Nebiolo-fabrikaat.<br />
Grootste papierformaat , .<br />
Kleinste papierformaat . . . .<br />
Afmetingen binnenraams . .<br />
Zetselformaat.<br />
Uu rprodu ktie.<br />
Stapelhoogte inlegtafel . . . .<br />
Stapelhoogte uitlegtafel . . .<br />
Atêna rtê Eteria rta Super Egeria rtaF<br />
56 x80 cm<br />
25 x38 cm<br />
56,5x7ó cm<br />
54 x76 cm<br />
4000 druks<br />
30 cm<br />
55 cm<br />
Afbeelding 3: Ateno rte, formoot 56 x 80 cm, een'vreugde' om te zien !<br />
Afbeelding 4: Super Egerío rtoF, formoot 45 x 57 cm, frooi en compoct gebouwd<br />
40 x56 cm<br />
14,8x 10,5 cm<br />
42 x55 cm<br />
38,5 x 55 cm<br />
4500 druks<br />
27,5 cm<br />
60 cm<br />
45 x57 cm<br />
14,8x 10,5 cm<br />
43,5x55 cm<br />
4l x55 cm<br />
5000 druks<br />
29 cm<br />
60 cm<br />
33
Afbeelding 5: De opvongínrichting voor de cilínder<br />
Afbeelding 6: De grote keertrcmmel, welke het vel op de bonden uitlegt<br />
Afbeelding 7: De uitleg en het bondentronsport<br />
34<br />
Als wij wat later stilstaan bij de cilinderslijp-<br />
machine denken wij even aan onze persen thuis,<br />
waar nu drukkers oo zo'n soort cilinder een<br />
legger opmaken en daarbij eiSenlijk nooit<br />
denken aan wat voorafgaat alvorens een druk-<br />
cilinder in de pers is aangebracht. Wat een<br />
precisiewerk ! Alles wordt herhaaldelijk nagemeten<br />
met kalibers en de kalibers worden<br />
eveneens gecontroleerd. In de controleafdeling<br />
wordt elk tandwiel tand voor tand door een<br />
speciaal apparaat aígetast en op een ingebrachte<br />
grafiekstrook wordt automatisch de geringste<br />
afwijking aangetekend. Met een ander controle-<br />
apparaat worden door middel van doorlichting<br />
het werkstuk en de werktekening met elkaar<br />
vergeleken.<br />
In een volgende hal komen wij dan bij de<br />
opbouw en de montage. Hier zien we de<br />
machines groeien en krijgen een indruk wat<br />
allemaal nog gebeuren moet voor een machine<br />
bedrijfsklaar is. Rijen freems met alleen de<br />
drukplaat en wat verder met de cilinder op-<br />
gebouwd zien wij proefdraaien en inlopen. Een<br />
klein hoekle van deze afdeling wordt hierbij<br />
aígebeeld (afbeelding 2).<br />
Het zou te ver voeren om de hele opbouw van<br />
een machine te besDreken. Wel kan worden<br />
vastgesteld dat bij Nebiolo zeer bijzondere zorg<br />
besteed wordt aan precieze afwerking, waarbij<br />
ook het uiterlijk grote aandacht heeÍt. Liever<br />
willen wij nu een tweetal Nebiolo stopcilinder-<br />
persen wat nader bespreken en wel de Egeria<br />
en de Atena, welke respectievelijk in 1953 en in<br />
1954 op de markt kwamen en waarvan er ook<br />
in Nederland al in bedrijf zijn.<br />
Ateno en Egerio<br />
Vader en zoon is onze gedachte als wij de Atena<br />
en Egeria stopcilinderpersen bedrijfsklaar naast<br />
elkaar zien staan: vader Atena en zoon Egeria.<br />
De namen doen zo echt familiair aan en ook<br />
Italiaans met hun a-klanl< op het eind. Maar er<br />
is meer dan de namen welke onze gedachten<br />
beïnvloeden. Bezien wij maar eens de afbeel-<br />
dingen 3 en 4 en de verwantschap valt on-<br />
middellijk op. De Atena Sroter en íorser en de<br />
Egeria als het sprekend evenbeeld daarvan in<br />
wat kleinere vorm.<br />
Opgemerkt zij hierbij dat de laatste machine in<br />
twee Íormaten wordt gefabriceerd, namelijk<br />
als Egeria rta in het formaat 40x56 cm en als<br />
Super Egeria rtaF in het formaat 45x57 cm.<br />
De grotere Atena heeft als maximum-papier-<br />
Íormaat 56 x 80 cm.<br />
Beide machines zijn wat opbouw en afwerking<br />
betreft een lust voor het oog. En tenslotte wil<br />
het oog ook wel wat als men dagelijks een<br />
machine in bedrijf ziet en er mee moet werken.<br />
Toch is dit laatste vanzelísprekend het belang-<br />
rijl
íundament gelegenheid re geven weer naar<br />
voren te komen. Verder ook om de cilinder<br />
weer op gang te brengen nadat het íundament<br />
het keerpunt gepasseerd is. Bij de oudere<br />
machines met hun beperkte snelheid was de<br />
gaffelconstructie<br />
alleen voldoende voor een en<br />
ander, maar bij de moderne machines met hun<br />
opgevoerde snelheid moest de cilinder afgeremd<br />
worden, om een te spoedige slijtage<br />
van de gaffelconstructie te voorkomen en de<br />
cilinder trillingvrij te houden. Hiertoe werd<br />
een afzonderlijk werkende cilinderrem aan_<br />
gebracht.<br />
De Nebiolo-fabriek heeft voor het afremmen.<br />
het stilstaan en weer op gang brengen van de<br />
drukcilinder een nieuwe, gepatenteerde con_<br />
structie toegepast (afbeelding 5). Wij zien dat<br />
de gaffelconstructie werd vervangen door twee<br />
tandsegmenten, Het ene segment is bevestigd<br />
aan de cilinder en het andere ongeveer in het<br />
midden aan een drijfstang, met onderaan een<br />
draaipunt. De drijfstang is aan het eind breder<br />
en de afbeelding geeft duidelijk aan hoe de heen<br />
en weer gaande beweging tot stand komt via de<br />
draaiende rol op de excentrische schijf, terwijl<br />
aan de achterzijde van het excentriek de dríjfstang<br />
in een huis ligtopgesloten. Bij het drukken<br />
wordt het aan de cilinder verbonden tandseg-<br />
ment door het andere opgevangen en het<br />
laatste deel van de omwenteling wordt mee-<br />
gemaakt. Het excentriek zorgt dus voor de af_<br />
remming, de stilstand en het weer op gang<br />
brengen<br />
van de drukcilinder.<br />
Deze cilinderaandrijving<br />
heeft zeker voordelen.<br />
Bij de gaffelconstructie met cilinderrem zijn<br />
twee afzonderlijke mechanieken nodig, dus<br />
dubbele slijtage- en storingsmogelijkheden. De<br />
door de Nebiolo-íabriek toegepasre constructie<br />
is eenvoudiger en praktischer. Wij hebben deze<br />
constructie in werking gadegeslagen terwijl<br />
met verschillende snelheden werd gedraaid en<br />
hebben geconstateerd dat de cilinderbeweging<br />
èn de cilinderstilstand perfect zijn. Ook bij<br />
topsnelheden<br />
verloopt de beweging rustig en<br />
soepel.<br />
Een andere constructiewijziging vinden wij aan<br />
het inlegapparaat<br />
van de Atena, De transportbanden<br />
op de inlegtaÍel lopen niet over de<br />
transportcilinder waarop de eerste transport-<br />
wieltjes geplaatst zijn, maar over een afzonder-<br />
lijk ingebrachte cilinder (afbeelding 3). Deze<br />
cilinder<br />
is wat lager op de inlegtafel gemonteerd<br />
en heeft de bekende wisselende snelheid voor<br />
transportvertraging. Het voordeel van deze<br />
constructie is, dat de zuigerstang met het<br />
opgenomen vel een gladde cilinder heeft voor<br />
het opleggen van het vel en dat de transportwieltjes<br />
op deze cilinder meer bewegingsvrij_<br />
heid hebben nu er geen banden zijn welke in<br />
gedrang<br />
kunnen komen.<br />
De beide aangeduide constructiewijzigingen<br />
mogen van belang worden geacht. Verder is<br />
opvallend de grote keertrommel (aÍbeeldingen<br />
ó en 8) bij het uitleggen. Deze heeft als voordeel<br />
dat zwaardere papier- en Karronsoorten gemakkelijkergekeerd<br />
worden, vooral als de loop_<br />
richting van het te bedrukken materiaal ver_<br />
keerd is. Een grote bocht verloopt toch altijd<br />
soepeler dan een kleine. De keertrommel legt<br />
de gedrukte vellen op een bandentransport<br />
(afbeelding<br />
7), welke de vellen uitvoert naar de<br />
Afbeelding 8: Een schemotische voorstelling von de doorloop von het popter<br />
uitlegtafel. Blaaslucht<br />
in de keertrommel en bij<br />
de uitlegtafel zorgt dat de bedrukte vellen vrii<br />
blijven van aanrakingspunten.<br />
De hoogstapeluitleg,<br />
centrale smering, rollen_<br />
wasinrichting, verlichting van vorm en uitleg<br />
zijn van die onderdelen aan de machine welke<br />
bij een moderne pers niet meer gemist kunnen<br />
worden en dus ook bij de Nebiolo-machines<br />
toegePast<br />
zijn.<br />
Het inktwerk, als een piramide opgebouwd (af_<br />
beelding 9), brengt een uitstekende verwrijving<br />
tot stand. Opmerkelijk is hierbij, dat de drukvorm<br />
zo ver van de eerste letterrol verwijderd<br />
ligt. Het is zó ver, dat de eerste rol reeds even<br />
draaiend is alvorens de vorm bereikt wordt.<br />
Dit heeft als voordeel, dat moeilijk te beïnkten<br />
drukvormen (als vlakken met uitsparingen oÍ<br />
in puntvorm) goed dekkend beïnkt kunnen<br />
worden. Het repeteren, zo gevreesd door de<br />
drukker, wordt hierdoor ook tegengegaan.<br />
De<br />
Egeria rta heeft een wat eenvoudiger inkt_<br />
werk, met twee letterrollen. Door het aan-<br />
Afbeelding 9: Het inktwerk von de Ateno rte in schemo<br />
brengen van een extra verwrijfcilinder op de<br />
voorste letterrol wordt echter toch een zeer<br />
bevred<br />
igende inktopd racht verkregen.<br />
Wij gaven ook nog enige technische gegevens.<br />
Uit deze gegevens blijkt dat het papierformaat<br />
voor onze drukkers gunstig ligt en dat de<br />
fabriek niet schermt met een topsnelheid voor<br />
alle werk, Dit is naar onze mening goed gezien.<br />
Met de gegeven beschrijving van de Nebiolo_<br />
fabriek en van twee der vervaardigde grafische<br />
produkten menen wij enige kijk te hebben<br />
gegeven op deze belangrijke ltaliaanse fabriek.<br />
Nebiolo is bezig haar aÍzetgebied verder uit te<br />
breiden. Was vroeger het nabije Oosten en<br />
Zuid-Amerika in hoofdzaak het afzetgebied, nu<br />
worden ook de meer noordelijk gelegen landen<br />
van Europa intensiever bewerkt. Wat wij gezien<br />
hebben van de vervaardiging en de totstand_<br />
koming van Nebiolo-machines enz. wetrigr de<br />
veronderstelling dat de Nebiolo's het ook in<br />
Nederland wel zullen doen. W. H. Roest<br />
35
AUTOMATIC<br />
cilinderdrukautomaten<br />
FRONTEX BS:<br />
maximum papierformaat 38x 5l cm<br />
minimum papierformaat l0 x l3 cm<br />
uurproduktie tot 4500 druks<br />
plaatsruimte slechts 235x 120 cm<br />
en....<br />
HET ONGEËVENAARDE<br />
BS.INKTWERK<br />
Vijf stolen verwrijvingscilinders en<br />
acht beklede rollen. letterrollen met een<br />
diometer von 95 mm<br />
De voorste grcep, de letterrol inbegrcpen,<br />
drooit ononderbrcken met wisselende snelheid<br />
in één richting<br />
Van Randwiikts cRAFrscHE MA.HTNEHANDEL N.v. / D.RDRE.HT / rEL. s343<br />
.a- t<br />
2@?a,'fu4./<br />
-J<br />
van de<br />
SCHNETDER SENATOR<br />
SN ELSN If DER erectronrc automat<br />
Vroogt nodere inlichtingen :<br />
\È-'),<br />
y 1í.<br />
:i<br />
SIECHÍS ' X STAPETEN!<br />
Geen tijdverlies meer door de stapel<br />
na één snee weer weg te leggen;<br />
ook niet door na elke snee het<br />
zadel te verstellen. De electronic<br />
automat doet de zadelverstelling<br />
immers volautomatisch.<br />
MET SLECHTS ÉÉw ylwCEn<br />
worden de op het luchtkussen vederlicht<br />
geworden stapels gedraaid,<br />
terwiil het zadel - electronisch bestuurd<br />
- vanzelf zijn volgende stand<br />
zoekt.<br />
EEN U'ÏERST SNEIIE<br />
..=rí ÍÍi:r:,.<br />
ONTLUCHTING<br />
De speciale Schneider hydrauliek<br />
brengt l/l0mm precisie in uw papier<br />
en tevens de hoogste snijproduktie.<br />
TOT 1,5 MM AFSNEE<br />
De op de magneetband instelbare<br />
minimale zadelverplaatsing is 1,5<br />
mm, Voor alle snijwerk wordt daarom<br />
de electronic automat gebruikt,
het is de<br />
produktiviteit<br />
die beslist!<br />
daarom draaien er ín I'{ederland thans meer dan:<br />
enkele HCA-voordelen:<br />
Versnelde terugloop van de drukplaat<br />
Haarzuiver register door<br />
vóórgrij per-mechanisme<br />
Vernuftige rollenwasinrichting en<br />
ingebouwd sproeiapparaat<br />
Grote drukkracht<br />
Centrale smering<br />
600<br />
ORIGINELE HETDELBERGER GYLINDERAUTOlulATEN<br />
Trappenloze snelheidsregeling<br />
en. .. minimale toesteltijd!<br />
Papierformaat 38 x 52 cm, snelheid 5000 per uur en<br />
54 x 72 cm, snelheid 4000 per uur<br />
Jr.v. Leltengielenii rrArrrslerdalrltt vh. N. Tellerode<br />
Amsterdam<br />
Rotterdam<br />
Den Haag
É---<br />
Ycr R<br />
111 c<br />
tar<br />
de eenheíd-in-drukwerle<br />
l'l<br />
Een uitgaue uan de<br />
inwoordenbeetd<br />
belangrijk<br />
en boeíend uoor<br />
iedere druhker<br />
Koninkliike PapienÍalrnieken lYan Gelden ZOnen N.Y. Amsterdom<br />
GOEBET DARMSTADT
36 x52<br />
Z-to"ren voor kwaliteit bij hoge snelheid<br />
FnlW<br />
Uit het IGT-Nieuws: Bij uitdrukken van tintplaten op slecht papier wordt<br />
een drukkracht van 70 kg per cm2 verlangd.<br />
De Poly'50 heeft een traploos regelbare drukspanning van 35 tot 100 kg per cm2;<br />
op de Poly'50 met elke vorm een prima druk.<br />
Dank zij het tweetoerensysteem heeft de cilinder van de Poly'50 slechts<br />
een diameter van 25,5 cm, dus een smalle drukstreep.<br />
De kleine cilinderdiameter en de 'Augsburger'<br />
bouwwijze garanderen<br />
deze hoge drukkracht, waardoor uw drukwerk 'kwaliteit' krijgt.<br />
5OOOlu<br />
in de praktijk !<br />
IGT-Nieuws, augustus<br />
'57 nr. 8, blz. I l9:<br />
'De<br />
invloed van de cilinderdiameter op de drukkracht'.<br />
Een leerzaam artikel. Hieruit komt onbetwistbaar<br />
het grote voordeel naar voren van de Poly'50,<br />
de moderne beproeíde tweetoeren drukautomaat.<br />
het beproefde wapen voor de 'operatie tussenformaat'<br />
f t - -^^<br />
*-DDyVt7.<br />
,rvv-, - _<br />
JJ<br />
f<br />
HAN DELMAATSCHAPPU VoOR G RAFTSCH E MAC H I N ES N.v.<br />
PRINS HENDRIKKADE 34 ITE LEFOON 46644-46744-34390<br />
AMSTERDAM
.9<br />
!<br />
o<br />
I<br />
c o<br />
.9<br />
J-<br />
ó8<br />
À9<br />
od<br />
:o<br />
ÈÀ<br />
^c<br />
9:<br />
cz<br />
o<br />
LO<br />
:!<br />
o<br />
o<br />
m<br />
IU<br />
lo<br />
- .s0<br />
fb<br />
70<br />
.:J<br />
cHcHE',S<br />
in de puntjes verzorgd<br />
Het doet<br />
er niet toe<br />
waar het<br />
accent ligr,<br />
op produktie<br />
of kwaliteit.<br />
U heeft<br />
én produktie<br />
én kwalÍteit<br />
met de:<br />
tflt<br />
-tt<br />
rustenburgerstraat 1 9 tel. 717883 amsterdam<br />
tl<br />
I<br />
mann junior master<br />
éénkleur offsetpers<br />
mann master<br />
tweekleuren oflsetpers<br />
Perfector<br />
schoon- en weerdrukpers<br />
N.V. MACHINEHANDET MAHEZ<br />
Buyskade 4Í - Amsterdam-west - telefoon 125252<br />
Kleurpracht en kleurkracht<br />
zijn kenmerkend<br />
voor<br />
'ARNHEMIA'<br />
d ru ki nkten<br />
Gede ooneerd<br />
Fabrieksmerk<br />
N.V. Druklnkt- en VerfÍabrlek tArnhemla'<br />
Arn he m- Hol lan d/ te lefoo n (08 300) 26004-26364-303 47<br />
telegram-adres : Drukinkt-Arnhem
CHARTAE USU MAXIME HUMANITAS VITAE CONSTAT ET MEMORIA<br />
ls beschaafde mensen<br />
Ieaen en herinneringen nA te laten<br />
uooral op het gebruik aan papier<br />
PLINIUS<br />
G. H. BUHRMAI{N'S PAPIERGROOTHANDEL NV<br />
Amslardam Aínhao oer H&g oêíanlêr tidhov.n GÍoninge. laaur.Íd.n Ííaasbicht Rott.Ídad ljtírcht
<strong>DERTIENDE</strong> IAARGANG,IA}{UARt. FEBRUARI 1958, NUMITIER I<br />
-<br />
TECHNTSCH ïtIDSCHRIFT YOOR DE GRAFISCHE INDUSTRIE<br />
té té<br />
)
Uit voorraad<br />
leverbeer<br />
Eenzijdie gestreken<br />
kromekote<br />
65 x IOO cm<br />
90-115-135 grlm2<br />
70 x IOO cm<br />
175 - 250 grlm'<br />
zeer hoge glons<br />
goed obsorptiever mogen<br />
bedrukboor in boekdruk en oflset<br />
bespor ing von verniskosten<br />
Koninkllf ke Papierfabrieken<br />
Yan Gelder Zoneh ,,.Y.<br />
Hoofdkontoor te Amsterdam<br />
teleíoon 62062. telex í2075<br />
Filiolen te Arnhem, Breda, 's-Gravenhage,<br />
Groningen, Maastricht, Rotterdam, Utrecht<br />
iI<br />
t.<br />
lz<br />
tlaat-ie snor ziinlt<br />
Ja. . . en dat zegt uw zetter óók,<br />
na gebruik van RM-drukinkt!<br />
INITT<br />
woorom verder zoeken,<br />
N.V. RUDOLPH MEIJER'S<br />
DRUKINKTFABRIEK<br />
Brouwersgracht 1 52-1 54 - Amsterdam'C.<br />
TeleÍoon 42897-47152<br />
ols u die kunt krijgen?<br />
4/Lt4/L/Qrt 1' tn a.a)u,/
IIIIIIIT<br />
NflIHERSY<br />
TWEETOER,ENPER,S<br />
formoot: 76 x1O4 cm, produkfiez 2200-4250 druks per uur,<br />
doorsnee-produktie voor zetsel: 4250 druks per uur<br />
voor outotypiewerk: 3500 druks per uur<br />
nllttER sY<br />
de tweetoerenpers voor de boekdrukkerii in de running<br />
nflfl[tER TW<br />
TWEEKTEUREN<br />
ÏWEETOERENPER,S<br />
formoot:53 x 7l cm, produkrier 2200-4000 lweekleurendrukken per uur<br />
één drukker met één stopel pqpier en fwee kleurenvormen mookf qemiddeld<br />
ó400 druks per'uur'op een vloeroppervlok von 6,3 m2<br />
DIÏ IS DE TOEKOTVTST VAN DE BOEKDRUKI
POLAR<br />
ki eb.ldn<br />
on;qz,k uau/o,<br />
De toepassing van de kennis der<br />
moderne elektriscl.re geluidsbandtechniek<br />
op de Polar snijmachincs<br />
heeft in de praktijk bewezen<br />
een groot succes te zijn.<br />
Verschillende Nederlandse<br />
bedrijven hebben reeds een<br />
elektronische Polar in bedrijf.<br />
Een firma bestelde 2 stuks na.<br />
reeds 40 0 polars in Nedertand geteverd !<br />
De kenmerkende eigenschappen zijn :<br />
Eenvoud in de bediening.<br />
De maatinstelling geschiedt door het<br />
drukken op een knop.<br />
Op deze wijze kan men tien<br />
prcgramma's van te voren instellen.<br />
De elektronische maatband is op<br />
glas bevestigd en niet onderhevig aan<br />
rekken o[ krimpen.<br />
De grote maatklok boven de machine<br />
geeft zevenvoudig vergroot<br />
de juiste maat aan.<br />
o<br />
o<br />
Bij automatisch snijden, bv. van<br />
etiketten, wordt het zadel vóór iedere<br />
snede afgeremd, zodat de stapel<br />
langzaam tot stilstand komt.<br />
Tussensnede vanaf 2 mm.<br />
De luchttafel vergemakkelijkt het<br />
werken voor de snijder.<br />
Hydraulische stapellift, waardoor<br />
het papier automatisch oP<br />
tafelhoogte wordt gebracht.<br />
De machine is leverbaar op de<br />
formaten 80. 107 en 145 cm.<br />
Verder alle Polar-voordelen,<br />
zoals aandrijving in oliebad,<br />
snelle en geruisloze bediening, enz.<br />
n.v. Lettergieterij "Amsterdarn,> vh. N.Tetterode<br />
Amsterdam<br />
Rotterdam<br />
Den Haag
25 Koningsveld<br />
cliché's<br />
H.P. l.<br />
KROMEKOTE<br />
hooggl o n zen d eenzijd i g<br />
gestreken<br />
kunstdrukpopier<br />
en -korton<br />
WIT EN GEKLEURD<br />
Vraagt monsters uit onze<br />
uitgebreide collectie<br />
N.V. DE HOLTANDSCHE<br />
PAPIER TNDUSTRIE<br />
v/h E. DE VRIES & Co.<br />
Prinsengracht 47 2-480, Amsterdam<br />
telefoon 30204 (4 lijnen)<br />
Snel en<br />
met weinig kosten<br />
maakt u met<br />
HETSAG@N<br />
(stalen voorbewerkte constructiestijlen)<br />
elke constructie<br />
die nodig is<br />
Atrtrend<br />
Amsterdam-C<br />
Amsterdam-Z<br />
Ei ndhoven<br />
's-G ravenhage<br />
G roningen<br />
Hengelo (O)<br />
H ilversu m<br />
M iddel bu rg<br />
Rotterdam-C<br />
I
urooe uD^ uDí I apeusnoq I luawetat4.
Wat nog niet wes voorgekomen, is nu<br />
gebeurd: zelÍs niet één goede inzending<br />
werd ontvangen van de grafische puzzel<br />
twee, welke wu opgenomen in TéTé<br />
l3e laargrng nummer 2. De goede oplossing<br />
luidt, ter belering van al degenen<br />
die de oplossing niet wisten te vinden:<br />
verticoot: I fntertype; horizontool: I insleg;<br />
2 Newton; 3 triplo;,í Íranse; 5<br />
ronsel; 6 signet; 7 yellow; 8 oploop;<br />
9 Egmont.<br />
Hier is de opgave van de nieuwe puzzel,<br />
wurven we hopen det de goede oplossing<br />
door velen zal worden gevonden:<br />
verticoat: I eantallenverhoudint letters:<br />
.<br />
I t)<br />
! l.tll.l'rt/)*.(.s:,'lÍ<br />
.1. i, I r l;;tl--" 4,,t"....rrr:.Jro<br />
Krooniuwelcn<br />
,"/$ c i$r<br />
'r,r|rli7 lo/l<br />
Onder de bovenstande titel verscheen<br />
een keurige brochure. wurin een serie<br />
van de meest bekende lettertypen van<br />
de Beuersche Giesserei te Frankíurt em<br />
Main wordt getoond. Op de eerste van<br />
de twee-en-dertig oblongpagina's wordt<br />
vastgcteld, dat om goed drukwerk te<br />
maken ook een goede letter nodig is.<br />
Achtereenvolgens psseren met elk<br />
twee bladzijden de revue: Maxim,<br />
Futura, Alpha, Volta, Almathea, lmprimatur,<br />
Columna, Bernherdt Schónschriít,<br />
Stephanie, Legende, Corvinus,<br />
Quick, Brskerville en Venus. De alíabets<br />
en de modellen ziin alle in een keurige<br />
Yorm weergegeven en het geheel van<br />
de brochure'Kroonjuwelen' doet prettig<br />
en íris un.<br />
Het maakt een goede indruk dat de<br />
tekst van deze brochure geheel in het<br />
Nederlands is. Dat getuigt van bijzondere<br />
zorg voor onze grafische markt bil<br />
de Eauersche Giesserei.<br />
Het zal - bij alle geluiden in de richting<br />
van verdere mechanisatie en automatisering<br />
- de vakman prettig in de oren<br />
6<br />
.il!<br />
horizontool : I papierkwaliteit-onderkenning;<br />
2lettertype;3 mrci papier heeÍt<br />
...; 4 papiergroothandel; 5 violetrode<br />
kleur; 6 brieípepierÍormut; 7 rol ven<br />
het inktwerk van een drukmachine;<br />
8 uit elkur gevallen zetsel; 9 vette<br />
schrijíletter (LA).<br />
SchriiÍ de oplossing van de puzzel op<br />
een brieÍkart en zend deze kairt vóór<br />
8 april anstunde un de redactie ven<br />
TéTé, Koninginneweg 20 te Amsterdamzuid.<br />
Die Contact-kunstpockets ziln heus de<br />
moeite van het ouzzelen waard en de<br />
prijs mag ditmeal niet blijven liggen. R.9<br />
(ul l.J; * rJ"*.--a<br />
l*J"^!-a.<br />
r!
7<br />
Enige oude en moderne constructies<br />
Yan krantentransporteurs<br />
Bij de oude systemen van rotatiepersen ge-<br />
schiedde het uitnemen van de kranten in de<br />
drukkerij. Daardoor had een belangrijk deel<br />
van het expeditiewerk in de drukkerij plaats.<br />
Jocobsladder<br />
Een belangrijke verbetering kwam tot stand<br />
toen de zogenaamde jacobsladder (afbeelding l)<br />
werd geconstrueerd, die de kranten naar de<br />
exped itie transporteert.<br />
Deze transporteur is als volgt geconstrueerd:<br />
Tussen een frame A-C is een aantal houten<br />
rollen B-D gemonteerd (op de aíbeelding zijn<br />
er slechts twee zichtbaar), die niet worden<br />
aangedreven. Langs deze rollen bewegen de<br />
vier stalen snaren E-F-G-H. waartussen de<br />
kranten worden geleid.<br />
Aan weerszijden van de kranten - dus zowel<br />
aan de voorzijde als aan de achterzijde van de<br />
kranten die zich op de afbeelding tussen de<br />
snaren bevinden - bewegen vier snaren. Elke<br />
snaar oD zichzelf vormt een keten, die met de<br />
zich er achter bevindende snaar de krant stevig<br />
vastklemt. Doordat de kranten zich tussen vier<br />
maal twee snaren bevinden - waarvan de voor-<br />
Afbeelding l: Jocobslodder, woormee het drukwerk noor<br />
de expeditie wordt getronsporteerd<br />
ste vier zich i n rechtse richti ng neerwaarts terug<br />
bewegen en de achterste vier in linkse richting<br />
neerwaarts terug bewegen (een en ander wordt<br />
door de pijlen op de afbeelding verduidelijkt) -<br />
kunnen de kranten op hun plaats van bestem-<br />
ming gemakkelijk tussen de snaren vandaan<br />
komen voor verdere exoeditie.<br />
Het rondbewegen van de snaren geschiedt door<br />
een afzonderlijke aandrijfinrichting, dus buiten<br />
de aandrijving van de rotatiepers om.<br />
Een bezwaar van dit transportsysteem is, dat<br />
de kranten door de ootredende sterke klem-<br />
ming tussen de snaren een overzetten van de<br />
nog niet geheel droge druk vertonen.<br />
Daverio-tronsDorteur<br />
Een beter transportsysteem werd enige jaren<br />
geleden ontworpen, waarbij het drukwerk door<br />
een zogenaamde Daverio-transporteur (afbeel-<br />
ding 2) naar de expeditieruimte wordt ver-<br />
voerd. Bij dit systeem wordt het drukwerk - op<br />
de witmarge (dus op het onbedrukte deel van<br />
het papier) - tussen gummiringen geklemd. Dic<br />
voorkomt het overzetten van de druk. Oo de<br />
afbeelding zijn de kranten tussen de gummi-<br />
Af beel d i n c 2 : D ov e r i o-t r o nspo r teu r<br />
ringen geklemd en bewegen zich in opwaartse<br />
richting. De gummiringen aan de linkerzijde op<br />
de afbeelding worden in neerwaartse richting<br />
bewogen. De Daverio-transporteur werd dus,<br />
evenals de iacobsladder, als een ronddraaiende<br />
keten geconstrueerd.<br />
Dit type transporteur werd speciaal gebouwd<br />
voor drukwerk dat in een zogenaamde derde<br />
slag wordt uitgelegd. Wordt er in twee slagen<br />
uitgelegd, dan is het noodzakelijk geleiders te<br />
maken, die er voor moeten zorgen dat het<br />
drukwerk in de bochten en bij de horizontale<br />
doorvoeringen niet dubbel slaat. Om bij deze<br />
tang van zaken het euvel vegen zo veel mogelijk<br />
te voorkomen, heeft men de bedoelde geleiders<br />
in chroomnikkelstaal uitgevoerd.<br />
Ferog-tronsporteul<br />
Bij de nog niet zo lang geleden ontworpen<br />
Ferag-transporteur wordt het drukwerk aan<br />
twee zijden vastgehouden (voor het vervoer<br />
van in drie slagen gevouwen kranten worden<br />
deze aan één zijde vastgeklemd). De Ferag-<br />
transporteur (afbeelding 3) wordt door een<br />
ketting G aangedreven. De ketting heeft op
epaalde afstanden - acht stuks op een meter -<br />
een v/agentje P (zie ook afbeelding 4), waaraan<br />
terweerszijden een stang F-N is bevestigd. De<br />
wagenties lopen door een rechthoekige buis O,<br />
die aan één zijde een opening heeÍt. Hierdoor<br />
steken de verlengde zijkanten van de wagentjes<br />
naar buiten, waaraan de dwarsstangen E-M<br />
zijn bevestigd. Aan deze stanSen zijn klemmen<br />
gemonteerd, die door een speciale heÍboom-<br />
constructie de krant vastklemmen. De klem-<br />
ming ontstaat tussen een massief rubber-<br />
balletje C-K en een rubbertafeltje D-L, dat<br />
bovendien nog is geribd, waardoor een nog<br />
wat betere klemming ontstaat. De hefboom-<br />
constructie werkt als volgt: Een groot aantal<br />
hefbomen B-J - hiervan hebben wij êr maar<br />
twee genummerd - kunnen door middel van<br />
een drukasje, \Maaraan een kogellagertje is<br />
bevestigd, zo worden bewogen dat het armpie<br />
A-H met het rubberballetie in een haakse hoek<br />
ten opzrchte van de buis komt te staan. (De<br />
ketting en de buis zijn beide zonder einde; ze<br />
vormen dus een onafgebroken keten.)<br />
Wordt de ketting door een motor (een draai-<br />
stroomcollectormotor) in beweging gebracht,<br />
dan lopen de wagenties door de rechthoekige<br />
buis in één keten tussen de drukkerij en de ex-<br />
peditie. De kranten komen op de normale<br />
wijze (dus dakpansgewijs) op een transPortband<br />
uit de machine.<br />
Zijn nu de kranten bij de transporteur aan-<br />
gekomen, dan moet deze in beweging zijn. De<br />
kranten komen iuist boven het kerende punt<br />
van de ketting uit. Voordat de ketting keert<br />
passeren de reeds genoemde kogellagerties een<br />
geleider. Door deze geleider worden ze oPzii<br />
gedrukt, met als gevolg dat de klemmen zich<br />
openen. Op het moment dat de geopende<br />
klemmen zich in dezelfde richting van de<br />
kranten bewegen, laat de geleider het kogel-<br />
lagertje los en de klemmen slaan dicht. Tussen<br />
het rubberballetie en het rubbertafeltje wordt<br />
de krant door de ketting meegenomen. Dit<br />
gesch iedt natu u rl ijk gelij ktijdig aan weerszijden<br />
van de krant (zie ook afbeelding 5).<br />
Zijn de kranten op de expeditie aangekomen,<br />
dan gebeurt het omgekeerde: de krant wordt<br />
losgelaten en beweegt zich verder oP een uit-<br />
fegladder. Zijn de kranten door de klemmen<br />
van de stangen losgelaten, dan sluiten deze zich<br />
weer, om met de ketting weer opnieuw naar<br />
de drukkerij te gaan.<br />
De draaistroom-collectormotor kan in z'n snel-<br />
heid worden gecommandeerd, dus langzamer<br />
of sneller lopen. Ook kan de motor synchroon<br />
aan de pers worden gekoppeld, zodat de snel-<br />
heid van de transporteur met de snelheid van<br />
de machine op en neer gaat. M. G. Fischer<br />
Dit artikel werd samengesteld in overleg met<br />
de heer A. Offringa, onderdirecteur technische<br />
dienst van het Algemeen Handelsblad te A'dam.<br />
Afbxld i ng 3 : Fer o g-tronsqorteur<br />
Afbeelding 4: Een detoilfoto von de Ferog-transporteur met wogentje<br />
f---f<br />
riSl rS$-<br />
Afbeelding 5: De kronten op weE naor de expeditíe<br />
, *ss
Drie gedenkboeken<br />
t0<br />
qdor lddt tud z*q*. ednJ. $tk, Kx.Fd. rb Hdírs !n<br />
d.! e èeÈ|m yd € r@ Si k rd @ d. Lvdrís$lu&. km d &1.<br />
ËW bdi8k.GuUÍq'&.LFdó ddt hnFrij s@.tw'ildck<br />
d sF s Wd G& if d@*M ff s dódÊq h F.d b@ ld<br />
ffi so rb & Fiq. k- rune. @tiithd. Á.o d. s.hkh.\nr !r8 tM<br />
&i rèl bH b tl&dEhi, m ldb 6 ril*R lnoFr' . s, hh( r*lijl ui.r<br />
lil .o hdcfti!{nled.<br />
' Iqoq@did h*bí s(bG e d.Mr d 6r htrr.,tt .lel wo J. &hA un D.o<br />
o rrd N6Wft 6 o.p,Í.U al c jn d€ t(|mde ircn q vcl vdodln rbr<br />
& MidrÀd bld: *jr kftr Í*6 eh*r<br />
Àk &kDd ligs d. &Í kq h so6 lddiF. & B!& F&6 in dc hdt e.<br />
mDr va & íbs Fhgo iii6.. . la d. v6r J. silhdd(s v,n dc JqF s Í&.<br />
e.3. mlc lcp dc dl. *o.fu . . . r$ Mbr dí durchb tr BÀddd ad!<br />
s &È 866rs<br />
qn ltfu lÉ md @bqniFli*r (ts.dds hy(n'r& cF d..rNis.<br />
Een beeld von de wijze woarop Mart Kempers de tekst von dit gedenkboek verwerkte<br />
"d#"-q<br />
':;n'ii$*.. "",1 l<br />
-!r::,Pit!<br />
'i't'È<br />
.<br />
t ., "it<br />
&*,tff<br />
G.nmhbocÈ àii h* tietjarig bettaan ocn de Vemig& Colpratirue<br />
Szibrfabri&cn Dintdwrd, Roomdaa[ Ztmàcrgm<br />
kbt: Eten Tindttra-foto's: Hau de Bur<br />
Naar het gor<br />
Itr{ kil<br />
'od<br />
rr ítrldrnJ. hd .rdwd6 rs kbr, ?d,& i Jc dprsc s&l<br />
ItSd N d.r{ h.r gq! ild d. fo. 6qrl o!& htd,a n*b *g.{Jffird. &E'<br />
h.GÍ md bun llde .cÁ'ds, m Fds o dk. slErdn d k topF<br />
rd bq U{r 6 *.F,rln I & $'bb*ril. GÍrd bffi (!ffi. !dà W.<br />
lilJlle {d,aft;. lun eeÈdis bcq ddo Hiizs- P
V eren i gde Coíperctí ev e Su i kerfob r í eken<br />
Een tweetol pogino's uit het fotogedeelte von de uitgove YCS Dinteloord<br />
Evenals elk ander boek is ook het gedenkboek<br />
gaan proÍiteren van de grotere aandacht die aan<br />
het uiterlijk wordt besteed, dankzij de kruis-<br />
tocht die enkelen ondernamen. Misschien zijn<br />
het wel de gedenkschriften, waarin de ontwer-<br />
per de beste kansen kreeg om zijn beginselen<br />
vorm te geven. Menige gedegen en op traditie<br />
gestelde commercièle onderneming heeft de<br />
moed gehad met een jubileumboek te komen<br />
dat ook naar het uiterlijk ver boven het tradi-<br />
tionele uitging.<br />
Of de leiding van de VCS te Dinteloord op<br />
traditie gesteld is weet ik niet, maar voor de<br />
hand ligt het zeker niet dat de verwerking van<br />
suikerbieten met begrip voor het maken van<br />
een boek samengaat. Eerder is aan te nemen<br />
dat we hier met verstandige zakenlieden te<br />
doen hebben, die op een hun onbekend terrein<br />
hun mensen weten te kiezen.<br />
Bij het tieniarig bestaan van deze onderneming<br />
is een gedenkboek uitgekomen, waarvoor Evert<br />
Zandstra de tekst schreef, Hans de Boer de<br />
foto's maakte en Mart Kempers de typogra-<br />
Íische verzorging op zich nam. Het is een<br />
iubileumboek van de beste soort geworden,<br />
met een tekst die het winnen van de suiker uit<br />
riet en biet historisch belicht en onderhoudend<br />
geeít. Het is half tekst- halÍ fotoboek, met in<br />
het tekstgedeelte de afbeeldingen van oude<br />
prenten en oude gereedschappen.<br />
Kempers liet de Garamont gebruiken en koos<br />
een kloeke, haast vierkante pagina met brede<br />
zetspiegel. Door een ruime interlinie bleeí de<br />
tekst, op een regellengte van 38 augustijn gezet,<br />
goed leesbaar. Heel mooi is de forse en tegelijk<br />
sierlijke titelpagina met de initialen VCS uit<br />
een schabloonletter in grijs en daaronder in een<br />
groot corps enkele regels uit de cursieve Gara-<br />
mont. De weloverwogen en zo groot behandel-<br />
de typografie van de tekstpagina's wordt voor<br />
mij even verstoord door de wat eigenzinnige<br />
plaatsing van de paginacijÍers, die zonder nood-<br />
zaak in het zijwitzijn gebracht. De foto's en de<br />
bijschriften in het fotodeel zijn goed op het<br />
vlak gezet en hier hebben de paginacijfers de<br />
iuiste plaats gekregen, waarbij men zich af kan<br />
vragen wat de ontwerper bewogen heeft om<br />
het in het tekstgedeelte anders te doen.<br />
Het aandeel dat fotograaf De Boer in dit boek<br />
heeft gehad is niet gering. De charme van zijn<br />
foto's, waarbij de dingen op êen heel eigen<br />
manier zijn gezien, Iigt voor mij in hun grote<br />
eerlijkheid. Er is niets van een gemakkelijk aan-<br />
sprekend lichteffect. Eigenlijk is er van geen<br />
enkel effect gebruik gemaakt. Men zal ze voor<br />
'gewone' foto's aanzien, maar hij die weet wat<br />
het kiezen van een obiect in de fotografie be-<br />
tekent, zal er de grootheid in onderkennen.<br />
Een andere grote kant van dit werk is, dat er<br />
zulk een uitstekend verhaal in zit en dat de op-<br />
dracht die de Boer van de suikerfabriek kreeg<br />
er zo volledig mee is uitgewerkt. De stofomslag<br />
met op de voorzijde suikerkristallen en op de<br />
achterzijde een levendige compositie van ruwe<br />
suikerbieten is ronduit prachtig.<br />
Van Poll Suykerbuyk te Roosendaal heeft het<br />
boek uitstekend ged rukt en Albracht te Utrecht<br />
heeft er een mooie grijs linnen band om gelegd.<br />
Somson: Een mensenleven in Nederlond<br />
mr. S. l. Fockemo Andreoe<br />
In de colofon van dit boek staat aÍgedrukt dat<br />
de uitgave het licht zag bij het vijfenzeventigjarig<br />
bestaan van de Alphense onderneming. De<br />
leidende gedachte daarbij is geweest: 'in woord<br />
en beeld de herinnering vast te houden aan veel<br />
van hetgeen tussen 1882 en 1957 in Nederland<br />
II<br />
/
f<br />
Een titelpogino zools we ze nietvookte zien krijgen . . .<br />
Nog twee poginostellen uit'Een mensenleven in Nederlond'<br />
l2<br />
een mensenleven in l\cderland<br />
Vin ilar&nrhondr€ n.a' plirn*knh,E<br />
D.,!Lr{,.!,r m'*-Ínt d. fdh.udnB d-r í!íhid<br />
.r hniir{,1'n, s&nua, rn *, )lr!' 1Jr 'lx) ?!tr !D, Dlc\n,r<br />
Llr i's&r'. nr(! r n, /' Jí xtx rófr. rr d.&<br />
$dlror e,d, !il í11 (drÉ( r<br />
x.n ksciaJrr,Àd! n-"{' rrtu,<br />
\tt leL. èl !.2..n J.il u; i. rhur'rd il dr!(1 rrí<br />
hd !!''F{<br />
d*ts|le,<br />
(,nhuár dr rfnb!'írtí<br />
lo r!l,.lk<br />
"r<br />
rrnr.dr tror 1Jldis( tr1,.1!Í, !!r \,,! (o<br />
ndn'{.n lutr!trr. Ií'r\U ta, \', al,dil & fiíiili'rt d'<br />
v|wDrlr \.JiLndil rd '!L.J -Ír d! .i(rn!R< Iri,<br />
siubn!,d,Li.d{t nn. rrr!.<br />
Lryqhtr .! r!r,{n!,, rq.f !u, (<br />
d lin.rd. Ii [!r.!!!!.,,il n<br />
trír \r\r{Fr: d \rri.inii rilrr.iL L'i dL pkn rlr<br />
d\r"r e !!lxl!. r,nn'.,r,,'<br />
Ju ríí! d viril{l r(,,lÍ.n'. l?,rinJ Lnru I{. -'.<br />
r$llr l4;p. tur' ,,tr<br />
l'rnd lL!r! RlruLrtlííP'n<br />
d(..hitui. ,-r'i!\ ín(.r.: ,<br />
r!Í1i.r{ .wdr,in<br />
,ltiti. t t rl tt u r', t:l: t ti. ! \ | t;i):<br />
,,t.'Jtt:i it'<br />
i,í ti t,!), t:i;. i ti I i4'/ ! !r<br />
atí tr,iatr:!t;s4r'<br />
!dd(r. .if Lr" nirÍniil ?.,.<br />
Ilu nd K'nÍÁnÉ Hitda(i Àloh'ur l* r,.Í! t-<br />
is geschied op de terreinen van het Openbaar<br />
Bestuur, van het Onderwijs en van het Onder-<br />
nemingswezen'. De lubilerenden spreken het<br />
vertrouwen uit'dat het in en buiten de kring<br />
der talrijke relaties waardering zal vinden en<br />
dat de vaderlandse historiebeschrijving in deze<br />
uitgave een aanwinst boekt'.<br />
Ook dit boek is onder de typografische leiding<br />
van Mart Kempers gemaakt. Het is van geheel<br />
ander allure dan het boek voor de VCS. De<br />
opdracht was Kempers op het lijf geschreven,<br />
want hij kreeg volop gelegenheid met hout-<br />
gravures uit de vorige eeuw te spelen, hij opent<br />
er de hoofdstukken mee. Daarnaast had hij in<br />
de tekst nog een groot aantal oude prenten en<br />
foto's te verwerken en leverde hij enige zeer<br />
goede tekeningen. Alleen om de afbeeldingen<br />
al is dit een waardevol boek; de verwachting<br />
die in de colofon wordt uitgesproken is met<br />
deze uitgave stellig beantwoord.<br />
In de typografie, die a-symmetrisch werd aan-<br />
gepakt, is niet die vaste lijn die het VCS-boek<br />
zo duidelijk laat zien. Zonder twijfel is het een<br />
goed stuk werk, maar in enkele onderdelen is<br />
het naar mijn inzicht niet zo sterk als het boek<br />
voor Dinteloord. lk dacht dat de titelpagina er<br />
bij gewonnen zou hebben wanneer de kapitale<br />
regel van de linker- naar de rechterpagina was<br />
gebracht, met hetzelfde wit aan de onderkant<br />
en aan het einde gelijk gehouden met de regel<br />
in de kop. De bladwijzer achterin is goed be-<br />
dacht, maar past niet helemaal in dit boek en<br />
detoneert in zijn originele oplossing met de<br />
wat conventionele uitwerking van de colofon'<br />
Een vondst vind ik de schutbladen, versierd met<br />
versierde filets. Ook hier zijn de paginacijfers<br />
in de marge geplaatst, wat verantwoord is ge-<br />
zien de hoge zetspiegel, maar wat de ontwerPer<br />
er in zag die cijfers vier augustijn boven het<br />
voetwit te laten zetten is mij niet duidelijk.<br />
Maar dit is detail-kritiek en de aangehaalde<br />
kleinigheden doen niets aí aan het voortreffe-<br />
lijke geheel. Uitstekend is de stofomslag, die<br />
de sfeer van de tekst zo goed uitdrukt' Samsom<br />
heeft het werk, gezet uit de Baskerville, goed<br />
Grafonlogica<br />
Vloeibore vis<br />
Op onze krant hebben we een voortreffelijke<br />
kantine. Maar van de week werd er een zeer<br />
vreemd gerecht aangekondigd. Wanneer u zo'n<br />
heerlijke gerookte poling op uw bord hebt en u met<br />
volle teugen von deze heerlijke vis geniet, zult u<br />
er vermoedelijk niet oon denken, dot de poling tot<br />
voor kort nog een groot mysterie wos. lk heb niet<br />
volle teugen doch slechts enkele slokies paling<br />
tot me genomen, maar het blijft een mysterie<br />
voor me, hoe ze die paling vloeibaar kregen.<br />
Paord met levend gebit<br />
Heeft u wel eens een paard in de bek gekeken I<br />
Wat ziet u dan ? Tanden, juist ja! Een gegeven
aígedrukt en van de aan Vada te Wageningen<br />
toevertrouwde diepdruk kan, het oude foto-<br />
materiaal in aanmerking genomen, hetzelÍde<br />
worden gezegd.<br />
Scallop Shell Tronsport ond Troding Company<br />
Van dit gedenkboek, uitgegeven bij het zestig-<br />
larig bestaan van de Shell, is al een grote roep<br />
uitgegaan. Die roep is van harte gegund, maar<br />
niet helemaal verdiend. Typografisch is dit boek<br />
allerminst gaaf, de goede zorgen van Charles<br />
Rosner ten spijt. De deeltitels met hun kwalijke<br />
tekeningen en de band zou ik een vergissing<br />
willen noemen en bij de lange tekstregels, ge-<br />
zet uit de Garamont, stoort een tekort aan<br />
interlinie. Niettemin is dit een uitermate fraai<br />
-gedenkboek, deels om de uitstekende idee en<br />
de goede tekst en deels om de voortreffelijke<br />
druktechnische uitvoering.<br />
In acht opstellen wordt de verschijning en het<br />
gebruik van de schelp besproken en zo is het<br />
onder meer interessant te lezen welk een ge-<br />
wichtige rol de schelp als symbool bij de kruis-<br />
vaarders heeft gespeeld. Hoewel ergens ver-<br />
meld staat 'Made in Great Britain', meen ik<br />
gehoord te hebben dat we hier met werk van<br />
Nederlandse drukkers te doen hebben; maar<br />
hoe het zij, het is werk van de allereerste orde.<br />
Het is een ideaal van kleurendruk en het is een<br />
lust de vele reprodukties te bekijken. Bijzonder<br />
mooi zijn de, met kleurige schelpen op zand,<br />
bedrukte schutbladen en de keuze van afbeel-<br />
dingen en artikelen maakt dit werk tot een van<br />
de beste kunstboeken.<br />
Dit zijn drie gedenkboeken waarin nauwelijks<br />
of helemaal niet van de iubilerende onderne-<br />
ming wordt gerept, maar die alle drie op ver-<br />
schillend gebied een aanwinst zijn. Niet alleen<br />
verstevigen zij de relaties die met deze handels-<br />
zaken worden onderhouden, zij zullen ook de<br />
belangstelling hebben van velen buiten de<br />
eigenlijke afnemerskring en reiken dus veel<br />
verder dan het gedenkboek in zijn vroegere<br />
samenstelling. lohan H. von Eikeren<br />
paard mag ie nooit in de bek kijken, Maar als ie<br />
het toch doet, kom ie tot de afschuwelijke ont-<br />
dekking dat er een beest in rondloopt. Een<br />
zetter van ons kreeg namelijk het paard cadeau,<br />
dat onze expeditie had afgeschaft wegens de<br />
mechanisatie. Het gegeven poord in de bek<br />
kíjkend, constoteerde hij slechts een zielig schor-<br />
minkeltje.<br />
Uit de lucht gegrcpen<br />
De redactie-buitenland heeft het anders reuze<br />
druk door die Indonesische affaire. Ze hebben<br />
zelfs een radiotoestel op hun aÍdeling staan om<br />
zo snel mogelijk op de hoogte te zijn. En wat<br />
waren ze verbaasd, toen ze hoorden dat het<br />
Maleise bevolkingsdeel van Java een eigen<br />
luchtvaartmaatschappij had opgericht: de Á4oleise<br />
luchtvaortmootschdppíj zol olle hulp oon<br />
Nederlondse eyocué's verlenen. Maar toen ik<br />
Tweemool een tweetol pogina's uit'The Scollop' von de Shell Compony<br />
stiekem in het Engelse woordenboek keek, zag<br />
ik dat 'Malaya' in dit geval weinig met Maleis<br />
en veel met Malakka had te maken.<br />
Á4eer verkeerssl ochtoffers gewenst<br />
De redacteur die de verkeerszaken voor onze<br />
krant regelt, heb ik altijd al een vreemde sinjeur<br />
gevonden, maar ik heb zekerheid gekregen nu<br />
hij openlijk heeÍt geschreven : verkeersveiligheid<br />
- stootsvijond nr. I.<br />
Onhondig hondig<br />
Die verslaggevers van ons zijn zo handig, dat<br />
ze er soms onhandig van worden. In vette<br />
letters lieten ze in ons blad afdrukken: ruim<br />
onderholf uur loter trok de Koningin op de zuide-<br />
lijke oever von het Noordzeekonool een vieren-<br />
twíntig meter longe en drie meter hoge rood-wit-<br />
blouwe vlog weg, die tot op dot moment voor de<br />
in- en uitgong von de verkeerstunnelkokers hod ge-<br />
hongen. Bent u ook altijd zo jaloers als u zoiets<br />
leest. Die iongens van de verslaggeverij zien dan<br />
toch maar alles. Wat stond echter de volgende<br />
dag in dezelfde krant ? Dat die vlaggentrekkerij<br />
vanwege de storm niet was doorgegaan. Maar<br />
onze verslaggevers staan voor niets: ze hadden<br />
het toch gezien.<br />
H uw el ijk kerkel ijk uitgezegen d<br />
Het respect dat ik voor de kerk had, is vrij<br />
aanzienlijk gedaald. De secretaresse van de<br />
redactie-buitenland is getrouwd. Maar ze bleef<br />
dat slechts tot het huwelijk kerkelijk zou<br />
worden ingezegend. Daarna werd het huwelijk<br />
kennefijk als ontbonden beschouwd: een dochter<br />
von De K., enige weken geleden getrouwd en tot<br />
het huwelijk kerkelijk zou zijn ingezegend, wos<br />
enige dogen tevorcn weggegoon.<br />
t3<br />
.a
fwee houtsneden von lon von Doorn<br />
t8<br />
/l l, lrlrlill<br />
f ongere grafische kunstenaars<br />
Koqergrcvure'von Ru von Rossem<br />
Het is voor ionge grafici soms heel moeilijk hun<br />
persoonlijke stijl te vinden. Velen herinneren<br />
zich dat zij, nog iong zijnde, hebben getracht<br />
zich te ontworstelen aan de dwang, hun op-<br />
gelegd door schoolse normen en wetten, hoe<br />
noodzakelijk voor het leren schrijven deze aan-<br />
vankelijk dan ook mogen zijn geweest. Er komt<br />
voor ieder kind een ogenblik waarop het denkt:<br />
zo doe ik het niet langer, de letters zoals ik ze<br />
heb leren vormen vind ik veel te stijf en eigen-<br />
lijk helemaal niet mooi. Dit betekent het door-<br />
breken van een eigen visie, een besef van eigen-<br />
waarde, het prille begin van een persoonlijk en<br />
dus min oí meer karakteristiek handschrift, al<br />
is dan van stijl nog geen sprake. Het wezenlijke<br />
hiervan is nauw verwant aan de ontwikkeling<br />
van een talent voor tekenen, Er is immers<br />
tussen het wezen van tekenen en dat van<br />
schrijven in grafisch opzicht geen verschil. Zo<br />
zullen ook eenmaal leerlingen op een teken-<br />
academie zich pogen te bevrijden van de dwang<br />
of orde, door de docent opgelegd, een druk die<br />
niet altijd zo sterk is bedoeld als hij door de<br />
leerling wordt ervaren. De zeer sterken, de<br />
eigen-zinnigen hebben daar minder moeite mee,<br />
zij zullen als regel betrekkelijk vlug op eigen<br />
wieken drijven.<br />
Breekt eenmaal de eigen stijl door, hetgeen<br />
verband houdt met het groeien van de per-<br />
soonlijkheid, dan is nog niet alles gewonnen.<br />
ledere docent zal in het werk van een leerling<br />
iets eigens ontdekken en het is zaak dat niet te<br />
versmoren, maar te ontwikkelen. ls het eind<br />
van de studie eenmaal daar, dan bestaat nàg de<br />
kans van beïnvloeding door anderen. En die<br />
anderen kunnen landgenoten, maar ook buiten-<br />
landers zijn. De wereld is hoe langer hoe kleiner<br />
geworden. Wij kennen het grafische werk van<br />
Franse kunstenaars even goed als dat van<br />
Italianen en Tsjechen. Aangezien het vreemde<br />
trekt, vooral ook indien het een bijzondere<br />
allure, een boeiend idioom heeÍt, is het gevaar
in ons land<br />
dat een jongere zich te sterk aan het werk van<br />
anderen spiegelt niet denkbeeldig. Hiermee is<br />
niet bedoeld te zeggen, dat men hun kunst<br />
opzettelijk moet voorbijzien. Integendeel, de<br />
kennisneming er van werkt ontwikkelend,<br />
prikkelend, aanvurend tot betere prestaties.<br />
Er kan dus een heilzame werking van uitgaan.<br />
Het zijn niet altijd de kleine talenten, die iets<br />
van de stijl van anderen overnemen. Zij toch,<br />
zich bewust van hun beperktheden, zullen<br />
trachten zich zo goed mogelijk te ontplooien en<br />
zij zetten alle krachten in om dit te bereiken.<br />
Meermalen zag ik lang niet de zwaksten pronken<br />
met andermans veren. Niet zonder reden zin-<br />
speelde ik reeds op Franse, ltaliaanse en<br />
Tsjechische kunstenaars. De stijl van Valentin le<br />
Campion is en wordt nog steeds nagevolgd en<br />
bijna altijd gebrekkig. lk doel hier op zijn wijze<br />
van arceren en de plastische vorm van zijn<br />
naaktfiguurtjes. De ltaliaanse houtgraveur<br />
Marangoni heeít kennelijk een magische in-<br />
vloed. De hoekigheid van zijn tekening, zijn<br />
letters, ia zelfs zijn wijze van behandeling van<br />
een bepaald onderwerp worden overgenomen.<br />
Ook Tsjechische grafici zoals Cinybulk en<br />
Lukavsky blijken op sommige kunstenaars een<br />
zo grote bekoring uit te oefenen, dat men hun<br />
graveerwijze opvallend zuiver ziet toegepast.<br />
Dit alles komt vooral aan het licht bij het be-<br />
schouwen van toegepaste grafiek, vermoedelijk<br />
doordat deze gemakkelijker verspreid wordt<br />
dan vrije prentkunst. lets geheel anders is het<br />
wanneer een iong kunstenaar onwillekeurig<br />
onder de invloed van een erkend meester<br />
komt; dit past niet zelden in een logische ont-<br />
wikkelingsgang. Hij zal het later vaststellen,<br />
toegeyen, betreuren misschien, maar het kan<br />
dan louterend, bevrijdend, verruimend, verdiepend<br />
en sterkend hebben gewerkt.<br />
Het is nog altijd waar, dat sommige jonge kunstenaars<br />
zich in het geheel niet laten leiden door<br />
invloeden van bepaalde personen. Opzettelijk<br />
is hier het woord personen gebruikt, want<br />
beïnvloeding is er eigenlijk altijd, ware het<br />
slechts door de geest van de tijd. Het is die<br />
geest, welke alles insluit en bepaalt: de stijl, de<br />
moderne opvattinten inzake lijnvoering, de<br />
expressie, het hedendaagse leven in zijn streven<br />
en strijd. Wij denken hierbij aan het werk van<br />
de houtsnijder Jon von Doorn,die krachtens zijn<br />
leeftijd eigenlijk niet meer tot de iongeren<br />
kan worden gerekend. Toch menen wij dit<br />
wel te mogen doen, omdat hij betrekkelijk laat<br />
met houtsnijden is begonnen en zich slechts<br />
daaraan wijdt wanneer hij innerlijk er toe<br />
gedreven wordt. J. P. C. van Doorn is op 16<br />
september l9l I te Breda geboren, woont thans<br />
te Nijmegen en is autodidact. Zijn houtsneden<br />
hebben een streng ritme door de orde in de<br />
verdeling van zwart en wit en de grote spanning<br />
van de lijnen. In wezen lijkt dit alles theoretisch<br />
eenvoudig, doch het is, zoals Jan van Doorn zijn<br />
roeping als xylograaf opvat, een geestelijk<br />
bedrijf. Het zwarte oppervlak van het hout-<br />
blokje is er al en het gaat er nu om, het te<br />
verlichten, te illumineren in zodanige toonaard<br />
dat een glanzend beeld wordt verkregen. Er is<br />
een synthese tot stand gekomen tussen lijn of<br />
vlak en het duo zwart en wit. Het prachtige<br />
prentie 'De valkenier en zijn gezel'geeft hier-<br />
van een goed voorbeeld, ook van zijn mogelijk-<br />
heden tot exDressie, Het neerschieten van de<br />
valk op zijn prooi, de grijns op het gelaat van de<br />
valkenier, het spiedend oog van de gezel, het is<br />
allersimpelst en toch raak en beheersr in beeld<br />
gebracht. Het leeft door de spanningen die in<br />
het wit en zwart verborgen zijn en bij voort-<br />
durende beschouwing er uit opspringen. De<br />
gegraveerde gedeelten in deze prent geven er<br />
een verfijnde werking aan, doch ook de hout-<br />
sneden van tien iaar geleden, waarin alleen<br />
sober gesneden partijen hun statisch-plastische<br />
taal spraken, waren van een sublieme en op-<br />
merkelijke dictie. Jan van Doorn is een stille<br />
kracht in de wereld der graÍische kunst. Hij<br />
maakt ook gouaches, tekeningen en gebrand-<br />
schilderde ramen.<br />
Een geheel andere figuur is Ru yon Rossem,<br />
beweeglijker, een zoekende geest. Rudolí<br />
Harold van Rossem werd op 19 maart 1924 te<br />
Amsterdam geboren. Reeds op de middelbare<br />
school in Zaandam uitte zich zijn tekentalent bij<br />
bijzondere gelegenheden. Hij kreeg zijn artis-<br />
tieke opleiding aan het lnstituut voor Opleiding<br />
van Tekenleraren, de Rijksmuseumschool te<br />
Amsterdam; in 1945 behaalde hij het eind-<br />
diploma. Hij uitte zich aanvankelijk in natura-<br />
listische trant, waarin de zuiverheid van zijn<br />
tekening de aandacht trok. Doch deze werk-<br />
wijze bevredigde hem niet, hij zocht een mar-<br />
kanter vorm om zich te uiten. Hij ging zich<br />
toeleggen op boekillustrat,es en was daarvoor<br />
in de gelegenheid doordat hij in Engeland,<br />
waarheen hij op aanraden van anderen was ver-<br />
trokken, in aanraking kwam met uitgevers van<br />
bibliofiele boeken. Hij leerde daar John Buck-<br />
land Wright kennen, die zijn werk waardeerde<br />
en wiens invloed hij onderging. Hij maakt<br />
gravures in koper en hout, linoleumsneden,<br />
drogenaalden, etsen en litho's en hij heeft veel<br />
liefde voor kleurgravures. Het zijn prachtige,<br />
soms wat te donkere kleuren, die hij boeiend<br />
naast elkaar plaatst. Boekillustraties van zijn<br />
hand verschenen onder andere in de uitgaven<br />
van de Folio Society Ltd. Voor de Nederlandse<br />
bibliofiele uitgave van Het Evangelie naar Lucas<br />
(De Getijden Pers l95l) maakte hij zes koper-<br />
gravures, waarvan er bij dit artikel één is<br />
afgebeeld. Het zijn prenten die niet iedereen<br />
kunnen bekoren door de wirwar van lijnen,<br />
waarin de hoofdmotieven enigszins verstrikt<br />
schijnen. Hier doet zich echter het merk-<br />
waardige verschijnsel voor, dat deze illustraties<br />
op enige aístand het uitnemend doen, al strookt<br />
dit geenszins met het karakter van prenten in<br />
het algemeen. Deze moet men immers op de<br />
hand kunnen waarderen. Hoe het ook zij,<br />
knap en gevoelig zijn deze illustraties onge-<br />
twijfeld en het spel van lijnen blijkt bij aan-<br />
dachtige beschouwing toch een functie in het<br />
gehele beeld te hebben. Hier en daar is het<br />
accent versterkt of vertederd door aquatint. In<br />
de toegepaste grafiek uit de laatste jaren valt<br />
Houtgrovure yon Ru yon Rossern<br />
t9
20<br />
Kopergrovure von Moorten de Jong<br />
invloed van de ltaliaanse houtgraveur Marangoni<br />
aan te wijzen, zowel in de beeldvorm als in de<br />
letters. Marangoni is een sterk graficus, die<br />
indruk maakt door zijn krachtige gesneden<br />
motieven, de oorspronkelijkheid van zijn beeld<br />
en de houding van zijn figuren. Ook zijn letter,<br />
Ín gebruiks- en gelegenheidsgrafiek toegepast,<br />
heeft iets geheel eigens en daardoor een per-<br />
soonlijk karakter. Het is niet juist die zo-maar<br />
over te nemen. Ru van Rossem is het reeds aan<br />
zichzelf verplicht om anderen niet na te volgen,<br />
er liggen hem genoeg vrije wegen open. Wij<br />
zouden veel prenten moeten afbeelden om een<br />
volledige karakteristiek van deze kunstenaar te<br />
geven. Hij tocnt telkens weer, nog zoekende te<br />
zijn. Vandaar de uiteenlopende werkwijzen, die<br />
uit zijn boekenillustraties, prenten en ander<br />
werk spreken, al loopt er door al deze uitingen<br />
een lijn van herkenbaarheid, vooral wanneer<br />
hij bijbelse figuren tekent. Hij beschikt in elk<br />
geval over kwaliteiten om de graíische wereld<br />
te Yerrassen,<br />
Een kunstenaar van geheel ander gedrag is<br />
Moorten de Jong. Hij werd l5 oktober 1922 in<br />
Rotterdam geboren. Na een mulo-opleiding<br />
studeerde hij voor technisch tekenaar, doch<br />
moest al spoedig in de praktijk. Hij bezocht<br />
verschillende nijverheidsscholen en vakteken-<br />
scholen, doch verbleef tijdens de oorlog in<br />
concentratiekampen. Een ontmoeting met de<br />
schilder Cor Kievit leidde tot een ommekeer:<br />
deze bracht hem er toe het terrein van de kunst<br />
te betreden. Sedert 1945 volgde hij op de Aca-<br />
demie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam<br />
de afdeling tekenen en schilderen. Op aanraden<br />
van de adiunct-directeur Miihlstaff bezocht hij<br />
de zaterdagmiddagcursussen in grafische tech-<br />
nieken. Hij is thans leraar aan de Amsterdamse<br />
Grafische School. Gelukkig heeÍt hij af en toe<br />
nog tijd, hoewel veel te weinig naar onze zin,<br />
om zich aan de grafische kunst te wijden. Hij<br />
beheerst alle technieken en heeft daarin prach-<br />
tige werkstukken geleverd. Vooral zijn filne<br />
hout- en kopergravures genieten bekendheid<br />
en waardering, niet alleen om het technisch<br />
meesterschap, maar ook om de keuze en wijze<br />
van weergave van het onderwerp. Zijn werk<br />
heeft een warme sfeer. Hij heeft het vermogen,<br />
zoals wij het vroeger eens hebben geformu-<br />
leerd, het kleine groot, het grote klein te zien.<br />
Daarom zou hij ook uitermate geschikt zijn<br />
voor het ontwerpen en graveren van een post-<br />
zegel. Wij hebben enige iaren geleden de bevoegde<br />
autoriteiten daarop gewezen. Men kon<br />
op dat voorstel evenwel niet ingaan; de aan-<br />
staande ontwerper zou eerst een cursus moeten<br />
volgen!Deze regel is vermoedelijk in het leven<br />
geroepen vanwege de kritiek waaraan de<br />
Nederlandse frankeerzegels vaak hebben bloot-<br />
gestaan. Helaas kan niet worden getuigd dat de<br />
zegels, in de laatste jaren gemaakt door ont-<br />
werpers die een speciale opleiding hebben<br />
genoten, aanmerkelijk beter zijn dan die van<br />
vroeter. Kunstenaars als W. A. van Konijnen-<br />
burg, K. P. C. de Bazel, S. H. de Roos, Chris<br />
Lebeau en in latere iaren S. L. Hartz en anderen<br />
hebben geen cursus behoeven te volgen om een<br />
waarlijk goed ontwerp te leveren. En wij menen<br />
te weten dat een opleidingsschooltje voor het<br />
leren maken van Oostenrijkse postzegels niet<br />
bestaat en toch verschijnen in dat land zegels
I t<br />
I<br />
die aan strenge eisen voor deze bijzondere<br />
gebruiksgrafiek in ruime mate voldoen. De<br />
welbekende Weense graveur proÍ. H. Woyty-<br />
Wimmer, zelf ontwerper van prachtige fran-<br />
keerzegels en reeds enige jaren werkzaam bij de<br />
firmaThomas de la Rue &Cote Londen voor het<br />
Sraveren van zegels en bankpapier, heeft ons<br />
enige maanden geleden bezocht. Bij die gelegen-<br />
heid liet hij zich waarderend overde Nederlandse<br />
grafici uit en toen het werk van Maarten de<br />
long ter sprake kwam zei hij spontaan: !a, die<br />
zou een goede frankeerzegel kunnen maken.<br />
Toch heeít deze kunstenaar. voor wiens talent<br />
wij veel bewondering hebben, zich enige iaren<br />
geleden afgevraagd of hij wel met het uiterst<br />
fijnzinnig graveren in naturalistische trant<br />
moest doorgaan. Hij gevoelde behoefte aan<br />
verfrissing en vernieuwing in zijn uitingswijze<br />
en die kon bezwaarlijk in de ragfiine gravure<br />
schuilen. Hij heeft toen aquarellen gemaakt,<br />
waarin hij enigszins in een ander uiterste is<br />
vervallen door streng samenvattend enige dier-<br />
figuren te componeren. Zulk een volslagen<br />
ommekeer is psychologisch verklaarbaar, maar<br />
het is evenzeer natuurlijk dat geleidelijk enige<br />
soepelheid van opvatting haar invloed zal laten<br />
gelden. Dit komt in zijn prenten reeds tot<br />
uitdrukking, al zal het geloof aan natuurlijke<br />
exoressie hem nooit verlaten. Het is zeker<br />
mogelijk, een synthese van die twee gevoelens<br />
te vinden. De poging daartoe blijkt bijvoorbeeld<br />
uit de houtgravure, voorstellend een vrouw in<br />
het riet. Deze prent vertoont niet geheel de<br />
filne techniek uit vroeger werk, er zijn zelfs<br />
blanke partijen in en de beweging van het<br />
water is hier en daar in een zwaarder zwart en<br />
wit aangeduid dan Maarten de Jong vroeger zou<br />
hebben gedaan. In een andere prent, een figuur-<br />
verbeelding, is de nieuwe werkwijze strikt<br />
doorgevoerd, Ontwaart men daarin niet de<br />
vroegere graveur, men herkent wel de meester-<br />
hand. Toch hebben de prenten uit zijn eerste<br />
periode grote bekoring en om te tonen wat<br />
deze kunstenaar op betrekkelijk ieugdige leef-<br />
tijd reeds vermocht, geven wij hierbij een<br />
aíbeelding van zijn kopergravure 'Artisiok' (die<br />
echter door de reproduktie helaas nogal wat<br />
van z'n verfijning moest verliezen). Hij zal nog<br />
veel prachtige grafiek kunnen verschaffen.<br />
Wat voor Jan van Doorn geldt, mag ook van<br />
toepassing zijn op Jon Bottermonn, die 8 ianuari<br />
1909 in Amsterdam is geboren. Ook hem menen<br />
wij nog wel tot de iongere grafici te mogen<br />
rekenen, omdat hij pas enkele iaren bezig is met<br />
zich aan grafische kunst te wijden. Na twee jaar<br />
ambachtsschool is hij huis- en decoratieschilder<br />
geworden. Zijn artistieke aanleg kon hij niet<br />
ontwikkelen doordat hij zo spoedig mogelijk<br />
geld moest verdienen. Toen hij 29 iaar was<br />
ging hij naar de Kunstnijverheidsschool, waar<br />
hij twee laar studeerde. Daarna bezocht hij de<br />
Rijksacademie voor Beeldende Kunsten. Hij<br />
schilderde voornamelijk in olie en maakt veel<br />
gouaches,<br />
boeiend van compositie en bloeiend<br />
van kleur. Op aanraden van de bekende Am-<br />
sterdamse schilder-graficus Cor de Wolff is hij<br />
exlibris en gelegenheidsgrafiek in linoleum gaan<br />
snijden en hij oogst daarmee veel succes. Batter-<br />
mann behoort tot de weinigen die in staat zijn<br />
dat materiaal op artistieke wijze te bewerken.<br />
Het is de tegenstand die staalt en dat geldt ook<br />
Houtgrovure van Maarten de long<br />
bij het beoefenen van de grafische technieken.<br />
Waar die tegenstand uitblijft, zoals bij het<br />
zachte linoleum, is zelfbeheersing nodig om de<br />
lijn, de vorm, de baas te blijven. Ontbreekt<br />
deze dan gaat het materiaal de kunstenaar<br />
beheersen. Dit laatste is hier niet gebeurd en<br />
het was een goede raad van Cor de Wolff aan zijn<br />
jongere collega, om eens te beginnen met<br />
exlibris en gelegenheidsgrafiek. De stijl daarin<br />
is sterk samenvattend, mens en dier zijn zwaar<br />
gestyleerd, maar ook geeft hij soms louter<br />
composities waarin wit en zwart, over en weer,<br />
evenwichtig tegen elkaar worden uitgespeeld.<br />
Niet zelden werkt hij met kleuren, in dier<br />
voege dat hij voor elke tint een blok snijdt.<br />
Voor de prentenuitgeverij 'ln 't huis met de<br />
's-Hertogenbosch<br />
berk' te<br />
maakte hij een<br />
linogravure als zevenkleurendruk, waarvoor hij<br />
dus zeven platen heeít moeten snijden (42x27<br />
cm). Het ligt in zijn voornemen geleidelijk in<br />
hout te gaan graveren.<br />
Wij hebben ons afgevraagd oÍ de neiging tot<br />
samenvattend weergeven van beelden, tot<br />
comprimeren, een gevolg is van de geest des<br />
tijds. Er is veelal geen gelegenheid tot detail-<br />
leren. er is door de snelheid van het leven, het<br />
krampachtige ritme, mede onder invloed van<br />
radio en film en auto, slechts een waarnemen<br />
van hoofdvormen, van een karakteristiek. Voor<br />
de moderne mens bestaat de realiteit dan in de<br />
7l<br />
i<br />
'i<br />
I<br />
I<br />
.l
22<br />
Linogravure von ldn Bottermonn<br />
soberheid, maar zij kan gepaard gaan met ver-<br />
vlakking. Hieraan valt echter de kunstenaar,<br />
door zijn scheppende aard, nietten offer. Zonder<br />
een ernstige opvatting van zijn roeping kan hij<br />
immers niet werken. Battermann is zeker met<br />
ernst bezield, getuige de toon van zijn prenten,<br />
die vaak aan de donkere kant is, Er is meestal<br />
weinig wit aangebracht, maar de functie van het<br />
schaarse wit is dan van te meer betekenis:<br />
het moet glans aan het geheel geven. Wij zijn<br />
zeer benieuwd naar de verdere ontwikkeling<br />
van dit merkwaardig talent. Dat hij ons in<br />
zijn verdere loopbaan nog voor verrassingen<br />
zal plaatsen lijkt buiten kijÍ.<br />
Een veel lichter toon biedt het werk van Ákky<br />
(zich ook noemende Akke) Sins. Zij werd op<br />
| | december 1928 te Wonseradeel in Friesland<br />
geboren. Na een mulo-opleiding is zij gaan<br />
tekenen en ze ontving haar opleiding aan de<br />
Kunstacademie te Breda, waar ze in l95l eind-<br />
examen deed. Zij kreeg daar het laatste<br />
laar les<br />
in grafiek van de bekende graÍicus J. B. Sleper,<br />
onder wiens leiding zij nog één dag in de week<br />
bleeíwerken. Daarna is zij gaan studeren aan de<br />
Jan van Eyck-academie te Maastricht, waar zij<br />
de grafische afdeling onder leiding van prof.<br />
H. Levigne heeít gevolgd. In 1957 slaagde zij<br />
met grote lof voor het eindexamen en tevens<br />
werd haar de jaarlijkse prijs van de stad<br />
Maastricht toegekend. Zij heeÍt litho's, koper-<br />
gravures, etsen en houtgravures gemaakt. Haar<br />
houtsneden uit het laatste iaar hebben een<br />
hoogte van 50 cm of meer; ze vertonen in 't<br />
bijzonder Limburgse landschappen en daarnaast<br />
bijbelse voorstellingen.<br />
De houtgravures die wij van haar kennen en<br />
die van bescheidener afmetingen zijn, ken-<br />
merken zich juist door veel gelijkmatig verdeeld<br />
wit, dit in tegenstelling tot het werk van<br />
Battermann. Akky Sins plaatst de figuren los van<br />
elkaar, doch niettemin in onderling verband.<br />
De lijn speelt daarin een grote rol, meer dan<br />
partijen zwart en wit. Zij toont ons de dingen<br />
statisch en de vraag kan rijzen of dit niet kan<br />
leiden tot een manier, tot verstarring in de<br />
vereenvoudigde natuurvorm. Wij menen van<br />
niet, omdat in haar typische stijl nog andere<br />
ontwikkelingsmogelijkheden schuilen. Thans<br />
bevat haar werk het vlak-decoratieve element.<br />
dat sterk is door de beheersing en ingetogen-<br />
heid waaruit het voortkomt. De studie aan de<br />
Maastrichtse academie heeft haar kunst ver-<br />
stevigd en van eigen zeggingstrant is zij zeker-<br />
der geworden. lnvloeden van anderen vallen in<br />
haar werk niet aan te wijzen. Het zou niet<br />
behoeven te verwonderen als zij zich in haar<br />
werk geleidelijk met meer vrijmoedigheid zou<br />
gaan ontplooien.<br />
Een andere leerling van de bekende graÍicus<br />
Levigne is Á4. Vroemen, geboren te Nieuwstadt<br />
op 2 december 1921. Hij was eerst leerling van<br />
de Middelbare Kunstnijverheidsschool te Maas-<br />
tricht, waar hij in 1946 eindexamen deed. Hij<br />
gaf toen reeds blijk van aanleg voor grafiek.<br />
Daarna ging hij studeren aan de Jan van Eyckacademie,<br />
waar hij in 1953 eindexamen aflegde.<br />
Tussen de laren 1946 en 1949 was hij publici-<br />
teitstekenaar. Sedert 1953 beweegt hij zich<br />
voornamelijk op het gebied van de tapijtweef-<br />
kunst en de grafische kunst. Hij is thans bezig<br />
met hetontwerpen van een kruisweg in gobelin.
Verder maakt hij houtsneden, etsen en aquatint.<br />
Ook Vroemen zoekt het in de versobering,<br />
althans in houtsneden die wij van hem kennen.<br />
In de houtsnede'Habakuk met engel' zijn de<br />
Íiguren in zware contouren gegeven. De lijn is<br />
in dit motief van beeldende kracht. Ook hier<br />
dus het streven naar vereenyoudiging, naar het<br />
uitspreken en het aanduiden van elementair-<br />
belangrijke zijden van de vorm. In het open vlak<br />
heeft de kunstenaar het hout niet geheel weggesneden,<br />
er zijn overal kleine gerafelde ruggetjes<br />
blijven staan, hetgeen aan de afdruk een<br />
levendige werking verleent. Een strakke, ge-<br />
comprimeerde uitbeelding van het gegeven en<br />
toch een bewogen geheel, Deze werkwijze zou<br />
in de kopergraveerkunst kwalijk kunnen wor-<br />
den gevolgd. Vroemen beseft dit uiteraard en<br />
laat in de kopergravure de soepele kracht van<br />
de fijn domineren. Zijn prentie'Gloria in<br />
Excelsis Deo' (hieronder rechts) is bijna een<br />
lijnencompositie geworden.<br />
& :#Jv<br />
Het is jammer dat de meeste grafici niet uit-<br />
sluitend van hun prenten kunnen leven. Ware<br />
dit wel het geval, dan zou ons land veel rijker<br />
aan nationale graÍiek zijn. Gelukkig is toch wel<br />
degene onder de kunstenaars die in een ver-<br />
plichte dagtaak en daarnaast een zekere ruimte<br />
voor vrije arbeid een compromis heeft kunnen<br />
vinden, doordat deze aan elkaar verwant zijn.<br />
Hierbij doelen wij ook op Adri de Ruil'ter, die<br />
sedert 1948 in dienst is bij de Schoonhovensche<br />
Zilverfabriek H. Hooijkaas. Hij is op 22 augustus<br />
1925 geboren. Hij begon in 1948 met enkele<br />
dagen per week te hospiteren op de Rotter-<br />
damse Academie, in de vakken boetseren,<br />
tekenen en graveren, dit laatste tot l95l onder<br />
leiding van Wim Zwiers. Sedert 1950 volgde hij<br />
ook de avondcursus voor tekenen op die<br />
academie. In het jaar 1953 slaagde hij voor het<br />
eindexamen tekenen en schilderen. ln 1955<br />
werd hij benoemd tot leraar aan de avondschool<br />
van de Stichting Vakopleiding voor Goud- en<br />
Zilversmeden en Graveurs te Schoonhoven. ln<br />
1957 volgde zijn aanstelling bij het dagonderwijs<br />
in de vakken graveren en tekenen, voor drie<br />
dagen per week. Deze drie dagen is hij belast<br />
met het tekenonderricht en praktisch onder-<br />
wijs; dit praktische gedeelte bestaat uit vlak- en<br />
reliêfgraveren en ciseleren. Buitendien is hij<br />
nog aan de zilverfabriek zijn krachten blijven<br />
wijden; hij verzorgt daar het tekenwerk, gra-<br />
veert in zilver, ciseleert en werkt in staal<br />
(stempelsnijden). Hij heeft behoefte om buiten<br />
zijn vak nog in hout of koper te graveren en wij<br />
hebben kunnen vaststellen dat hij zich in het<br />
kleine aantal iaren, waarin hij zich vrij aan de<br />
grafiek kon wijden, snel heeft ontwikkeld. Zijn<br />
laatste werkjes, ook op het gebied van gebruiks-<br />
en gelegenheidsgrafiek, zijn juweeltles van<br />
miniatuurkunst geworden, En men voelt daar-<br />
uit de liefde voor het vak en de verwantschap<br />
met de ambachtelijke taak van de goud- en<br />
zilversmid. Het is trouwens onmiskenbaar dat<br />
zijn gravures in koper sterker zijn dan die in<br />
hout. Hij is in staat binnen een zeer klein<br />
oppervlak duidelijk, ragfijn en naturalistisch te<br />
Sraveren.<br />
Wij hebben begrip voor de natuurlijke drang<br />
naar moderne vormgeving, die recht heeft op<br />
een plaats in deze tijd. Nochtans blijft altoos<br />
bewondering voor de zuivere, reële weergave<br />
der dingen, als een kunst die was, is en blijven<br />
zal. Archaïstische uitingen, goed, maar dieper<br />
beschouwd zijn moderne beelden, de abstracte<br />
inbegrepen, evenzeer archai'sch, als wij de oer-<br />
vormen in het oog houden. Johon Schwencke<br />
Boven: Houtgrovure von Akky Sins<br />
Midden: Houtsnede en kopergrovure van M. Vroemen<br />
Onder: Kopergrovure von Adri de Rurjter
lr r<br />
Tweehonderdvierentwintig maal<br />
tPrikkelst Yan Proost<br />
'. . . huisorganen met een beperkt verspreidings-<br />
gebied, ontstaan uit de behoefte een kloof te<br />
overbruggen, welke een overmatig toegesPitst<br />
rationalistisch denken heeft geschapen. Zij zijn<br />
het resultaat van een overtuiging, die zich de<br />
in de vorm yan een Pictura-beeldje. Aan tien<br />
Nederlandse bedrijven, die zich naar de mening<br />
van de Academie in de afgelopen laren bijzonder<br />
hadden onderscheiden op het gebied van publiciteit<br />
en industriêle vormgeving, werd deze<br />
gevaren bewust is welke een ver doorgevoerde<br />
mechanisatie van een bedrijf met zich brengt.<br />
De huisorganen kunnen op cultureel gebied<br />
een beslist waardevolle factor worden tot handhaving<br />
van de menselijke normen in een<br />
onpersoonlijk geworden, economische same n<br />
leving. Hun steeds stijgend aantal mag als een<br />
bewijs worden gezien, dat de mens met zuivermaterialistische<br />
gedachtengangen niet uitkomt<br />
en dat elk uiterste zijn tegenwicht vraagt.'<br />
Deze zinnen vonden we in een nummer van het<br />
huisorgaan'Prikkels' van Proost en Brandt n.v.,<br />
dat ruim een tiental iaren geleden verscheen.<br />
Zij vormen een soort belijdenis van de samenstellers<br />
en uitgevers van dit unieke huisorgaan,<br />
dat reeds sedert 1935 maandelijks bij duizenden<br />
grafische ondernemingen in de bus valt (met<br />
uitzondering van de periode l94l-'45).<br />
Nog duidelijker wordt het standpunt van de<br />
onderneming, welke al 224 maal de uitgave<br />
'Prikkels'<br />
deed verschijnen, uit de navolgende<br />
zinnen van het stukje over'Huisorganen'.<br />
'Geen<br />
enkele andere wereld dan de Franssprekende<br />
heeÍt zo raak het begrip maison -<br />
huis geschapen, waardoor tot oP vandaag een<br />
soliede structuur van een handelsonderneming<br />
wordt gekarakteriseerd. Maison X of maison Y<br />
symboliseert een goed gefundeerd en bezield<br />
lichaam, dat trots is oP zijn bestaan en waarin<br />
bewustzijn is van een algemeen-culturele verplichting<br />
bóven zijn gespecialiseerd-zakelijke<br />
begrenzing.<br />
Reeds vele malen is het gebeurd, dat de uit deze<br />
geest ontsproten propaganda ook artistieke<br />
prestaties heeÍt opgeleverd, die een blijvende<br />
waarde hebben verleend aan de publiciteit van<br />
een firma.'<br />
Het is dan ook geen toeval dat 'het prijs toegekend.<br />
Prikkels is een zogenaamd extern huisorgaan,<br />
dat ten doel heeft het contact tussen de uitgevers<br />
en de vele afnemers te onderhouden. Bij<br />
deze taak wordt zeer vaak het verrassende element,<br />
de vermomming oí<br />
huis Proost<br />
en Brandt' op 23 september jl. een onderscheiding<br />
kreeg toegekend van de Koninklijke<br />
Academie van Beeldende Kunsten te Den Haag,<br />
'het afwijkende' ingeschakeld<br />
en het zijn vooral deze afwijkingen<br />
van het normale die Prikkels ook buiten de<br />
grafische wereld bekendheid hebben gegeven.<br />
Een vaste vormgeving is er niet bij : het werd<br />
onder meer verzonden als een enorme affiche,<br />
een spoorboekje, een tube tandpasta, een zakagenda,<br />
een pocketbook, een kasboek, een<br />
blocnote, een gedenkboek, een krant, een legpuzzel,<br />
een chocoladeletter, een plastic vlieger,<br />
een (triplex)baaltle, een enorm pak sigarettenvloeitjes,<br />
een werpspel, een kinderprentenboek,<br />
een gezelschapspel, een kalender, een receptenboekle<br />
en zelfs als . . . grammoÍoonplaat.<br />
Niet alleen de vorm, maar ook de inhoud wordt<br />
voortdurend gevarieerd en dienstig gemaakt<br />
aan onderwerpen die soms vrij ver buiten het<br />
grafische vlak liggen. Zo heeft men in december<br />
1950 een GKf-nummer samengesteld (gewijd<br />
aan de Gebonden Kunsten-federatie) en in<br />
ianuari l95l een VRI-nummer, waarin de leden<br />
en het werk van leden van de Vereniging van<br />
Reclametekenaars en lllustrators de revue passeerden.<br />
Somsookspeeldede inhoud in 1898 en<br />
dan weer in het laar 2057.<br />
Het is onmogelijk de bonte en afwisselende rij,<br />
wef ke wordt gevormd door 224 nummers van<br />
Prikkels, in één artikel samen te vatten. Wel<br />
willen we de lezers van TéTé wijzen op de<br />
betekenis van een naar binnen of naar buiten<br />
gericht huisorgaan in het algemeen, en de technische<br />
mogelijkheden bij de uitvoering daarvan<br />
in het bijzonder.<br />
Het is een oude waarheid, dat schoenmakers<br />
op versleten zolen plegen te lopen. Telkens<br />
treft het ons weer, dat de Nederlandse druk-<br />
30<br />
ffis<br />
ffi<br />
nr*ln<br />
,|n malÊe<br />
rnrxxsLË<br />
L.í|tdrsttlr<br />
n n*ë6$r 4 roo$<br />
|re<br />
,*Írrr&<br />
'-B<br />
i*.a*...{.}*tFà*a*q<br />
* fcrfg*{rp& ;far<br />
' .r"&et$tr * zoo$,<br />
'kr<br />
r lrïfxs{tdt *È<br />
,a .t t fraqa<br />
'<br />
* rlattlttl,<br />
{rtffirle.frg&<br />
'<br />
w&N:<br />
. qkrctlk<br />
- btg<br />
' o{o<br />
cr,i, "trr trrs vrr rl|*Ualr<br />
..:. tiaatÈl'.<br />
rl
i<br />
fl<br />
.j<br />
,rffi<br />
..1<br />
kers zo weinig gebruik maken van hun persen<br />
voor eigen (reclame)drukwerk. Ruw geschat<br />
bezit slechts de helft van de grote Nederlandse<br />
drukkerijen een eigen personeelsblad<br />
en zijn er<br />
in totaal slechts ongeveer 500 personeelsbladen<br />
in heel Nederland. Wie de grote voordelen van<br />
een gedrukt, intern communicatiemiddel<br />
op<br />
overzichtelijke wijze gerangschikt wil hebben,<br />
leze Prikkels nummer 178 van l0 februari 1954<br />
nog eens. En wie overweett een extern huis_<br />
orgaan naar zijn relaties en toekomstige relaties<br />
te zenden, kan Prikkels nummer 173 van l0 september<br />
1953 nog eens bestuderen. Niet alleen<br />
voor eigen huisorganen zijn deze nummers bij_<br />
zonder leerzaam, maar ook voor het scheppen<br />
van nieuwe drukwerkorders, van onderne-<br />
mingen diê not geen interne oÍ externe bladen<br />
bezitten, bevatten de Prikkels nummer 173 en<br />
nummer 178 waardevolle adviezen.<br />
Voor de technische uitvoering van drukwerk<br />
geeÍt bijna elk nummer voorbeelden ter na_<br />
volging en het is vooral dit aspect dat we hier<br />
naar voren willen halen. Alles wat namelijk<br />
kan dienen om ons oude grafische vak te ver_<br />
nieuwen en te verjongen, moeten we zorgvul-<br />
dig bestuderen. Niets is gevaarlijker dan de<br />
verstarring die ligt besloten in altijd hetzelfde<br />
(witte) papier en dezelfde (zwarte) drukinkt.<br />
Er zijn honderden andere mogelijkheden om<br />
opvallend drukwerk te vervaardigen en de op<br />
de laatste pagina van dit artikel volgende<br />
opsomming, gedestilleerd uit 224 nummers<br />
van Prikkels, kan daarbij wellicht op weg<br />
helpen. Er zijn dingen bij die u vast nooit hebt<br />
toegepast. Niet omdat het te duur zou zijn of<br />
omdat de klant het niet wil, maar alleen uit<br />
sleur. Zonder onze waardering te verbergen<br />
voor de vaak voortreffelijke inhoud van het<br />
huisorgaan Prikkels, willen we de aandacht<br />
vestigen op enige bijzondere grafische mogelijk-<br />
heden. Om het geheel niet al te uitgebreid te<br />
maken, hebben we ons beperkt tot de na de<br />
tweede wereldoorlog verscnenen nummers.<br />
Gaarne zouden we deze lijst nog hebben uit_<br />
gebreid met kleine en grote vondsten op het<br />
gebied van (o.a. gekleurd) papier, drukinkt en<br />
letters, zoals deze uit de lange reeks prikkels<br />
naar voren komen. Heel graag zouden we de<br />
'slechtste Prikkels van het laar' (nummer 197,<br />
september 1955), met velezetters- en drukkers_<br />
fouten zoals deze in de praktijk óók voorkomen,<br />
nader willen bespreken, evenals de nummers<br />
die aan letters en handschrift werden gewijd of<br />
die besteed aan het onderwerp 'welke letter<br />
op welk papierl'<br />
We laten dit maar over aan de ontvangers van<br />
Prikkels zelf, in de hoop dat zij, elke maand<br />
weer, zullen profiteren van deze unieke vorm<br />
van reclame, die het instructieve, het voor_<br />
lichtende en het humoristisch-kolderachtige<br />
zo<br />
voortreffelijk weet te combineren. Waarbij we<br />
nog de wens uiten, dat de redactie zal kunnen<br />
voortgaan met het tonen van nieuwe grafische<br />
mogelijkheden aan onze drukkers, die _ als alle<br />
mensen<br />
- van nature geneigd zijn tot het volgen<br />
van conventionele en platgetreden wegen.<br />
Het experiment, het voortdurend zoeken naar<br />
nieuwe, frisse mogelijkheden, kan er toe bijdragen<br />
om de ware liefde voor het graíische<br />
vak in stand houden. Dat we hiertoe nog lang<br />
'geprikkeld'<br />
mogen worden!<br />
K. A. Kok<br />
3l
32<br />
@<br />
qesift *h.pelll,<br />
rjr *,';'jj!*i' : sxj t-trrX:sr*<br />
s ac<br />
;(-,<br />
rC<br />
líhg<br />
@;,,..,r,<br />
-nillill<br />
trEEb<br />
\h>&Jttr2t r:":-4/"9<br />
-w.-<br />
tr *ts<br />
'..#<br />
+ ï'z<br />
F*<br />
q'{l<br />
' .qs.<br />
t)<br />
I<br />
&*t,@<br />
#<br />
,|.ry<br />
€
prikkels<br />
204<br />
N0!<br />
Carbon Required<br />
aprill95E<br />
I r,,uu.rs Norr<br />
I<br />
nr. 79, november 1945: Het overkomt iedere<br />
drukker nog wel eens, dat een order verkeerd is<br />
uitgevoerd en dat de partii moet worden aÍge-<br />
keurd. Vooral indien het een omslag betreft, kan<br />
echter een handig ontwerper er soms nog iets<br />
bijzonder aardigs van maken, biivoorbeeld door<br />
een brutale overdruk met Íorse letters.<br />
nr. 81, ianuari 194ó; Blinddrukken van tekst oí<br />
liincliché op een omslag (al oí niet gecombineerd<br />
met normale inktdruk) geeft drukwerk een bij-<br />
zonder cachet. Waarom bovendien een financieel<br />
jaarverslag niet eens op tweekleurig-gelinieerd<br />
kasboek papi er ged ru kt I<br />
nr. 83, maart 194ó: Met zwarte drukinkt op<br />
zwart omslag drukken is niet zo vreemd als u<br />
denkt: in een groot corps is de glanzende drukinkt<br />
uitstekend leesbaar.<br />
nr. 85, mei 194ó: Op ruw karton voor verpak-<br />
kingsdoeleinden kan men met een Íors ontwerp in<br />
twee kleuren een uitstekend resultaat bereiken.<br />
nr. 90, oktober 194ó: Folders, brochures en<br />
tiidschriften behoeven niet steeds rechthoekig van<br />
vorm te zijn. Een scansmes kan er iets aparts van<br />
maken: een íles, een bloem, of in dit geval: een<br />
baal oud papier.<br />
nr.9l, november 194ó: Schilnbaar waardeloos<br />
materiaal, zo'n oude krantenmatrijs, maar een<br />
boeiender omslag is moeilijk denkbaar: elk exem-<br />
plaar is anders! Als bizar contrast: een goud-<br />
stempel op het matrilzenkarton !<br />
nr.92, december 194ór Welke drukker verpakt<br />
zijn drukwerk in een tweekleurig bedrukt pak-<br />
materiaal, voorzien van initialen en/of handels-<br />
merk, gerangschikt tot een aardig motiefl Denkt<br />
u er om dat een klant het eerst de verpakking en<br />
het plakad res ziet I<br />
nr. 99, juli 1947: Een omslagsoort met een struc-<br />
tuur van gespikkelde steen vraagt om een tekening<br />
yan een stenen mijlpaal. Bekiik de talloze omslag-<br />
soorten uit de monstercollecties eens en vraag u<br />
af welke klant een bijzondere dienst kan worden<br />
bewezen met een bijzondere omslagsoort.<br />
nr. 105, lanuari 1948: Uitstansen en opplakken<br />
geeft een drie-dimensionaal effect. Elk produkt<br />
kan verkleind worden afgebeeld op gegomd<br />
papier en daarna worden uitgestanst. Hier ligt<br />
nog een groot drukwerkterrein braak.<br />
nr, 107, maart 1948: Papier dat met textielvezels<br />
is bespoten, al oÍ niet via een lijm-voordruk, biedt<br />
talloze toepassingsmogelijkheden, Jammer dat we<br />
van deze 'Ílocking'-methode<br />
praktisch niets meer<br />
te zien krijgen,<br />
nr. 109, mei 1948: Pas eens een lijn- of linnen-<br />
raster toe inplaats van het eeuwige kruislijnen-<br />
rasrer. Sommige voorstellingen vrágen er om.<br />
nr, ll2, augustus 1948: Laat alle drukkers, die<br />
lettertypen van circa vijítig iaar geleden hebben,<br />
deze in een 'pool' brengen waaruit iedereen kan<br />
putten. Met dit materiaal zijn voor gedenkboeken<br />
en dergelijke heel mooie dingen te bereiken.<br />
nr. | 13, sêptember 1948: Drukwerk met plasticlaag,<br />
toen een nieuwtie, maar nog veel te weinig<br />
toegepast voor verfraaiing, versteviSing en bescherming<br />
van drukwerk,<br />
nr. 124, juli 1949; Op pakpapier (sulfiet, natronkraft,<br />
pergamiin, wit eenzildig-glad of doublé<br />
kraft) kan men uitstekend tekst drukken, zelÍs in<br />
kleine corpsen. Op smal gestreept l
-<br />
Leveringstijd en leveringsdatum<br />
Met de meeste spoed, voorrang, haast, direct!<br />
Mogelijk zijn er nog meer van deze uitdruk-<br />
kingen en woorden, welke wij op orderzakken<br />
en -brieven kunnen aantreffen als deze in de<br />
technische afdelingen zijn aangekomen. Soms<br />
zijn ter meerdere opvallendheid de woorden<br />
nog eens extraonderhaald metéén, tweeofdrie<br />
heel dikke rode potloodstrepen. Verschillende<br />
vragen kunnen hierbij gesteld worden. ls het<br />
een poging om daarmede de produktie te ver-<br />
hogen I ls het mogelijk een gewoonte-uitdruk-<br />
king van de orderschrijver I Heeít de aanloop te<br />
lang geduurd en worden er reclamaties van de<br />
klant gevreesd ? ls er mogelijk een afspraak met<br />
de klant gemaaktl<br />
Zonder nu direct op deze vragen een antwoord<br />
te geven, is het toch wel nuttig om eens aan-<br />
.dacht te schenken aan deze kant van ons werk.<br />
Vastgesteld moet worden dat de bedoelde<br />
uitdrukkingen en woorden, al dan niet onder-<br />
streept, geen concrete gegevens bevatten. De<br />
.afdelingschef weet niet wat hij er aan heeft,<br />
want er blijkt niet uit welke order eerst en<br />
welke later ter hand genomen moet worden,<br />
De medewerkers op de zetterij, drukkerij en<br />
binderij zien soms op bijna al hun orderbrieven<br />
één van deze uitdrukkingen. Ze zijn daar al zo<br />
aan gewend, dat ze met een schouderophalen of<br />
.met een Íiln lachje hun chef ontvangen als deze<br />
hen op een dergelijke aantekening op de order-<br />
,brief attendeert.<br />
Toch is het een vaststaand feit. dat als de mede-<br />
Vcor het voststellen von de levèrinfidotttii is éên plonbod hoogst nuttig .. ,<br />
t4<br />
werkers er van overtuigd zijn dat door een of<br />
andere oorzaak een order op een bepaalde<br />
datum aÍgewerkt moet wezen, zij ook hun beste<br />
beentje zullen voorzetten om aan het gevraagde<br />
tE voldoen. Er wordt dan extra aan getrokken<br />
en het is plezierig om te zien dat hun prestaties<br />
ook tot gevolg hebben dat de order op de luiste<br />
tijd klaar is. Hieruit volgt dus, dat het van het<br />
grootste belang is om de leveringsdotum te ver-<br />
melden. Woorden als spoed, direct, voorrang,<br />
al dan niet onderstreept, zeggen onze mede-<br />
werkers niets. Een datumopgave is concreter.<br />
Er worden dan door zetter, drukker en binder<br />
berekeningen gemaakt, men gaat zich de moge-<br />
lijkheid van tijdige levering realiseren en voelt<br />
de noodzakelijkheid van spoed. Dit aanvoelen is<br />
het kardinale punt, het is een prikkel om te<br />
zorgen op tijd klaar te zijn.<br />
Spijtig is het dan, als een klaargemaakt werk,<br />
waaraan werkelijk is getrokken om tijdig klaar<br />
te zijn, door een of andere oorzaak bij de<br />
expeditieafdeling blijft staan. Dit kan voor-<br />
komen als de klant afspreekt z'n werk zelf te<br />
komen halen. Dan kan het gebeuren dat met het<br />
weghalen geen haast gemaakt wordt en er soms<br />
nog eens extra op geattendeerd moet worden<br />
dat het gereed staat, Voor de werknemers, zo<br />
zij het bemerken, is dit helemaal niet prettig<br />
en al gauw wordt dan bij de chef een of andere<br />
opmerking gelanceerd,<br />
welke voor toekomstige<br />
spoedorders weinig goeds belooft. De taak van<br />
de chef wordt door zulk een gang van zaken<br />
weer wat moeilijker, want een volgende spoed-<br />
order is meestal al weer aanwezig. Wij werken<br />
nu eenmaal in een bedrijf dat orders moet<br />
hebben om te produceren en dat nu eenmaal<br />
niet voor een magazijnvoorraad kan werken,<br />
om daarvan te verkopen.<br />
Verder is er nèg een punt dat onze mede-<br />
werkers aanleiding geeft tot ergenis. Dat is de<br />
aanlooptijd, welke veelal te lang van duur is en<br />
die een te laat aankomen van een order in de<br />
eerste produktieafdeling bewerkstelligt.<br />
Met de aanlooptijd wordt hier bedoeld de tijd<br />
welke nod ig is van de datum binnenkomst tot de<br />
eerstetechnische handeling aan de order.Het<br />
is soms zo, dat het werk aan uitschrijven, teken-<br />
werk, verkrijgen van clichés, papier en inkt, of<br />
mogelijk nog andere leveringen door derden,<br />
zo veel tijd in beslag heeft genomen dat een<br />
groot deel van de leveringstijd verstreken is en<br />
daardoor de leveringsdatum in gedrang komt.<br />
De mensen op de zetterij, als eersten, vragen<br />
zich en hun cheÍ aí oÍ dat nu niet even vlugger<br />
had gekund.<br />
Het kan ook gebeuren dat de drukproef langer<br />
wegblijft dan begroot is en nu zijn het de druk-<br />
kers die in het gedrang komen.<br />
Tot slot heeÍt de aÍdeling welke de laatste hand<br />
aan het werk moet leggen zo weinig tijd meer<br />
over, dat in een geforceerd tempo en met over-<br />
werk een tijdige levering tot stand komt.<br />
Uit het voorgaande blijkt, dat vaststelling van<br />
leveringstijd en -datum van het grootste belang<br />
is. Vaststellen van de leveringstijd, de tijd welke<br />
een order nodig heeft op de technische afde-<br />
lingen, moet niet zonder meer door de order-<br />
voorbereider gedaan worden. Overleg met de<br />
aÍdelingschefs is gewenst. ls de ordervoorbe-<br />
reider eenmaal bekend met de leveringstijd,<br />
dan kan hij de datum bepalen. Hij moet zich<br />
echter wel realiseren dat aan deze tijd niet<br />
geknabbeld mag worden en hij moet dus zorgen<br />
dat tekenwerk, cliché-, papier- en inktleverin.<br />
gen buiten de leveringstijd gehouden moeten<br />
worden.<br />
Bij vaststellen van de leveringsdatum geeft het<br />
planbord grote hulp. Op dit bord is te zien<br />
welke orders er in de technische afdelingen zijn<br />
en hoe ver de gereedkoming al gevorderd is.<br />
Nu is het ons wel bekend dat het planbord in<br />
vele drukkerijen reeds sedert lang is ingevoerd<br />
en dat men het overzicht van dit bord niet<br />
gaarne meer zou willen missen. Maar wij weten<br />
ook dat er nog drukkerijen zijn (en dit zijn<br />
veelal kleinere bedrijven) waar men het plan-<br />
bord nog niet kent. Hier kan het voorkomen<br />
dat een leveringsdatum aan een klant wordt<br />
opgegeven, zonder dat men zich gerealiseerd<br />
heeÍt dat er nog meer orders zijn beloofd op<br />
een bepaald tijdstip te leveren en dat een en<br />
ander toch niet tegelijk klaargemaakt zal kun-<br />
nen worden. Er is niets vervelender dan dat men<br />
op een eens gegeven belofte terug moet komen.<br />
Dit zal het vertrouwen van de klant in ons<br />
ondermijnen. Een tevreden klant is tenslotte<br />
een goede l
Eên nieuw typê instructieÍ periodick van Mahez: 'lnterval'<br />
Wees na de aanheÍ boven dit korte brochurevorm in het íormaat 2lx15 genewordtgenoemdwatMahezleveren<br />
commentarnietbevreesd,daterinons cm gekozen. Men is niet voornemens kan, willen we de uitgevers van'lnterland<br />
wéér een soort grafisch vaktiid- om met dit type brochure een vste val' gaerne vergeven. Tenslotte hebben<br />
sch riíc oí regel matig versch ij nend voor- regel maat na te streven : is er een onder- de samenstel I ers van al d eze i n h et eerlichtingsorgaan<br />
bij zal komen. Mahez- werp van betekenis, welnu, dan lut ste nummer vervatte wetenswurdig-<br />
Nieuws beantwoordt in dat opzicht ten men zo'n'lnterval'verschijnen. heden en nuttige wenken dageliiks het<br />
volle aan de eisen welke men daaraan bij Het eerste nummer werd biivoorbeeld oog gericht op de eigen beschikbare<br />
líahez ook maar te stellen heeít, dachten<br />
we zo.<br />
Het gaat bij de verschijning van<br />
afgestemd op het onlangs verschenen<br />
rapport over de gehouden bedrilísmiddelen.<br />
'lntervel'<br />
is te beschouwen als een goede<br />
'lnter-<br />
vergelilking in de boekdrukkerii. Uit- vorm van voorlichting mn teinterêsval'<br />
dan ook om iets anders. Men heeÍt gunde van de gegevens in dit rapport seerde bedrijÍsgenoten en eventuele afbii<br />
Mahez gezocht naar een vaste vorm heeÍt men, op sobere wijze en met nemers. De praktische inslag van de<br />
voor de voorlichting over speciale slechts bescheiden illustratie, nagetun tekst draagt daartoe bii. Het is een goed<br />
onderwerpen, welke dan eens voor de wat tot verbetering van de produktivi- ding, dat verscheidene grafische hanene<br />
groep geinteresseerden in het gra- teit in diverse aídelingen van de delsfirma's in ons land hun verkoopfische<br />
bedriiísleven en dan weer êens grafische onderneming kan leiden. Dat belangen zo goed met de voorlichting<br />
voor een andere categorie van belang darbij - als het gut om apparaten, weten tê verenigen. Dmrmee toch is<br />
ziln. Dartoe werd uiteindeliik een machinesendergeliike-toevalligdat- hethelebedrilígediend. 8.9<br />
Hct IGT-Niêuwr ging een nieuwe iaargang binnen!<br />
Gehuld in een nieuw omslag kwam<br />
enige weken geleden het ianuarinummer<br />
van het bekende mededelingenblad<br />
vln het lnstituut voor Grafische Techniek<br />
TNO in ons bezit. Dit gaf anleiding<br />
om eens de omslagen van de laatste<br />
vierjargangen na*t elkaar te leggen en<br />
darbii te constateren dat ze een leuke<br />
reeks vormen. De inhoud is daarbii<br />
altiid gnf en ordelilk verzorgd.<br />
Het iGT-Nieuws is overigens helemaal<br />
n et bedoeld als een 'leuke' uitgave,<br />
maar heeft de pretentie om de Nederlandse<br />
grafici van voorlichting te dienen<br />
over zake,r wuran men bii het IGT<br />
mêent aandacht te moeten besteden.<br />
De voor,,cnting in het IGT-Nieuws,<br />
over onderwerpen op het gehele grafische<br />
gebied, is als regel niet van oppervlakkige<br />
aard en meestal ook niet van<br />
elgemeen voorlichtende aard. Op compacte<br />
wiize worden íeiten oÍ meningen<br />
weerSeSeven, zonder uitvoerite beredenering<br />
om een gemakkelijker leesbarheid<br />
voor de gemiddelde graficus<br />
te bereiken. Daarin schuilt, naar mag<br />
worden angenomen, de oorzmk dat<br />
menigeen het IGT-Nieuws als een moeililk<br />
leesbaar blad beschouwt. Het is<br />
velen wat te straÍ. Menigeen heeít niet<br />
de lust oÍ het vermogen om echt te<br />
studeren op een artikel. Toch is het<br />
antal biidragen, dat door'gewone<br />
mensen' kan worden gelezen, groot genoeg<br />
om het IGT-Nieuws in de aandacht<br />
van de ambitieuze vakman un te<br />
bevelen. Het aantal artikelen dat door<br />
íormules en dergelijke slechts leesbar<br />
is voor degenen die een middelbare<br />
schoolopleiding hebben gehad, is betrekkelijk<br />
gering. Wie werkelilk iets<br />
wil leren kennen van de grafische grondproblemen,<br />
mag zich door een wat compacter<br />
of moeilijker vorm der mededelingen<br />
niet laten weerhouden.<br />
Uit de inhoud van het decembernummer<br />
halen wii aan: een openingsartikel<br />
oyer een in Engeland gehouden boekdrukkersconíerentie:<br />
een bespreking<br />
van het boek'Klimatechnik in der Papierwirtschaft';<br />
een verslag van een<br />
kort geleden in Engeland gehouden<br />
rotatieboekdrukconíerentie; een bewerking<br />
van een Engelse brochure over<br />
de bestendigheid van inkt tegen lichten<br />
andere invloedeni een antal elektronenmicroscopische<br />
opnamen van gegreinde<br />
zinkplaten (20.000 x vergroot)<br />
moet dienen tot duideliiker maken van<br />
een betoog tot beter begrip van de<br />
ofÍsetdruk; een wederwoord aan een<br />
Belg, om aan te tonen dat er nog steeds<br />
geen basis is gevonden voor een Íormeel<br />
samengaan van de grafische industrie in<br />
Belgiê en Nederland op het speurwerkgebied,<br />
hoewel het IGT zeker niet af-<br />
wiizend staat cêgenover een Seografische<br />
uitbreiding van hur werkgebied;<br />
unwinsten van de IGT-bibliotheek en<br />
publikaties in de vakpers; een index op<br />
de in 1957 verschenen artikelen besluit<br />
dit nummer.<br />
Het ianuarinummer bevatte onder andere<br />
aan bildragen: een stukie melkchocolade,<br />
een klontle ongezouten<br />
boter en een klein ílesie medicinale<br />
parafÍineolie ziln de attributen welke<br />
worden aangeraden om de reuk van<br />
drukinkt (vooral belangriik voor verpakkingsdrukwerk<br />
van levensmiddelen)<br />
te kunnen bepalen; een overzicht van<br />
het speurwerk op grafisch gebied, zoals<br />
dat in deSowjet-Uniewordt uitgevoerd ;<br />
de rol van het rubberdoek en hoe te<br />
beproeven oí het un de te stellen eisen<br />
voldoet; een artikel over diverse systemen<br />
om de samenstelling van diepdrukinkt<br />
automatisch constant te houden:<br />
elektronische hulpmiddelen voor<br />
de toekomstige automatisering; he!<br />
drukken van waardepapieren; de maximum<br />
aísnee van papier; een conÍerentie<br />
oYer het meten ven zwartingen. 8.9<br />
Betêr íiin liinwerk op litholinc-film<br />
In het laatste nummer van'Reprorama',<br />
het altiid weer keurig verzorgde internationaal-grafische<br />
iníormatieblad van<br />
de Gevaert-íabrieken, trofíen wii naasr<br />
andere het lezen waard te achten beschouwingen<br />
een praktische wenk aan,<br />
om de reproduktie ven fijn lilnwerk op<br />
litholine-film nog te verbeteren.<br />
Zoals bekend kan men door bewegingloos<br />
ontwikkelen van de litholine-film<br />
met de paraÍormaldehyde ontwikkelaar<br />
een betere wêergaYe van de uiterst<br />
fiine liinen in een liinmodel verkrijgen<br />
dan ingeval het ontwikkelbad in beweging<br />
wordt gehouden zoals algemeen<br />
gebruikelijk is,<br />
Na een groot untal praktische proeven<br />
is gebleken, dat als men de gescheiden<br />
paraÍormaldehyde ontwikkelaar, nu in<br />
plaats van met één deel A en één deel<br />
B, samenstelt uit één deel A en twee<br />
delen B, een nog berere scheiding in<br />
het fiine lijnwerk kan worden verkregen.<br />
De wat minder intensieve ontwikkeling<br />
dient dan echter te worden<br />
gecompenseerd door een belengriik<br />
langere belichtingstijd, zelÍs tor l0 maal<br />
zo lang, bil overigens geliikblilvende<br />
opnamêYoorwaarden. W.412<br />
Koordics knopen cn not wat . . .<br />
Het is ons eigenliik niet bekend oÍ in ons<br />
land veel firma's zich bezig houden met<br />
het vervurdigen van kaarties en labels,<br />
dan wel dat deze zaken ons via het<br />
buitenland bereiken. Machines voor het<br />
maken van gáaties, voor het versterken<br />
met papier van gaten oí het ringen, alsmede<br />
voor het knopen van koordies of<br />
het aanbrêngen van metalên steeknieties<br />
en dergelijke, zagen wii beschreven<br />
in Book-Production. Het Íabrikaat<br />
is Graeber, Paterson USA. 8.43<br />
Tentoonstelling bed riifsdrukwerk<br />
in het lnstituut Yoor<br />
Industriële Vormgeving<br />
Gedurende de gehele maend april zal<br />
in hêt Instituut voor Industriêle Vormgeving<br />
weer een expositie van bedrijfsdrukwerken<br />
worden gehouden, Deze<br />
expositie wordt door het Instituut wederom<br />
georganiseerd in samenwerking<br />
met GKí en VRl. De oozet is ook ditmml<br />
het Nederlandse bedrijísleven un<br />
de hand van voorbeelden te overtuigen<br />
van de noodzaak en de mogelijkheden<br />
om zich grafisch goed te presenteren.<br />
Tot deze grafische vormen van bedrilfspresentatie<br />
behoren zoal: brieÍhoofden,<br />
íolders, catalogussen, jubileumuitgaven,<br />
showcards, kalenders, invulíormulieren,<br />
handelsmerken. wikkels enz.<br />
Uit de iaarproduktie van een troot aantal<br />
grafische ontwerpers is voor deze<br />
informatieve tentoonstelling een keuze<br />
van nieuw werk gemukt door prof. dr.<br />
G. W. Ovink, Otto Treumann en Hans<br />
Bolleman.<br />
Tevens zullen ter inzage liggen de typografisch't<br />
best verzorgde iaarverslagen,<br />
welke onlangs bekroond werden door<br />
de Federatie der Werkgeversorganisatiêën<br />
in het Boekdrukkersbedrijí.<br />
Deze tentoonstelling in het gebouw van<br />
het llV, Herengracht 247 te Amsterdam,<br />
is geopend op alle werkdagen in april<br />
van l0 tot 16 uur, en des zaterdags van<br />
l0 tot l2 uur.<br />
Ook grafici die uit een oogpunt yan<br />
studie deze tentoonstelling zouden<br />
willen bezoeken, ziln zeker welkom bij<br />
het meergenoemd instituut. 8.3<br />
3S
DRUPA belooft groots tc worden<br />
In de samenleving van deze tiid neemt<br />
het grafische bedriiÍ snel in belangrijkheid<br />
toe en het is nog niet te overzien<br />
waarheen deze ontwikkeling zal<br />
leiden. Zeker is, dat het reeds nu velen<br />
duizelt bij al die meldingen over nieuwe<br />
ontwikkelingen in de grafische pers. De<br />
vaktiidschriÍten bieden gelukkig menigeên<br />
gelegenheid om met veel op de<br />
hoogte te blijven, maar dat beperkt zich<br />
Yoor zeer velen tot de kennis van de<br />
eigen branche en het is dan tenslotte<br />
nog maar theoretische kennis. Een grote<br />
grafische tentoonstelling als de Drupa<br />
biedt de werkelijk geïnteresseerde vakgenoten<br />
een prachtige kans om zich op<br />
een untal punten beter te oriënteren<br />
en zich een volledig inzicht te verschaffen<br />
in de nieuwe asoecten van z'n<br />
vak en het na6tliggende terrein.<br />
Modernisering van de produktiewijze is<br />
in ons land een gebiedende eis. Als men<br />
in bepaalde ondernemingen meent<br />
daarun weinig oí geen aandacht te<br />
moeten besteden, volgt zonder twiifel<br />
binnen een beperkt aantal taren de<br />
'kater'.5lechts<br />
degenen die tijdig maatregelen<br />
treffen om tot een doelmatiger<br />
en goedkoper produktie te komen,<br />
zullen de toekomst met enige gerustheid<br />
tegemoet kunnen treden. Ook de<br />
werknemers gaan de snelle ontwikkeling<br />
van de grafische technieken en dê<br />
veranderingen in de produktiewiize ten<br />
zeerste aan. Waar de ondernemer er<br />
niet aan ontkomt de nieuwe procédés,<br />
machines en apparaten op hun gebruiksmogelijkheden<br />
te toetsen, ontkomt ook<br />
de werknemer er niet aan zich goed te<br />
oriënteren op wat de jongste ontwikkelingen<br />
van de vakman gaan eisen. Oude<br />
werkwijzen gaan verdwijnen, verschuivingen<br />
in sommige grafische beroepen<br />
x<br />
kondigen zich aan en gecompliceerde<br />
machines treden in de plaas van wat<br />
vanouds in handenarbeid werd verricht.<br />
Neem maar de elektronische registercontrole,<br />
de clichégraveermachinês, de<br />
sneletsmachines,<br />
de nieuwste binderiiapparatuur.<br />
Oude begrippen moeten<br />
plaats maken voor de nieuwe. Dat zal in<br />
't bijzonder doordringen lot degenen<br />
die de Drupa gaan bezoeken.<br />
Waaruit bestat nu het nieuwe. dat de<br />
Drupa | 958 ons te tonen heeft I Wel, dat<br />
is met twee begrippen wêer te geven:<br />
rationalisatie en automatisering. Eeide<br />
spelen hun rol bil het streven nar een<br />
hogere produktivireit in de grafische<br />
industrie, welke bij toeneming van het<br />
drukwerkverbruik en verhoging van de<br />
kwaliteitseisen un het drukwerk (o.a.<br />
meer kleur, hoger niveau quà ontwerp<br />
en technische uitvoering) moet worden<br />
op8êbracht om vele kostenverhogende<br />
íactoren (heel kostbare machines en<br />
apparaten, hogere arbeidslonen, duurder<br />
gebouwen enz.) het hooÍd te kunnen<br />
bieden.<br />
In de handzetterij zien we een ontwikkeling<br />
in de richting van uitschakelen<br />
van de distributie door toepssen<br />
van methoden waarbij het zetsel ne het<br />
aÍdrukken rechtstreeks naar de smeltoven<br />
gaat. In de machinezetterii ontwikkelt<br />
zich nog verder het teletypesysteem<br />
en ook het fotografisch zetten<br />
zal weer belangrijke schreden vooruit<br />
te zien geven. ln de clichévervaardiging<br />
ziin er revolutionaire ontwikkelingen<br />
gaande: de elektronisch-mechanische<br />
clichémachines, de sneletsmachines enz.<br />
zullen het'gelaat'van de chemigrafie in<br />
weinig jaren ten sterkste wilzigen. Ook<br />
methoden tot clichévervaardiging zonder<br />
etsen oÍ graveren dienen zich weer<br />
aan. Vormvoorbereiding in de boekdruk<br />
is langzamerhand wel een duidelilker<br />
begrip geworden, doch de roepssing<br />
van deze methodiek en de daarvoor<br />
beschikbare apparatuur is in vrijwel alle<br />
gevallen nog maar gebrekkig. Toch ligt<br />
voor de boekdruk daarin de oplossing<br />
om te komen tot een veel beter benutten<br />
van de beschikbaar komende<br />
snellere drukmachines. Nieuwe meeten<br />
test-apparatuur draagt bii tot de<br />
mogelijkheden op dit terrein. In de<br />
stereotypie zien we betere matrilzen,<br />
kunststoímatriizen en clichés van kunststoÍ<br />
(plastics).<br />
Steeds sneller machines voor boekdruk<br />
komen an de markt, welke aan de<br />
drukker speciale eisen gaan stellên om<br />
tot een goed produkt te komen, zulks<br />
min oÍ meer in de pluts van de vroegere<br />
kern van des drukkers arbeid: de voor-<br />
bereiding van de vorm, het toêstellen<br />
enz, Toeprsing van de vellen-rotatiedruk<br />
is in de boekdruk eveneens un de<br />
orde; machines mer één oí meer drukcilinders<br />
dienen zich daarbii aan.<br />
In de offset is al weinig minder bewegint:<br />
nieuwe platen, minder vocht, opdringen<br />
van de ofísetrotatie, In de diepdruk<br />
verbelerde methoden tot vervaardiging<br />
van de drukcilinder, nieuwe<br />
apparatuur en bêtere materialen voor<br />
het overdragen, elektronische registercontrole.<br />
De zeeídruk heeít in de laatste<br />
jaren verder aan betekenis tewonnen<br />
en is ook een tebied waarop êen voorttaande<br />
ontwikkeling te wachten is.<br />
In de binderii hebben de Íabrikanten<br />
van machines en andere hulomiddelen<br />
evenmin stilgezeten. De in de laatste<br />
jaren geconstateerde snelle ontwikke-<br />
ling gaat misschien iets minder krachtig<br />
yoort, doch er valt ook van de iongste<br />
tijd nog heel wat nieuws te zien.<br />
Ook de verpakking zal op de komende<br />
Drupa een ruime pluts vinden, hetgeen<br />
volkomen in overeenstemming is met<br />
de grootse ontwikkeling welke daarin<br />
voortgang heeft.<br />
Voorts zijn er dan nog voor de belangstellenden<br />
tal van speciale machines,<br />
onder andere op het gebied van de<br />
formulierendruk en het verzamelen van<br />
sets van rollen oí aan losse vellen.<br />
Oe papieríabricage en de drukinktindustrie<br />
tenslotte zullen zich ook niet<br />
onbetuigd laten en in den brede tonen<br />
wat gaande is.<br />
Ondernemers, leidinggevenden en vakkundige<br />
medewerkers kunnen, voorzover<br />
ze het inzicht hebben dat de snelle<br />
ontwikkeling in de grafische vakken hun<br />
volle aandacht moet hebben, op de<br />
Drupa een machtig stuk van deze ontwikkeling<br />
in de praktijk gadeslaan. 8.9<br />
Nederlandse firma's op de Drupe<br />
We geven nog even weer, welke firma's<br />
uit ons land met bepaalde produkten op<br />
de Drupa vertegenwoordigd zullen ziin.<br />
In een volgend nummer hopen wij nog<br />
nader in te gaan op machines, apparaten,<br />
materialen enz., waervan grafische<br />
leveringsbedrijven in ons land de<br />
vertegenwoordiging hebben.<br />
Letterríeterij'Amsterdom': Repetêx kopieermachine,<br />
Prima vouw- en bandeermachine,<br />
lmperator inktmenger, droogsproeiapparaat,<br />
zetterijmeubelen, lettergi<br />
eterij prod u kten, ko per materiaal,<br />
lichtmetalen witmaterialên.<br />
Cohen,'s-Hertogenbosch: Regiflex, apparatuur<br />
voor vormvoorbereiding bij<br />
aniline- en rotatiedruk<br />
Foirchild Amsterdom: Scan-a-Graver en<br />
Scan-a-Sizer<br />
Winkler Follert & Co., Amsterdom:<br />
Speed-Klect Collator en Rosback Auto-<br />
Stitcher<br />
Ceelen, Amstêrdom; Velox degel<br />
Quod Bonum, Hoorlem: Hadego lichtzetmachine<br />
en Elbo-systeem voor cilindercorrecties<br />
in de diepdruk<br />
Á4ercedes, Amsterdom: Mercedes drukautomaat<br />
V imetal, Amsterdom.' vouw- en bandeermachine<br />
Meijer, Hoorlem : rollenwasapparaat<br />
voor offset<br />
yerstege, Zondvoort: hoogÍrequente luaPParatuur<br />
Yoor pl6tics<br />
Nesso, 6roningen: strokartonprodukten<br />
U il i ng, Zei st: rollenw*machi nes<br />
Fosting-Jonk, Den Hodg: wssoorten voor<br />
coaten ên impregneren van papier<br />
Yan Díjk, Amsterdom: Bandema vouw- en<br />
bandeermachi nes 8.9<br />
Schadelijke invloedcn van<br />
kunrtharslakken !<br />
In sommige nieuwe kleeístoffen komen<br />
oplosmiddelen voor die tot bedwelming<br />
en vergiítigingsversch ijnselen aanleiding<br />
kunnen geven, zo luen wii in het<br />
Duitse vakblad AAÍ8. Weliswur wo<br />
dit aantal ongevallen niet zo heel groot,<br />
maar er pst toch cen wurschuwing<br />
als het om enkele bijzondere kleeÍstofíen<br />
gmt die deze werking kunnen<br />
uitoêÍenen. Indien mên twiifelt, is het<br />
beter in een behoorliik gêyentilêerd<br />
vertrek te werken. Sommigen die een<br />
allergische aanleg hebben en gewoonlijk<br />
last hebben van hooikoorts oÍ van<br />
dtmatische bronchitis kunnen beslist<br />
niet met bepaalde nieuwe kleeÍstoffen<br />
werken, daar zij dan ademhalingsmoeiliikheden<br />
ondervinden. Deze werknemers<br />
moeten an anoer werk gezet<br />
worden, wmr de kleefstofÍen niet gebruikt<br />
worden. Bij normale liimen, bijvoorbeeld<br />
voor garenloos binden, ziin<br />
deze bezwaren niet geconstateerd. Bij<br />
een wat penetrante teur is het echter<br />
steeds goed de lucht op z'n tiid terdege<br />
te verversen. 8.43<br />
Organiseren we toêd ?<br />
Men kan geen goede organisatie opbouwen<br />
zonder rekening te houden met<br />
de aanwezige mensen. Wat in de ene<br />
onderneming goed is, behoeít het nog<br />
niet in de andere te ziin. Van deze<br />
stelregel uitgaande kan men dus nooit<br />
zeggen: het systeem dat drukkerii A<br />
gebruikt is prachtig, ik neem het over.<br />
Altijd moet men een systeem bij de<br />
eigen onderneming aanpassen. Het is<br />
geen calculatieboekle dat door iedereen<br />
gebruikt kan worden.<br />
Elke aÍdeling in de onderneming vraagt<br />
speciale aandacht. Als een order ter<br />
zetterii komt, is er dan inderdaad<br />
vooraf, dus alvorens de zetter aan het<br />
werk gaat beginnen, Yoldoende aandacht<br />
besteed aan ontwerp, letter,<br />
praktische opbouw van het zetwerk. ls<br />
wel oYerwogen of de letter thuis is,<br />
dus niet'getrokken' moet wordên. ls<br />
de vraag geopperd oí de gekozen letter<br />
nog in goede staat verkeert?<br />
Niet zelden komt het toch yoor dat een<br />
íormulier, waarvan een herdruk moet<br />
worden gêmaakt, uit een bepmlde<br />
letter werd gezet. Deze letter echter<br />
is in de loop der jaren versleten,<br />
Mogelijk ook willen we het type niet<br />
meer aanschaffen daar het verouderd<br />
is. Of de letter wordt niet meer 8egoten.<br />
Dan kunnen we de zuk op twee<br />
manieren oolossen. Met de oude letter<br />
gun zetten en ons een boel narigheid<br />
op dê hals halen door veel toestelwerk,<br />
letters veranderen bij het toêstellen<br />
enz., om dan toch nog een produkt aÍ<br />
te leverên dat niet je-dàt is. Of eerst<br />
met de klant spreken, er op wijzen dat<br />
de letter verouderd is ên een betere<br />
letter laten zien. Tien teSen één dat hii<br />
zegt: akkoord.<br />
Op dat bespreken nu komt het bij<br />
zaken als deze aan, Dat kost soms wel<br />
even tiid, doch het geeít nadien arbeidsbesparing<br />
en meestal veel voldoening.<br />
De klant krijgt bovendien een Soed<br />
stuk drukwerk. Misschien zê8t hii<br />
zelís: 'Prettig dat u even bent gekomen,<br />
ik ben blij dat ik nu een moderne<br />
letter kriig.'<br />
Door zó te doen, werken we ber€r en<br />
sneller. Wê komen dmrdoor tot een<br />
lagere kostpriis en een beter resultut<br />
van de arbêid, in bedrilísorganisetorisch<br />
en in economisch opzicht. R.5
-<br />
I<br />
Luchtontvochting bii hêt<br />
acclimatiseren<br />
Op de relatieve luchtvochtigheid in<br />
drukkerijen, papieropslagplaatsen, íotografie,<br />
kopieeraídelingen en dergelijke<br />
wordt meer en meer controle en regeling<br />
toegepast. Dat verhoogt de bedrijíszekerheid<br />
aanzienlijk. Weliswaar is de<br />
toepassing van auromatische installaties<br />
om de luchtvochtigheid te regelen niet<br />
altijd mogelijk, doch met hulpapparaten<br />
kan men het ergste opvangen.<br />
In de winter zorgt een betrekkelijk<br />
eenvoudig luchtbevochtigingsapparaar<br />
er voor, de verwarmde luchr meer<br />
waterhoudend te maken. Moeilijker is<br />
echter de opgave om het vochtigheidsgehalte<br />
in de werkruimten te verminderen.<br />
En dat is mogelijk nog wet zo<br />
belangrilk, wanr warme vochtige lucht<br />
behoeít maar weinig aÍ te koelen om<br />
aanzienlijke wateraíscheidingen te veroorzaken<br />
en daarmee schade aan re<br />
richten. Wellen van papierranden, pasmoeilijkheden,<br />
bedorven kopieerlagen<br />
en andere storingen ziln het gevolg.<br />
Een ijskastenfabriek te Keulen blilkt<br />
nu, volgens een berichtje in'Der Poly-<br />
Sraph', twee modellen luchtonrvocnters<br />
te vervaardigen. Door aíkoeling<br />
van de lucht tot beneden het'dauwpunt'in<br />
zo'n apparaat, geeít de lucht<br />
bepaalde hoeveelheden water af. Direct<br />
daarop wordt de lucht weer verwarmd<br />
en wijsc dan een veel geringer<br />
relatieve vochtigheid aan. Het belangri,kste<br />
deel van het apparaat is dus een<br />
koelmachine. Voor het weer verwarmen<br />
Yan de lucht wordt geen verwarmingsapparaat<br />
gebruikt; het is al voldoende<br />
de lucht langs het gedeelte te<br />
voeren waar de condensatie plaats heeft.<br />
Het kleinste model is toegerust mer een<br />
r/ó pk elektromotor, het grotere apparaat<br />
met een '/" De Crabtree Monarch tweekleuren ofrsetmachine<br />
Over deze machine, waarvan een enkele hiermee een betere vochtverdeling te<br />
in ons land werd geplaatst, valt aller- hebben verkregen.<br />
eerst te vermelden dat het maxrmum Zowel verÍ- als vochtrollen ziin voor-<br />
papierÍormaat 93 x 123 cm en het drukzien van kogellagers.<br />
formaat 9 | ,5 x 122 cm is. De lengte is<br />
6,56 m, de breedte 3,66 m en de hoogte<br />
2,60 m. De maximum snelheid bedraagt<br />
7500 vel oer uur.<br />
De yerÍwerken zijn uitgerust met vter<br />
De machine heeft vijí cilinders mer een<br />
diamerer van 50,8 cm en een uitlegcilinder.<br />
Ook is de zwaaiende voorgrijper<br />
aanwezig. Een verbetering is,<br />
dat de bekleding van de tegendruk-<br />
opdraagrollen, waarvan elk een eigen cilinder en de twee rubbercilinders, in<br />
aandrijírol heeít, achttien verdeelrollen<br />
met verschillende diameters, waarbij<br />
een ruime ziiwaartse distributie wordt<br />
yerkregen, en voorrs de bak- en likrol.<br />
De bekleding van de rollen bestaat urt<br />
synthetische rubber, de ijzeren rollen<br />
zijn yoorzien van een laagje eboniet.<br />
tegenstelling tot yroeger, nu aan beide<br />
zijden kan worden gespannen. De ligging<br />
van de cilinders en de bouw van oe<br />
machine zijn dezelfde gebleven. Dit wil<br />
zeggen dat de verÍ- en vochtbarren van<br />
één plaats aí bereikbaar zijn; ze bevinden<br />
zich, zoals bekend, onder elkaar.<br />
De vochtwerken hebben elk een mo- Op een speciale voorbereidingstafel<br />
torisch aangedreven bakrol, Deze aparte<br />
aandrijving is niet nieuw, want de<br />
met daarbij benodigde appararuur kan<br />
de plaat, voordat deze om de cilinder<br />
Mann tweekleuren oÍíset is hiermede gespannen wordt, in register gebracht<br />
ook uitgerust, waarvan al in een vroe- worden, hetgeen een zeer belangrijk<br />
ger nummer van TéTé gewag werd gemaakt.<br />
Wel nieuw is, dat het aantal<br />
voordeel betekent ten opzichte van de<br />
i n richttiiden.<br />
pk motor. De eerste<br />
vochtrollen vier bedraagt, te weten<br />
twee plaatrollen en twee verdeelrollen.<br />
De likrol geeít normaal het vocht aÍ<br />
Bij de uitleg is een elektrische srapelhoogteregelaar<br />
aanwezig en er kan<br />
tijdens het drukken van uitlegtaÍel ge-<br />
uitvoering is voldoende voor een ruimte aan de koperen verdeelrol, deze geeÍt wisseld worden zonder onderbreking<br />
van 40 m3, de tweede voor 200 mr. De het aan de twee verdeelrollen en deze van het uitleggen van de vellen.<br />
apparaten wegen respectievelijk 40 en brengen het dan over naar de plaat- De Crabtree Monarch kan geleverd<br />
80 kg en zijn op gemakkelijke wijze te rollen. De twee verdeelrollen zijn een worden zowel met het Elles als met het<br />
vervoeren. D.422 (Der Polygroph) schakel meer geworden; men beweert MTB inlegapparaat. D.422<br />
Automatische platenslijper<br />
Bij het greinen van de offsetplaar rs een<br />
eerste vereiste, dat de slijper zich houdt<br />
aan de vastgestelde hoeveelheden slijpmiddel<br />
en water, welke precies op tiid<br />
gestrooid moeten worden in de greinbak<br />
waarin de plaat z'n behandeling<br />
ondergaat. Aíwi jkingen in hoeveelheden<br />
en tiid resulteren tot minder goed gegreinde<br />
platen. En het grein is tenslotte,<br />
zoels bekend, een zeer belangrijke íactor,<br />
die mede de uiteindelijke kwaliteit<br />
van het drukwerk beoaalt. Het is daarom<br />
niet verwonderlijk, dat er gezocht<br />
is naar een mogelijkheid om deze handelingen<br />
te automariseren. Het'Turbino'-apparaat,<br />
dat verkrilgbaar is bij<br />
de Lettergieterii 'Amsterdam', is zo'n<br />
automatische slijper,<br />
Het bestaat uit een in tweeën gedeeld<br />
reservoir: het ene gedeelte kan 6,5 kg<br />
slijpmiddel bevarten, het andere l0<br />
liter water, De strooiduur is te regelen<br />
van l0 tot 50 seconden, terwijl een in<br />
het reservoir aangebracht verwarmings-<br />
element voor een gelilkmatige uitstroming<br />
in de strooischelp zorgt, welke<br />
door een ronddraaiende beweging het<br />
slijpmiddel en het water verdeelt over<br />
de greinbak. Hoe groter het oppervlak<br />
van de plaat, des te langer de strooitijd<br />
moet zijn. Het aantal bestrooiingen per<br />
te greinen plaat is af te stellen van 2 tot<br />
4 keer, terwijl ook de tildsaístand<br />
tussen<br />
de bestrooiingen regelbaar is. De<br />
bediening van de ventielen geschiedt<br />
elektro-magnetisch.<br />
Heeft men eenmaal de iuiste korn vastgesteld,<br />
dan behoeít men, om deze voor<br />
alle platen met zekerheid te handhaven,<br />
alleen maar de automaat in te stellen op<br />
het iuiste aantal bestrooiingen,<br />
de tijdsaístanden<br />
daartussen en de dosering<br />
van slijpmiddel en warer. Wat het<br />
laatste betreít dus het bepalen van oe<br />
strooitijd van beide in de iuiste verhouding<br />
en voldoende voor het gehele<br />
oppervlak van de te greinen plaat,<br />
Het gewicht van het apparaat bedraagt<br />
16 kg netto, de hoogte is 90 cm. De<br />
aandrijfmotor voor de strooischelp<br />
heeít een spanning nodig van 220 volt<br />
en kan derhalve oo het lichtnet woroen<br />
aangesloten. Tenslotte kan nog worden<br />
vermeld dat het apparaat in drie typen<br />
leverbaar is, namelilk ren eersre voor<br />
normale korn, ten tweede voor mrcro-<br />
korn en ten derde dan nogvoor normale<br />
en micro-korn beide, D.422<br />
G rammofoonplaathoezen<br />
De aÍzetmogelijkheden voor grammoíoonplaten<br />
zijn in de laatste iaren met<br />
grote sprongen toegenomen en dat<br />
heeft ook voor het grafische bedriif<br />
nogal wat interessante kanten gekregen.<br />
We mogen trouw€ns aannemen<br />
dat elke vergroting van de koopkracht<br />
z'n invloed ook op het grafische laat<br />
gelden, al was het maar in de aíneming<br />
van boeken en tijdschrifren oí in de onrwikkeling<br />
van verpakkingen enz,<br />
Met grote regelmaat plegen, mèt de<br />
platen, ook de nieuwe welverzorgde<br />
grammofoonplaathoezen te yerschijnen.<br />
Als er weer eens één extra-aandacht<br />
waard is, zullen wij een reproduktie<br />
daarvan in TéTé oonemen.<br />
Weliswaar is de verzorging er van werk<br />
voor de ontwerperfspecialist en niet<br />
voor de man die de technische uicvoering<br />
van drukwerken verzorgr, doch<br />
naast de ontwerpers in onze lezerskring<br />
kunnen zeker ook de betere vaklieden<br />
hun smaakgevoel en inzicht oaaraan<br />
toetsen. Voor al die anderen mogen<br />
deze reprodukties dan alleen maar een<br />
weergave zijn van werk dat hun bewondering<br />
kan wegdragen. Dat is toch op<br />
zichzelí ook belangrijk. 8.3<br />
ll[!ï$rt'trllI<br />
ontwerp: Kees von Roemburg<br />
druk: geel, groen, rood en zwort<br />
ontwerp: Cor von Velsen<br />
druk: groen, rood en zwort<br />
ontwerb: Ab Kloster<br />
druk: groen, donker en licht blouwgrijs<br />
37
I<br />
/-><br />
(<br />
-<br />
*"-j-_2-'<br />
-----'<br />
L-.--<br />
tê<br />
=<br />
internationale vakbeurs<br />
druk en papier<br />
-T<br />
diisseldorí van 3 tot en met l6 mei 1958<br />
de grootste wereldmarkt voor<br />
de gezamenli jke grafische<br />
i nd ustrie<br />
nordwestdeutsche ausstellungs<br />
gesellschaft mbh (nowea)<br />
diisseldorí ehrenhof 4<br />
tel: 44041 / telegramad res : nowea<br />
voor nederland;<br />
NOWEA, bijkantoor nederlano<br />
laan van meerdervoort l5<br />
den haag, tel: 395465<br />
telegramadres: nowea<br />
Een vokboek von grote woorde!<br />
Drukinkten<br />
a<br />
IN d" praktiik<br />
Deze poPuloi r geschreven verhondeli ng<br />
over tol von inktvroogstukken,<br />
gebonden in froai blouw-linnen bond<br />
met goudstempel,<br />
is verkrijgboor voor slechts<br />
f 4.50<br />
Schriftelijke bestellingen te richten aan het secretariaat van<br />
de Commissie ter Bevordering van de Vakstudie, Koningin-<br />
neweg 20, Amsterdam-Zuid, onder gelijktijdÍ8e stortinS van<br />
het vermefde kostenbedrag op girorekening nr.72462, ten<br />
name van de Algemene Nederlandse Graíische Bond, A'dam
0r,lilft nAnM R nr<br />
OOR NEDERTAND:<br />
.f EpACA, r.,,,<br />
8(JSSU&ERSTRÁÁr<br />
27A, !H,tyERsuíy,<br />
ïEtEFooN<br />
029so-,285f
- I-<br />
Her tMonotype' DD toetsenbord<br />
HEBT U<br />
BELANGSTELLING?<br />
\íIJ DEMONSTREREN<br />
GRAAG!<br />
\o<br />
AU<br />
-(,<br />
.9<br />
J<br />
o<br />
o<br />
.g<br />
-y, -<br />
€g<br />
93<br />
o-j<br />
i9<br />
o;<br />
E6hè<br />
rÈc<br />
eS<br />
cz<br />
o<br />
LO<br />
Ë!<br />
o.=<br />
o<br />
o<br />
u<br />
- u<br />
7'- 'o<br />
o<br />
.g<br />
l<br />
Het doet<br />
er niet toe<br />
waar het<br />
accent ligt,<br />
oP Produkrie<br />
of kwaliteit.<br />
U heeft<br />
én produktie<br />
én kwaliteit<br />
met de:<br />
Uitspringende woorden links laten zich met het 'DD' bord en het<br />
uitvul- en centreerapparaat gemakkelijker zetten.<br />
Ook voor tekst met kanttekeningen of voetnoten brengt het 'DD'<br />
een vlotte oplossing.<br />
Tabellen met verschillende voorkolommen lopen in korter tiid<br />
door het 'DD'<br />
toetsenbord.<br />
* Twee corpsen en twee zetbreedten worden zo nodig in eenmaal<br />
gezet op een 'DD'.<br />
Voor tweekleurenwerk l