Reader Katheters Uitscheiding 2010-11

Scholingstraject voorbehouden- en risicovolle
handelingen.
Module
Catheters uitscheiding.
Opleidings Centrum Zuidwester
November 2010

Inhoudsopgave
Doel van de module ----------------------------------------------------------------------------- 3
1. Inleiding ---------------------------------------------------------------------------------------- 4
2. Bouw en functies van de urinewegen ----------------------------------------------------- 5
3. Methode, indicaties en materialen --------------------------------------------------------
3.1 Methode van en indicaties voor blaascatheterisatie -----------------------------------------------
3.2 Materialen -----------------------------------------------------------------------------------------------
3.3 Verblijfscatheter ----------------------------------------------------------------------------------------
3.4 Eenmalige catheter -------------------------------------------------------------------------------------
4. Het inbrengen van een blaascatheters----------------------------------------------------
4.1 Begeleiden van de cliënt -------------------------------------------------------------------------------
4.2 Verschillen tussen het inbrengen van een catheter bij mannen en vrouwen --------------------
4.3 De techniek bij de vrouw ------------------------------------------------------------------------------
4.4 De techniek bij de man --------------------------------------------------------------------------------
4.5 Aandachtspunten bij het inbrengen van een catheter ----------------------------------------------
5. Mogelijke complicaties ---------------------------------------------------------------------- 14
6. Verwijderen van een blaascatheter ------------------------------------------------------- 15
7. Verzorging van een suprapubis -----------------------------------------------------------
7.1 De voordelen van een suprapubis --------------------------------------------------------------------
7.2 Indicaties voor het plaatsen van een suprapubis ---------------------------------------------------
7.3 Mogelijke complicaties --------------------------------------------------------------------------------
7.4 De verzorging van de suprapubis catheter ----------------------------------------------------------
8. Blaasspoelen en vaginaal spoelen ---------------------------------------------------------
8.1 Wanneer wordt de blaas gespoeld? ------------------------------------------------------------------
8.2 Complicaties bij het blaasspoelen --------------------------------------------------------------------
8.3 Spoelvloeistof -------------------------------------------------------------------------------------------
8.4 Steriliteit -------------------------------------------------------------------------------------------------
8.5 Stagnatie bij het spoelen -------------------------------------------------------------------------------
8.6 Vaginaal spoelen ---------------------------------------------------------------------------------------
9. Zelftoets ----------------------------------------------------------------------------------------- 21
10. Bronnen --------------------------------------------------------------------------------------- 22
Deze module is tot stand gekomen door medewerking van: Lian Wierikx, Jeanne Adriaensens
Sylvia Verwijs en Dagbesteding Zuidwester.
Opleidings Centrum Zuidwester 2 November 2010
7
7
8
9
10
11
11
11
11
13
14
16
17
17
17
18
18
18
19
19
19
20
20

Catheter uitscheiding
Doel van de module:
De deelnemer kan de verschillende catheters benoemen.
De deelnemer heeft de theorie van catheters uitscheiding eigen gemaakt en kan deze
toepassen tijdens de handeling.
De deelnemer kan een catheterisatie uitvoeren bij zowel een vrouwelijke en mannelijke
cliënt.
De deelnemer is bekend met deze risicovolle handeling en handelt volgens protocol.
De deelnemer houdt rekening met de gevoelens van de cliënt voor, tijdens en na de
catheterisatie.
Opleidings Centrum Zuidwester 3 November 2010

suprapubis
transurethraal
blaas
stoornissen
natuurlijke
barrière
microorganisme
medisch / ver-
pleegtechnisch
1. Inleiding
Binnen de westerse cultuur is de uitscheiding van urine en feces
nadrukkelijk een persoonlijke aangelegenheid. Er heerst een zeker taboe
over dit onderwerp en er wordt weinig met elkaar over gesproken. Ga
maar eens na bij jezelf; hoe vaak bespreek je dit soort zaken met je
vrienden of familie? Geldt het voor jou ook, dat je het vervelend vindt
wanneer er iemand aan de andere kant van de toiletdeur staat te wachten
in b.v. een restaurant. De meeste mensen schamen zich voor de geur of
de geluiden.
Je kunt je dan ook wel voorstellen dat het heel ingrijpend is als de
uitscheiding niet via de natuurlijke weg kan plaats vinden. Dat je
afhankelijk bent van een catheter of een suprapubis.
Dat geldt ook voor mensen met een verstandelijk handicap. Ook al lijkt
de handeling nog zo gewoon en heeft de cliënt al jaren een transurethraal
catheter of suprapubis, realiseer je altijd dat het niet normaal is! Dat het
pijnlijk is en heel vervelend kan zijn.
Een suprapubis is een blaascatheter die via de buikwand in de blaas is
gebracht.
Een transurethraal catheter is een verblijfscatheter via de urethra
(urinebuis).
De blaascatheter is een onmisbaar medisch instrument om de urine uit de
blaas te laten lopen, indien dit niet spontaan lukt. Een catheter is
bruikbaar bij de diagnostiek van blaasstoornissen en om urine uit de
blaas te verkrijgen voor onderzoek. Via een blaascatheter kan men
stoffen in de urinewegen brengen. Via een catheter kan ongewenst
urineverlies opgevangen worden als alternatief van urineverlies in een
luier.
Een blaascatheter doorbreekt echter ook de natuurlijke barrière: de
blaashals wordt voortdurend kunstmatig opengehouden. Ongeveer 4 cm.
binnenwaarts is de urethra (urinebuis) al na enkele dagen niet meer
steriel. Er kunnen micro-organismen langs de catheter binnenwaarts
trekken en infecties veroorzaken. Een blaascatheter kan bij ondeskundig
gebruik schade berokkenen aan de urethra, blaas, prostaat en
bekkenbodem.
De verschillende mogelijkheden om urine uit de blaas te lozen zorgen
dus voor een dilemma, wat is de beste oplossing? De keuze voor een
verblijfscatheter, eenmalig catheteriseren, zelfcatheterisatie en een
suprapubisch wordt bepaald door de arts, de cliënt en zijn of haar
netwerk.
Catheteriseren, blaasspoelen en vaginaal spoelen zijn medische /
verpleegtechnische handelingen waarvoor de arts een opdracht moet
Opleidings Centrum Zuidwester 4 November 2010

nieren
urinewegen
vanaf de nieren
tot de urethra
urinewegen
geven.
De zorgverlener is na acceptatie van de opdracht verantwoordelijk voor
een zorgvuldige, deskundige en aseptische / steriele uitvoering van de
handeling.
2. Bouw en functies van de urinewegen
De nieren filteren ongeveer 130 ml bloed per minuut. Als een ware zeef
halen ze alle afvalstoffen uit het bloed. De nieren zorgen ervoor dat de
inhoud van de vloeistof in de cellen aan strenge regels voldoet. De
nieren zijn hierin flexibel. Het verschilt van dag tot dag. De
samenstelling van de urine is afhankelijk van de giftige stoffen die het
lichaam produceert. Per dag gaat er ongeveer 1200 liter bloed door de
nieren en wordt er ongeveer 110 liter filtraat gevormd. Dit wordt bijna
geheel geresorbeert en er blijft ongeveer 1 tot 1½ liter urine per 24 uur
over.
De urinewegen zorgen voor de afvoer van de urine vanuit de nieren, zij
worden gevormd door de volgende onderdelen:
ureters of urineleiders,
vesica urinaria of urineblaas,
urethra of urinebuis.
Opleidings Centrum Zuidwester 5 November 2010

urineleider
overgangs-
epitheel
peristaltiek
urineblaas
sphincter
mictiedrang
urinebuis
man
De door de nieren gevormde urine wordt via de urineleiders naar de
blaas getransporteerd.
De urineleider is aan de binnenkant bekleed met overgangsepitheel. Dit
is epitheel dat in een aantal cellagen is gerangschikt.
De oppervlakkig gelegen cellen hebben een beschermend laagje tegen de
inwerking van zuren.
De wand van de urineleider bevat veel glad spierweefsel. Doordat van
tijd tot tijd (ongeveer 3 x per minuut) een peristaltische contractiegolf
over de spier loopt van boven naar beneden, wordt er telkens een beetje
urine in de blaas gespoten. Het onderste deel van de urineleider werkt als
een soort ventiel. Terugstromen van de urine wordt dus voorkomen.
De lege blaas ligt onder het buikvlies achter beide schaambeenderen.
Wanneer de blaas zich vult kan de top van de blaas tot boven de
schaambeenderen uitkomen.
De wand van de blaas bestaat uit glad spierweefsel, waarvan de vezels
hoofdzakelijk in lengterichting verlopen van de top van de blaas naar de
blaasuitgang, de overgang van de urineblaas naar de urinebuis of urethra.
Rondom de blaasuitgang liggen lusvormige spieren, de inwendige
sphincter (sluitspier).
Deze spieren zijn onwillekeurig en staan dus niet onder invloed van de
wil.
Rondom het begin van de urethra bevindt zich een tweede kringspier, die
uit dwarsgestreepte spieren bestaat. Ook deze spier is een inwendige
sphincter. Deze sluitspier staat wel onder invloed van onze wil.
De urineblaas doet dienst als reservoir voor de gevormde urine. Wanneer
de blaas ongeveer 350 ml. urine bevat ontstaat er drang tot het legen van
de blaas (mictiedrang).
De mictiedrang kan onderdrukt worden tot op zekere hoogte. Tenslotte
ontstaat er een gevoel van pijnlijke spanning waardoor het langer
ophouden van de urine niet meer mogelijk is.
De inwendige sphincters ontspanen zich, zodat de urine door de
urinebuis kan afvloeien.
De hoeveelheid urine die de blaas kan bevatten is onder verschillende
omstandigheden niet dezelfde.
Bij b.v. sterke koude of emotionele toestanden, treedt de mictiedrang
reeds op bij geringe blaasvulling.
Soms komt de mictiedrang echter pas laat op gang, b.v. wanneer men
ingespannen met iets bezig is.
Evenals de urineleiders is ook de blaaswand aan de binnenzijde bekleed
met overgangsepitheel.
De urehtra ofwel de urinebuis vormt de verbinding tussen de blaas en de
buitenwereld. Bij een man bedraagt de totale lengte ongeveer 20 cm. Het
eerste deel loopt door de prostaat. Bij aandoeningen van de prostaat kan
de urethra dan ook makkelijk worden dichtgedrukt waardoor de urineafvoer
wordt belemmerd.
Het overige deel loopt door de penis en is omgeven door een
zwellichaam. Dit gedeelte is tevens de afvoerbuis voor de zaadcellen.
Opleidings Centrum Zuidwester 6 November 2010

vrouw
Bij de vrouw is de urethra slechts 2½ tot 4 cm. lang en mondt uit in de
voorhof (vestibulum). De ruimte tussen de kleine schaamlippen. De
uitmonding is gelegen vlak boven de toegang tot de vagina.
urine De samenstelling van de urine wisselt sterk, doordat de nieren er juist
voor moeten zorgen dat de samenstelling van het bloed constant blijft.
De hoeveelheid urine bedraagt gemiddeld ongeveer 1½ liter per etmaal.
3. Methode, indicaties en materialen
3.1 Methode van en indicaties voor blaascatheterisatie.
methode Blaascatheterisatie is het inbrengen van een flexibele slang in de blaas.
Dit kan via de urethra (transurethraal) of via de buikwand boven het
schaambeen (suprapubisch catheter).
Opleidings Centrum Zuidwester 7 November 2010

indicaties
urineretentie
urineresidu
A = punt
B = opening
C = connector (de
kleur geeft de
diameter aan)
D = diameter
intermittend
A = punt
B = opening
C = ballon
D = catheter-wand
E = lumen
F = kanaal voor
vullen ballon
G = ventiel voor
vullen ballon met
spuit
dubbel lumen
Indicaties voor blaascatheterisatie zijn:
de blaas niet spontaan kunnen ledigen,
geen controle over de blaas hebben ten gevolge van een
zenuwbeschadiging,
wegens obstructie van de urinewegen, b.v. bij een vergrote prostaat,
het meten van de urineretentie,
het bepalen van urineresidu,
het inbrengen van vloeistoffen (spoelen van de blaas).
Bij urineretentie kijk je hoeveel urine er in de blaas zit.
Urineresidu is de hoeveelheid urine die achterblijft, nadat de cliënt heeft
geplast.
3.2 Materialen.
Blaascatheters zijn te verdelen in twee groepen:
1. éénmalige catheter.
Deze catheter heeft één kanaal voor de afvoer van urine. Deze
catheters worden gebruikt voor eenmalige catheterisatie om b.v. de
retentie of, het residu te bepalen. Nadat de urine uit de blaas gelopen
is, wordt de catheter verwijdert. Deze catheters worden veel
gebruikt door mensen, die geen controle over hun blaasfunctie
hebben. Zij catheteriseren zichzelf (of het gebeurt door een
zorgverlener) ongeveer 6 x per dag met een eenmalige catheter.
Dit noemt men intermittend catheteriseren.
2. verblijfscatheter.
Een verblijfscatheter is ook weer te onderscheiden in een dubbel
lumen en een triple lumen.
Dubbel lumen: één kanaal dient voor de afvoer van de urine en kan
tevens gebruikt worden voor het inbrengen van spoelvloeistof en
medicamenten. Het andere kanaal dient voor het vullen en legen van
de ballon, waarmee de catheter in de blaas wordt gefixeerd. De
Opleidings Centrum Zuidwester 8 November 2010

triple lumen
Nelaton
Tieman
Charrière
verblijfscatheter is geïndiceerd bij patiënten waarbij de blaas
permanent geledigd moet worden. Het nadeel van een dubbel
lumencatheter is dat bij het inbrengen van vloeistoffen de afvoer is
afgesloten. Hierdoor kan een te hoge druk op de blaaswand
ontstaan, met pijn en bloedingen als gevolg.
Triple lumen:
Deze catheter lijkt op de dubbel lumen catheter, echter het heeft een
derde kanaal voor het laten afvloeien van urine en spoelvloeistoffen,
terwijl tegelijkertijd ook spoelvloeistof toegediend kan worden. Het
is mogelijk grote hoeveelheden spoelvloeistof continu door te laten
spoelen. Dit is b.v. nodig om te voorkomen dat de afvloed van urine
belemmerd wordt door stolsels.
3.3 Verblijfscatheter.
Vorm van de tip
Meestal wordt er gebruik gemaakt van de Nelaton-tip (ook wel vrouwencatheter
genaamd). Deze tip is recht en afgerond met afvloed-gaten met
eronder een ballon. Deze wordt zowel bij mannen als vrouwen gebruikt.
De Tieman-tip is geknikt en wordt alleen bij mannen gebruikt. Vooral
wanneer een vergrote prostaat het inbrengen bemoeilijkt.
Afmetingen
De diameter van een catheter wordt in millimeters en in Charrière
(1Ch=1/3 mm) uitgedrukt. Bij volwassen mannen is de meest gangbare
maat 14 tot 18 Ch. Meestal begint de arts met Ch 16. De arts geeft je de
Opleidings Centrum Zuidwester 9 November 2010

decubitus
siliconen
latex
latex / hydrogel
opdracht een bepaalde maatvoering aan te houden. De lichaamsbouw
zegt zeer weinig over de diameter van de urethra. Een dunnere catheter
kan problemen geven, omdat deze neigt tot opkrullen bij het inbrengen
en lekkage bij te grote druk in de blaas. Een te dikke catheter kan de
afvloed van de urethraklieren verhinderen en zodoende irritatie en
infectie van het slijmvlies veroorzaken. Bovendien kan een te dikke
catheter decubitus veroorzaken door te grote druk op de urethrawand.
De meest gangbare lengte van een catheter voor de man is 40 cm. Voor
vrouwen is dit 16 tot 20 cm. Voor kinderen zijn er kleinere maten op de
markt.
Ballon
De inhoud van de ballon is aangegeven op de verpakking én de catheter.
Deze is meestal 5 tot 10 ml en maximaal 30 ml. Een te weinig gevulde
ballon ontplooit zich niet goed, waardoor de erboven uitstekende tip
schuin gaat staan en tegen de blaaswand kan prikken. Een te volle of te
grote ballon kan eveneens de blaaswand irriteren.
Materiaal
De verblijfscatheters worden gemaakt van siliconen, latex of latex met
een hydrogel coating.
Siliconen: dit is een glad materiaal, waardoor er minder aanhechting op
de catheter is van bacteriën. De catheter is wel stijver dan de latex
catheter, waardoor er minder draagcomfort is. Deze catheter wordt alleen
gebruikt bij een latexallergie of wanneer er langer dan 3 weken
gecatheteriseerd moet worden. Een siliconen catheter heeft een langere
verblijfsduur, tot 2 maanden.
Latex: (natuurrubber) is soepel materiaal, maar kan
overgevoeligheidsreacties geven. Deze catheter heeft een korte
verblijfsduur, van enkele dagen tot maximaal 1 week.
Latex met hydrogel coating: hierbij zijn de voordelen van beide catheters
gecombineerd. Verblijfsduur; 4 tot 6 weken.
3.4 Eenmalige catheter.
Vorm van de tip
De eenmalige catheters kunnen uitgevoerd worden met een rechte tip
(Nelaton), of een gebogen tip (Tiemann). De Tiemann word alleen
gebruikt bij mannen, vooral bij een vergrote prostaat. In de tip zitten
twee urineafvloedgaten.
Afmetingen
Zowel de Nelaton en de Tiemann hebben een lengte van 40 cm. Voor
vrouwen is er een rechte catheter van 16 tot 20 cm.
Materiaal
De eenmalige catheter is gemaakt van medisch PVC. Je kan kiezen
tussen catheters met een coating of zonder. Wanneer de catheter gecoat
is, wordt de catheter na onderdompeling in water glad. Voor de catheter
zonder coating heb je altijd een glijmiddel nodig.
Opleidings Centrum Zuidwester 10 November 2010

egeleiding
belastend
2 zorgverleners
urethraopening
4. Het inbrengen van een blaascatheter
Voor het inbrengen van de catheter controleer je eerst de volgende
punten:
Is er een opdracht van de arts? Opdracht van de arts is een vereiste,
zonder opdracht mag je geen catheter inbrengen.
Betreft het een eenmalige catheterisatie of is een verblijfscatheter
voorgeschreven? Het inbrengen van een eenmalige catheter en een
verblijfscatheter gebeurt op dezelfde manier, maar de materialen
verschillen.
Is de cliënt ingelicht? Ook een cliënt met een verstandelijk handicap
heeft recht op voorlichting.
Is de cliënt wilsbekwaam, dan dient hij toestemming te geven voor
de handeling. Weigert hij, dan moet van de ingreep worden
afgezien.
4.1 Begeleiding van de cliënt.
De arts vertelt de cliënt dat hij een catheter krijgt, en legt uit waarom.
Indien de cliënt dit niet begrijpt legt de arts de ingreep uit aan het
netwerk van de cliënt.
De handeling kan voor de cliënt belastend zijn door angst, schaamte en
pijn. Het is daarom van groot belang dat de handeling deskundig wordt
uitgevoerd. Door goede informatie kan de angst bij de cliënt afnemen en
medewerking bevorderd worden.
Voer de handeling bij voorkeur uit met twee zorgverleners. Eén geeft het
materiaal aan, de ander voert de catheterisatie uit. Deze kan alle
aandacht aan de cliënt geven.
Houd rekening met angst, pijn en schaamtegevoel, ook bij cliënten met
een verstandelijk handicap. Blijf respect voelen voor andermans
lichaam.
4.2 Verschillen tussen het inbrengen van een catheter bij mannen
en vrouwen.
Het catheteriseren van mannen en vrouwen is in principe dezelfde
handeling. Wel zijn er specifieke aandachtspunten. Het catheteriseren bij
de man lijkt eenvoudiger, maar is risicovoller dan bij de vrouw.
4.3 De techniek bij de vrouw.
Het inbrengen van een blaascatheter bij een vrouw is een relatief simpele
handeling. Een vrouwelijke cliënt kan het best op haar rug gaan liggen:
de urethraopening is dan goed zichtbaar. Bij oudere cliënts of cliënts met
Opleidings Centrum Zuidwester 11 November 2010

labia majora =
grote schaam-
lippen
labia minora =
kleine schaam-
lippen
erecte stand
contracturen, kun je ook catheteriseren als de cliënt zich in zijligging
bevindt, met de knieën zo hoog mogelijk op getrokken.
Het inbrengen is in principe vrij simpel, het is alleen soms erg lastig de
urethraopening te vinden. Wanneer je per ongeluk in de vagina zit is de
catheter niet meer steriel en moet je een nieuwe pakken. Het is dus zaak
om goed te kijken voordat je begint.
De techniek staat precies beschreven in het protocol achterin deze
reader.
4.4 De techniek bij de man.
De ureter van de man is langer dan die van de vrouw en loopt enigszins
krom door de prostaat.
Vanwege de bouw van de urinewegen moet je tijdens het inbrengen van
de blaascatheter de penis eerst omhoog houden als in erectestand. Je
brengt de catheter in tot je wat weerstand voelt.
Opleidings Centrum Zuidwester 12 November 2010

horizontaal
urineweginfectie
steriel werken
Dit is normaal, je hebt dan de prostaat bereikt en zit bij de basis van de
penis. De penis wordt dan horizontaal in de richting van de voeten
gebogen, terwijl er lichte druk op de catheter wordt uitgeoefend. Soms
helpt het om de catheter even op deze plaats te houden, hierdoor
ontspannen de blaas- en prostaatspieren en kan je de catheter rustig
verder duwen. Wanneer je nu nog weerstand voelt breek je de handeling
af en waarschuw je de arts!
Het protocol van het inbrengen staat achterin deze reader.
4.5 Aandachtspunten bij het inbrengen van een catheter.
Het inbrengen van een catheter brengt het gevaar van urineweginfectie
met zich mee. Er kunnen infecties ontstaan, als er bacteriën van buiten in
de blaas terechtkomen. Dat kan b.v. gebeuren als de catheter iets heen en
weer wordt bewogen in de urethra. Slijm met bacteriën wordt dan als het
ware omhoog gebracht.
Bij de catheterisatie van de blaas moet daarom altijd steriel worden
gewerkt:
Creëer een steriel werkveld en leg daarop de steriele materialen.
Was vooraf je handen en maak tijdens het inbrengen gebruik van
steriele handschoenen.
Zorg dat je extra steriel materiaal bij je hebt, het materiaal kan
tijdens de handeling onsteriel worden, doordat je b.v. per ongeluk
met de catheter een onsteriel object raakt.
Vanuit het oogpunt van steriliteit is het beter en handiger om met
z’n tweeën te catheteriseren. De een geeft de materialen steriel aan,
de ander voert de handeling uit.
Opleidings Centrum Zuidwester 13 November 2010

inhoud van een
steriel setje
infecties
5. Mogelijke complicaties
Iedere verblijfscatheter, transurethraal of suprapubisch veroorzaakt
binnen enkele weken verplaatsing van bacteriën naar de blaas, vanwege
de verbinding naar de buitenwereld. Indien toch tot een transurethrale
verblijfscatheter wordt besloten, moet deze zo kort mogelijk gebruikt
worden en de (hygiëne) regels dienen strikt nageleefd te worden. Dit om
de volgende complicaties te voorkomen.
Infecties kunnen ontstaan door het gebruik van niet steriel materiaal, het
beschadigen van het urethraslijmvlies met als gevolg een verminderde
lokale weerstand, het naar de blaas verplaatsen van in de urethra
aanwezige ziektekiemen door het op en neer bewegen van de catheter,
enz.. Ontstekingsverschijnselen worden voorkomen door de urineafvloed
niet te belemmeren en de (hygiëne) regels strikt na te leven.
Doordat het secreet uit de urethrale kliertjes tussen de urethrawand
en de catheter stagneert, kan de urethra ontsteken. Dit noemt men
urethritis.
Klachten van een blaasontsteking kunnen zijn: riekende, troebele
urine eventueel met slierten, vlokken of bloed, zeurende pijn van de
urethramond en temperatuursverhoging. Vraag de cliënt regelmatig
naar deze klachten en observeer de urine.
Wees er ook op bedacht dat de cliënt een blaasontsteking kan
hebben zonder klachten. Denk hierbij aan b.v. onbegrepen
incontinentie.
Opleidings Centrum Zuidwester 14 November 2010

kristalvorming Kristalvorming (afzetting van kalk en fosfaten) bij langdurige plaatsing
van de catheter kan leiden tot pijn bij het verwijderen van de catheter,
verstopping en infectie. Kristalvorming kan ontstaan op de cathetertip en
de ballon. Om kalkafzetting te verminderen en infectie te voorkomen
kan de blaas gespoeld worden. Hierdoor wordt de urine aangezuurd. Er
moet voor blaasspoelen een duidelijke indicatie zijn. Het nadeel van
blaasspoelen is dat de werkingsduur beperkt is en de verbinding telkens
verbroken moet worden, zodat de kans op infecties weer toeneemt. Een
belangrijk advies: goed drinken!
slijmvlies Beschadiging van het slijmvlies van urethra en prostaat door het ruw
inbrengen of ongewild verwijderen van de catheter. De infectiekans
vergroot, doordat ziektekiemen zich gemakkelijk kunnen nestelen in
beschadigd slijmvlies. Het is daarom belangrijk de catheter rustig, op
geleide van gevoel, in te brengen. Het gebruik van een antiseptisch
glijmiddel bevordert het schadevrij inbrengen van de catheter.
blaaskrampen Blaaskrampen treden regelmatig kort na het inbrengen van de catheter
op. Dit duidt vrijwel nooit op het ontstaan van blaasontstekingen. Het is
een natuurlijke reactie van het lichaam op een vreemd voorwerp in de
blaas. De cliënt kan dit ervaren als niet kunnen plassen en toch aandrang
voelen. Dit terwijl er toch een regelmatige urinestroom is. Het kan
geruststellend zijn voor de cliënt hem dit uit te leggen. Blaaskrampen
kunnen bestreden worden met medicijnen.
lekkage Urinelekkage langs de catheter wordt meestal veroorzaakt door
blaaskrampen en irritatie van de sluitspier. Ook kan het zijn dat de
catheter verstopt of afgekneld is. Het verder vullen van de ballon of een
dikkere catheter inbrengen is zinloos en kan zelfs de klachten doen
verergeren.
opdracht
niet pijnlijk
mictie patroon
6. Verwijderen van een blaascatheter.
De blaascatheter wordt op indicatie van de arts verwijderd. Meestal
gebeurt dit als het onderliggende medisch probleem is opgelost of
verminderd.
Nadat je de opdracht van de arts heb gekregen ga je na of de cliënt is
ingelicht. Over het algemeen is de cliënt opgelucht wanneer de catheter
eruit is. Het verwijderen van een catheter is niet pijnlijk, mits hij niet
“vast” zit. Om de catheter te verwijderen trek je met behulp van een
spuit de vloeistof uit het ballonnetje op. De catheter glijdt er dan min of
meer vanzelf uit.
De cliënt kan na het verwijderen van de catheter weer normaal plassen
(mictie patroon). Het kan voorkomen dat de cliënt de eerste tijd geen
aandrang voelt. Het is daarom erg belangrijk dat de cliënt regelmatig
probeert te plassen. Houd de cliënt goed in de gaten, lukt het niet om te
Opleidings Centrum Zuidwester 15 November 2010

Nieuwe aanleg
van een
suprapubis
os pubis
plassen in de loop van de dag, dan moet je contact opnemen met de poli.
Er moet met de arts overlegt worden over een eventuele eenmalige
catheterisatie.
7. Verzorging van een suprapubis
Een suprapubis is een blaascatheter die via de buikwand in de blaas is
geplaatst. Dit houdt in dat er dus een buikwond is. Een aangelegde
onnatuurlijke open verbinding (fistel). Het is daarom belangrijk dat hier
een goede hygiënische verzorging is.
Met een suprapubische catheter kan de urine via de buikwand vanuit de
blaaswand opgevangen worden. De catheter wordt door een arts onder
een plaatselijke verdoving, en soms een roesje, via de buikwand
ingebracht. Voor het inbrengen van een suprapubische catehter gebruikt
de arts een naald waarmee hij via de buikwand de blaas aanprikt. Dit
gebeurt op enkele centimeters boven het schaambeen (os pubis), vandaar
de naam suprapubis. De catheter wordt met een hechting gefixeerd zodat
er een mooie fistel gevormd kan worden. Daarna wordt de hechting
verwijderd. De catheter wordt in de blaas gefixeerd met een ballonnetje.
2 maanden Iedere 2 maanden moet een catheter verwisseld worden, in principe door
de arts. Na ongeveer twee weken tot zes maanden vormt zich een fistel
in de buikwand. Dan pas mag een (bekwaam gemaakte) zorgverlener de
catheter verwisselen. Het verwijderen van een suprapubis is een
voorbehouden handeling.
Als de catheter er per ongeluk uitgaat, is het belangrijk dat er zo snel
Opleidings Centrum Zuidwester 16 November 2010

voordelen
langdurig
verblijfsduur
minder
belastend
mogelijk een nieuwe wordt geplaatst. De fistel trekt namelijk in zes uur
dicht. In dit geval moet de blaas weer opnieuw worden aangeprikt en
begint alles weer van voor af aan.
7.1 De voordelen van een suprapubis.
De suprapubis heeft als voordeel dat de catheter niet onder het been ligt
wanneer de cliënt in bed ligt. Dit voorkomt drukplekken en afsluiting
van de catheter.
Urinelekkage komt (bijna) niet voor: de natuurlijke weg is niet
afgesloten, maar hoeft niet meer te functioneren.
Bij langdurige toepassing hoeft deze catheter minder vaak verwisseld te
worden. Het is ook minder ingrijpend wanneer deze catheter verwisseld
wordt. Er moet goed gerapporteerd worden wanneer de catheter aan
vervanging toe is. Ook vermelden hoe de catheter eruit ziet als hij
verwijderd is, of het soepel ging, dat de cliënt aangaf dat het verwijderen
toch pijnlijk was. Door dit goed te rapporteren kan een verblijfsduur
bepaald worden die bij deze cliënt past. Soms kan je een catheter 3
maanden laten zitten en soms moet hij al na 6 weken vervangen worden.
Geslachtsgemeenschap wordt bemoeilijk door een transurethraal
catheter, een suprapubis biedt ook dan een uitkomst.
Al met al is de suprapubische catheter uiteindelijk minder belastend voor
de cliënt.
Het is onduidelijk of bij gebruik van de suprapubische catheter minder
urineweginfecties voorkomen dan bij een transuterale catheter. In elk
geval is er minder kans op infectie via de buikwand dan via de urethra,
omdat er zich bij de insteekplaats op de buikwand minder ziektekiemen
bevinden dan in het gebied van het perineum (de streek tussen de
uitwendige geslachtsorganen en de anus).
7.2 Indicaties voor het plaatsen van een suprapubis.
indicaties Er zijn meerdere indicaties waarom iemand een suprapubische catheter
aangebracht krijgt:
Obstructie van de urethra, het is niet meer mogelijk om via de
natuurlijke weg urine te lozen.
Urineweg- en blaasinfecties, die steeds terug keren. Dit verzwakt de
gezondheid van de cliënt.
Infecties in de buurt van de blaas.
Urineretentie.
complicaties
aseptisch
7.3 Mogelijke complicaties.
De complicaties zijn hetzelfde als hiervoor beschreven in hoofdstuk 5.
Het enige verschil is dat de insteekplaats goed verzorgd moet worden.
Het is belangrijk om tijdens de verzorging van de insteekplaats aseptisch
(ziektekiemvrij) te werken.
Opleidings Centrum Zuidwester 17 November 2010

7.4 De verzorging van de suprapubische catheter.
observeren Observatie is erg belangrijk. Tijdens het uitvoeren van de verzorging let
je ten eerste op de cliënt. Hoe ervaart hij het?
Het is belangrijk dat je weet hoe de handeling verricht moet worden.
Welke materialen je hiervoor moet klaarleggen.
Zijn er problemen of bijzonderheden met de urineafvoer? Hoe ziet de
huid eruit van de insteekplaats?
indicatie
Observatiepunten:
Verbinden: zit het gaasje over de insteekplaats mooi glad en niet te
strak.
Bevestiging: ligt de slang van de urineslang uit de weg, zit er geen
knik in, en zit de urinezak goed aangesloten op de catheter.
Kleur: een lichtrode huid op de insteekplaats is normaal, rood en
warm duidt op een infectie.
Vochtafscheiding: een wat vochtige wond is normaal, het lichaam
reageert op een lichaamsvreemd voorwerp. Ziet het vocht er echter
rood (bloed) of geel / groen (pus) eruit, dan moet er overleg komen
met de arts / poli. Er wordt dan een behandelplan opgezet voor de
verdere verzorging.
Geur: zodra er sprake is van een infectie zal dit gepaard gaan met
een vieze, indringende geur. Ook hiervoor is er overleg met de arts /
poli nodig.
Urine-afvoer: na de verzorging moet de urine goed af blijven lopen,
is dit niet het geval dan moet je nagaan of er ergens een knik in de
slang of catheter zit.
Vervanging: let tijdens het vervangen of dit soepel gaat. Hierdoor
kan een verblijfsduur bepaaald worden die speciaal bij deze cliënt
past.
8. Blaasspoelen en vaginaal spoelen.
8.1 Wanneer wordt de blaas gespoeld?
Cliënten met een verblijfscatheter, transurethraal of suprapubis, hebben
een verhoogd risico op een urineweginfectie. Om te voorkomen dat de
blaas gaat ontsteken kan men ter preventie de blaas spoelen.
De volgende indicaties zijn van toepassing voor het spoelen van de
blaas:
Als preventieve maatregel voor cliënten met een verblijfscatheter:
1) ter voorkoming van verstopping van de catheter,
2) ter voorkoming van een urineweginfectie door achtergebleven
bacteriën,
Opleidings Centrum Zuidwester 18 November 2010

voorschrift
3) voor het verwijderen van aanslag op de catheter.
Reiniging van de blaas voor en na een operatie aan de blaas of
prostaat.
Controle van de capaciteit van de blaas (blaasinhoud),
voorgeschreven door de arts.
De spoelvloeistof kan een door de arts voorgeschreven medicament
bevatten. Hiermee kan de blaas plaatselijk worden behandeld, b.v.
bij een blaasontsteking.
Het blaasspoelen vindt altijd plaats op voorschrift van de arts en is een
voorbehouden handeling.
8.2 Complicaties bij het blaasspoelen.
complicaties Er kunnen zich bij het blaasspoelen verschillende complicaties
voordoen:
Infectie: door het inbrengen van ziektekiemen,
Verstopping: door het verplaatsen van stolsels of sediment
(bezinksel).
Overprikkeling van de blaas: krampen.
Overrekking van de blaas: teveel vloeistof (menging van urine en
spoelvloeistof) in de blaas. Dit kan vooral gebeuren wanneer er een
dubbel lumen catheter gebruikt wordt.
8.3 Spoelvloeistof.
Over het algemeen wordt de blaas gespoeld met een fysiologische
zoutoplossing. In verband met steen- of gruisvorming in de blaas wordt
ook weleens een met citroenzuur vermengde vloeistof voorgeschreven.
urotainer Vaak wordt de blaas gespoeld met urotainer. Deze bevat kant en klare
vloeistof.
medicamenten
lichaams-
temperatuur
Er worden ook wel medicamenten aan de spoelvloeistof toegevoegd om
de blaas plaatselijk te behandelen. Deze worden door de arts
voorgeschreven en door de apotheek klaargemaakt.
De spoelvloeistof wordt bij blaasspoelen (tenzij de arts anders
voorschrijft) tot lichaamstemperatuur verwarmd. Dit om te voorkomen
dat de blaas geprikkeld wordt door koude of warmte (thermische
prikkeling).
De samenstelling en frequentie van toediening van de spoelvloeistof
wordt door de arts voorgeschreven. Dit hangt af van de indicatie en het
doel van het blaasspoelen.
8.4 Steriliteit.
In verband met infectiegevaar is het van groot belang om aseptisch te
werken bij het blaasspoelen. Er worden daarom net als bij het
catheteriseren uitsluitend steriele materialen gebruikt.
Opleidings Centrum Zuidwester 19 November 2010

verstopt
gespannen
nooit alleen
laten!
irrigeren
reden
8.5 Stagnatie bij het spoelen.
Als tijdens de handeling de spoelvloeistof moeilijk inloopt, kan dit
veroorzaakt worden door een verstopte catheter. Deze kan verstopt raken
door het verplaatsen van het sediment of bloedstolsels. Het is dan zinvol
het spoelen even een paar minuten uit te stellen. De stolsels krijgen dan
de kans om los te weken. Als de catheter verstopt blijft, wordt er
overlegd met de arts / poli. De catheter zal dan vervangen moeten
worden.
Soms is de cliënt erg gespannen. Hierdoor kan de vloeistof ook moeilijk
inlopen. Rust en ontspannen bespoedigt het inlopen van de vloeistof. Zet
absoluut geen kracht op het inlopen. Alleen met zwaartekracht laat je de
vloeistof inlopen.
Laat de cliënt nooit alleen tijdens het inhouden van de spoelvloeistof!
Soms moet de vloeistof een bepaalde tijd in de blaas blijven. Dit kan
oplopen tot wel een half uur. Tijdens het wachten kan de cliënt onwel
worden door complicaties. Je moet dit gelijk signaleren en de vloeistof
af laten lopen. Geef dit dan door aan de poli. Vooral wanneer de cliënt
de vloeistof nooit lang kan inhouden.
8.6 Vaginaal spoelen.
Het lijkt misschien een apart onderwerp, maar het spoelen ofwel
irrigeren van de vagina gebeurt ook met een catheter of canule. Vandaar
dat dit in deze module ook aan de orde komt.
Het spoelen of irrigeren van de vagina houdt in dat er een spoelvloeistof
in de vagina wordt gebracht.
De redenen hiervoor zijn verschillend. Het kan zijn om vaginale
afscheiding te verwijderen, de vagina pre-operatief te desinfecteren of
om antiseptishce medicijnen toe te dienen. Verder kan men met vaginale
irrigatie een bloeding proberen te stoppen. (door koude vloeistof in te
brengen) of pijn en ontstekingen verlichten (door warme vloeistof in te
brengen).
Vaginaal spoelen mag uitsluitend gebeuren in opdracht van de arts. Deze
handeling heeft namelijk ook nadelen: door het spoelen verwijder je ook
nuttige bacteriën.
Opleidings Centrum Zuidwester 20 November 2010

9. Zelftoets
Iedereen kan de zogenaamde voorbehouden en risicovolle handelingen leren uitvoeren maar
het gaat er om dat je begrijpt wat je doet, waarom je het doet en welke gevolgen het een en
ander heeft. De zelftoetsen zijn een hulpmiddel om jezelf te toetsen op je kennis en inzichten
aangaande voorbehouden handelingen. De vragen zijn bedoeld om je verder aan het nadenken
te zetten en je hier zelf nieuwe vragen bij te stellen. Het beste kan je de zelftoets maken
voordat je de lesstof verder bestudeert. Op die manier kun je je antwoorden controleren
terwijl je de stof bestudeert.
Zelftoets catheters uitscheiding. Juist Onjuist
1. Een suprapubis is een blaascatheter via de buikwand en
een transurethraal catheter gaat via de urethra.
2. De mictiedrang kan je beïnvloeden, de sphincters zijn
immers spieren die onder invloed staan van je wil.
3. Een Nelaton-tip wordt vooral gebruikt bij mannen
met een vergrote prostaat.
4. Catheterisatie van de blaas dient steriel te gebeuren.
5. Mogelijke complicaties van een verblijfscatheter zijn:
infecties, kristalvorming, beschadiging van het slijmvlies,
urinelekkage en blaaskrampen.
6. Een cliënt heeft altijd zichtbare klachten bij een
urineweginfectie.
7. Blaaskrampen duiden vrijwel nooit op een blaasontsteking.
8. Een suprapubis moet binnen 9 uur terug gezet worden, daarna
is de fistel gesloten en moet er opnieuw aangeprikt worden.
9. Een overrekking van de blaas kan je voorkomen wanneer je een
bubbel lumen catheter gebruikt tijdens het blaasspoelen.
10. Vaginaal irrigeren gebeurt altijd met vloeistof die op lichaams-
temperatuur is gebracht.
Opleidings Centrum Zuidwester 21 November 2010

10. Bronnen
Voor het schrijven van deze module is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
Ormel & De Wit 2000
A. Ormel & M. de Wit, Verplegende elementen I, Houten: Educatieve Partners
Nederland BV 2000.
Ormel & De Wit 2002
A. Ormel & M. de Wit, Verplegende elementen II, Hoofddorp: Noordhoff Wolters BV
2002.
Weston 2000
T. Weston, Atlas van de anatomie, Lisse: Rebo Productions 2000.
Zadkine contract activiteiten B.V. 1999
Zadkine contract activiteiten B.V., Zorg in uitvoering. Geprotocolleerde
verpleegtechnische vaardigheden, Rotterdam 1999.
1 e druk: augustus 2004
2 e druk: augustus 2005
Opleidings Centrum Zuidwester 22 November 2010

Opleidings Centrum Zuidwester 23 November 2010