November - Historische Kring Haaksbergen

29e jaargang no. 4 - november 1996 - verschijnt 4 x per jaar
ORGAAN VAN DE
HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN

REDAKTIE:
ADMINISTRATIE:
B.E. Asbreuk
F.G.M. Broekhuis
E.H.J. Overbeeke-Scholten
W.H.M. Winkels
Aold Hoksebarge
R.B.J.W ten Hagen-Waanders
M.C. Waijerdink-Mentink
Eibergsestraat 240 - 7481 HP Haaksbergen - tel. 053 - 572 41 34
Mevr. S. Henkes, Enschedesestraat 34, 7481 CR Haaksbergen
Postbankrekening nr. 2547699
Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917
beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
,,Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de „Historische Kring
Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement ƒ 30,00 per jaar.
Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming
van de auteur(s) en bronvermelding.
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen
G.J. Leppink Uiterhoevestraat 11
voorzitter
L.P.F.M.C.Leeters Spoorstraat 32
secretaris
J.G.Hotste op Bruinink Blekerstraat 5
vice voorzitter
voorz. wg hist. onderzoek
S.Henkes Enschedesestraat 34
penningmeester
J.G.M. Put Markesingel 45
voorz. wg monumenten
H.G.M. Schuiten Karel Doormansdtraat 15
voorz. wg genealogie
N. Vossebeld-Mentink Maatweg 1
voorz. wg hist.archief
7481DH Haaksbergen
7481 HZ Haaksbergen
7481JT Haaksbergen
7481CR Haaksbergen
7496BA Hengevelde
7482BJ Haaksbergen
7482SP Haaksbergen
5721728
5725757
5723553
5724532
0547-333825
5721303
5722391

VAN HET BESTUUR.
1931
Als deze uitgave van Aold Hoksebarge bij U op de deurmat valt hebt U inmiddels,
naar wij hopen, genoten van de welverdiende vakantie. Hopelijk bent U
ook van deze vakantie weer uitgerust, zodat U weer volop tijd en aandacht kunt
besteden aan deze uitgave van Aold Hoksebarge. Deze is zeker weer de moeite
waard en het zal U duidelijk worden dat de redactie zelfs tijdens de afgelopen
vakantieperiode haar uiterste best heeft gedaan en daarin ons inziens ook is
geslaagd, om U weer een lezenswaardig en vooral boeiend Aold Hoksebarge
voor te schotelen.
Het bestuur wenst U in elk geval weer veel leesplezier.
Het bestuur heeft het overleg over het beheer van het archief, waarover wij U in
de vorige uitgave van Aold Hoksebarge hebben geïnformeerd, tijdens de afgelopen
maanden voortgezet. Dit overleg verloopt voorspoedig. Op verzoek van het
bestuur heeft de Provincie Overijssel toegezegd deskundige hulp te zullen verlenen
bij het toekomstige beheer van de archieven. Over het plan van het
gemeentebestuur om het portiershuisje van Molkenboer-ten Hoopen te plaatsen
aan het begin van de Portierssteeg, hebt U inmiddels in de pers al veel gelezen.
Naar aanleiding van de berichtgeving hierover, meende Uw bestuur er goed aan
te doen het gemeentebestuur een brief te schrijven met het doel een aantal historische
feiten recht te zetten. Deze brief, gedateerd 6 september 1996 luidde als
volgt:
Geacht College,
Naar aanleiding van de recente krantenpublicaties omtrent de heropbouw
van het zogenaamde Portiershuisje willen wij graag het volgende onder
Uw aandacht brengen:
1. Het overbrengen van het portiershuisje van de vroegere textielfabriek
Molkenboer-Ten Hoopen naar een plek aan het begin van de
Portierssteeg achten wij uit historisch oogpunt niet juist aangezien het
betreffende huisje nimmer op deze plek heeft gestaan.
2. Mocht U van mening zijn, dat er gronden bestaan om een herinnering
aan de voormalige textielindustrie, bestaande uit de restanten van het
portiershuisje, naar de Portierssteeg over te brengen dan is de
Historische Kring van mening dat het werkelijk in deze omgeving
gestaan hebbende huisje, namelijk dat van de Textielfabrieken D.
Jordaan & Zonen, voor opbouw en plaatsing aan de Portierssteeg in
aanmerking komt.
Wij voegen een foto uit ons archief bij waaruit te reconstrueren is hoe dit
huisje aan de toenmalige ingang van de fabriek Jordaan gesitueerd was.
Op de t\\>eedefoto ziet U links nog de bestaande muur van het kerkhof met
aan het eind het witte poortje. Achter het witte poortje staat het portiershuisje.

1932
Tenslotte merken wij op, dat in beide gevallen geen sprake is van een historische
relatie, aangezien beide gebouwtjes pas in of omstreeks 1950 tot
stand zijn gekomen.
Wij hopen dat onze mening zal worden betrokken bij Uw besluitvorming.
Hoogachtend,
H.G.M. Schuiten
Door de onmiddellijk na deze brief verschenen perspublikaties, is bij U wellicht
de indruk ontstaan dat er tussen het bestuur en de werkgroep Monumenten
tegenstellingen zouden zijn gerezen. Gelukkig kan het bestuur U melden dat dit
niet het geval is. Alle betrokkenen zijn van mening dat het plaatsen van de portiersloge,
waar dat ook gebeurt, dient te gebeuren op een historisch verantwoorde
wijze. Uitsluitend met dit doel is de brief van 6 september geschreven.
Velen van U hebben op zaterdag 14 september genoten van de door de werkgroep
monumenten georganiseerde monumentendag. Een prima georganiseerde
fietstocht voerde ons langs het industriële erfgoed in onze gemeente. De monumenten
werden op interessante en vooral deskundige wijze aaneen gepraat,
waardoor deze door de vele deelnemers zeer gewaardeerde uitstap naar het verleden,
een goed inzicht gaf in de rijkdom van ons industriële erfgoed. Zeer bijzonder
was daarbij de ontdekking van de 'Poteerdenhook'. Waarschijnlijk slechts
weinigen onder U zullen bekend zijn met het bestaan van deze draaikom in de
oude tak van de Buurserbeek. De Poteerdenhook was als overlaadplaats van
groot belang voor de doorvoer van hout, turf en houtskool, maar vooral voor de
potaarde voor de steenbakkerijen. De Poteerdenhook ligt 'ergens' langs de
Watermolenweg. Verderop in deze uitgave zal het geheim van de Poteerdenhook
verder worden ontsluierd.
Het bestuur wil de werkgroep Monumenten langs deze weg hartelijk bedanken
voor de uitstekende organisatie van deze succesvolle en boeiende monumentendag.
Ook vanwege het grote succes van de monumentendag wijst het bestuur nogmaals
nadrukkelijk op de lezing van Jan Put op 19 november. Zoals wij U al eerder
hebben geschreven, sluit deze lezing aan op de monumentendag. Evenals de
monumentendag zal ook deze lezing ongetwijfeld een boeiend inzicht geven in
het rijke industriële verleden van Haaksbergen.
Kortom, een lezing die U niet mag missen en waarvoor het bestuur U van harte
uitnodigt.
Als U dit boekje leest hebt U inmiddels ook het bezoek aan Rijssen op 12 oktober
achter de rug en bent U met een schat aan historische indrukken teruggekeerd.
In de eerstvolgende uitgave zal aan deze excursie meer aandacht worden
besteed.
Tenslotte wil het bestuur nogmaals een dringend beroep op U doen Uw redac-

1933
tionele vaardigheden ter beschikking te stellen van Aold Hoksebarge. Wanneer
U deze vaardigheden zelf niet heeft kent U wellicht iemand in Uw omgeving die
zou willen meewerken aan de vormgeving en inhoud van Aold Hoksebarge. Het
bestuur vraagt U daarom dringend Uzelf en/of anderen warm te maken voor het
boeiende redactionele werk voor Aold Hoksebarge.
L. Leeters
secretaris
VERSLAG OPEN MONUMENTENDAG 1996
Op zaterdag 14 september vond de landelijke open monumentendag plaats, in
Haaksbergen georganiseerd door de Werkgroep Monumenten van de Historische
Kring in samenwerking met de gemeente, de VVV en de Stichting Museum
Buurtspoorweg.
Thema dit jaar was het industrieel erfgoed, in Haaksbergen goed voor talrijke
herinneringen aan een economische ontwikkeling met als hoekstenen de spoorlijn
van de Geldersch-Overijsselsche Locaalspoorweg en de textielindustrie.
Daarnaast vormt de Oostendorper Watermolen een monument van techniek uit
de periode vóór de Industriële Revolutie van geweldige betekenis.
Genoeg te beleven dus in Haaksbergen rond dit thema. Daarom ook ontvingen
wij op 14 september met veel genoegen onze ruim veertig gasten in molen De
Korenbloem. Na een kop koffie en de bezichtiging van de tentoonstelling
"Bedrijven aan het spoor" begon de fietstocht langs de monumenten van bedrijf
en techniek die Haaksbergen rijk is: fabrieken, molens, de bleekhuisjes, het stationsemplacement,
gebouwen van de landbouwcoöperaties en niet te vergeten de
prachtige villa's die de textielfabrikanten in Haaksbergen lieten bouwen. Het was
met veel plezier, aandacht en interesse dat we onze gasten hebben rondgeleid.
Tijdens de route is voor het eerst aandacht besteed aan een bedreigd monument,
namelijk het gebouw van de Coöperatieve Vereeniging Landbouwersbelang aan
de Parallelweg dat naar onze mening bescherming verdient vanwege ondermeer
de unieke constructie, een vroeg voorbeeld van betonskeletbouw.
We kunnen terugzien op een goed bezochte en zeer geslaagde dag, niet in de
laatste plaats door de inzet van de vele vrijwilligers die de molens lieten werken,
de VVV, de MBS en de buurtbewoners van de Fazantstraat. Het fraaie weer was
tenslotte ook een mooie beloning.
Hartelijk dank voor Uw medewerking en belangstelling!
Namens de Werkgroep Monumenten,
Jan Put.

1934
NIEUWE LEDEN
Mevr. W.L. Karseboom, Kroonprins 19, Haaksbergen
Mevr. H.A.Geritz-Koster, Jac. van Ruysdaelstraat 11, Haaksbergen
SCHENKINGEN
B. Gering:
een boekenplank.
Mevr. Ingrid Ruiterman:
een aantal oude foto's.
Uit de nalatenschap van de heer H.J. van Ingen, Den Haag:
"Nederland in vroeger tijd, Overijssel, deel l t/m 8.
id. "Verslagen en Mededelingen van de Vereeniging tot Beoefening van
Overijssels Regt en Geschiedenis" 22 delen,
id. 4 delen.
Dr. H.R.Jünemann, Stadtdirektor Ahaus:
Jahrbuch des Kreises Borken 1990, 1991, 1992.
J.G. Hofste op Bruinink:
l ex. "Fragmenten uit de Twentse vakbeweging".
N.N.
Overdruk van "Bibliografie van boeken, boekfragmenten, brochures en tijdschriften
door Th.J. Meijerink, 1969".
Ned. Herv. Kerkvoogdij:
l foto ca. 1880 vóórzijde Ned. Herv. Pastorie.
l foto ca. 1880 achterzijde idem.
l foto ca. 1880 interieur + orgel Ned. Herv. Kerk.
l foto ca. 1880 interieur + preekstoel Ned. Herv.Kerk.
l foto Ds. J. Berghege (1828 - 1890) predikant te Haaksbergen 1857 - 1889.
Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme:
l ex. "Een domineesleven in de 19e eeuw" door J. de Bruijn en P. van Schaik.

1935
Fam Vedders:
2 foto's (ter reproductie), voorstellende de intocht van Burgemeester Eenhuis in
1946. Een van de foto's met ereboog en opschrift:
Welkom, vader der gemeente,
Hier in onze Naoberschop,
Dat U lang blijft in ons midden
Als Burgemeester op en top.
WEE KENT ZE NOG?
Röadselkes oet de oalde deuze.
1) 'n Heulten huusken
n koppern kluusken
en nen drei'r in t gat
Roa, roa wat is dat?
2) Der geet n tönneken
noar 't vremde laand
zonder hoepel, zonder baand
In dat tönneken twee soorten nat
Roa, roa wat is dat?
3) Greun, greun riepe
Gel is de piepe
Zwat is 't gat
woar de geile piepe in zat.
4) Woarumme steet n schoap
aajt zo raar op de peute?
5) Hummeltje tummeltje zat op 't hekke
hummeltje tummeltje brak zien nekke
en der is gen enen timmerman
den hummeltje tummeltje maken kan.
Wa's dat?
6) Hoevöl schoape hei'j neudig um éénen trui te breien?
7) Rooie Jan slot zwarte Jan
teagn 't gat an, zodat
witte Jan geet prötteln.

1936
8)
9)
10)
11)
12)
13)
Ik gooi 't recht op 't dak
en 't koomp ter kruus-kras wier of.
Roa, roa wat is dat?
Tweebeen zat op dreebeen.
Veerbeen wol tweebeen bieten.
Tweebeen greep dreebeen,
um der veerbeen met te smieten.
Ik ben van de heiden gekomen
toch heb nooit heidens geleerd.
Toch wordt alle aardse vuiligheid,
met mij opzij gekeerd!
Vief herten, vief sterten
en nen prik in 't gat,
roa roa, wat is dat?
Daagns geet 't van klep klap
's Nachts steet 't veur 't berre en gap!
Ik gooi 't heet op 't hoes en
't kompt er heet wier of!
Ik gooi 't wit op 't hoes en
't kompt er gel wier of!
Voor oplossingen: zie laatste pagina.
DIJKSTRA PLASTICS BV
Fabrikant van kunststof
verpakkingsemmers en
-potten
H.L.
DIJKSTRA
PLASTICS BV
Industriestraat 30-34 7482 EZ Haaksbergen, Holland
Tel. 053-5723884 Fax 053-5727845

POTEERDENHOOK.
1937
"Poteerdenhook" was een overslagplaats aan de Buurserbeek waar goederen uit
het aangrenzende Duitse en Twentse gebied met paard en wagen werden aangevoerd
en overgeladen op schepen.
Belangrijke doorvoerprodukten waren hout, turf, houtskool en potaarde(voor
pottenbakkerijen).
Tot in het midden van de 19e eeuw was er nog scheepvaart op de Buurserbeek.
Op de fietstocht, gehouden op 14 september j.l. tijdens de "Open
Monumentendag", werden we naar een plaats aan de oude Buurserbeek achter
de watermolen geleid waar de "Poteerdenhook" zich zou bevinden (zie rechter
schets). Dat deze plaats niet de "Poteerdenhook" was stond voor mij vast. Ik
vroeg mij af hoe deze plaats dan wel zou heten. Uit nader onderzoek bleek dat
dit gedeelte van de oorspronkelijke beek door enkele oudere Haaksbergenaren
"Botterbekke" wordt genoemd, naar de vroegere "Bottergötte" die hierin uitkwam.
Maar waar is de "Poteerdenhook" dan wel?
De "Poteerdenhook" bevindt zich in het Assinkbos (zie Historie van
Haaksbergen Deel I blz. 163) tussen de Assinkbrug en de Eibergsestraat (zie linker
schets). Deze plaats is gemakkelijk terug te vinden doordat de heer van Heek
destijds aan de zuidkant van de beek diverse rhododendronstruiken heeft
geplant. Deze plek in dit fraaie natuurgebied is vrij toegankelijk en is vanuit de
Assinkweg gemakkelijk te vinden.
J.G. Hofste op Bruinink
(Werkgroep Historisch Onderzoek)

1938
GENEALOGIE FAMILIE VAN DER KUIL
(vervolg van blz. 1924)
De uit Amsterdam afkomstige Wilhelmus van der Kuil trouwde op 20.11.1838
met de Haaksbergse Harmina Weegerink, geb. 26.12.1817 te Haaksbergen, overleden
25.05.1880 te Haaksbergen.
Wilhelmus van der Kuil overleed op 15.09.1880 te Ochtrup (Dld). Aangezien
Willem enkele keren als beroep metselaar opgaf mogen we aannemen, dat hij als
daghuurder-metselaar werkte en als zodanig ook enkele keren in Duitsland
terecht kwam waar hij ook overleed.
Vermoedelijk was ook het jonge gezin van der Kuil-Weegerink het slachtoffer
van de situatie, dat te veel grote gezinnen in te kleine huizen woonden want in
de eerstvolgende jaren zien we, dat er nogal eens verhuisd werd. Of ook zij het
slachtoffer van de grote brand van 1851 zijn geworden is niet zeker te zeggen,
want na hun verblijf in het Hoedemakershuis vertrokken ze naar de Honesch
266.
Daarna werd weer koers gezet naar de Oostenstraat 41, en vandaar naar de
Blankenburgerstraat 150. En dit alles tussen 1850 en 1859.
In het Bev.Register 1860 - 1869 woont het gezin op A 79.
Vanaf dit adres vertrok Willem naar Essen, evenals zijn zoon Johannes. Hij heeft
Haaksbergen echter niet teruggezien want van Essen vertrok hij naar Ochtrup
waar hij overleed.
Kinderen van der Kuil-Weegerink:
C. Johanna. geboren 28.09.1839 Haaksbergen, overleden 09.04.1905 te
Haaksbergen (A 181), gehuwd 16.11.1870 met Theodorus Lenderink, geboren
12.12.1810, overleden 05.04.1889.
D. doodgeboren zoon op 28.08.1842.
E. Hermanus Johannes. geboren 25.11.1843 (dorp), overleden 28.10.1897 (metselaar,
E 76), gehuwd 17.06.1869 met Johanna Geertruida Hassink, geboren
21.11.1842, overleden 22.06.1900.
F. Johannes, geboren 23.09.1850 (wordt in geboorteakte "van der Kuyl"
genoemd), overleden 18.07.1914 (C 126),gehuwd voor de Ie keer
15.11.1877 met Aleida Lenderink, geboren 10.10.1853, overleden
23.04.1881, en gehuwd voor de 2e keer 24.09.1881 met Johanna Christina
Boonk, geboren 02.04.1847, overleden 04.11.1937.
G. Anna Maria, geboren 27.08.1854 (Honesch), overleden ?, gehuwd
03.12.1874 met Johannes Hendrikus Oldenkott, geboren 30.08.1849, overleden
?

1939
H. Wilhelmus, geboren 31.05.1858 (Blankenburgerstraat), overleden ?, gehuwd
30.05.1885 met Hendrika Fij.
H.G.M. Schuiten
GOOI NIETS WEG!
(wordt vervolgd)
Komt U bij het opruimen van Uw oude kasten boeken, tijdschriften, kranten,
familiepapieren, foto's of bidprentjes tegen en wilt U er afstand van doen of om
er een copie van te laten maken?
Graag even een seintje aan de Historische Kring, afd. Historisch Archief, p/a
v.m.Nortwyck-Mavo, Veldkampstraat 9, 7481 CZ Haaksbergen,
of tel. 5721303/5722391.
Dactylo
Uitzendburo
koploper in
tijdelijk werk
HAAKSBERGEN,
Eibergsestraat 17-7481 HE Haaksbergen
tel. 053 572 55 00 - fax 053 572 91 38
De winnende
opstelling
voor kantoor
en bedrijf.
HAAKSBERGEN
Tolstraat 35, 7482 DC Haaksborgen.
Telefoon 053 - 572 66 55. Fax 053 - 572 70 75.
Reken op méér. Reken op Leferink.

1940
HAAKSBERGEN VROEGER EN NU
Op de/.e toto uit de jaren zestig ziet u het pand van Smederij Eijsink aan de Spoorstraat, een
gerenommeerd Haaksbergs bedrijf.
Op de nieuwe foto vindt u rechts een deel van het oude pand nog duidelijk terug (Etos), het
middendeel vertoont alleen in de dakaansluiting nog overeenkomst met de vroegere situatie,
terwijl links op de hoek een nieuwe aanbouw is gerealiseerd.

HISTORIE DER KERKEN
De Gereformeerde Kerk van Haaksbergen (2)
Deel l,zieblz. 1878
1941
Haaksbergen had nu vlak voor de eeuwwisseling een eigen Gereformeerde kerk.
De kerk had zich afgesplitst van de Hervormde Kerk. Waren de hervormden al
een minderheid, de kleine groep gereformeerden was dat wel helemaal. Men was
bewust uit de Hervormde Kerk gestapt om een orthodoxe stroming te volgen.
Ook de buitenwereld merkte dit, men was principieel, zeer bijbelvast en fijn in
de leer. Dit was vooral te merken aan het vasthouden aan de zondagsrust en de
manier waarop men zich afzijdig hield van feesten en kermissen. Er kwam nog
bij dat de mensen grotendeels van buiten Haaksbergen kwamen (import); dit
laatste geldt nu nog steeds, de gereformeerde kerk stond niet direct midden in de
Haaksbergse samenleving. Het was wel een kleine hechte gemeenschap, maar
niet homogeen. Binnen de kerk was er een duidelijke bovenlaag, behorende bij
de familie ten Hoopen, en de verdere leden, grotendeels arbeiders bij ten
Hoopens textielfabriek.
De ten Hoopens woonden aan het begin van de Oostenstraat (nu de Jhr. von
Heydenstraat) samen met hun huishoudsters en de boekhouder Hilhorst die
tevens diaken in de kerkeraad was.
Materieel had de kerk weinig problemen, A.J.P. ten Hoopen regelde deze zaken
en maakte de begroting altijd sluitend, ten Hoopen bleef toch altijd fabrikant en
hield zich minder bezig met pastorale zaken. Er was geen eigen predikant en er
moesten regelmatig dominees preekbeurten verrichten; was dit niet mogelijk dan
moest er een preek gelezen worden. De classisvergadering (hogere organen binnen
de kerk) moesten bezocht worden. Waarschijnlijk werd er op het fabriekskantoor
een groot aantal kerkelijke zaken geregeld. Volgens latere stukken blijkt
dat de kerkbijdrage direct van het loon werd afgehouden.
Éénmaal, in de beginperiode, is ten Hoopen op zijn verantwoordelijkheid als
werkgever aangesproken. Ouderling Dijkstra, de schrijver van het referaat bij de
oprichtingsvergadering, kwam met textielarbeider Reimsma op een kerkeraadsvergadering.
Dijkstra sprak ten Hoopen aan op de betaling die Reimsma ontving
als werknemer bij ten Hoopen. Hij bestempelde dit als onbroederlijk gedrag. We
kunnen ervan uitgaan dat Reimsma met zijn gezin tegen de "armoedegrens" aanzat,
ten Hoopen verdedigde zich door te stellen dat zijn lonen overeen kwamen
met de plaatselijke betalingen voor textielarbeiders. Uit andere bronnen blijkt
dat deze bijzonder laag waren, de leefomstandigheden waren bijzonder slecht bij
textielarbeiders. De kerkeraad stond achter ten Hoopen, ook omdat de familie
ten Hoopen Reimsma steunde met giften, Reimsma als koster van de kerk extra
inkomsten had en ook de diaconie in moeilijke tijden bijsprong. Reimsma moest

1942
zijn excuses aanbieden en de ten Hoopens nog extra bedanken voor de ondersteuning.
Dijkstra probeerde nog om de kerkeraad de stelling te laten aannemen
dat de beloning van de textielarbeider hier ter plaatse een sociale misstand
genoemd moest worden; de meerderheid van de kerkeraad ging echter hierin niet
mee. Dijkstra is het duidelijk niet eens met de gang van zaken en schrijft nog in
de notulen dat hij niet in de hoofden van de meneren en mevrouwen kon kijken,
maar hier blijft het bij. De verhoudingen binnen de kerk liggen vast. Dijkstra vertrekt
enkele maanden later naar Enschede.
De eerste tijd is men volop bezig het aantal leden vast te leggen. Er waren een
zestal niet te grote gezinnen en een relatief aantal alleenstaanden. Het vertrek
van kerkleden kon het voortbestaan van de gereformeerde kerk in moeilijkheden
brengen.
Men beschikte nog niet over een eigen predikant; er werden dan ook leesdiensten
gehouden als men geen predikant van elders had kunnen krijgen. Toen in
1913 de heer ten Hoopen te kennen gaf vanwege een keelaandoening niet meer
instaat te zijn de preek te lezen en de dienst te leiden, werd er een oproep
geplaatst in De Standaard, de Bazuin en de Friesche Kerkbode. Men kreeg weinig
respons, het tekort aan predikanten was dan ook groot. In 1909 had men al
contact gehad met de heer H. Waterink Jzn. uit Schoonoord (vader van de, voor
en na de Tweede Wereldoorlog, in gereformeerde kringen bekend geworden professor
Jan Waterink). Deze Waterink was geen predikant maar een zogenaamde
oefenaar. Dit waren geschikt bevonden ouderlingen die, door het tekort aan predikanten,
toestemming kregen om als voorganger op te treden in kerkdiensten
zonder echter de sacramenten toe te dienen.
VERANDERINGEN
Als pastorie werd het oudershuis van de ten Hoopens beschikbaar gesteld, pal
tegenover de Hervormde Kerk. Men was bijzonder ingenomen met Waterink, hij
was een geliefd mens, en langzaam kwamen er nu veranderingen in de kerk.
Beginjaren twintig kwamen er twee grote gezinnen in de kerk, de families Bos
en Kwappert, beiden van buiten Haaksbergen en ingekomen via de Hervormde
Kerk. Vooral Bos, die kleermaker was bij Dievelaar, was iemand die de kerk kon
voorthelpen. Binnen twee jaar was hij ouderling. Hij kon goed preeklezen en
was tot de vijftiger jaren de stuwende kracht binnen de kerk.
Begin twintiger jaren overleden de oprichters Van Essen en Hilhorst, enkele
jaren daarvoor de zuster en de vrouw van A.J.P. ten Hoopen.
De ten Hoopens waren kinderloos en het enige familielid P.A.J. ten Hoopen
(Hervormd gebleven) was ook al zonder nazaten overleden.
De fabriek werd overgenomen door ten Bruggencate die als vennoot was opgenomen
in de directie.
In 1926 gaat Waterink met emeritaat en wordt in 1927 opgevolgd door Ds.
Breukelaar, een emeritus dominee. Dominees met pensioen (emeritaat) konden
in kleine gemeenten hun functie nog uitoefenen. Ds. Breukelaar had een totaal

1943
ander karakter dan Waterink, hij liet zich de kaas niet van het brood eten, en ging
het conflict niet uit de weg. ten Hoopen heeft dan ook, bij conflicten, enkele
malen schriftelijk zijn excuses moeten aanbieden. Na zijn vertrek in 1933 informeert
ten Hoopen dan ook bij de kerkeraden naar het karakter van de te beroepen
dominees! Men kiest als opvolger echter een kandidaat(d.w.z. iemand die in
opleiding is voor dominee).
De eerste is kandidaat van Dijk die na korte tijd wordt opgevolgd door kandidaat
Torenbeek. In de jaren dertig wordt de invloed van ten Hoopen minder. De recessie
zorgt ook bij hem voor financiële problemen, hij moet zelfs zijn maandelijkse
bijdrage verminderen. Ouderling Bos neemt zijn plaats in ondanks klachten
over tijdgebrek, vooral de leeftijd van ten Hoopen speelt hierbij een rol.
Financieel kan de rest van de gemeente de kerkelijke kosten wel opbrengen. Een
paar weken na het uitbreken van de oorlog in 1940 overlijdt A.J.P. ten Hoopen
op hoge leeftijd. De kerk wordt erfgenaam nadat zijn huishoudsters en zijn
opvolger-directeur hun deel hebben gehad. Nadat in de dertiger jaren zijn vermogen
is geslonken, zorgen de oorlogsjaren er ook voor dat de waardepapieren
maar een matige opbrengst hebben.
Met zijn dood is een tijdperk afgesloten.
In en na de oorlog zal de gereformeerde kerk zich verder ontwikkelen.
(wordt vervolgd)
Bron: Archief Gereformeerde Kerk en Historie van Haaksbergen III
Nico Spit
DE WISSINKERVEN VAN EPPENZOLDER VIII
We zetten deze keer de serie "Wissinkerven" voort met het erve "Schansen".
Deze boerderij is een afsplitsing van het erve Huisman alias Janshuis. De vreemde
naam Schansert werd aanvankelijk niet vermeld. In de koopmansboeken werd
hij pas na 1810 gebruikt. De oudst bekende bewoner is Jan Wissink, zoon van
Jan Morsink alias Wissink op Huisman en diens tweede vrouw Fenne Ensink.
A JAN WISSINK, gehuwd 1668 2/2 met FENNEKE WIECHERINK, dochter
van Geert uit Boekelo onder Enschede.
zoon HENDRIK WISSINK, zie B
B HENDRIK WISSINK, gehuwd 1700 13/11 met JENNEKE VOLMERINK,
dochter van Barthold in Holthuizen. Bij hun huwelijk dienden beiden bij
Eetgerink te Beckum.

1944
Kinderen:
1. Jan Wissink, gehuwd mei 1728 met Aaltje Wissink, dochter van Jan
(Roelofshuis), die voordien 1712 3/3 gehuwd was met Roelof ten
Kaamscher genoemd Laarveld, weduwnaar van Berendje Völkerink
(gehuwd 1696 7/6), weduwe van Gaaken Wilderink. Jan Wissink was
landbouwer op het Roelofshuis, zie aldaar.
2. BARTHOLD WISSINK, zie C l
3. MARIA WISSINK, zie C 2
4. Gerrit Wissink, gehuwd 1749 16/2 met Hendrikje ter Mate, opvolgend
landbouwer op het Roelofshuis, zie aldaar.
5. Gaaken Wissink, overleden in 1782
6. Fenne Wissink, gehuwd Delden 1752 2/4 met Berend Vuilkate,
landbouwer te Bentelo.
7. Herman Wissink, vermeld in 1768
Gerichtsprotocollen Haaksbergen:
1730 5/1 Hendrik Wissink, krank, en vrouw Jenneke Volmerink testeren op het
langste leven de door hen bewoonde katerstede voor ƒ. 1000,— aan één van de
vijf zoons. De oudste Jan zal hier niets van hebben evenmin het kind, dat op de
boerderij komt.
1741 7/3 Hendrik Wissink en vrouw Jenneke Volmerink hadden totaal zeven
kinderen. Zoon Herman Wissink krijgt ƒ. 50,— vooraf van oom Esken Volmerink
en zoon Barthold vooraf ƒ. 25,- .
1741 9/5 Barthold Wissink is ƒ. 1400,- schuldig aan het echtpaar Hendrik
Koenderink en Janna Teeselink, en ƒ. 325,— aan zijn zuster Maria Wissink tot
afkoop van zijn zusters en broers. Wordt 13 september 1745 gequiteerd door
Hendrik Koenderink en 2 mei 1752 door Berend Smienk en vrouw Maria
Wissink.
1742 24/9 Barthold Wissink en vrouw Berendje Teeselink zeggen dat moeder
Maria Teeselink voor vele jaren gestorven is. Schoonvader Waander Lankholt
zou de kinderen wegens moeders erfportie in 1735 met ca. ƒ. 1200,— en sommigen
met ƒ. 2000,- en ƒ. 3000,- betaald hebben.
1759 17/9 Barthold Wissink contra erfgenamen Arend Teeselink. Hij heeft recht
op een zevende van de boedel van Waander Teeselink.
1768 6/1 Gaaken Wissink en Harmen Wissink, broers, testeren op elkaar.
Erfgenamen de beide kinderen van Gerrit Wissink en wijlen Hendrikje ter Mate,
genaamd Jan Hendrik en Trientje.
1769 31/1 Berend ten Vuilkate en vrouw Fenne Wissink verkopen voor ƒ. 495,-
- aan Berend Smienk en vrouw Maria Wissink hun aandeel in het land door
Barthold Wissink nagelaten.
1777 22/3 Jan Wissink testeert. Legaten aan zijn zusters Maria en Fenne Wissink
of haar kinderen. Universeel erfgenaam broer Gerrit Wissink of zijn kinderen.

1945
Register op de 50e penning Haaksbergen:
1763 13/9 Door het overlijden van broer Barthold Wissink op vastenavond j.l. is
op Gerrit Wissink en zijn nog in leven zijnde drie broers en twee zusters de
katerstede Wissink vererfd, die aan Barthold was aangekomen voor ƒ. 1000,-- en
een uitkering van vijf maal ƒ. 25,— . Het plaatsje is met schulden bezwaard.
1767 10/11 Berend Smienk kocht voor zes weken voor ƒ. 495,-- van Berend ten
Vuilkate de koemaat, het heetveld, de braak en de koeweide, als behoord hebbend
onder het plaatsje van wijlen Barthold Wissink.
C 1. BARTHOLD WISSINK, overleden 1763, gehuwd 1742 1/7 met
BERENDJE TEESELINK, dochter van Waander Lankholt alias
Teeselink, Brammelerbroek.
Geen kinderen.
Volkstelling 1748: Barthold Wissink, vrouw, een knecht en twee
meiden.
C 2. MARIA WISSINK, gehuwd Delden 1744 7/6 met BEREND SMIENK,
weduwnaar van Hermken Schootkate (gehuwd Delden 1738 28/12)
Kind:
l. HERMINA SMIENK, zie D
Door erfenis en aankoop werd Berend Smienk eigenaar van Schansert.
D HERMINA SMIENK, gehuwd 1767 3/5 met HENDRIK BOSCH alias WIS-
SINK, gedoopt 1740 22/6 als zoon van Gerrit Bosch en Aaltje Wissink (zie
Huisman).
Kinderen:
1. HENDRIKA WISSINK, zie E
2. Gerrit Wissink, gedoopt 177023/5
Koopmansboek ten Raa:
1788 Hendrik Bos op Wissink en vrouw
1789 Weduwe Hendrik Bos
1790 Dochter getrouwd
Gerichtsprotocollen Haaksbergen:
1801 13/4 Hermina Wissink weduwe Hendrik Bosch pandt Mannus Gorkink en
vrouw Aaltje Bloemena ƒ. 50,— geleend geld.
E HENDRIKA WISSINK, gedoopt 1768 15/5 als Homölle, overleden 1827
22/10, gehuwd 1790 9/5 met BEREND TEN BROEKE, zoon van Arend op
de Kriegerie, Hones.
Kinderen:
1. Hendrika ten Broeke, gedoopt 1791 20/6
2. Jan Hendrik ten Broeke, gedoopt 1792 17/9

1946
3. Arend ten Broeke, gedoopt 1795 15/4
4. Gertrudis ten Broeke, gedoopt 1797 24/1
5. GERRIT TEN BROEKE, zie F
6. Aleida ten Broeke, gedoopt 1801 20/1, gehuwd met Berend Elderink te
Ellewick.
7. Maria ten Broeke, gedoopt 1806 23/1
8. Herman ten Broeke, gedoopt 1807 20/7
9. Maria ten Broeke, gedoopt 1810 14/10
Volkstelling 1795: B. ten Broeke, daghuurder, 5 personen.
Koopmansboek ten Raa:
1793 Berend ten Broeke alias Krijgers Berend op Wissink
1810 Schansen Berend ten Broeke
1813 Weduwe Berend ten Broeke
Archief notaris J.H. Jordaan:
1827 5/2 Aleida ten Broeke vrouw van Berend Elderink, landbouwer te Ellewick
verkoopt aan Gerrit ten Broeke en vrouw Joanna Hassink in Eppenzolder één
kwart van Schansert, huis en schopje voor ƒ. 180,—
1827 6/2 Hendrik Wissink weduwe Berend ten Broeke en Gerrit ten Broeke en
vrouw Joanna Hassink zijn ƒ. 525,— schuldig aan Gerhardus Veehof, metselaar.
1827 6/2 Jan Hendrik Zwiep op Vaarwerk en vrouw Geertrui Scholte Vaarwerk
en zes familieleden Brinke verkopen voor ƒ. 130,— land in Eppenzolder aan
Gerrit ten Broeke, schoenmaker en vrouw Joanna Hassink.
In 1827 komt men dus in een notariële akte voor het eerst de naam Schansert
tegen, die ook op de kadasterkaart van deze tijd vermeld wordt. Het is duidelijk,
dat deze naam door Berend ten Broeke meegebracht is.
F GERRIT TEN B ROEKE, gedoopt 179813/4, overleden 187521/1, gehuwd
1826 20/5 met JOANNA ARENDINA HASSINK, gedoopt 1804 3/9, dochter
van Wichert.
Kinderen:
1. Bernardus Johannes ten Broeke, geboren 1827 11/3
2. JAN TEN BROEKE, zie G
3. Jan Hendrik ten Broeke, geboren 1831 18/10, overleden 1895 11/3,
gehuwd 1859 11/7 met Regina Spoolder. Landbouwer op Geertjeshuis
in Boekelo.
4. Hendrik ten Broeke, geboren 1839 10/11, gehuwd 1869 29/4 met
Hendrika Kemers, geboren 1847 4/11, overleden 1870 3/6, en hertrouwd
1874 23/4 met Johanna Scharenborg, geboren 1843 14/4, weduwe van
Jan Hendrik Leerink (gehuwd 1871 1/6, overleden 1873 18/2. Hendrik
ten Broeke was aanvankelijk landbouwer op Hospers in Boekelo, maar

verhuisde door zijn tweede huwelijk naar de Zwenne in het dorp.
1947
G JAN TEN BROEKE, geboren 1829 22/1, overleden 1910 29/12, gehuwd
1866 27/6 met ALEIDA BRETELER, geboren 1844 6/8, overleden 1911
19/1
Door het kinderloos overlijden van dit echtpaar vererfde Schansert op hun
neef:
H AREND JAN TEN BROEKE, geboren 1870 29/6, zoon van Hendrik en
Hendrika Kemers, gehuwd 1895 7/9 met HENDRIKA LANSINK, geboren
1873 11/2, overleden 1933 27/2.
Arend Jan ten Broeke alias Schansen Jan was jarenlang gemeenteraadslid en
wethouder van Haaksbergen. Erfopvolger werd hun zoon MARINUS ALBER-
TUS TEN BROEKE, geboren 1915 23/9
(wordt vervolgd)
Uit de Haaksberger Courant 17.12.1937:
BENOEMD.
"Tot onderwijzer aan de R.K. Bijzondere School in de Veldmaat is benoemd de
heer H.A. Onland, thans als kweekeling met acte aan genoemde school verbonden."
OVERPLAATSINGEN.
"Naar we vernemen zijn de arbeiders van de Nederlandsche Spoorwegen alhier,
J.Th. Bosch, H. ter Riet en G.J.H. Ordelmans met ingang van 9 januari 1938
overgeplaatst naar respectievelijk Waddinxveen, Tjichem bij Delfzijl en
Zoetemeer-Nootdorp."
Uit de Haaksberger Courant 06.01.1934:
"Z.D.H, de Aartsbisschop van Utrecht heeft met ingang van 27 december on der
de bestaande parochie van den H. Pancratius alhier, een nieuwe parochie opgericht
onder bescherming van den H. Bonifatius en Gez. en benoemd tot pastoor
de heer J. Brandsma."

1948
WIE IS WIE?
Helaas mochten we geen reacties
ontvangen bij onze oproep in het
vorige nummer van "Aold
Hoksebarge".
Mocht U toch te weten zijn gekomen
wie de afgebeelde dames
zijn, dan graag even een schriftelijke
reactie naar de fotoafdeling
van het Historisch Archief,
Veldkampstraat 9, 7481 CZ
Haaksbergen.
OPLOSSINGEN "Röadselkes" :
1) Ne koffiemöl
2) 'n Ei
3) N'n wottel
4) Umdat e lam is ewes
5) 'n Ei
6) n Schoap kan nich breien!
7) Nen kettel water op 't veur
8) Ne scheere
9) Boer, melkstool en hoond
10) Nen heetbessum
11) Nen Mispel
12) 'n paar kloompe
13) 'n Fuske heet men 'n ei.

VOELBAAR VERTROUWEN
AUTOBEDRIJF AKTIEF
AUTO DIEPEMAAT
OPEL HARTGERINK
HUISKES
•VOUVO v.d. KUIL & SCHARENBORG