ABC van de topsector HTS&M - Berenschot

ABC van de topsector HTS&M
Veel geBruikTe BedrijfSkundige AfkorTingen en Begrippen
uiT de HigH TeCH SySTeMS & MATeriAlS-wereld
Joost Krebbekx | Wouter de Wolf | Laurens Barten | Pieter Theeuwes

ABC van de topsector HTS&M
Veel geBruikTe BedrijfSkundige AfkorTingen en Begrippen
uiT de HigH TeCH SySTeMS & MATeriAlS-wereld

ABC vAn de topseCtor Hts&M 5
Voorwoord
Berenschot en de industrie zijn één. Berenschot komt uit
de industrie voort en dan met name de textielindustrie in
Twente. Net zoals deze tak van de industrie, heeft Berenschot
zich sindsdien ook verder ontwikkeld. Daar waar we
vroeger als raadgevend ingenieursbureau veel aan arbeidskundige
opdrachten werkten, zijn we nu tot een breed en
‘klassiek’ adviesbureau doorgegroeid.
Al die jaren hebben onze medewerkers vele opdrachten
gedaan op de werkvloer, in ondersteunende kantoren en
directiekamers. We zijn meegegroeid met de industrie.
Sterker nog, we hebben zelfs geholpen om de industrie te
behouden voor ons land. Soms betekent dat helpen bij
groeien, andere keren helpen om te snoeien. Sinds een
zestal jaren heeft de sector weer nieuw plan opgedaan en
mag zich dan ook met recht High Tech Systems & Materials
noemen.
Dit alles betekent dat we de taal van die industrie spreken
en dat willen we graag met u delen door middel van dit
ABC-boekje. Hierin zijn veel gebruikte definities en termen
op een overzichtelijke wijze gepresenteerd. Natuurlijk is dit
boekje niet uitputtend, maar in combinatie met een aantal
belangrijke trends is het wel een mooi overzicht geworden.
Hierbij bieden wij u dit boekje graag aan.
Joost Krebbekx
Wouter de Wolf
Laurens Barten
Pieter Theeuwes

ABC vAn de topseCtor Hts&M 7
definiTie VAn HigH TeCH SySTeMS
Veel Nederlandse maakbedrijven maken deel uit van de
hoogtechnologische maakindustrie: de topsector High Tech
Systems & Materials (hierna HTSM).
Onder High Tech Systems verstaan we in algemene zin
bedrijfsactiviteiten gericht op de productie en ontwikkeling
van apparaten, instrumenten, machines, mechanisaties,
automotive, trucks en bussen, vliegtuigen en schepen.
Karakteristieke eigenschappen van hightechsystemen zijn:
• zeer intelligent (embedded systemen, software, sensors)
• zeer nauwkeurig (nano-elektronica, high precision
manufacturing)
• zeer efficiënt (mechatronica).
figuur 1 de negen topsectoren

8
HeT nederlAndSe HigHTeCH eCoSySTeeM
Deze sector is van groot belang voor de Nederlandse economie
en de komende jaren een van de weinige groeimotoren
voor onze economie die nu zwaar onder druk staat door
de crisis. In het visiedocument van HTSM (2011) zijn de
door Berenschot berekende macro-economische kengetallen
overgenomen.
TopsecTor HTsM sTand 2009 aMbiTie 2020
Toegevoegde waarde € 23 miljard € 35 miljard
exportwaarde € 32 miljard € 77 miljard
productiewaarde € 73 miljard € 128 miljard
r&d investering € 2,2 miljard € 3,5 miljard
aantal werknemers 390.000 400.000
TABel 1 Onderzoek Berenschot t.b.v. topteam HTS&M
Het HTSM-topgebied is te verdelen in twaalf subsectoren die
als volgt zijn afgebeeld in het zogenaamde Innovatiecontract
van de topsector uit december 2011.
HTSM IC:
roadmaps en
ecosystemen
Energie
LS&H
Nanotechnology Nanotechnology
High Tech Materials
Embedded Systems
Photonics
Mechatronics/manuf
Components/circuits
Semicon equipment
Printing
Lighting
Solar
High Tech
Systems
Health care
Security
Automotive Automotive
Aeronautics
Aerospace
Space
figuur 2 De samenhang van de verschillende
subsectoren in het HTSM-topgebied
High Tech Materials
Embedded Systems
Holst als ‘GTI’
binnen High Tech
Systems
ESI valt binnen
Embedded
systems
M2i valt binnen
High Tech
Materials
Andere topsectoren

ABC vAn de topseCtor Hts&M 9
Het HTSM-ecosysteem is echter ook onder te verdelen in
primaire keten en ondersteunende partijen. Op deze manier
komen de samenhang en overeenkomsten van deze subsectoren
meer tot hun recht. De primaire keten zelf is in vijf
soorten ketenspelers of rollen te verdelen.
OEM’ers, eigenaren van het eindsysteem en uitbesteders in
de supply chain, zijn ketenspelers die ieder een eigen markt
kennen en daaruit de eisen voor hun productpakket afleiden.
De markt van productiemachines kent vele bekende
spelers, zoals Hembrug, ASML, ASMI, FEI, Assembleon en
PANalytical, maar ook minder bekende Nederlandse spelers,
zoals Timesavers en Voortman. Bekende apparatenbouwers
zijn bijvoorbeeld Philips Health Care, Neopost en Océ.
OEM’ers hoeven niet per se groot te zijn, maar kunnen ook
in de categorie MKB vallen. Omgekeerd hoeven toeleveranciers
geen MKB-bedrijven (meer) te zijn.
oeM’er ASML
Philips
FEI
ASMI
Océ
Toeleveranciers Frencken
NTS groep
VDL-ETG
Norma groep
Festo
SKF
GrooT bedrijf Midden- en
kleinbedrijf
Mapper
Nucletron
De Koningh
Assembleon
PANalytical
Brandt
Meijer Plaatbewerking
Bies
Variass
Labo
TABel 2 Voorbeeld van bekende Nederlandse hightechbedrijven (soort en grootte)
Toeleverende ketenspelers zijn onder te verdelen in vier
archetypen. Het door Berenschot ontwikkelde classificatiemodel
(in opdracht van de NEVAT) gaat uit van twee assen:
• De verticale as geeft de betrokkenheid in de
stuklijst (in dit geval van het totale product
c.q. de totale productfamilie) aan. Onderaan

10
de as mag men losse onderdelen leveren,
bovenaan levert men een compleet systeem.
• De horizontale as geeft de betrokkenheid in het
ontwerpproces aan. Geheel links worden nieuwe
systeemconcepten of delen daarvan ontworpen en
geheel rechts maakt men alleen alles volgens tekening.
De combinatie van deze twee assen resulteert in vier kwadranten
en in elk kwadrant is een archetyperol te benoemen.
Er zijn dus vier rollen:
• Innovator: op een hoog stuklijstniveau
werkend aan de ontwerpkant.
• Integrator: op een hoog stuklijstniveau
werkend aan de maakkant.
• Processpecialist: op een laag stuklijstniveau
werkend aan de maakkant.
• Productspecialist: op een laag stuklijstniveau
werkend aan de ontwerpkant.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 11
Mate van betrokkenheid
in stuklijst
Conceptueel
ontwerpen
figuur 3 Vier soorten rollen van toeleveranciers
OEM
System
innovator
Technologie en
applicatiekennis
Productspecialist
Product- en applicatiekennis
Complete
stuklijst
OEM
OEM
System
integrator
Losse
onderdelen
Organisatiecapaciteit
en
projectmanagement
Processpecialist
Gespecialiseerde
fabricage-technologie
OEM
Alleen
uitvoeren
Mate van betrokkenheid
in het creatieproces

12
OEM’ers omvatten en regisseren de complete supply chain,
gevisualiseerd in de groene ring.
Let op: in één organisatie kunnen soms twee of zelfs drie
rollen voorkomen. In vroegere tijden was het zelfs heel
gewoon om binnen één onderneming alle rollen te hebben.
Het gaat erom welke rol in de markt wordt gezet. Elk
kwadrant kent zijn eigen businessmodel, daarom is het ook
lastig om zomaar van rol te veranderen in de markt.
Hierna volgen enkele voorbeelden om duidelijker te maken
wat wordt bedoeld:
• Spark Holland: systeeminnovator van auto-samplers.
• TNO: systeeminnovator voor onder
andere modulen van ASML.
• CCM: systeeminnovator voor systemen van Océ, ALSI.
• Stork Fokker: systeeminnovator van (bewegende)
vleugeldelen en processupplier composietproducten.
• Nedcar: systeemintegrator assemblage auto’s.
• Vacutech: systeemintegrator van vacuümassies.
• Anteryon: partssupplier van wafer optics en lenzen,
maar ook processpecialist optische precisieproducten
voor derden.
• SKF: partsspecialist van lagers.
• Wijdeven: partsspecialist van electromotoren en spoelen.
• Helvoet: processpecialist van rubber- en kunststofdelen.
• Brandt Fijnmechanische Industrie: processpecialist
van draai- en freesonderdelen.
Naast deze primaire keten kennen we ook de volgende spelers
als belangrijk onderdeel van het ecosysteem:
• Kennisinstituten: bijvoorbeeld TNO, NLR en M2I.
• Opleidingsinstituut: Mikrocentrum.
• Universiteiten: bijvoorbeeld TU/e, UT en TU Delft.
• Belangenorganisaties: bijvoorbeeld DSPE, NEVAT, FHI,
FME, Metaalunie en Platform High Tech Systems.
• Overheden: nationale en regionale overheden, maar ook
regionale ontwikkelingsmaatschappijen en Syntens.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 13
MACroTrendS zorgen Voor een VrAAg
nAAr Meer en nieuwe HigHTeCHSySTeMen
Hieronder volgt een overzicht van belangrijke langetermijntrends
die de vraag naar systemen mede bepalen:
onTwikkelinG bescHrijvinG kansen/bedreiGinGen
bevolkingsgroei Groei van de wereldbevolking zal komende decennia verder
toenemen. Schatting VN: meer dan 8 miljard mensen in 2050
Globalisering en opkomende
economieën
Wereldwijde economische groei
Schaarste van grondstoffen, energie, voedsel, water
Opkomen van BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China) Groei van afzetmarkten wereldwijde economie
Meer concurrentie
duurzaamheid Toenemende aandacht voor goede verhouding van people,
planet, profit
klimaatverandering Grote veranderingen in klimaat met uiteenlopende gevolgen
per gebied
lokalisering Toename van lokale productie door veiligheidsissues,
protectionisme en voordelen, zoals meer kennisuitwisseling en
reductie van transportkosten
veiligheid Meer aandacht voor veiligheid door groeiend
onveiligheidsgevoel
verstedelijking Meer dan de helft van de wereldbevolking woont tegenwoordig
in een stad
Kansen voor duurzame producten, businessmodellen en
energiebezuinigingen
Beperkende wetgeving en geen level playing field
Producten en diensten ter bescherming tegen zeespiegelstijging
Grote rampen
Meer economische groei van clusters in Nederland
Rem op wereldwijde economische groei
Groei van veiligheidsproducten
Toename van vervuiling, congestie en criminaliteit
Producten die deze problemen oplossen

14
vergrijzing Toename van het aantal ouderen in de westerse wereld en
relatieve afname van het aantal werkende mensen
Gezondheid Toename van gezondheidsproblemen, zoals overgewicht,
chronische ziekten en patiënten met meerdere aandoeningen
Belang van gezondheid toegenomen
beleveniseconomie, internet
en entertainment
Groei in sectoren gericht op ouderen, zoals health,
zorg en leisure
Afname van de welvaart door relatief minder aantal
werkzame personen
Medische en zorgsector zullen sterk groeien
Toename (hightech) medische apparaten
Groeiende kosten gezondheidszorg
Vermaak is steeds belangrijker en groeit daardoor Verdere groei van sectoren die mensen vermaken
bottom of the pyramid Nieuwe businessconcepten voor de grote groep armsten van
de wereld
Nieuwe businessconcepten
in control Toenemende neiging om risico’s te mijden c.q. te voorkomen Veel complexe sensor-/actuatornetwerksystemen met hoge
mate van regelkringen
Veel van deze trends zorgen voor directe marktontwikkelingen
die voor het Nederlandse HTSM-cluster van belang zijn:
• Meer en nieuwe soorten systemen (soms ook als
dienst: leasen in plaats van aanschaffen).
• Systemen die rekening houden met verschillende
culturele settings (andere human interfaces).
• Duurzaamheid wordt belangrijker: hergebruik, minder
gebruik energie en (schadelijke) materialen.
• Systemen die op afstand te bedienen en te
onderhouden zijn.
• Systemen als onderdeel van een netwerk (via internet).

ABC vAn de topseCtor Hts&M 15
New medical devices
New robots
figuur 4 Nieuwe hightechsystemen
New information
& communication
generations
New
simulators
New additive Manufacturing systems
New bottom-of-the piramid products
New cars
New unmanned planes

16
Ook hebben deze trends steeds meer invloed op de manier
van ontwerpen (van deze groeiende hoeveelheid) van
hightechsystemen:
• Gezien de samenhang van de verschillende subfuncties is
een multidisciplinaire/architectuuraanpak een vereiste.
• Om snelheid te maken bij de ontwikkelprocessen is
de kwaliteit van functiedenken (functioneel kunnen
opdelen en op de juiste wijze specificeren: bouwblokken)
cruciaal om beheerst parallel te kunnen werken.
• Door deze werkwijze is interfacemanagement
(wijzigingsbeheer op de overeengekomen
interfaces) erg belangrijk.
• Hightechsystemen worden steeds meer
sensornetwerken (storingen en up-time).
• Energie in gebruiksfase en materiaalgebruik in
aanmaakfase en recyclefase gaan de ontwerpen van
hightechsystemen beïnvloeden binnen nu en vijf jaar.
• Steeds meer model based design en
koppeling CAE-CAD-CAM.
• Precies en klein; maar hoe te verbinden
met de ‘rest’ van de systeemwereld?
Deze puzzels dienen niet alleen bij de OEM’ers opgelost te
worden, maar ook steeds meer in de keten als een toeleveren
uitbesteedprobleem.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 17
BegrippenlijST
1st tier supplier
Dit begrip komt oorspronkelijk uit de automotive en geeft
de diepte van de keten aan. Vaak worden 1st, 2nd en 3rd
tier gebruikt om aan te geven hoe de relatie vanuit de
OEM’er wordt gezien. De 1st tier supplier is de eerstelijnstoeleverancier
en direct toeleverend aan de OEM’er. De 2nd
tier supplier levert aan de 1st tier supplier, etc.
Six sigma
Six sigma (zes sigma in het Nederlands) is een managementstrategie.
Oorspronkelijk is deze strategie door Motorola
in de VS ontwikkeld in 1986. Het doel van six sigma
is om evidence based, door de oorzaken van defecten of
fouten te ontdekken en te verwijderen, de procesvariatie te
reduceren.
De term six sigma komt vanuit de statistiek- en productieprocessen.
De mate van sigma duidt de volwassenheid van
een proces aan; hoe foutloos is het proces? Het hoofddoel is
vaak zes sigma. Dit staat voor een 99,99966% foutloos proces,
oftewel 3 tot 4 fouten per miljoen. Motorola stelde dit
doel op zes sigma voor alle productieprocessen. Deze term
werd later overgenomen als bijnaam voor alle bedrijfskundige
en technische activiteiten om dit doel te bereiken.
Control
Define
Improve
Measure
figuur 5 DMAIC stappenplan van SixSigma
Analyse

18
ASl: approved supplier list
Lijst van toeleveranciers die door een bepaalde organisatie
gescreend zijn op bepaalde eisen/prestaties en daarmee vrij
te gebruiken zijn bij alternatieve inkoopafwegingen.
Asset recovery
Asset recovery, ook wel investeringsherstel of bronherstel
genoemd, is het proces van het maximaliseren van de
waarde van activa aan het einde van de levensduur door
middel van effectief hergebruik, modificatie of recycling van
grondstoffen. Steeds meer hightech OEM’ers denken na
over het opzetten van asset recovery-activiteiten.
Black belt
Black belt of master black belt zijn de experts die de six
sigmamethodiek uitdragen binnen de organisatie. Deze
behoren tot de special six sigma-infrastructuur van mensen
binnen de organisatie (‘black belts’, ’green belts’, ‘orange
belts’, etc.). Een black belt leidt green belts op, en pakt de
grote projecten aan als projectleider.
Businesscase
Een businesscase een zakelijke rechtvaardiging van een
project of andersoortige investeringen, zoals new business
developmentactiviteiten of acquisities. De essentie is dat de
opbrengsten (baten) van een project of investering inzichtelijk
worden gemaakt en vervolgens worden gekwantificeerd
(in Euro’s). De opbrengsten worden vervolgens gerelateerd
aan de investeringen (kosten) van het project. Dat betreft
zowel eenmalige kosten (CAPEX) en wederkerende kosten
(OPEX). Vervolgens kan daarmee de return on investment
of de terugverdientijd van het project worden uitgerekend.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 19
Naast de financiële onderbouwing, worden in een businesscase
ook andere projectmanagementaspecten beschreven,
zoals risicobeheersing, organisatie en planning.
Bpr (Business process redesign)
BPR is het compleet herontwerpen van een bestaand proces.
Met verbetertechnieken, zoals lean en six sigma wordt een
bestaand proces via kleine stappen geoptimaliseerd. Het kan
echter zijn dat men tegen weeffouten aanloopt, waardoor
een herontwerp van het proces nodig is om een grote(re)
verbeterstap te maken.
BtB/BtC (Business to Business/Business to Consumer
Er wordt vaak onderscheid gemaakt in de eindmarkten van
High Tech Systems. De professionele klanten (businessto-business)
en de consument (business-to-consumer zijn
eindmarkten met een grote invloed op het samenstellen van
een productportfolio en de marketing (communicatie) van
het bedrijf naar zijn klanten.
CAd (Computer Aided design)
CAD is een afkorting voor computergesteund ontwerpen.
Met behulp van 2D- en 3D-softwaresystemen kan een ontwerp
worden getekend. 2D-ontwerpen worden gebruik voor
technische tekeningen, 3D-ontwerpen voor onder andere
het aansturen van CNC-machines.
CAe (Computer Aided engineering)
CAE is een allesomvattende term voor het gebruik van computers
bij de ontwerp-, analyse- en productiefase. Bij de ontwerpfase
wordt verwezen naar CAD (tekenprogramma’s).
Bij analyse kan men denken aan programma’s voor het
simuleren, valideren en optimaliseren van statische, dynamische,
thermische eigenschappen van een (samengesteld)
product. Ook kan het gebruikt worden om een gietproces te
simuleren. Bij de productiefase wordt verwezen naar CAM.
CAM (Computer Aided Manufacturing)
CAM typeert het gebruik van software om machines en
tools (numeriek) te besturen. Een 2D-/3D-ontwerp vanuit
een CAD-tekening wordt omgezet in een productieopdracht,

20
bijvoorbeeld CNC-machines. Rapid prototyping (zoals
3D-printen) gebruikt ook CAM.
Call rate
Deze kwaliteitsindicator wordt vaak bij consumentenproducten
gebruikt en geeft het aantal klantenklachten weer
die in de garantieperiode zijn ontstaan.
Cradle-to-cradle (gate-to-cradle, cradle-to-gate)
Bij cradle-to-cradle houdt een ontwerper van producten
rekening met de productie- en gebruiksfase van een product,.
maar vooral ook met de afdankfase. Bij het ontwerp
van een ‘cradle-to-cradle’-product wordt nagedacht over
hoe de materialen na de gebruiksfase weer goed benut kunnen
worden,. zonder verlies van kwaliteit of functionaliteit.
Het boek Cradle to Cradle, Remaking the Way we Make
Things, is geschreven door Braungart en McDonough.
Cradle-to-cradle-certificering is een vierlaagsbenadering
die bestaat uit een basic-, silver-, gold-, en platinumniveau
om constante verbetering van het cradle-to-cradle-traject te
visualiseren. Het certificeringsprogramma is van toepassing
op materialen, deelassemblages en kant-en-klare producten.
Het cradle-to-cradle-certificeringsprogramma bevat eisen
voor:
• product-/materiaaltransparantie; mens-/
milieugezondheidsveilige eigenschappen van materialen
• product-/materiaalhergebruik
• productie van schone energie
• watergebruik tijdens het fabricageproces
• sociale eerlijkheid en bedrijfsethiek.
Closed loop
In overeenstemming met de cradle-to–cradle-gedachte kan
een materiaalketen volledig gesloten worden. Er is dan sprake
van een closed loop. Dit houdt in dat alle materialen en
onderdelen volledig zijn her te gebruiken voor nieuwe producten,
of biologisch afbreekbaar zijn. Bij hergebruik mag geen
downcycling optreden, wat betekent dat de eigenschappen van
het gerecyclede materiaal niet minder zijn dan de virgin-materialen.
Bij biologisch afbreekbaar betreft het materialen die in
de natuur (relatief) snel kunnen worden gecomposteerd.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 21
Groei
Recycling
Biosfeer Technosfeer
Grondstof Consument Grondstof
Biologische afbraak
figuur 6 Closed loop
Productie
Om een keten volledig te sluiten, zal het inwinnen, scheiden
en herwinnen van onderdelen en materialen volledig
ingericht moeten zijn.
design review
Een design review is een mijlpaal in een productontwikkelingsproces,
waarbij het ontwerp wordt geëvalueerd aan de
hand van gekozen requirements. Het doel is om de resultaten
van de gedane activiteiten te verifiëren en eventuele
problemen te identificeren, voordat men doorgaat in de
volgende fase van het proces. De uiteindelijke design review
geeft akkoord voor het lanceren van het product.
doe (design of experiments)
Dit begrip, experimenteel ontwerpen, is een ontwerpmethode
gebaseerd op de statistiek. Aan de hand van experimenten
worden processen verbeterd. In de verschillende
experimenten wordt aan de hand van parameters een experiment
gewijzigd. Door deze wijzigingen probeert men inzicht
te krijgen in bepaalde (on)gewenste effecten en correlaties.
Een DoE wordt vaak in een six sigma-aanpak gebruikt.
Normaal experimenteren:
Instelparameters één voor één testen, d.w.z.:
Varieer parameter 1 tot de optimale instelling,
en daarna, varieer parameter 2 tot de optimale instelling.
Grafisch is b.v. het volgende gebeurd:
parameter 2
Bron: Quality target.com
figuur 7 DOE
parameter 1
= geteste instelling
Wat is het verschil?
Design of experiments:
De Instelparameters worden samen gevarieerd.
Grafisch gebeurt b.v. het volgende:
parameter 2
parameter 1

22
ecodesign
Ecodesign is een relatief nieuw begrip, dat het streven
uitdrukt om bij het ontwerp van een proces of product niet
alleen rekening te houden met economische, technische en
menselijke criteria, maar ook met milieucriteria. Vroegere
methodologieën zorgden er vooral voor dat milieuschade
werd hersteld na het vrijkomen van schadelijke stoffen
(ontwikkeld sinds het groeiende milieubewustzijn en de
opkomst van de groene beweging in de jaren 1970). Dit
worden end-of-pipe-oplossingen genoemd. Een typisch
voorbeeld hiervan is een autokatalysator, die schadelijke
stoffen afbreekt net voor deze de uitlaat verlaten.
Bij ecodesign wordt een proces volledig herontworpen zodanig
dat schadelijke stoffen in veel mindere mate, of helemaal
niet, aangemaakt worden. Ecodesign streeft naar het
vermijden van afval door middel van preventie. Dit bespaart
niet alleen materiaal om de vervuilende stoffen aan te
maken, maar ook tijd, geld en energie om de vervuilende
stoffen weer af te breken.
Bij ecodesign wordt de volledige levenscyclus van een product
of proces bekeken en worden de hoogste milieubelastingen
het eerst aangepakt. Ecodesign kan plaatsvinden door
een product te herontwerpen of door de markt te analyseren
en bij te sturen.
erp (enterprise resource planning)
Met ERP wordt in de regel een softwareprogramma bedoeld.
Dit soort computerprogramma’s wordt voornamelijk binnen
organisaties gebruikt ter ondersteuning van alle processen
binnen het bedrijf. Een ERP-programma bestaat meestal
uit kleine deelprogramma’s (modules) die allemaal een
specifieke taak ondersteunen.
Een voordeel van een ERP-systeem is dat gegevens van
bijvoorbeeld klanten en producten slechts eenmaal ingevoerd
hoeven te worden, omdat een enkele database wordt
gehanteerd. Naast het feit dat de kans op inconsistente data
wordt verkleind, kan een ERP-systeem veel andere voordelen
bieden, zoals een efficiëntere manier van werken, betere
communicatie en kostenreductie.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 23
early supplier involvement
Hiermee wordt bedoeld dat het verstandig is om bij innovatie-
en productontwikkelprojecten in een vroegtijdig
stadium belangrijke toeleveranciers te betrekken.
engineering
Engineering kan worden samengevat als het toepassen van
wetenschappelijke, economische, sociale en praktische
kennis voor het kunnen ontwerpen, produceren en onderhouden
van onder andere machines, producten, systemen,
materialen en processen.
fCp (functie Creatie proces)
FCP is het verder uitwerken van ideeën voor nieuwe producten
en diensten. Na het genereren van haalbare ideeën (er is
vaak al een eerste screeningfase waar ideeën afvallen) worden
de behoeftes in het voorontwikkelproces of Functie Creatie
Proces vertaald in haalbare functies voor het product
of de dienst. De vraag is: wat zijn precies de functies die een
product of dienst moet uitvoeren en welke eisen worden
daaraan gesteld? In deze fase wordt ook de slaagkans in de
markt, de financiële aantrekkelijkheid en de fit met het pro-
ductportfolio meegenomen (opzet marketingplan). Oftewel,
zit de businesscase goed in elkaar? Focus op de klantwensen
is daarbij het sleutelwoord.
fTr (first Time right)
Vanuit de lean-filosofie is FTR een niet weg te denken term.
Het gaat erom dat binnen het productieproces het kwaliteitsniveau
dusdanig is, dat alles in een keer goed gaat.
Oftewel: alle producten worden foutloos geproduceerd en
diensten foutloos geleverd.
figuur 8 First time right

24
fMeA (failure Mode effect Analysis)
In een FMEA onderzoekt men het gevolg van mogelijk falen
van een product of een proces. Daardoor kunnen op voorhand
constructieve of procesmaatregelen worden getroffen
die dit mogelijk falen voorkomen.
Het FMEA-proces doorloopt de volgende opeenvolgende
stadia:
• Modelvorming. Het systematisch opdelen
van een product, werktuig of proces in
unieke delen. Dit wordt, door de deskundige,
vooraf aan het FMEA-proces gedaan.
• FMEA-proces. Door een team, met deelnemers
van verschillende achtergronden, wordt elk
uniek deel beoordeeld op de volgende zaken:
– Functie: de opsomming van functies van het
product, werktuig of proces. Dit wordt primair
gedaan om de teamleden die niet bekend zijn met de
materie, de kans te geven zich in te leven.
– Mogelijk falen: van elk uniek deel worden op een
‘brainstorm’-achtige wijze mogelijke faaltoestanden
opgesomd.
– Oorzaak: van elk mogelijk falen wordt de oorzaak
vermeld.
– Effect van het falen: elk mogelijk falen wordt
onderzocht op de gevolgen ervan.
– Ontdekkingswijze van het falen: gezamenlijk
worden door het multidisciplinair team de kans,
de ontdekking en het gevolg op het mogelijk falen
ingeschat.
Aan de inschattingen worden, door vergelijking met
bekende zaken, waarden toegekend. Deze waarden worden
met elkaar vermenigvuldigd. Aldus wordt het totale risico
berekend: T = K x O x G (Totaal risico = Kans op x Ontdekkingswijze
x Gevolg schade).
forecasting
Forecasten is het voorspellen van benodigdheden, resultaten
of gebeurtenissen die nog niet hebben plaatsgevonden.
Forecasten kan worden gedaan op basis van kwalitatieve

ABC vAn de topseCtor Hts&M 25
data (marktonderzoek, enquêtes, etc.) of kwantitatieve data
(historische data en/of trends). Er is altijd een mate van
risico’s en onzekerheden aanwezig bij forecasten. Forecasten
is gekoppeld aan het opslingereffect.
green belt
Een green belt is een expert die de six sigmamethodiek
uitdraagt binnen de organisatie. Deze behoren tot de special
six sigma-infrastructuur van mensen binnen de organisatie
(‘black belts’, ‘green belts’, ‘orange belts’, etc.). Een green
belt voert projecten uit onder leiding van een (master black
belt). Dit zijn vaker de middelgrote projecten.
installed base
OEM’ers leveren hightech systemen af aan hun klanten
die vervolgens hun systemen in gebruik nemen. Over het
algemeen weten OEM‘ers wie hun systemen gebruiken en
waar ze – waar ook ter wereld - staan. Deze verzameling van
actieve systemen wordt de installed base genoemd.
iSo 26000
ISO 26000 is een richtlijn voor het implementeren van
MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) in een
organisatie. De richtlijn gaat hierbij uit van zeven MVOprincipes,
en zeven MVO-kernonderwerpen die vallen onder
maatschappelijke verantwoordelijkheid. Deze principes
vormen de basis bij elk besluit en elke activiteit van een
organisatie. Het gaat om de volgende principes:
1. Accountability (verantwoordelijkheid nemen
en verantwoording afleggen).
2. Transparantie.
3. Ethisch gedrag.
4. Respect voor stakeholderbelangen.
5. Respect voor wet- en regelgeving.
6. Respect voor internationale gedragsnormen.
7. Respect voor mensenrechten.
Naast de MVO-principes, benoemt ISO 26000 zeven MVOkernthema’s
die in elke organisatie aandacht moeten krijgen.
Deze kernthema’s zijn onderverdeeld in 36 subthema’s,
de zogeheten MVO-issues. Organisaties moeten zelf bepalen
of en in hoeverre een bepaald MVO-issue relevant is, maar

26
ze moeten in elk geval iets doen met deze zeven kernonderwerpen.
Per subthema geeft ISO 26000 richtlijnen om
invulling te kunnen geven aan de thema’s.
6
Milieu
7
Maatschappelijke
betrokkenheid
5
Consumenten
aangelegenheden
Bron: website Ahrend
figuur 9 ISO 26000
Behoorlijk
bestuur
1
Organisatie
2
Mensenrechten
4
Eerlijk zaken doen
3
Arbeidsomstandigheden
jiT (just in Time)
JIT is een logistieke methode voor voorraadbeheersing behorend
tot lean. Het betekent ‘precies op tijd’ leveren wat de
klant of ketenpartner nodig heeft.
Het doel van JIT is om levering en productie zodanig op
elkaar af te stemmen dat voorraad geminimaliseerd wordt.
Dit zorgt uiteindelijk voor lagere (voorraad)kosten.
jobber
Toeleveranciers in de HTSM-keten die alleen machinecapaciteit
verhuren en verder geen toegevoegde waarde leveren.
kpi (key performance indicator)
KPI is een variabele om de prestatie van een (deel)proces
of organisatie te meten. Het is een managementinstrument
om de strategische doelstellingen te vertalen naar de
praktijk (operationele doelstellingen). Een KPI voldoet aan
het SMART-principe: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch
en Tijdgebonden. Een voorbeeld van een KPI is de
interne afkeur, als percentage van de gerealiseerde omzet.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 27
Interne afkeur (% van de omzet)
in week 48
50%
40% 60%
30% 70%
20% 80%
10% 90%
0% 100%
Herstelkosten ext. afkeur
(% van de omzet) in november
50%
40% 60%
30% 70%
20% 80%
10% 90%
0% 100%
figuur 10 Voorbeeld KPI-weergave
Extra materiaal verbruik (% van de omzet)
in week 48
50%
40% 60%
30% 70%
20% 80%
10% 90%
0% 100%
Gemiddeld aantal dagen later
verzonden van orders
8
10
12
6 14
4 16
2 18
0 20
lean
Voor lean is een aantal benamingen te noemen: lean manufacturing
(slanke productie), lean production of het Toyota
Production System (TPS). De methode komt van origine
uit Japan, van Toyota. Door een slanke productie moet de
kwaliteit van het product omhoog gaan en de kosten gereduceerd
worden. Dit moest leiden tot een verbetering van
het bedrijfsresultaat. Lean manufacturing is ontstaan vanuit
denken in processen en is een bottom-up verbetermethodiek.
De belangrijkste aspecten van lean zijn:
• Reduceren van Muda (verspilling), Mura (doorstroom)
en Muri (overbelasting).
• Waarde voor klanten staat centraal, betrekking
hebbend op primaire processen zoals: engineering,
manufacturing, distributie en services.
• Processen benaderen vanuit de gedachte
wat het doel van het proces is en welke
waarde dit toevoegt voor klanten.

28
• Een nulmeting van processen en kijken hoe
processen beter kunnen verlopen.
• De oorsprong van lean manufacturing is terug
te leiden naar een lange serie van innovaties:
– Venetiaans Arsenaal (1450) – flowproductie van
koopvaardijschepen.
– Franse Leger (1780s) – uitwisselbaarheid van
onderdelen.
– Henry Ford (Highland Park, 1914) – seriematige
productie van Ford T-model.
– Duits concept ’taktzeit’ (eind jaren 30 vorige eeuw) –
een station verricht alle voorgeschreven handelingen
binnen de afgesproken (op output afgestemde) tijd
alvorens aan een volgend product te beginnen
lCA (life Cycle Analysis)
Dit is een methode om de milieu-impact van producten
te meten over de gehele levensfase van een product (van
grondstof tot end-of-lifefase).
figuur 11 LCA

ABC vAn de topseCtor Hts&M 29
Deze informatie kan door een bedrijf op verschillende
manieren worden gebruikt:
• Als stuurinformatie om een (strategische) focus
te kiezen op welke duurzaamheidsindicatoren
er gestuurd gaat worden (bijvoorbeeld
waar de meeste milieubelasting is).
• Als methode om tijdens de productontwikkeling
designalternatieven te kunnen vergelijken.
• Als fact based-onderbouwing voor labels,
benchmarking en ‘green marketing’.
• Als informatievoorziening omdat klanten erom vragen.
lVHMHC (low Volume High Mix High Complexity)
LVHMHC is een karakterisering van het leeuwendeel van de
Nederlandse High Tech Systemstoeleverketen. Low volume
betekent kleine seriegroottes. Tegenhanger hiervan is high
volume ofwel massafabricage. High mix staat voor de varieteit
van de af te leveren producten, dus de verschillende
soorten. High complexity betreft de hoge complexiteit van
de producten. Tegenhanger hiervan is low tech (makkelijk te
maken producten).
MeS (Manufacturing execution System)
MES is een informatiesysteem voor het monitoren en aansturen
van productieprocessen met een continu karakter.
Een MES kent de volgende kenmerken:
• MES geeft het productieproces weer als een gesloten
systeem van energie- en materiaalstromen.
• MES wordt voornamelijk gebruikt door
managementniveaufuncties, procescontrolerende
leidinggevenden, hoofdmedewerkers productie
(supervisors) en toegewezen medewerkers.
• MES is zowel een realtimesysteem als een
data-archief voor historische gegevens.
• MES biedt een controlefunctie over het hele
productieproces, zoals planning en controle van

30
de productieorders, primairekostencalculaties,
materiaal- en energiebalansaccounting en
monitoring van batchproducties.
• MES biedt de mogelijkheid productiewinsten te
berekenen op basis van productiegegevens.
MpS (Master production Schedule)
Een MPS is een schema waarin over een bepaalde tijdsperiode
is aangegeven wat en hoeveel er geproduceerd moet
worden (op basis van de vraag). Het kwantificeert de benodigde
hoeveelheid materialen (BOM) en andere resources
om de productie te optimaliseren. Ook kunnen eventuele
bottlenecks op voorhand worden geïdentificeerd.
oe (operational excellence)
OE maximaliseert de operationele winst, gepaard met een zo
hoog mogelijke kwaliteit, door middel van continue procesverbetering.
OE bevat methodes, zoals lean en six sigma.
Geautomatiseerde
managementrapportage met
realtimestatusrapporten
Continu verbeteren is in
alle gelederen van de
organisatie verankerd
Inzicht in excellente bedrijfsvoering,
concrete, tastbare resultaten geboekt
Klant krijgt exact
wat beloofd is
Informatie
Professionele,
resultaatgerichte cultuur
Doel
Processen
Organisatie
Eén maangementvisie en
afgestemde focus en
normen en waarden
Besturing
Beperkte en specifieke
lijst van KPI’s
Geoptimaliseerde
keten van processen
Beheerste processen
Geïntegreerde ICT-keten
Heldere taakverdeling
Verantwoordelijkheden én
bevoegdheden
FIGUUR 12 PBOI model van Operational Excellence
oee (overall equipment effectiveness)
OEE is een KPI die de effectiviteit van een productieomgeving
laat zien.
De formule van OEE = Beschikbaarheidsgraad *
Prestatiegraad * Kwaliteitsgraad.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 31
De beschikbaarheidsgraad is de verhouding tussen de
werkelijke productietijd en de totale nettoproductietijd. De
prestatiegraad is de verhouding tussen de werkelijke output
en de verwachte output. De kwaliteitsgraad is de verhouding
tussen goedgekeurd product en de werkelijke output.
oeM (original equipment Manufacturer)
Een OEM is een bedrijf dat producten levert ten behoeve
van een merkleverancier. De merkleverancier verwerkt het
product in eigen producten alsof het een eigen fabricaat
is. Het verwerkte product kan uiteenlopen van schokdempers
tot harde schijven. OEM komt onder andere voor in de
computer- en automobielindustrie.
Een OEM is niet altijd de echte bouwer. Met name bij
computers en daaraan gerelateerde randapparatuur kopen
OEM’s duizenden systemen in bij zogenaamde IHV’s
(Independent Hardware Vendor) die de hardware eigenlijk
in elkaar zetten. OEM’s passen deze systemen slechts in
beperkte mate aan: plaatsen er bijvoorbeeld hun logo’s op
en verkopen deze complete systemen onder eigen naam.
open innovatie (Chesborough)
Open innovatie betreft het betrekken van de buitenwereld
bij innovatie. Voor open innovatie is een andere mentaliteit
en bedrijfscultuur nodig dan voor traditionele of gesloten
innovatie. Het openinnovatieprincipe is dan ook een logische
opvolger van het kerncompetentiedenken. Het is dan
ook niet verwonderlijk dat dit model van Henry Chesbrough
nog volop in de belangstelling staat.
Internal
technology
base
External
technology
base
Licensing
Technology spin-offs
Technology insourcing
R D
figuur 13 Open innovatie
Other firm’s
market
New
market
Current
market

32
Er is een enorme hoeveelheid kennis aanwezig buiten de
R&D-laboratoria van grote bedrijven. Zo nemen werknemers
veel kennis mee als zij van baan veranderen. Dit werd
altijd als gevaar gezien, maar kan ook als kans worden
gezien als een bedrijf deze kennis weet te gebruiken.
Ook is er de laatste jaren een significante toename van de
hoeveelheid beschikbaar durfkapitaal. Hierdoor kunnen
veelbelovende ideeën op een andere manier verder ontwikkeld
worden, bijvoorbeeld in de vorm van start-ups. Daarnaast
nemen de mogelijkheden toe om ideeën buiten het
bedrijf verder te ontwikkelen, bijvoorbeeld door spin-offs
of licensering. Ten slotte zijn er vaak nog de andere spelers
in de keten (bijvoorbeeld toeleveranciers) die een steeds
sterkere invloed uitoefenen op het innovatieproces. Al deze
factoren hebben ertoe bijgedragen dat bedrijven zoeken naar
andere manieren om hun innovatieproces meer effectief
en efficiënt te maken. Een voorbeeld hiervan is het actief
zoeken naar nieuwe technologieën en ideeën buiten de
onderneming, maar ook het samenwerken met ‘concurrenten’
en toeleveranciers om op die manier meerwaarde voor
de eindklant te creëren.
opslingereffect
Het opslingereffect (ook wel zweepslageffect genoemd)
verwijst naar het probleem dat kan ontstaan door de fluctuerende
vraag van orders binnen een bevoorradingsketen. De
fluctuerende vraag naar producten bemoeilijkt het voorspellen
van het aantal te produceren producten. De productievoorraad
kan hierdoor in een situatie raken waarin deze
binnen een kort tijdsbestek van een voorraadtekort overgaat
in een voorraadoverschot.
Retailer
time
Quantity ordered
Distributor
time
Bron: http://www.itusozluk.com/gorseller/bullwhip+effect/
figuur 14 Opslinger-effect
Manufacturer
time

ABC vAn de topseCtor Hts&M 33
orp (order realisatie proces)
ORP staat voor de wederkerende activiteiten om orders
te realiseren. Het behelst meer dan productieactiviteiten
alleen. Ook verkoop, werk voorbereiden, plannen, inkopen,
opslaan, inspecteren en verzenden behoren tot de activiteiten
binnen het order realisatieproces. De doorlooptijd van
al deze activiteiten achter elkaar voor het uitleveren van een
order wordt ook weleens order rensponsiveness genoemd.
pCp (product Creatie proces)
In het PCP worden nieuwe producten en/of diensten ontwikkeld,
of nieuwe processen/organisatieconcepten verder
uitgewerkt. In deze fase worden voor productinnovatie
vaak prototypen/demo’s getest: is het geworden zoals we
bedoeld hadden? Ook het testen van het nieuwe product of
de nieuwe dienst door een testpanel, is onderdeel van deze
fase. Tegelijkertijd wordt de marktintroductie (marketing
en communicatie) voorbereid, maar vaak ook het primaire
(productie)proces en de eventuele andere processen die
aangepast moeten worden (bijvoorbeeld de (her)inrichting
van de supply chain of serviceprocessen). In deze fase is het
einddoel (nieuw product, dienst, proces of organisatie) vrij
duidelijk omschreven en zijn de risico’s steeds beter te overzien,
waardoor tijd en geld beter beheersbaar zijn.
pdM/plM (product data Management/
product lifecycle Management)
PDM zijn softwaresystemen voor voor opslaan en updaten
van data over een (fysiek) product, zodat papieren veranderingen
overbodig worden. Iedereen kan aanpassingen en
opmerkingen over het product centraal opslaan volgens een
bepaalde procedure om samenwerking te ondersteunen. Uitgebreide
PDM-systemen zijn ook als projectmanagementsysteem
te gebruiken.
PLM is gericht op management van een product gedurende de
gehele lifetimecyclus. Een belangrijk onderdeel is de afstemming
tussen partijen tijdens de productontwikkeling (dus
gelijk aan het PDM-systeem). Daarnaast zijn er veel applicaties
die net als ERP- en PDM-systemen gericht zijn op portfoliomanagement,
projectmanagement, resourcemanagement,
strategic sourcing, design collaboration en visualization. Echter,
het PLM-systeem is breder. Het PLM-systeem ondersteunt
alle aspecten van de lifecycle (conceptualize, plan, design, ont-

34
wikkeling, productie, logistiek, service en afstoting), zodat er
als het ware ‘one version of the truth’ rond het product wordt
gecreëerd. Daarnaast ondersteunt het systeem de afstemming
en samenwerking tussen vele verschillende groepen (design
engineers, manufacturing engineers, productie, inkoop,
marketing) en betrekt het ook groepen buiten de organisatie
(consumenten, partnerkanalen en toeleveranciers).
plC (product life Cycle)
Het denken in PLC is een manier om de levenscyclus van
een product beter te begrijpen en om de innovatiestrategie
hierop te baseren.
De volgende strategieën worden per fase gevolgd:
• Introductie: dit is de beginfase van een product; het
is net op markt gekomen. Een typerend aspect van
deze fase is dat het product sterk wordt gepromoot
om awareness te creëren. Indien het product weinig
tot geen concurrentie heeft, wordt een skimming
price strategy gevolgd. Er zijn beperkte aantallen
producten verkrijgbaar via enkele distributiekanalen.
• Groei: in deze fase is er een sterke groei van de verkochte
productaantallen. Ook komen deze fase steeds
meer concurrenten met vergelijkbare aanbiedingen.
Het product wordt winstgevender. De promotieuitgaven
zijn hoog en gericht op naamsbekendheid.
Het marktaandeel stabiliseert in deze fase.
• Volwassenheid: de producten die de eerste stadia
overleven, blijven lang in deze fase. Deze fase
kenmerkt zich door afname van verkoopgroei en
uiteindelijk stabilisatie. Prijzenoorlogen en intense
competitie komen voor en de markt verzadigt. Door
lage marges verlaten producten de markt. Promotie is
wijdverspreid met gebruik van verschillende media.
• Afname: in deze fase nemen verkopen van
producten af. Er is intense prijserosie en steeds
meer producten worden uit de markt gehaald.
Winstgevendheid kan worden verhoogd door
het verlagen van de marketingkosten.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 35
Bij het gebruik van dit model moet men bedenken dat in
realiteit weinig producten letterlijk deze cyclus volgen. Sommige
producten slaan ook fasen over. Bovendien verschilt
de lengte van de fasen enorm. En door verbeteringen en
veranderingen aan het product worden fasen opgerekt en
verkopen (tijdelijken) gestimuleerd.
pip (product introductie proces)
PIP behelst alle activiteiten die nodig zijn om een product te
introduceren en te promoten op de markt.
ppS (publiek private Samenwerking - research)
PPS betreft een programma of project dat zowel door
publiek (overheids)geld als door privaat (bedrijven)geld
wordt gefinancierd. In researchomgevingen bestaan veel
innovatieprojecten die deze vorm van financiering kennen.
Het huidige topsectorenbeleid kent ook als uitgangspunt dat
innovatieprojecten uit beide bronnen worden gefinancierd.
ppM (parts per Million)
PPM (het aantal deeltjes per miljoen) geeft de concentratie
van een deeltje aan in een vloeistof of gas en wordt voor-
namelijk gebruikt in de chemie. Voorbeeld: als 1 kilogram
(1.000 gram) water is verontreinigd met 1 milligram (0,001
gram) lood, dan is de PPM gelijk aan 1. In de HTSM-sector
wordt PPM echter vaak gebruikt als een kwaliteitsrichtlijn,
waarbij de afkeur van bepaalde producten wordt bedoeld.
Het gaat hier natuurlijk wel om producten die in hogere
series, zo niet massa worden gemaakt. Zes sigma staat voor
een afkeurpercentage van 3,4 PPM wat nagenoeg dus zero
defects inhoudt.
roadmapping (product en technology)
Roadmapping betreft de ontwikkeling van een gezamenlijke
visie. Dat kan binnen een bedrijf of met een groep bedrijven
(branches) en andere organisaties. Het is een proces
waarbij experts toekomstige markt-, technologie- en andere
ontwikkelingen evalueren en de consequenties daarvan
doorvertalen naar wat dat betekent voor bedrijven en andere
organisaties.
Er zijn verschillende soorten roadmaps met andere
doelstellingen:

36
Keten- of sectorroadmaps brengen de verwachte ontwikkeling
van een hele branche of keten in kaart. Het roadmappingproces
biedt een manier om het risico voor individuele
ondernemingen te minimaliseren, omdat verschillende
partijen beslissen over de prioriteiten voor toekomstige
technologische ontwikkelingen en wat elke partij dient bij
te dragen (bijvoorbeeld ontwikkeling van standaard). Een
sectorroadmap kan ook worden gebruikt om gezamenlijk
(precompetitief) onderzoek te ontwikkelen en financiering
daarvoor te organiseren (zowel privaat als publiek). Ook
kan een sectorroadmap worden gebruikt om de duurzaamheidsambities
van een sector te bepalen (zie downloads voor
voorbeelden daarvan).
Bedrijven maken product- en technologieroadmaps om de
introductie van nieuwe producten voor de komende vijf
tot tien jaar te organiseren. Daarvoor combineren ze een
marktanalyse (wat vraagt de markt van onze producten in
de toekomst?), productassessment (hoe doen onze producten
het ten opzichte van de concurrentie?) en technologiescan
(welke product-, proces- of materiaaltechnologieontwikkeling
is relevant voor onze producten?) om uiteindelijk
een intern R&D-plan en een plan voor marktintroductie
van nieuwe producten te ontwikkelen. Een voorbeeld van
het totaalproces, inclusief filters om van een long list
naar de geselecteerde projecten te komen, is hieronder
weergegeven.
Bedrijfsroadmaps worden ontwikkeld om individuele onder-
nemingen te assisteren bij strategische keuzes en worden
gebaseerd op de ketenroadmap die al aanwezig is. De
bedrijfsroadmap beschrijft product-marktcombinaties.
Competentieonderzoeksroadmaps richten zich op de benodigde
competenties en onderzoek om een bepaalde technologie
of een onderdeel daarvan te creëren. Dit soort roadmap
kan apart worden opgesteld of geïntegreerd worden in het
geheel.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 37
Market
Product
Technology
R&D
programmes
Resources
RD1
figuur 15 Roadmapping
Srp (Service realisatie proces)
T1
P1
T2
M1
RD2 RD4
P2
RD3 RD5
M2
T3 T4
Capital investment / finance
Supply chain
RD6
P3
P3
Staff / skills
Het SRP houdt in dat een organisatie ook door haar installed
base geld kan verdienen door middel van onderhoud,
reparaties en modificaties. Het SRP is naast het ORP dus een
manier om via reguliere activiteiten inkomsten te genereren.
Veel OEM’ers zien steeds meer in dat het hebben van een SRP
voordelen heeft in omzet en klantencontact, en een goede
terugkoppeling naar nieuwe innovaties mogelijk maakt.
SCM (Supply Chain Management)
SCM is het meten, (her)ontwerpen, realiseren en coördineren
van een excellente voortbrengingsketen. SCM betreft
de organisatie en planning van inkoop, logistiek, productie
en service. Dit zijn meestal aparte afdelingen binnen een
bedrijf. SCM richt zich op de totale voortbrengingsketen.
SCM is integraal verantwoordelijk om aan de markteisen te
voldoen wat betreft:
• betrouwbaarheid: het op tijd leveren van het juiste
product, op de juiste plaats, in de juiste aantallen.
• efficiency: het leveren tegen de laagste
kosten of met minimale middelen.
• flexibiliteit: het aanpassingsvermogen
aan veranderingen in de markteisen, de
voortbrengingsketen of het productportfolio.
SipoC (Supplier input process output Customer)
SIPOC wordt gebruikt in de definitie fase van six sigmaprojecten.
Vanuit de klant (customer) wordt terug geredeneerd

38
hoe de keten eruit ziet. Vervolgens richt men zich dieper op
het proces, waarbij tools zoals Value Stream Mapping kunnen
worden gebruikt.
S I P O C
Suppliers
The provider
of inputs to
your process
Inputs
Materials,
resources
or data
required to
execute your
process
Start End
5-7 major steps
Bron: http://mentorsonline.wordpress.com
figuur 16 SIPOC
Proces
A structured set
of activities that
transform a set of
inputs into specified
outputs, providing
value to customers
and stakeholders
Outputs
The products
or services
that result
from the
process
Customers
The
recipient of
the process
output
SMed (Single Minute exchange of dies)
De SMED-methode of snelwisselsystematiek betreft het zo
efficiënt mogelijk snel omstellen van kleuren, mallen en of
matrijzen. Bij grote productievariatie is dit essentieel. Vaak
is 80% van de tijd te winnen door een goed logistiek snelwisselconcept
voordat men aan allerlei geautomatiseerde
systemen gaat denken.
SpC (Statistical process Control)
SPC is de toepassing van statistische technieken bij het
volgen en controleren van een proces, bedoeld om ervoor
te zorgen dat er zo efficiënt mogelijk een zo goed mogelijk
product gemaakt wordt.
SPC geeft een richtwaarde (target) of doel, een bovengrens
(UCL, upper control limit), een ondergrens (LCL, lower
control limit) en een verdeling van het gebied tussen UCL
en LCL in zes even grote gebieden. Die zes gebieden zijn
gebaseerd op de standaarddeviatie: bij een normale verdeling
en een beheerst proces van six sigmaniveau, zal 99,99966%
van alle testwaarden binnen deze grenzen vallen. De grenzen
zijn in principe gebaseerd op de standaarddeviatie, maar
er kunnen meerdere redenen zijn om met vaste grenswaarden
te werken (zoals klantenspecificaties).

ABC vAn de topseCtor Hts&M 39
Process output
30
25
20
15
10
figuur 17 DPC
Time order
Upper Control Limit (UCL)
Lower Control Limit (UCL)
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Time to concept
Dit betreft de tijd die nodig is om bij innovatie te komen tot
een conceptkeuze, vaak afgesloten met een geslaagde functionele
test (proof-of-concept). Deze tijd bakent feitelijk de
zoekfase af. Time to concept moet altijd in relatie worden
gezien met de time-to-market.
Time to market
Hierbij gaat het om de tijd die nodig is om een innovatie
vanaf de idee faserijp te maken voor marktintroductie. Deze
tijd wordt vaak als maat gezien voor de effectiviteit van het
innovatievermogen van een organisatie.
Time to volume
Dit is de tijd die nodig is om na marktintroductie op het
totale beoogde productievolume te komen. Een te snelle
marktintroductie kan veel marktproblemen veroorzaken
waardoor de time to volume lang kan duren.
Trl (Technology readiness level)
Dit betreft de mate van rijpheid van een bepaalde technologie.
De schaal loopt van puur wetenschappelijk tot complete
rijpheid (zo van de plank te halen en toe te passen). TRLdenken
is in de space-industrie ontstaan.

40
System test, launch
& operations
System / subsystem
development
Technology
demonstration
Technology
development
Research to prove
feasibility
Basic technology
research
figuur 18 TRL
Value engineering
TRL 9
TRL 8
TRL 7
TRL 6
TRL 5
TRL 4
TRL 3
TRL 2
TRL 1
Value engineering (waardeanalyse) is een systematische
methode om de waarde van een product of service te
verhogen door middel van het onderzoeken van de functie.
Waarde wordt gezien als de ratio tussen functie en kosten.
Waarde kan dus verhoogd worden door de functie te vergroten,
de waarde te verkleinen of een mix van beide.
Value sourcing
Value sourcing is de wijze van richten, inrichten en verrichten
van de hightechsysteemketens. De opzet is ontstaan
bij ASML die de supply chain graag op een gebalanceerde
set van eisen wil aansturen. Met een hoogfrequente repeteerbaarheid
worden verschillende prestatie-indicatoren
gemeten in de keten. Bij afwijkingen op de prestatie worden
correctieve en preventieve acties ondernomen. De prestatie
indicatoren zijn in vier categorieën verdeeld:
Q: Quality
L: Logistics
T: Technology
C: Costs

ABC vAn de topseCtor Hts&M 41
VSM (Value Stream Mapping)
VSM is een diagram of schematische weergave van een proces
(van een situatie op een bepaald tijdstip). In dit diagram
zijn processtappen, informatie- en materiaalstromen binnen
een waardestroom visueel weergegeven.
Het diagram geeft goed weer hoe een waardestroom eruit
ziet en waar mogelijkheden zijn tot (grote) verbeteringen.
figuur 17 Value Stream Map
Bron: http://scrmblog.com
wBS (work Breakdown Structure)
WBS is een term uit het projectmanagement. Het splitst een
project op in concrete deelresultaten/-producten. Op deze
manier wordt het overzicht bewaakt en kan men teamleden
toewijzen aan verschillende (losstaande) onderdelen van
een project. Een WBS kan top-down of bottom-up worden
benaderd.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 43
BerenSCHoT HelpT BedrijVen grAAg oM
Hun plAnnen Te MAken en deze uiT Te
Voeren
Berenschot heeft voor de High Tech Systems & Materialssector
de Lange Termijn Technologie Investeringsroadmap
gemaakt in opdracht van Point One. Hier staan ook belangrijke
technologietrends in beschreven. Dit rapport is van de
Berenschotwebsite te downloaden.
Daarnaast heeft Berenschot diverse technology roadmaps
en openbare publicaties gemaakt, die inhoudelijk nog meer
aansluiten bij de eerder genoemde twaalf subsectoren. Een
bloemlezing is hieronder te zien.
December 2012
Joost Krebbekx
Gijs Duivenvoorde
Manual Aerospace sector MEMPHIS
Overview of important information for entering this market
Merging micro-electronics and
micro-photonics in integrated systems
Vliegwiel met as
MEMPHIS
Innovatiecluster Drachten
Informatie over het cluster
en de activiteiten van het cluster
Editors: B.H.Verbeek and E. J.H.M. Teunissen
Joost Krebbekx
Holmer Doornbos
MEMPHIS
MAnAgeMenTTrendS
Belangrijke managementtrends in de HTSM-keten zijn op
dit moment:
• Duurzaamheid

44
• Groeien en snoeien
• Internationalisering
• Samenwerken
• Financiering
• Human capital
We lopen ze even kort langs om wat belangrijke aspecten
aan te tippen en u ook een overzicht te geven welke verdiepende
informatie door Berenschot op deze thema’s is
gemaakt en die voor u ook beschikbaar is.
duurzaamheid
In de High Tech Systems-keten gaat het om drie belangrijke
zaken:
• Het reduceren van het energiegebruik
van het systeem in de gebruiksfase.
• Het hergebruiken van systemen, subsystemen,
componenten en materialen daar waar
mogelijk na de gebruiksfase.
• Het terugdringen van de CO 2 footprint en gebruik
van zeldzame materialen in de supply chain.
Voor de sector High Tech Systems heeft Berenschot in
samenwerking met FME en twintig hightechbedrijven, een
aantal nieuwe managementtools ontwikkeld op het gebied
van strategievorming, R&D-management en supply chain
management om bovengenoemde trends te vertalen naar
de eigen bedrijfssituatie. Dit rapport is van de Berenschotwebsite
te downloaden. Ook hebben we een ABC-boekje
gemaakt op het gebied van duurzaamheid, dat op dezelfde
manier is te verkrijgen.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 45
groeien en snoeien
Veel bedrijven zijn bezig om tegelijkertijd aan hun nieuwe
productportfolio te werken door middel van roadmaps
en portfoliomanagement, maar ook te kijken of dezelfde
producten niet met minder inspanning gemaakt moeten
worden. Dit noemen wij het combineren van voorwaartse
en achterwaartse innovatie. Achterwaartse innovatie heeft
alles te maken met operational excellence, lean en het
invoeren van verschillende soorten ICT. Een verregaande
automatisering op de werkvloer houdt niet op bij een nieuw
aan te schaffen machine, maar gaat door naar werkcellen,
productieaansturing, werkvoorbereiding, engineering en
zelfs voorontwikkeling. Kortom, de invloed van CAE-CAD-
CAM en productiebesturingssystemen is groot!
In onderstaande publicatie heeft Berenschot in opdracht
van Oost NV alle automatiseringsgevolgen nog eens op een
rijtje gezet, in samenwerking met tien hightechbedrijven.
Deze publicatie is te downloaden van de Berenschotwebsite.
Verder is er recentelijk een boek verschenen over portfoliomanagement
(promotieonderwerp van een van onze
medewerkers). Dit boek is te bestellen via bol.com. Tot slot
willen wij u onze ‘klassieker’ niet onthouden: het handboek
op het gebied van operational xxcellence, dat te bestellen is
via managementboek.nl.
ToekomsTvisie
FuTure FacTories
De invloed van automatisering
in de industrie
Ir. J.A. Krebbekx
Dr. ir. M.F. van Assen
Drs. W.J. de Wolf
internationalisering
In de huidige economische tijd blijkt dat bedrijven die tijdig
aan internationalisering zijn gaan werken minder last heb-

of opportunities and
on, Unilever
ment team’.
, Philips
f Netherlands’ Industry and
the plane to Africa’.
inistry of Foreign Affairs
profit organizations
46
ben van de crises. Hoe internationaler, hoe ongevoeliger
men op dit moment lijkt voor thuismarktfluctuaties. Voor
de hand liggende landen om in te gaan ondernemen, zijn
dan de zogenaamde BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India
en China). Maar ook het Afrikaanse continent, rijk aan
mineralen en de mogelijke toekomstige voedselbank van de
wereld, wordt steeds interessanter voor veel bedrijven.
Voor die bedrijven is er een Engelstalige, praktische handleiding
gemaakt door Berenschot, gestoeld op eigen ervaringen
in de vele projecten die wij daar uitvoeren.
Marjolein Lem | Rob van Tulder | Kim Geleynse
Sub-Saharan Africa offers a challenging, often
turbulent but promising environment for business
expansion. Dutch entrepreneurs have a long
history of operating on the continent, but their
position is now under pressure. New contenders
from countries such as China, Brazil and India are
entering African markets with explicit agendas,
extensive resources and a determination to stay.
Under these changing circumstances, should Dutch
firms follow the Chinese example, ally with the
Americans, nurture a European angle or develop
their own approaches?
This book argues that Dutch entrepreneurs should
do the latter. Innovative approaches, addressing
both risks and responsibilities in a smart mix of
strategies for managing distance, are needed
to secure a long-term competitive position
in African markets. In this strategic guide for
entrepreneurs, the authors explain the challenges
and opportunities, identify the characteristics of
successful business models and provide examples
of leading Dutch firms, both large and small, in the
region. In doing so, they continue where others
left off, showing how to do business and gain a
sustainable competitive advantage in Africa.
Doing Business in Africa brings together
insights from business practice, academia and
policy to provide a broad overview of Dutch
entrepreneurship in Africa. The book is the result of
a collaboration between three partners:
Berenschot International, part of management
consultancy firm Berenschot, advises
organizations on how to engage in emerging
markets.
The Partnerships Resource Centre (PrC) is part of
RSM Erasmus University Rotterdam, one of
Europe’s leading business schools.
The Netherlands−African Business Council
(NABC) is the leading network organization for
Dutch businesses in Africa, with over 300
members.
Samenwerken
Door het terugtrekken van bedrijven op hun kerncompetenties
(Prahalad) en de moderne inzichten over open innovatie
(Chesborough) is het werken in consortia, allianties en
in clusters steeds actueler aan het worden. Partnerships is
een veel gehoorde term. Ook het werken in een campusomgeving
is helemaal van deze tijd, getuige de vele campusontwikkelingen
in Nederland, waarbij natuurlijk de High Tech
Campus in Eindhoven de meest bekende en meest gelauwerde
is.
Vandaag de dag blijkt dat de ontwikkeling van de DCN
(Demand Chain Navigator) - in samenwerking met veertig
hightechbedrijven - in 2004 zijn tijd ver vooruit was en dat
er hernieuwde belangstelling is voor deze methodiek. Het
model neemt de markt en de relatieve onderlinge positie van
ketenpartners in die markt als uitgangspunt. Met de DCN
wordt een goede samenwerking vormgegeven. Het model
maakt ‘direct zichtbare’ prestatie-indicatoren bespreekbaar,
maar ook de langetermijnaspecten en de overige minder
zichtbare aspecten in een samenwerkingsrelatie.

ABC vAn de topseCtor Hts&M 47
Het model en andere belangrijke managementmodellen
staan uitvoerig beschreven in dit Berenschotboekje, dat via
onze website is te downloaden.
financiering
Twee belangrijke financieringsbronnen van veel ideeën
worden steeds schaarser: de subsidies vanuit de nationale
overheid en de kredietverstrekking vanuit de banken. Dit
betekent dat bedrijven hun dubbeltjes drie keer omdraaien
voordat er een bepaalde investering wordt gedaan en dat
men altijd op zoek is naar meer manieren van financieren.
Subsidiestromen vanuit Brussel worden daarom belangrijker
maar zijn zeker nog complexer te verkrijgen en crowd
sourcing is voor hightechbedrijven niet afdoende. Toch is er
geld genoeg, en is het een kwestie van de goede idee naar de
goede geldkraan te brengen.
Human capital
De toenemende schaarste van technologisch geschoolde
medewerkers staat bij elke directie op de agenda. Steeds
meer collectieve en individuele plannen worden gesmeed
om dit fenomeen een halt toe te roepen. Het gaat hierbij
zeker niet om alleen hoogopgeleide personen, maar juist
ook om goede operators van de toekomst die met hoogwaardig
apparatuur hoogwaardig werk moeten afleveren. In het
visiedocument van de topsector High Tech Systems heeft
Berenschot op dit gebied een bijdrage geleverd. Het document
is te downloaden van de website van HTS topsectorteam.
www.htsm.nl

Berenschot Groep B.V.
Europalaan 40
3526 KS Utrecht
T +31 (0)30 291 69 16
E contact@berenschot.nl
www.berenschot.nl
Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group.