Is een uitgave van het Bedrijfschap Afbouw. 73e ... - Stucgilde

Is een uitgave van het Bedrijfschap Afbouw. 73 e jaargang nr.2 2010, maart / april, verschijnt 1x in
de twee maanden. Informatie over: Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.

MEBEST MAART APRIL ‘10 8
Golgota gered
Injecteren met 5
mortel

InterAEGON
januari / februari 2007
m 3
en veel geduld
Het echte Golgota, de heuvel waarop
volgens de evangeliën Jezus van
Nazareth werd gekruisigd, moet bij
Jeruzalem hebben gelegen. Maar er zijn
meerdere Golgota’s of Calvariebergen,
zoals ze ook wel worden genoemd.
Replica’s dan wel; kunstmatige
heuveltjes op katholieke
begraafplaatsen, vaak met een
beeldengroep die de kruisiging
verbeeldt. Ook de begraafplaats van de
Sint-Martinusparochie in Sint-
Oedenrode heeft er zo een. De natuur
bouwt beter dan de mens, want slechts
honderd jaar weer en wind waren
genoeg om de Rooise Calvarieberg zo
goed als op de knieën te krijgen.
Met een unieke restauratie is dat
voorkomen.
Links Calvarieberg te St. Oedenrode: ‘een goed
voorbeeld van de katholieke begraafcultuur ten tijde
van de katholieke emancipatie’
MEBEST MAART APRIL ‘10 9

MEBEST MAART APRIL ‘10 10
,
Opdrachtgever:
Bisdom van
’s-Hertogenbosch,
s-Hertogenbosch
Aannemer / Stukadoor:
Afbouwbedrijf ’t Vaantje,
St. Michielsgestel
Een berg cadeau
1909 was het toen in Sint-Oedenrode de Calvarieberg werd
vervaardigd, ter ere van het zilveren priesterjubileum van pastoor
Van Erp. Zo’n 7 meter hoog werd de berg, met een diameter van
ca. 30 meter. De hellingen werden versierd met een flinke
hoeveelheid bloemen- en dierenmotieven en er werden
verschillende beeldengroepen geplaatst. Boven op de berg kwam
een kruisigingsgroep met een stervende Jezus en een treurende
Maria, Maria Magdalena en Johannes. Er is ook een grafspelonk
met een verrijzenisgroep, een nis met een piëtagroep en een nis
met een enkel beeld van Christus op de koude steen. De beelden
zijn gemaakt van Frans kalksteen, de bloemen- en dierenmotieven
van cement.
De berg zelf is een hoop zand die is afgedekt met een laag
Wat 100 jaar oud
is kun je niet meer
nieuw maken
bakstenen en cementmortel. Hij schopte het tot Rijksmonument.
In 2001 noemde de toenmalige Rijksdienst voor Archeologie
Cultuurlandschap en Monumenten de Calvarieberg “van
algemeen belang mede vanwege de samenhang met de andere
onderdelen van het begraafplaatscomplex. Hij heeft
cultuurhistorische waarde als goed voorbeeld van de katholieke
begraafcultuur ten tijde van de katholieke emancipatie. Hij heeft
tevens bouwhistorische waarde vanwege de toegepaste
materialen. Hij is zeer gedetailleerd en gaaf, en als zodanig
zeldzaam.”
Links, rechts Duidelijk is te zien dat de Calvarieberg
geen natuurlijke berg is maar dat er metsel- en
pleisterwerk aan te pas is gekomen. En dat dat de
tand des tijds niet heeft kunnen weerstaan.
Na de ingreep kan de berg er weer tegenaan.
Blijven praten, blijven zoeken
Die gaafheid van de Calvarieberg moet
betrekkelijk zijn geweest want nog geen
vijf jaar later werd Bas Verhey van Bofimex
bouwstoffen door het Bisdom van
’s-Hertogenbosch gevraagd om een
restauratieadvies te geven. De berg
vertoonde overal scheuren die bij slecht
weer vol liepen met water. Door vorst
ging dat van kwaad tot erger. Verhey
bracht niet alleen een advies uit voor het
herstellen van die zichtbare schades,
maar ook voor het verhelpen van een
‘onderhuidse’ onvolkomenheid. “Het
zandlichaam is gaan inklinken waardoor
er holle ruimtes zijn ontstaan tussen het
zand en de schil”, zegt Verhey. Opvullen
met een substantie die ook in de toekomst
stabiel blijft was de oplossing die hij
aandroeg. Het duurde tot 2009 voor dat
er van kwam.
Mario Janssens, rayonadviseur van het
Bisdom ’s-Hertogenbosch, benaderde
Afbouwbedrijf ’t Vaantje voor de

MEBEST MAART APRIL ‘10 11

ijzondere klus om de Calvarieberg te restaureren. Frank Welch
van het bedrijf uit St. Michielsgestel had er wel oren naar en nam
het werk aan. Hij had niet alleen houvast aan het advies uit 2005,
maar kon ook tijdens het project vertrouwen op een goede
samenwerking met de bouwstoffenleverancier én met de
opdrachtgever. “Een werk als dit komt bijna nooit voor; dat moet
je in samenspraak doen”, vindt Welch. “Je moet continu overleggen
en samen zoeken naar de beste manieren. Als je alleen
maar uitgaat van het bestek, dan gaat het niet goed.” Verhey,
wiens advies de basis was voor het bestek, is het daar roerend
mee eens. “Bij een uniek werk als dit ga je uit van een aantal
aannames. Daarvandaan kies je een werkwijze. Maar je moet
openstaan voor wijzigingen als gaandeweg blijkt dat je aannames
niet kloppen, als je dingen tegenkomt die andere oplossingen
vereisen.”
Gieten in plaats van pompen
In maart 2009 startte het project met de reiniging van de met
algen en mossen begroeide berg. Een chemisch middel was uit
den boze op het lommerrijke kerkhof dus werd er een biologisch
middel ingezet; Bofimex 235. Dat is een reinigingsproduct op
basis van enzymen. De werking ervan is simpel; algen en mossen
krijgen een teveel aan voedsel aangeboden waardoor ze zich als
het ware dood vreten. Nadat het tegen de 700 m 2 tellende
oppervlak van de Calvarieberg er mee was besproeid, was het
MEBEST MAART APRIL ‘10 12
“Gebruik je teveel
druk, dan blaas je de
berg uit elkaar”
een kwestie van wachten. Het oppervlak veranderde al snel van
groen in bruin en 3 tot 4 dagen na de behandeling was de berg
schoon en klaar voor de volgende fase. Daarin werden de holle
ruimtes aangepakt. Volgens het advies moest de berg worden
geïnjecteerd met Unilit B-Fluid, een mortel op basis van
hydraulische kalk, een vulstof en puzzolaan. “Die hydraulische

kalkmortel heeft voldoende elasticiteit om eventuele bewegingen
in de toekomst te kunnen opvangen en scheurvorming te
voorkomen”, zegt Bas Verhey. Om de mortel te kunnen injecteren
boorde ’t Vaantje een groot aantal gaten in de berg. Dat gebeurde
op strategische plaatsen; zoveel mogelijk in bestaande scheuren.
Ook het injecteren zelf deden de mannen van ’t Vaantje met zeer
veel overleg. “Dit is een klus waar geduld belangrijk bij is”, aldus
Frank Welch. “Gebruik je teveel druk, dan blaas je de berg uit
elkaar. We hebben de berg eerst onder de bedekking met water
verzadigd om er voor te zorgen dat de injectievloeistof zo goed
mogelijk kon vloeien. Daarna is de injectiemortel door de gaten
in de holle ruimten van de berg gegoten totdat hij helemaal
verzadigd was.” Voor een goede opbouw en om krimp tegen te
gaan zijn er twee verschillende korrelgradaties van de mortel
gebruikt, 0 en 2.
Een bergwand is geen gewone wand
Ook het oppervlak van de berg werd met producten op basis van
hydraulische kalk onder handen genomen. Ontbrekende delen in
het pleisterwerk werden aangeheeld met Unilit 15P2 en met
Unilit 10 werd het bergoppervlak voorzien van een spritzlaag.
Unilit 30 is gebruikt om de Calvarieberg van een beschermende
jas te voorzien. “Er zicht vocht in die berg en dat moet je niet
opsluiten. Daarnaast wil je niet dat er nieuw vocht intreedt; dat
moet zo snel mogelijk worden afgevoerd”, legt Verhey de keuze
voor de waterafstotende en dampopen mortel uit. “Verder heeft
de kalkmortel ook nog eens voldoende elasticiteit om
Links Werken van boven naar beneden, want op gestukadoorde hellingen is het
slecht bergklimmen.
Boven De nieuwe schil van de huid maakte ’t Vaantje met twee lagen Unilit 30.
Voor de zekerheid is er een wapeningsgaas aangebracht in die sanerende
raapmortel.
Rechts De motieven van bloemen en dieren zijn opgehoogd zodat ze niet
wegvallen in de nieuwe mortellaag.
MEBEST MAART APRIL ‘10 13

Ook de bloemen- en dierenmotieven en de beelden moesten worden
gerestaureerd. Dat werk werd gedaan door steenhouwerij Maarssen. Het bedrijf
uit Utrecht moest ervoor zorgen dat de decoraties niet zouden verzinken in de
nieuwe stuclaag. Daartoe werden alle motieven nauwgezet gedocumenteerd.
Aan de hand van die foto’s en omschrijvingen werden ze na het stukadoren
opgehoogd en tot in detail teruggemodelleerd. Steenhouwer Harold Lans deed
dat met Unilit65. Ook de restauratie van de beelden, het aanzetten van een duim
of een neus bijvoorbeeld, deed hij met dezelfde restauratiemortel. “Mooi werk”,
vindt Frank Welch. “Ik had het graag zelf gedaan maar helaas had het Bisdom
van ’s-Hertogenbosch het al uitbesteed aan Steenhouwerij Maarssen voordat wij
in beeld kwamen.”
MEBEST MAART APRIL ‘10 14
Links Onderhoud blijft noodzakelijk want zelfs voor
een berg zijn vuil, blaadjes, takjes en stilstaand water
een trage maar trefzekere vijand. Vandaar dat er een
onderhoudssysteem is ontwikkeld.
Rechts Voor veel bezoekers van het kerkhof is de
opgeknapte Calvarieberg te wit. Dat zal in de loop
van de tijd veranderen, ondanks het onderhoudssysteem
“Als je alleen maar
uitgaat van het bestek,
dan gaat het niet goed”
scheurvorming te verhinderen.” De sanerende raapmortel ging
er in twee lagen op. De eerste laag was ongelijk van dikte,
variërend van 1 tot 4 cm, en voorzien van een wapeningsnet.
Voor extra bescherming, om eventuele drogingsscheuren dicht
te zetten en om heilige dagen op te vangen werd er nog een
tweede, dunne laag aangebracht. Een aparte afwerklaag was
niet nodig, de berg moest immers een natuurlijk uiterlijk krijgen,
er niet uitzien als een gewone wand. “En dat is lastig voor een
stukadoor want die is gewend om netjes werk te leveren,” zegt
Welch. Hij is echter goed te spreken over het werk dat zijn
medewerker Johan Huijberts heeft gemaakt. “Ik kan nog wel zien
waar hij is begonnen, daar is het iets te klinisch. Maar later ging
dat heel goed. Het is toch heel anders werken, met rondere

gereedschappen en kwastjes; geen lange rechte halen maar veel
kort werk.” Ook over het technische eindresultaat is Welch
tevreden. “Er zullen vast wel een paar kleine scheurtjes inzitten,
maar wat wil je? Dit is 100 jaar oud, dat maak je niet meer
nieuw.”
Onderhoudssysteem voor Golgota
Het grootste deel van het werk deed ’t Vaantje in de zomer van
2009. Om beschadigingen van het stucwerk door regen te
voorkomen werd de berg overdekt met een tent. Geen pretje
voor stukadoor Huijberts , want de zomer was erg heet. Maar
voor de mortel was dat wel fijn. De vochtigheidsgraad in de tent
was behoorlijk hoog, en een hydraulische kalkmortel heeft vocht
nodig om goed te kunnen uitharden. “Zelfs met zo’n tent is het
belangrijk om de mortel te nevelen als hij nog plastisch is, en er
na een dag continu water overheen te laten lopen”, aldus
Verhey.
Eind september werd de tent weggehaald en moest de
waterafstotende mortel zelf z’n werk doen. Om te voorkomen
dat afstromend regenwater via de bodem in de berg zou dringen
is een drainagesysteem aangelegd. Daarmee zijn niet alle gevaren
aan banden gelegd, want de berg heeft voldoende kuiltjes en
holtes waar regenwater in kan blijven staan. Dat kan schadelijke
gevolgen hebben. Bofimex en ’t Vaantje hebben een onderhoudssysteem
opgesteld dat dat moet voorkomen. Zowel in het
najaar als in het voorjaar moeten de bladeren van de berg
worden verwijderd. In het voorjaar moet dat worden gecombineerd
met een controle op scheurtjes. Eens in de vijf jaar
moet er een intensieve inspectie plaatsvinden. ’t Vaantje gaat dit
onderhoud uitvoeren. Frank Welch vindt dat dat eigenlijk wel in
het verlengde ligt van het restauratiewerk dat zijn bedrijf heeft
gedaan. “Vaak is het idee dat een restauratie op zich voldoende
is , maar je kunt niet over gaan tot de orde van de dag en zeggen
over 50 jaar zien we wel weer. Ook na een restauratie blijft
onderhoud noodzakelijk.”
Het Prinssen-principe;
compleet,
Op elke ondergrond.
STRUCTUREEL BETER
Roermondseweg 28 ■ 6081 NV Haelen ■ Telefoon +31 (0)475 - 59 47 77
Fax +31 (0)475 - 59 46 00 ■ info@prinssen.net ■ www.prinssen.net