persoonlijkheidsstoornis

Het leven zoals het is… 

leven met een 

(borderline) 

persoonlijkheidsstoornis 

Dr. Eva Engels 

Bart Durnez 

An Decorte 

Brugse Dagen: Persoonlijkheidsstoornissen 7 maart 2013 

1

Verwelkoming 

Verloop van de middag 

- Persoonlijkheidsstoornissen 

- Ontstaan 

- Dialectische Gedragstherapie 

- Zorgtraject 

- Attitude 

Onderbreek gerust de sprekers bij vragen 


2

Waarnemingsoefening 

Wat komt er automatisch in je op bij het 

lezen van volgend woord? 


3

PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS 


4

Vroeger: ‘vuilbakdiagnose’ 

Het begrip 


slechte karakters, karaktergestoorden 

onmogelijke mensen 

onbehandelbaar , niet te veranderen 

=> ze passen nergens bij 


5

Het begrip 


Nu: ontwikkelings- en groeiperspectief 

- minder fatalistisch 

- status van een psychische stoornis 


6

Definitie (DSM-IV) 

Het begrip 


We spreken van een persoonlijkheidsstoornis wanneer bij een persoon 

sprake is van een duurzaam en star patroon van disfunctionele 

denk-, belevings- en gedragspatronen die tot uitdrukking komen in 

een groot aantal persoonlijke en sociale situaties en die duidelijk 

afwijken van de verwachtingen binnen de (sub)cultuur van de 

betrokkene. Dit duurzame, inflexibele patroon leidt tot omvangrijke 

beperkingen in het persoonlijke en sociale functioneren 


7

Het begrip 


Verschillende subtypes persoonlijkheidsstoornis 

Er moet steeds voldaan zijn aan de algemene definitie, verdere 

onderverdeling gebeurt via een aantal specifieke criteria per 

subtype. 

Meest voorkomend residentieel zijn de borderline 

persoonlijkheidsstoornis en de afhankelijke persoonlijkheidsstoornis. 


8

Het begrip 


De borderline persoonlijkheidsstoornis 

( 5 of meer kenmerken) 

1) Pogingen om uit alle macht te voorkomen dat hij in de steek gelaten 

wordt (of hier nu feitelijk aanleiding voor bestaat is niet belangrijk; 

het kan ook zijn dat de verlating slechts in de verbeelding van de 

patiënt dreigt). 

2) Onevenwichtige en intense relaties waarin de ander nu eens 

geïdealiseerd en dan weer als waardeloos beschouwd wordt. 


9

3) Een identiteitsstoornis, waarbij het beeld dat de patiënt van zichzelf 

heeft en de manier waarop hij over zichzelf oordeelt opvallend 

gestoord, vervormd of onevenwichtig is. 

4) Een tekort aan zelfbeheersing waardoor de patiënt zichzelf schade 

berokkent (dit tekort moet zich op ten minste twee gebieden 

manifesteren; voorbeelden: geld verkwisten, risico’s nemen met 

seks, drugsmisbruik, roekeloos autorijden, vreetbuien). 

5) Terugkerend suïcidaal gedrag, terugkerende suïcidale gestes en 

dreigen met zelfdoding, automutilatie. 


10

6) Een onevenwichtige stemming, die toegeschreven kan 

worden aan de neiging te emotioneel reageren. 

(bijv. perioden van diepe ontstemming, geïrriteerdheid of 

angst, die meestal een paar uur en zelden langer dan een 

paar dagen duren). 

7) Zich chronisch ‘leeg’ voelen. 

8) Misplaatste, hevige woede of het onvermogen gevoelens 

van boosheid te beheersen (bijvoorbeeld regelmatig 

terugkerende driftbuien, constante woede, vechtpartijen). 

9) Voorbijgaande, met stress samenhangende vorming van 

waanachtige ideeën of ernstige dissociatieve symptomen. 


11

Het begrip 


De afhankelijke persoonlijkheidsstoornis 

( 5 of meer kenmerken) 

1) Is niet in staat alledaagse beslissingen te nemen zonder uitgebreid 

advies en ruime geruststelling van anderen 

2) Heeft anderen nodig die de verantwoordelijkheid voor zijn leven, 

althans voor een belangrijk deel daarvan, van hem overnemen 


12

3) Vindt het moeilijk om aan te geven dat hij het met anderen oneens 

is, omdat hij vreest door hen verlaten te worden of hun steun en 

waardering te moeten missen 

4) Heeft moeite zelf iets aan te pakken, wat meer aan een gebrek aan 

zelfvertrouwen te wijten is dan aan een tekort aan 

gemotiveerdheid of energie 

5) Gaat er erg lang mee door om verzorging en steun van anderen te 

krijgen en is bereid ter wille van dit doel onplezierige taken op 

zich te nemen 


13

6) Voelt zich ongemakkelijk of hulpeloos wanneer hij alleen 

is, vooral vanwege de vrees dat hij niet in staat zal zijn 

zich in zijn eentje te redden 

7) Zal wanneer een intieme relatie ongelukkigerwijs tot een 

einde komt, zich haasten een nieuwe partner als bron 

van zorg en ondersteuning te vinden 

8) Is gepreoccupeerd met de objectief niet voor de hand 

liggende gedachte dat hij aan zijn lot overgelaten zal 

worden. 


14

Ontstaan persoonlijkheidsstoornis 

Persoonlijkheid: een bio-psycho-sociaal 

ontwikkelingsmodel 

Om te begrijpen hoe een persoonlijkheidsstoornis ontstaat, moeten we 

eerst kort stil staan bij de ontwikkelingsproces van een ‘gezonde’ 

persoonlijkheid: dit vereist een klein stukje ontwikkelingspsychologie 

van het kind/jongere 

De basisbehoeftes van een kind/jongere : 

O.a. nood aan basisveiligheid, verbondenheid met anderen, 

autonomie, zelfwaardering, zelfexpressie, realistische grenzen 


15


Indien er geen al te grote problemen voorvallen wat het bevredigen 

van deze basale behoeftes betreft, kunnen er zich gezonde zelf en 

wereldbeelden ontwikkelen bij het kind. 

De ideale of perfecte opvoeding bestaan nu eenmaal niet, wel een 

opvoedingsgeschiedenis die goed genoeg is om een gezonde 

persoonlijkheid te ontwikkelen. 


16


Daarmee wordt ook gesuggereerd dat we allemaal, naast een heel 

pak gezonde ideeën; toch ook wel onze eigen negatieve trekjes en 

mindere kantjes (mini valkuilen ) hebben. We spreken we dan nog niet 

van een persoonlijkheidsstoornis, maar wel over een 

persoonlijkheidstrek. 

De meeste mensen leren voldoende gezonde zelf en wereldbeelden in 

hun jeugd en bij hen wegen de ongezonde niet op tegen de andere; we 

hebben met andere woorden leren omgaan met onze ‘mindere trekjes’ 

(mini valkuilen). We spreken dan van een gezonde persoonlijkheid. 


17


Belangrijke (f)actoren in de ontwikkeling: 

een bio-psycho- sociaal model 

aanleg, biologie, 

temperament 

0-18 jaar 

> 18 jaar 

zelfbeeld- wereldbeeld 

Vaardigheden 

Opvoeding, life events, 

Psycho sociale (f)actoren 


Gezond functioneren 

In het dagelijks 

persoonlijk en interpersoonlijk 

leven 

18


De continue interactie in de kinder-en jeugdjaren tussen de aanleg 

(de temperamentfactoren) enerzijds en de opvoeding, 

levensgebeurtenissen en opvoedingscontexten anderzijds, is 

een belangrijke factor bij de ontwikkeling van een gezond zelf- en 

wereldbeeld en voldoende psychosociale vaardigheden 


19

Ontstaan 


Het ‘moeilijke mensen’ - model 

1)Als erdoor de wisselwerking van temperament en 

omgevingsfactoren problemen ontstaan op het gebied van de 

basisbehoeften kunnen er zich valkuilen ontwikkelen (‘geleerd 

worden’), die structureel ingebed worden in de persoonlijkheid. 

2) Een tweede gevolg van deze continue wisselwerking is het 

onvoldoende aanleren van belangrijke psychosociale vaardigheden. 

De combinatie van 1) + 2) vind je steeds bij 

persoonlijkheidsstoornissen terug 


20

Ontstaan 


Psycho sociale vaardigheden 

Kernvaardigheden: observeren, beschrijven van de binnen en 

buitenwereld, omgaan met denkfouten en valkuilen 

Omgaan met anderen: sociale/intermenselijke vaardigheden 

Omgaan met emoties 

Omgaan met crisis: crisisplan 

Omgaan met problemen: probleemoplossende vaardigheden 

Opmerking: vaardigheden ≠ intelligentie 


21

Schematisch 

Verleden 

Heden 

aanleg/temp 

(biologie) 



Valkuilen in het zelf en wereldbeeld 

vaardigheidstekorten 

Opvoeding 

Life events 

secundaire problemen 


Angstproblemen 

Depressies 

Verslaving 

Eetstoornis 

Relatieproblemen 

….. 

22

Een voorbeeld 

- Hoge 

prikkelgevoeligheid 

- Sterk introvert 

Verleden 

Heden 


Valkuil van de minderwaardigheid 

‘niemand ziet mij graag’ 

‘ik ben iedereen tot last 

‘ ik doe nooit iets goed 

- geleerd om te zwijgen en alles bij 

zichzelf te houden 

- vermijden om hulp te vragen 

- Ouders veel weg door job 

- Veel verhuisd 

- Als kind veel ziek en 

afwezig op school 

- Slechte resultaten 


secundaire problemen 

Depressie 

Sociaal 

geïsoleerd 

23

‘geen 5 van de 9 

kenmerken meer 

aanwezig’ 

Het leven zoals het is 

… 

Vooraf : Genezen/behandeld vanuit het 

perspectief omgeving/clinicus 

‘ze snijdt toch niet meer’ 


24

(Mijn milde brief), 

L, 

Het leven zoals het is … 

Vooraf : Genezen/behandeld vanuit het perspectief 

van een patiënt op de afdeling 

Ik weet dat het voor jou heel moeilijk is om vol te houden en dat elke dag een gevecht 

tegen jezelf is, maar je doet het toch maar. Vroeger liet je je meeslepen om veel 

destructief gedrag te stellen, nu heb je al enkele kleine handvatten om je aan vast te 

houden. Zoals op tijd hulp vragen, want alles alleen doen, kan je niet. En je moet je 

daar niet voor schamen want iedereen heeft wel eens de hulp van iemand anders 

nodig. Je hoeft je ook niet schuldig te voelen, wanneer je hulp vraagt, vertrouw erop 

dat mensen het je wel zullen zeggen als je ze lastig valt. Ik weet dat vertrouwen 

stellen in iemand een hekel punt is voor je. Maar start anders eerst met jezelf te 

vertrouwen of is dat juist het moeilijkst? Probeer het anders eens, vertrouw op je 

instinct en doe je eigen zin voor een keer. Misschien lukt het je ooit om beter te 

worden, maar hou er rekening mee dat het nog moeilijk zal zijn en dat je moet blijven 

volhouden. Ik wens je veel succes. Tot gauw. 

Je milde ik. 


25


… 

‘een dialectisch 

probleem’ 

‘ een vat vol tegenstellingen’ 

zowel in denken, voelen, 

gedrag, appèl/boodschappen 

naar de omgeving 

tgv ‘dialectisch falen’ 


Grillig, onvoorspelbaar en 

tegenstrijdig 

qua gedrag en beleving 

26


… 


probleem’ 

Typische bps gedragspatronen/toestanden kunnen geordend worden ahv 

hun betekenis/functie. 

We onderscheiden hierbij een 3 tal dialectische dimensies. 

emotie as ( emotie regulatie) 

de crisis as ( crisis regulatie ) 

de coping/problem solving as 

De dialectiek binnen een dimensie wordt bepaald door de invulling van het 

concept verantwoordelijkheid. (= (dis)balans tussen autonomie en holding) 


27

… 


probleem’ 

• 1. de ‘emotie’ as: ik ben alleen maar emotie en is mijn schuld niet 

• kan er niets aan doen ( emotionele kwetsbaarheid) 

• 

• ik mag geen emoties hebben en mijn emoties 

zijn een probleem/ik ben het 

probleem 

• en verdien straf (zelf invalidatie) 

• 2. de ‘crisis’ as : ik kan geen crisis controleren en 

• daarom moet je me beschermen ( onverminderde crisis) 

• crisis en problemen zijn het gevolg van mijn 

tekort aan wilskracht/inzet. 

• Ik stel me aan en 

• ik sta beter niet bij stil bij mijn emoties (geremde rouw) 


28


… 


3. de activiteits en coping as: 

probleem’ 

ik onderneem niets want ik kan toch niets en niets 

helpt . Ik geef me over 

Ik ben niet te helpen ( actieve passiviteit) 

Het komt door mij dat ik in deze ellende zit, ik ben 

schuldig. 

Ik moet beter en nog meer mijn best doen 

( schijnbare competentie) 

>>>Gedragspatronen onderscheiden zich door de bijhorende zelf en 

wereldbeelden en de relatie definiëring op betrekkingsniveau ( appèl 

of impliciet boodschap/verwachting tot actietendens van de buitenwereld) 


29


emot. kwetsb 

… 


probleem’ 

Actieve onverminderde crisis 

passiviteit 

Geremde rouw schijnbare 

competentie 

zelfinvalidatie 

>>>Dit dialectisch falen (=dialectische dilemma’s) in de patiënt, zorgt ( 

omwille vh appèl) ook voor dialectische dilemma’s bij de hulpverlener. 


30

eenzijdige gerichtheid op verandering door middel van motiveren, 

of door het laten toenemen van vaardigheden, wordt door deze 

patiënten ervaren als invalidatie omdat de intense emotionele 

pijn niet erkend wordt, 

en 


… 


dilemma’ 

eenzijdige gerichtheid alleen op exploratie en begrip, wordt vaak 

door deze patiënten ervaren als invalidatie 

omdat het de gevoelde noodzaak dat er nu iets moet veranderen, 

vanwege de ondraaglijke pijn, niet erkent 


31


… 

‘dialectiek is …’ 

BALANCEREN TUSSEN 


32


… 


dilemma’ 

>>Gezond reageren is heel vaak niet uitvoeren of bekrachtigen van de 

(impliciete) boodschap van het gedrag van de patiënt. 

>>Gezond reageren is meestal niet meegaan met de onderliggende 

boodschap. Integendeel, zo bestaat een grote kans op het bevestigen 

en versterken van de onderliggende valkuilen. 

>> Gezond reageren is bewust inspelen op het voorhanden patroon 

- niet steeds hetzelfde 

- niet één alomvattende reacties 

- gezond ‘grillig’ 


33

Zinvolle reactiepatronen 

mobiliserend en eisende 

opstelling, welwillende 

veeleisendheid 

Ik ben niet te helpen 

en anderen moeten 

oplossen 

( actieve passiviteit) 

Ik stel me aan 

(geremde rouw) 

mededogen/mildheid/begrip 

voor de angst + uitnodigen om 

te focussen op de innerlijke 

wereld 

Niet bevestigen, 

gericht op verandering 

Ik kan er niets aan doen 

( emot. kwetsbaar) 

Ik verdien straf 

(zelf invalidatie) 

persoon accepteren 

Actief, zorgend 

ondersteunen 


Hulp bij verdragen crisis 

+ focussen/aandacht 

blijven leggen op lange 

termijn doelen 

je moet me beschermen 

( onverminderde crisis) 

Ik moet beter en nog 

meer mijn best doen 

(schijnbare competentie) 

zorgend en bezorgdheid 

uiten 

34

Visie op borderline patiënten pati nten in behandeling. 

Deze expliciete visie helpt 

om het als hulpverlener vol te houden 

1. Patiënten doen hun uiterste best. 

2. Patiënten willen verbeteren. 

3. Patiënten moeten het beter doen, zich meer inspannen, 

en meer gemotiveerd zijn tot verandering. 

4. Al hebben patiënten niet al hun eigen problemen 

veroorzaakt, ze moeten ze toch zelf oplossen. 


35

Visie op borderline patiënten pati nten in behandeling. 

Deze expliciete visie helpt 

om het als hulpverlener vol te houden 

5. Het leven van suïcidale, borderline individuen is 

ondraaglijk in de vorm waarin het nu geleefd wordt. 

6. Patiënten moeten nieuw gedrag leren in alle 

relevante situaties. 

7. Patiënten kunnen niet falen binnen DGT. 


36

Dysfunctionele gedragspatronen = grillige 

behandeltrajecten (hoge drop-out, therapie 

interfererend gedrag) 

Continuïteit van zorg = continuïteit van visie 

Continuïteit van zorg = zorgcoördinatie 

=> 2008 formele samenwerking CGG-kliniek4 

ZORGTRAJECT 


37

Indicatiestelling 

Gesprekken met de patiënt op basis van leidraad 

Teamoverleg met beslissing naar voorstel behandelaanbod 

Terugkoppeling naar de patiënt 

Fase 1 

Bewustwording en 

versterking van de 

vaardigheden 

Vaardigheidstraining 

Therapeutische 

diagnostiek 

Socialisering aan het 

model 

Introductie van de 

ankerpersoon 

Aanpakken/ behandeling 

van therapieinterfererende 

aspecten 

Medisch psychiatrische 

opvolging 

Schematische voorstelling van het 

behandelmodel 

Fase 2 

Nastreven van 

verandering binnen de 

therapeutische omgeving 

Nastreven structurele 

veranderingen in de 

persoonlijkheid in de 


Toepassen en 

generaliseren van 

vaardigheden in een 



opvolging 

Fase 2 

Nastreven van stabilisatie 

binnen de therapeutische 

omgeving 

Toepassen en 


vaardigheden 


opvolging 

Fase 3 

Nastreven van verandering 

binnen de natuurlijke 

omgeving 

Nastreven van structurele 

veranderingen in de 

persoonlijkheid 

Toepassen en 


vaardigheden 

Verhogen levenskwaliteit 


opvolging 

Fase 3 

Nastreven van stabilisatie 

binnen de natuurlijke 

omgeving 

Toepassen en generaliseren 

van vaardigheden 

Verhogen levenskwaliteit 

Uitbouwen ondersteunend 

(zorg)netwerk 


opvolging 

Brugse Dagen: Persoonlijkheidsstoornissen Veiligheidsmodule 7 maart 2013 

Bed ter recuperatie - Crisisopname 

Fase 4 

Installeren en verbreden 

van autonomie, afronden 

van het traject 

Consolidering van de 

bereikte veranderingen 

Voor de patiënt 

betekenisvolle deelname 

aan de maatschappij: 

• Werkhervatting, aanvang 

of begeleiding naar job 

•Vrijwilligerswerk 

•Activiteitencentrum 

•Eigen activiteiten 

38

Indicatiestelling: 

doelstellingen 

Uitgebreide beeldvorming 

Evalueren inclusie in het zorgtraject 

Is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis? 

Is de hulpvraag en/of de behandelnood van 

patiënt te situeren op het niveau van de 

persoonlijkheidsstoornis? 

Positionering binnen het model: in welke 

fase kan de patiënt gesitueerd worden 


39

Indicatiestelling in de 

praktijk 

Semi-gestructureerde gesprekken 

Handleiding die de gesprekken en de 

beeldvorming ondersteunt 

Voorkennis van het model is vereist 

Uniforme verslaggeving binnen het 

zorgtraject (blauwdruk indicatiestelling 

persoonlijkheidsstoornissen) 


40

Indicatiestellingsteam 

Team gevormd door de artsen van PZ OLV en 

CGG NWV en de coördinator 

Voorstelling van de patiënt adhv de blauwdruk 

indicatiestelling persoonlijkheidsstoornissen 

Uitspraak over volgende zaken: 

Inclusie in het zorgtraject 

Situering van de behandelfase 

Behandeldoelstellingen 

Behandelaanbod 

Toewijzing ankerfiguur 


41

Afronding van de 

indicatiestelling 

Adviesgesprek met de patiënt door de 

hulpverlener die verantwoordelijk was voor 

de indicatiestelling 

Indien nodig terugkoppeling naar het 

indicatiestellingsteam 

Verslaggeving voor verwijzer en huisarts 


42

Naast indicatiestellingsteam ook een 

behandelteam. 


43

Basisattittude 

1. Valideer: heb oog voor de ‘wijsheid van de client’ vanuit begrip 

voor de stoornis 

2. Beloon geen negatief gedrag 

3. Handel en communiceer helder en nauwkeurig(voorkomt 

splitsing); maak wederzijdse afspraken 

4. Maak je eigen grenzen duidelijk en bewaak ze 


44

Basisattittude 

5. Zie jezelf niet als machtiger dan de cliënt in het oplossen van 

haar problemen, wel als vaardiger en minder destructief 

6. Realiseer je dat cliënt tot nu toe ook overleefd heeft: maak 

jezelf niet ‘over’ verantwoordelijk 

7. wees overtuigd dat verandering mogelijk en noodzakelijk is 

8. Geef patiënt inzicht in eigen problematiek door gedrag in kaart 

te laten brengen 

9. Laat cliënt eigen case-manager zijn 


45

Zijn er nog vragen? 


46

Waarnemingsoefening 

Geef in één zin weer wat je meeneemt uit 

deze vorming? 


47

Bedankt voor jullie aanwezigheid. 


48

Literatuur: 

Borderline Hulpboek, E. van Meekeren, J. Spaans 

zelf leren omgaan met verschijnselen als impulsiviteit, heftige emoties en conflicten 


49

Literatuur: 

Dialectische gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis 

Marscha Linehan 


50

persoonlijkheidsstoornis

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?