2009 - De regulerende staat - NSOB

1 Nieuwe eisen aan het toezicht
Sinds het midden van de jaren negentig verkeert het toezicht vanuit de over-
heid in een voortdurende staat van reconstructie. Nieuwe organisaties worden
opgericht (autoriteiten) en bestaande (inspecties) worden gereorganiseerd,
gefuseerd of nieuw gevormd. In dit essay ga ik in op de achtergronden die tot
deze verhoogde veranderaandacht geleid hebben. Daarin laat ik zien dat de
ontwikkeling van het toezicht direct verbonden is met verandering in de aard
en wijze van besturing vanuit de overheid en de verantwoordelijkheidstoedeling
die daarbij hoort. En zoals zo vaak, de verhoogde aandacht kent moeilijk zijn
grenzen. Samenwerking tussen toezichthouders is nuttig maar onderkend moet
worden dat het begrip toezicht een grote verscheidenheid van organisaties en
werkwijze representeert.
Van buitenaf beschouwd lijkt de organisatie van de overheid tamelijk
stabiel. Tegelijk zijn er voortdurend veranderingen die te maken hebben
met ‘de actualiteit’ en dus met de politiek maatschappelijke betekenis
die bepaalde onderwerpen hebben. Het vertalen van die onderwerpen
in herkenbare aanpassingen van de organisatiestructuur is een eerste
uitdrukking van beleidsaandacht. In de tweede helft van de negentiger
jaren van de vorige eeuw kreeg het toezicht versterkte politieke aandacht
(Holtslag 1998, Borghouts 2000, Stevens 2006, wrr 2004). Deze intensivering
in aandacht was een gevolg van verschillende ontwikkelingen.
Gemeenschappelijk is de zich wijzigende opvatting over de rol van de
overheid in onze samenleving. Algemeen gesteld heeft de verandering
in de rol van de overheid geleid tot een versterking van de positie van
maatschappelijke actoren in de ontwikkeling van de samenleving en
tot een vermindering – althans op een aantal terreinen – van de directe
overheidsinvloed (Ministerie van Justitie, 2003). In de politieke retoriek
heet het vaak ‘meer zelfstandigheid’ maar dan ook ‘meer verantwoording’
1 . In die retorische figuur waarmee deze politiek verwoord werd,
1 Zie bijvoorbeeld als representatief voor deze gedachtegang het rapport van de werkgroep
o.l.v. Andree van Es – Vertrouwen in Verantwoording / Advies Werkgroep Publieke
verantwoording, BZK 2008
De regulerende staat 3