Lees hier

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Evaluatie Wet VPS: tevredenheid overheerst, maar we zijn er nog niet
G.J.B.Dietvorst 1
In juni vorig jaar stuurde het kabinet zijn standpunt over de evaluatie van de Wet Verevening
Pensioenrechten bij Scheiding (Wet VPS) naar de Tweede Kamer. Hiermee reageerde het kabinet
op een tweetal evaluatierapporten over de Wet VPS. Het eerste is het rapport van het
CompetenceCentre for Pension Research van de Universiteit van Tilburg (hierna: CCP-rapport).
Het tweede is het rapport van de Stichting Economisch Onderzoek (hierna SEO-rapport). 2 De
grote lijn van beide rapporten is, met uitzondering van één cruciaal punt, gelijk: de wet voldoet in
de praktijk, de hoofddoelstellingen zijn bereikt maar moet wel op een aantal punten worden
aangepast.
De hoofddoelstellingen van de wetgever waren indertijd: 1) pensioendeling ouderdomspensioen
tussen voormalige partners regelen, 2) vereenvoudigen pensioendeling en 3) voorkomen
overbelasting van de rechtspraktijk. De wet moet dus niet volledig op de schop maar is wel toe
aan een opknapbeurt.
Het kabinet constateert is het daar mee eens en kondigt daarom wettelijke maatregelen aan.
Tegelijkertijd zullen ook andere initiatieven op het terrein van voorlichting en opleiding worden
genomen om de werking van de wet en de bekendheid ervan te verbeteren.
De kabinetsbrief is ondertekend door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de
Minister van Justitie. Dit is mogelijk een verklaring waarom de fiscale kant van
pensioenverdeling niet aan de orde komt. Dat is jammer, want het CCP-rapport ziet dit als een
hindernis voor een eigentijdse wettelijke pensioendeling Wellicht is er een Tweede Kamerlid die
daar de bewindslieden eens over aan de tand zou willen voelen.
Nog een wereld te winnen
Zoals de titel van dit artikel aangeeft, overheerst de tevredenheid over de werking van de Wet
VPS. Niet ten onrechte, maar er is nog een wereld te winnen. Ik denk daarbij aan de bekendheid
vooral bij degenen die bij een scheiding betrokken zijn. Mijn ervaring is bijvoorbeeld dat niet
iedereen op de hoogte is van het verschil in partnerpensioen op opbouw- en op risicobasis. Laat
staan dat men de gevolgen overziet van de scheiding bij partnerpensioen op risicobasis, Als
gevolg daarvan wordt ook het pensioenverweer (art. 1.153 Burgerlijk Wetboek) ten onrechte niet
in stelling gebracht in situaties waar dat kan. Zeker bij flits- en internetscheidingen lijkt mij de
kans klein dat pensioen de aandacht krijgt die het verdient. 3
1
Hoogleraar Toekomstvoorzieningen CompentenceCentre for Pension research Universiteit van Tilburg en
verbonden aan Achmea.
2
Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 29 481, nr.19. Het CCP-rapport, 10 jaar Wet verevening pensioenrechten
bij scheiding, een gezamenlijk initiatief van de auteurs, is te downloaden van www.uvt.nl/ccp. Het SEO-rapport is
geschreven in opdracht van het kabinet.
3
Flitsscheidingen zijn vanaf 1 maart 2009 niet meer mogelijk.
1

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Een punt waar ik me echt zorgen over maak is het geringe aantal meldingen van de scheidingen
binnen de wettelijke tweejaarstermijn. Niet meer dan een op de vijf scheidingen wordt gemeld
binnen twee jaar! 4 Hiermee is niet gezegd dat in al die gevallen de melding ten onrechte
achterwege blijft. Het niet melden bij de uitvoerder kan verschillende redenen hebben.
Zo kan verevening door partijen uitgesloten zijn, partijen verevening niet de moeite waard
vinden, beide partners kunnen een pensioenregeling hebben die ongeveer even veel waard is,
maar het kan ook zijn dat men het vergeten is of dat een van de partijen de pensioenregeling heeft
verzwegen.
In beide laatste gevallen houdt de vereveningsgerechtigde een vorderingsrecht op de
vereveningsplichtige. Er is niet veel fantasie voor nodig om te bedenken dat dit een bron is voor
geschillen en verrassingen in de toekomst. Over een groot aantal jaren is moeilijk vast te stellen
welk deel van het ouderdomspensioen toekomt aan de vereveningsplichtige. Een praktisch
probleem daarbij is bovendien dat de vereveningsplichtige een deel van de ontvangen uitkering
door moet betalen aan de vereveningsplichtige.
Het uitsluiten van pensioenverevening en pensioenverrekening levert nog altijd discussies op. Als
partijen verevening op grond van de Wet VPS uit willen sluiten, wordt doorgaans bepaald in het
scheidingsconvenant of de huwelijkse voorwaarden dat de Wet VPS niet van toepassing is. De
vervolgvraag is dan of men automatisch terugvalt op Boon-van Loon. De meningen zijn daar
over verdeeld. Veelal wordt dan gekozen voor de veilige weg en sluit men zowel de Wet VPS als
Boon-van Loon uit. 5
Iets anders is dat ter zake van scheidingen waarop het Boon-van Loon regime van toepassing was
en waar geen verdeling heeft plaatsgevonden. Omdat er voor pensioenverdeling geen
verjaringstermijn geldt, kan de ex-partner van de deelnemer in de pensioenregeling alsnog
verrekening kan eisen. 6
Conversie hoofdregel?
Zoals bekend is “verrekening” de hoofdregel van de Wet VPS. Beide partners hebben ieder en
ook over en weer een voorwaardelijk recht op de helft van he t tijdens de huwelijkse periode
opgebouwde ouderdomspensioen. Komt de vereveningsgerechtigde te overlijden dan wast het
deel van de vereveningsgerechtigde weer aan bij de vereveningsplichtige. Kiest men voor
conversie dan wordt het voorwaardelijke recht van de vereveningsgerechtigde op
ouderdomspensioen en eventueel het partnerpensioen omgezet in een eigen recht op
4 Zie uitvoeriger “Vier op de vijf laten melding pensioenverevening bij scheiding achterwege”, drs. M. van der Grift,
dr. W.A. de Rooij en ondergetekende in Pensioen Magazine april 2008, nummer 4.
5 Zie blz. 45 10 jaar Wet verevening pensioenrechten bij scheiding,
6 Rechtbank Maastricht 4 juli 2007, nr. 115124 / HA ZA 06 -1104. Bij de echtscheiding in 1982 waren geen
afspraken gemaakt over het verdelen van de pensioenrechten. In 2006 wordt de ex-partner die deelneemt in een
pensioenregeling 65 jaar en gaat het pensioen in. De andere ex-partner die stelde dat het pensioen alsnog verdeeld
moest worden werd door de rechtbank Maastricht in het gelijk gesteld.
2

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
ouderdomspensioen op het eigen leven. De financiële banden worden dan definitief verbroken.
Voor conversie is niet alleen de toestemming van beide partners nodig maar ook de medewerking
van de pensioenuitvoerder. Conversie is mede om die reden niet erg populair. In minder dan 5%
van de scheidingsgevallen wordt het toegepast. Toch stelden beide onderzoekscommissies zich
de vraag: “Moet de standaardverevening als hoofdregel niet plaats maken voor conversie als
hoofdregel?” Uit beide rapporten blijkt dat de auteurs uitvoerig stilgestaan hebben bij deze vraag.
De uitkomst van de beraadslagingen is in beide rapporten verschillend.
In het SEO-rapport wordt gepleit om van conversie de hoofdregel te maken. Daarmee zou de
wettelijke regeling volledig op de schop gaan. De auteurs van het CCP-rapport concluderen, dat
er geen overtuigende argumenten zijn om conversie tot de hoofdregel te maken. Het kabinet sluit
zich daarbij aan, maar plaatst wel de kanttekening dat er aanleiding is om in de situatie dat er
sprake is van partnerpensioen op risicobasis, een maatregel te treffen (zie hierna).
Het kabinet heeft de volgende redenen om verevening als hoofdregel te handhaven.
1. De standaardverevening sluit beter aan bij het uitgangspunt van de Wet VPS, namelijk het
delen van de uitkering. En dit sluit weer beter aan bij de achterliggende gedachte bij
pensioenregelingen.
2. Het kabinet vindt dat het terughoudend moet zijn bij het omkeren van de hoofdregel
omdat het tot verwarring kan leiden. Bij complexe wetgeving als deze is het risico groot
dat een dergelijke wijziging de wet eerder onbegrijpelijk maakt dan dat het een
verbetering bewerkstelligt.
3. Conversie blijkt in de praktijk niet populair te zijn. Slechts in enkele procenten van de
scheidingsgevallen wordt conversie toegepast. Alleen dit gegeven al maakte het volledig
omgooien van de wet kansloos. Ik denk dat de reactie van het kabinet anders geweest zou
zijn als conversie in het merendeel van de gevallen toegepast zou worden. De realiteit is
dat het slechts in een paar procent van de gevallen wordt toegepast.
Het spreekt voor zich dat ik als mede-auteur van het CCP-rapport me kan vinden in de redenering
van het kabinet op dit punt.
Een andere wettelijke maatregel die het kabinet in het vooruitzicht stelt is dat de
vereveningsgerechtigde het recht krijgt om het geconverteerde recht in te brengen in de eigen
pensioenregeling.
Bonus bij conversie
Bij toepassing van de hoofdregel vloeit het deel van de vereveningsgerechtigde terug naar de
andere partner als de eerste komt te overlijden. Na conversie is daarvan geen sprake. Als de
vereveningsgerechtigde toestemt met conversie wordt daarmee dus de kans prijsgegeven dat een
deel van het pensioen weer terugkomt. 7 De rekenmethode die wordt gehanteerd lijkt bepaald te
worden door de vraag of men conversie ziet als een omzetting van de waarde (waardebenadering)
van het vereveningsdeel of als het omzetten van een aanspraak in een gelijke eigen aanspraak
(aanspraakbenadering). Het verschil in rekenmethode draagt er aan bij dat conversie niet populair
is omdat men van geval tot geval maar af moet wachten hoe het cijfermatig uitpakt.
7 Zie uitgebreider met een rekenvoorbeeld blz. 17 CCP-rapport.
3

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Stel dat bij de standaardverevening elke partner recht krijgt op € 10.000 ouderdomspensioen. 8 Bij
conversie wordt de voorwaardelijke aanspraak op ouderdomspensioen omgezet in een recht op
ouderdomspensioen op het leven van de vereveningsgerechtigde van € 10.000. De
vereveningsgerechtigde heeft immers een voorwaardelijk recht op € 10.000 ouderdomspensioen.
In de waardebenadering, waarbij men actuariële factoren hanteert, zet men de waarde van het
voorwaardelijk recht om in een onvoorwaardelijk recht op ouderdomspensioen op het eigen
leven. Er blijft daarbij na omzetting een groter deel over voor de vereveningsplichtige. Hoeveel
de toename bedraagt, is afhankelijk van de leeftijd, maar zo’n 10-15% bij ongeveer gelijke
leeftijd van beide partners kan als richtsnoer dienen. De vereveningsplichtige wordt hiermee
gecompenseerd voor het nadeel dat voor hem aan conversie kleeft. Men spreekt ook wel van een
bonus, maar actuarieel gezien is conversie neutraal.
Praktisch gezien komt het er op neer of de vereveningsplichtige wordt beloond met een bonus
omdat hij de kans prijsgeeft dat het vereveningsdeel weer aanwast. Conversie is voor de
vereveningsplichtige alleen aantrekkelijk als hij er voordeel bij heeft.
In de aanspraakbenadering blijft voor elk van de partners na conversie de aanspraak gelijk.
Actuarieel is deze methode niet neutraal.
Het lijk er op dat verzekeraars de waardebenadering hanteren en pensioenfondsen de
aanspraakbenadering. Het kabinet zal hier over met pensioenuitvoerders in overleg treden.
Bod heeft geen enkele twijfel over de rekenmethodiek. 9 Hij redeneert dat art. 5 Wet VPS
voorschrijft dat het eigen recht dat na conversie aan de andere partner wordt toegekend in plaats
komt van het recht op uitbetaling. In plaats van betekent dat er sprake moet zijn van actuariële
gelijkwaardigheid. De kans dat het ouderdomspensioen weer aangroeit bij de
vereveningsplichtige na overlijden van de verevingsgerechtigde wordt dus bij conversie ten
gunste van de vereveningsplichtige verdisconteerd. In zijn visie, die ik onderschrijf, krijgt de
vereveningsplichtige dus geen bonus als hij meewerkt aan conversie. Hij krijgt gewoon waar hij
recht op heeft.
Conversie verdient wel meer aandacht
De geringe populariteit van conversie heeft verschillende oorzaken:
1. Er niet alleen toestemming nodig van beide partners maar ook van de pensioenuitvoerder.
2. Er lijkt ook gebrek aan kennis te zijn bij advocaten over conversie en over de vraag in
welke gevallen conversie juist wel of juist niet aan te bevelen is.
3. Bovendien kan de advocaat niet vooraf zeggen wat de gevolgen zijn van de hoogte van
ouderdomspensioen. De rekenmethodiek die pensioenuitvoerders hanteren is niet
eenduidig. Het kabinet heeft aangegeven daar over met de pensioenkoepels en het
Verbond van Verzekeraars in overleg te treden.
8 Het gaat hier om een aanspraak op twee levens. De uitvoerder zal niet alleen uit moeten keren indien beide expartners
op de pensioeningangsdatum in leven zijn, maar ook als de vereveningsgerechtigde op dat moment is
overleden. De kans dat de pensioenuitvoerder na conversie uit moet keren is geringer omdat deze alleen afhankelijk
is van het als dan niet in leven zijn van de gerechtigde. De actuariële waarde van een geconverteerd voorwaardelijk
recht is dus geringer dan dat van een voorwaardelijk recht op twee levens.
9 Mr. Th. L.J.Bod, Pensioenverevening:op naar het jaar 2040 in Rechtspraak in 2040, Bundel ter gelegenheid van het
afscheid van Mr. W.A.M. Stevens, Kluwer Deventer 2010.
4

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
4. Dat de uitvoerder kosten in rekening brengt voor de berekening kan praktisch gezien ook
nog wel eens een belemmering vormen.
5. In een enquête uitgevoerd in het kader van het CCP-rapport wordt een en ander
samengevat met: “Conversie is zo’n gedoe.” Ik moet onmiddellijk toegeven dat conversie
lastiger is. Zeker als de vereveningsplichtige zijn medewerking aan de conversie niet
beloond ziet met een hoger ouderdomspensioen (zie hierna).
6. Waarom zou men de verdeling anders willen regelen dan de wetgever heeft gedaan?
Toch zijn er, denk ik, veel situaties waarin conversie de voorkeur zou verdienen of in ieder geval
overwogen zou kunnen of moeten worden. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat de
vereveningsgerechtigde veel ouder is dan de vereveningsplichtige. Als het leeftijdsverschil van
beide partners groot is zou conversie zeker aan de orde gesteld moeten worden. In dit verband
zou de uitspraak waarin de rechter verplichtte tot conversie wel eens de toon zou kunnen zetten
voor soortgelijke zaken (zie kader). Denk bijvoorbeeld maar eens aan het geval van een zeer
slechte gezondheid van de vereveningslichtige en er geen of een gering partnerpensioen is.
De rechtbank Utrecht oordeelde over de volgende situatie. De man is geboren in 1959 en wordt
dus in 2024 65 jaar. De vrouw is van 1970 en bereikt pas in 2035 de pensioengerechtigde
leeftijd. Hij had € 787,30 pensioen opgebouwd bij het Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Metaalelektro en zij € 2 914,32 bij het Rabobank Pensioenfonds.
Als de hoofdregel van de Wet VPS toegepast zou worden zou de man pas zijn aandeel in het
pensioen van zijn ex -vrouw krijgen in 2035, dus als hij 76 jaar zou zijn. De vrouw echter zou het
vereveningsdeel van haar ex-man krijgen vanaf haar 54-ste jaar. De vrouw wenste niet mee te
werken aan conversie en de man eiste voor de rechtbank dat de vrouw verplicht werd om tot
conversie over te gaan. Toepassing van de hoofdregel van de Wet VPS zou vanwege het relatief
grote leeftijdsverschil en het geringe pensioen dat de man heeft opgebouwd voor de vrouw zeer
gunstig zijn en voor de man zeer nadelig.
“Dit gebrek aan evenwicht tussen de belangen van beiden is zodanig, dat uit de eisen van
redelijkheid en billijkheid voortvloeit dat van de vrouw in redelijkheid verwacht mag worden dat
zij meewerkt aan een billijker regeling.” Omdat beide pens ioenuitvoerders bereid waren mee te
werken aan conversie werd de vrouw veroordeeld om mee te werken aan wederzijdse conversie
van pensioenrechten. (Rechtbank Utrecht 21 maart 2007, LJN:BA3081)
Conversie is niet te overwegen als een van de partners een slechte gezondheid heeft. Stel dat
zowel het ouderdomspensioen als het partnerpensioen is geconverteerd. 10 Als de
vereveningsplichtige kort daarna komt te overlijden is er geen recht op partnerpensioen. Komt de
vereveningsgerechtigde te overlijden dan blijft het ouderdomspensioen van de
vereveningsplichtige gelijk. Er vindt geen aanwas plaats. Dit laatste wordt dan ervaren als
kapitaalverlies.
10 Art. 5, eerste lid Wet VPS spreekt over omzetting van het ouderdomspensioen en de aanspraak op partnerpensioen.
Omdat de Wet VPSD regelend recht is, is het mogelijk dat alleen het ouderdomspensioen wordt geconverteerd. De
pensioenuitvoerder zal aan een gedeeltelijke conversie niet snel of niet zonder medische waarborgen meewerken.
5

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Toch zal de financiële kant van de conversie niet altijd de boventoon voeren of mogen voeren. Na
conversie zijn partijen definitief van elkaar af. En dat wilde men toch? De
vereveningsgerechtigde kan het geconverteerde recht straks inbrengen in zijn eigen
pensioenregeling en vervolgens zijn eigen financiële planning maken. Er is geen afhankelijkheid
meer van de pensioenregeling van de ander. Het zal niet de eerste keer zijn dat de ingangsdatum
van het ouderdomspensioen van de ex-partner wordt aangepast of dat de ex-partner parttime met
pensioen gaat en parttime blijft doorwerken.
Ik voorzie in de toekomst meer en meer conversie. Het pensioenregister zoals dat per 1 januari
2011 operationeel wordt zal daar zeker aan bijdragen. Ik verwacht dat aan het register over enige
jaren een echtscheidings- en conversiemodule met een eenduidige rekenmethodiek wordt
toegevoegd, inclusief een online melding van de sche iding aan de pensioenuitvoerder. Daarmee
is het probleem van de vergeten meldingen verleden tijd.
Bod doet een sympathiek voorstel om conversie beter van de grond te laten komen. 11 Zijn idee is
om in art. 5 van de Wet VPS de vereveningsgerechtigde ex-partner een keuzerecht voor conversie
van het ouderdoms- en partnerpensioen te geven. Een idee dat zeker aandacht verdient.
Voorwaarde lijkt mij wel dat de rekenmethodiek bij conversie eenduidig is.
De pensioenuitvoerder zou conversie standaard aan moeten bieden. Als het aan Bod ligt gaat de
pensioenuitvoerder tot conversie over als de vereveningsgerechtigde niet binnen een door de wet
te stellen termijn reageert. Over dit laatste heb ik mijn twijfels. Omdat in veel gevallen beid e
partners een eigen pensioenregeling en een eigen inkomen hebben is conversie niet altijd de beste
oplossing. Bovendien zal men tijdens een echtscheidingsprocedure niet altijd de consequenties
van het niet reageren overzien.
Lijfrente onder de Wet VPS?
Zowel het SEO- als het CCP-rapport adviseren om lijfrente onder de werking van de Wet VPS te
brengen. Het gaat dan om lijfrenten waarvoor premieaftrek is genoten, zogenoemde box-1
lijfrente. De gedachte daarbij is dat lijfrente en pensioen nagenoeg hetze lfde fiscale kader hebben.
Kort vóór de invoering van de Wet VPS was dat nog anders. Doel en strekking van pensioen en
lijfrente zijn nu gelijk.
Stel dat twee broers ieder een eigen onderneming hebben. Beiden zijn getrouwd op huwelijkse
voorwaarden (koude uitsluiting). De ene broer heeft een eenmanszaak en de ander een BV.
Beiden hebben eenzelfde bedrag aan oudedagsvoorziening opgebouwd, de een in een
pensioenregeling en de ander in een lijfrente. Het is toch niet uit leggen dat bij scheiding de broer
met de BV zijn pensioen op grond van de Wet VPS moet delen, terwijl de lijfrente van de andere
broer niet voor deling in aanmerking komt!
Het kabinet gaat niet mee in deze gedachte en neemt als uitgangspunt dat de Wet VPS uitsluitend
ziet op arbeidspensioen en niet op derdepijlerpensioen. Het kabinet ziet blijkbaar
afbakeningsproblemen waar het ook andere vermogensbestanddelen als levensverzekeringen en
11 Mr. Th. L.J.Bod, Pensioenverevening:op naar het jaar 2040 in Rechtspraak in 2040, Bundel ter gelegenheid van
het afscheid van Mr. W.A.M. Stevens, Kluwer Deventer 2010.
6

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
vermogen verkregen uit een erfenis erbij haalt. Nogmaals, het pleidooi gaat alleen over lijfrente
waarvoor premieaftrek is genoten. Ik begrijp niets van de halsstarrige houding van de
verantwoordelijke bewindslieden op dit punt. Pensioen en lijfrente is tegenwoordig toch
nagenoeg gelijk aan elkaar?
Een bijkomend voordeel van verbreden van de reikwijdte van de Wet VPS is dat meteen ook is
opgelost is of vrijwillige modules in pensioenregelingen en vrijwillige voortzettingen na
verbreken dienstbetrekking wel of niet onder de Wet VPS vallen. Dat is overigens een van de
punten waar het CCP-rapport duidelijkheid over vraagt, maar waar het kabinet, zonder er op in te
gaan, niets mee doet.
Ik zie het buiten de Wet VPS houden van de lijfrente als een gemiste kans om, iets wat gelijk is,
gelijk te behandelen.
Fiscaliteit
Het kabinetstandpunt is ondertekend door de ministers van Justitie en van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid. De Minister van Financiën is er dus niet bij betrokken. Op zich is dit logisch
omdat de Wet VPS tot de verantwoordelijkheid van de ondertekenende bewindslieden hoort. De
Wet VPS gaat niet over fiscale zaken.
Hoewel het CCP-rapport zich richtte op de werking van de wet VPS is daar om naar een
aanpalend terrein gekeken: de fiscaliteit van de pensioenverrekening. Het gaat daarbij om een van
de standaardverevening afwijkende afwikkeling, namelijk als van de hoofdregel wordt afgeweken
en de ene partner de andere partner geld, of een ander vermogensbestanddeel toebedeelt ter
verrekening van pensioenrechten.
Voor alle duidelijkheid: geen enkele van de wet VPS afwijkende verdeling als zodanig heeft geen
fiscale gevolgen zolang de afwijkende verdeling niet wordt gecompenseerd door de
onderbedeelde een ander vermogensbestanddeel of een som geld toe te delen.
Gebeurt dat wel en wordt het ook als zodanig herkend, dan treden er fiscale gevolgen op waarvan
men zich af kan vragen of deze wel nuttig en wenselijk zijn.
Stel dat de vereveningsplichtige partner de pensioendatum in zicht heeft. Omdat het arbeidzame
leven ten einde loopt zal hij zijn pensioen niet meer op niveau kunnen brengen als de hoofdregel
wordt toegepast. In onderling overleg kiezen patijen er voor om het gehele pensioen bij de
vereveningsplichtige te laten. De vereveningsgerechtigde heeft geen eigen pensioenregeling en
krijgt ter verrekening van de pensioenrechten, de gemeenschappelijke woning toegedeeld. Dit
wordt ook zo beschreven in het echtscheidingsconvenant.
Dit heeft de volgende fiscale gevolgen.
Op de eerste plaats wordt het bedrag dat wordt betaald ter verrekening van of de waarde van wat
wordt voldaan bij de vereveningsplichtige aangemerkt als een onderhoudsverplichting. Deze is
op grond van art. 6.3, eerste lid, onderdeel d, Wet IB 2001 aftrekbaar.
De vereveningsgerechtigde zal op grond van art. 3.102, derde lid, Wet IB 2001 belast worden
voor de waarde van de woning, omdat de vereveningsgerechtigde iets ontvangt ter verrekening
van pensioenrechten. De redenering achter deze bepaling is logisch. De vereveningsgerechtigde
verzilvert in feite de toekomstige pensioenuitkeringen. Dat dit uit liquiditeitsoogpunt niet goed
7

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
uitkomt voor de vereveningsgerechtigde moge duidelijk zijn. Een hypotheek is dan een mogelijke
oplossing, mits de (over)waarde van de woning daarvoor de ruimte biedt.
Ondanks het feit dat op het wettelijk systeem van verrekening van pensioenrechten weinig af te
dingen is, wordt in het CCP-rapport om een viertal redenen voorgesteld om de verrekening te
defiscaliseren.
1. De vereveningsgerechtigde zal wat wordt verkregen “ter verrekening van” niet als
inkomen ervaren.
2. De fiscale wetgeving verhindert een praktische en eigentijdse ve rdeling van
pensioenrechten.
3. Omdat de belastingdienst niet altijd op de hoogte is of kan zijn van de verrekening is
controle niet mogelijk.
4. Het laten vervallen van de fiscale tussenschakel bij verrekening lijkt geen nadelige
budgettaire gevolgen te hebben.
De praktijk is dat “verrekening” niet altijd als zodanig wordt herkend of wordt benoemd. Naar
verluidt komt het ook wel voor dat wordt “afgesproken” dat de vereveningsplichtige wat is
voldaan “ter verrekening”, niet fiscaal in aanmerking zal nemen. Dat dit laatste contra legem is,
spreekt voor zich.
Ik zie niet in waarom het kabinet niet bereid is om eens nader te kijken naar de nutteloze en
overbodige fiscale stappen die gezet worden bij verrekening?
Er is overigens nog een andere mogelijkheid voor de vereveningsplichtige om het gehele
pensioen te houden en de ander niet tekort te doen: de pensioenverrekeningslijfrente. Als de
vereveningsplichtige alle pensioenaanspraken wil behouden (dus een verdeling 100-0) dan kan de
vereveningsgerechtigde gecompenseerd worden door middel van een koopsom voor een
lijfrente. 12 De vereveningsgerechtigde kan door een koopsom voor lijfrente te storten de andere
partner compenseren. De koopsom is als onderhoudsverplichting aftrekbaar (art. 6.6 Wet IB
2001). 13 Door de werking van de omkeerregel van art. 3.102, vierde lid Wet IB 2001 is niet de
waarde van de aanspraak belast, maar zijn de uitkeringen belast bij de vereveningsgerechtigde.
Deze wijze van pensioenafwikkeling benadert een ook wel bepleite extra echtscheidingsaftrek die
een pensioentekort als gevolg van scheiding aan moet kunne n vullen.
Omdat een pensioenaanspraak veelal (voorwaardelijk) geïndexeerd is, is het niet altijd even
gemakkelijk om de benodigde koopsom te bepalen om het pensioen te verrekenen. Een goed
uitga ngspunt lijkt mij de koopsom die nodig is om een lijfrente te bedingen voor een stijgende
lijfrente-uitkering waarbij wordt uitgegaan van de verwachte indexatie. 14
DGA en echtscheiding
12 Dat kan het geval zijn als de vereveningsplichtige tot de pensioendatum nog maar een beperkt aantal jaren heeft
zodat er onvoldoende mogelijkheid is om een volledig pensioen op de te bouwen of door middel van het sluiten van
een lijfrente het tekort aan te vullen.
13 Het is ook mogelijk om de verrekening vorm te geven door middel van een aantal periodieke jaarpremies. Dat kan
zowel uit liquiditeits- als uit fiscaal oogpunt (progressie) de voorkeur verdienen.
14 Een complicatie is dat de dekkingsgraad en het toeslagenbeleid van de pensioenuitvoerder ook een rol speelt.
8

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Als het pensioen van de DGA in eigen beheer wordt opgebouwd ontstaat er na scheiding een
onzekere pensioensituatie. Dit is zowel het geval als het gaat om de aanspraken van de
vertrekkende partner van de DGA als om het pensioen dan de DGA zelf als deze na scheiding de
BV verlaat. Er is slechts een vorderingsrecht op de BV. Aan die onzekere situatie komt een einde
- zo stellen de SEO-onderzoekers – als conversie de hoofdregel wordt. Met het kabinet deel ik die
opvatting niet. Er is en blijft namelijk een vorderingsrecht op de BV. Slechts een (wettelijke)
afstortingsverplichting kan daar verandering in brengen. En daar heeft de Hoge Raad de
afgelopen jaren al een duidelijke lijn ontwikkeld. Deze is, dat de eisen van de redelijkheid en
billijkheid die de rechtsverhouding tussen ex-echtgenoten beheersen, ook van belang kunnen zijn
voor de verhouding tussen de vereveningsgerechtigde en de BV. Als gevolg daarvan dient de
vereveningsplichtige zorg te dragen voor afstorting bij een professionele verzekeraar. 15
Er is daarom voor de wetgever geen aanleiding om een speciale wettelijke regeling te treffen voor
de scheidende DGA met pensioen in eigen beheer. Hiermee wil ik niet zeggen dat er voor de
scheidende DGA geen vuiltje aan de lucht is. Integendeel, van geval tot geval zal beoordeeld
moeten worden of afstorten aan de orde en mogelijk is.
Vergroten bekendheid
Het SEO-rapport vindt het belangrijkste knelpunt het gebrek aan kennis over de wet bij
advocaten, notarissen en ex-echtgenoten. Het kabinet gaat dit knelpunt aanpakken door de
bekendheid van de wet te vergroten en te kijken of er mogelijkheden zijn om het aantal gevallen
waarin het meldingsformulier wordt ingezonden toe te laten nemen.
• Aan de brochure “Verdeling ouderdomspensioen bij scheiding” zal een eenvoudiger
samenvatting toegevoegd worden.
• De vragen op de website van Postbus 51 over pensioendeling zullen voortaan waar nodig
aangevuld worden.
• Het kabinet zal de Nederlandse Orde van Advocaten en de Koninklijke Notariële
Broederschap er op wijzen dat pensioendeling een onderwerp is dat in de
beroepsopleiding en de permanente educatie nadrukkelijker aandacht behoeft.
• Het kabinet zal de Nederlandse Orde van Advocaten in overweging geven in de
gedragsregels op te nemen dat scheidende partijen hun advocaat machtigen om het
formulier in te zenden en dat een nalaten van de advocaat is aan te merken als
klachtwaardig gedrag.
• Het kabinet zal met de pensioenkoepels in overleg treden om een meer actief beleid te
voeren wat betreft het inzenden van het scheidingsformulier. Pensioenuitvoerders krijgen
bijna allemaal van het Gemeentelijke Basis Administratie een melding van de
echtscheiding. Zij kunnen dan de deelnemer gerichte informatie sturen en eventueel een
rappel bij niet reageren. Een actiever beleid op dit punt kan voor pensioenuitvoerders in
de toekomst veel uitvoeringsellende voorkomen.
• Het meldingsformulier zal worden getoetst op leesbaarheid en gebruiksvriendelijkheid.
15 Zie laatstelijk Hoge Raad 20 maart 2009, nr. C07/201HR (Pensioen Jurisprudentie nr. 73 mei 2009). Bij de brief
van het kabinet van 3 juni 2008 aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2007/08, 29481)
9

Partnerpensioen op risicobasis
G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Het partnerpensioen op risicobasis is een fenomeen dat uit noodzaak tot kostenbeheersing tot
stand is gekomen. Bij scheiding kan het voor complicaties zorgen.
Als de vereveningsplichtige na de scheiding komt te overlijden staat de ex-partner met lege
handen bij een partnerpensioen op risicobasis. De vereveningsgerechtigde kan bij een
partnerpensioen op risicobasis tijdens de sche idingsprocedure een beroep doen op het
pensioenverweer (art. 1:153 Burgerlijk Wetboek). Indien “een bestaand vooruitzicht op
uitkeringen ……zou teloorgaan of in ernstige mate zou verminderen ….” kan de echtscheiding
niet worden toegewezen voordat wat dat be treft een voorziening is getroffen, die, gelet op de
omstandigheden van het geval, ten opzichte van beide partijen billijk is. Voor een geslaagd
beroep op het pensioenverweer verwijs ik naar het arrest van de Hoge Raad van 5 maart 2004. 16
Recent wees het Hof ‘‘‘s-Gravenhage in een iets andere situatie een beroep op het
pensioenverweer af. 17
Het pensioenverweer is op het eerste gezicht een aardige regeling. Een minpunt is dat het alleen
op gaat als er sprake is van een scheiding op verzoek van de vereveningsplichtige partner. Het is
dus niet toepasbaar als er sprake is van een scheiding op gemeenschappelijk verzoek of als de
andere partner de scheiding heeft verzocht. Het zou het overwegen waard om het burgerlijk
Wetboek op dit punt te verruimen.
Hoe dan ook, in de gevallen dat het pensioenverweer in stelling zou kunnen worden gebracht
wordt het mogelijk – bij gebruik aan pensioenkennis bij de advocaat – over het hoofd gezien. Ik
kan me overigens voorstellen dat de rechter op grond van redelijkheid en billijkheid een beroep
op het pensioenverweer ook honoreert als er sprake is van scheiding op gemeenschappelijk
verzoek.
Voor partners met een partnerpensioen op risicobasis heeft het kabinet een verbetering in petto.
De Pensioenwet zal worden gewijzigd. Er komt een wettelijk recht om het aan de
vereveningsgerechtigde toekomende ouderdomspensioen uit te ruilen voor partnerpensioen. Naar
mijn gevoel zal art. 61 Pensioenwet worden uitgebreid in die zin dat er niet alleen een recht op
uitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen bij het einde van het deelnemerschap en bij
pensioeningang bestaat, maar ook bij scheiding. In deze formulering is het een koekje van eigen
deeg. Is het daarom niet logischer dat het partnerpensioen wordt gefinancierd uit de waarde van
het ouderdomspensioen vóór deling?
Het kabinet denkt in dit verband aan een soortgelijke regeling als in art. 61, zevende lid van de
Pensioenwet. Daarbij voert de pensioenuitvoerder de uitruil door als betrokkene niet tijdig
reageert op de vraag of hij die uitruil wil. Op zich zie ik geen bezwaar tegen een dergelijke
16 LJN nummer AO1974, nummer RO3/066HR
17 Hof ’s-Gravenhage 25 februari 2009, nr. 105.012.279.01, nr. 350-M-08, opgenomen in Pensioen Jurisprudentie
2010 nr. 2. Het pensioenverweer werd hier in stelling gebracht met een wat merkwaardige redenering. De man
stelde dat, als zijn ex-vrouw vóór hem zou komen te overlijden, het voorwaardelijk deel van het ouderdomspensioen
van zijn vrouw weer wel aan bij hem aan zou wassen, maar het nabestaandenpensioen zou verloren zijn zodat het
niet meer gebruikt kon worden voor aanvulling van het pensioen van de man. De rechter vond dit geen bestaand
vooruitzicht op nabestaandenpensioen zoals bedoeld in art. 1:153 BW.
10

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
negatieve optie, mits er maar een wettelijke basis voor komt en duidelijk wordt uitgelegd wat een
en ander betekent. 18 Uitruil heeft immers tot gevolg dat het ouderdomspensioen flink lager wordt.
Verruiming bij internationale waardeoverdracht
Recht op internationale waardeoverdracht zoals nu geregeld in art. 85 Pensioenwet bestond bij
het invoeren van de Wet VPS nog niet. Als bij de scheiding nu de standaardverevening is
toegepast en de vereveningsplichtige maakt gebruik van het recht op internationale
waardeoverdracht verliest de vereveningsplichtige het rechtstreekse vorderingsrecht op de
pensioenuitvoerder. De Wet VPS is immers niet van toepassing op buitenlandse uitvoerders. De
vereveningsgerechtigde zal bij uitbetaling van het pensioen aan moeten kloppen bij de ex-partner.
Dit geeft natuurlijk allerlei fiscale en praktische complicaties.
“Het kabinet zal aan dit probleem tegemoetkomen door wettelijk te bepalen dat voor een
dergelijke waardeoverdracht instemming nodig is van de vereveningsgerechtigde.” 19
Op zich ben ik niet ontevreden met deze voorgenomen aanpassing. Maar is het niet zo dat op
deze manier internationale waardeoverdracht feitelijk wordt geblokkeerd? Wat is er op tegen om
te bepalen dat internationale waardeoverdracht na echtscheiding alleen mogelijk is met
toestemming van de vereveningsgerechtigde, tenzij partijen alsnog tot conversie besluiten. Of
waarom zou de vereveningsgerechtigde in die situatie geen keuzerecht krijgen voor conversie?
Om dit praktisch te laten werken is niet alleen vereist dat de pensioenuitvoerder verplicht is om
mee te werken aan de conversie ongeacht het moment waarop de scheiding heeft plaatsgevonden,
maar ook dat er uniforme rekenregels zijn voor conversie.
Recht op waardeoverdracht geconverteerd deel
Het kabinet wil de vereveningsgerechtigde het wettelijk recht geven om het geconverteerde deel
over te dragen naar de eigen pensioenregeling. Dit is praktisch en geeft de gerechtigde meer
inzicht en overzic ht in de pensioensituatie. Van financiële afhankelijkheid is geen sprake meer en
de banden zijn definitief verbroken.
Deze maatregel maakt conversie aantrekkelijker voor de vereveningsgerechtigde en zal daarom
door advocaten en notarissen meegewogen moete n worden bij de keuze tussen
standaardverevening of conversie.
Voorhuwelijkse periode en partnerpensioen
Het CCP-rapport zou graag zien dat bij de verdeling van het partnerpensioen de voorhuwelijkse
periode wordt uitgesloten. Voor mij is dat geen halszaak. Daarmee zou de periode voor verdeling
van het ouderdoms- en partnerpensioen gelijkgetrokken worden. Een gelijktrekking volgens het
kabinet zou ten nadele zijn van degene voor wie die het partnerpensioen is opgebouwd. Dat is
18 Tarik Ucar spreekt in Pensioen Magazine nr. 2 februari 2010 in een vergelijkbare situatie over het spanningsveld
tussen vrijheid en paternalisme. De auteur twijfelt aan de juridische grondslag voor de negatieve optie. Uitruil is
immers niet nodig indien de vereveningsgerechtigde voldoende eigen inkomsten heeft.
19 Par. 4.3.7. van het kabinetsstandpunt.
11

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
juist. Als partners de voorhuwelijkse periode uit willen sluiten kan dat bij huwelijkse
voorwaarden of bij echtscheidingsconvenant. Ook dat is juist.
Ik kan me wel vinden in de visie van het kabinet op dit punt, maar het geeft wel aan dat het
partnerpensioen bij scheiding een serieus onderwerp is dat voor advocaten en notarissen de
moeite waard is om bij stil te staan.
Denk bijvoorbeeld aan het geval dat iemand vanaf zijn 25-jarige leeftijd deelneemt in een
pensioenregeling met partnerpensioen op opbouwbasis. Op 30-jarige leeftijd trouwt hij en na 20
jaar scheidt hij. Er wordt niet afgeweken van de wettelijke regeling voor de verdeling van het
partnerpensioen. Na vijf jaar hertrouwt hij met een partner die zelf geen pensioenregeling heeft.
10 Jaar later overlijdt hij. Zijn eerste partner krijgt nu een partnerpensioen gerelateerd aan 25
jaar, terwijl het pensioen van de tweede partner gerelateerd is aan vijf jaar deelname! Als de
tweede partner geboren is na 1950 is er geen recht op een Anw-uitkering.
Er zijn ongetwijfeld veel situaties als deze waarin men ten onrechte denkt dat het
partnerpensioen goed is geregeld.
Losse eindjes.
De meeste punten die in de beide rapporten zijn genoemd, met uitzondering van de fiscaliteit,
komen in het kabinetsstandpunt terug. Toch blijven er nog wat losse eindjes. Ik noem er een paar.
• Er wordt geen standpunt ingenomen over de vraag of vrijwillige aanvullingen en
vrijwillige voortzettingen onder de Wet VPS vallen.
• Ook wordt niet gereageerd op het punt van het CCP-rapport waar gepleit wordt om
bepalingen over de verdeling van pensioenrechten (ouderdoms- en partnerpensioen) bij
scheiding in één wet onder te brengen. 20
• Hoe kijkt het kabinet aan tegen het opgebouwde levenslooptegoed? Na inbreng in de
pensioenregeling valt het zonder enige twijfel onder de Wet VPS. En daarvoor? Is het
pensioengehalte onvoldoende?
• Er blijken nogal wat verschillen te zijn wat betreft kosten die pensioenuitvoerders in
rekening brengen voor berekeningen bij scheiding. Het CCP-rapport pleitte voor een
wettelijk maximum van € 250.
Tot slot
Hoe verder met de Wet VPS? Welnu, als de voorgenomen wetswijzigingen en het geplande
overleg met de pensioenuitvoerders, notariaat en advocatuur het beoogde resultaat oplevert wordt
een flinke slag geslagen. We zijn dus zeker op de goede weg maar er blijven wensen. Het zou
toch wel aardig zijn als op de hierboven genoemde openstaande punten nog een antwoord komt
van het kabinet. Op het punt van de lijfrenten en de fiscale kant van de verrekening heeft het
kabinet het licht nog niet gezien, maar wat niet is kan nog komen.
20 Op zich is het natuurlijk vreemd dat het partnerpensioen voor de DGA wel is ondergebracht in de Wet VPS (art.
3a).
12

G.J.B.Dietvorst
29 maart 2010:Concept / nog niet gepubliceerd
Er blijft dus nog genoeg om over te debatteren in de Tweede Kamer als het beloofde wetsvoorstel
wordt ingediend. Wat mij betreft mag er met de beloofde wetsvoorstellen en de overige
aangekondigde maatregelen haast gemaakt worden. Laten we hopen dat een Kamerlid in deze tijd
waar het over veel grotere pensioenthema’s gaat zoals de toekomst van ons pensioenstelsel, ook
oog heeft voor kleinere noden en aan de bel trekt. Want wie het kleine niet eert…..
Aangekondigde wettelijke maatregelen
• Automatische uitruilmogelijkheid voor partnerpensioen op risicobasis.
• De bepaling over indexatie wordt herzien
• Toestemming van vereveningsgerechtigde bij internationale waardeoverdracht
• Wettelijk recht tot inbreng van het geconverteerd recht in de eigen pensioenregeling
Aangekondigde overige maatregelen
• Publieksvoorlichting wordt verbeterd
• Kabinet wijst advocatuur en notariaat op belang van aandacht in opleiding voor
pensioendeling en permanente educatie
• Er wordt overlegd met pensioenuitvoerders om tot een eenduidige rekenmethodiek te
komen voor conversie
• Kabinet overlegt met pensioenkoepels om de afhandeling van pensioen bij echtscheiding
beter te laten verlopen
13