nederlanden. - Koninklijke Bibliotheek

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

ril8 - '35

COLLECTIE-TH IERRY

B R U I K L E E N

van de Ned. Herv.

Gemeente

te 's Gravenhage

GESCHIEDENISSEN

DER VEREENIGDE

N E D E R L A N D E N .

GESCHIEDENISSEN

D E R

V E R E E N I G D E

NEDERLANDEN.

VOOIS. DE VAUERLANDSCHE JEUGD.

Z E S D E DEEL.

MET PLAATEN EN POURTRAITEN.

TE AMSTERDAM, BY

JOHANNES ALLART,

M D C C L X X X V .

DRIE- EN- DERTIGSTE GESPREK.

I N H O U D .

Bezigheden der Staaten, terjlond na den dood.

van Prins Willem den I. De Heer J. van

Oldenbarneyeld draagt zorge voor Graaf

Maurits. Vergadering der Slaaten te Delft.

Aanftdüng van den Raad van Staaten; wat

tot derzeher verrigtinq behoorde. Raad

van Slaaten in Holland. Schikkinge in ande

re Gewesten. Bedryyen van Parma. De

Graave van Hohenlo, word Overfie Veld

heer, onder Graaf Maurits en de R.aadvan

Staal en; beveiligd BergenopdenZoom. Raad

pleegingen over de Opdragt der Opperheer-

fchappye, het zy aan Frankryk, of aan

Engeland of aan beide gezamenlyk. Ver-

fchillende gedachten der Staatsleden daar

over. Handelingen van den Franfchen Gezant

Pruneaux. Verklaaring van Elizabeth.

VI. DEEL. A$ M Mm

6 GESCHIEDENISSEN DER

tlanlyk antwoord van Koning Hendrik de III.

, aan deSpaanfche Afgezant. De Oppermagt

word hem aangeboden. Reden waarom hy

^dezelve moet afwyztn* Antwerpen door

Parma bemagtigt, enz. Aldegonde en Blois

van Treslong raaken in ongunst, de laatjle

word te Middelburg gevangen genomen.

Verhaal van de Proceduures en zyne Vry-

fpraak. Vernieuwde onderhandeling ?net Ko

ningin Êlizabeth. Voorwaarden waarop zy

zig verklaart, de Staaten haare befcherming

Xe verleenen. De baatzugtige oogmerken van

Koningin Êlizabeth, worden door Barneyeld

ontdekt. Maatregelen daartegen te werk

gefield-, nut Graaf Maurits van Nasfau te

verheffen tot Stadhouder van Holland en

Zeeland. Hy doet den Eed in die waar'

digheid. Krygt den tytel van geboorenPrinfe

van Oranje. Onzekerheid van zynen lastbrief

Staaten Zegel en Tytel yastgcjleld. Misnoe

gen van Leicester daar over, word wegge

nomen. Leicesler komt te VUsfmgen enz.

Word door E. Leoninus begroet, en de Op-

perlu;t:iY')Ogdye opgedragen. Verfchil onder

de

VEREENIGDE NEDERLANDEN. f

de Proyintien en Steden daar over. Êliza

beth toont daar over te onvreeden te zyn.

Mr. Johan yan Oldenbarneveld, word Ad

vocaat van Holland. Neemt dat Ampt aan

op voorwaarde, doet den Eed. Bedryven-

van Parma. De Heer van Hemert

word geftrafl om de overgave yan de Stad

Graave. Parma belegerd Venlo, neemt

Venlo en Nuits in. Leicester overwint

Doesburg, belegert Zulphen. De Oyerfte

Sidny fncuyelt. Na dat hy alvoorens met

Prins Maurits, Axel enz. had ingenoomen.

Leicester zoekt Holland en Zeeland te

overheerjchen, begeeft zig naar Utrecht,

Verbind zig aldaar met Reingoud, Proun-

nlck en Burggraaf. Hun karakter. Hy regt

een Munt te Amfterdatn op, beraamt een

plakaat op de Zeevaart. Algemeene klagten

tegen hem; gebruikt zyn Wapen tot een te

gen Zegel; wil een kamer der Geldmiddelen

opriglen. Buys weigerd met Reingoud een lid

daar yan te zyn. Leicester verwerft zig dt

gunste yan het Gemeen door vertoon van

Godsdienstigheid; trekt fommige Predikanten

A 4 tot

5

GESCHIEDENISSEN DER

*tot zig, g unt hun groote voorregten. Ver

weerden daar door zyn achting. Die yan

Utrecht, begeer en de Opper mngt aan Êliza

beth op tè draagen. Leicester trekt naar

's /lage. Paülus Buis, word gevangen genoo-

mcn, en eenige aanzienlyke Burgers de

Sladt uitgezet. Leicester veranderd de Re-

geering te Utrecht, maakt -Prouninck Burge

meester. Uarncveld loont de Staaten van

Holland het gevaar daar van aan; de Bal

lingen worden in Holland in befcherming

genoomen. Leicester tragt Barneyeld te

Utrecht te hrygen, dat door de Staaten van

Holland geweerd word. Steven Parel, word

op last der Staaten gevangen genoomcn.

Leicester, R.eingoud gevangen hebbende doen

neemen, laat hem ontfnappen, zyn uiteinde.

Parma noodzaakt Leicester het beleg vcrn

Zutphen op te brecktn. Drie Schantfen

door Leicester bemagligd. Hy field R. Joh

en IV. Stanlei aan tot overflen tegen denzin

der Staaten. M. Schenks, aanflagop Nymee-

gen mislukt. Parma en Leicester, doen de

troeptu >de Winterkwartieren betrekken.

VA-

(A0. 1785.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 9

V A D ER.Reeds weder hier myn Zoon?

Ik zie, dat de Vaderlands-liefde, die ik met

vreugde in u befpeur , meer en meer aan-

wakkeit, en u dus fpoedig herwaards

dryfe, om onderricht te worden ten aan

zien van de gevolgen na den ongelukkigen

dood van Prins Willem den I.

ZOON. Juist deeze dryfveeren en myn

verlangen, om deeze gevolgen te weeten,

lieten my niet toe langer te toeven.

V. Zet u dan neder, tervvyl ik trachten

zal u te voldoen. Ik behoeve u niet

te zeggen, dat door het pleegcn van dit

gruweiftuk de haat tegen de Spanjaarden

by giootcn en kleinen ten hoogtlen top

fteeg, zo dat zy , die aan het Roer der

llegeering zaten moeite genoeg hadden, om

de gemoederen binnen de paaien te hou

den, en om zulke middelen te beraamen,

op dat de verwarring niet alles het onder-

fte boven keerde. Ten dien einde werd

nog op denzelfden dag , op welken de

moord gefchied was, door de Staaten van

Holland, die te Delft by een waren, eene

A 5

V c f

"

ia GESCHIEDENISSEN DER

Vergadering belegd , waar in met eene

buitengjwoone bedaardheid en kloekmoe,

digbeid brieven ontworpen en afgevaardigd

werden aan den Graavc van Holienlo, aan

Graaf Willem Lodewyk van Nas/au, en aan

de Bevelhebbers der voornaamfte grensfte-

den, met bevel, om het Krygsvolk in de

Vestingen in eed en gehoorzaamheid der

Staaten te houden en te bevvaaren, en mee

belofte, dat men voor eene fpoedige betaa-

üug der agterftallige foldy zorgen zoude.

Graaf Maurits van Nasfuu, Zoon

van Willem den I. en van Anna van

Saxen, bereikte op dit pas den ouderdom

van omtrent vyftieir jaaren, en bevond zig

op de Hooge School te Leyden, alwaar hy,

op kosten van de Provintiën van Holland

fn Zeeland in alle nodige en nuttige We-

tenfehappen onderweezen werd. Op

raad van den fleer Johan van Oldenïarne-

veld, groot vertrouweling van wylen Prins

Willem den I. werd hy nu van daar naar

Delft ontboden. Innrddels had.men

ook brieven afgezonden naar Antwerps,

wel-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. li

welke Stad cjoor Parma meer en meer be«

naauwd werd , met aanmaaninge tot ftand-

vastigheid en het handhaaven der onderlirge

verëeniging. Kort daarna werden de

Edelen en Steden in grooten getale , te

Delft befchreven, om orde te Hellen op 's

Lands Regeering. Op die Vergadering

werd een Raad van Staaten aangefteld, be-

fhiande uit achtien Leden, aan het hoofd

vnu welken Raad de jonge Graaf Maurits

geplaatst werd, eensdeels uit erkentenis

voor de nagedagtenis zyns Vaders , en

vooral door de bewerking van den gemel-

den Heer van Oldenbarneveld,

Z. En zeker werd met een aan deezen

Raad een Berigtfchrift gegeven, waar naar

zy het bewind zou oefenen ?

V. Ja wel. Volgends hetzelve werd aan

deezen Raad vooreerst aanbevolen, de ee-

nigheid tusfehen de Gewesten tc bewaa-

ren, en 's Lands Voorrechten voor te ftaan;

de ingewilligde Lasten tc ontvangen ; Krygs-

volk te werven te land en te water; Ad-

miraliteits-Kollegië'n aan te ftellen , Zee-

A 6 Over-

Ï2 GESCHIEDENISSEN DER

Overften te kiezen, en Krygs-Ampten te

begeeven. Doch, zonder tocltemming

der Staaten , die gewooidyk tweemaal des

jaars op befchryving van deezen Raad ver

gaderen zouden , kon de Raad niets be

iluiten over Vreede of Oorlog, bet aan

gaan van Verbonden of het Huk der geld-

munte. De Staaten van Holland ,

wier bezigheden van dag tot dag vermeer

derden , beflooten mede ten deezen tyde,

om eenen Raad van Staaten voor hun Ge

west in 't byzonder op te rigten , die»

wanneer de Staaten niet vergaderd waren,

zorge zoude draagen voor de Krygszaakcn

en het invorderen der gemeene Middelen,

welk Kollegie den naam kreeg van Gekom-

mitteerde of Gemagtigde Raad der Staaten

van Holland , op denzelfden voet, als men

cenige jaaren te vooren in Noord-Holland

een dergelyke Raad had aangefteld. In U-

trecht Helde men Joost de Zoete, Ileere yan

Villers, tot Stadhouder aan , henevens ee

nen Erfraad van Veertig Raaden. ,

li-üs ï-feJfeK&ïi*..

VERJSENIGDE NEDERLANDEN. 13

Z. Welke was de tegenswoordige gefteld-

hcid der overige Verëenigde Gewesten?

V. Groningen en tle Ommelanden waren in

de magt van Parma. In Friesland was al

les krachteloos door binnelandfche verdeeld

heden. In Gelderland en Overysfel wa

ren mede veele Steden in handen van den

vyand , en uitgezonderd Gend, Oojlende,

Sluis , Brusfel, Antwerpen , . Mechelen en

eenige kleine Steden was Parma meester

van Vlaanderen en Eraband.

Z. Waren deeze nieuwe opgerigte Kol-

legiën nu ten eerften bedagt, om den vy

and allen mooglyken afbreuk te doen, en

zig tot eene belioorlyke tegenweer te be

reiden ?

V. Zeker Ja, doch Parma fmeedde, om

hun voor te komen, een ontwerp, om zig

van de aanzienlykfte Steden meester te

maaken, en hier toe lag Antwerpen het eerst

aan de beurt , welke Stad , hy wist, dat

door burgerlyke onëenighedcn van binnen

verdeeld was. De fchans Liefkenshoek

werd op bevel van Parma door eene

A 7 krygs-

14 ' GESCHIEDENISSEN DER

krygslist overmeesterd , doch de aanflag

van Mondragon op Lillo mislukte , en na

eene belegering van drie weeken was hy

genoodzaakt deeze fchans te verlaaten \

evenwel overmeesterden de Spaanfchen daar

entegen Dendermondc, Willebrock, Vilvoor-

dan en andere plaatzen. • Gend, ïngei

flooten zynde , trad nu , het oor geleend

hebbende aan een verraaderlyk ontwerp,

in onderhandeling met Parma, en gaf zig

op den i?den September aan hem over.

—— In Gelderland, Friesland en Overyspel,

werd de kryg meest met geheime awfla-

gen en plunderen gevoerd, terwyl de Ko-

hirigsgezfniteri echter voor veele plaatzen

het hoofd ftieten , en de Staatsgezinden

me st verweerender wyze te werk gingen,

arbeidende voórnamelyk , om het Staats

bewind en Krygsbeftier op eenen goeden

voet te brengen.

Z. Wie had thans het opperbevel ovef

het Leger?

V. De Graaf van HoWnJó verkreeg den

titel van Opperfle Veldheer of Luitenant

Ge'

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 1$

Generaal, onder Graaf Maurits en den

Raad van Staaten , onder wiens gehoor

zaamheid ook het Krygsvolk gefield werd.

Zyne eerfte verrigting in die waardigheid

was , dat hy Bergen op den Zoom in vei

ligheid ftelde tegen eenen vcrraderlyken

aanflag van Parma. Thans Hepen 'er

zo veele gcvaarlyke zaaken te famen, dat

de Staaten geene andere uitkomst zagen,

dan zig aan eene vreemde Mogendheid te

onderwerpen. • Ten dien einde werd

dan eerst een Gezantfchap naar Frankryk

afgevaardigd , het welk reeds derwaards

vertrokken was voor den dood van Prins

Willem den I. Doch dewyl alle deeze on

derhandelingen op niets uitliepen , zal ik

met een wydlopig verhaal daarvan u niet

vermoeien , alleen zal ik u zeggen, dat

men naar het voorbeeld van wylen zyner-

Doorluchtigheid te gclyk met Engeland han

delde , en ook derwaards Gezanten had

afgezonden. • Deeze verzochten aan

Êlizabeth om eenen fpoedigen ondeiftand

van 9000 man Krygsvolk en 300,000 pon

den

l6 GESCHIEDENISSEN DER.

den Buskruid, voor welker betaaling de

Algemeene Staaten, of zodaanige Provin-

tien, als haare Majefteit zoude verkiezen,

zig zouden verbinden. . Dan de Ko

ningin , in plaats van in dit aanbod ge

noegen te neemen , vorderde eenige fterke

plaatzen tot onderpand. . Binnenslands

waren de gemoederen zeer verdeeld , de

één wilde zig aan Frankryk en de ander

aan Engeland onderwerpen , en weder

anderen op eigene verdeediging zig verlaa-

ten. • In eene Vergadering der Staaten

toonde de jonge Maurits, dat een verbond

met Frankryk hem niet zeer naar den zin

was, ten minfteu by verzocht, dat de be

langen van zyn buis daarby niet veron

achtzaamd mogten worden ; beloovende

van zynen kant, fchoon jong en onërvaa-

ren , alles te zullen aanwenden, wat ten

beste van het Land ftrekken kon. Be

nevens hem kantten Amjleldam en MonnU

k&ndam zig hevig tegen den handel met

Frankryk\ maar boven allen verzette zig

Gouda tc:en denzelyen buitengemeen fterk.

De

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I?

De party echter, die voor Frankryk was 3

de fterkfte zynde, -bracht het zo verre,

dat men Frankryk en Engeland te gelyk

zoude verzoeken, gezamenlyk de befchcr-

ming der Landen op zig te neemen, en

zo Frankryk dit weigerde, dat men dan by

Koningin Êlizabeth om befcherming zoude

aanhouden. En dit geen voortgang

hebbende, werd vastgefteld ter Algcmeene

Staatsvergadering, dat men de oppermagt

aan den Kon mg en kroon van Frankryk

zoude aanbieden. Doch Utrecht en 0-

yerysfel weigerden daar in te Memmen, en

in Heiland bleef de Srad Gouda by haar

gevoelen. De beroemde Pairfus Buis , Ad-

yolaat van Holland, ziende, dat men den

handel met Frankryk met geweld wilde

doordryven , ontfloeg zig van zyn Ampt 9

en het is meer dan waarfchynlyk, dat Mau

rits, fchoon by zig nkt openlyk verklaar

de , echter zig van de bekwaamheid van

Mr. Francais Franken, Tcnfionaris van Gou-

da -bedii') d heeft, om die Stad zo bepaald

by haar eerfte voorllel te doen blyven,

De


De Franfche Gezant, Pruneaux, die

zig ongelooflyk veel moeite gegeven bad ,

zo in de Staatsvergadering als by derzeb.

ver byzondere leden , hebbende zelfs eene.

reize door de Stede» gedaan, om de Re

genten voor.zyncn Meester te doen item.

men, de zaak nu zo verre gevorderd zien

de, trok weder naar Frankryk , wordende

door de Staaten befchonken met eeueri

gouden keten, ter waarde van 2000 gul

dens.

- Z. Dus fcheen nu Koning Hendrik toetst

fmaak in het aanbod der Oppetfte Magt te '

hebben, dan voorn.en?

• V. Ondertusfchcn had Konin/un Eliza-

leth , om deezen handel met Frankryk te

vcru-aagen , of wel , indien moosdyk , ge*

heel te fluiten , ^frefl Afgezant Layidfon

herwairds overgezonden, die op den Sften

van de Maand December aan de Staaten

verklaarde,,, dat haare Majefteit gaarne de

„ Befcbcrm'mg der Nederlanden gezamen-

„ lyk met den Koning van Frankryk zou

„.hebben aanvaard, doch dat zy den Ko-

„ ning

(A0.I585) VEREENIGDE NEDERLANDEN.

, } ning bier toe niet had kunnen beweegen}

„ dat zy daarom hem Davldfon herwaards

„ gezonden had , om den tegenwoordige»

„ ftaat van 's Lands zaaken te verdaan,

„ en op wat wyze men die best zou kun»

„ nen redden, waartoe haare Majefteit gaar-

„ ne de behulpzaame hand zou bieden ,

„ zonder dat zy van zins was, het werk

„ met Frankryk , zo men daar iets meer

„ in gedaan had , te verachteren , of zig

„ ter Hecrfchappy der Landen in te drin-

» gen."

Z. Dit was zeker eene van haare flaat-

kundige ftreeken ?

V. Ik geloove vastclyk, dat zy Davldfon

enkel herwaards bad gezonden, opdat men

zig met Frankryk niet te diep zoude in-

laaten. Inmiddels werd zy door de

Staaten bedankt voor haare genegenheid ,

en aan baaren Afgezant werd door de Ge-

volmngtigden kennis gcgeeven van den

ftaat der Zaaken en rpei ing van den han

del met Frankryk. • Op den 3den van

de Maand January des jaars 1585 veitrokkeu

2° GESCHIEDENISSEN DER

ken de Gezanten der Algemeene Staaten uit

den Briel naar Frankryk. De Spaanfchen

deeden alle weer, dat zy aldaar by hunne

aankomst niet ter gehoor zouden worden

toegelaaten, dan Hendrik de III. betoonde

zig tegen hun een achtingswaardig Vorst

te zyn, en beantwoordde den Spaanfchen

Afgezant, gelyk die verdiend had: „ Vol-

s, ken, zeide hy , die zig tegen hunnen

„ Vorst niet verzet hebben, dan na het

„ beproeven van alle wegen en middelen

van zagtheid, om hem van zyne dwi^ge-

„ landifche behandelingen af te brengen ,

» zyn in myn oog geen oproermakers ;

„ Z. ude ik deeze oude ondtrtfaanen van

„ myn Ryk , die myrte befchermïng ver-

p zoeken, niet hoóren ? De edelSartigè

Franschmin fUt \r altyd eene eer in,

„ om verdrukte Vorften en Volken te'

„ helpen." Koning Hendrik be

wees daarenboven den Gezanten alle

eer , die men aan Gezanten bèWyzèn

kon , en verleende hun op den i 4den

van de Maand Febrüary gehoor. Llbcrtm

U-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 21

Leonlnus, Kanfelier van Gelderland, voerde

by deeze gelegenheid het woord; en bood

daarby den Koning de Heerfchappy aan.

. i Vervolgends gaven zy op bevel

des Konings hunnen Lastbrief fchriftelyk

over, en de Koning zeide, dat hy over eene

zaak van zo veel inziens zig met zynen

Raad beraaden zou.

1

Doch de over

gave van Br as fel, even gclyk die van Gent

aan Parma deed den Koning, zo hy voor

gaf, aarzelen en van dag tot dag krompen

zyne vooruitzigtcn in, te meer, toen de

Spanjaarden den aanhang van Guize tot

muitzttgt aanfpoorden, het welk redenen

genoeg waren, om eenen Vorst, zo onftand-

vastig als Hendrik de III. aan het wankelen

te brengen, en dus liep de gelegenheid,

die Frankryk thans bad, om de Nederlanden

aan zyne kroon te hegten, en tevens de

hoop op byftand, die men hier van Frank'

ryk verwachtte, te niet.

Z. Deeze omkeering, waar over men zig

naderhand heeft moeten verheugen, zal toen

ze-

È2 GESCHIEDENISSEN DER

zekerlyk grootc verflagenheid gebaard hebben?

V. Het baarde zeker voor dien tyd groote

verflagenheid, waar by kwam, dat een aan

flag vsn den Graave van Uohenlo op 'ffléf-

togenbosch mislukte, met groot verlies van

Volk en Krygsgereedfchap. Eenige

kleine voordeden, die de Staatfchen in

Friesland, alwaar in dit jaar de Hooge

School te Franeker opgericht werd, behaal

den, konden ook zo min als de overkomst

van Maarten Schenk tot de Staaten Party,

niet opwegen tegen het verlies van Antwer

pen, om welke Stad te winnen, Parma on

eindige fehatten gefpild , en al wat de

Kunst des Oorlogs vermogt, en waar van

men tot nog toe geen voorbeeld gezien had,

in het werk had gefield; waar voor zy ein-

dclyk bukken moest. Aldegonde,

fchoon in de daad onfchuldig, moest echter

de ongunst der Staaten eenigen tyd beznu-'

ren, als of hy zig om het verdeedigen der

Stad niet wakkerlyk genoeg gekweeten had;'

doch eenige maanden te vooren was nog

een

vi.B.Pi.nx,

BIL ©IS V A K T 1 K S J L 0 M , W O I K D T G E V A N G E N

© F 'S G K A V E N S T E 1 N G E B I A M .

VEREENIGBE NEDERLANDEN. 2$'

een oud dienaar van den Staat, en boezem

vriend van wylen Prins Willem den I. in on

gunst getaakt, en van zyne Ampten verha

ten, te weeten de Admcraal Willem Blois

yan Treslong.

Z. Wat was de reden van liet ongenoegen

tegen deezen?

V. Hy, een fier Zeeuw, toonde zig eerst

onvergenoegd op eenige Leden van de Ad

miraliteit in Zeeland, welke verzuimd hadden

lastbrieven uit te geven aan twee Hopluiden,

door hem benoemd; bcfchuldigende dezelve

daar over voor Graaf Maurits en den Raad

der Regeering te Middelburg, tevens verklaa-

rende den Lande geen dienst meer te wil

len doen, zo de Raadsman Helns en de

Advokaat-Fiskaal Valerius niet werden' afge^

2 e t > •_. - Dit werd door Graaf Maurité

en den Raad van Rcgcering zo hoog opge

nomen, dat Blois yan Treslong daar om varf

zyne Ampten ontflageri en te Middelburg ge

vat en op s' Grayenftein gevangen gezet

werd.

Z. Dit was vry fterk gehandeld, dunkt

GESCHIF.DENISS.EN DER.

wy, met eenen Ma* van die Verdienden.

Was zyne befehuldiging ten laste van die

Hecrcn dan volftrekt onwaar ?

Z. De Staaten van Holland w a r e n bier

gantsch niet mede ,in bunnen fchik, en ver

zochten aan Maurits en aan den Raad, dat

zy met Treslong als eenen Edelman zouden

handelen, en zyne voorheen gedaane dien-

ften indagtig wezen, ten minden zo ver in

Rechten beftaaubaar was. ? y M

Huisvrouw, de Graaf van Uohenlo en and"!

ren vervoegden zig by Maurits, eifchende

dat hy voor zynen bevoegden Rechter mogt

gefield worden; doch Maurits en de Raad

oordeelde, dat de zaak hun aanging, dat zy

bevoegd waren, Rechters over hem te del

len, of dat men zig anders tot de Algemeene

Staaten kon wenden. — , I n d e

Maand van April werd Blois van Treslong

voor het gerecht van Middelburg te recht

gefield. . D e B a l j- U w Z ( ) m e r b e =

fchuldigde hem van gekwetffe Majefleit, en

andere fnoode misdaaden, eifchende zy».

leven en goederen De gevangen in

Zee-

VF. REEN TG DE NEDERLANDEN. 25

Zeeland niemand kunnende vinden , die zy

ne zaak wilde verdeedigen, ontbood eenen

Advokaat uit *s Gravenhagg , die als een

feerlyk man zyne zaak deftig voorftond ,

vorderende inmiddels zyn ontilag onder be-

boorlyke Rorgtogt.

Z. En bier aan werd, ongetwyfeld, vol

gends Rechten voldaan ?

V. Neen de zaak werd flepende gehou

den. ' De Baljuw, alles zynde bchal-

ven een eerlyk man , konkelde bedrieglyk

met den Cipier , welke aan. Treslong aan

bood, hem gelegenheid te zullen geven om

tc ontvlugten, mits hem vooraf duizend

guldens betaald werden , en dan nog

duizend guldens na zyne ontkoming, hier

omtrent kwam men over een , en rde Ci

pier bevestigde dit met eenen fchriftely-

ken Eed. Zo haast de eerde duizend gul

dens door de Huisvrouw van Treslong be

taald waren, {treek de Baljuw die na zig,

en maakte te gelyk een groot gerucht we-

gsns de voorgersoomene vlugt van Treslong,

en vorderde hem tot de pynbank, doch

VI. DEEL. B dit

&6 GESCHIEDENISSEN DER

dit werd hem ontzegd. De zaak werd

va-der flepcnde gehouden. Tc vergeefs

klaagde Treslong over de onbevoegdheid en

onbekwaamheid van zyne Rechters , als

zynde meest Kooplieden , en dus buiten

Haat, om over krygszaaken, hoedaanigc de

meesten zyner befchuldigingen betroffen ,

tc kunnen oordeelen. Te vergeefs , zeg

ik, verzocht hy, om voor eenen Krygsraad,

gefterkt met Gemagtigden van de Algemee-

Re Staaten, te recht gefield te mogen wor

den, of wel voor den Hove van Holland,

maar niet alleen werd zyn verzoek , maar

©ok de voorfpraak van de Koninginne van

• Engeland in den wind geflagen , en hy

bleef gevangen tot na de aankomst van

den Öraaf van Leicester. Deeze Landvoogd

gaf hem eerst zyn huis, en daarna *s Gra-

venhage tot eene gevangenis , en eindelyk

in de Maand November van bet volgend

jaar 1586 verlof, om te reizen, waar hy

wilde, mits onder eede beloovende , op

T.lle vermaaning van het Hof van Holl&nd

te zullen verfchynen. • Daarna deed

VEREENIGDS NEDERLANDEN. *7

hy met Leicester eene keer naar Engeland^

van daar met Brieven van Voorfchryving

yan de Koningin Êlizabeth weder gekeerd ,

dagvaarde hy den Baljuw Zatter voor het

Hof van Holland, dan het Hof deszelfs

competente Rechter niet zynde , werd hy

ontbeeven, o.n voor het zelve te verfchy-

nen. , Ook ftelde de Wethouderfchap

van Middelburg van tyd tot tyd uit , om

de Hukken , tot het Proces behoorende i

over te zenden. In het jaar 1588 verzocht

Treslong, dat de Advokaat Fiskaal en Pro

cureur Generaal van Holland zyne zaak wil

den ter hand neemen, doch deeze verklaar

den geene {tof van befcbuldiging tegen hem

te vinden. Treslong, die als een eer-

lyk man, zeer nayverig op zyne eer was,

befloot ten laatften elk, die iets tegen hem

had, voor het Hof te dagvaarden, en nie

mand verfchynende , werd hy op den ioden

van de Maand Juny des jaars 1595 van al

le misdaad zuiver verklaard, waar van hemr

ook de Staaten van Holland vry verklaar

den.

B Ï Z. Hoe

'2 8 GESCHIEDENISSEN DER

Z. Hoe ging het toen, met den Baljuw

Zomer ? Werd deeze geftraft, en Treslong

weder in zyn Ainpt herfteld ?

V. En Treslong en de Baljuw waren voor

het afloopen van het Proces reeds overlee-

den, doch des Baljuws Erfgenaamen wer

den ingevolge van het vonnis van het Hof

van Holland bovengemeld, genoodzaakt de

gemelde duizend guldens , die door de

Huisvrouw van Treslong aan den Cipier

betaald en aan den Baljuw ter hand gefield

waren, met de interesten " van dien aan

Treslong of deszelfs Erfgenaamen weder uit

te keeren. Het Ampt van Treslong,

als Admiraal van Zeeland, was kort na

zyne gevangenneming begeeven aan Jastinus

yan Nasfau, natuurlyken Broeder van Graaf

Maurits. Evenwel werd dit alles aan

Blois van Treslong vergoed, wanneer Mau

rits hem , met goedvinden der Staaten,

aanftelde tot Luitenant, groot Houtvester m

Valkenaar van Holland, in welke aanzienly-

ke Posten hy zyn leven eindiade in het

jaar 1594. • Dit geval dus omftandig

ver-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. £9

ha- id hebbende , kcerc ik te rug , om u

verder te zeggen, hoe zig de zaaken met

Kon'ngin Êlizabeth fchikten , na dat de on

derhandelingen met Koning Hendrik ten ein

de geloop en waren. • Nauwlyks waren

de Afgezanten uit Frankryk te rug gekoo-

men, en hadden verflag gedaan van hun

ne verrigtingen, of de Heer de Gryze, die

van wegen Braband in Engeland geweest

was , gaf den Algemeenen Staaten oenen

Brief over van de Koningin Êlizabeth, waar-

by zy aan de Staaten te kennen gaf, dat,

hoe zeer bet haar fraertte, dat de zaaken

in Frankryk niet naar den wensch der Staa

ten waren uitgevallen , zy aan dezelven

echter deed weeten , dat haare zugt , om

dezelve te befchermen , eer toe dan afge

nomen was. En op de daar op ge

volgde verzekering van den Gezant Davld

fon , werd beflooten , de opperheerfchappy

aan haare Majefteit aan te bieden , of zo'

zy die mogt weigeren , haar om onderfiand

te verzoeken. Tot het eerde maak

ten Amfteldam en Alkmaar zwarigheid , en

B 3 . Gou-

30 GESCHIEDENISSEN DER-

Gouda wilde daar toe zo min als te vooren

tot Frankryk, Hemmen. Een twaalf

tal van aanzienlyke en bckwaame Man

nen werden toen naar Engeland afgevaar

digd, die den oden van de Maand July ter

gehoor by de Koningin werden toegelaaten.

Zeer diende ten hunnen voordeele, dat Fi~

Ups ten dien tyde beflag had doen leggen

op alle Flollandjche, Zeeuw>]che, Oosterfche,

.Engelfche en andere Schepen, hetwelk van

die uitwendng was , dat de Koningin ter-

ftond in alle de Havens van haar Ryk be

flag op alle de Spaanfche Schepen deed

leggen , en fchoon zy niet kon befluircn ,

uit vreeze voor Spanje, en onder den dek

mantel van het gevaar, dat daarin voor haa

re Onderdaanen gelegen was, de opper-

heerfchappy te aanvaarden, of eene altyd-

duurende befeberming op naar te neemen.

Zo bewilligde zy echter tot het ver-

leenen van ruimer byfland, dan zy tot hier

toe gedaan bad , op daar toe bepaalde voor

waarden, welke op den aden Oclober dooi

de Algemeone Staaten bekrachtigd werden.

Z, Mag

VEREENIGDE NEDERLANDEN. gl

Z. Mas «k u vragen, waar in die voor

waarden hpofdzaaklyk benouden?

V. Haare Majetteit zou ten dienst der

Algemeene Staaten , onderhouden vierdui

zend Knegten en vierhonderd Ruiters,, zo

lang de oorlog duurde, behalyen nog ze

venhonderd Man, die zy leggen zou in de ,

plaatzen , welke haar ten ondeipand zou

den gegeven worden. Over dit Krygsvolk

zou zy aanftellen eenen O verft en van

naam, en zyude van het waare Christelyk,

Geloof, benevens hem zou zy nog benoe

men twee haarer Onderdaanen , die met

den Stadhouder in den Raad van Staaten

zouden zitten, waarin ook de Overften der

verpande plaatzen , Flisfingen , Rammekens

en den Briel toegang zouden hebben.

De gemelde plaatzeu zouden zo Lang in

pandfehap blyven , tot haar haare vcr-

fchootcn penningen zouden zyn goed ge

daan. De Overften en daar in lig

gende Bezettingen zouden aan de Koningin

en aan de Algemeene Staaten trouwe zweer

ren, en hunnen Godsdienst yry oefenen

B 4 naar


naar het gebruik der Engelfche Kerk. .

In den Krygsraad zou de Koningin des

noods zodaaniqe Perzoonen rangen (tellen ,

als haar Algemeene Stedehouder zoude

raadzaam oordeelen : Ook zou deeze met

den Raad van Staaten befchikking raaa-

ken , op het herftelleh der misbruiken in

de Regeering, de krygstucht, het beschik

ken der geldmiddelen, en verders op alles

het geen den genieenen welvaart raakte,

raids niets onderneem en de tegen den waa-

ren Godsdienst of de voorregren des Lands.

Zonder tocfteinmïng van haare Ma-

jefteit zouden de Starten noch met den

VySnd, noch met eenige andere Mogend-

beid in onderhandeling mogen rreéden. .

De Algemeene Staaten zouden dat zelfde

voorregt van haare Majeftelt genieten , en

zo men gezamenlyk eene Vloot tegen den

aïgemeenen Vyand in zee bracht , zou dee

ze Vloot ftann onder het bevel van eenen

Engeïfchen Zeevoogd. Doch nadat

Antwerpen, geïyk ik u verhaald heb, aan

.Panna was overgegaan , werden 'er in dit

ver-


verdrag nog eenige veranderingen gemaakt,

waardoor de Staaten meer byftand , en de

Koningin meer verzeekering kreeg.

Z. My dunkt, dat alle deeze Voorwaar

den voor Êlizabeth voordceliger waren ,

dan voor de .Staaten, want de zaaken voor-

waards gaande, kon zy haar gezag uitbrei

den, en te rug gaande, zig ook daar van

onttrekken. Terwyl intusfchen haar eigen

belang vorderde , om de magt van Spanje

te helpen fnuiken , werden haare oogmer •

ken niet fchielyk bekend?

V. Ja zeer fchielyk, wanneer zy den

Graave van Leicester tot haaren Stedehou

der benoemde, hetwelk wel niet zeer naar

den zin der Staaten was , maar wat kon

men doen, zodra Êlizabeth verklaarde, dat

dit haar wil was, men nam immers tot haar

den toevlugt, alleen door nood gedwongen,

en dus moest men zig zulke fchikkingen

laaten welgevallen^ Ook twyhel ik, of men

van Leicester toen reeds wel zo veel

kwaads venyagtte, als men naderhand on

dervond. —— Want niemand der Gezan-

B 5 ten

.34 GESCHIEDENISSEN DF.R

ten b *«««*, befeu^ d 0

Ot**»*rti bad site 2yne„ heersch

M 1

' d

I * « o„ve,ge.vke-

We S M » . h, e g a l d a a r o o l ; ^ »

«an Leicester ter hsnrl m n.„u

WÏF naud gefield ; waarhy aan

£ b e V

* n

' * * * o„der2„et doen Mar het vermogen d e e 2 e i. ^

" * geraaden was g .

word» Op p e r h e e r f c h a p p y „

den, zo men de Atoto,*,, rac£ d

zr ***** » ko„ „si:

men - _ BdTêyeld, dit gele», ontdekt

"ebbende, openbaarde bct.e.ve ailee"-

" ~ m g e „ en ber^lj

de met de 2el«„, om alle baat 2,,g, ige „„.

n.e,*cn te doen misbdtten ,

eenen voe, in bet Land M r a, El

*•» toe bediende r*» z i g va„ Cratf^

«ag om doezen tot de Stadhondetlvte

S 4

*" 1

V M h & m r J

/ A , & t ó

- * * * « /er!

en op den tfte,, „n de M t ó nd N o.

»y >h Stadhouder van dee.

2e

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 3^

ze beide Provintiën aangefteld , op den

I4dcn deed by den eed op die waardig

heid , wordende toen ook vastgefleld, hem

voortaan den titel te geeven van gehoor en

Vr'infe van- Oranje, fchoon dit Prinsdom

eigen'yk zynen ouderen Broeder Filips toe

behoorde, die zig nog in Spanje bevond.

• Z. En hy werd zeker aangefteld op een

bepaald Berigtfchrift ?

V. Wat zal ik hier op zeggen, Ja of

Neen? Want, na dat hy den eed reeds ge

daan had, werd 'er een berigt-fchrift ont

worpen, en zyn Lastbrief werd wel in het

jaar 1587 uitgebreid , doch noch de Last

brief van Prins Maurits, noch het Berigt

fchrift der volgende Stadhouders zyn ze»

gefchikt, dat men daar uit de eigenlyke

magt des Stadhouders kan afleiden.

De eeuigfte byzondcrhcid , die daar by is

aan te merken , is, dat Maurits de eerde

Stadhouder was, die zynen Lastbrief of

mftruétie had op naam van de Staaten van

die Gewesten, waarvan hy Stadhouder was,

ten blyke hunner Oppermngt. . Om

B 6 dei-

36" GESCHIEDENISSEN DER

deeze Oppermagt te meer te doen blyken,

deeden de Staaten van Holland zelfs een

nieuw zegel maken met het omfchrift: Sigil-

tum ordimm HoUandia. Ook werd de titel

der vergaaderdc Leden vastgefteid, als: De

Ridderfchapi Edelen en Steden van Holland\

rertoanende de Staaten van dcnzelven Lan

dt; . Leicester, van dit alles herig t in

Engeland krygende, toonde zig daar over

zeer geftoord, vraagende , wat hy in Ne

derland te doen had, daar Hollanden Zee

land reeds van eenen Stadhouder voorzien

waren? als ook, of men Graaf ^fatahs den

titel van Prinfe gegeeyen had , opdat die

koven hem in rang zoude zyn? Men

wist echter met eenige tegenredenen zyne

gramfciiap , ten minnen in fchyn, tot be-

daaren te brengen. In Holland meende nu

de Raad van Staaten van het bewind ont-

flaagen te zyn, en men kon zelfs naauw-

lyks de Leden daarvan by één houden;

dus was ook het getal der Leden van de

Algemeene Staatsverta 'erii g zo gering , dat

men genoegzaam tot nu is befliijten kon :

ook

(AO. 15^)6.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 37

ook naaste men met niets , dewyl toch

Leicester binnen kort hier vervvngt werd,

Prins Maurits, de Graave van Hohen-

lo en Graaf Willem Lodtwyk werden met ee

nige Staats-Lcden verzogt om den Graaf te

ontvangen , die den 2often van de Maand

December te Vlisfingen aanlandde. >

Men ontving hem hier byna koninglyk. Na

eenige dagen vertoevens , en Filips Sidney

als Bevelhebber van Vlisfwgen , en Thomas

Cecil in den Briel hebbende aangefteld, ver-

vertrok hy van daar naar Dordrecht en an

dere Hollandfche Steden, in welke alle hy

met groote pragt werd ingehaald. • • By

het gemeen in de Steden maakte hy zig

tciftond aangenaam, door het ltipt en daag-

lyks bywoonen der Predikaatfiën. Op

den ^den van de Maand January 15C6 werd

hy door den Kanfelier van Gelderland, EL

lert Leoninus , op eene fierlyke wyze uit

naam van de Algemeene Staaten verwel

komd , en drie dagen daarna werd hem de

Oppc; 'Landyoogdy opgedi aager.

B 7 Z. En


Z. En ging dit nu By. alle de gewesten

zonder teênftreving door?

V. Verre van daar. Friesland wilde in

het eerst daar niet in bewilligen ; Holland

bedong eenige voorwaarden , byzonder de

privilegiën en de belasting betreffende; Het

Noorder-kwartier begeerde zyne Gekommit-

teerde Raaden te behouden. ——. Maar he

viger waren de verfchillen over het gezag

van den Raad van Staaten, en het liep aan

tot den eerften van de volgende Maand ,

eer 'er deswegens een verdrag met hem

getroffen wierd ; vervolgends ontving hy

zynen Lastbrief van de Algemeene Staa

ten , over welken hy weder zwaarigheden

maakte, zeggende, dat hem daar by te

weinig gezag was toegekend , ook kon men

het met hem niet ééns worden, voor dat

hem was toegefïaan , dat hy het Berigt-

fehrift , waar naar hy en de Raad van

Staaten zig zouden moeten gedraagen 9

naar zyne zinlykheid hervormde, en hy

dat verrigt hebbende, werd het voor den

tyd


tyd van één jaar op naam van de Alge

meene Slaaten uitgegeeven.

Z. Ik zie wel, dat deeze zig zo gemak-

lyk niet liet leiden , als de Aardshertog,

of Don Jan , of Alencon gedaan hadden »

maar deeze opdragt der Opper-Landv< og-

dye ftrced immers tegen het oogmerk van

de Koningin , die geweigerd had , de op-

permagt te aanvaarden.

V. Voor het uiterlyke ja; en zelfs om

aan Spanje te toonen, dat zy dezelve in

dè daad niet aanvaard had , veinsde zy

daar over te onvrede te zyn , fchryvende

zelfs fcherpe brieven deswegens zo aan dé

Algemeene Staaten, als aan Leicester, dien

zy hevig beftrafte, dat hy een gezag aan

vaard had , hetwelk door haar was afge-

weezen. ——— Doch men wist hier te

Lande de zaaken zodaanig te ploojen, dat

de Koningin zig voldaan hield. Inmiddels

dat men hier mede bezig was, vonden de

de Staaten van Holland raadzaam , om in

plaats van Paulns Buis tot 's Lands Advo-

haat, of zo als men nu zegt, Raadpenjïond-

4"> GESCHIEDENISSEN DER

ris aan te {tellen Mr Jahan van Oldenbarne-

ycld, toen ter tyd Pcnfionaris of Loontrek

kend Raadsman van Rotterdam , niettegen-

ftaandc hy te Amersfoort gebooren was.

! Earneveld vond eene menigte zwarig

heden in dit hachelyk ampt, en aanvaard

de het op voorwaarde, van terftond zyn

ontllag te zullen erlangen , ingevalle van

handel, om het Land aan Spanje te bren

gen , waar voor by bedugt was , als ook

dat hy tot geene buitenlandfche bezending

tegen zynen wil zou gebruikt worde?-. .

Dit hem zyndc toegtiiaan , deed hy den

Sffx-n Maart zynen Eed, en ontving daarna

zynen Lastbrief, twee dagen te vooren op-

gefteld, waarby zyne wedde op 1200 pon

den van veertig grooten bepaald was.

Z. Hoe ftond het thans met de zaaken

des Oorlogs ? daar van hebt gy in lang niet

gefyroken.

V. Op bevel van Parma was, met den

aanvang van dit jaar de Overfte Tasfis in

Friesland gevallen. Eenige maanden te voo

ren had de Graave van Munsfeld eenen in

val

VI. D. PI .IV.

J."VAN OliBEKBAHNEVÏLBjWOHBT ADVOKAAI

VAN HOIiLANB o

VERÉtNlGDl NEDERLANDEN. 41

val in de Bonunelcr.vaard gedaan, doch de

Graave van Höhènlo, de dyfcen hebbende

doen doeriteeken , waren de Spanjaarden

laict zonder moeite het gevaar ontkomen ,

begeevende zig naar 'j Hertogenbosch.

Schenk behaalde in Gelderland etne aan-

zienlyke overwinning op de Spaanfchen.

Mansfeld belegerde toen de Stad Graave,

welke door Hohenlo een en andermaal ge-

fpyzigd werd, doch echter kort daarna by

verdiag werd opgegeeven door deszelfs Be

velhebber Lubbrecht Turk , lleere yan He-

mert, waarvoor hy benevens twee Hoplie

den met de d< od geftraft werd. Dit ge

val gaf echter gelegenheid , dat 's Lauds

Ingezetenen tenen haat teren Leicester op

vatten, nitt omdat by den lleere van He-

teert deed flrafnn, maai omdat hy datzelfde

recht niet oefende aan eeiun E: ge!feilen

Hopman , JJ'eltz genaamd , die voorheen

Aalst aan Spanje verkocht hebbendé, in

Spaanfchen dienst was overgegaan, en nu

als gevangen in zyne magt was ; a's < ok

om de bevordering van zyren Neef Filips.

Sid"


Sidney, dien hy tegen de oude gewoonte bo

ven andere en Ingeboorenen Krygsbevelheb-

bers den voorrang gaf. Terwyl men

dus de tweedracht weder voet gaf, beleger

de Famcfe Venlo, hetwelk by verdrag aan

hein overging, en daarna floeg hy het beleg

voor Nuis , hetwelk door den Graave van

Nieuweriaar in naam van den geweezen Bis-

febop van Keulen, Cerhard Trtichfes in be

zit genomen was. Deeze was thans een

vlugteling, zynde om het aangaan van een

Huwelyk, en het omhelzen van den Gere

formeerden Godsdienst afgezet , cn zig in

de Nederlanden onthoudende , alwaar hy

thans tot zyne fnertc zien moest , dat

Parma zig ook van deeze zyne Suid mees

ter maakte.

Z. Trok Leicester ook niet te veld ?

V. Ja, nadat Nuts en toen Meurs bemag-

tigd was, floeg Famefe bet beleg v

VERÉENlGDE NEDERLANDEN. 43'

den, veranderde het beleg van Rynbcrk in

eene Blokkade. Eene Spaanfche Bende,

aangevoerd door Guano, werd door de En-

gelfcben by Warmfeld geflaagen , doch hier-

by fneuvclde de Overfte Filips Sidney, een

man alleen meer waard, dan dj gcheele

Spaanfche bende, Maurits had hem twee

maanden te vooren vergezeld op eenen

togt, waarin zy Axel en eenige omliggende

Schanzen hadden ingenomen. Doch geluk

kig zou het geweest zyn, indien Leicester

alleen gepoogd had, om den vyand te over

meesteren, maar in plaats van dit, bevly-

tigde hy zig om de Heerfchappy te beko

men over een vry Volk. • . Doch ras

bemerkende, dat dit in Holland en Zeeland

terilond tegenftand zou ontmoeten , zo ver

koos hy Utrecht tot de plaats van zyn vcr-

blyf, alwaar hy 'er veele gebetten vond op

Holland, cn hyronder op Amfleldam , ook

vloog alles in Gelderland op z\ne wenken.

De lieden, die by tot zyne gemeen 2 aam (te

cn vcttrouwdrlc Vrienden en Raadsmannen

verkoos, waren zekere Jacob Reingcud, een

Bra-

44

GESCHIEDENISSEN DER

Brabander, en in dat gewest om zyne on

trouw van zyn ampr verlautcn , een ge-

veinsd-godsdicnsïige Huichelaar , welke rol

hy zo fttrk en in het oog loopende fpeel •

de , dat verftahdigen 'er de fpot mede drce-

ven. De ander was Gerard yan Prounink,

een man , geboortig in den Bosch , doch

opregter en getrouwer aan zyne Godsdienst-

belydenis dan Reingoud, maar daarom met-

niet min hcerfchende gebreken bchebt ,

waar onder ondraaglyke hoogmoed wel de

voornaamfte ondeugd was. Hier by kwam

Daniël Burggraaf, een Vlaming, wiens Af

goden wa.en zyne Beurs cn Buik, en die

meer van eenen. Italiaan, dan van ce>;cn Ne

derlander bezat. ; • Door deeze drje,

welke de vlyërs van zynen hoogmoed en

hcerschzugt waren, liet zig Leicester, wat

zal ik zeggen"? bellieren of' bederven ? Op

hunnen raad was het, dat hy, te Amfeldam,

om die Stad , akyd nayveiig , om haajpe,

grootheid te bejaagen, aan zyne fnoer te

krygen , fchoon ftrydig niet de Privilegiën

van Holland, eene Munt opregtte, laatende

al.

VEREENTGDE NEDERLANDEN. 45

aldaar dubbele Rozenobels liaan, met bet wa

pen van Engeland, die veertig Huivers bo

ven de waarde werden uitgrgeeven.

Dordrecht haatte hem om deeze reden meer

dan alle de overige Steden. Amfteldam zelf,

meer belang Hellende in de toegenegenheid

der Staaten van Holland , dan in die van

Leicester, deed den voortgang der Munte

ftaaken; en verzette zig, zo wel als de an

dere Steden tegen een Plakaat, dat hy op

het fuik van de Zeevaart had doen uitgaan,

dewyl , het zelve Hand houdende, alle

Koophandel en Zeevaart zouden hebben

moeten {Klftaan. De klagten zo over

bet één als ander werden ter Algemeene

Staatsvergadering ingebragt, en wel in zulk

eene menigte, dat zy Lelcstter hadden moe

ten doen bloozcn. ; Dan in plaats van

dit , verzon by nog andere nieuwigheden ,

bedienende zig van zyn eigen wapen tot

een zegel. Hy rigtte een Kamer van Geld

middelen op, en benoemde Reingoud tot

Thcfaurier daar van, maar de vermaarde

Paulus Buis weigerde te gelyk met Reingoud

te

4-6 GF,^CrTIEnEN7SSF,JV DER

te zitten en Lid van dezelve te zmr. ——

Echter bekreunde Leicester zig geheel niet

om ai den haat en verachting , die tegen

zyn perzoon daardoor ontftond. Zyn ge-

waarde Godsdienst-yver verwierf hem de

gunst van de mindoorzigtige Nederlanders ,

en om zig daarvan meer en meer te ver

zekeren , bevlytigde hy zig, om fommigc

Predikanten in zyne belangen te wikkelen.

Hy verleende hun eene foort van on-

afhanglykheid, ftond hun toe het houden

van Synoden buiten de bewilliging der Staa

ten , gaf hun verlof eene Kérken-Ordening

vast te Hellen, en fchikkingen op de Leer-

ftellingen te maken, zo als bun goed dacht.

Kortom hy wist hun meestcilyk op hunne

zwakke zydc aan te tasten. De Leer

aars bier door volftrekt afhanglyk van hem

geworden zynde, werd zyn lof alömme ten

breeeften uitgemeeten, waardoor hem ook

de Gemeente toeviel, en hoe grooter de ach

ting voor hem ten top rees, des te meer

daalde die der Staaten van dat Gewest. - .

Hetwelk zo verre ging, dat men te Utrecht

vol-

VErEEXIGDE NEDER LANDEN» A?

volftrckt het Oppergezag aan Êlizabeth on

der bcftier van deezen fnoodcn vyand wil

de opdnagen, en dit ging door niet alleen

in de Hoofdftad van die Trovintie , maar

zelfs in de overige Steden van dezelve. •

Leicester den loden July van Utrecht naar

's Gravenhage vertrokken zynde, zo werden

eenige oogenblikken daarna de Burger-Hoplie

den, door twee zyner Afhangelingen aange

maand , om Paultis Buis , die Leicester in

meer dan ééne zaak tcgenftond , gevangen

te neemen , hetwelk ook ras gefchiedde tot

ergernis van veele weidenkenden, eenige an

dere aanzienlyke Burgers werden de Siad

uitgezet. • Leicester daarna wederge

keerd, veranderde de Wethouderfchap, en

befchonk Vreemdelingen met ampren; wor

dende Vroun'ink door hem tot de Burge-

ïneesterlyke Waardigheid verheeven.

Z. Verzetten de Staaten van Holland zig

daar niet tegen? My dunkt, zy hadden toch

hetzelfde te dugtcn.

V. Barneveld bracht hun het gevaar ten

duidelykfien onder het oog, en fpoorde hun

aan j

4?> GESCHIEDENISSEN DER

aan, om don Graaf het onb: j

(tannbaare dce-

zer handelwyze met alle derzelver gevolgen

voor te (teilen, als ook, om de ballingen in

hunne befclienning te neemen, gelyk ook ge-

fchiedde. Leicester , ligt vermoedende , dat

hy hier van de bewerker was , deed alle

moeire, om Barnevüd te Utrecht te krygen,

maar de Staaten van Holland weerden den

flag, met te zeggen, dat zy hunnen Advo-

kaat niet mtsfen konden. En in plaats

van Barneyeld aan het lot van Buis bloot te

(lellen, deeden zy eenen Steven Paret, die

.zig zo met woorden als gofchriften, fchul-

dig gemaakt had aan gekwetfle Majefteit te

Rotterdam vatten, en op de Voorpootte in

'ƒ Ilage gevangen zetten, alwaar by bleef tot

den volgenden Zomer, wordende toen on

der handtasting ontflaagen. Twee jaaren

daarna werd hy gevonnisd, om openlyk te

verklaaren, dat hy berouw had, van het

geen hy onwaarachtig ten nadeele van de

Staaten had gefchreven. Men bracht

Leicester vervolgends dc ontrouw van zy

nen vriend Reingoud zo klaar onder het

oog,


oog, dat hy zig genoodzaakt vond, wilde

hy zyne achting niet geheel verliezen, zy

nen gunsteling in hechtenis te neemen.

Z. En wat ftraf onderging hy,?

V* Geene. Leicester verfchoof het onder

zoek zo lang, tot hy gelegenheid vcnd,. om

hem te doen ontfnappen. Toen hield hy

,eerst zyn verblyf te Vlisfutgen, verfchui-

lende zig onder de daar zynde Engelfchen,

en nadat Leicester de Landvoogdye had af

gedaan, begaf hy zig naar Drusfel, alwa,ar

.die Huichelaar den Roomfchen Godsdienst

wederom omhelsde, en zyn leven in armoe

de eindigde.

Z. Gelukte het or.dertusfchen Leicester,

,om. Zutphtn te veroveren, hetwelk gy my

gezegd hebt, dat hy belegerd had?

V. Neen. Parma , die , gelyk ik zcide ,

het beleg van Rynherk had opgebroken ,

bracht 'er zo veel voorraad binnen , dat

Leicester van alle hoop, om meester van

de Stad te worden , moest afzien. ——

Nogthans veroverde hy drie daar om lig

gende fchanfen. By het beltonnen van éd-

VI. DEEL. C ne

5© GiSCtHRDUNlSS-BM DER.

sfte dsrafoe bekwam tfo&?»/o eens wonde

ïn het aangczigt, waarvan hy echter geluk

kig geneezen werd. Roeland Jorh werd tot

Ovcr!le van de grootfte Schans aangtfteld;

en WilVmm Stanley tot Ovcrfre van Der

ter, zeer tegen den zin der Staaten, alzo

zy beide Roomschgczind, en in dienst van

Spanje geweest waren, tot welken zy, gc-

ïyk wy nader zien zullen, ook weder over

gingen. Maarten Schenk, nu zo ge

trouw voor den Staat, als eertyds voor

Spanje, ondernam eenen aanflag op Ny.

megen, die door het gedrag der Engelfche

Soïdaaten vrugteloos afliep. Parma

begaf zig, na het eindigen van den Veld-

togt , naar Brusfel, en vierde aldaar de

Uitvaart van zynen Vader en Moeder.

• • Leicester deed zyne Troepen medej

de Winterkwartieren betrekken , wanneer'

hy binnenslands verrigtte het geen ik reeds!

gemeld heb, en u in een volgend Gefprek

verder melden zal.

VIER-

VS&REEN IGDE NEDERLANDEN. 5*

VIER- EN- DERTIGSTE GESPREK,

I M H 0 U D.

geicesttr word met eenen grooien Zilver-ver

gulden Kop lefchonken. Men fielt hem de

bezwaaren tegen zyn bejluur voor. Zyne

onderhandeling deswegens met Gemagtigden

der Staaten. Opfchudding te Utrecht.

Prounick word geweerd uil de Vergade

ring der Algemeene Staaten. Leicester

vraagt hier van de reden. Geeft den Staa

ten lerigt van zyn vertrek naar Engeland.

Hy begeert, dat Prins Maurits hem ver

zette , hetwelk door Barneyeld gekeerd

word. Ongenoegen hier over door Leicester

betoond. Zyn gedrag te Dordrecht en te

Veere. Der Staaten Afgevaardigden hebben

gehoor by de Koningin. Ontvangen een

fieekend antwoord. De Koningin eischt na

der opening yan 'J Lands zaaken. Zwaa-

C a tig-

5* GESCHIEDENISSEN DER

righeden, waarin Êlizabeth zig gewikkeld

vind. De Afgezanten vervaardigen eene

verdeediging voor de Staaten. Jprk en

Stanfèi verraaden Deventer en de Schans

over Zutphen. Marchand verkoopt het Slot

te Wouw aan de Spaanfchen. Stanlei en

Jork ingedaagd, en zwaan geld/ommen op

hun hoofd gezet. De Staaten vernietigen

Leicesters Plakaat op de Zeevaart. Zenden

tenen Brief ter hunner Verdeediging naar

Engeland. fVceren de Afhangelingen van

den Landvoogd uit den Raad van Staaten.

Magtigen Prins Maurits tot het aanneemen

van Waardgelder sï Weigeren aan Êliza

beth den uitvoer van Rogge. Slecht gedrag

van SonoL Hy fieunt op de gunst der Ko

ningin en van Leicester. Weigert Prins

Maurits binnen Medemblik te laaien komen.

Bedryven van Prouninck en den Graave van

Nieuwenaar ten nadeele van de Staaten.

Zoeken de band der Unie te breeken.

Tragten Gelderland, Friesland en Overysfel

als ook Holland en Zeeland in hunne be-

.kwgsnjs krygen. Die van Utrecht bege

ren

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 53: •

ren aan Êlizabeth de oppér:nagt zonder be

paaling op' te dragen. Dtti ook Friesland,,

httv.>elk Gezanten ten dien einde naar En-

geland zend. De Predikanten vaardigen een

hunner ook derwaards af. Eeicester betoont

Zyn 1

haat legen Buis. Ferklaaring van de

Koningin, die den eerlyken Bukorst als Ge

zant herwaards zend. Verdichte Brieven

yan Rethaller en Modet ontdekt. Bukhorst

keurt het gedrag der Staaten goed, en yer-

detdigt hetzelve. Barneyeld verzoekt zyn

ent/lag, en laat zig met moeite beweegen «

om in zynen post te blyyen. De Staaten'

vermaanen de Predikanten tot hunnen pligt.

Voordeelige fiaat der Verëenigde Nederlan

den , in tegenöverftelling der Spaanfche Ne

derlanden. Parma beleegert en verovert'

Sluis. Leicester land ten iweedenmaal in

Zeeland, tracht vergeefs Sluis ie ontzetten.

De Gcmagtigden der Staaten brengen hem

de zaaken, geduurende zyn afzyn gebeurd,

onder het oog; en by zonder zynen Brief

aan Junius. Hy veinst voldaan te zyn.-

Hohenlo weigert zig met hem te verzoenen*

G & ft*

GESCHIEDENISSEN DE4.

De Staaten zyn genoodzaakt, hem nieuwe

bezwaaren tegen zyn beflier voor te dragen.

Hy doet te Dordrecht voor/lagen yan v/eede

met Spanje , die euvel worden opgevat.

Ontkent zulks daarna, en word door zynen

Lastbrief overtuigd. Inhoud van zyn geheim

berichtfehrift. Redenen yan Êlizabeth en

Leicester, om dus ontrouw te handelen,

Leicester zoekt zig van Barneyeld, Prins

Maurits en den Graave v-stn Hohenlo mees

ter te maaken» Hetwelk mislukt , §elyk

ook zyn aanflag op Amfeldcm, die gekeerd

word door Burgemeester P'ieter Comellszoon

Boom. Zyn verfocilyk oogmerk. De Graaf

yan •Niev.wenaar , zyne party te Utrecht

yerlaaten hebbende, eifchen de Edelen hun

ne oude Voorrcgten. Zyn aanflag op Enk-

hulzen mislukt. Sonol vergast hem te Me.

demblik. Gedrag van den Friefchcn Pre.

fident Altsma door de Staaten afgekeurd,

Hy word yan zyn Ampt yerlaaten. De

Staaten verhinderen Leicester in het be~

fchryven van eenen Landdag. Leicester

•z-:cki heul by de Predikanten. De Holland-

feke

VEREENIODE NEDERLANDEN. 5'.

ifche Predikanten doen een verloog aan de

Staaten. Worden door Barneveld op last

der Slaaten beantwoord. Leicester zoekt

door oproer in de Sleden het [pel meester

te worden. Te Dordrecht mislukt het hem.

Oproer te Leiden. Staat dier Slad. Adolf

yan Meetkerken, Saravia en anderen t man

ken de Rcgccring by de gemeente verdacht-.

Het getal der V/aakers aldaar vermeerderd.

Gedrag van Cosmo Pcscarcngcs. Hy ge

raakt in verdenking. Word te Leiden ge

vat. Zyne bekentenis. Volmar word im%b-

Ijks geval, als ooi Nikolaas de Maalde te

Wouden. Cosmo en Volmar worden ont

hoofd. Te Leiden word een Pardon afge

kondigd ; waarvan Meetkerken 4

van de»

IVouwere en Saravia worden uitgeflooten,

Jakob IVilliams te Gouda ter dood veroor

deeld en Martini gebannen. Leicesters aan

flag, om jakob van Zuilen van Nyveld te

doen vangen, mislukt. Leicester verlaat de

Nederlanden t. fmeekt in Engeland om de

befchertning van de Koninginne. Hy be

roept zig in het Parlement op haar ge-

C 4 heit»

GESCHIEDENISSEN DER

ham Beyelfchrift, Êlizabeth Vereelt hek

'nfftand te doen yan de Landvoogdy. Dt

Algemeene Staaten fl ellen, geduurende zy;;

'cfzyn , de Regeerins aan den Rand va,

Staaten en aan den Baron IVlllougby, dien

de Koningin tot haaren Bevelhebber in plaats

van Leicester benoemt. Leicester zend lier-

bert herwaards met yoorf.agen tot weed*.

Be Slaaten zenden om die reden Afgevaar

digden naar Engeland. Roeroord door Har

ten fchenk iemagtigd en weder vtrlaatem

Bon by verrasjing ingenomen in naam van

den ouden Keurvorst Truchfes.

V A D E R.jfffc heb u, by bet einde var.

•n* voorgaande Gefprèk gezegd, dat Lei-

cesier zig, na bet eindigen van den Veld-

togt naar Utrecht begaf, van daar trok by

naar den Haag, alwaar by den 6den No-

vember ftaatlyk werd verwelkomd , en met

eenen zilver-vergulden kop befchonken, die

eens mans- hoogte had en. negenduizend

gvJdens waardig gefchat werd. Doch, on.

— *UB. aeftze. oetoonmgen van achrjgg

was

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 5f

was röèri yVrfg bezig, om de punten van

bezwaar, welke toen tegen zyn beüuur

had, in orde te brengen, om hem die voor

te leggen, gelyk in een manlyk vertoog

gedaan werd. Leicester begeerde over dee

ze punten met Gcmagtigden der Staaten in

onderhandeling te komen , waartoe door

hen benoemd werden Barneveld, Silla en

Reinier Kromhout van wegens Holland, Cas-

par van Vosbergen van wegens Zeeland, en

Vitus van Kamminga van wegens Friesland.

Na lange onderhandelingen eindigde men

met een verzoek van voldoenend antwoord

op het Vertoog der Staaten, waartoe Lei-

cesier zyn woord gaf. Terwyl men

bier mede in Holland bezig was, geraakte

te Utrecht alles in rep en roerc. — De

Staaten van die Provintie hadden den Bur

gemeester Prouninct gemagtigd , om van

hunnent wego ter Algemeene Staatsverga-

dering zittinge te noemen, met oogmerk ,

dat hy door zynen invloed Holland en Zee-

land zoude zoeken te beweegen , tot hen

©odraên der Opnermagt aan Koningin Bli-

C 5

£8 GESCHIEDENISSEN DER

zaheth. Prouninck verfchcen den nden No

vember in de vergadering der Algemeene

Staaten, doch mm weerde hem, als zyn-

dc, omdat hy een Brabander was, niet ge-

regtigd, om Burgemeester van Utrecht te

zyn, u! JT dat meer is, de Staaten van

Holland namen terftond een befluit , om

geene Gemagtigden ter Algemeene Staats

vergadering tc zullen zenden, zo-lang hun

het recht, waar op Prouninck tot Burgemees

ter te Utrecht bevorderd was, niet getoond

werd. Prouninck deed zyne klagten

hier over aan Leicester, die Barneveld en

vyf anderen uit de Algemeene Staaten by

zig ontbood, vragende, wat men tegen

Prouninck had m te brengen ? zy zeiden het.

Prouninck toen binnen geroepen zynde ,

bragt het zyne daar tegen in. Eindelyk

betalen de Algemeene Staaten hem, naar

Utrecht te gaan , en te zorgen , dat een

ander in zyne plaats gezonden werd.

ZOON. Nam Leicester deezen hoon, zy.

wen vriend aangedaan, niet euvel op?

D i ï

feairt if ligt bevroeden , devvy!

d^sr-


daardoor zyn gantfcbe Plan te niete liep,

-=— By eenen Brief aan de Staaten van

Utrecht, verklaarde hy, dat by de achtbaar

heid van Prounhik zou handhaaven, begee-

rende, dat zy hetzelfde zouden doen. *

Tervvyl Prouninck nog in den Haag was ,

geraakten de Burger-Hoplieden te Utrecht

weder aan den gang, haaiende de gefchillen

van het jaar 1582 weder op, en begeereu-

de, dat de Gekoorenen in de plaats der

Geestelykbeid uit de Regeering gezet en

het eerfle Lid van Staat zou vernietigd

worden; waar by zig de Vroedlchap voeg»

de , zodat de Stad bier toe op den iften

December befloot. Dit deed de zaak

van Prouninck groot nadeel, dewyl alles

thans in de war geraakte, en ook tevens

de zaak van Leicester fterk achter uit ging.

Deeze Melde nu in plaats van Rein-

rond, Joris de Bie tot algemcenen Thefau-

rier en luVps Doublet tot algemcenen Ont

vanger aan, welke aanftelling door het lof-

lyk gedrag deezer mannen hem tot eere

ftrekte. Kort darrna gaf hy den Scaa-

6o GESCHIEDENISSEN DER

ten kennis, dat zyne tegenwoojdiglieïd in

het Parlement van Engeland vereischt werd,

beloovende aldaar de zaaken der Nederlan

ders te zullen handhaaven. Dit berigt

gaf aanleiding tot allerhande bedenkingen ,

fchoon hy wczenlyk niets anders beoogde,

dan de Koningin berigt van den waaren toe-

fïand des Lands te geeven, en met baar te

raadpleegen , wat verder zou ondernomen

v/orden. —— Hy verklaarde aan Bameyeld

en anderen , dat hy niet vertrok uit haat

tegen de Staaten, offchoon hem het vertoog

van Holland fterk tegen den zin geweest

was. Na vervolgends veele zaaken

gefchikt, toegeftaan en geweigerd te heb

ben, begeerde hy, dat de Staaten van /Pd.

land, Prins Maurits aan het hoofd des Ge-

zantfehaps zouden (tellen, hetwelk de Staat

voorneemens was naar Engeland te zenden,

dan om gewigtige redenen werd hem hier in

zyne begeerte geweigerd; waartoe Bamevela

de Steden had doen befltiiten. Leices

ter toonde zig deswegens ten hoogften mis

noegd, zo wel op de Staaten als op deezen

door-

VEaEENlGIMI NEDERLANDEN. Cl

doorzigtigen Staitsman , e i vroeg op een'

barsfen toon, wat hy uit naam der Alge

meene Staaten , by zyne komst in Enge

land , iler Koninginne had aan te dienen ?

waarop men hem zo befcheiden en voldoen

de antwoordde , als mooglyk was. 1

Leicester gaf op den 24ften November het

bewind der burgerlyke ziaken cn die des

oorlogs , geduurende zyn afweezen , over

aan den Raad van Staaten, laatende het be

leid van den oorlog te water aan Prins Mau

rits als Admiraal, en daags daar aan nam

hy affcheid van de Algemeene Staaten, hun

voor het laatst den Godsdienst en de uit

voering van de beraamde Kerk en-orde ern-

ftig aanbeveelende , fchynende nu in alles

vergenoegd te zyn. Dan zo haast was

by niet te Dordrecht gekomen, of hy toon

de op nieuw, dat hy niet gezind was, 0:11

éénsgezind met de Staaten te werk te gaan.

Hy ftelde aldaar eenen, Johan Komvai aan

als Admiraal over den oord van Vlaanderen,

en rechtte eene Admiraliteit te Ooftende op ;

zaaken, die de Staaten onmooglyk konden

C 7 goed-

•€l (Ao. 1587.) GESCHIEDENISSEN DER

goedkeuren. Van Dordrecht begaf hy

zig naar Zeeland, verblyvende twee weeken

te rilsfingcn, en geduurende dat hy aldaar

naar bckwaatnen wind wagtehdé was, zette

hy de bezetting van Vcere op tegen Prins

Maurits. Kortom, by deed niers, of het

was genoegzaam ten nadecle der Staaten..

Z. Maar kon men de Koningin hiervan *

geene kennis geeven ?

V. Ja zeker, en om dit te doen, werd met

het voorgenomen Gczantfchap alle mooilyke

fpoed gemaakt. ——De Afgezanten in En

geland ge'and zynde , hadden den sden Fe-

brdary gehoor by de Koninginne, die zy in

naam der Algemeene Staaten met uitbondi-

ge Lofredenen dankten , voor den tot hier

toe verleenden byfhud , en aantooning van

de hoope, die de Staaten nog voedden, dat

het haare Majeiïeit behaagen zoude, de

aangebodene Heerfchappy onder billyke voor

waarden te aanvaarden ; doch terwyl Joost

van Men'in, Penfiortaiis van Dordrecht, het

woord voerde , gaf de Koningin duf'elyke

blyken van haar ongenoegen , en pas had

hy

VEREENTGDE NEDERLANDEN. 6*3

hy geëindigd met fpreeken , of zy voer in

hevige bewoordingen tegen de Gezanten uit.

Men had, zeide zy, haare dienden met on

dankbaarheid beloond , haare ovtrgezondene

hulpbenden flegt behandeld ; den Graaf van

Leicester gehoond , en hem wel den titel van

Landvoogd gegeeven , maar zelf de magt in

handen gehouden , die echter, ten voordeele

van de Staaten, zyne goederen, zyn leven,

en haare gunden in de waagfchaal gedeld

had ; men mogt, cn dit bevestigde zy met

eenen Eed , de geheele VVaereld dcror zoe

ken , flegter, noch onberaadener en onhan-

delbaarer Volk zou men niet vinden dan de

Nederlanders : eindigende onder meer andere

vernederende uitdrukkingen , met deeze

woorden: „ En nog durven de Staaten my

5, om meer byflands vraagen ; maar eer ik

„ daar toe verda , wil ik eerbiediger bejeo

9, gening; ik wil weeten , wat 'er in Neder*

„ land is omgegaan , en van alles voldöe-

„ ning hebben."

Z. Dit waren zeker flegte Troostredenen,

uit welke de Afgezanten konden afleiden ,

hoe-

*4 GBSCHIEBENISSSN DER

hoedaanigc berichten Leicester haare Majefteit

moest hebben medegedeeld. Maar door

wat middel wisten zy de Koningin te bevredigen

?

V. Êlizabeth bevond zig juist ten dien tv-

de in eene ongunftige omftandigheid. .

Maria , Koningin van Schotland, was haar,

fchoon zy baar reeds negentien .jaaren in

gevangenis gehouden had, nog in den weg;

de toebereid-zeis , die in Spanje semaakt

werden , om haar te verlosfen, en ten koste

van Êlizabeth op den Engdfchen Troon te

plaatzen, maakten baar zo ongerust, dat zy

het gehaatte beftuit nam , om baar te doen

onthoofden. Waarby, ten nadeele van de

Nederlanden, kwam, dat deeze trotfche Vor-

ftin zig in den Persoon van haaren Gunste

ling gehoond achtte. De Afgezanten,

•terwijl Êlizabeth raadpleegde over den dood

van Koningin Maria , vervaardigden intus-

feben eene Verdeediging hunner Meesters ,

en terwyl zy daar aan arbeidden , kregen zy

het onaangenaam berigt van de verradery

van Jork en Slankt, aan welke Leicester,

tc-

Vr.RIiENIGDS MBDERLANttEN'. 6$

üegefi d'.n zin der Staaten, de Sehftn* over'

Zutpben ca Deventer had to :ver.rouwd, als

öok van eenen Marchand, aa.i wien het Slot 1

te Womv , naby Bergen-op den Zoom , door

Leicester was aanbevolen. Marchand had

dit Slot aan Parma' verkocht,hebbende Stan-

l-ei cn Jork de Stad Deventer en de Schans

over Ziftphen verraderlyk aan de Spanjaarden

overgeleverd. Dit berigt, hoe onaange

naam , Helde nogthans de Afgezanten over

vloedig in ftast, om de eer van hunne

Meesters te verdedigen, en de ontrouw vatr-

Leicester aan tc toonen.

Z. Deeze trouvvlooze verraderyën moeten

een algemeen wantrouwen tegen de Engel-

fche Bevelhebbers binnens Lands verwekt

hebben. Wat deeden de Staaten in die . ge

vallen ?

V. De Staaten fielden aanz'enlyke Geld-

fbmmen op de lyven van Stanlei en Jork..

••—- De haat regen de Engelfchcn werd ge

noegzaam algemeen , doch , gelyk 'er geen-

kwaad zo groot is , of het kan iets goeds-

vctöorzaaken, zo gmg het ook in dit geval;:

war.t.

VER.EENIC.aE KEDEBXANDEN. &7

derwerpende; ook fielden zy goede orde op

den Eed, dien de Soldaaten doen moesten ;

zy verleenden aan verfcheiden Steden vry-

heid, om ter haarer veiligheid Waardgeldera

te werven; en gingen zelfs zo verre, dat

zy aan de Koningin den uitvoer van 2000

Last Rogge heufchelyk affloegen , onder

voorgeven van fchaarsheid der graanen en

vreeze van duurte.

Z. Dus feheen liet dan uiterlyk gefchaa-

pen,als of men met Engeland breuken wilde,

was men bet waaxiyk voorneemens ?

V. Neen, maar men zorgde alleenlyk, dat

men niet uit de Spaanfcbe üaverny in de

Engeifcho moge vallen. Doch terwyl

men aan eene nngtke Vorftin daar van

openlyke blyken gaf, zo durfde één enkel

Man de magt der Staaten trotfeeren. ——

Diederik van Sonol, reeds ten tyde van

Willem den I, in dienst der Staaten ,

berokkende thans , vervoerd door waan

en heerseuzucht, geen. gerirg fpel. ——

Gouverneur zynde van Waifriesland ,

ha.d hy reeds lang getracht , om dit

W

63 GESCHIEDENISSEN DKR.

Gewest tot eene afzonderlyke heer-

fcbappy te maken. Leicester had-

zynen Lastbrief vernieuwd, en by frond

diep in de gunst van hem en van Êlizabeth.

Hier op Mout, weigerde ,hy den nieuwen

Eed , door de Staaten aan het krygsvolk

voorgefch reven. Maurits toog , om hen»

daar toe te beweegen, naar Medenblik, maar

Sonoi floot hem de poort voor het hoofd,

en weigerde hein den ingang. Veelen

(tónden toen , om hem terftond door ge

weld tot zynen pligt te noodzaaken , doch

Maurits was één van de genen, die verhin

derden , dat men tot dit befluit kwam, ver-

toonende dc gcvaarcn van binnenlandfche on

lusten-, die daar uit tc duchten waren. • h

Onder de genen, tM&SènWs zaak verdeedig-

deu , waren , hot geen gy naauwlyks geloo-

ven zoudt, ook Piedikanten. Sonoi beriep-

zig daar op , dat hy eerst van zynen E d,

aan Leicester als Landvoogd gedaan, moest'

ontllaagen zyn, en daar in werd hy uit En

geland geflyfd , tot dat men hem eindelyk

met geweld moest noodzaaken. » Niet

at

VI.B.Pl.1.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 6t|

•alleen dat Sonoi dus onrust veroorzaakte ?

maar Prouninck, zyne wraak nog niet ge

koeld hebbende, ftookte een nieuw twist

vuur. . Hy , en de Leden der Utrecht*

fche Regeering , die Afhangelingen van Lei-

tester waren., gefterkt door den Graave van

Kieuwenaar , mede door den Landvoogd

vergiftigd , en belangsfalven party van

Prins Maurits - 3 dien de Staaten van Holland

en Zeeland hadden voorgellagcn tot Stad

houder van Utrecht , berokkenden iets , dat

de gcheele Unie had kunnen doen in duigen

vallen. ,——*- Zy toonden zig geftoord, dat

de Algemeene Staaten een befluit genomen

hadden, om voortaan hunne vergadering te

houden in 'J Cravcnhage ; terwyl zy daar

toe Utrecht wilden beffernmen, verzoekende

die van Gelderland en Qyerysfel, om hunne

Gemagtigden derwaards te zenden ; ook no

digden zy 'er Holland en Zeeland mede toe,

maar deeze zonden den Brief aan de Algemee

ne Sta:ten, die 'er niet min e rullig danfeher-

pelyk op antwoordden. De Vroedfchap

van Utrecht beging hier op nog een kwade

pas,

fO GESCHIEOENPSSF.N I>E*

pas , arcrclctide clicn Brief rond aan d«

Vroedfchappen der Hotlandfche en Zeeuw-

fche Steden, doch deeze zaak was zo onbe-

raaden aangevangen en uitgevoerd » dat zy

alömme in het ongelyk gefield werden. .

De Kwaïykgeztnden in Utrecht fmoorden

verder bet kwaad niet in hunnen boezem,

maar aangeftookt wordende uit Eagelandi

hielden zy onwettige onderhandeling met

eenige Perzoonen in Overyrfel en in Gelder

land , maar byzonder in Friesland, afwaafi

*er veelen waren , die even als de Utreeht-

fchen haakten, om aan Êlizabeth de opper»

tragt zonder eenige Voorwaarden aan te bie

den en op te dragen , ten welken einde uit

dat Gewest , buiten kennis der Algemeene

Staaten, en met eene afgedwongene toeflem

ming van den Stadhouder , Graaf Willem

Lodewyk van Nas/au, Afgezanten naar Enge

land gezonden werden. De Predikanten

zonden te gelyker tyd eenen Leeraar der

waards , om haare Majefteit om byftand te

fmeeken voor ongelukkige Dienaaren van

Cod , die zig voor haare voeten wierpen.

Z.

Vt'RBENTGDE NE DER LAN DEM. ?1

Z. Hemel, hoe is het mooglyk, dat me ri

te hen , by welke men meer v erfland , d

fft G£S C IflEDE pj 1S 5 OER

©tegen te zyn de llecrfchappy tc aanvaar-

..der , noch gelegenheid tc hebben tot bet

i-e,; raeerderen van haaren onderftand, door

-d-n oorlog, waarmede zy zelve door Span

je gedreigd werd. Doch dat zy eerstdaags

den Baron Uukhorst herwaards zon zenden,

om kennis te neemen van den ftaat der

' Nedei landen, waarna zy befluiten zou op

bet wederzenden van Leicester en het ver

meerderen van den byffcand. —— In Utrecht

had men echter reeds veertien dagen te

vooren al ander bericht ontvangen, en men

wist daar uit de berichten van eenen Ra-

thaller en Modet te vertellen, dat Leicester

met meer luister binnen kort herwaards

zou komen. De Utrcchfchen waren

daar op zo moedig, dat zy Gelderland door

verdichte Brieven genoegzaam mede aan 't

wankelen brachten , waartoe de Leidfche

Hoogleeraar Donettus zig eok liet gebrui

ken.

Z. Zond Êlizabeth ondertusfehen den

lieer Bukhorst over, of was dit flechts

een voorweudzd ?

V. Neen,


V. Neen , hy verfchecn zelfs fpoediger

dan m.n verwet hal, en de Staaten von

den in hem eenen eerlyken , onpaitydigen

en verftanüigen Man ; hy, van alles onder

richt zynde , keurde het gehouden gedrag

der Staaten van Holland en Zeeland goed,

letzelve verdeedigende in zyne Brieven aan

den Geheimfchryver der Koninginne , tot

fpyt van Leicester en zyne verderflyke aan-

hangers. IFalfmgham, deeze berichten ont

vangen hebbende , deed daar van aan de

Koninginne een getrouw verflag. oi-

denbameveld, op wien de groote last der

zaaken het meest aankwam , uit gebrek aan

mannen van moed en ftandvastigheid, voor

ziende den haat, dien hy als een getrouw

Vaderlander op zig laadde, verzogt ontflag

van zynen dienst , als Advokaat van Hol

land, en liet zig niet dan met moeite over-

haalen, om nog een half jaar in zynen post

te blyven. Om de Kerkelyken in Hol.

land by hunnen pligt te houden, beflooteu

de Staaten den Hoogleeraar Adriaan Saravia

van Leiden, met twaalf van de voornaamfte

74, GESCHIEDENISSEN DER

Predikanten in den Haag te ontbieden, al

waar zy ernflig vermaand werden , om bun

nen Toehoordcren eendracht en gehoor

zaamheid voor de Overheid in te feberpen.

Ook werd Junius, Secretaris van Leicester

voor het Hof ontboden , en genoodzaakt,

om zekeren Brief, door hem van Leicester

ontvangen , tc vertoonen , die , nadat hy

voorgeleezen was , hem weder werd ter

hand gefield, en bevoleu, hoe daar mede te

handelen.

Z. Verliepen onder alle deeze twisten de

zaaken des Lands niet geweldig? Ik

vreeze dit te zullen hooren, welke voordee-

len Parma daardoor behaalde ?

V. Neen, uwe vreeze is in dit (luk on

gegrond. De welvaart der Nederlanden nam

ongemeen toe, door middel van de voor

deden van den Koophandel ; en daaiënte

gen verarmden de Spaanfche Nederlanden

zodaanig , dat Steden en Dorpen, ontbloot

van bewooners , de akkers in plaats van

gvaanen , met rnigte cn wild begroeid wa

ren, zodat zelfs veele sanzien'yke en ade-

ty-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. jrjj

lyke Lieden tot den bedelzak geraakten.

En deeze armoede en gebrek aan levens

middelen , was oorzaak , dat Parma geene

zulke voortgangen maakte , als g/ Wet

vreesde. Het was niet voor in de Maand

Mey, dat by zyn Leger te veld kon bren

gen , en zyn voorgenomen beleg van Sluis

aanvangen, voor welke Stad by bezig werd

gebonden tot in de Maand Augustus, gaan-

de toen Sluis by verdrag aan hem over.

Terwyl intusfehen de Schans Engelenburg

door' Jlohenlo belegerd en veroverd was"-

hebbende Hautcpenne , die dezelve zocht te

ontzetten, daar by het leven ingefchooten.

De Schans werd daarna verfterkt, en kreeg

den naam van Crevecocur. Genoeg

zaam op denzelfden tyd, dat Parma het be

leg voor Sluis geflagen had, kwam Leicester

in Zeeland te rug, en bereidde zig ter-

ftond, om de Stad te ontzetten , doch

vruchteloos, wytende hy de fchuld • daar

van aan de Staaten , die hem , naar zyn

voorgeven, van geld en volk onvoorzien ge- >

laaten hadden. Terfrond by zyne overkomst

D

* brac»-

Jr


voornaame punten van bezwaar tegen hein

in te brengen. Maar in plaats , dat Leices

ter daar op een voldoenend antwoord zou

geven, toonde hy veel meer, dat het wan

trouwen der waare Vaderlanders zo op hem

als op Êlizabeth meer dan gegrond was.

" Hy deed in eene vergadering te Dor

drecht eenen voorflag tot vreede met Span

je , beloovende daar toe den byftand der

Koninginne, of, zo de Staaten liever met

Parma afzonderlyk wilden handelen , bet

was (zeide hy) der Koninginne onverfchil-

lig. Deeze taal klonk den vergaderden

Leden als een donderdag in de ooren. Doch

ras ontdekte hy, dat de gedaane voorflag

eene gantsch andere uitwerking deed, dan

hy verwagt had, dies trad hy te rug, en

zocht de Algemeene Staaten, welke hy met

duizelven als flaaven in zyne keetenen

trachtte te kluisteren , te doen begrypen ,

dat de Afgevaardigden te Dordrecht zyne

meening kwalyk verftaan of verkeerd over

gebracht hadden. Doch zyn fchriftely-

|e Lastbrief getuigde hier tegen hein.

D 3 Ech*

75 GESCHIEDENISSEN DES.

Echter ontzag liy zig niet, om het volk

op zyne zyde tc houden , eene verdeedi

ging in het licht te geeven, en zwoer ver

volgends by zynen graauwen baard, by de

kroon der Koninginne, en by het licht der

zonne, geenen last tot handelen met Spanje

te hebben.

Z. Maar kon men hem in dit geval niet

yan myneedigheid overtuigen ?

V. ó Ja, cn zulks was nodig, om de

Staaten van Gelderland en Utrecht te over

tuigen , voor wien zy de verdeediging ter

harte namen. Der Staaten Afgezant

Ortcl in Engeland, vond middel, om al

tlaar het geheim berigtfehrift, door de Ko

ningin aan Leicester ter band gefield, magtig

te worden. Hy zond bet aan Oldenbdrne-

veld, die den inhoud daarvan bekend maakte

ter plaatze , daar zulks verëischt werd. Uit

hetzelve zag men : ., dat de Graaf zig

„ in zyn voorig. gezag moest doen herftel-

len; eenen vredehandel met Spanje voor-

„ flaan; en, in gevalle de Staaten daar toe

„ ongenegen waren, als da» yerklaaren , dat

haa-


n haare Majefleit in de noodzaaklykbéid

„ zou komen, om afzonderlyk met Parma

„ te handelen. Deezen voorflag moest

„ hy aan vertrouwde perzoonen fmaaklyk

„ maken, hun vertoonende, hoe men met

„ zo kleine raagt zonder den byftand van

», Engeland niet kon oorlogen, en hoe zy

„ daarentegen in vrede vermindering van

„ lasten te wagtcn hadden. Zo Prins Mau-

» rits en Hohenlo tegen de vrede waren ,

„ mogt hy hun verzekering geven, dat hy

„ die verdrag voor hunne belangen behoor-

j, lyk zou gezorgd worden."

Z. Wat mag toch de reden van dit bedrog

geweest zyn.? Êlizabeth meende het

immers zo min als de Staaten, om vrede

met Spanje te maken?

V. Niet anders , dan om de Staaten daar

door in de angfte te brengen, Leicester

meerder gezag te geeven , en de lasten ,

hoe boog hy die ook mogt opftellen, ge-

reedelyk te doen opbrengen. Leicester

met alle deeze listen niet voort kunnende,

zocht door geweld zyn oogmerk te berei-

D 4 ken. —-

8o GESCHIEDENISSEN DER

ken. Hy wilde den nimmer bevrees

der] Ohlenbarneveld, Maurits cn llohcnlo doen

vatten, dan de fchraidci heid van 's Lands

Advokaat deed ook dit mislukken, en toen

zocht hy zig van Amjïcldam meester te ma

ken ; welke S

VI.D.Pl.ij.

AANKOMST VAX jLEICESTEK TE AMSTELDAM.

VEREENIC.DE NEDERLANDEN. Ut

ken tc geven , indien Leicester meer volk

by zig had , dan men getrne binnen bad.

• Buil, geen teeken gevende, werd de

Graaf binnen gclaaten, en in het Latyn ver

welkomd door den Schepen Jan Verhee,

alzo de Oud-Burgemeester Mr. Maarten Kos

ter , als te goed Leicesters-gezind zynde ,

het geweigerd had. -e— Leicester werd de

Kalverftraat door naar het Trinfenhof geleid.

• Tegen over eene der poorten vaa dit

gebouw, had Mr. Maarten Koster in de Ou

de Doelenftraat woonende, eene agterdeur,

waaruit men in den nacht een Man , hem

gelykende, ten Hove zag inlluipen, en kort

daarna te rug kecren. Daags daar aan

had de Graaf de Burger-Kolonellen en Hoplie

den ter maaltyd genoodigd. . Na het

omgaan van een ftyven dronk, werd hun

door Daniël clc Burggraaf, een der Vafallen

van Leicester, bedektelyk te kennen gege

ven , dat zy behoorden hun voorncemen

kenbaar te maaken, naamJyk , dat zy gereed

waren , um Burgemeesteren by den bals te

grypen; doch duidelyker verklaarde hy zig,

D 5 dat

$2 GESCHIEDENISSEN DER.

dat men alle avonden, geduurende het ver-

blyf van den Landvoogd, hy hem het woord

moest laaten haaien.

. Z. Welk eene fchendaad! Burgemeesteren by

den hals te grypcn, en dat door de hoofden

der Schuttcrye ? Hoe werden deeze voor

dellen opgenomen?

V. Op het eerde voordel hield men zig,

als of men het niet verdaan had , doch het

tweede maakte bedenking , devvyl deeze eer

doorgaans aan aanzienlyke perfoonen vergund

werd. > Onder de Gasten bevond zig»

fchoon geen Lid van den Krygsraad zyn de,

zeker Vriend van Leicester, genaamd Herman

Beffen Rodenburg , met oogmerk, om de

party van den Graaf te dyven. Doch ter-

wyl de Leden van den Krygsraad de hoof

den by een hadden, over het geven van het

woord , treed de regeerende Burgemeester,

pietcr Corndiszoon Boom, als Opper-Kolonel,

met de deegen op zyde, ter Kamer in, en

Rodenburg verneemende , vraagt hy hem,

\?a.t hy daar te doen had ? Deeze hier door

Wget % antwoordde zeer beteuterd , dat hy

daar

VEREENIGDE NEDERLANDEN.

daar als een opregt Patriot gekomen was.

De Burgemeestet gebood hem , terftond te

vertrekken, waar op hy , boe ftout anders,

ttillekcns afdroop. . Burgemeester Boom

toen het voorflel van Burggraaf gehoord

hebbende, liet het haatelyke daar van, als

hem mede betreffende, onbeantwoord ; doch

op het ander antwoordde hy : dat niemand 9

dan de Proedfchap , verandering mogt maken s

omtrent het haaien van het fVaglwoord.

Z. Welk mag toch wel eigenlyk het voor

noemen van Leicester geweest zyn ?

V. liet minfte was, de Regeering te ver

anderen , en zig daarna meester te maken

van een aantal van veertien perfoonen, die

alles opzetten tot voorftand van Vryheid

en Godsdienst, en zo als. men naderhand

ontdekte , was hy voorneemens geweest,

die alle veertien , en onder hun den ver

maarden Kornelis Pieterszoon Hoofd, ecn T

fchandelyken dood te doen ondergaan. -

Doch de Amjleldammers waren te zeer op

hunne hoede. Reinier Kant, op wien hy

het mede gemunt hadt, ging hem nietfpree-

D

* ion,

5 4

GESCHIEDENISSEN DER

Ren , dan wel gewapend, en verzeld van

eenen ltoct gewapende Burgers, die hem aan

de deur opwagtten. Leicester , dus-

buiten ftaat gelteld, om zyn oogmerk te

bereiken , begaf zig daags daar aan weder

naar Utrecht. Daar komende , vond hy

de zaaken geheel veranderd. De Graaf van

Kieuwenaar beter inzien gekreegen hebben

de , had zyne party verlaaten , en zig ge

voegd by de Edelen, die op het betitel van

hunne Voorregten aanhielden. Hy floeg

toen het oog op Enkhuizen, welke Stad de

Kapelle genaamd werd, en welke hy door

bewerking van Sonoi in zyne magt meende

te krygen ; doch op weg zynde ontving hy

berigt , dat hy de Poorten geflootcn zou

vinden , derhalven toefde by weinige dagen

te Medenblik , daar Sonoi nog meester was.

Aj'sma , Prefident van de Staaten van Fries

land , had hem op eigen gezag verzogt der

waards te komen , maar ook dit mislukte,

want Aistna werd door de Staaten van dat

Gewest van zyn Ampt verlaaten , en aan

Leicester by eenen Brief keunis gegeeven ,

dat

VEREEN!GDE NEDERLANDEN. «5

dat het hun niet geleegeii kwam , eenen

Landdag te befchryven , en dat de magt

daar toe alleen in hun berustte.

Z. Gaf Leicester den moed toen nog niet

verlooreu ?

V. Neen nog niet geheel, doch ziende by

de Staatsperzoonen niet te kunnen vorde

ren , bediende hy zig van de Predikanten,

die nog door htm begoocheld en misleid

bleeven. De Predikanten van Holland had

den de ftontheid , om aan de Staaten eenen

Brief en Vertoog te fchryven,en toe te zen

den, waar in zy hun tot eendracht vermaan

den. Okknbarneveld werd gelast hunnen Brief

te beantwoorden, en deeze gaf hun te ken

nen : dat 'er in hun vertoog niets fond, of

de Heeren wisten het, en nog meer daar toe;

Bat deeze, niet min dan zy , V Lands wel

vaart ter harte namen : Dat hunne Afgevaar

digden maar naar huis konden keeren, en de

Heeren met de zaaken laaten begaan. Hy

gaf hun nog een fchriftelyk antwoord op

reize mede , waar in zy vermaand werden

zig aan het voorbeeld van Vlaanderen te

D 7 fpie

o6 GESCHIEDENISSEN DER

fpicgelcn ; op gelyke wyze werd de Regee-

riug van Utrecht, die op denzelfden zin als

de Predikanten gefchreven had, en byzonder

de Burgemeester Prounink beantwoord. ——

De laatlte poging van Leicester was , om

door oproer de zaak meester te worden.

Te Dordrecht zogt men dit aan te vangen,

maar het mislukte aldaar ; maar te Leiden

beloofde men zig eenen beteren uitflag. >

Leiden was te dien tydé opgevuld met Vla

mingen en Brabanders , die daar , als ver

volgde Geloofsgenooten , met opene' armen

ontvangen , en van alles wel vooizi.n wa

ren. De vermaardheid der Hoogieeraa-

ren had eene groote menigte Jongelingen der

waards gelokt , en de Pro fesforen en Predi

kanten waren genoegzaam allen de party van

Leicester toegedaan , en hier door lieten zig

de Studenten vervoeren ; terwyl eenige

woelzieke Gasten den twist aanftookten ,

waar onder wel de voorbaarigltcn waren ,

Adolf van Meetkerken, voorheen Lid van

den Raad van Staaten , doch om zyhen

©nrustigen aart, onlangs door de Staaten

daar

vi.B.pi.ni.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 8f

daar uitgezet, Adrianus Saravia , Hoogleer-

aar iti de Godgeleerdheid, de Predikant

Christiaan van den Wouwere , de Ouderling

Jakob Volmar, Jakob Schot, Oud-Schepen,

en verder Hobbe Floriszoon, jftv^fa ?MI

Zoest, Gerrit Janszoon du Byn , Jan Kab*

beljaauw en Willem yan der Weege. .

Deeze hitften de Gemeente op tegen de

Regeering , die hefchuldigende , dat zy de

Synode had zoeken te (hemmen , fchryvende

de magt, om dezelve te beroepen , alleen

toe aan de Staaten, daar 'er echter bevvyzen

waren , dat de Prins van Oranje zulks

tweemaal gedaan had. . Zy boden ,

zeiden zy, onzuivere Leeraars de hand, enz.

Met het begin van Augustus werd aan de

Magiftraat berigt, dat 'er een verderfiyken

aanflag in de Stad gebrouwen wierd , waar

op men befloot de gewoone wagt van 50

man met nog 100 te vermeerderen ; en

den eerften O&ober kreeg de Magiftraat

van Gouda het affdirift van eenen Brief,

waar by de Kapitein Cosmo Pcscarengis, die

Voorheen te Leiden gewoond, en daar eene

bank-

33

GESCHIEDENISSEN DER

bank v:n Leening gehouden had , verzocht,

dat men de knechten, welke hy door Gou

da naar Sonoi zond, lpoedig wilde voort

helpen. Men vatte kwaad vermoe

den op Cosmo op, dewyl het aan geen

Kapitein Haan kon , om de bezetting te

verleggen. Ondertusfchen bezorgde men te

AmfkUam en elders, dat die knechten ver-

ftrooci raakten, waar op de Kapitein in

hegtenis genomen werd , terwyl hy zig te

LMen bevond , om de trom te laaten roe

ren , ter werving van 300 man , op bevel

van Leiaster- • Zo dra Paearèpgis in

bewaaring genomen was, veranderde de ge-

heele zaak , a'zo vejlen , die ichuLUg wa

ren, zig door de vlugc t'zoek maakten.'

Cosmo beleed in een geftreng onderzoek, dat

de toeleg was, om met beoidp van het Volk

van K'ipk..:in Nicolaas de Manier, en van

bet Vendel van ILraugkrc, de Stad te over

meesteren , eenigen uit de Regeering en van

de Burger-Hoplieden ge\angen te neemen,

en dus eie hekken te verhangen. De

O uderling Voirnar werd mede gevat, en de MWt

Ier


Ier te Woerden agterbaald. Cosmo cn

Volmar beriepen zig op Leicester. De gemag-

tigden der Staaten , en Prins hoor-

den zelve de gevangenen, cn ontdekten daar

by, dat het vermoeden tegen Joost de Me-

nyn , Penfionaris van Dordrecht, ongegrond

was. De gevangenen werden , vol

gens inhoud van hun vonnis , te Leiden voor

*s Gravenfiein onthoofd , op den 25fhn Oc-

tober. Ten zelfden dage werd van het Raad

huis te Leiden een Pardon afgekondigd voor

de z.ulken , die door ornoozelhtid daar in

gewikkeld waren. Doch Jdolf yan Meet

kerken , yan den Wouw ere, en Saravia, die

naa; Engeland geweeken was, en eenige an

deren werden daarvan uitgeflooten. Saravia

zo ët zig naderhand voor 't Hof van Holland

te zuiveren, doch vrugteloos. Te Gou

da raakte een Engelsman, Jakob Williams,

om dergelyke redenen in hegtenis, en werd

ter dood veroordeeld; en zekere Mr. /imbro-

fius Martini werd gebannen. Leicester

iaar&'tegcn zogt zig meester te maken van

Bén peifcon van Jabob yan Zuilen yan Ny-

veld 9

pO GESCHIEDENISSEN DER

veld , doch deeze werd door een' boef ge-

waarfchouwd.

Z. Hoe gedroeg zie? Leicester, toen hyzag,

op welke wyze zyne Aanhangers beloond

werden? Deed hy nog meer pongingen, om

het gezag metster te worden?

V. Neen , thans begon by te begrypen,

dat bet tyd was , zyn eigen hoofd te ber-

-gen. • Hy be 5af z'g naar Engeland , op

eene wyze , die meer vaar eene vlugt dan

naar een eerlyk vertrek geleek , houdende

zig niet veilig , voor dat by van Alkmaar te -

Utrecht, te Dordrecht, en van daar te Vlh-

fingen gekomen was. De Staaten, die geen

harts genot g baddfn , om hem vast te hou

den , zagen hem met b'ydfcbap vertrekken.

• In Engeland komende , was by niet

minder bevreesd dan in de Nederlanden , de-

wyl de eerlyke Bukhorst zig gereed maakte »

om by wyze van befchuldig ng zyn gehouden

gedrag in de Nederlanden op het papier te

(tellen. Hy fmeekte dan, met traanen in de

oogen , Êlizabeth , om hem door haar gezag

voor (baande, te bevryden» In het Hoo-

ger- \

VIJREENIGDfi NEDERLANDEN. £

gerhuis, in plaats van zyne zaak te verdee-

digcn, beriep by zig, met toeftemming van

de Koningin , (die door genegenheid en

Staatkunde gedreven, zyne begimffigftcr

was O op haare geheime berigifchnfien, die

zyne openbaare bepaalden, en daarmede moest

het onderzoek een einde neemen. FJU

zaheth, ook ten duidelykften ontwaar wor-

dende, dat baar Gnnftelmg de man niet

was , om haar plag in Nederland te volvoe

ren , beval bom,cm afftand van zyn bewind

te doen,en hetzelve aan de Algemeene Staa

ten weder op te dragen, zo als hy deed in

de mannel December, alhoewel de Staaten

de Brieven van Afftand eerst ontvingen in

de maand van April in het volgende Jaar.

Z. Ik verh,ug my, den Staat entflagen te

zbn van eenen Staatkundigen Veinsaart,

Maar wat maatregelen namen de Staaten by

z>n vertrek? My dunkt, dat het gcvaaUyk

zal geweest zyn, de zaaken zo te febikken,

dat men tevens de Koningin te vrede hield!

V. Kort ra zyn vertrek droegen de Alge

meene Staten > 9 Lands

Regeering op aa„

den

t)2 GESCHIEDENISSEN DER

den Raad van Siaate, en aan den Baron van

JFiUougby , als hebbende reeds het Opperbe

vel over het Engelsch Krygsvolk, en zynde

ook door haare Majefteit tot haaren Stede

houder in de Nederlanden , in plaats van

Leicester aangefteld.

1

Leicester , onver

genoegd over de ftrarfen, den oproerigen te

heyden aangedaan , zond nog voor zyn ver

trek in de maand December, den Heerc

Ilerbert tot de Staaten, met nieuwe voorlla-

gen van vrede met Spanje. De Staa

ten, om de Koningin eenigzins genoegen te

geeven , zonden , om deeze reden, Gezan

ten derwaards , die de vertooning maakten,

als of de Staaten 'er niet origeneegen toe

waren. En daar mede eindigde de gebaat*

regeeiing van Leicester. Ondertusfchen was

nien door alle de wederwaardigheden , die

dit jaar plaats hadden. grootelyks verhinderd

in het voortzetten van den Oorlog. Schenk

had wel in de maand January Roeroord be-

magtigd, miar moest de plaats in April we

der veria iten. De geweezene Keurvorst van

Keulen, l^ruchfes, had het vermaak, dat in

de

VRR-EENIGOE NFDERLANDEN. ^

de maand December . op zynen naam, Bon

by verrasfing werd ingenomen , waarvan hy

op Honslaarsdyk , daar hy zyn verMyf hield,

het berigt ontving. ï n het volgend

Gcfprek zal ik u doen zien, welke gedaante

de Regeering der Nederlanden met tenen

Stadhouder aan het hoofd voortaan aan

nam.

VYF-

94 OE SCHIK DENlSSEN DER

VYF- EN- DERTIGSTE GESPREK.

I N H O U D .

Gevolgen vr.n het kwaad gedrag van Leices~

ter. Muitcry onder het volk van Sonoi'

Prins Maurilt word als Markgraaf van

Vcere ingehuldigd. Gedrag van Sonei te

Medenhlik. Maurits belegert Medenblik.

Elizabslh dringt tot eene Vrede met Spanje

het welke door de Staaten geweigerd word-

Uiteinde van Sonoi. De Vredehandel tus-

fchen Engeland en Spanje werd afgebroken.

Onverwirdyke Vloot in Spanje uitgerust.

Gedrag der Staatfche en Engelfche Admi

ralen. Parma verdubbelt zynen yver,

herneemt Don. Mansfeld veroverd Wachten

donk. Prins Maurits noodzaakt Parma het

beleg yan Bergcnopdcnzoom op te bree-

ben. Dood van Leicester. Gedrag van

Prouninck te Utrecht. Nikolaas yan Meet-

ker-

VBREÈNIGDÏ NEDERLANDEN. 95

kerken van daar naar Engeland gezonden.

Prouninck word in hegtenis genomen, en de

Regeering te Utrecht word door den Stad-

houder veranderd. Muitery te Geertruiden.

berg. De Stad word beleegerd, en door de

verradery der Engelfche bezetting aan Par.

ma overgegeven. De Spaanfchen veroveren

Blyënbeek. Ffangois Veere brengt voorraad

in Rhynberk. Maarten Schenk bemagtigt

de Spaanfche Krygskas by Groningen. Her-

vat zynen aanflag op Nieuwmegen cn ver.

drinkt voor die Stad. Karakter van Schenk*

Wreedheid door die van Nieuwmegen aan

zyn Lyk gepleegd. Dood van. den Graave

van Nieuwenaar. Maurits word Stadhou

der van Geld-land en Utrecht. Danper ge

ve gt van Fr. Veere met Varrabnn voor

Rhynberk. Aanflag der Spanjaarden op het

Leven van Graaf Willem van Nasfau ont-

dekt, en de Verrader geftrafti Jan Antho-

nisfen, Vkeadmiraal van Haarlem , doet

voor Duinkerken zyn eigen Schip in de

lucht fpringen. Togt der Nederlanders en

Engelfchen naar Portugal. Klagten der

Fran-.

J>

VEREEKICDB NEDERLANDEN. 9?

jaloers over de voordeden der Staaten.

Maurits bemagtigt Ootmarfum cn Koever,

den. Verdugo poogt yrugtdoos Koeverden'

te ontzette,. Parma krygt bevel, om r o o r

je derdemaal naar Frankryk te trekken

. Ijyjerft te Utrecht. De Gr«af v a n Mans',

feld word by voorraad Landvoogd. Het op

pcrbejïier opgedragen aan den"Graave ven

luëntes en Barra. Slecht karakter van den

cerften. Zyne wreedheid hem verleerd J„

val van den Graaf van Nasfau in Luxem-

lurg, hy behaalt grooten buit. Maurits

hlegert en overwint Geertruidenberg. Nood

zaakt Mansfeld Creyecoeur te verlaaten.

De Graaf yan Solems valt in * t Land

van Waas. Fredrik Hendrik word Gouver

neur van Geertruidenberg. Maurits zend

een deel yan >t Leger naar Fti^lÂ »„,

denen daartoe. Hy Jlicht de Schans op de

Bourtange. Graaf Fredrik van den B?rg

verovert eenige fchanfen. Verdugo zoekt

vergeefs de nieuw-aangelegde Jierkte te ver-

meesteren. Belegen Koeverden. Muiter*

onder de Spaanfche Soldaaten. Zwaare

VI. DEEL. R n

Jlorm»

«>8 (AO, I580.) GESCHIEDENISSEN DEK

0orm* Ërneiiai, Aardshertog van Oosten-

ryk, word Landvoogd. Komt herwaards.

Zyne onbekwaamheid tot de Regeering.

Tragt de Staaten over te haaien lot verè'c-

nigtng met Spanje. Zend Uartius en Ko-

mans ten dien einde naar 's Grayenhage.

• Zyn yoorflag word van de hand gcwcezen»

Renichon en P. da Four omgekogt om I

Maurits te vermoorden. In *s Hags en te

Bergen op den Zoom geftraft. Hunne be

kentenisje. Mislukte aan/lagen van Maurits

op *s Hertogenbosch en Maastricht. Hy

noodzaakt Verdugo het beleg van Koever-

den op te breeken. Belegert en verovert

Groningen. Verdugo doet eenen inval in

Friesland. Fu'èntes bemagtigt Kameryk.

' VADER. In bet laatfte Gefprek verheug-

det gy u, over het vertrek van Leicester.

cn dat de Staat van hem ontflagen was;

by liet echter nog niet na, kwaad zaad te

ftrooïen. Het terug houden der Brieven ,

waavby hy affbind van het bewind deed ,

kracht de' Staaten in mcikelyhc verlegen

heid J

VER.EENIGDE NEDERLANDEN. p$

heid, want, geiyk ik te vooren zeide, men

ontving die niet voor in de Maand April

van het jaar 1588. Inmiddels werden de

Predikanten en anderen door Brieven tegen

de Staaten opgehitst; en deezen hitften ook

weder het gemeen op. . Doch dit nam

een einde, toen men eindelyk de formeele

Akte van afftand van hem bekomen had.

Maar toen vonden de Staaten terftond nieuw

werk, om de muitery der bezettingen van

verfcheiden Steden te ftillen. Deeze

eischten volle betaalinge hunner foldy , ert

weigerden de Staaten en Prins Maurits te

gehoorzaamen. Onder het volk van Sonoi

te Medemblik vertoonde de muitery zig al

lereerst , cn floeg van daar naar veefe an

dere plaatzen over. Te Ter Veere wer

den de Bezettelingen eerst weder tot be-

daaren gebracht, nadat Prins Maurits aldaar

tot Markgraaf was ingehuldigd, en Wil-

•lougkby beloofd had , voor de betaalin* «.

zullen zorgen. • Te Medemblik moesten

andere middelen in het werk gefield wor-

tten. ~»« Somt en zyne bezetting eischten

E

* vol-

100

GESCHIEDENISSEN DER

volle bétaaling , ontwapenden de' Burgcry ,

ramen het Stadhuis in, en veranderden de

Regeering* Noch de Afgezondenen der

Staaten, noch Prins Maurits vermogten iets

op Sonoi, om hem te winnen. Dus moes

ten de Staaten tot geweld befluiten, om

hem tot reden tc brengen, waar toe niets

overbleef dan de Stad te belegeren.

Prins Maurits, verzeld van 's Lands Advo-

kaat Oldenbarneveld, begaf zig dan eerst

naar Hoorn, cn vertoonde zig op den ajftcn

February met eenige Vaandelen Noord-hol-

landers en weinige Soldaaten voor de poor

ten der Stad. —— Sonoi bleef hardnek

kig, en Maurits was genoodzaakt zig voor

de Stad te verfchanfen. Van wederzyden

werden van tyd tot tyd eenige fchooten

gedaan, cn kleine Schutgevegten gehouden.

. De Haven der Stad was gefJooten

door eenige Oorlogfchepen. Ondertus-

feben verzwaarde de nadere aandrang, die

Êlizabeth in dien tusfehentyd deed tot eene

vrede met Spanje, de kommerlyke vooruit-

ziften zo buiten als binnen 's Lands ; te

meer,

VPREEMGD2 NEDERLANDEN. 1 @ l

meer, toen Êlizabeth de Vredehandeling t e

Bourbourg door haare Gezanten met dis

van Spanje werklyk deed aanvangen.

Z. Kwam Êlizabeth tot dien flap uit vree

ze voor de toebereidzelen , die in Spanje

gemaakt werden, of uit wraak, om het

geen hier te lande met Leicester was voor

gevallen ? Wat deeden toch de Staaten

in dit geval?

V. De Algemeene Staaten, hoe gevaarlyk

dit ook fchynen mogt, toonden zig onver-

zettelyk, en verklaarden tot geenen Vrede

handel te zullan verftaan met eenen Vorst,

op wiens beloften, noch eeden geen Haat te'

maken was. — Medemblik hoopte intus-

fchen op ontzet door de Engeifche Vloot,

die voor Zeeland kruiste, ten minden dit

bericht werd aan Sonoi gegeven door Jan

Michielszoon , Predikant ' te Grootenbroek.

- Dan toen Sonoi, in plaats van ontzet,

tyding kreeg , dat Leicester affland gedaan

had, begeerde hy met Prins Mauritsin on

derhandeling te komen, waarop deeze zyne

E

3 In

ÏCU GESCHIEDENISSEN DER

intreede in de Stad deed, en de nodige

fchikkingen maakte.

Z. ik verlang te hooren, wat lot Sonoi

wegens zyne ongehoorzaamheid te beurt

V. De gantfche Burgery was na deeze

verandering zo zeer tegen hem verbitterd,

om al de moeilykheden, haar- door hem be

rokkend, dat Maurits werk genoeg vond,

em hem tegen de woede van bet gemeen

te beveiligen. — Als hy nog niet afliet,

met de muitende Soldaaten te handelen,

verklaarden de Staaten van Holland aan de

Algemeene Staaten zynen dienst niet langer

te bcgeeren , waarop hy zyn ontllag ver.

aOgt cn verkreeg, begeevende zig naar En-

geland, alwaar hy brieven van voorfchry-

titig van de Koningin aan de Staaten ver

wierf. In het jaar 1593 werden hem twee

duizend ponden betaald op afrekening van

de fomme, die by zcide, van den Staat

te goede te hebben , ook werd hem een

jaargeld van duizend ponden toegelegd ,

iet welk na zyn ovcrlyden op zyne doch

ter

VEREENIGD-E NEDERLANDEN. joj

ter zou verftervcn. , Uit Engeland naaf

Worden in Oost-Fries: end gekeerd zynde ,

onthield hy zig daar eenigen tyd, en ein

delik overleed deeze onrustige en wreed©

Krygsman in het jaar i 597 0p het Kasteel?

ten Dyke in Groningerland.

Z. Hoe ging het inmiddels met de Vre

dehandeling te Bourbonrg?

, V. Dezelve werd plotzelyk afgebroken ,

dewyl Êlizabeth onderricht werd, dat Filips

in plaats van oprecht vrede te willen flui

ten, zig gereed maakte, om met een ont--

zachlyke magt eerst Engeland te overwel

digen, waarna de Nederlanden, zo hy meen

de,, van zelf zouden moeten bukken. ~

De Vloot, welke ten dien einde in Spanje

werd toegerust, gaf Filips voor, dat naai

de IFest-IndiJn gefchikt was. - De

Voorzienigheid toonde echter thans weder,

dat het haar aan gecne middelen ont

breekt, om den hoogmoed van Dwingelan

den te ftraffen. De Vloot, die Enge

land cn de Nederlanden moest vernielen r

bcflond uit 140 meest groote en zwaai*

E

4- Sohe-


Schépen , en een groot aantal kleiner Vaar-

Tuigcn , en was bemand met omtrent

20,000 Koppen, en ftond onder bevel van

Medina Sidonia. Panna, om deeze Vloot

te onderfteunen, verzamelde in Vlaanderen

een Leg.r van 30,000 Mannen, die te

Duinkerken in 28 groote Oorlogfcbepen

zouden worden ingefcheept. 400 Platbo-

deinde Vaartuigen waren op zyn bevel fa.

men gebracht, om de Levensbehoeften, Volk

en Voorraad toe te voeren. Men had,

volgends den trötfehen aart der Spanjaar

den , aan deeze Vloot den naam van de

onvenvhinelyke gegeeven. Op het einde v; n

de Maand Mev ftak de Vloot van Lisbon

in zee, en was genoegzaam in het gezigt

van Engeland, wanneer de Koningin door

een loos gerugt misleid, dat de V!oot niet

komen zou , belast had, haare Vloot te

onttakelen en op te leggen. Ten gelukke

voor haar Ryk werd de Vloot van Parma

het uitloopen uit de haven van Duinkerken

belet, door eenige E^gelfcbe, Hollandfche

en Zteuwiche Schepen , en Medina, die

last

VEREÊNIGDE NEDERLANDEN. 16£

last had zig met Parma te verëenigen ,

verhinderd , om Engeland te overvallen.

•—— Echter raakte iry op de hoogte van

Plelmonlh flaags met den Admiraal Drake.

Deeze zo wel als de Hollandfche Admiraal

Jonkheer P. yan der Does behaalde ver-

fcheiden voordeden op de Spaanfehe Vloot»

zo dat Medina, ziende het onmooglyk te

zyn , dat hy zig met Parma verëenigen

kon , en zyne Vloot reeds tot 70 Schepen

verminderd, befloot, om noordwaards achter

Ierland om, naar huis te keeren. Hier

werd hy in de Maand Oétober van eenen

bccvigen en aanhoudenden ftorm beloopen,

waardoor veele Spaanfehe Schepen op de

Kusten van Ierland ftrandden. —- Niet

meer dan 50 kwamen 'er in Spanje te rug,

zynde meer dan de helft der Manfchap ge-

fncuveld , waar onder zig veele Grooten

van het Ryk bevonden. Daarentegen had

den de Engelfchen geen één Schip , en

flechts honderd man, en de Hollanders

niets verloorcn.

2. Dit moet by de Engelfchen geheel

E 5 an-

ie6 GESCHIEDENISSEN DER,

aiï'kre denkbeelden ten aanzien van de

Nederlanders veroorzaakt hebben, dewyl

deeze onderneming der Spanjaarden, zo ik

my veibeelde, meest te niet liep, door het

binnen bouden van de Vloot van Parma.

Deed deeze dappeie Landvoogd niets, om

zig over deeze te leur Helling te wree»

ken ?

V. Koningin Elizalucth zag by deeze ge«

tegenheid dat de Nederlanders meer waren dan

lieden, dien zy uit mededoogen de bebulpzaa-

me hand bood ,zy erkende zelfs openlyk ,dat

zy het behoud van haar Ryk grootelyks aan

htm in dit geval verfchuldigd was. ——~

Parma, fchoon men hem met reden niets

te laste kon leggen, kon echter den laster

niet ontgaan, en droeg de fchuld van dee

ze mislukking. Hy, om zig bier van te

zuiveren, verdubbelde zyne poogingen om

zyne eer te herftellen. —— Hy deed het

beleg van Bon met geweld voortzetten, en

deeze Stad gaf zig na een beleg van zes

waanden, aan hem over, —— Wagtendonk %

mmr been de bezetting van Bon zig voor

een

VEREENIGDE NE9ERLANDEN. l9f

een gedeelte hegeeven had, werd door

Mmsfild veroverd. Nu floeg Parmx

het beleg voor Bergen op den Zoom, eu

deed al wat men van eenen ervaaie»

krygsman verwagten kon, om zig van dee

ze Stad meester te maken, doch Maurits

wist 'er zorg voor te dragen, en als de

aanflag van Parma, om zig van het Eiland

Thoolen te verzekeren, mislukte, werd het

beleg van Bergen op den Zoom opgebro

ken.

Z. Ik verhenge my over dit voordeel,

hetwelk van buiten eenigen ademtogt a af :

Hoe fdiikten zig de zaaken binnens Lands t

Begonden de Misleiden nu niet de oogen

tc openen, en te erkennen, dat het bellier

der Staaten zo flecht niet was, als zy ge

dacht hadden?

V. Veelen van de Misleiden begonden

dit te erkennen, en den overigen ontzonk

de moed, met den dood van Leicester, die

op den i+den September voorviel. Doch

in Utrecht was 'er nog eene meenigte. die

hnn voorheen ontworpen plan nog a a n.

F

' * kleef.

I03 GESCHIEDENISSEN DER.

kleefde. Prouninck was aldaar nog eene

pest , wiens befmetting geen einde nam.

Hy wist daar uit te werken, dat Nikolaas

yan Meerkerks naar Engeland gezonden

werd , om te beproeven , of dc Koningin

geneg nbeid betoonde, om de flooge Re-

geering, ten minden van Gelderland, Ut

recht , Overysfel cn het beste deel van

Friesland te aanvaar ien. De Graaf van

Nieuwenaar werd by eenen Brief door ElU

zabeth verzogt, om den Burgemeester

Prouninck by de aanftaande Magiftraats-ver

andering in het bewind te houden , doch

deeze was zyn grootfte tegenparty, en gaf

aan haare Majefteit een volleedig bericht

van zyn perzoon. — Hy was niet alleen

een vyand van Prouninck , maar ook van

alle de Engelsch-gezinden , die nog in de

Regeering waren. -— Den ndun October,

de Verkiezingsdag aahftaande zynde, poog

den de beide partyën zig door geweld

meester te maaken. • Nieuwenaar, als

Stadhouder, de meeste magt hebbende,

deed Prouninck, en eenige van zyne aam

han-

(AO. l580.)VEfcEENICnE NEDERLANDEN. IO£

hangers in hegtcnis neemeu, waar op de

Stadhouder door de Staaten van die Pro

vin de gemagiigd werd, om de Regeering

te veranderen, zo als hy deed, vyf dagen

voor den gewoonen tyd. Prouninck

kreeg zulke zwaare befehuldigingen tot zyn

hst, dat de Schout zyn hoofd cischte, en

hy zou hetzelve verlooren hebben, zo de

Koningin zig niet fterk, ten zynen voorde ele

had uitgelaaten. i„ de M a a n d v a n

July des volgenden jaars 1589 werd hy uit

Utrecht gebannen , en voortaan tot alle

ampten onbekwaam gekeurd ; gelyk hy ook

zyn leven buiten alle bediening eindigde.

• Nog erger fpel berokkende de Bezet

ting van Geertruidenberg. Deeze, meest

uit Engelfchen beflaande , floeg aan het

muiten, en eischte betaaling, weigerende

niemands bevel te erkennen, dan alleen dat

van Willoughby. Men zogt hun wel te

vrede te Hellen, en ging een verdrag met

hun aan, doch zy fchpnden het, en Wil

loughby zelf werd van veelcn verdacht ge

houden , om dat hy ten deezen tydc de

E

7 be-

flO GESCHIEDENISSEN DER.

bezetting nog verfterkte; ook weigerde zyn

Schoonbroeder de Stad aan Maurits over

te' geven. • In dc Maand Maart van

het jaar 1589, befiootcn de Staaten Geer*

truidenberg even als voorheen Mede mb lik ,

door Prins Maurits te doen belegeren. De

Stad werd hevig befchooicn, niettegenftaan-

de Willoughby uit Engeland fchreef, dat de

Stad aan Parma zou geleverd worden , zo

de Bezetting gcene' voldoening gegceven

v v c rd. De Muitelingen begonden eene

geveinsde onderhandeling, cn rekten die zo

lang , tot Panna met zyn Leger zig om-

trcnt de Stad vertoonde, aan wien zy de

poorten openden cn de Stad veikochten.

Z. Hoe namen de Staaten dit op? Brag-

ten zy hunne regtmatige klagten daar over

in Engeland niet in?

V. Dit zoude van weinig vrucht geweest

zyn; In plaats van dit verklaarden de Staa»

ten deeze Muitelingen, g'cVruenlyk Bsrgver-

'koopers genoemd, voor fcliefïïiêh en dood-

fchuldigm , en fielden aanzienlyke fommen

©p de hoofden van alle medipligtigen.

Par-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. Z xy

Parma echter vleidde zig, m d i e p e r { n H o U

land te zullen kunnen indringen. —— Hy

dèed nu het beleg van liynberk, dat reeds

twee jaaren geduurd bad , fterker voortzet-,

ten. De Overlle Schenk en de Graaf van

Nieuwenaar wisten het beleg nogthans te

vertraagen , door telkens nieuwen voorraad

in de Stad te brengen , terwyl de Spaan

fchen het Huis van Blyenbeek veroverden,

hetwelk Schenk toebehoorde. Naderhand

bracht de Overfle Francais Veere 'er nog

«enigen leeftogt in, gelyk wy in het vervolg

zien zullen. Schenk, door het verlies

van zyn huis Blyenbeek tegen de Spanjaar-

den in woede onnïoolten , zwoer hun dit

ten duurfltn te zullen doen betaalen. Hy

vervolgde dan eene bende Spanjaarden, die

met eene aanzienlyke fomme gelds op weg

waren, naar Groningen, en dezelve achter

haald hebbende, maakte hy zig meester van

de Krygskasfe. — Dit verricht hebbende,

hernam hy zynen voorheen mislukten aan!

ilag op Nieuwmegen, (lellende in eenen

donkeren nacht zynen aanflag in het werk.

112. . GESCHIEDENISSEN DER.

met 20 Schepen en 5 Pleiten, wel voorzien

van Krygsvolk , vaareride van Schenken»

fchans, door hem in het jaar 1535 gedicht,

en naar hem genoemd, de Waal af op den

ioden Augustus. De St. Antonis Poort

werd opengeloopen, en om te fpoedigcr op

de markt te komen, werden de yzren tra

liën aan zeker huis, dat van achteren aan

de Rivier uitkwam, uirgebrooken, doch het

ongeluk wilde, dat men hier juist bruiloft

hield, en dus op de luen was. Het

gerucht verfpreidde z'g dan fchielyk dooi

de gebeele Stad, de bezetting kwam in de

wapenen, en de inwooners verëcnigden zig

met hun. Schenk en de zynen over

mand zynde , moesten wyken , en werden

al vluztende door de Soldaaten ter poorte

uitgedrongen. De fterke ftroom had

ondertusfehen een gedeelte der Schepen eri

Pleiten voorby de Stad doen dryven , en

men wierp zig in de overigen met zo veel

drift , dat het dén omfloeg en het ander

zonk, Schenk zelf in het water ge

raakt ,


rankt, en te zwaar gewaapend, om zig te

kunnen redden, liet hier het leven.

Z. Ik heb elders zyn karakter befchreeven

gevonden , als zynde een Geldersen Edel

man, die van de laagfte kryg$dichfren tot

Veldheer was opgeklommen, door Leicester

tot Ridder getogen , en die nu eens de

fehrik der Bondgenooten en dan der Span

jaarden was. . Die even als Sonoi den

kryg op eene woeste wyze voerde, binden

de zig aan wet noch regel, en ontziende

vriend noch vyand. ; Bemind by de

Soldaaten, gehaat by het Volk en de Re-

goerders. . Een man, die alle hoedaa-

Bigheden bezat, tot ftoute ondernemingen

nodig, doch die het aan een goed overleg

fö.utyus haperde ; wiens ftoutmoedigheid

menigmaal zyne voorzigti èheid vooibyMrecf-

de. Strookt dit afbeeldzel met de waar

heid ?

V. Volmaakt ; hy was nu in het veer-

tigfte jaar van zynen ouderdom , wanneer

hy op de gezegde wyze fneuvelde. Die

van Nieuwmegen haatten hem bovenmate,

na


na va-loop van eenige dagen vischten zy

zyn lyk op, en oeffendcn aan hetzelve hun

ne wraak, want het ligehaam. gevierendeeld

hebbende, {telden zy het met het hoofd op

en omtrent de St Antonis Poort ten toon,

1

Dan zyne Soldaaten zetten dit weder

die van Nieuwmegen, welke in hunne han

den vielen, betaald, doodende hen op de

wreedfte wyze ; men haalde eindelyk de

flukken van zyn ligehaam van de muuren

af, en deed die in eene kist, welke Prins

Maurits, twee jaaren laater , met groote

pracht , in het graf van de Hertogen van

Gelder , in het choor van de St. Stevens

Kerk liet. begraaven.. . Twee maanden

daarna kwam dc Graaf van Nieuwenaar on

gelukkig om het leven, wordende door twee

nieuwe fchietgcrccdfchappen, die hy bczig-

tigen wilde , en die onaelukkig los fpron-

gen, te Utrecht zodaauig getroffen , dat hy

dood ter aarde viel; met zynen dood kwam-

het Stadhouderfchap van Gelderland en Ut

recht mede aan Prins Maurits. De Staaten

zonden inmiddels nieuwen toevoer naar Ryn-

berk,

VÏREENIGDE NEDERLANDEN. (Ao. I5OO.) lig

ierk , onder bevel van den Graave van

Overftein, den Baron Podeütz en den be

roemden Francois Veere, die, zo wel a's zyn

Bloeder Uorathis, een Engclsch Krygsbe-

velhebber, en een man van £rooten naam

was. . Varrabon, die in naam des KCH

nings Stadhouder van Gelderland was, poog

de hun den doortogt te beletten ; waarop

van weerszyde met moed en dapperheid ge-

ftreeden werd, doch in het einde moesten

de Spaanfchen wyken; de nederlaag, die zy

leeden , was geweldig, en Fr. Veere behaal

de daar by grooten roem, zodat hy tot de

hooglte krygs-ampten bevorderd werd.

Hy kwam dus in Rynberk, en bragt te we-

ge, dat de Stad de blokkade uithield tot

in het jaar 1590 , wanneer zy dn sden

Eebruary aan den Graave van Mamfdd over

ging. Op dien zelfden tyd gaven de

Spanjaarden op nieuw een blyk van hunne

ontrouw en moordzugt.. Eerlyke, dappere

Mannen van beproefde trouwe en ftandvas-

tigkeid, die zy met de wapenen niet kon

den overwinnen, ftondeu ten doel van hun-

neis

iiS GESCHIEDENISSEN DER

nen moordlust. Dus waren, om op zulk

eene verraaderlyke wyze Graaf IVÏllem van

Nasfau, Stadhouder van Friesland te doen

omkomen, op last des Konings, en niet

zonder medewecten van den Hertog van

Parma, omgekogt Sanchio de la Rofa en

Pedro Moralis, doch zy werden ontdekt, by

Kollum gegreepen , van bet feit overtuigd a

onthalsd en gevierendeeld.

Z. Na het my toefchynt , ging het nog

gantsch niet voordelig voor de Staaten met

den oorlog te lande. Ik merk wel , dat

prins Maurits verfcheide Steden behield cn

van de belegering verlustte, maar dit belette

echter niet, dat Parma nog fteeds in het

veld de meester blééf. Hoe ging het ter

zee, na dat Spanje met de zogenoemde o«-

verwinnelyke Vloot, zo veel nadeel geleeden

had P

• V. De fchade, die de Spanjaarden daar

by hadden ondergaan, maakte de Nederlan

ders ffcout , en dit gaf aanleiding tot ver-

fcheiJen voorvallen , die wel goeden buit

aanbragten, maar ook aan eene groote me

nig.

VEKEENIG3E NEDERtArfDEff.

nigte menfchen het leeven kostten. !

Zekere Jan Anthonisfen, Vice Admiraal van

Haarlem, bevond zig raet zyn Schip alleen

voor Duinkerken, om de Rovers van daar

het uitloopcn te beletten, terwyl de andere

Oorlogfchepen in Zee waren , om de vy-

Snden op te Ipooren. De Duinkerkers had

den dit zo dra niet vernomen, of zy kwa

men uit en omfirêlden zyn Schip met vcr-

fcheiden groote en kleine Vaartuigen; door

de menigte overmand zynde, kon by de

entering niet beletten , doch in plaats van

zig over te geven, ftak hy het vuur in zyn

eigen kruidkamer en vloog dus met zyne

befpringers in de lucht Dit was ech

ter niets in vergelyking van den Zeetogt,

die ondernomen werd naar Portugal, onder

voorgeven van Don Antonio , 'verdreeven

Koning van Portugal weder op den troon

te herfl-ellcn. De Vloot belfond uit Engel-

fche en Hollandfche Schepen , d>cli°de

aanflag, om Lisbon te bemagtigen, liep te

niet, vooreerst door dien' men zig by Bis-

kaaien te lang met plunderen en verbran*

den

lït GESCHIEDENISSEN DER

den der Schepen ophield, cn ten tweeden

door het terug blyven van den Engelfchen

Admiraal Brake. De Vloot kwam derhal-

vcn , veel volk verloorcn hebbende, nog-

thans met goeden buit te rng, en Don Au-

tonw won 'er niets by, dan dat hy reden

gefcrecgen had, om zig over de Engelfchen

te beklaagen. Ook hadden zy door hun

roofzugtig gedrag regtmatige oorzaaken van

klagten gegeeven aan de Oosterlingen, van

welken zy op deezen togt insgelyks veele

Schepen genomen hadden, onder voorgee-

yen, dat zy mondbehoeftens tot den vyand

voerden, en dewyl de Nederlanders zig daar

aan niet hadden fchuldig gemaakt, werden

zy in veele gevallen, door de Hanze-Steden

boven de Engelfchen bevoorregt , hetwelk

gevoegd by den nayver over den Koophan

del , die hier hoe langs hoe uitgebreider

werd, eenen afgunst by de Engelfchen ver

oorzaakte , welke daarom weigerden den

byftand, dien zy aan de Staaten verleenden,

te vermeerderen. Doch hier te land be

gon reen te bemerken , dat Prins Maurits

ver-

VCREENIGDE NEDERLANDEN'. Iï£

verftand en raoeds genoeg bezat, om de

zaaken met de Staaten te bellieren , en

derhalvcn deed men door de in Engeland

zynde Afgezanten, bewerken, dat mihughby

niet tot de waardigheid , welke Leicester

bezeeten bad, verbeeven werd. Dus toon

de men niet alleen, dat men minder om de

hulp der Engelfchen verleegen was, dan te

vooren, maar Koning Hendrik de III , voor

wiens troon men als 't ware, met geboogen

knieën voorheen om hulp gefmeekt had,

vond zig in de noodzaaklykheid gebragt ,

de Nederlanders, ter flilling van de beroer-

tens in Frankryk ontdaan , om byftand te

fmecken, en deeze Vorst vermoord , en

opgevolgd zynde door Hendrik den IVden,

werd deeze door de Nederlanders met 30,000

kroonen, krygs- en mondbehoeftens, en na

derhand nog met vyf Oorlogfchepen , on-

derfteund.

Z. Waarlyk eene verbaazende verandering ï

Ik verheiige my de zaaken zulkcn keer te

2ien nemen. Nu verwagt ik, dat men niet

lan-

120 GESCHIEDENISSEN DER.

langer verweerender, mam- ééns aanvallender

wyze den oorlog zal voeren ?

V. De togt v?n Parma naar Frankryk tot

hulp der oproerigen aldaar, veroorzaakte

ook veel goeds, want daar door werd de

vyiindlykc magt zeer verzwakt, en de Staa

ten kreegen daardoor, gelyfe gy wel hebt

aangemerkt , in de daad gelegenheid, om

aanvallender wyze te oorlogen, en binnens

lands de zaaken , het beduur des Lands

raakende, op eenen beteren voet te bren

gen , byzonder die van de Admiraliteit.

Prins Maurits deed, volgends het getuigenis

van //. de Groot, al wat van een?n dap

peren Veldöverdcn kan begeerd worden.

Hy hiJd de vestingen in eenen behoorly-

ken ftaat van tegenweer, en zorgde, dat

alom goede wagt werd gehouden. — Hy

wist door zyne ervaarenheid, die vm dag

tot dag toenam, de bekwaamde Legerplaat.

zen uit te kiezen. Het dormgereedfchap

was altyd by de hand. . fl ec

Krygsvolk, tot hier toe zeer onbedreeven

m Veldflagen en het aantasten van Sterktcns,

Jeer-

(Ao. I500.)VEREEMGDE NEDERLANDEN. 12*

leerde hy, door zyne eigene oefening, op

eene betere wyze te paard ryden , de gc-

ïederen te bewaaren, Ipyze met zig te voe

ren, en aan loopgraven en borst weeringen te

arbeiden. Zyn Leger werd dus een Oefen-

fchool der Krygskunde, en hierdoor als ook

door de verbetering van het bellier der zaa

ken, kreeg de Staat eene gedaante, die hy

tot hier toe niet gehad had. De eerde

gelukkige onderneming was , dat men zig

in het begin des jaars 1590 door eene krygs-

list van Breda meester maakte. Filips'yan

Nas/au, broeder van den Stadhouder van

Friesland was 'er de aanraader van, en de

Kapitein Karei van Heraugiere gaf'er'met

deszelfs voorweeten aan Maurits opening

van, die de uitvoering aan hem en Lambert

Charles , als mannen vu onverfchrofckcn

moed, toevertrouwde. , Heraugiere wist

Adriaan Janszoon van Bergen een Turffchip-

Per, die gewoon was, de bezetting van het

Kasteel van Turf te voorzien, in zyn belang

over te haaien . De twee Hoofden koo-

zen uit verfcheiden Vendels, zeventig rappe

VI. DEEL. F Gas-


Gastendie in het Scbfp, dat van boven

met Turf gedekt was , * verborgen werden.

De ftrenge vorst, gebrek aan voedzel , laag

water cn andere toevallen maakten den togt

ten uiterft.cn gevaarlyk. Zy naderden bet

Kasteel niet voor den sden van Maart.

Een Korporaal, gezonden om het Schip te

doorzoeken, was by geluk zo onaatzaam ,

dat hy geen het minfte onraad vernam ,

daar, als hy langer vertoefd had, het hoes

ten der Soldaatcn , waarmede veelcn ge

kweld waren, de zaak noodwendig zou ver

klapt hebben, fchoon de Schipper, om het

geluid daar van te verminderen, geduurig de

pomp deed gaan. De bezetting , om

brandftof verleegen , was yverig bezig met

de Turf, nadat zy het Schip hadden hel

pen binnen flccpen , te losfen , het geen

eene nieuwe vreeze aan den Schipper ver

oorzaakte , alzo zy daar mede voortgaande,

fchielyk de zoldering zouden ontdekt heb

ben. Dus gaf hy, veinzende benevens

zyne knechts tc zeer vermoeid te zyn, aan

het werkvolk ecu' drinkpenning, zeggende,

op

V»R*8»IGB« NEDERLANDEN. 123

op morgen de rest te zullen i osr en. D u s

van hun onttogen zynde, bragt Heraugiere

onder begunftiging van het maanlicht, zyne'

Soldaaten uit het Schip, t e m y l d e p o n i.

pen om het gedruis niet te doen hooren

fterk gaande werden gehouden. —_ D e'

Schildwagt, verrascht zynde, werd «fl»

fflaakt, en de overige van de bezettin/^

het binuenfte van het Kasteel gedreeven

Pjulo Anionio Lmdfavechia had hier, by het

deezen zyn, vaders , het bevel , "doch

«-er drtft dan ondervinding bezittende

waagde hy eenen uitval met s te,, waar'

van de meesten gedood werden, en hv *e'

vangen genomen, de overigen namen dé

vlugt, tervvyl Heraugiere belette, dat de

Burgers de bezetting niet te hulp k v v a,

men.

2. Had Prins MM» nict g d

U M t by de ha„d tc z y„, o m d e c z e

fcere mannen te onderftcuncn ?

V. Ja, hy en de Gra a v e van Hohenlo wa

ren niet verre van daar geleefd, cn zy

hadden zodra hier van geen berigt gekree-

F 2

r

*

gen

124

GESCHIEDENISSEN DER

gen, of trokken met een gedeelte van het

Leger derwaards , cn bunagcigden ook de

Stad , in welke Prins Maurits, als in zyn

Vaderlyfc Erfgoed , eene plegtige Intrede

d eed. De Staaten beloonden allen die

deel in deezen aanflag hadden gehad, ryk-

lyk met gefchenken, onder anderen werd aan

den Advokaat Oldenharneveld een fchoonc

vergulden Kop gefchonken , waar op de

gantfche Gefchiedenis kunstig gedreeven

was* De Graaf van Mansfeld, die in

het afzyn van Parma het bevel over 's Ko-

«iugs Leger had, kreeg terftond orde, om

de Stad en het Kasteel te herneemen , doch

Heraugiere, die 'er tot Bevelhebber was aan

gefteld , maakte van binnen aUes tot cene

bekwaame verdeediging gereed. Prins

Maurits trok met zyn Leger in de P,etuwe,

voorwendende, Nieuwmegen te willen bele

geren , Mansfeld brak toen .het beleg van

Breda op , om Nieuwmegen te bewaaren.

. prins Maurits, niet van zins het be

leg voor die Stad te flaan, deed de fchans

Knedzenkarg aanleggen , om daar mede de

ftad

VEREENIGDtf NEDERLANDEN. X 2~

Stad te kunnen WoKkeèrea en befbhieten *

Hy belette verders, geduurendc den gant'

clten Zomer, den vyiind, om iets van be

lang te kunsen verrichten, terwvl hy inte

gendeel nog verfebeiden voordeden behaal

de vermeesterende het huis te fiW,

de fcbanfen Ttlsnout en Crevecoeur, het huis

te m


doei] van de Staaten minzaam er ontvangen

en beantwoord. • Op bevel van den

Staat waren ook vyf Oorlogfcbepen naar

Frankryk gezonden, ter beveiliging van de

Kusten. Ook werd de lieer van 'St. Alde-

gonde, die dus lang buiten openbaare be

diening geweest was, gefield in de waardig

heid van Gezant der Algemeene Staaten aan

het Hof van Hendrik den lVden. Or-

tel, de Agent der Staaten aan bet Hof van

Êlizabeth, overleed den 3den Oélober te

London, en werd naderhand opgevolgd door

Noè'l van Karon.

Z. Ik verh.ug my, dat dit jaar Zo geluk

kig ten einde liep, cn verheelde my, dat

het volgende nog gelukkiger zal geweest

zyn, zo uit hooide van de verdeel'ng der

Spaanfehe Krygsmagt, cn uit de onwillig

heid der Soldaaten , als wel vcornaamlyk

uit de bekwaamheid, die Maurits onder het

bellier van den fchranderen Barnevdd deed

blyken , en dus dat de Staaten meer en

meer gelegenheid gekreegen hebben , om

aanvallender wyze te we;k tc ga^n. En

ik

(Ao. 1591.) VEREEN IGD3 NJ0F.RIANDEN. 127

ik verlang te hoeren , of de uitkomst aan

myne vcrwagting zal beantwoorden?

. V

* V o l l

^kt. De voordee'en, die in bet

jaar i 5 9i behaald werden, overtroifen verre

die van bet verttreeken jaar. Het Le

ger van den Staat werd magtig vqrfterkt.

' Aan den vermaarden Engelfchen Krygs-

bevelhebber, Francais Veere, werd bevolen

de fterkte over Zutphen aan te tasten

waarvan hy zig door de volgende krygslist

mester maakte. Eenigen van 2 v n e

Soldaaten vermomd in het gewaad van Boe

ren en Boerinnen, kwamen als vlugtende

met hunne goederen by de fchans, ingelaa-

ten zynde, overmanden zy de bezetting, en

maakten met byftand van anderen, zig van

de fchans meester • Daags daaraan ver

toonde zig Prins Maurits met een gedeelte

van het Leger voor Zutphen, hetwelk kort

daarna zig aan hein overgaf. Van hier

trok hy Leventer, waarin Graaf Her

man van den Berg het bevel had. - De

Overfte Vette- om de fchande van het ver

raad van Stanlei af te wisfehen, betoonde

F 4 in

GESCHIEDENISSEN DER

in die beleg wonderen van dapperheid, c>j

de Graaf van den Berg, om te toonen, dat

hy het wel met den Koning meende, ver-

deedigde de Stad met gelyke dapperheid.

—- Nadat Maurits, geduurende acht da

gen , Deventer had doen befchieten, beval

hy de plaats te beltonnen, verfcheiden aan

vallen werden mannelyk doorgedaan , doch

de bezetting, den moed verinoren gevende,

dwong den Bevelhebber, die zwaar gewond

was, tot de overaaavc, zo als dan ook op

voorwaarden gefchiedde. Daarop volg

de eene oiiêrhèemiflg van meer belang ,

namelyk het beleg v n Groningen. Verdugo

deal al , wat in zyn vermogen was , om

het beleg voor te komen: Maurits vrcezerfc

de , dat de Srad Ferduô's troepen zou

innemen, deed een groot gedeelte van zyn

Leger aftrekken , en veranderde het beleg

in een blokkade. Hy wierp toen een oo^

op Steemvyk, doch vernemende, dat Parma

Groningen wdde ontzetten, maar van plan

veranderd zynde, het Fort Knodzenburg

tegen over ' Nieuwmegen belegerd had ,

fpoed»

VEREENIODE NEDERLANDEN. 129

fnoedde hy zig herwaards , cn hoe fier

Farneze was, hy moest den. fpyt onder

gaan, om voor den jongen Held liet veld

te ruimen, hoewel hy de laagheid hier

van bewimpelde met de nieuwe beveclen

van Filips. die hem andermaal gebood, met

dc grooifte magt naar Frankryk te keeren,

cn geen meer Volk in bet Land te laatcn,

dan ter verdeediging nodig was.

Z. Met deeze verkeerde (taalkunde van

Filips, deed Maurits zekerlyk zyn voordcel?

V. Zeer zeker deed hy dit. En fehoon

de aftogt van Parma een meestciftuk van

krygskunde was , waarmede hy grooten

Jtocm behaalde, naderde Maurits, om met

deezen aftogt zyn voordeel te doen, nadat

Knodzenburg verlaaten was , Nieuwmegen ,

en ftookte het vuur van onëenigheid aan,

dat in die Stad fmeulde ; het echter nog

niet geraaden vindende, om haar te belege

ren, deed hy zyn Volk de Winterlegeringen

betrekken. —- i n perzoon begaf hy zig

naar Zeeland, en eenige benden vezameld

F 5 heb

Ï.P GESCHIEDENISSEN DER.

bende , viel by in bet Land van Waas, cn

veroverde , in een beleg van vyf dagen ,

Hulst in de maand van September; en Helde

het geheele Land van Waas onder brand

schatting. —— Dit verrigt hebbende, deed

hy met allen fpoed het Leger weder te veld

trekken , en verlterkt door Graaf IV'ülcm Lo-

dewyk, floeg hy het beleg voor Nieuwmegen;

de Stad hebbende doen opeis 1'chen , kreeg

hy een fpottend antwoord : Prins Maurits

was een jonge Vryër, zeiden zy , cn Nieuw

megen eene oude Vryster, daar hy om kwam,

dan hy zou meer arbeid moeten doen, om

haar te krygen. Daar op werd de Stad uit

het fort Knodzenburg heftig befchooten.

De Gemeente geraakte daardoor aan het

woeden tegen de Magiftraat, cn rustte niet,

voor dat deeze beloofde, met Prins Maurits

in onderhandeling te treeden, en op eerlyke

voorwaarden de Stad te zullen overgecven.

Zo als dan ook gefchiedde, en nadat

Prins Maurits daar alles naar zynen zin ge-

chikt had, begaf hy zig naar 'sGrave.nhage,

llwaar hy met 20 veel gejuich en dankërken-

VEREENICDE NEDÊRLAN&EN. l3ï

kentcnisfe ontvangen werd, als "zyn door

luchtige Vader, wiens bewind men gelukkig

geweest was, nooit gefmaakt had.

Z. Dit waren fterke prikkel* voor eenen

Vorst van zyne jaaren; werd hy niet verblind

door den roem, dien hy behaald

had?

V. Neen, zo lang de getrouwe Barneveld

zyn raadsman en beftuurder was, was hy

daar voor beveiligd; hy erkende zelf, dat

de voorfpoed der wapenen en het gelukkig

flagen zyner onderneemingen grootendcels

moest worden toegefchrecvcn aan de afwen

ding in Frankryk, welke de magt van Span

je verzwakte, en om die gaande te houden,

bewoog hy de Staaten, om nieuwe onder-

ftanden naar Frankryk te zenden , offchoon

Koning Hendrik de IVde, door overmaat

van meed, dikwils merklyke misdagen be.

ging. De flaatkunde vorderde te zorgen ,

dat Parma noch Filips meester over Hendrik

wierden. Doch boven al vermaande hy de

Staaten, het oor niet te leenen aan voor

togen van Vredesonderhandelingen met Span-

GESCHIEDENISSEN DER.

je, evenveel van wie dezelve aan lnm

mogten gedaan worden. Mén was gereeder

in het tocflemmen van deeze twee vooiftcl-

ien , dan in het beraamen van het plan

waarnaar de krygsbedryven met den aan

vang van dit voorjaar 1592 zouden worden

aangevangen, en het liep aan tot de Maand

van May, eer Maurits zig met een Leger

van S- of 5000 man voor Steetiwyk vertoon

de. Deeze Stad had tot haaren Bevel

hebber eenen dapperen Krygsman Antonio

de Coquel, die eene aanzienlyke bezcuing

van meer dan 1000 dappere mannen onder

zig had, die allen gezwooren hadden, zig

tot het uiterfte te zullen verdeedigen, wel

ken eed zy ook getrouwlyk nakwamen.

Maurits noodzaakte nogthans de plaats ,

meer door fchrander krygsbeleid, dan wel

door het geweld van zyn gefchut, na .eene

manlyke verdeediging tot de overgave.

De Engelfchen, jalours over de voordeden,

die, de Staaten behaalden, zogten den aan

was van hunne magt te fluiten , door de

verleende Hulptroepen op te eifchen , de

Ko-

VEREENIGOE NEDERLANDEN. 13^

Koningin toonde zig zeer verfbord , over

de aan Frankryk verleende byftand , zonder

baar raad te vragen; cn dit veroorzaakte,

dat veele Staatsleden beceuden , dat men

met de overmeestering van Stcenwyk den

veldtogt deezes jaars zoude befluiten, ook

wilden zy gaarn zien , dat Maurits zig i u

rust geneezen liet van de wonde , die hy

aan de wang in het beleg gekreegen had.

Doch zyn voorflag, om meer voordee-

len te behaalen, en de reeds behaalde voort

te zetten , had de overhand.

Z. Dus toonde hy zig dan weinig bevreesd

voor. den ommekeer van de Oorlogs-kans',

en van de vermindering van de magt der

Staaten. Gelukten hem zyne oogmerken

?

V. Uitnemend! Zig van Ootmarfum mees

ter gemaakt hebbende, floeg hy bet beleg

voor Koeverden, om, dit bemagtigd zynde,

zynen aanflag op Groningen gemaklyker te

maaken, van welks overmeestering de vei

ligheid van Friesland cn Drenthe grootlyks

afhing • Zodra was het beleg voor Koe*

F 7 yer*

X33 GESCHIEDENISSEN DER

verden niet geflagen , of men viel aan liet

graaven. Graaf Fredrik van den Berg,

die het Kasteel verdeedigde, had het vlek,

als onhoubaar zynde, in brand doen ftee-

ken, en deed nu cn dan gelukkige uitvallen,

verdeedigende zynen grond voet voor voet.

. Maurits tot binnen het vlek genaderd,

kreeg berigt, dat op het Kasteel aan niets

gebrek was , behalven aan water, hetwelk

men niet, dan uit ééne put binnen de ves

ting, of by nacht, met gevaar, uit de Graft

bekomen moest. De Prins Helde alle

kunst te werk, om de put tc doen droog

loopen, dan het mislukte hem. Toen beval

hy, het water uit de graft af te leiden, en

de bolwerken te ondergraavcn; maar geduu-

rende deezen arbeid, keerde het Leger van

Parma uit Frankryk te rug , en Verdugo

poogde met een deel van hetzelve , Koever*

den te ontzetten, gelyk by dan ook werklyk

bet Leger der Staaten aantastte , doch hy

werd door Graaf Willem Lediwyk , die by

deeze gelegenheid gekwetst werd, afgefla-

gen. Dit had ten gevolge, dat de Beleger

den

VEREENIGDE NEDERLANDEN, 135

den op den iaden van de Maand September

het Kasteel by verdrag overgaven. De

Lcgeis hielden nog cenigen tyd eikanderen

in vrees, doch verrichtten niets. Ondirtus-

fchen kreeg Parma voor de derde maal be

vel, om naar Frankryk te keeren, en nog

voor het einde van de Maand Oclobcr floeg

hy van Brusfd derwaards op wtg, geduu-

rende de Maand November onthield hy zig

te Atrecht, alwaar hy den 2den December

door zulke fterke flaauwtens overvallen

werd, dat hy daags daar aan overleed.

Z. Zou Filips hem ook door een langzaam

werkend vergif hebben doen omkomen ? In

dien dit zo was, dan genoot hy , die de

ziel der famenzweeringen was, gefmeed tegen

het leven van Prins Willem den Iften, den

Hertog van Anjou en veele anderen , eene

flechte belooning voor zyn veertienjaarig be

wind in de Nederlanden, waar van de aan-

vang zo fchitterend was. Wat is 'er van

deeze zaak?

V. Als men den wantrouwenden aart van

Filips met de bekwaamheden , die Famczs

bev

J3Ö GESCHIEDENISSEN DER

bezat, vergelykt , zyn 'er weinig reduien»

om aan deeze zaak te twyfelen, Indien

Farncze vry geweest was van die ondeug

den , welke in zyne Eeuw aan liet Hof, al

waar hy was opgevoed, zo gewoon waren,

als een eerlyk man daar een wonder was,

hy zou met recht onder de grootfte mannen

van zynen leeftyd verdiend hebben gefield

te wezen. Zyne Helrtogten in Frank

ryk waren den naam van Mecstei Hukken in

de krygskundc waardig. Zyn beleid in het

voeren van den oorlog deed hem doorgaands

van eenen gelukkigeu uïtflag zeker zyn. In

het Staatsbeltuur overtrof hy alle Spanjaar

den; hy wist met menfehen om te gaan, en

die aan zig te verbinden. De voordeden,

die hy daar door geduurende de negen eer-

11e jaafen van zyne Landvoogdy behaalde,

moesten noodzaaklyk by eenen Vorst als

Filips wantrouwen veröorzaakcn , en den

loop zyner overwinningen doen bepaalen >

fchoon hy de eeniglte- zou geweest zyn ,

bekwaam om de zaaken des Konings te her-

ftcllcn, en de Nederlanden weder aan Spanje

te

(Ao. I593O VEREENIGDE NEDERLANDEN. I37

te onderwerpen. • Dan het zy hoe het

wil, zyn dood dreigde groote onheilen voor

de Nederlanden te zullen veroorzaak ie ri.

Z. En waardoor zouden dié veroorzaakt

worden? Dit wenschte ik wel tc weeten £

My dunkt, bekwaamer veldheer, giootrr

ftaatsman , afgerigter of geheimer mooi de-

naar kon \v in zyne plaats niet komen.

V. Gy zult zien , hoe gy hier mistast.

Het Landbeftuur was by voornad opgedra

gen aan den Graave van Mansfeld, die zeker

geere vreeze zou veröorzaakt hebben , in

dien hem werklyk de Landvoogdy was toe-

betrouwd , i>iec om dat het hem aan be

kwaamheid ontbrak, maar uit hoofde van

zynen ouderdom. Maar de wezenlyke

mng't des bewinds was gelleld in handen

van Don Pedro 'Henrigues d'Jzevedo, Graaf

van Fuentes cn Don Esievan dWnarra; dee

ze hratfte deed zo min kwaad als goed,

maar de eerfte was in zyne geaartheid een

tweede Albn, waarvan hy terltond in het

jnar 1593 blyken gif, door de opregiing

van eenen Krygsraad , weinig verfchillerde

van


van Albr.as Broedraat!. En volgends

zyn bevel, hoe zea- 'er Mansfeld en lbarra

tegen wanen, moest echter de eerstgenoem

de een bevelfchrift afkondigen , waar by op

doodftrarlê verboden werd , eenige brand-

fchattingen aan den vyand te betaalen, of

vrybrieven te nemen; ook gaf hy last, om

alle gevangenen , zonder het minfte bewys

van genade, om het leven te brengen.

Z. Hoe gedroegen zig de Staaten daar

omtrent V Volgden zy hem in deeze on-

menschlykheid na ?

V. Hoe zeer het hun fmerte, zy waren

genoodzaakt, hem op dezelfde wyze, als in

't begin des QOflQgs, aan Alba meer mensch-

Jykheid te leeren , en ten dien einde een

dergelyk bevelfchrift af te kondigen. Ech

ter, om te tooncn, hoe zy van alle wraak

neming eenen afkeer hadden, gebinikten zy

tevens de edelmoedigheid, om de uitvoering

daar van, tot een' zekeren termyn te be-

paalen, in hoope, dat Fuentes het zyne in

dien tusfehentyd herroepen zoude, doch als

hy voortging, i.oodzaahtc men de Spanjaards

wel

VEREEN1GDE NEDERLANDEN. 139

welhaast door wedervergelding, dit on-

menschlyk bevel te herroepen, cn het krygs-

gebruik van befchaafder volken te volden.

Z. Hoe ftond het met de zaaken van den

oorlog? Was Fusntes even zo ervaaren, als

wreed ?

V. Het beleid derzelve berustte by den

Ouden en ervaaren Graave van Mansfeld, en

de bloeddorftige Fuentes fpeelde hier eene

geringe rol , zo als gy nader zien zult.

Maar laat ik u het beloop des Krygs mel

den. De Graaf van Nasfau deed met

den aanvang van dit jaar 1593, eenen inval

met 3000 man in Luxemburg, cn verliet

dien oord niet, dan na dcnzelvcn uirgtp!un-

derd en grooten buit behaald te hebben.

Schoon het voornaamfle oogmerk van zynen

togt mislukte, hetwelk was, om den Graa

ve van Mansfeld zynen togt met het Leger

van Parma naar Frankryk te betwisten, alzo

men alle pogingen in bet wetk ftelde, om

Hendnk den IVden, byftand te doen.

In Fldland werd de Veldtogt door Prins

Mater'us b.gonnen, met het beleg van Geer-


'trüidenberg. De Ruitery, die te Heus den cn

Breda in bezetting lag, berende de Stad den

27 Maart, en daags daar aan kwam Maurits

'er voor, terwyl bet Leger van tyd tot tyd

verflerkt werd, n.aakende Prins Maurits allen

fpoed, on de Stad te bemagtigen, voor dat

het Spaanfehe Leger weder uit Frankryk te

rug keerde. Echter kreeg men in de maand

Juny bericht, dat de Ruitery van Mansfeld

reeds te Turnhout was aangekomen, doch

Maurits, hoewel hy in het beleg aog niet

véél gevorderd was , droeg genoegzaame

zorg, dat deeze Ruitery Geertruidenberg ïfet

kon naderen, zelfs werd zy in eene ontmoe

ting ge (lagen ; eindelyk overmeesterde by

den 24ften Juny een der Raveiynen van de

Stad , en op denzelfden dag gaf de bezet

ting, in weerwil van alle de poogingen der

vyanden, om dé Stad te ontzetten, dezelve

op voorwaarden aan hem als Overwinnaar

'over. J) r a gelukte het hem, Mans

feld het be'eg van de.Schans Crevecoeur, dat

hy onde-nomen ha 1, op te trekken.

Daags na het overgaat van Gcerlruiilenberg,

viel

VI.JLD.JPl.V.

VEREENIGDE KEDERLANDEN'. 14T.

viel de Graaf van Sohns. , in het Land van

Waas , bcmagtigende aldaar eenige Stesk-

tens, welke de dappere Mondragon hem

echter noodzaakte weder te verlaaten. Het;

hevel van Geertruidenberg , werd toever

trouwd aan den jongen Prins Fredrik Hen-

drik, die reeds door dc Staaten begiftigd was

met een Regiment van twintig Vendelen

knechten, op dat zyne Vrouwe Moeder . uit

de voordeden daarvan, een gedeelte der

kosten zyner opvoeding vinden zou.

Z. Behaalde Prins Maurits dit jaar nog

meer overwinningen ?

V, Hy ondernam in dit jaar geéne belege

ringen meer, by veinsde wel, voornemens

te zyn, om zig voor V Hertog, nbosch neder

te (laan, om Mansfeld te misleiden, maar hy

zond te ge'yk eén groot gedeelte van zyn

Leger naar Friesland, om aan Groningen den

toevoer te beletten, en Verdugo te verhinde

ren, om eenen inval in dat Landfchap te

doen. Graaf Willem yan Nasfau (lichtte ook

eene Sterkte op de Bourtange, en plaatfte

zig toen nader by Groningen, hoopende, dat

de-

I 1.2 GESCHIEDEN tSSEN DER

de Stad , aan welke nu alle toevoer was

afgefnecdea, zig zoude overgaven, doch

hier in bedroeg by zig. Integendeel

maakte ©raaf Fredrik van den Berg zig

meester van het Stedeken Ootmarfum, Au-

wartterzyl, Sllgtercn, Wedde cn WmfdiootPH^

alle ïcbanfcn in dien oord, te vooren dor

Graaf Willam vermeesterd , waardoor Gro

ningen weder eeifgcii ademtogt kreeg. .

Vervolgends begaf Verdugo zig naar Bour-

ttrnge, met oogmerk, om ook de nieuwe

Sterkte aldaar meester te worden , doch

dit mislukte hem ; ook heroverde Graaf

Wdlcm weder ecnigen Schaufen, en Verdugo

bleef met zyn Leger, geduurende den win

ter voor Koeveren, zonder echter iets te

vorderen , alleen veroverde hy nog Ruwy-

nen, cn daarmede werd de Veldtogt van

dit jaar heilnoten.

Z. liet einde van dit jaar was op verre

na zo voordeelig niet , als het begin ; Ik

vreeze, dat die de moed der Spanjaarden

tvcdfr zal hebben doen hcrlccven.

V. ó Neen! Het jaar was nog niet ge*

tin.

VERESNIGDE NEDERLANDEN. I43

êïndigd, of dc Spaanfehe Soldanten, die in

de meeste plaatzen gebrek aan bctaahng en

mondbehoeften hadden, begonden op nieuw

* muiten. De Suatfchen waren ook wel

te onvrede.:, doch werden fchielyk vol

daan. Doch een ongemeen zwaare ftoim,

die zig op den 24(ten December verhief,

deed het Land in 't algemeen ongelyk meer

nadeel, en veroorzaakte veel fchade aan

den Koophandel cn Zeevaard, zo door het

vergaan van Schepen, als Koopwaren, voor-

namelyk Graanen. De gefteldheid van

's Konings zaaken was echter nog veel er

ger, zyn fchatkist was uitgeput, en de In-

difche Vloot, die ze weder moest aanvul-

lèit, was door den ftorm verftrooid cn bleef

achter. • i n deezen. toeftand van zaaken

kreeg men berigt, dat Filips, Er nestas,

Aartshertog van Oostenryk , als Landvoogd

over de Nederlanden had aangeftetd , op

hoope, dat deeze aan de Nederlanders beter

zou behaagen dan een Spanjaard.

Z. TILIPS zal hem dan gekend.hebben, als

een Man van moed, cn v:n genoegzaame

bc«


bekwaamheden, om deezen gewigtigen post

wsnr te neemen ?

V. Niets minder dan dat; maar by bezat

iets, bet welk FILIPS in eenen Landvoogd

begeerde; door gebrek van vermogens was

by e.n volmaakt afhangeling van de bevelen

van Spanje, cn laf van aart zynJe, behoelde

de Koning hem niet te wantrouwen. Om

hem te meer van zig nfhanglyk te maaken,

beloofde FILIPS hem de kroon van Frankryk

op het hoofd te zetten, en de Infante Iza*

hettd ten huwelyk te geven. Hy werd in

den aanvang van het jaar 1594 met overmaa-

te van vreugde te Brusfel ingehaald, doch

de goede gedachten, die men van hem had

opgevat, verkeerde fpoedig in minachting;

zyne vadzigbeid, lust tot de vrouwen cn an

dere fchandelykc gebreken fielden hem ten

doel der fpotterny, het ontbrak ook niet aan

fmaad- en lasterfchriften, waarin men zelfs

zyne ligebaams zwakheid niet verfchoonde.

• — Dus onbekwaam, om iets met ge

weld te onderncemen, verkoos hy den weg

van bemiddeling, en gebruikte daartoe twee

fnc-

VEREENiGDE NEDERLANDEN. 14j

inedige mannen Otto Hartius en Jerouhnus

Komans, die mee een vrygeleide voorzien in

den Haag kwamen. Het hoofd van den

Brief, dien zy van wegen den Aardshcrtog

aan de Staaten overgaven, was : Welgcboo-

ren, EdelenErmtfesten, Lieven, By zonde-

.•en. Doch het aanbod daar in gedaan, werd

met verachting van de hand geweezen.

. Deeze twee mannen, byzonder Hartius wa-

en reeds voor hunne aankomst by 's Lands

•*-.!vokaat verdacht. Doch het geen de vre-

, .ftJiaudeiing geheel en al deed verwerpen,

*;.s de on dekking van -enen Mkhiel Reni-

..•./•-, Priester h> het Land van Namen, die»

men, op vermoeden, dat hy eenen aanflag

op Breda in den zin had, in het gewaad

van eenen Soldaat, in de Maand Maart ge

vat , en naar den Haag gebragt bad ; hy

bad in de gevangenis gepoogd, zig zelve»

met een ftrop het leven te beneemen , dit

flrekte nog. meer tot zyn bezwaar, en hy

werd fcherper ondervraagd, waarop hy. be

leed , en deeze belydenis herhaalde hy in

het byzyn van Hartius en Romans, dat hy

VI. DEEL. C i o o V

I4Ö

GESCHIEDENISSEN DER

door den Öraave van Barlaimont, met ken

nis van den Aardshertog was omgekogt, om

Prins Maurits van kant te maaken, dat hy

en meer anderen zig ten dien einde her

waards hegeeven hadden, en dat niet alleen

Maurits, maar ook Prins Fredrik Hendrik,

Oldenbarneyeld, A\degonde en andere vo

naame mannen gevaar liepen, van htm leven

te verliezen. Hartius en Komans beweer

den, dat alles, wat Renichon beleed, ver-

digt was, echter bleef de gevangene by zyne

bekentenis, en werd daar op in de Maand

Juny, volgends iriboud van zyn Vonnis,

eerst onthoofd, en daar na gevierendeeld.

In de Maand November werd te Bef gen op

Zoom eene Pier re Du Four insgelyks ter

dood gebragt op zyne" gedaane bclydenis ,

'dat la Motte , Asfomillè en de Aardshert

hem hadden aangefpoord, om Prins Maurits

' ie vermoorden.'

Z. Indien 'er 'Spanjaards zyn,'die'de Ge

beurtenisfen van Nederland naflaan, moeten

zy , dunkt my , -Jdoozen , over het gedrag

iiiuinèr VoorzXuen , en heef dit by hun

gee-

VER, EENIGDE NEDERLANDEN. 14,7

geene plaats , dan moest ten miniten het

verhaal der zaaken, cn de moeite en gevaar,

waarmede 's Lands Vryheid bewerkt is., allen

Nederlanders de hartclykfte zucht inprenten,

om dezelve te bewaaren. Wat verrichtten

de dappere * Handhaavers onzer Vryheid in

dit jaar te velde?

V. De twee eerfte aanflagen van Maurits

op 'sHertogenbosch en Maastricht misluk-

• ten. Maar hy noodzaakte Verdugo ,

• om het beleg van Koever den op te bree-

ken , en hier door kreeg hy ruimte ,' om

kroningen te belegeren en te overmeesteren,

waardoor die Stad en deszelfs omlanden ,

als het zevende Gewest tot de Verëeniging

der Staaten gebragt werd; en deeze waren

< de voornaamfte bedryven in dit jaar. Ver

dugo deed in den winter nog wel eenen

• inval 'In Friesland, maar hy deed 'er' niet

~ véél nadeel'; De Graave van Fuentes' ver-

:

Överde Kameryk, en dit was her ook alles,

watde vyanden uitvoerden. Het geen ver-

' d'ers vóorviel in -bet volgende jaar, zullen

befpaaren tot het volgend Gcfprek.

G 2 ZES-

I48 OESCLÏlËWiNtSSRN DER

ZES. EN- DERTIGSTE GESPREK.

1 N H 0 U St.

De Graave van Fuentes. door Filips als Op.

yolger van Ernestns in de Landvoogdy be

vestigd , tot ongenoegen der Onderdaanen,

Aarfchot verlaat daarom de Nederlanden.

Listige oogmerken van Fuentes, om de Ne

derlanders te bedriegen , worden • ontdekt.

De Staaten doen hem door vair Mulderè

antwoorden. Dood van Filips van Nas/au,

yan Mondragou en Don Antonio. Schaars

heid van graanen. Filips zend Albertus,

Aardshertog van Oostemyk in plaatze van

Fuentes. Francisco de Mendoza, Admirant

yan Arragon en andere voornaame Span

jaarden worden niet aanzienlyke ampten be.

giftigd. Listen van den Aardshertog te

werk gefield, om de Nederlanders te ver-

fchalken. Filips Willem, Prins yan Oranje,

keert

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I 4j

keert iiit Spanje weder, redenen om hem

te wantrouwen. Koning Hendrik noodzaakt

den Aardshertog, zyne magt naar Frank-

ryk te wenden. Hy behaalt aldaar eenige

voordeden. Verflagenheid in de Nederlan

den daar over. Middelen aldaar te werk

.gefleld. Hulst door den Aardshertog verö-

-yerd. De Graaf-van Solms word deswe

gens door, de Zeeuwen met den nek aange

zien. Togt van de Hollanders en Engel

fchen naar Kandia, en gevolgen van den-

zelven. Spaanfehe Vloot door florm ver-

flrooid, Nieuw verbond tusfehen Engeland

• en Frankryk, waarin de Staaten mede deel

neemen. Zy fluiten nog een afzonderlyk

verbond met Frankryk. Slag by Turnhout^

waar in de Graave van Verax fneuvdt ,

en Maurits eene volkomene overwinning be

haalt. Vafcheiden aanflagen van weerskan

ten mislukken. De Aardshertog wint Amiens^

Maurits verovert Alfen, Rynberk, Meurs'

Grol, Breevoort, Goor, Enfchede, Ootmar-

fum, Oldenzcel, Lingen. Emilia van Nas-

fau trouwt Don Emanuël tegen den zin

G

3 v&f>

I50 GESCHIEDENISSEN DER.

van haarcn Broeder. Denemarken , Poolen

*n den Keizer tragten de Staaten tot vrede

•te beweegen. Binnelandfche twisten. Spanje

•en Frankryk /luiten de vrede, waarin Eli.

zabeth veinst te willen deel nemen. Gezant-

fchappen ten dien einde naar beide Ryken

- gezonden. Gedrag van ' Oldenbarneveld 9

waardoor Êlizabeth bef uit tof het voortzet

ten van den oorlog. De Infante Ifabella

Klara Eugenia trouwt met den Aardsher

tog Albertus. Filipt verklaart de-Nederlan

den als eenen bruidfchal aan haar te willen

zfftaan. De oogmerken ,- door hem' daarby

bedoeld, worden kenbaar. Gedrag der Staa

ten ten opz'igte van het geveinsd aanbod

• van vrede door den Aardshertog. Piet er

Panne te Leiden ter dood gebragt en zyn

vonnis in het licht gegceven. Albertus reist

naar Spanje, draagt het bewind op aan den

Kardinaal Andreas, en de krygszaaken aan

den Admirant van Arragon. Dood van Fi

lips den II. De Admirant bemagtigt Orfoi.

Moord van den Graave van Broek. Wezel*

Rees en Emmerik neemen Spaanfehe bezet

ting

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 151;

ling in. Maurits beveiligt de Betuwe, doet

den yyand aftrekken, en bemagtigt eenige

• Sterktens. Bommel door den Admirant be-.

leegert en verlaaten. Het Staatfche Leger'

door de Franfchen onder den Heere de IK

Nouë yerjlerkt zynde, behaalt eenige voor

deden. Toerusting van eene Scheepsvloot

onder den Admiraal Pieter van der Does,

en deszelfs verrigtingen. Vyf Duinkerk-

fche Kapers genomen. Overwinning op de

Galeien yan Spinola behaald. Graaf Lode-

wyk overmeesterd Wagtendonk. G tv egt yan

Breaute en Gerard Abrahamszoon. Maurits

verovert Creyecoeur en de Schans St. An-

dries. Togt naar Vlaanderen. Slag by

Nieuwpoort. Gevolgen yan de overwinning,

aldaar behaald. Misnoegen tusfchen-de Staa

ten en Prins Maurits. De Aardshertog

overmeestert Oudenburg en andere Schanfen.

Nieuwpoort word yan het beleg ontheeyen.

VADER. T f

> ans

zullen wy ons voorig

Gdprek hervatten, met u te melden, dat

de Aardshertog Ernestus, door de weinige

G

4 be-

152 (AO. 1505.) GESCHIEDENISSEN DER

bekwaamheden, die hy bezat, ook weinig

aan de verwagting, die men van hem gehad

had, voldaan hebbende, in het begin van

het jaar 1505 overleed, nadat de Graaf van

Fuentes reeds by voorraad tot Landvoogd

was aangefteld, die, nadien de zaaken des

Konings merklyic verloopcn waren, insgelyks-

weinig verrigten kon.

ZOON. Werd deeze door den Koning in

de Landvoogdy bevestigd ?

V. Ja, maar al weder tot zyn nadeel; al

zó het misnoegen der aanzicnlvkfie Neder-

anders, lchoon and; goed Koningsgezind,

daar door meer en meer toenam. -* Ge-

ftâg vreemdelingen boven zig verheeven

ziende, verklaarden zy openlyk, wel Onder,

dactnen van den Koning, maar niet van dc

Spanjaarden te zyn , dat bet klaar bleek,

dat Filips hun tot eene eeuwige flaverny

verweezen bad, doende hen, hun leven en

goederen afhangen van de grilligheden van

den eenen vreemdeling voor en den anderen

n 1

'

d a c h

* fcheeri , als of de Vorst 'er

vei'maili in fthicp, orfi den haat zyn T On

der-


derdaanen tegen hem te verwekken , ten *

muitten verklaarden zy het niet anders te

kunnen befchouwen, dan als eene openbaars

terging. Wat had hem toch bewogen,

vroegen zy , om den Graave van Mansfeld

het beleid des oorloos te ontneemen , en

hem naar llongaryen te zenden om den Kei

zer tegen de Turken te dienen, wat anders,

dan om aan Fuentes en Ibarra meerder magt

te geeven? Waarom was Fuentes tot Land

voogd veiheeven, dan om bet den Hertog

van Aarfchot en anderen moede te maaken,

cn het Land te doen ruimen ?

7. En waren dit in de daad de gevolgen

van deeze handelingen van Filips ?

Ja. üe Hertog van Aarfchot verliet deeze

Landen en zocht in Venetien een verblyf,

daar hy ten minften vry zou kunnen fler-

vcn; gelyk hy 'er ook met het einde van

dit jaar overleed. Fuentes poogde, om zy»

gezag vast tc Hellen, Brusfel van eene tal-

ryke bezetting te voorzien, hetwelk hem

nog gehaatter maakte, en de klagten der

Ingezectenen algemeener deed .worden , cn

G 5

n c H


hen bcdagt zyn tot het bewerken van eene

algemeene Vrede. . Fuentes om hun te

verfchaHcen, veinsde ook van oordeel te ]

wezen, dat dit volltrekt noodzaaklyk was, ;

en beval aan den Markgraaf yan Ilavrech?

ten dien einde eenen Brief te fchryven aan

J*kob van Malderè', weleer zynen Huisge

noot , doch op d:ezcn tyd in dienst van

Prins Maurits. Deeze den brkf ontvangen

hebbende , gaf 'er den Prins kennis van,

en die weder aan de Staaten, welke aan

van Mal :derè belastten in 's Prinfen naam te

antwoorden, dat 'er geene hoop tot vrede,

was, zo lang de Spaanfehe Krygsknechten

niet alleen in de Nederlanden, maar ook

zelfs in Boutgondiè'n gehouden wierden. • ,

Havrech antwoordde wel op zyne beurt,

maar maakte van het toeftaan deezer voor-,

waarde in het minst geen gewag. — Om

welke reden yan Malderè daar na gelast

werd, hem te fchryven, dat de Staaten op

dien voet met de andere gewesten begeer

den te handelen, maar niet met de Span

jaards. — Dus werden 'er wel voorfla-

geu

VEREENIGDE NEDERLANDEN. (Ao. 15^0^55

gen gedaan, maar niet tot ftand gebragt.

: Het jaar 1595 liep verders ten einde

met eenige aan Hagen op verfcheiden Steden

cn eene vrucbtelooze belegering van Grol

door Prins Maurits, en met den dood van

verfcheiden Helden van naam, zo van de

Spaanfehe als van de Staatfche zyde, gelyk

onder anderen van Filips yan Nasfau, Mon*

dragon, Verdugo, Don Antonio enz. I n

Holland heerschte eene ongemeene duurte

van graanen, zynde het gebrek aan dezelve

zo groot, dat de Regeering van Amfieldam

zig by ecde verbond, om een geheim van

de weinige voorraad te maaken, die in de

Stad was.

Z. Bleef de Graaf van Fuentes lang in de

Landvoogdy der Spaanfehe Nederlanden?

V. DeKoning, ondervindende, hoe vee

le onlusten deszelfs aanflelling verwekte,

poogde dezelve weg te neemen, zendende

den Aardshertog Albertus van Ooflenryk der

waards , voorzien van eene groote fomme

ongemunt zilver, en ruim 3000 Spaanfehe

Soldaaten, Hy deed den uden February 159Ó

G 6 ee„

J50 GESCHIEDENISSEN DER.

eene pragiige Intrede tc Brusfel, en het

vertrek van den gchaatten Fuentes en Ibarr*

vermeerderde niet weinig de vreugde over

zyne komst.

Z. Ik vreeze echter , dat men zig met

deezen even gélyk met meer voorgaande, tc

vroeg zal veiheugd hebben.

V. Dit deed men zeker; Eu wanneer men

ontwaar werd, dat de Aardshertog een man

was van fchrander beleid, tcrwyl het Op

perbewind van den Oorlog gefteld was in

handen van den zeer ervaaren Veldheer Don

Franchco de Mendoza, Admirant yan Arra-

gon, en verfcheiden aanzienlyke en kundige

Spanjaarden de aanzienlykfte Staats-ampten

onder den Aardshertog zouden bekleeden,

baarde dit aan de Staaten cn het feundigfte

gedeelte der Ingezceteucn van onze Vcrcc-

•n'igde Nederlanden geen geringe vreeze, dat

de kans wel eens mogt kecren, te meer

toen de fcherpziende vernuften tevens de lis -

ten ontdekten, met welke de komst van

deezen nieuwen Landvoogd verzeld was.

—- Hy had aan veele Koopvaardyfchepen,

dia

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 15*

die in Spanje en Portugal waren aangehou

den, ontflag bezorgd, tegèn het belang van

Spanje aan , bet welk men voorzag, dat als

een lokaas moest dienen, om de genegen

heid der Nederlanders tot hem te trekken.

Ja wat meer is, om niet alleen de

gunst te winuen van hun , die by den

Koophandel en Zeevaart belang hadden ,

maar ook van het gemeen , had by zelfs,

en wel gelyk men voorgaf, enkel uit liefde

tot regt en regtvaardigheid, het ontflag ver

worven van Filips Willem, Prins van Oran

je , den oudften Broeder van Maurits , die

geduurende den tyd van 28 jaaren in Spanje

gevangen ge'houden was. Albertus bragt

hem met zig in de Nederlanden, doch het

voordeel, hetwelk hy gedagt had, daar mede

te zullen bejaagen, was niet zo groot, als

hy zig verbeeld had. Daar liepen vee

le redenen te faamen, om dit alles niet als

zuiver edelmoedig te befchouwen , en de

fchrandere Nederlanders doorgrondden ras de

waare oogmerken van dit alles, om name-

!yk door hem by de Roomschgezinden ee-

G 7 nea

153 GESCHIEDENISSEN DElt

jicn aanhang te maaken, en in die gcwes.

ten, daar hun aantal de overhand had, ee

ne omwenteling te veröorzaaken, en in de

anderen het zaad van tweedracht te zaaien

en zyne rechten tegen die van Prins Mau*

rits tc doen gelden.

Z. Hoe gedroeg zig de Prins , die nu

zyne vryheid weder bekomen had ? Bragt hy

de eene of andere party eenig voor- of na

deel toe ?

- V. Neen , hy werd daartoe buiten flaat

-gelLld ; alzo de Staaten hem uit hoofde

van zynen Godsdienst wantrouwden, én de

Spaanschgczinden hem minachtten uit hoof-

de van zyne afkomst, bleef hem gecne an

dere keuze over, dan om een ampteloos

leven te leiden, en zig nergens mede in te

laaien, zig vergenoegende met het geen hem

Prins Maurits, zyne Zuster, de Graavinne

'van llohenlo, en de Koning daar toe affton-

den. Dus ondervond de Aardshertog,

dat hy alle zyne kunstenaaryën nodig had,

-om de Nederlanders te verfchalken; en zag

toen naar middelen om, om dat geen door

magt

VtfREENIGOE NEDERLANDEN. 159

magt van wapenen te bereiken, waartoe de

list onbekwaam was. Doch de Ko

ning van Frankryk bragt hier in ook ver

traaging te weeg, noodzaakende hem zyne

magt naar Frankryk te wenden, alwaar het

hem gelukte, zig van Calais, Ardres en ee

nige Kasteden meester te maaken.

Z. De overmeestering van Calais, aïs

zynde de Sleutel van het Kanaal, moet ee

ne groote verflagenheid in de Nederlanden

veroorzaakt hebben, te meer dewyl men

ligt kon voorzien, dat Albertus zeer ras

met het overwinnend Leger zou te rug

keeren. , Ik verlang te weeten, op wat

wyze men zig in ftaat ftelde, om hem te

ontvangen.

V. De verflagenheid daar over was zeker

niet gering. De bezettingen van Oostende en

Breda werden in der haast verfterkt, alle

de troupen, langs den Rhyn leggende, wer

den byè'en getrokken, en Waardgelders aan

genomen, om hen te vervangen, de Man

schappen, die naar Frankryk waren gezon

den, weiden te rug ontboden. - Het

tQC-

l6"o ' GESCHIEDENISSEN DER

tocftcmming van Koningin Êlizabeth wei-den

in Engeland, tot verfterking van de Vloot,"

nog 2000 man aangeworven. . De Aards

hertog , in de Nederlanden te rug gekomen,

fcheen het eerst op Oostende of Breda ge

munt te hebben , doch tastte Hulst aan ,

niettegenftaandè deeze Stad door Prins Mau

rits veel verbeeterd, verfterkt en genoeg

zaam tot een Eiland gemaakt was. Al

les wat het geweld en de kunst des oor-

logs, gelyk ook de listen daar by gebruik-

lyk , konden uitvoeren , werd in bet werk

getiteld zo wel door de Belegeraars als door

dc Belegerden. Doch het ontzet der

Stad onmooglyk geworden zynde, bcfioot

de Graaf van Solms, d,e Vr het bevel voer»

de, met den Aardshertog tot verdrag te ko

men , en de Stad aan hem over te geevcn,

zo als gefchiedde op den i8den van de

Maand Augustus, hebbende Albertus in dit

-beleg meer dan 5000 Gemeen en en 60 Over

ften verboren. De Aardshertog werd

toen met groote pragt te Brusfel ingehaald.

••••• • Maar de G;aaf van Solms, niettcgeu-

ftan.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6l

flaande zyne dappeie verdeediging, en de

wonde, die hy in het beleg ontvangen had,

geraakte door de ovcrgaave in minachting,

byzonder by de Zeeuwen, welke htm het

bevel over hun Regiment ontnamen.

Z,. Ik meen toch , dat hy een dapper

Veldheer en getrouw Voorftander der Vry

heid was; Geraakte hy toen geheel buiten

dienst ?

V. Neen: Hy verdecdigde zig manljk by

de Staaten van Holland, vcrklaarende te

vens, dat hy, om de perioneele beleediging,

hem door de Zeeuwen aangedaan, den dienst

der Staaten niet wilde verlaaten, maar daar

in volharden, zo als by nu reeds 13 jaaren

gedaan had, waarop hem een ander Regi

ment in Staaten-dienst gegeeven werd. .

De verflagenheid , door het overgaan van

Huhi veroorzaakt, werd intusfehen vergoed

door de gelukkige ondernceming der Engel

fchen en Hollanders ter zee; cn het innee-

men van Kadix. Men had in Engeland zo

haa^t geen berigt gekreegen , dat Filips

voorneemeas was, weder eene Vloot uit te

rus-

Ï.C)2 GESCHIEDENISSEN DEIl

rusten, om Engeland te overvallen, of Êli

zabeth fpande alle haare krachten in , om

hem voor te komen; De Vloot, die zy ten

dien einde deed gereed maaken, beftond uit

150 Schepen , bemand met 8000 Soldaaten

en 7000 Matroozen, flaande onder het op

perbevel van Lord Howard, en de Landmagt

euder den Graave van Efex t

den voor-

naamften Gunfteling der Koninginne. •- —

Deeze Vloot was door de Staaten vcrfferkt

met 24 Schepen , flaande onder bevel van

Jan van Duivenvoorden, H&ere van War

mond , en de manfchap onder de Graaven

Lodewyk en Willun van Nasfau, neeven van

Prins Maurits. De beide Vlooten zig te

Portsmouih vciëcnigd hebbende, liepen van

daar den isden Juny in Zee ; hebbende

last, om alleenlyk de Spanjaards cn zulken,

die hen met krygs - en mondbehocfrens

flyfden , te befchadigen. De Franfche cn

Spaanfehe Kusten mydende , zeilde men

door de ruime zee regt op Kadix aan, al

waar toen eene aanzienlyke Vloot in de

Haven lag, beltaandc uit Oorlogs- en Koop

vaar-

VERF/ENIGBE NEDERLANDEN'. 16*3

vawayfctfepen; 1 » — De Graaf w.ü- Efex 9

db zig door de voornaamften van het Ryk-

had doen volgen , kreeg deeze Vloot niet

zo dra. in het gezigtôf hy beweerde,'dat

men 'er terftond op moest invallen.

De'Heer van Warmond was'van hetzelfde

gevoelen , doch. Howard, die bepaalde last

van'de.Koningin had, om haare Schepen te

fpaaren,: dreef door, dat men den aanval

tot den anderen dag uittTelde. Den iftert

van de Maand July viel dan de verëenigde

Vloot op de Spaanfehe aan, die gedeeltelyk

naar Porto RöyrJ gewecken, cn gedeeltelyk'

omtrent Kadix gebleevcn was ; en wel haast

de ftraat door naar de Middclandfche Zec'j

of by de plaats, daar zy lagen , op het

ftrand gejaagd werd. Een Hollandsch

en een Engchch Schip hadden het ongeluk,

van door eigen kruid in de lucht te fpiin-

gc '• —— De grootflen der Spaanfehe Sche-'

pen genomen, vcibrand, of in de grond ge-

fchootcn zynde, ztttc de Graaf van EO ex

voet aan land, op den Uithoek, het Pantal

geheeten, en het Hollandsch Bootsvolk vero

ver-

GESCHIEDENISSEN DER

ycrde met geweld bel Kasteel aan den Zee

kant. Daar op trok Graaf Lodewyk ,

y&n Nasfau, aan bet hoofd van 400 Engel-'

feben naar Kadix. Iïct volk, dat hun te

gen ftand bood, meest befhande uit Spaan

fehe Viywilligcrs en Geestelykcn, werd ras

verflagen, en de Engelfchen trokken met.de

overwonnenen de Stad in, dié zig by ver-,-

drag overgaf, waarby de Inwooncrs de

plundering der Stad en der Koopvaardyfche-

pen afkochten, maar de Hertog van Medina-

Sidonia als Landvoogd het verdrag weige

rende te onderteekenen, werd de Stad ge

plunderd, en hy zelf deed de Koopvaardy-

fchepen in brand ftceken , waardoor meer

dan 18 tonnen fchats aan de vlammen wer

den opgeofferd. Effen wilde de Stad inhou

den doch Uowcrd, veinzende gebrek aan

mondbehoeftens te hebben, wilde daar in

niet bewilligen , niettegenfhande de Heer

van Warmond aannam de gantfehc Vloot ,

uit de zyne eene maand lang te willen fpy.

zigen, en binnen dien tyd nieuwen voorraad

van elders te zullen bezorgen. — De

Stad

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6%

Stad werd dan, geplunderd zynde, in brand

geftooken, en de Vloot verliet, in liet mid

den van de M/ând July, met buit bclaadcn,

de Spaanfehe Kusten.

Z. Uier door behaalde de Heer van ïïc.r-

r.iond zeker groote eer by de Koningin, en

de Nederlandss groote voordeden?

V. Gy rekent buiten den waard, myn

Zoon. De Koningin bedankte Warmond wel

met eenen Brief voor zyne .gedaane dien-

ften, doch in denzelvcn deeJ zy klaar zien,

dat zy hem niet eaaru ten Hove zag , al

waar by menigvmdige klagten over de En-

gelfchen zou hcbb.n kunnen inbrengen, zo

als hy deed in zyn ve.dlag aan de Algemee

ne Staaten, zo wegens het onthouden van

het regte aandeel in den gemaald en buit ,

als auderzins. liet yoornaamfte voordeel,

hetwelk de onzen . daarby behaald hadden,

- beftond in het nadeel , dat Koning Filips

hier mede was toegebracht, ja in plaats van

voordeel hadden dc Nederiandfche Kooplie

den, door het verbranden van de Koop-

.yaardyvloot, eene fchadc van meer dan drie

maal

166 G F R C HS E n E N1 SS F, N » F. RJ

«naai honderd dui/.cnd guldens ge'leéderf.

FïUps'\ fctibon genoegzaam' doör deezen flag

.geruïneerd, bracht echter in dit zelfde jaar

weder eene aanzienlyke Vloot by een van

•128''Schepen niet betzelfde oogmè'rlc als de

voprige, dan bet behaagde de Voorzienig

heid ook; deeze door eenen zwaaren ftorm

meestal te doen vergaan. Terwyl de

- .Koning met bei menisten van deeze Vloot

~de handen vol bad, waren Engeland,-Frank'

tftpk. cn de ..Algemeene' Staaten ' werkzaam ge-

-weestj'om een nieuw verbond van Verè'e-

-niging tegen 'Spanje te- fluiten , hetwelk nog

•voor het einde van dit jaar tusfehen. Frank

ryk en Engeland geteekend werd, en fchoon

'hetzelve verfcheiden zaaken inhield, die

.niet naar' den' zin 'der Staaten gefchikt wa-

-rai , namen zy ''eï echter ' bélangskalven

deel in. —— Ook ' flóoten de Staaten op

den • laatden da§ van ' dé Maand -'Oétobër

• nog een afzonderlyk verbond 'met ' Frank-

•'tyk. -' - ''

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6>

in magt cn aanzien toegenomen te zien, dat

de Koning van Frankryk cn de nayverige

Engelfche Vorften I-êt zig niet fchaamden,

om öpenlyk met den Staat', nis eene 'Mo

gendheid,, die hun gelyk was, ten fpyt van

het gedachte Spanje , in onderhandeling tc

trcedcn , en verbonden met dcnzelven aan

te gaan. Bedongen de Staaten by het na

der verbond met Frankryk ook eenige me&k

dere voordeden?

Mos i . . . .nswioa a'j-'iWo* • i - i g n

V. Gy hebt zekerlyk gewigtige redenen

om u te verheugen, als men dit tydftip

met de voorgaande vergelykt. De Koning

van Frankryk had ook moeite genoeg, om

het zo verre tc brengen, de afgunftige Er.

gelfchen waren 'er naauwlyks toe te bc-

.wecgen , en dc jaloeifclie Elizabcih hield

zig lang agterlyk, om anders met dc Staa

ten te handelen , dan als met een volk,

hetwelk onder haare befcherming Mond. - .

Wat het verbond met Frankryk betreft, de

voornaamfte en hoofd-inhoud van hetzelve

was : j, Dat Koning Hendrik met den aan-

„ vang der Leate van het volgend jaar een

Le-

i68 GESCHIEDENISSEN DER

„ Leger op de grenzen van Pikardyen eie

5, Artols zonde voeren , cn dat de Staaten

„daarentegen met 8000 knechten en 1500

„ paarden , zouden in het veld verfchyuen,

5, dat zy ook by de twee Regimenten, den

Koning reeds ter hulpc toegefebikt, nog

„ twee anderen zouden voegen , welken on-

5, derfland, vermeerderd met nog 1000 pasr-

„ den,zy wederom van Frankryk te wagten

zouden hebben, zo dra 's Konings zaa-

„ ken zulks geheugen zouden. ESk zou

5, op zynen bodem het opperbevel hebben

„ over de hulptroepen. Het zou den

„ Koning gelieven , te volharden in zyne

„ byzondere gunst over dc Steden der

9, Veëenigdc Gewesten , cn vooral over

„ bet huis van Nasfati, om deszelfs voor-

trefiyke dienden, aan het Land gedaan.

„ Voorts zouden de oude verbinte-

„ nisfen omtrent het regt van Auba'ine ,

~ den vryën handelen in andere opzichten,

„ ftand grypen , zo verre zy door het te-

„ genwoordig verdrag, niet veran.'crd wicr-

„ den." —— Dit verbond werd in alles

naar-

(Ao. VEaEENiGBK NEDERLANDEN. 169

aangekomen, alleen zonden de Staaten geld

« Pjaats van volk 1 1 * ^ , w a a r n i c.

de de Koning beter gediend was . E n

geland toonde zig hier over zeer te onvre

de , maar Koning Hendrik erkende deeze

weldaad door eene verklaaring, dat de *c-

tmgenisien der Hoogleeraaren van ' s L a n d s

Hoogefchool te Leiden, voortaan ook in

Frankryk in waarde zonden gehouden wor

den , en derzelver Titels van bevordering

aangenomen en erkend.

. Z Z a

' § m e n i n fa

et volgende jaar i597 eenige

gunstige gevolgen van deeze verbinten

is ?

V.Ja; De Bondgenooten openden den

Veldtogt met een meesterftuk v a„ k

kunde, waar van het oogmerk was, Braband

open te houden tot het vorderen van brandfchatung

als anderzins D e

tog had, om dit te beletten, tusrehen de 4

en 5000 man hy Turnhout doen legeren, waar

over het bevel was aanbetrouwd a a n den

Graave van Varax. Maurits, weetende, dat

de bekwaamheid van deezen niet veel te

VL DEEL. H

C

170 OEAOHIF.nENISSEN DER

beduiden had , befloot hem te verrasfen,

en verzamelde, om dit uit te voeren, 5000

Voetknechten en 800 Ruiters, by Geertrui

denberg; Op den 23 January trok hy daar

mede op weg, en naderde in middernacht

op ééne myl na, het vyandlyk Leger, met

oogmerk, om met het aanbreeken van den

dag den Graave van Varax in zyne ver*

ichanfingen aan te tasten, of zo die moeds

genoeg had, hem in 't open velü flag te

leveren. Varax van zyne aankomst

berigt ontvangen hebbende , hield krygs

raad, waar in beflooten werd, tctflond op

de Hollanders aan te trekken, die vermoeid

waren van den weg ; doch andere leden

van dien raad waren van oordeel, dat het

veiligst was, naar Heerentals te rug te wy-

ken, en daar Prins Maurits af te wagten,

welk gevoelen werd opgevolgd. Mau

rits , door zyne fpionnen hier van onder-

rigt , vaardigde terftond zyne Ruitery en

aoo uitgeleezen Voetknechten af onder Fr.

Veere.. Deeze voor uit gereeden, verdreef

de Spanjaarden, die eene brug bewaarden,

en

VERÈENIGDE NEDERLANDEN. i?j

en viel den vyand in den ftaart. - . De

Graaf van Hohenlo rende mee 400 man den

vyand op zyde, wendde toen , en deed

den eerften aanval. Varax was onvoorzig-

tig genoeg, om zyne benden niet geflootea

te honden , Zo dat die terftond aan het

deinzen raakten. De Ruitery ook in ver

warring geraakt zynde, werd de vlugt al

gemeen. rjoch e e n w a n h o o p i g b efl. a a n

had aan Maurits de zege by na uit de

handen gerukt, want terwyl zyne Soldaa-

tcn, verhit op buit, bezig waren, de vy-

anden af te maaken en uit te fchudden ,

viel Nikolaas Baste, een dapper Man , de

vyandlyke Ruitery weder verzameld heb

bende, met losfen toom op de Sfaatfchen

aan. Maurits had toen al zyn' moed en

bekwaamheid nodig, om de wankelenden

flaande te houden. Hy had tot hier

toe vier kornetten paarden buiten het ge-

vegt gehouden. Deeze nu aanrukkende

deeden Basto wyken, waarop de flagting

algemeen werd y a r a x z e I f m e t m e e f

dan 2000 der zynen bleef op het flagvcld

H

*


en 500 werden krygsgevangen gemaakt. Al

de bagaadje, het gefchut, de krygskas viel

den overwinnaar in handen, die zig daags

daar aan meester maakte van bet kasteel

van Turnhout, hebbende Maurits niet meer

dan tien man rerlooren, 38 vaandels wer

den in triumf naar den Haag gevoerd, en

Maurits zond het lyk van Varax aan den

Aardshertog.

Z. Dit was , meen ik , de eerfte keer,

dat Maurits gelegenheid had, te toonen ,

dat hy zo bekwaam was, om in het open

veld eenen flag te winnen als om Steden

te vermeesteren. Diende het geluk hem

verder geduurende dit jaar?

V. In het begin deed zig dit niet wel

aanzien. De Aardshertog maakte zig met

list meester van Amisns, en hetzelfde poog

de hy omtrent Schenkenfchans en Steenwyk

te doen, maar dat mislukte hem. Maurits

deed ook een' vergecffeben aanflag op Ven-

Ie , waarby de dappere Matthys Held het

leven liet, ook werd de Staatfche Ruitery

in eene en andere ontmoeting geflagen.

— Doch


Doch als de Aardshertog Amiens, het

welk weder van Koning Hendrik den iVden

belegerd was, willende behouden, zyn le

ger uit Braband deed trekken, wist Maurits

zig hier van te bedienen-, trekkende met

een aanzienlyk Leger over den Rhyn. Hy

nam de Stad en het Kasteel Alfen in, en

veroverde Rynberk met verdrag, daarna'be-

magtigde by Meurs, Grol, Breyoert, Goor y

Enfchede, Ootmarfum, Oldenzeel, Lingen, en

eindigde dus met roem en zegepraal den

vcldtogt van dit Jaar. Dus zou het

geluk van Prins Maurits en de Staaten op

dat pas volkomen geweest zyn, indien het

niet door tusfehenkomende gebeurtenisfen

geftoord was geworden. Prins Maurits

moest bet verdriet ondergaan, dat eene zy-

ner volle Zusteren, Emilia van Nasfau, on

danks zynen wil, zig j n Huwelyk begaf met

Don Emanuël, zo men vermoedde een Bas

taardzoon van DonAntonio, verdreeven Ko

ning van Portugaal, een prin s, zonder be-

wys van wettige geboorte, z 0nder goed, en

den Roorafchen Godsdienst toegedaan, en

H* die

ï?4

GESCHIEDENISSEN DER.

die niet bezat dan de aanminnigheid vaa

zyn perzoon, waarop n

Emilia zodanig verzot

was, dat zy hem om lief of leed niet wilde

verlaaten, fchroomende niet in eenen ftaat,

verre benceden haare geboorte met hem te

leven. *- De Staaten werden in onrust ge-

bragt door de poogingen, die de Koning

van Denemarken aanwendde, om den Staat

tot vrede met Spanje te doen bcfluiten, het

welk niet alleen de gemaakte verbonden maar

ook de tydsomftandigheden ondocnlyk maak

ten, offchoon de Koning van Poolen ten

dien einde mede eenen gezant herwaards

zond, en het gantfcbe Duitfche Ryk daar

aan fcheen te willen arbeiden; waarby kwa

men de onëenighedcn, die zig tusfehen de

Provintiën van Holland en Zeeland opdee-

den, zo over het heffen der verlofgelden a's

over de fchikkingen van zaaken in de Admi-

raliteits-CoIlegiën , als mede dc nieuwe twis

ten tusfehen Groningen en de Ommelanden.

Dan het geen zwaarer woog, was do

ontdekking, die men deed, van de geneigd

heid der Koningen van Spanje en Frankryk

tot


tot eene afz.vnderlyke vrede, waaraan Paus

Clemens de VIIllte onvermoeid arbeidde,

zelfs waren de vicdehandelingen te St.

Quintyn reeds aangevangen. De Konin

gin van Engeland verklaarde aan Frankryk,

dat, zo de Koning geneigd was, den Oorlog

voort te zetten, zy haare hulp niet zoude

onttrekken, doch begeerde Hendrik de vre

de, Êlizabeth bleef geneegen, de voorwaar

den aan te hooren.

Z. Dus bleef dan al de zwaarigheid voor

de Sraatcn, die, zo Frankryk en Engeland

met Spanje flooten, den Ooriog alleen zou

den hebben moeten voeren. Wat deeden de

Staaten, om den flag te keeren?

V. Zy zonden Gezantfchappen naar Enge-

land en Frankryk, om was het mooglyk,

Hendrik cn Êlizabeth tot het voortzetten van

den Oorlog te beweegen, dan wat d e febran-

dere Oldenbarneveld in Frankryk ook mogt

verrigten, by kon Koning Hendrik tot geene

andere gedachten brengen, cn de redenen,

welke die Vorst voortbragt, waren ook zo

gewigtig, dat, hoe zeer ze met het belang

H 4 va*

176" (AO. 1593.) GESCHIEDENISSEN DER

van den Staat ftreeden, 's Lands Advokaat

den Koning billyken moest. Deeze dan floot

in het Jaar 1598 de vrede met Spanje, doch

zo eerlyk m getrouw ten opzigte van de

Nederlanders, als men ooit zou hebben kun

nen verwagtcn. Gantsch anders was hec in

Engeland, de Leden waren aldaar verdeeld,

de een voor de Vrede en de ander voor den

Oorlog, kunnende Oldenbarneveld, die uit

Frankryk naar Engeland overftak, om te be

proeven, of hy iets meer dan de voorige

Gezanten verrigten kon, en party van Bur-

glei, die voor de Vrede was, niet te bo

ven komen, en dus Hond liet gefcbaapen,

dat Êlizabeth mede zig met Spanje verzoe

nen zou. Filips, om den Staaten het

net geheel over het hoofd te haaien, gaf vol

gends zynen bedrieglyken aart voor, de

Nederlanden en het Franfche Comtè, te zullen

afftaan aan zyne Dochter Izabella Klara Enge-

via, aan welke hy voorhad, den Aardshertog

Albertus tot Echtgenoot te geeven, die voor

zo eene bruid en bruidfehat den Kardinaals

hoed en Geestelyken Staat zou afleggen,

Z. Wat

VEREENIGDS NEDERLANDEN. 177

Z. Wat was eigenlyk het oogmerk van

Filips daar mede ?

V. Om in febyn de Nederlanders van de

Spaanfehe Regeering, waar tegen zy eenen

onverzoenlyken haat hadden, te ontheffen,

doch hoe listig Filips ook zyn mogt, hy kon

hun niet verfchalken, dewyl men dra ont

dekte, dat de Voorwaarden, op welke Al

bertus de Nederlanden ontvangen zoude, zeer

bedriegelyk waren ingefteld, en dat hy niets

zoude mogen doen buiten bewilliging van

den Koning, dat Izabella, zonder kinderen

komende te fterven, (waarvan men in Spanje

door het gebruiken van fchandelyke midde

len zeker was, dat zy die nooit krygen kon)

de Nederlanden weder aan de Spaanfehe

kroon moesten vervallen. Het ontdek

ken van deeze inzigten van Filips, als ook

dat hy, met Frankryk de handen nu ruim

hebbende, niet zou nalaaten, wraak van En

geland te neemen, bewerkte een nader Ge-

zantfehap naar Engeland, het welk door 01-

denbarneveld met anderen bekleed werd;

thans ftieif de oude Burglei,die fterkst voor

H 5 de

Ï7& GESCHIEDENISSEN DER

de vrede geyverd had, en wiens dood aa

den Jongen Graave van Esfcx gelegenheid

gaf, om Êlizabeth tot liet voortzetten van

den Oorlog over te haaien, en te doen tree

den in een nieuw verdrag met de Algemeene

Staaten, waarmede dus het gevaar van dien

kant, tot eene onfterfielyke eer van den Va-

derlandfchen Staatsman werd afgekeerd. i

Het gelukkig fluiten van dit verdrag met

Êlizabeth, gevoegd by den vriendelykën on-

derftand, dien de Staaten van Koning Hen

drik genooten, ftelde hun in veiligheid voor

de listen van Filips, zo dat de Staaten zig

weinig Hoorden aan de overdragt, welke de

Koning van de Nederlanden aan Albertus

deed, en nog veel minder aan de voorwaar

den, waar aan deeze zig onderwierp; zy

zagen genoegzaam met onverfchillige oogen

aan, dat Albertus in naam van zyn aan-

ftaande Vrouw, de Regeering aanvaardde;

©OK beantwoordden zy zyne voorflagen van

bevrediging, zo min als de Brieven, die

er ten dien einde ,door Filips Willem, Broeder

van Prins Maurits, door den Jongen Hertog

van

VEREENIGDE NEDERLANDEN.

van Aarfchot of anderen., aan de Staaten ge-

fchreevcn wierden. Alleen lagen zy voor

'bet oog der wereld bloot, wat zy van al

deezen bedrieglyken handel dagten, met de

uitgaave van onderfebepte Brieven, in welke

Koning Filips zyne oogmerken' ten klaarden

te kennen gaf.

Z. Zy konden waarlyk noch Filips, noch

den Aaartshertog met geen grooter minachting

behandelen.

V. Zy gingen noch verder; zy gaven in

het licht bet vonnis geftrceken cn ter uit*

voer gebragt over eenen Pieter Panne, die

beleedcn had, door de Jefuiten te Douai

te zyn omgekocht, cm Prins Maurits het

leven te beneemen. Tevens vermaan

den zy de Spaanfehe of Oostenrykfche Ne

derlanders, om zig by hun te voegen en de

Wapenen tegen den algemeenen Vyand, den

Spanjaard op te vatten. De Aards

hertog, de reize naar Spanje zullende aan

vaarden, had voor zyn vertrek liet bewind

der Nederlanden; geduurende zyn afzyn op-

gedraageu, aan den Kardinaal Andreas van

H 6 0$i.

loO GESCHIEDENISSEN DER

Oostenryk, en het bevel over het Leger aan

Mendoza, Admirant yan Arragon. Op reize

zynde, vernam hy, dat zyn Schoonvader

Filips de II. op den i3den September overlee-

den was.

Z. Gelukkige dag voor het menschdom,

©p welken het leven werd uitgebluscht van

eenen ondankbaaren Zoon, van eenen onna-

tuurlyken Vader, van eenen wreeden Echt

genoot, en fints drie- cn veertig Jaaren

eenen bedrieglyken wreedaart cn tyran van

zyne Onderdaancn. — • Ik ben begeerig,

de gevolgen van deezen dood en de geval

len onder het bellier van zynen Zoon Filips

den III. van u te hooren, en byzonder,

wat de zaaken van Oorlog in dit Jaar be

treft.

V. De Aardshertog had, voor zyn ver

trek, den Admirant yan Arragon bevolen,

zig van eene plaats aan den Rhynkant mees

ter te maaken, om daardoor gelegenheid te

krygen, den Soldaat, dien men buiten fcaat

was te voldoen, op vyaidlyken bodem te

doen leven. —— En hy was naauwlyks

ver-

VEREENIGOE NEDERLANDEN. l8l

vertrokken, of Mendoza tragtte zyn bevej

naar te komen. Alzo - 'er geen beleg door

hem kon ondernomen worden, en by eenen

Veldflag fchroornde, verkoos by in onzydige

Gewesten te trekken, waartoe de gefieldheid

van Kleefsland hem ten dien tyde gelegen

heid in overvloed verfchafte. In Kleefsltind

getrokken zynde vertoonde hy zig voor

Orfoi, niet als een eerlyk Krygsman, maar

eer als een moordenaar; eifchende de over-

gaave, door eenen beul voorzien met eene

hand vol ftroppen en eenen Biechtvader, om

hun ter dood te bereiden, zweerende een'

iegelyk, die zig wilde verdeedigen, te zullen

laaten ophangen. Waarop de Ingezete

nen zig overgegeeven hebbende, deed hy ?

tegen zyn woord en eed, de plaats, zo ras

hy 'er binnen, was verfterken. — Ik

kan u niet verhaalen, wat leed deeze ben

den, ontbloot van geld, uitgehongerd, en

zonder krygstucht al bedreeven. De moord,

aan den Graave van den Broek gepleegd zal

genoeg zyn, om u daarvan te doen oordee-

len. • Ulrich van Valkenftein, buiten

H 7 ftaat

l8» GESCHIEDENISSEN DER

ttaat zynde, zyn zwak Kasteel, waar naar hy

den naam van Graaf-yan den Broek voerde,

te verdeedigen, had zig, na dat de Admirant

Rynberk ingenomen had, by verdrag overge-

geeveu, en deed, om aan het gemaakt ver

drag te voldoen, zyne Soldaatcn zonder ge

weer of wapenen van het fiot afgaan, welks

alle, zo wel Soldaatenals Boeren , beneden op

het plein van de poort, .d )or de Spanjaards

vermoord werden, na dezdven alvooiens ge

dwongen tc hebben zig naakt te ontkleeden;

verfclioonende zy dus de klederen meer dan

de m.n'ichen. Eemge van Rlendozas

Soldaatcn tartten den Graaf zei ve i aan, na

men hein den hoed van liet hoofd, rukten

hem de kraag van den bals, zyn rapier en

ponjaard van het lyf, cn ftieten hem onder

de Paarden, alwaar hy zeker zou vertreeden

zyn , zo niet een Spaansch Kapitein hem ont

zet cn op het fiot geleid had. Daar

was een verbaazend geroep: brengt Paar*

den, brengt Paarden, dat wy den Lutheraan

in vier f ukken ffruren. Straks viel men

aan het Plunderen, kamers, kasten en kiften

wer-

IfOOBD VAK DEÏ G1AAÏ TA» BEK M O I K .

VE&.EENIGDE NEDERLANDEN. ï8$

werden opgebroken, men roofde al wat voor

kwam; eene menigte zakken met koorn»

welke de huisluiden daar als in veiligheid

gebracht hadden, werden uirgeltort en fchan-

delyk vertreeden. Toen 'er niet meer te

roovcn of te plunderen was, trokken de

meestcn af; zestig of zeventig Spanjaarden

bleéven aldaar, die daags daaraan den Graaf

deeden gaan in het huis waar hy wilde,

zynde de jonge Graavin cn haare Dochters

by tyds van daar gevlucht, hebbende de

Graaf niemand by zig dan zyn Neef, die

door de Spanjaards van daar gejaagd werd.

Op Zondag den nden 'OUober kwamen twee

verkleedde Spanjaarden, en noodzaakten den

Graaf met hun in den thuin te gaan wan

delen. Deeze het niet durvende weigeren,

ging met hun tot aan de Watermolen, al

waar zy hem dwongen de vischfuik op te

haaien, en daar mede bezig zynde, werd

by door een' van hun doodgeflagen, en

daarna in een kleen huisken gefleept, het

welk met het ligehaam verbrand werd, om

den gepleegden moord te verbergen; die

eek.


echter docr eenen van 's Graaven Dienaars

befpied en rugtbaar gemaakt werd, niet

tegenftaande de Spanjaarden in het eerst wil

den voorgeevcn, dat de Graaf tegen zyn

woord aan ontvlugt was. Deeze opzettelyke

moord was naar alle waarfchynlykheid niet

zonder last van Mendoza geichied. -——

Hierna namen Wezel, Rees en Emmerik ook

Spaanfehe bezetting in.

Z. Waar was toch Prins Maurits met het

Leger der Staaten?

V. Te veld en in goede orde, in den Gel-

derfchen Waard, van waar hy de Betuwe

beveil'gde voor eenen inval der VySnden

dien hy ook eerlang noodzaakte te rug te

wyken, met achteilaating van meer dan 7000

Man, die door honger en gebrek waren om

gekomen, begeevende zig het overig Leger

naar Munsterland en het Graaffchap Benthem

en jaagende de Duitfche Vorften, wegens

het fchenden van het onzydig grondgebied,

in het harnas. Maurits maakte zig toen

meester van Zevenaar, lleusfen en het Tol

huis , en legerde zig daarna voor Doesburg.

De

BELE&EJRINCG VAK 1§MME1^

VJLB, Pl 0V„

(Ao. 15990 VEREENIGDE NEDERLANDEN. 185

De Admirant had met zyne hem overgeblce-

ven Manfchap Deutichem bemagtigd, als ook

het huis Schuilemburg ,neemende zyn wintcr-

verblyf te Rees, en Maurits, na dat hy de

Spanjaarden Emmerik had doen ruimen, te

Arnhem. . Het volgend Jaar 1599 was

wel zo gelukkig dan dit afgdcopene, ichoon

het zig in het begin niet wel liet aanzien,

zo uit gebrek aan Volk als geld, en om dat

men het Leger in tweeën verdeden moest

en de voornaamfte Legerhoofden elders wer

den bezig gehouden. De Spanjaarden maak

ten wel eenige veroveringen, maar die van

weinig belang waren. Het voornaamfte,' dat

de Admirant verrigtte, was, dat hy Bommel

belegerde, doch Maurits noodzaakte hem de

belegering op te breeken, vcrvolgei ds bouw

de Mendoza de Schans St. Andries. ——

Het Staatsch Leger eindelyk verfteikt zynde

met 4000 Fianfchen onder den Hecre de La

Noue', maakte Maurits het den Vyand alöm-

me te benaauwd, en belette hem den inval

in de Thielerwaard, ook betoverde Graaf

Willem, Deutichem» De Veldtogt zou met

één

i35 GESCHIEDENISSEN DER.

één woord gelukkiger geweest zyn, indier*

de Duitfche Vorften, die een Leger op de

been gebracht hadden, om de Spaanfchen

uit hunne Landen te verdry ven, even werk

zaam en voorfpoedig geweest waren, dan

zou Prins Maurits zeker aan de oogmerken

der Staaten voldaan hebben, en den Vyand

geheel hebben vernederd, waartoe hy als nu

niet befluiien kon. Ziende, dat me»

van het Duitfche Leger niets te wagten had,

en het marren moede zynde, befloot men

ter Zee iets te onderriemen , dat den kryg,

zo men meende, beflisf-n zoude.

Z. Dit doet myne hoop ten top ryzen,

want op Zee vertrouw ik, dat de Span

jaards zo min als te vooren, beftand zullen

zyn. Laat my hooren, wat hier van wierd ?

V. Filips de III, fchoon niet voor heel

fnecdig gehouden wordende, meende echter

verftandiger te zyn d;:n zyn Vader, en wilde

den Nederlanders in ééns de hart-ader af-

fleeken, dat is, hy wilde hunnen Koophan

del en Zeevaart den bodem inflaan, en om

dit oogmerk te bereiken, deed hy alle de

Sche-


Schepen aan de Nederlanders toebeboorende

wier vaart en handel Filips de If. uk eejie

goede Staatkunde oogluikende had toege-

laaten, in Spanje in beflag ncemen, en de

Bootsgezellen in de gevangenis werpen, of

dwong hen, in zynen dienst over te gaan.

De Infante Izabella deed ten zelfden

tyd, allen handel met de Verëenigde Ge.

westen in de Spaanfehe Nederlanden ver

bieden Om haar dit betaald te zetten,

befloot men de Spanjaarden aan te tasten]

daar zy het zwakst waren, dat is, in hun

eigen Ryk. Z y Ve r b o d e„ ^ a l J e e n

hunnen eigen onderzaaten allen handel op

Spanje, maar ook aan alle andere Volken,

waartegen zj g niemund verzette, dan de

Koning van Denemarken, die de ecnigfte

Vorst was, welke weigerde dit verbod in

zyn Ryk te laaten afkondigen. De

Vloot, die Spanje beftoken zou, en door

de Algemeene Staaten uitgerust werd, be-

Hond uit ruim 70 Schepen, die onder be

leid van Jonkheer Pieter van der Does op

den ag&en May uit de IMaas in Zee (la

ken.

iS8

GESCHIEDENISSEN DER

ken. De last van den Admiraal was, de

Spaanfehe Vloot, die in de Corunha werd

gereed gemaakt, aan te tasten, en te vernie

ten, de Westindifche Schepen te plunderen»

cn de Spaanfehe Zeekusten af te loopen.

Z. Voorwaar geen geringe onderneming!

Volvoerde hy dien last ?

V. Een gunstige wind voerde hem deit

nden Juny voor de Corunha, doch de

Spaanfehe Schepen, tot onder het gefchut

van het Kasteel gevveeken, weigerden uit te

komen, wordende de Staatfche Vloot onöp-

houdelyk uit het Kasteel, van eene daarby

gelegene flerkte, en van de Schepen zo vin

nig begroet, dat de Admiraal , wel ziende

dat de Spaanfchen tot geen gevecht te bren

gen zouden zyn, befloot hun elders afbreuk

te doen. Voortgezeild zynde tot aan

den mond van de Taag, waren veelen 'er

voor, om Lisbon aan te tasten, dan dit niet

raadzaam geoordeeld wordende, vervolgde

men den togt tot aan de Canarifchc Eilan

den. De Vloot naderde den 26ften voor

het Kasteel van Groot Kamiit'n. De Admi

raal

VEREENIODK NEDERLANDEN. l8«

i>aal beval terftond bet Kasteel te befcbieten,

terwyl de Eilanders te voet en te Paard

langs bet ftrand gefchaard, van bunnen kant

met pylcn en musketten hevig fchooten.

Ook werd 'er van het Kasteel vinnig ge

vuurd. De dappere van der Does beval

echter de floepen uit te zetten, viel een der

eerften in dezelvcn, en fprong te water,

toen de droogte de zynen verhinderde nader

te komen. Onder dit gevaarlyk landen wer

den 'er veelen gekwetst. De Admiraal zelf

kreeg drie ligte wonden, 't Kasteel opge-

eisctit zynde, werd, fchoon van alles wel

voorzien,terftond in die verbaasdheid over-

gegeeven, zynde de Inwooners naar de

Siad AUaqona gevlug\ Men bragt

toen ook het grof gefchut voor die Stad, cn

daar werden eenige dagen met het beleg ge-

fleeten, binnen welke de Inwooners zig met

hunne meeste kostbaarheden, in ontoegang-

lyke hoo'en en rotzen vcrfchoolen hadden.

Toen werd de brand in de Stad cn de

Kasteelen geftoken, welk lot Gomere, dat

van zyne Inwooners insgelyks verlaaten was,

me-

100 GESCHIEDE NISSEN DER

mede trof. Hierna zond de Admiraal de

helft der Vloot, met buit belaaden, naar

huis, die in de maand September behouden

binnen kwam. Met de overige Schepen be-

floot de Zcevoogd naar Braztl te zeilen.

Hy voer de gehcclc Kast van Afrika

voorby , zonder iemand te befchadigen, nee.

mende enkel eenige Spaanfehe Foopvaardy-

fchepen. Aan bet Eiland St. Thome geko

men, befloot hy daar te ververfchen tot zyn

ongeluk. • De landing sefebiedde genoeg

zaam zonder ecnigen tegenftand, ook werd

de Stad Javoaza met weinig moeite bemag-

tigd cn geplunderd. Doch het Kasteel,

waarop Don Francisko de Menczes het bevel

bad, werd ordcntlyk opgeëischt, en na dat

het gefchut 'er voorgebragt was, overgegec-

ven. De Eilanders, om de Nederlanders

fpyt aan te doen, faken zelve de Stad in

brand. Doch de Vlootelingen hadden

zig niet lang op dit Eiland onthouden, of

zy werden door de onmatige hettc en het

gebruik van ongewoone^ vruchten van eene

hevige en befmettelyke ziekte aangetast.

Dc

VEREENÏGBË NEDERLANDEN. ïpi

Dc Admiraal yan dc- Does, een zeer

zwaarlyvig Man, overleed binnen twee da-

gen, niet zo zeer door ziekte ais door

overmatige bette Men begroef bet Lyk

diep onder de aarde, en fpoedde zig, om

dit Gewest te verlaaten , doch zelfs in vol-

le Zee nam de b'efuiettmg nog geen einde,

en 'er fii.rvcn binnen vyftien dagen meer

dan iooo Vlootelingen. Echter zette

Jonkheer Gerard Storm van Wena, die het

bevel op zl $ genomen had, doch ook op

de thuisreize overleed, den togt voort naar

Brazil, daar weinig buit behaald werd, ein

delik keerde dc Vloot tbuiswa rds, landen

de zo door fterfte van het Volk als door

zwaaren ftorm gedeelte yk in dc Havens dee.

zer Landen en gedeeltelyk in Engeland,

één Schip werd verlaaten , en een ander viel

in handen van den Vyand.

Z. Het fmert my, den ongeh.kkïgen uit-

flag van deezen togt te hooren, 'te meer

daar dc behaalde buit in lan 2 niet moet heb

ben toegereikt, om de fchatten aan de uit

rusting beftecd, te vergoeden.

V. Op

102 (Ao. IÖ02.) GESCHIEDENISSEN DER

V. Op verre na niet; het ecnigftc, waar

ever men rede» had, zig te verheugen, was,

dat de Spaanfehe Vloot, uit de Corunha uit

gezeild, door een' zwaaren florm vcrltrooid

raakte, en buiten {laat gefield werd, ecnig

nadeel te doen; ook werd de fchade, by

bovengemelde Vloot geleeden , den Nederlan*

ders eenigzins vergoed, door het neenien

van vyf Duinkerker Kapers, als mede door

de overwinning, die dc Staatfche Oorlogfche-

pen in liet gezigt van Vlisftngen behaalden

op zes Spaanfehe Galeien, door Fredrik

Üpinola ten dienst des Konings herwaards

gevoerd. Zy waren iechter zo niet gehaa-

vend, of Spinola bragt ze naderhand weder

te water, en deed 'er zo lang kwaad mede,

tot dat zy in het Jaar 1602 door de Staat

fche Oorlogfchepen overzeild werden.

Z. Maakten de Staaten geen toeflel tot

een' tweeden Scheepstogt?

V. Daar liepen veele zaaken te zaamen,

die dit verhinderden. Binnenlandfche verdeeld

heden, ontftian over het dragen der Lasten,

die bezwaarlyker konden gevonden worden,

naar

VEREKNTGOE NEDERLANDEN. (Ao. ifoo.) tpj

naarmate dc inkomften door h}t éfcmnm

van den Koophandel verminderden n-

vordering van Koningin Êlizabeth tot herta

ling der fciiuïden, en haare verklaaring, dat

zy de Vrede niet langer kon ontbecren 1 ge.

voegd by het opöntbod van haare hulptroe

pen , veroorzaakten gevaarlyke uitziekten ,

die nog verzwaard werden door het aanbod

van don Keizer tot bemiddeling en verzoc-

nmg. — De kosten die 'er vcröischt

werden voor den aanftaanden Vtldrokt, waar

in de Staat van niemand ondeifteuncj werd

dan van Frankryk, maakten bet eindJyk on.

doenlyk. Met alle deeze zwaaügjiceden , by

welke neg kwam de toeftel, dien de Aards

hertog cn Izabdla, uit Spanje herwaards ge-

komen , maakten , om den oorlog met het

openen van den Veldtogt met kracht door

te zetten, liep dit Jaar ten einde: Echter

was het volgende jaar ióoo voorspoediger

door den Vcldflag voor Nieuwpoort, dan

men zig zou hebben durven verbeelden.

Het voorgevallen* daar in, zal ik u meiden,.

VI. DEEL. I c a

19+

GESCHIEDENISSEN DER

den , en daar mede dit Gefprek bcflur-

ten.

Z. Als het ü belieft, myn waarde Vader.

Ik luister met aandacht.

V. Met den aanvang van dit Jaar 1600,'

gelukte het Graaf Lodewyk, Wagiendonk by

Verrasfirig in te neemefl , waartegen den

AardsrVettog een aanflag op Venlo mislukte.

—— Doch, eer de Legers te veld kwamenj

gebeurde 'er een voorval , waar van men

nog zeldzaam een voorbeeld gezien bad.

Breaute, een jong Edelman uit Normandien,

Overfte van een bende Ruiters in, Staaten

dienst, werd met twintig der zynen uitge

daagd tot een gevcgt , door eenen Gerard

Abrahams , in de wandeling genaamd Lek*

herbeetje. Maurits raadde te vergeefs aan

Breaute dit gevegt af, doch de drift des

Jongelings was niet te temmen , hy begaf

zig dan met 19 der zynen naar de Fugier*

heide, en vond daar zynen uitdaagcr met

een gelyk getal. In den eerften aanval ,

werd Lekkerbectje door Breaute gedood, ook

fheuvelde deszelfs Broeder, en 'er bieeven

ver-

VEREENÏGDE NEDERLANDEN, 195

verfcheiden van Bnautes party , cn hy zelf

verloor een paard, btk'öm een tweede,

vcrvolgends een' derde , eindelyk werd hy

genoodzaakt te voet te vechten , dat hy een

geruimen tyd deed , doch door dc zynen

verlaaten , moest hy zig gevangen geeven*

Sómmigen verhaalcn , dat hy zyn

leven daar by be.longen had, anderen zeg.

gen, dat de overwonnenen volgends affpraak

niets dan den dood te wagtcn hadden. .

Hoe het zy , Breaute, naar 's ILrtogenbosch

gevoerd, werd op last van Grobbendonk, in

koelen bloede met twintig wonden van het

even beroofd, bevindende dus tc laat, de

waarheid van Maurits zeggen, dat het ge-

vaarlyk was, zig met fchelmcn in tc laaten.

Maurits wist nogthans fpoedig den

Spaanfchen hoogmoed te fnuiken ;. belegeren

de de Sterkte Crevecoeur, die hem binnen

drie dagen in handen viel, ook verfiocg hy

de Spaanfehe Ruitery, die ter velfterkin*

van de bezetting gezonden werd. Waarna

het hem gelukte de Schans St. Andrlcs, wd-

ke de Âardshertog den Sleutel van HoUa;;-:

I 3 , pleeg

I,Q6 GESCHIEDENISSEN *>ER

pleeg te noemen, magtig te worden. Dit

echter was nog niets in vergelyking van

den glorieiyken togt naar Vlaanderen, waar

toe men bcflooten had, om dus den Vyand

in zyn eigen Land aan te tasten. Het

Eiland Walcheren was de zamelplaats der

Kiygsbenden, welke eerlang tot i27Vende-

len knechten aangroeiden, doch de Ruitery

heftond uït niet • meer dan 25 Kornetten

Paarden. Maurits , vcrzeld van eenige

Afgevaardigden uit de Algemeene Staaten ,

zig mede derwaards begeeven hebbende, be-

üuot men de Mond- cn Krygsvoorraad over

j£ée, cn het Volk over de llonte naar Oost

ende , cn voorts op vyands bodem over te

voeren. -—— De vyand had Oostende met

zeven Scbanfen omringd. Graaf Ernst van

Nasfau bemagtigde de Schans Filippine ,

waarna het Leger in drie hoepen verdeeld

werd, over welken Graaf George yan Solnis,

Graaf Ernst, en de Ridder Francois Ver&

het bevel voerden. De Ruitery ver

deeld in zeven hoopen, Hond onder Graaf

Lodewyk , laatende Maurits zyn oog en zorg

over-

VBREBNIODE NEDERLANDEN. rp ?

over alles garm. Die van Brugge dee-

den al wat ky konden, om het Staatsefc Le

ger , in J.et vooiby trekken, met hun gei

ichut te benadelen , mam deeden weinig

fcliade*. Veri'cheiden Sfchanfen in deezen

oord-, door den vyand verlaten, werden

door de onzen bezet, waar door de weg

naar Oostende open raakte, wei-waards de

mm van Sofris de Afgevaardigden der Slaa

ten geleidde, tn na de Albertus Schans over

meesterd te hebben, floeg hy zig met zyn

keel van het Leger voor Nieuwpoort ne

l.o8 GESCHIEDENISSEN DER

befchanst lag. Doch Maurits , wien

het nooit aan moed ontbrak, beraadde zig

jpocdig, en beval Graaf Ernst in den nacht,

met negentien Vendels-knechten, vier Kor

netten Paarden, en twee (lukken Gefplint,

naar de brug by heffingen te trekken, pin

Albertus den overtogt te betwisten, of zo

rt.v mii-luktc, hem zo lang op te houden

dat het Leger in Slag-orde kon gefchaard

worden. Dan Albertus 'er reeds over

zynde, viel op GraaF Ernst aan, en nood-

«aakte hem, met verlies van 8co Man, te

wykeii. Dit Êevegt, hoe nadeelig ook,

had aan Maurits tyd gegeeven, om het Le

ger in orde te fchaaren, voerende hetzelve

te rug over de Haven van Nieuwpoort naar

den kant van Oostende, van waar de vyih d

vcrwagt werd. Hier had de Ridder Ft re

het bevel or 2600 Engelfchen cn 2oco

Friezen, die den voortogt uitmaakten, ge

biedende de Graave van Sohns cn Graaf

Ernst over den middeltogt cn agteihoede.

. . Voor Nieuwpoort had Maurits eenige

Vendelen el aaien, om den vyand het uit

val-

VEREENIGDE NEDERLAKBEN. 199

vallen te beletten, ook had by alle Schepen

van Land doen fteeken, om den zynen het

vlugten te verhinderen. j n de|zen

ftand vervvagtte de Veldheer den vyand ,

htbbende de Zee ter linker, en de Diuflem,

door den Ridder Ifere bezet , ter «gehand,

cn Nieuwpoort van agteron. ündervvylc-n

naderde de Aardshertog met zyn Leger, me

de in drie hoopen verdeeld, cn alzo de

Spaanfchen naar den ftryd reikhalsden, be-

flpot hy 'er toe, maanende ieder tot zynen

pligt aan. Mmtrïts verzuimde dit me

de niet, rydende met zynen Broeder FrMïih

Hendrik , die hem niet verlaaten wilde, het

gcheele Leger door, en houdende elk voor

pogen, dat, hoe veel groote* het gevaar was, des

te heerlyker de zege zou zyn. Op

den tweeden van de 'Maand July, des nadé-

middags om twee uuren, gaf hy bet teel en

tot den aanval m% twee fiukken gefchuts,

opgefleept tegen de ll.iltc der duinen , wel

ke op dai yyand gelost werden, die met

acht fiukken van het vlakke flirand op de

Staatfchen vuurden, doch door het gefchut

I 4 de*

.E.SCilIKOENiSSEN DER

Her Oorlogfcheptn genoodzaakt werden in de

namen te wyken. Drie of vier uureu

ia.g werd van wcderzyde alleihevigst met

ongelyke uitkomst gevochten. : De Rid

der Fere, zelf onder de voorflen firydendo,

zyn paard vei loeren, cn twee wonden be

komen hebbende, veiliet echter zyne plaats

niet , voor dat hy die aan zynen Broeder

Jhtojk, die met versch Volk was aange

komen, had aanbevolen. Deezë'iheed

aks wanhoopende, verfluande met de zynen

wel 8co Man in de delling tusfehen twee

deinen. De vyand drong zo fterk op de

Staat feben in, dat een deel daar van aan het

vlugten fioeg . echter bcrltelde Maurits door

zyne bekwaamheid ras dè wanorde, die daar

door ontftond. De Ruitery was inmid

dels ook flaags geraakt , niet zonder dat

Giaaf Ludcwyk, die pas van tien man ver-

zeld, voor uit gereeden" was , in groot ge

vaar raakte, wordende echter door den Rit

meester Kloet nog gelukkig gered , by deeze

gelegenheid werd Walraven, Baron van Gend

gekwetst. . Laat in den namiddag be

gon

VEREEMIGDE NEDERLANDEN. SOj

gon de hitte des gevechts, zonder iets be-

llist te hebben, van wederzyde te veiflaau-

wen. Toen bciloot Maurits , om een

einde van den ftryd te maaken, zig van de

Ruitery, die het minne geiteden had , te

bedienen. Twee Kornetten, dén van Vtte,

en ec,i ander onder Buien, werden by het

gefchut geplaatst, om den vyiind op nieuws

in het gevegt te wikkelen. Albertus,

die méde naar het einde van den ftryd haak

te, zond 'er zyne .Ruitery op af, welke uit

het gefchut zo hevig begroet werd, dat zy,

na vergeeffche aanvallen,op de vjogt gejaagd

wierd. Toen drongen de Staatfche Re

gimenten op het vyimdlyk Voetvolk aan ,

dat ook genoodzaakt werd te wyken. Veel

hielp het den Staatfchen, dat zy de zon

en wind van agteren, en de vyiind in tegen-

cel die vlak in het aangezicht hadden , zonder

dat Maurits hun tyd gaf, om van ftand?

plaats te veranderen. Hier by kwam

nog , dat het vyimdlyk gefchut in het gulle

zand flaande , daar in zonk, terwyl het

onze eenen vloer van planken had. ?

I 5 Ook

•02 GESCHIEDENISSEN DER

Ook raakte het vuur in het vyandlyk Bus

kruid , het welk eene verbaazende wanorde

veroorzaakte. • De Aardshertog gedroeg

zig als een beid, rydende, zo lang hem

nog eenige hoop overig was, met het onge

dekt aangezicht door zyne gelederen , en

zig meer dan ééns aan dc onzen verwo

nende ; wordende zelfs met eene piek aan

het oor gekwetst. Doch alle hoop vet>

looren zynde , beval hy 's avonds na ze

ven uuren af te trekken. Zodra was

hy niet geweeken , of zyn Volk begaf zig

zonder orde wyd en zyd op de vlugt; wor

dende het verftrooide Leger vervolgd , af

gemaakt of gevangen genomen. De ze-

Ce bleef dus volkomen aan der Staaten zy-

ae, wordende het verlies van ons Leger

gtreekend op 1800 man, waartegen 'er van

den vyand byna 3000 verflagen en veelcn

gevangen waren, onder welken geteld werd

tic Admirant yan Arragon , die in het ha.-

ehclykst van den ftryd van het paard ge

worpen, en den Staatfchen in handen ge

vallen was. Al het gefchut en eene groote

BK-


'menigte Vendels werden buit gemaakt. • .

de zo voorzigtige als dappere Prins Maurits

oordeelde het niet raadzaam, den vlugtenden

Vyiind, in het vallen van den avond, door

Duinen en Moerasfcn in een Vyiiudlyk Land

te vervolgen, hy bleef dan pret het algen-ac

te Volk op het Slagveld, en dankte God

voor het behoud van zyn leven en voor de

behaalde overwinning. . Daags na den

Slag, begaf zig Maurits, verzeld van zynen

Broeder, naar Oostende, daar der Staaten

afgevaardigden meer dan ook door 's Ihiu-

fen komst, verblyd waren. De vermaarde

Predikant Johannis ültenbogaard deed bie-r

eene Dankpredikatie. , De Admirant van

ArragcKi, die wegens zyne geboorte en rang,

met alle teekenen, van onderfcheiding behan

deld werd, by de maaltyd tegenwoordig zyn

de, moest daar menigen fchamperen trek

verduwen. Maurits zeide hem,, dat hy nu

gelegenheid zoude hebben, om Holland te zien,

waar naar hy reeds vier Jaaren yerlangd had.

Ook werd hy eerlang op het fiot te Woer

den, en daarna in 's Grayenbagc gevangen

I C ge-

£.04 GESCI1IEL ÏL NISSEN DER.

gezet, alwaar hy twee Jaaven" verbleef, en

niet ontflagen werd, voor dat alle de Inge

zetenen der Ferëentgde Nederlanden, uit de

jSpaanfche Gevangenisfen gcflaakt waren.

2. Welke waren de gevolgen van cleeze

'heeilyke overwinning ?

V. Een misnoegen tusfehen den Prins en

de Staaten. De Hovelingen van Mmttïts be

weerden, efl brachten het oiuler het Volk,

darde Starten, en byzonder Barneveld, hem

hadden zoeken , op de flachtbank te bren-

•gen, en zelve bui:en gevaar gebleevcn wa

ren. Barneveld van zynen kant werd be

ducht, dat de Prins naar de Oppermagt van

het Land 'ftond, ten minaen naar meer ge

zag, dan hy tot nog toe gehad had. Deeze

«wist liep zo hoog, dat Koningin Êlizabeth

geraaden vond, den Prins en de Staaten tot

eendracht te vermannen. Hicrby kwam,

-dat 'er hevfge twisten ontftonden in Fries,

dand en Groningen, die niet dan met moeite

geftild werden.

'• Z. Wat vertigtte de Aardshertog na hes

verliezen van deezen ftryd?

V. D«-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 20T

V. Deeze toonde, den moed daarmede

niet geheel veriooren te hebben. Oudenburg

en andere Schanfen werden door hem van

bezetting voorzien, en meer Volks binnen

Nieuwpoort gebracht. Maurits had zig

vier dagen . na den Slag, weder voor die

Stad vertoond, maar het natte weder nood-

• zaakte hem, het. beleg op te brceken; ook

.belegerde hy vruchteloos de Izabella-Schans

by Oostende, en daarmede liep dit Jaar ten

einde, zonder dat 'er verders eene ondernee-

ming van eenig aanbelang werd in 't werk

gefield, hebbende de gemelde Slag de krach

ten van wederzydcn te veel verzwakt.

'17 ZV-

20(5 GESCHIEDENISSEN DER.

ZE VEN-:EN-DERTIGSTE GESPREK.

I N » Q U D.

Verfcheiden aahjlógèn door de Spaanfchen en

Sta'atfchén wederzyds vruchteloos onderno

men. Prins Maurits trekt te Veld, belegert

en verovert Rynberk ; -ook Meurs. Be

Aardshertog belegert Oostende, Wélk beleg

drie Jaaren duurt. Prins Maurits belegert

Is Hertogenbos-ch te Vergeefs. Hy bemagtigt

de Stad Graave. Muitery onder de Span

jaarden., Graaf Ledew-yk van Nasfau doet

eenen inval in Luxemburg, verovert St. Vit.

Plundert verfcheiden Borpen. Be galeien

van Fredrik Spihola overzeild. Algemeene

Oostindifche Maatfmappy opgericht. Bood

van Koningin Êlizabeth. Haar karakter.

Jakobus de eerfle, Koning van Schotland,

volgt haar op onder den titel yan Koning

van Grocttritlanniën. Vreugde in Holland

we-

VER'EENIGDE NEDERLANDEN. 207

- wegens zyne komst tot den Troon. Ver-

ond tusfehen hem en Frankryk. Zyne on

derhandelingen met Spanje. Fredrik Spine-

, la door Joost de Moor geflagen, hy zelf

fncuvelt. • Tweede ver geef fche belegering van

: '* Herlogenbosch door Prins Maurits. Hy

valt in Flaandereu, verovert verf e heiden

fier kiens. Bemagtigt Sluis. Oostende gaat

hy verdrag aan den Aardshertog over. Ko

ning Jakobus de Ijle fluit Frede met Span

je Gevolgen daar van. Prins Maurits-

onderneemt yrugleloos eenen aanflag op

Antwerpen. F erover t het Kasteel van

IFoti. Spinola valt in Ovcrysfel. Bemagtigt

Oldcnzeel en hingen. Maurits trekt hem

tegen. Zoekt hem tot eenen Ftldflag te

noodzaaken. Schande.lyke lafhartigheid van

-onze. Ruitery. Dapperheid van Marcelis Bax

en weinig, anderen. JFaglendenk verkoren.'

Mislukte aanflag op- Gelder. Geld-gebrek.aan

de Spaanfehe zyde. Be fluit om verweereneler

wyze te Oorlogen. Spinola brengt twee Le

gers te Feld. Maurits voorzorgen tegen

hem. Spinola bemagtigt Lochem. Hy Word

l be-

£0S «ESCIIIEDENISSEN DER I

belet, over de Rivieren-te komen. Verovert

Grol en Rynberk. Muitery onder het

Spaansch Krygsvolk. Graaf Ernst yan Nas-

fan herovert Lochem. Maurits- belegert

Grol, breekt het beleg op. -Zee/lag voor

Gibralter. Overwinning door Jakob van-

Heemskerk, aldaar op de Spaanfehe Vloot

behaald. De Spaanfchen geven opening tut

eenen Vredehandel. Redenen die hen daar

toe bewegen. VerfchiUende gevoelens over de

Vrede in de Nederlanden. Pater Jan Neyen

komt herwaards over. De Aardshertogen

Verklaar en met de Staaten te-willen hande

len in hoedanigheid en dezelve houdende

voor vrye Landen, 2*wht tusfehen Prins

Maurits en Oldenbarneveld. Redenen, waar

om deeze groote Staatsman voor de Vrede

neigde. SUnkfdic handel van Neyen. On-

• derhandellngen met Verreiken. , Jeannin,

Franfche Gezant, zoekt meer gezag voor

zvnen Koning in deezen Slaat te yerkry-

gen. Engelfehe Gezanten in Holland. Be

falt der Slat ten, om geen verdtag aan te

gaan, dan waarin 's Lands Vryheid uit

druk-

(AO. i6oi% VEREENIGDE tölïDEBJL AND E N, 209

druklyk erkend word. Wapenfchorfchin^ g e.

Jlooten. Verbond met Frankryk. De 3p m.

Jche Ambasfadctirs komen \ n den Huav.

• Ontmoeting der twee grootfte Veldheer^

hunner Eeuw, Spinola en Prins Mauritr.

Het twaalfjaarig beftaud werd geteekend en

afgekondigd.

VADER. Ik zal ïö dit gefprek zonder

wyÖloopïger voorbereid mg, den draad van

ons verhaal weder opvatten. • . ft- n e ö u

gezegd, dat in het voorbaande jaar icoo,

door den berugten VddÖag voor Nieuwpoort]

de beider zydfcbe krachten te veel verzwakt

waren, om iets van gewigt te onderneemen.

Voor dat de tyd daar was, in het Jaar rf5oi 3

om de Legers te Veld te brengen, werden

zo door den Aardshertog, als' door Be Siaa-

'ten alle middelen te werk gefield, om eikan

deren hier en daar eene kans af te zien,

doch die meest mislikten, dèwyl elk op zy

ne hoede was, ondertusfehen werd den na.

buuren her meeste nadeel toegebracht dour

de fcroperyën en muiterycii der Spaanfehe

Krygs •

2 I Ö GESCHIEDENISSEN DER

Krygsknechtcn. Dan de vooityd daar

zynde, en de Staaten ondcrfteuning van

Manfclmp uit Engeland, cn van geld uil

Erankry k

ontvangen hebbende, werd het Le

ger der Staaten te Veld gebragt, cn naar den

Rjrikant gevoerd. Maurits, onder voor-

wendzcl van bet Bruiloftsfeest van Graaf

Lode-vyk met de Weduwe van den Graave

van Broek, by te willen woonen, zig naar

Arnhem begeevende, belegerde met ruim

honderd Vendelen-Kneehten en dertig Kor

netten Paarden, Rynberk op den todt-n May,

welke Stad zig den 30ff.cn • July aan hem

overgaf, en eer hy met zyn Leger uit dien

oord trok, bezette hy ook de Stad Meurs.

De Aardshertog, zyn Leger mede v.er-

ftetkt hebbende, nam, na een langdenrig be

raad, voor, om Oostende te belegeren, en

het koste wat het wilde, te overmeesteren.

Doch alzo dit beleg meer dan drie Jaaren

duurde, kostte het hem zo veel geld en

Volk, dat by een langduurig beftand nodig

had, eer hy weder op zyn verhaal kon ko

men. — De Staaten in Vlaanderen niets

kun-

(Ao IÓ02.) VEREENIGDE NEDERLANDEN, ÜÏI

krnncrde onderneemen, dan enkel voor het

belegerd- Oostende te zorgen, en aan den

Ilhynkant mede niets van belang kunnende

veirigten, 'beilooten, om den vyiind van

Oostende te trekken, tot bet beleg vin 's

• Hertogcnbosch. Prins Maurits kwam 'er

voor den iften November, en tastte dc S;ad

met alle geweld aan, bet welk even Maplyk

werd afgekeerd, tot dat de opkomende Vorst

• hem noodzaakte, de Stad neg 'voor bet ein

de van die zelfde maand, weder te verlaa

ten.

Z. Dus w T

as bet voordeel dit Jaar zeer ge

ring, ik hoop dat het volgende meer zal op

leveren.

V. Men rekende genoeg te winnen, als

men (ïechts niet verloor. De Lente van bet

Jaar 1602 werd hefteed, met het Leger der

Staaten voltallig te maaken, en dit gefebied

zynde, deed Prins Maurits het by Nymegcn

over de Maas zeiten , en voerde het in het

Land van Luik, met oogmerk om het naar

Bradend te leiden, doch de vermaarde Am-

hrofius Spinola, met nieuw Volk uit Spanje

ge-

212

GESCHIEDENISSEN DER

•gekomen zynde, voegde zig by bet Leger

van den Admirant van Arragon, die uit de

Staatfche grvargmis ontfhgen was. Thans

wendde Maurits alle pogingen aan, om

Mtndoza en Spinola tot eenen Vcldllag uit

te lokken, dan zy, dit ongeraaden vinden

de, moest hy zig over de Maas te rog be-

geeven; nogthans om die verbaazende lom

men, welke bet Leger kostte, niet ver-

geefsch te verhellen , ondernam by in 't ge-

zigt van 's Vyiinds Leger, de belegering der

Stad Graave, welke Stacl 3 riettegenftaande

de moeite, die Mendozu tot ontzet aan- ,

wendde, na een beleg van twee Maanden,

den Overwinnaar, als haaren wetiigen Ba

ron, binnen haare muuren ontving, en hem

in deeze Hceilykheid van zynen Vader in

huldigde. De Aardshertog moest nier

alleen de fpyt gevoelen, dat dit in bet ge-

zigt van zyn Leger gefchiedde, maar daaren

boven nog de grootftc muitery onder zyne

Soldaatcn uit gebrek van geld gedoogen. Om

zich van deezen hoon te wreeken, verza

melde by zo veel fcliats, als hem mooglyk

was,

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2ij

was, en bewoog daarmede de benden, die zich

nog ftil gehouden hadden, om de Muiters

als Vyünden aan te tasten, doch ook dit

mislukte hem.

Z. Zo veel voordecliger, dunkt my, was

het voor de Staationen , om eenige voordee*

len te bchaalen, waaraan ik zelf niet twy-

fel.

V. Deeze waren echter niet heel groot.

Wel is waar, Graaf Lodewyk van Nasfau

deed eenen inval in het Land van Luxem

burg, en bemagtigde St. Pit, hy haalde

brandfehatting op, en hield 'er zig ééne

maand bezig met rooven, plunderen en ver

branden van eenige Dorpen, doch dit bena

deelde meer den arme Landlieden dan den

Vyand. Schooner ftond de kans ter Zee,

niet alleen door het voordeel, het welk be

haald werd met bet overzeilen der Galeien

van Fredrik Spinola, waardoor zyne oogmer

ken op Holland en Engeland vernietigd wer

den; maar ook om dat men in dit Jaar, om

zig van de vaart op de Oost-Indièn te ver

zekeren, en de magt van Spanje en Portugal

daar

214 (AC 1603O GESCHIEDENISSEN DER

daar geheel te onder te brengen, befloót tot

de opYegting van eene algemeene Oostindi-

fche Éaatfèhappy van Koophandel, welke,

zo ah gy weet, een van de voornaamfte

eunpilaaren van de Rcpublyk is, en deeze

was . maar pas met een oktrooi van 's Lands

Staaten voorzien, of men begon zig ook

met vrugt op de vaart naar de Westindfetf

toe te leggen. Hier mede liep dan dit

jaar ten einde. In de Lente van het Jaar 1603

overleed Koningin Êlizabeth, die ons in deeze

«Tcfcbiedenisfen nu zo menigmaal is voor

gekomen. Zoude gy in ftaat zyn, om

haar karakter uit het geen gy van tyd tot

tyd van haar gehoord hebt, mede te dce-

len?

Z. Dit is eene myner nuttigde bezighe

den', om de karakters van hun , wier ge

drag zo grooten invloed had op onze Va-

dedandfehc Gefchicdenisfen, te leeren ken

nen, Ik wil dan gaarn beproeven, of ik

het' karakter van Êlizabeth kan fchetzen.

• . onder haare deugden muntte zy uit

tn moed , ftandvastigheid , edelmoedigheid',

door-

VEREEMGDE NEDERLANDEN. 215

doorzichtigheid , waakzaamheid en beftendig-

heid , welke echter ecnigzins verduisterd

werden door eene al te groote geftrengheid,

heerschzugt, onoprechtheid en te weinige,

toegevendheid omtrent haare onderdaanen ;

als ook door het dingen naar den lof van

vrouwelyke feh'oonheid , en zugt voor lof-

fpraaken, mmncnyd en fomtyds al te groo

te oploopcndheid, fchoon zy door de kracht

van haaren geest in ftaat was, haare drif

ten in zo verre tc matigen , dat zy nooit

tot buitenfpoorigheden verviel. Haare

zonderlinge bekwaamheid om te regeeren,

werd door haare geaanhèid en begaafthcelen

onderfteund. -— Bezield met de gaaf, om

over haar zelve te heerfchen, verkreeg zy

welhaast een onwederftaanlyk gezag over

haare onderdaanen, dat zy tot op den ou

derdom van zeventig Jaaren, cn geduurende

eene Regeering van vyf- en veertig Jaaren,

wist flaande te houden, zo dat haare we-

zenlyke en verfierde deugden haar volko

men meestcresfe maakten van de harten der

Engelfcheiu > Schoon weinig verdraag

zaam-

21$ GESCHIEDENISSEN DER.

zaamheld bezittende, zo nodig tot bet be-

tcu DeIen van Godsdienstige panyfehappep,

wist zy echter de Natie, hoe fterk daar

aan* overgegeeven, door haare wysbeid voor

buitenfpoorigheden te behoeden, gelyk zy

haare eigene grootheid binnen cn buitens

Lands, wist flaande te houden. Heb

bende haaren roern wezcnlyk altyd meer be-

ftaan in eene voornefiykc Koningin, dan een

voortreflyk mensch tc zyn.

V. Gy wilt zeker met dit laatfle te ken

nen geven, dat zy, als mensch, haare zwak

heden bezat, cn zeker, als vrouw had zy

de zwakheid van trots op haare fchoonueid

te zyn in den hoogden graad , als Voiftin

bezielde haar eene onweerflaanbaare neiging

naar de Opperheerlchappy, zelfs over vol

ken buiten haar gebied , en deeze neiging

vervoerde haar meer dan ééns tot daaden,

die haar anderzins uitneemend karakter ont

luisterden. Ook was het een onverfchoon-

baar gebrek in haar , dat zy uit eigen be

lang zelden ter goeder trouw in haare on

derhandelingen met anderen te werk ging ;

doen-

VEREENIGDE NEDERLA VDE.V. ï 2*

doende zonder eigen voordeel, nooit wei

aan haare Bondgenooten, en dan nog aityd

onftandvastig , eifchende genoegzaam aïtyd

dubbele vergelding voor Beweezen diensten.

Om deeze redenen was hef, dat haar

dood door haare Bondgenooten, vooral dooi

de Staaten deezer Gewesten minder be-

treurd wierd , dan gy u moog'yk z ult ver-

beeld hebben. Te vveeten , zy leefden in

hoop, dat haar Opvolger, Jakobus de eerftc

van dien naam, die de Kroon van Schotland

met die van Engeland verëenigde, als jong

en naar krygsroem dingende, hunne zaak met

meer vrugt zou ter hand ueemen, en ffand-

vastiger byftand verleenen, dan Êlizabeth,

die door ouderdom naar rust en vrede be

gon tc neigen. Men liet zelfs in Hol

land niet na, openbaare vreugde te bedry-

ven wegens zyne komst tot den Troon,

hem eerst door Brieven , en naderhand door

een ftaatelyk Gezantfchap daar mede geluk

doende wenfehen.

Z. En. ik vreeze, dat men zich hier in

merklyk bedrogen zal hebben gevonden.

VI DEEL. K - T T " „

lv

V. L we

21o GEsCIUEDEXlSSEN DER

V. Uwe vreeze is volkomen gegrond. De

Afgezanten, byzonder Oldenbarncveld ontdek

ten ras, Oat Jakobus beter voor een Hoog-

leeraar dan voor een Koning gefchikt was,

en dat by meer bekwaamheid bezat, om

met de Pen dan met de Degen te vechten,

terwyl men het niet aan hem, maar aan zy

ne Staatsdienaars en byzonder aan den

Franfchen afgezant tc danken had, dat 'er

een verbond tusfehen Frankryk .cn hem tot

ftand kwam, waar in ook de Staaten belang

hadden; doch dcw\l niemand in fiaa't was,

hem van zyne neigingen af te brengen, zo

kon men ook niet verhinderen, dat hy dc

onderhandelingen met Spanje aanving, waar

van wy in 't vervolg den uitflag zien zullen.

Doch laat ons tot de zaaken van den Oorlog

te rug keeren. • Fredrik Spinola, die

onze Zeevaart met zyne Galeien grootlyks

benadeelde, meende met acht van dezelve

eenen inval in Wakkeren te doen, doch hy

Haagde geheel niet in zyn oogmerk. De

wakkere Joost de Moor, die daar met drie

Oorlogfchepen en twee Galeien op de wagt

CAO 1604.O ••VEREEXIGDE NirnERLAN-WiX.

kg,- werd door ty/W* aanpast, doch,

fchoon hy i„ » t b,, i n van 't gevegt e«w*

wonde bekwam, ontving hy |, C!n z 0 U T 1 ?

dat zelf met meer dan honderd dc'

zynen bet leven 'er b y ' m febooten, cn dc

Galeien zeer gehaavend, de vlugt naar Siuis

uamen. p ri n s M a n r U s o u d e r m m m i m

tweeden nmle het beleg van 's Hertogen-

bosch, d-ch moest die Stad even als te voo.

ren, weder verlaaten. M e £ den aan-

vang van het volgend Jaar 1604 werd het

Lezer weder naar Vlaanderen gevoerd, en

Maurits veroverde met hetzelve Tzendyke,

Aardenburg cn andere fterkteus, cn na zig

van de vaarten de Zoute, en de Zoete ver!

zekerd te hebben, floeg hy het beleg voor

Sluis, hetwelk inmiddels door Albertus fterk

van Volk voorzien was, doch Maurits huif

acn invoer van mondkost belettende, moesc

de Stad zig in de maand van Augustus

aan hem overgeeven, waar in hy groote»

buit behaalde, en onder anderen twee Ga-

Leien met haare Rocifiaaven, beflaande ' m

byna 1400.Man, waaronder v,eie Turken exx

K

2 M*9.


Mooren, dien de vryheid gefchouken werd,

cm naar hun Vaderland te heeren. > Na

de bemagtiîng van Sluis, fcheen de Stad

Oostende voor de Staaten van minder belang

te zyn dan te vooren, waarom zy aan Da

niël de Hertaing, Heer van Marquette, die

'er toen het bevel in had, last gaven, om

zig op eene eerlyke wyze met den Vyiind

te verdragen, gelyk by deed op den twee

den van de maand September, bedingende

voor zig en de bezetting den vryën uittögt

met hun geweer en vier fiukken gefchut.

De Soldaatcn, die ten getale van 3000 uit

trokken , werden door Prins Maurits te Sluis

ontvangen, niet als overwonnenen maar als

overwinnaars. Albertus en Izabella, die

by dit beleg meer dan 50000 Man hadden

verlooren, kwamen eerlang binnen de ver

woeste Stad, die men naauwlyks herkennen

kon, hoe zy te vooren was gefield geweest.

De Inwooners, die nog overig waren, bega

ven zig allen naar Sluis, en daar verliep

een geruimen tyd, eer zig iemand te Oos

tende wilde nederzetten. Het verlies

va*

. VEREENIG DE NEDERLANDEN. 221

van Oostende werd dus in de Verëenigde

Nederlanden Weinig geacht, meer aandoening

verwekte de tyding, die men kreeg, dat Ko

ning Jakobus de Iffce op den s8ften van de

maand Augustus de vrede geflóoten had met

Filips den Hf., waar door men van allen

byftand van Engeland ontzet was.

Z. Hoe ging bet met de Steden, die hy

nog in pandfehap had, en van Engclfche

bezetting verzien waren, en ook met het

Engelscb Volk, dat buiten dien in dienst

der Staaten was ?

V. Wat de verpandde Steden aanbelangt,

Jakobus beloofde den Staaten bchoorlyken

tyd te zullen fteMen, om zig op billyke

voorwaarden,met den Aardshertog te bevre

digen, of zo zy zulks weigerden ï zou hy

zig putflagen rekenen van alle verbindtenis*

fen aan hun, en met Vlisfingen, Ramr.iekcns,

Briele en a»dere Sterktens, waar in zyne

bezetting lag, handelen naar zyn welgevallen.

•

W : ! t

"

I i e c

Krygsvolk betreft, hy deed

'er geen onöntbod van, maar gaf de Spaanfchen

ooi. vryheid, om in zyn Ryk te

\: *

" o wer-

HZ {AOi 160.5.) GESCHIEDENISSEN DER

werven. Dus handelde hy op verre èa zo

edelmoedig niet, als Koning Hendrik by hét

fluiten der Vrede te Fervin gedaan had. >

Op deeze wyze eenen magtigen Bondgenoot

verlooren hebbende, moest men eigen kracht

zo veel te meer te werk ftelleh , en alle

middelen daar toe aangewend zynde , begon

m:n in het Jaar 1605 den Vcldtogt met

eene onderneeming zo fiout als gevvigtig.

Men poogde -Antwerpen te belegeren

en te overwinnen. Prins Maurits deed al

wat men van eenen kundigen Kryg=man

vorderen kan, maar Ambrofius Spinola, niet

min kundig dan Maurits, verydelde alle des

zelfs pogingen, düs men niet meer uitvoer

de dan zig meester te maaken van het Kas

teel te Wouw. Maurits, het beleg van Ant

werpen opgebroken hebbende, trok met het

Leger Vlaanderen in , om op 's Vyarids"

bodem te Oorlogen. Spinola , hetzelve be-

öogende, deed met een talryk Leger eenen

Inval in Overysfel; Hy bemagtigde Üldcm .1

en Lingen, en noodzaakte dus Maurits, in

dien hy Friesland en Groningen wilde be-

vei-

VEttEEMGi'jE NEDERLANDEN. 223

veiligen, om fpoedig uit Vlaanderen te rug

te komen. < Hy vloog dei waards, en

verzekerde zig van alle toegangen, zo dat

Spinola weder naar den Rhynkant moest

trekken. Maur'üS volgde hem, en floeg zig

neder onder Wezel, houdende zig van de

Overwinning verzekerd , zo hy Spinola tot

eenen Vcldilag kon noodzaaken. De vy-

Sndlyke Ruitery en eeiïfcj Voetvolk was ge

legerd in bet Dorp Mullïeim aan de Rhoer,

deeze Manfcliap wilde hy eerst influitcn.

Doch dit mislukte. De Staatfche Ruitery,

ónder Graaf Fredrik Hendrik, nam op het

Zien van den Vyand', die zig in Dagorde

gefchaard had, de vlugt , en zy 'waren

naauwlyks door her gezigt van den Veld

heer tot ftaan te brengen. De dappe

re Hopman , Marcelis Bax , gezonden urn

het Huis te Broek in te nemen , was met-

de vyandlyke Ruitery in gevegt geraakt, en

zou hebben moeten wyken, als by niet door

Graaf Fredrik Hendrik én eenige weinigen ,

die flnnd hielden , önderfleund was gewor

den. —— 't Gevegt toen hervat zynde ,

K 4 raak-

ï«4 GESCHIEDENISSEN DER

raakten dc Staatfchen andermaal met losfcu

toom aan het vlugten. Maurits, liaan-

de aan de overzyde, zogt hem door fchJ-

den, dreigen, bidden als anderzins aan het

Haan te krygen, doch alles te vergeeft*

'sPrinfen Broeder en Bax ,manljk ftand hou

dende, liepen groot gevaar, van gedood of

geya

VEREENIG DE NEDERLANDEN. 22,5

Z. Was Bet Verlies by deeze gelegenheid

groot ?

:

V. Neen , rr.en rekende , dat bet verlies

van Spinola rnim zo groot was ais bet on

ze, maar dc felisnde bleef aan onze zyde,

en dit werd gevolgd van liet verlies van

Wagteudonk , en het mislukken van eenen

aanflag van Maurits op Gelder, waarna de

Winter de beide Legers noodzaakte , bet

veld te veriaaren ; keetertde Spinola

naar Spanje om geld, bet welk by niet kou

bekomen, dan door zyne eigen goederen en

die zyncr vrienden voor den Koning tc ver

panden, het welk hem naderhand duur te

Haan kwam.

Z. Thans dunkt my , ging de zaak ideï

vryheid echter niérklyk tc rug, want fchoon

Spaije, wel is waar, geheel uitgeput raakte

van geld , onze magt moet ook door den

aanhoudenden Oorlog, en de verliezen, dié

men hier en daar leed, merklyk verminderd'

zyn, ook .moet de Manichap! hier ruim zo

fchaars zyn geworden als het geld irr

Spanje.

K 5 V. Dit

:Z26 (AC 1Ó0Ó.) GESCHIEDENISSEN DER

V. Die is zeker , cn daarom namen de

Staaten een bcfluit, om het volgend Jaar

den Oorlog enkel venveerender wyze te

voeren, wordende hier toe genoopt niet zo

zeer door gebrek aan geld, als wel aan man-

fchap, welke door de onlusten in Frankryk

en Duitschland ongemeen fchaars te bekomen

was. De voordeden echter, die de Neder

landers zo in dc Oost-als VVestindiën maak

ten, vergoedden alle de verliezen te Land

ryklyk. Met het Jaar 1606 bracht Spi

nola, om den Koning te redden, twee ont-

zachlyke Legers te Veld, met voorneemen,

om die in het hart der Nederlanden te vee-

ren. Met het eerfte, aan het hoofd van het

welk hy zelf zig geplaatst had , zogt hy

over den Tsfel in de Veluw te diingen cn

zelfs tot Utrecht te komen. Het ander ge-

Jeid wordende door den Graave van B.ucq*

my, had last, eenen inval in de Betuwe te

doen.

Z. Hier hoop ik, zal prins Maurits wel

voor gezorgd hebben ?

V. Met alleen dc Prins , maar de Voor

zie-

VEREENIGBE NEDERLANDÉ'N*

zienighcid zelve zorgde, dat hun dit ont

werp mislukte. Aanhoudende zwaare Aort-

regens deeden den Tsfel zo opzwellen, dat

ze onwaadbaar was, cn zyn Leger verzwak

te ook merklyk door ziektens en ongemak

ken. Hierdoor kreeg Maurits tyd en gele

genheid , om Deventer, Zutphen en Does*

burg van goede bezettingen te voorzien. Al

leen gelukte het Spinola, Lochem:• te bemag-

tigen. B-ucquoy werd mede in zyn oog'

merk verhinderd, want een gedeelte van zyn

Leger werd door den dapperen IParnar du'

Bois te rug gedreeven. —— De Waal en

Tsfel werden ook befchanst , en de heide

Rivieren - door Uitleggers beveiligd.

Toen floeg Spinola- het beleg voor Grol,

hetwelk hy veroverde, vervolgends trok hy

voor Rynberk, dat na eene belegering van

veertien dagen insgelyks aan hem overging.

Dan zyne verdere overwinningen wer

den gefluit , door eene muitery onder het-

Spaansch Krygsvolk, het welk Spinola bui

ten ftaat was tc voldoen, zo min als zyns

andere fch tilden. -— Die Veldheer had alle-

K 6 zy-

«23 GESCHIEDENISSEN DER

zyne Geldfchietcrs üitgefteld , tot op dc

komst der Westindifche Vloot , cn deeze

bleef achter , waar door al zyn Credit de

bodem werd ingeflagen,

Z. Ik fchrik nog meer voor die Muitelin

gen dan voor het Leger zelf. Hoe maakten

zy het in het Land ?

V. v

*cc^n diepen o et tot bet Leger van

Maurits, anderen ftroopten op het platte

Land, een getal van 600 xbegaf zig naar

llooaflraien, cn legerde zig naby Breda, al

waar Justinus van Nasfau hun levensmidde

len toeftond , en byftand beloofde.

Maurits bier door meer ruimte krygende ,

hernam Graaf Ernst van Nasfau, Lochem.

Toen floeg Maurits het beleg voor Grol t

doch moest hetzelve weder cpbreeken, het

welk als een groote- misfiag werd aangc-,

merkt, en by de Franfcheu veel ongenoegen

veroorzaakte. Ook deed de Admiraal Ih:u-

twee ongelukkige togten tegen de Span

jaarden , waardoor de -Spaanfchen hunne

Westindifche Vloot behouden binnen kre

gen , en eenen nr.nzienlyktn fchat bekvva-

* men.

(Ac 1607.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2?$/

mcn, Iydende de Staatfchen daarentegen een

verbaazend nadeel. Doch al die leed-

werd in bet volgend Jaar vergoed , door

de luisterryke Overwinning, die Jakob van

Heemskerk op de Spaanfehe Vloot behaalde.

Z. Ik bid u , verhaal my dit ,wat omtlan-

diger, op dat myn moed en vreugde daar

door weder opgebeurd worden.

V. Deeze dappere Vlootvoogd, reeds ver-

maard door zynen togt naar Nova Zanbla,

en zyne overwinningen in Oostindiën behaald,

liep in de maand Maart van het Jaar 1607

met eene Vloot van 26 Schepen van Oorlog,

en vier Proviantlthepen uit Texel, in Zee,

met onbepaalden last van.de Staaten, om te

doen, het geen hem geraden dagt te zyn.

—— Uit Texel voortgezeild tot op de Kus

ten van Spanje, had hy reeds bellooten de

Taag in tc loopen, en de Indilehe Schepen,

die voor Lisbon lagen, aan te tasten, dan

vernomen hebbende, dat die reeds van daar

vertrokken waren, en dat 'er eene fchoone

Oorlogsvloot voor Gibr alter lag, om op de

Ilollandfche Koopvaaruyvloot te wagten , ver-

li 7 an-

£30 GESCHIEDENISSEN- &"ER

anderde by van koers, en bevond, dat \r

werklyk in de Baay van Gibrsltcr 9 Spaan

fehe Galioeneu en 12 Oorlogfchepen lagen,

onder bevel van d'Avila, hebbende de Spaan

fehe Admiraal 700, en de Onder-Admiraal

500 Soldaatcn op, ook werd die Vloot, op

de eerfte tyding der Nederlandfche Vloot,

nog verfterkt met eenige Schepen van Kadix

en St. Luier. Heemskerk, de Straat van

Gïbr alter ingeloopen zynde, deed eenen

Krygsraad vergaderen, waarin beflooten werd,

dat Heemskerk als Admiraal, met den Schout

by Nacht Mooy Lambert, d'Avila zouden

aantasten, en dat Alteras, Vice- Admiraal van

Zeeland, en Hopman Bras van Hoorn, den

Spaanfchen Vice- Admiraal zouden aanklam

pen, en dat de overige Schepen ieder zyn

man zouden zoeken. Oe Spaanfehe

Admiraal, zo veel kleiner Schepen op de

zynen ziende aankomen, fhk 'er den fpot

mede, denkende die met zyn Schip alleen

wel te kunnen vernielen. — Doch ziende,

dat zy meer en meer n ^derden , verlier hem

zyn- Spaanfehe Hoogmoed, hy deed bet an

ker

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 231'

ker kappen, en begaf zig dieper onder de

Stad, hatende het gevegt voor de overige

Schepen. Heemskerk zyn eed en plicht

betragtende, zeilt die alle voorby, en zette

het regt op den Admiraal aan, verbiedende

te fchieten, tot dat men hem digt genoeg

genaderd was. Hier op volgde, het geen hy

verlangde, namelyk, dat lïAvïïa eerst vuur

zou geven, waarmede deeze echter weinig

fchade deed, toen loste Heemskerk de boeg-

ftukken, gierde zynen Vyand op zyde, wierp

het anker, en klampte hem zonder eenig

iritftel aan boord. Heemskerk Hond te mid

den op zyn Schip, toen d'Jyjta hem de

tweede laag gaf, en een kogel, eenen ande

ren, digte by hem, gedood hebbende, neemt

hem het linker been weg, en kort daar op

het leven. — tri zyne laatfte oogenblikken

vei maande hy de zyren nog, om het begon

nen werk dapper te volvoeren. Hopman

meier Wilïemfe Verhoef, een Amfteldammrr,

hield zyn dood geheim, cn vervolgde den

ftryd. Mooi Lambert, die Heemskerk

getrouw gevolgd was, gaf den Vyiind van

ach»

32

GESCHIEDENISSEN DER

achteren de laag, en klampte hem daarna

aan de andere zyde aan boord, waarna de

andere Schepen zig mede in den ftryd meng

den, al naar de gelegenheid zig opdeed. —

Terwyl Aliiras draalde, met den Vicc-Ad-

miraal aan te tasten, werd deeze door drie

andere Schepen aangeklampt, daar zig nog

een vierde byvocgee. De Onder-Admiraal

raakte eindelyk ligter laagen in brand, waar

op de onzen van hem afhielden cn : de vlam

bluschten, die reeds in hunne eigene zeilen

geflagcn was. 't Vyimdlyk Schip, van

de Spanjaards verlaaten , die zig met geheele

zwermen poogden te bergen, brandde tot op

het water af. Een ander Spaa> sch Galioen

onderging hetzelfde lot, een derden te ber-

flen gefchooten ging te gronde; de overige

zo Spaanfehe als Staatfche Schepen eikande

ren niet durvende naderen, hielden fchutge-

vaarte van verre, wordende inmiddels uit

de Stad en het Kasteel hevig op de onzen

gefchooten. — Op den middag vloog ceu

der grootfte Spaanfehe Sch.pen door zyn ei

gen buskruid in - de lucht, het. welk dooi

den


den geweldigen flag, zulk een fchrik op de

overigen bragt, dat zy ankers cn touwen

kapten en bet op ftrahd zetten. — Het

Schip van den Admiraal, zynde d"Aylïa

kort na Heemskerk gesneuveld, hield alleen

ftand, eerst tegen twee cn daarna tegen

drie, maar toen 'er eindelyk de vlag afge

haald was, ontzonk den Vyanden den moed.

1

— Ue onzen in grooten getale overge-

fprongen zynde. ging het eer op een moor

den dan vegten, eindtlyk maakte de nacht

een einde van den ftryd. Daags daar aan

bevond men, dat het Admiraals-Schip door

eenige Spanjaards naar den wal gcflecpt

was, dcwyl men verzuimd had 'er den

brand in te fteeken. De Vloot der

overwinnaars bleef nog twee geheele dagen

op de plaats des gevegts, vervullende de

gantfche Kust met vreeze voor eene landing.

Eerlang echter zeilde zy van daar naar de

Kust van Tetuas, om zig te berfteilen, van

daar verdeelde hy zig kruisfende langs de

rortugeefche en Vlaamfche Kusten. ,

Twee der Voorraadlchcpcn werden met de

(TB.


gekwetftcn en het doode ligcfeaani van den

Admiraal naar het Vaderland gezonden. Het

zelve werd op 's Lands hosten, eene eer,

die voor hein" nog geen der Admiraslen te

beurt gevallen was, op den achtften van de

maand July te Amjleldam in de Oude Kerk

bcgraavcn, alwaar ook eerlang eene pragtige

ÈJrafftede ter zyner eere werd opgeregt.

Z. Naar het my vooikomr, behaalde de

Siaatfche Vloot hier meer eer dan voordeel»

i Wat verrigtte inmiddels de onderneem-

zieke Spinola in de Nederlanden ?

V. Hoe voordeclig ook dc Spanjaards zin dé

twee Jaaren, gcöorlogd Hadden, zo weed

echter tegen a'le vermoeden van de zyde

des Aa-dshertogs de weg tot vrede of tot

een befland geopend,

Z. Hoe nu? nu hy overwinning op over*

winning behaalde? dit dunkt my vreemd.

V. U niet alleen, maar elk eenen kwam

die ftap verwonderlyk voor , en daaröni zei-

de ik ook tegen alle vermoeden, doch zy,.

die der zaaken kundig waren, wisten, dat

noch de Koning, noch de Aardshertog, noch

VEREENJGJJE NEDERLANDEN. 035

Spfwold m ftaat waren, de kosten van den

vioriog goed te maken, en verwonderden dus

•"ig zo zeer niet, ja oordeelden, dat de Ko

ning nu fterfter dan te vooren op vrede

diende aan te dringen, als in denkbeeld zyn

de, dn de Staaten 'er nu mooglyk te eer.

der toe zouden besluiten. De Portuge

zen, die zo wel als de Spanjaarden uitgeput

werden, fmeekten 'er ook om; de Aardsher

tog, die van natuure meer dc rust beminde

dan den Oorlog, reikhalsde daar naar, cn

de Infante zag met deernis den armocdigen

ftaat van de Ingezetenen en Landzaaten

van Braband en Vlaanderen. — Spinola was

niet alleen geldcloos, maar boven mate zelfs

ten dienfte des Konings met fchuiden over

laden, en buiten cenig credit. — De Aards

hertog bediende zig tot de eerfte aanmaning

van eenei? vredehandel van JValrayen yan

Wittenhorst, lleere van Horst cn Dros/aard

vin den Lande van Kas/el. Deeze was

reeds in de Maand May des voorgaanden

Jaars 1606 ten dien einde in den Haag ge

weest. 1 Doch Prins Maurits toen rè

veld

23


goede voorwaarden bedingen; een derde

looit, racer gematigd, was van oordeel,

dat men vooraf zulke voorwaarden moesc

vast {tellen, waarop het raadzaam zou zyn,

met den Vyand tc verdragen. Eindelyk vond

men 'er ook, die eene vrede, met behou

denis der VRYHEID wenfchelyk en nodig

voor den Staat oordeelden, en van deeze

gedachten was ook 's Lands Advokaat. De

grootfte moeite voor deezen was, om Prins

Maurits tot die gedachten te brengen, doch

op eene zachte wyze haalde hy hem eerst

over, om de voorllagen van den Vyiind te

hooren, en wist hem, ondanks zyne gene

genheid allengs verder daar in te wikkelen.

Terwyl hy zig des bevlytigde, verfcheen met

Wittenhorst ook in deeze Nederlanden Pa

ter Jan Neyen.

Z. In het begin van het Vyfde Deeltje

by het afbeeldzel van Margaretha van KaU

Pagen, hebt gy mede van eenen Neyen ge

wag gemaakt, behoorde deeze tot hetzelf

de gedacht?

v

' J a

, hy was een Zoon van dien Maar-

ten

2;u GESCHIEDENISSEN' Dfïil

ten Neyen, die door haar in liet Roohhek.

verftoken werd. Jan was voorheen Overfte

der Minderbroederen geweest, doch zeer wel

ter taal, en tot St.natszaak.cn bekwaam zyn-

de, was hy in veele dine.cn gebruikt zo in

Spanje als te Brusjll. Men oordeelde hem

ook in het tegenwoordig geval bekwaamer

dan Wittenhorst , maar hy ondervond ras ,

dat, hoe bekwaam en doorliepen hy ook

was, hy niets zou kunnen verrigten, zo de

Aardshertog niet vooraf met ronde woorden

de Vcrëeidgde Nederlanden en derzclver In

gezetenen voor v R v E VOLKEN verklaarde.

Neyen vertrok daar op naar Br asft l ,

cn. kwam binnen weinige dagen te rug, en

ter Algemeene Staatsvergadering gehoor ge

kregen hebbende , leverde hy Brieven over

van den Aardshertog, gedagteekend den

ESdcn Maart, waar in onder anderen ver

klaard werd , dat Albertus eu Izabella, oor-

logcns moede, gezind waren, met tic Alge

meene Staaten der Verëcnigde Nederlanden,

in hoedaanigheid, en als dezelve houdende voor

vrye Landen ,. Vrovinilcu en Stralen , waai'

VI.B.Pl.VT.

J- Mtuys,m».eéie(m. • .«.«w'Vaw/,, t < 'ij,.' - • V


9p zy uiers te eifchen hadden, in onderhandeling

te treden over eene eeuwige Vrede, of over

eenbeffcand van 12,15of 20Jaaren, ter keuze

van de Staaten:

Z. Dit moet zeker zeer naar den zin der

Staaten geweest zyn. Maar ik bid u , geef

my eens opheldering. Dat Prins Mairits

meer voor den Oorlog was dan voor dp

Vrede, kan ik ligt bevroeden, maar dat 's

Lands Advokaat zo fterk yverdc voor Vrede

of beftaud , is my een raadzel , als ik di v

met zyn vooi-ig gedrag vergelyk. Wat be

woog hem daar toe?

V. Niets dan eene waare zucht en liefde

voor het welzyn van het Vaderland. Deeze

fchrandere Staatsman kende volmaakt den

ftaat des Lands. Hy wist, dat Holland al

leen , in de laatfte negen Jaaren, onaangezien

men de Imposten op de gemeene middelen

geweldig verhoogd had, nog 26 millioenen

guldens achter uit gegaan was, dat de Inge

zetenen en de Provintie zelve dien last

niet lang meer zouden kunnen dragen , en

dus dat dc Vrede noodzaaklyk was. ...

Daar


Daar kwam by , dat by den Koning vair

Engeland voor niet meer dan eenen nutte-

loozen Vriend kon befchouwen, en dat, zo

al de Koning van Frankryk eenen kracht

dadiger byftand verleende, deeze ook bui

ten twyfel uitgebreider oogmerken bad ,

dan om enkel een Bondgen ot der Staaten

t e Zy H > , Dat, wileie men van deeze

beide Vorften nut trekken, men zig tot

den vrede genegen moest toonen. En wat

andere Staatkundige oogmerken meer wa

ren. En om die reden bcflooten de Alge

meene Staaten eerst tot eene Wapentéhor-

fing van acht maanden, waar over echter

bet Volk in veele Steden, aangehitst dooi

de Predikanten, die de zyde van den Stad

houder hielden, gantsch niet wel te vrede

was, en nog meer werd hunne drift gaan

de, toen het gefchrift 'des Konings van

Spanje ter bekrachtiging van de aanftaande

onderhandeling onvoldoende gevonden wertl.

Prins Maurits zelfs zeide opcnlyk, dat hy

door Oldenbameveld bedrogen was ; wiên

echter de Statten van Holland een gebed

au-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2 4|

ander getuigenis gaven. . Echter gaven

de Algemeene Staaten aan Verreiken, die

msgelyks van wegens de Aartshertogen hier

was, te kennen, dat hy vrylyk naar Bras-

fel mogt vertrekken, alzo de onderhandeling

was afgeloopen, dewyl de Koning en de

Aardshertogcn hun woord niet hielden, maar

de Koning integendeel zynen brief nog ge-

teekend had, even als hy aan zyne Onder

daanen gewoon was. OldenburneveB

bracht hem ook onder het oog, dat Neyen

te Delf eene rol fpeelde, die alles behalven

eerlyk was, toonende hem eenen Diamant

en een Handfchrift, het welk Neyen uic

naam van Spinola aan Aarfens had ter hand

gefteld, gevende met één hem dezelve te

-rug. Verreiken wilde de fchuld daarvan op

Neyen alleen doen affluiten, en beloofde ee

ne bekrachtiging des Konings, ten genoege

van dc Staaten te zullen bezorgen. *

De handeling werd toen weder aangevangen,

en te meer voortgezet, door dien Jeamzin

de Franfthe Ambasfadeur, niet onduidelyk

aan Prins Mcurits te h^ümn gaf, dat zo


men wilde voort Oorlógen, en zynen Koning

om onderftand vergen, het ook niet meer

dan billyk was, dat men hem eenig gezag

in den Staat aanbood, of zelfs wel de Op-

permogendheid; juist bet geen ik u gezegd

heb, dat dc fchrandere Oldenbarneveld voor

zien had; om Frankryk te vriend te houden ,

-verklaarde men aan Jcannln, dat zo men

geraadcn zou vini'en, de Regecring te ver

anderen, en het Gemeenebest tot een Ko-

ningryk te maken, dat men als dan dtn Ko-

'bing, zynen Meester tot Opperheer zoude

jü e z e n. Ondertusfchcn werd de twee

dracht tusfehen Maurits en 's Lands Advo-

kaat van dag tot dag heviger aangeflookt.

Van Engeland kwamen ook Gezanten in den

Haag, die zig dan by deeze dan by geene

van de Partyën vervoegden, al naar mate

zy dachten, dat zy het fterkst waren.

Dit den tyd van zes weeken geduurd heb

bende, kwam eene tweede bekrachtiging uit

Spanje. VVarrby &i Koning verklaarde,

dat hy den Aards-Heitog volle magt verleen

de, om in zynen naam } met de Staaten der

ter*

CAO. lSc8.> ER E E N r G I ) E NEDERLANDEN. 24*

lenigde Gewesten « de hoed a a mV b e i d

van e e n ^ « £ e h 8^ l e n^ z y n d e .^ h e c

Spaansch getcekend, A ^ (

De Staaten naamen kier op andermaal een

befluu om tot geen verdrag te komen, dan

van den Koning, maar regelrecht door den

Komng zeiven 's Lands VRYHEID en on-

âaglyfefaeid erkend werd, gevende echter

»an den Aardshertog de keuzo, om de Wa-

Penfchorfing nog voor 6 of 3 wecken te ver-

emgen. Waarmede dit J, a r ten eind.

liep, wordende met den aanvang van het •

volgende Jaar x6o8, terwyl men nader bel

«u.t tut Spanje wagtende was, een nieuw

êrbond tusfehen Frankryk cn de Vereeni^

Gewesten tot ftand gebracht. '

d i t d

1 ° 0 ? M a U

* S o f

marmveU bewerkt?

V. Het was aap de g rootfte Staatsmannen

van dien tyd Oldenbarneveld en f •

su, atidia en fsanmn tópvertrouwd,

en deeyp ,

, uecze droegen 'er ook ai den

lof van weg. . n„ r •

;* "e koning beloofde daar-

* « ^ n , om *» staaten ce.

L 2

ue

^

S44- GESCHIEDENISSEN DER

ne coedc cn verzekerde vrede te bezorgen,

waarna hy hun tegen dc Schenders dcrzelve,

die, des vermaand, het ongeiyK weigerden

te herftellen, met io 5oco Voetknechten op

zyne kosten, voor zo langen tyd, als zy

dezelven zouden nodig hebben, zoude on-

derftcunen, en zejfs in geval van nood met

meerder magt. Zo daarentegen de Ko

ning Vyiindlyk werd aangetast, zouden de

Staaten op gelyke voorwaarden, hem met

5000 Voetknechten of ander Oorlogsvolk,

of Oorlogfchepen ten zelfden kosten moeten

byftaan. 'Doch het geen men eikanderen

boven den bepaalden onderftand toelchikte,

zou men eikanderen over en weder, na het

eindigen van den Oorlog moeten te goed

rïoen. — Geen van beiden, onderftand ge-

nooten hebbende, zou met den Vyand mo

gen handelen, buiten bewilliging van zynen

Bondgenoot. — Het tegenwoordig verdrag

zou eerst ftand grypen na den Vrede. —

In het ftuk van den Koophandel zouden dc

Nederlanders in Frankryk, en de Franfchen

in. de NederlanUlche Gewesten gehandeld

wo

VI.B.JP1.YT.

BEfi SPAAHSCHE GEZANTJEK.

VEREENIGDE NPOKRLANDÊN. 245

worden op gelyken voer, als de Ingezete

nen. Dit verbond bragt de Franfchen in

de grootfle achting by de Nederlanders

Met het begin van de maand Fcbruary

kwamen de Spaanfehe Gezanten, met fledeg

over het ys in Holland, om de plegtige ban-

deling aan te vangen. — Zynde de^Jark,

graaf Ambrozio Spinola, Johan Riclmrdot

Lid van den Raad van Staate, onder den

Aartshertog, en dqn Prefident van den Ge-

heimen Raad Don J uan de Mancicidor, en

de reeds genoemden Neyen en Verreden.

— Prins Maurits was hun byna een half

uur van den Haag te gemoete gereeden, ver-

zeld van een aanzienlyken'floer, en eikan

deren genaderd zynde* ontmoetten de twee

grootfte Helden van hunne Eenw eikanderen

met alle minzaamheid, tredende Spinola in

de koets van Prins Maurits. • Eenige

dagen daarna werd den Spaanfchen Afgezan

ten met eene buitengewoone plegtigheid in

de Vergadering der Algemeene Staaten ge

hoor verleend. ik zal u nfet vermoei

en met een verhaal van al het geen in dit

Jaar

èiü5 (AO. GESCHIEDENISSEN ENZ.

Jaar verhandeld werd,' eerst over eene Vre

de, en daarna over een Befland, het welk

éindeiyk voor den tyd van twaalf Jaaren ge-

flooten, en op den eenen twintigften van

de Maand April, 1609, in 's Hage en tc

Antwerpen, werd afgekondigd. Den Inhoud

van dit heiland zelf zal ik u te hand {lel

len, op dat gy het op uw gemak kunt

nalezen en overdenken.

Eïr>DE VAN HET ZESDE HEEL.

BERICHT VOOR DEN BINDER*

om de Plaaten te plaatzen.

Blois van Treslong gevangen. . . b I A %

Oldenbarneveld doet zyn Eed. *

Komst van Leicester te Amfterdam. .' 8o

Moord van de Graaf van den Broek. . l 8 a

Belegering y 9a Bonmei. . . l 8 -

Aankomst der Spaanfehe Gezanten. .'" 245

POURTRAITTEN.

Ponrtr. I. „ tegèn over bl. 63

— . 8 a

~

1 1 1

86

— l V

"

'

• V.

• • - 1,4

V I

« . 2-33

nederlanden. - Koninklijke Bibliotheek

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?