Gezond de winter door - i-Sana

Januari 2013
Gezond de
winter door
GEZONDHEIDSMAGAZINE
Kinderziekten:
Hoe herken je
besmettingen?
Na de feestweken: Let op je LEVER
Ivo Pauwels: “Doe zoals ik, stop met roken”
SANA nr 30
1

COLOFON
I-SANA MAGAZINE
Web-Gezondheidsmagazine
Uitgeverij:ADVIES MEDIA vzw
O.L.Vrouwstraat 53
B-3570 Alken
info@isana.eu
www.isana.eu
Redactieadres:
O.L.Vrouwstraat 53
B-3570 Alken
redactie@isana.eu
Uitgave:
Maandelijks elektronisch nummer
(behalve de maanden juli en augustus)
Verantwoordelijk uitgever:
Monique Kmita
Gedelegeerd bestuurder:
Danny Zeegers
Verantwoordelijke marketing,
promotie en advertenties België:
peter.adviesmedia@gmail.com
Verantwoordelijke regie Nederland:
Kees Martens
Hoofdredacteur:
Jan van Bercken
Voorwoord
i-sana een uitgave
van Advies Media De wijsheid van de natuur
De wetenschap is
gelukkig niet gestopt
bij de ontdekking
van Fleming, want
sindsdien zijn tientallen andere
dingen ontdekt die in staat
bleken te zijn de celwand van
een bacterie te doorbreken om
daar dit gevaarlijke eencellige
organisme te vernietigen.
Maar de vinding had ook een
vergiftigde keerzijde.
Men ging dit mirakelmiddel
zodanig veel aanwenden dat
de bacterie ook haar trucs
bovenhaalde en zich wapende
tegen antibiotica: ze werden
resistent en nu zit men met een
huizenhoog probleem. Zodanig
dat de overheid nu al spotjes
op televisie moet uitzenden om
de burger bewust te maken
van het gevaar en hem aan
te manen niet willekeurig en
te gemakkelijk om te springen
met medicijnen die misschien
op een bepaald ogenblik zijn
leven gaan moeten redden en
daar niet meer in staat zullen
toe zijn.
Antibiotica zijn trouwens
de meest voorgeschreven
medicijnen ter wereld en het
is vaak onbegrijpelijk dat ze
roekeloos ingezet worden
ter preventie van ziekten,
waar dit beter kon door het
immuunsysteem te versterken
en weer op te bouwen.
Daardoor zitten chirurgen
overal ter wereld, maar zeker
in België met de handen in
het haar, omdat ze steeds
krachtiger middelen moeten
aanwenden om patiënten te
beschermen. De gevreesde
besmettingen met resistente
ziekenhuisbacteriën zijn
dagelijkse kost: men gaat
de kliniek binnen voor een
eenvoudige ingreep of met
een eenvoudige kwaal, maar
men komt er met een ernstige
besmetting buiten. We gaan
er iets moeten aan doen,
want ziekenhuizen hebben
we nodig voor ernstige
ingrepen en die moeten
in ideale omstandigheden
kunnen gebeuren. Want de
wetenschappelijke kennis
neemt toe en de technieken
die bij ingrepen worden
aangewend, worden met
de dag geraffineerder.
Dan kunnen we ons geen
banale besmettingen meer
veroorloven.
We gaan steeds verder met
ontdekkingen, we spelen met
meer bravoure dan ooit voor
God, we denken dat we de
wijsheid in pacht hebben, tot
een minuscuul klein beestje
zich van gedaante verandert
en voor miljoenen doden
kan zorgen. Denk aan de
Spaanse griep in de eerste
wereldoorlog, aan aids, aan de
ziekenhuisbacterie.
Jammer dat de hoop gekelderd
kan worden door zo’n
microscopisch klein beestje
dat we niet meer de baas
kunnen, omdat we misbruik
hebben gemaakt van de
ontdekking van Fleming, de
natuur hebben uitgeschakeld
en de kennis hebben stil gezet
bij de Schotse wetenschapper.
Verder denken dan vandaag, is
de kracht van de wetenschap
en de hoop voor de mensheid.
Wijsheid en nederigheid staan
in dat opzicht veiliger en dichter
bij de natuur en de mensen! En
gezond verstand is nog steeds
onvervangbaar.
Jan van Bercken
Hoofdredacteur
2 SANA nr 30 SANA nr 30 3
Art-Director:
Ellen Drenth
Artistiek advies:
Alvin Bamps
Documentatie & secretariaat:
Klaudia Pauwels
Abonnementen:
Losse nummers : € 3,20
Jaarabonnement: € 32,00
Copyright 2013
Alle in de advertenties en redactionele
stukken opgenomen gegevens, alsook foto’s
door derden aangeleverd, vallen onder
verantwoordelijkheid van het betrokken bedrijf,
instelling of dienst die aanlevert aan Advies
Media vzw. Voor de juistheid, de aard en de
rechten van die gegevens kan de uitgever niet
aansprakelijk worden gesteld. Advertenties
kunnen zonder enige motivering worden
geweigerd.
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door
middel van druk, fotokopie of welke andere
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever. De inhoud
(teksten en advertenties) van I-sana is geen
medisch advies en kan een consult bij een
arts niet vervangen. Bij medische problemen
of twijfel moet altijd een geneesheer worden
geraadpleegd.

06
10
NHOUD
Soms onschuldig, soms levensgevaarlijk
14Gezond de winter door
Dagelijkse wandeling belangrijker dan het
comfort van verwarmde ruimtes
20Na de feestweken:
Let op je LEVER
Depressief, moe en lusteloos, opgeblazen
gevoel en geen eetlust...
24Stijve
spieren en gewrichten:
Voorkom verzuring
26
Ivo Pauwels:
“Doe zoals ik, stop met roken”
“Fumexit heeft me van tabak verlost”
Kinderziekten:
Hoe herken je besmettingen?
Planten met een doel in de
Abdijsite Herkenrode
Cisterciënzers teelden hennep!
32Hartinfarct voorkomen:
Oxy-cholesterol vermijden!
Snoepers lopen meer gevaar op hartinfarct
36Combinatie
van preparaten kan
gevaarlijk zijn... Daarom:
Vraag raad aan je apotheker
40Heilzame plantenextracten en
hun toepassing
Beredruif:
ontsmet blaas en urinewegen
42Lactose-intolerantie:
Als zuivel je ziek maakt
44Lekker en gezond koken met
Dominique Vreven
Speltbrood met okkernoten en rozemarijn
46De groene vingers van
Ivo Pauwels
Citroenverbena:
Een stukje vakantiegevoel thuis
50Fit
voor de lente
Hoe voorkom je de klop van de hamer
na de winter?
4 SANA nr 30 SANA nr 30 5

Ivo Pauwels:
“Doe zoals ik,
stop met roken”
Het is gemakkelijker om te beginnen roken, dan om er
mee op te houden. Jongelui steken er eentje op om
erbij te horen, om stoer te doen, en meisjes willen de
stempel van “geëmancipeerde jongedame” verwerven
via de sigaret. De gevolgen zie je aan de schoolpoort:
jongeren kunnen niet meer zonder GSM en zonder
sigaret. De resultaten krijg je achteraf. En dat ondervond ook Ivo
Pauwels, bekend van radio en tv, van het programma Groene Vingers
en de talloze radiopraatjes en artikels over planten en kruiden.
Ook hij was een roker, een hevige roker, tot het hem teveel werd
nadat zijn eerste kleinkind geboren werd. Toen dacht hij: “ik wil
dit kind zien opgroeien en een gezonde opa blijven”. Dus brak hij
met tabak. Niet in één, twee, drie, maar talloze keren heeft hij het
opnieuw geprobeerd, tot het hem lukte en hij de sigaret voorgoed
vaarwel zei. “Dat heb ik vooral te danken aan een natuurlijk preparaat”
zegt hij, “Fumexit van Fytobell”. Daardoor is mijn rookhonger
verdwenen, die heftige trek naar de sigaret. En ik ben blij dat ik het
gedaan heb!
“Fumexit heeft me van
tabak verlost”
Ivo Pauwels: “Roken is echt een dure
verslaving geworden. We staan er niet
bij stil hoeveel geld we in rook laten
opgaan, maar dat is enorm. Ik denk dat
de gemiddelde roker een huis oprookt
in zijn leven. Stel je voor dat iemand je
huis in brand zou komen steken, daar
zou niemand gelukkig mee zijn en toch
doen velen het zelf zonder dat te beseffen.”
Waarom heb je er aan gedacht om
te stoppen?
Ivo Pauwels: ”Ik werkte in een milieu
waar roken haast gebruikt wordt als
een soort therapie, een middel tegen de
stress, om inspiratie te krijgen, de geest
scherper te houden. Het geeft je een
boost op momenten dat je een adrenalinestoot
nodig hebt, het geef je ook een
schijn van activiteit in dode momenten
en je heb letterlijk ook wat omhanden.
Tot daar de voordelen van roken.
Maar het heeft ook echt onbeschrijflijk
gevaarlijke nadelen. Ik heb verschillende
collega’s, jonger dan mezelf zien sukkelen
met hun gezondheid. Het begon
met een hoestje, dan kortademigheid,
tenslotte begonnen ze te vermageren
en dan begint er een lichtje te branden.
Longkanker is niet het enige. Maar in
het milieu van pers en televisie waar ∆
6 SANA nr 30 SANA nr 30 7

ik werk, is roken haast een must. Er zijn
verschillende jonge collega’s aan ten onder
gegaan. Toen dacht ik: ik moet ook iets
gaan doen, of het wordt ook mij fataal.”
Voor mijn kleinkinderen
Ivo Pauwels was zelf een verstokt roker.
Maar zijn liefde voor de natuur, zijn
levenswijsheid en ervaring en zijn liefde
voor zijn kleinkinderen hebben deze
kruidenkenner, dichter, auteur, journalist,
fotograaf, wereldreiziger en ambassadeur
van het groene leven, doen besluiten te
stoppen met roken. „De waarde van gezondheid
en het leven zijn te groot om het
in rook te laten opgaan,” zegt hij..
Door wetenschappelijk oordeel -hij is
geoloog van opleiding- heeft hij de sigaret
voorgoed vaarwel gezegd. Fumexit
van Fytobell, het natuurlijke middel om
rookhoger te stillen, heeft hem daarbij erg
goed geholpen.
Ivo Pauwels: “Het gaat inderdaad niet
vanzelf. Je kan best een goed hulpmiddel
zoals Fumexit gebruiken. Ik ben ettelijke
keren hervallen, heb geprobeerd
met pilletjes, dan met snoepen om het te
compenseren, maar dat is ook gevaarlijk
voor mij, dan een pakje weggegooid tot ik
midden in de nacht zo’n drang naar tabak
kreeg dat ik naar een automaat ging zoeken.
Toen dacht ik: dit gaat te ver. En als
je dan nog jonge collega’s ziet verdwijnen
door tabak.
En toen werd mijn eerste kleinkind geboren
en dat heeft de doorslag gegeven.
Ik dacht bij mezelf, als ik zo doorga, zal
ik dat kind nooit zien opgroeien. En ik wil
dat hij mijn grote vriend wordt. De dag
daarop ben ik gestopt, weer met vallen
en opstaan, tot ik Fumexit ontdekte en
de rookhonger bedaarde. Daarna is het
makkelijker gegaan. In het begin nam ik
het flesje nog mee op zak, en telkens ik er
nood aan had, even sprayen onder de tong
en ik kon er weer tegenaan.
Ik kan het iedereen aanbevelen. Stoppen
met roken, is de moeite waard, je leert
weer andere smaken kennen, voedsel
proeven, genieten van de lucht en de zuivere
geuren van de natuur. Ik keer nooit
meer weer naar tabak.”
Jan van Bercken
Stoppen met roken?
helpt natuurlijk!
mondspray
Wie wil stoppen met roken komt vaak onderweg
in de verleiding: bij collega’s, op een receptie,
bij een feestje. Voor onderweg bestaat een
handige onopvallende mondspray die gemakkelijk
in de jaszak of de handtas kan meegedragen
worden. Zeer handig, voor als de rookhonger plots
toeslaat, met dezelfde kracht en samenstelling als
de druppels, maar gemakkelijker voor onderweg.
Verkrijgbaar bij uw apotheker in
20ml mondspray met cnk-bestelcode 2186-716.
Navulverpakking verkrijgbaar bij uw apotheker in 100 ml
met cnk-bestelcode 2186-708.
Meer informatie? Tel. 011/371924 of e-mail: info@fytobell.be
Gezonde kracht uit de natuur!
Sankom Dieetvezels Snoepen en toch afvallen?
Het nieuwe en revolutionaire middel om af te slanken en te ontgiften
Sankom voedingsvezels bevatten dieetvezels, vitaminen
en natuurlijke fruitsmaken en geen GMO, gluten of
transvetten. Sankom is verkrijgbaar in meer dan 69
landen en heeft in 2010 de “GOLDEN AWARD”
gewonnen voor het beste dieetproduct in de U.S.A. Veel
mensen die een afslankkuur doen, kennen het probleem
dat overtollige kilo’s snel weer terugkomen.
De vezels die in Sankom zijn verwerkt, zorgen dat uw
honger wordt gestild en dat u minder eet. Hierdoor
voorkomt u het jojo-effect.
Sankom is op natuurlijke basis samengesteld en er zijn 4
verschillende smaken.
Voor informatie en bestellen, ga naar
Telefoon 0032 - 3 677 24 34
Ook verkrijgbaar via uw apotheek en de betere natuurwinkel.
8 SANA nr 30 SANA nr 30 9
Advertentie
Advertentie

Soms
ONSCHULDIG,
soms
LEVENSGEVAARLIJK
Kinderziekten:
Hoe herken je
besmettingen?
Kinderen hebben het niet zo gemakkelijk om te communiceren
als ze zich minder goed voelen of echt ziek
zijn. Je moet als ouder een goed observatievermogen
ontwikkelen om te zien wat er hapert. Zolang ze thuis
zijn en met weinig mensen in contact komen, is er
doorgaans geen probleem. Het begint pas als ze naar
de crèche of naar de kleuterschool gaan, dan rapen ze gemakkelijk
allerhande besmettingen op. Die hebben ze ook nodig om hun immuunsysteem,
hun weerstand op te bouwen. Het is dus verkeerd om
meteen alles met zware medicijnen te willen bestrijden. Soms kan je
de natuur beter laten werken, soms moet je ingrijpen. Welke kinderziekten
liggen er zoal op de loer?
Vanaf de schoolleeftijd of in de crèche
krijgen kinderen een grotere kans op
besmettelijke ziekten. Op die manier
bouwen ze immuniteit op die hen voor
de rest van het leven kan beschermen.
Maar soms is die besmetting ook levensgevaarlijk
en moet dringend ingegrepen
worden. Hoe ga je als ouder met dergelijke
problemen om en hoe herken je ze,
zodat je tijdig kan ingrijpen?
Kinderen: Geen aspirine tegen
koorts!
Hoe jonger het kind, des te moeilijker
het is te vernemen wanneer het ziek is.
Huilen en zeuren of humeurig zijn, is
dan meestal de enige en eerste aanwijzing.
Als er een echte ontsteking is,
komt er meestal koorts bij, die bij jonge
kinderen zeer hoog kan oplopen, maar
ook snel weer kan dalen. Als ze twijfelen
kan meteen de koorts worden gemeten.
Koorts is trouwens één van de methodes
waarmee het lichaam zich wil ontdoen
van een infectie. Ook is het van belang
dat het kind voldoende te drinken wordt
gegeven. Koortsstillende middelen geef
je beter niet zonder advies van de dokter,
en zeker geen aspirine, omdat dit
middel in verband wordt gebracht met
gevaarlijke ziekten zoals het syndroom
van Reye, een weliswaar zeldzame
ziekte die wel lever, bloed en hersenen
aantast. Deze ziekte is levensbedreigend.
Bij kinderen beneden de 16 jaar
mogen bij virusinfecties daarom geen
aspirines worden gegeven.
Meest courante kinderziekten
MAZELEN
Mazelen is een uiterst besmettelijke
ziekte, want de verwekker is een virus
dat geruime tijd buiten het lichaam kan
overleven en dus in staat is om vele
anderen te besmetten. De ziekte zelf is
meestal vrij onschuldig, maar de symptomen
zijn vaak bijzonder onaangenaam.
Het begint met koorts, hoesten,
een loopneus en tranende ogen, wat het
kind een opgeblazen, huilerig uiterlijk
geeft. In dit stadium verschijnen aan de
binnenzijde van de wang enkele witte
vlekjes met een rode rand er omheen,
de zogenoemde vlekjes van Koplik.
Zodra die vlekjes verdwenen zijn,
ontstaat de typische huiduitslag (rode,
ronde vlekjes), eerst aan de haargrens
en achter de oren, later over het hele
lichaam. Op sommige plaatsen vloeien
de vlekjes samen tot één grotere vlek
10 SANA nr 30 SANA nr 30 11

en op het einde ziet het kind rood van
kop tot teen.
Mazelen, komen zelden voor bij baby's
onder 1 jaar. Er is een incubatietijd van
10 dagen. Zodra de vlekjes verschijnen
is je baby niet meer besmettelijk.
ROODVONK (SCARLATINA)
Roodvonk komt vooral voor bij kleuters
en wordt veroorzaakt door bacteriën die
zich in de keel nestelen. Het resultaat is
hoge koorts, ontstoken amandelen en
hoofdpijn. Kenmerkend voor roodvonk
zijn de donkerrode vlekjes op het verhemelte
en de frambozentong. Eén tot
twee dagen na het acute begin van de
ziekte verschijnt huiduitslag op de romp,
onder de oksels en in de liesstreek.
De vlekjes op het verhemelte zijn ook
maximaal ontwikkeld. De keel is rood
en gezwollen en de tongpapillen zijn
niet meer te zien. Vanaf de achtste dag
begint de huid te vervellen en heeft het
kind schilferende handen en voeten.
Het is een uiterst besmettelijke huiduitslag
die het gevolg is van angina.
Na een incubatietijd van vier of vijf
dagen breekt de koorts uit, vergezeld
van onpasselijkheid. Als je kleintje naar
een kinderdagverblijf gaat en rodehond
krijgt, dan moet je dit meteen melden,
om de directie de kans te geven de toekomstige
moeders die er langskomen te
waarschuwen.
RODEHOND (RUBELLA)
Rubella of rodehond is een goedaardige
kinderziekte die wordt veroorzaakt
door het rubellavirus. Sommige kinderen
groeien op zonder de ziekte ooit
te krijgen en vooral voor meisjes is
dat belangrijk: want rodehond kan bij
zwangere vrouwen ernstige afwijkingen
veroorzaken bij de ongeboren baby. In
een eerste fase wordt het kind geplaagd
door een lichte temperatuurverhoging
en een neusverkoudheid. Twee dagen
later verschijnen rode vlekjes op het
gelaat, op het bovenlichaam en op de ledematen.
Na een dag of drie verdwijnen
ze weer. De huiduitslag lijkt op die van
mazelen en roodvonk (zie hoger), maar
rodehond verraadt zich door gezwollen
lymfeklieren, vooral in de nek en achter
de oren. Sommige kinderen hebben
rodehond gehad zonder het te weten,
want het ziekteverloop is soms bijzonder
licht. Toch kunnen ook zij nadien
genieten van levenslange immuniteit.
Rodehond, komt zelden voor bij kinderen
onder 1 jaar.
WATERPOKKEN
Het virus dat waterpokken veroorzaakt,
behoort tot de groep van de herpesvirussen,
maar is enkel voor de mens
ziekteverwekkend. Waterpokken zijn erg
besmettelijk. Het virus wordt overgedragen
via de luchtwegen, via speeksel of
door contact met bestaande huidwondjes.
Het ziekteverloop kenmerkt zich
als volgt: in een eerste fase verschijnen
rode vlekjes op de huid, die zich al gauw
omvormen tot blaasjes gevuld met een
helder vocht. Vervolgens drogen de
blaasjes op en vormen ze een korstje,
wat erge jeuk veroorzaakt. Door te
krabben wordt de huid echter beschadigd
en kan een litteken ontstaan. De
korstjes vallen na ongeveer zeven dagen
vanzelf af.
BOF
Het virus dat bof veroorzaakt, remt de
eetlust. Andere symptomen zijn hoofdpijn,
buikpijn en hoge koorts. Nadien
zwellen de klieren onder en voor het oor
op, waardoor het kind last heeft met
kauwen en slikken. Sabbelen op een
ijsblokje of een waterijsje kan de pijn
verlichten. De zwelling vermindert reeds
na een paar dagen. Tot die tijd moet
het kind binnenblijven en voldoende
drinken. Om te vermijden dat het kind
klasgenootjes besmet, gaat het best niet
terug naar school vóór alle symptomen
zijn verdwenen. Bof heeft een incubatieperiode
van een dag of twintig en dan
beginnen de speekselklieren onder de
oren te zwellen, niet noodzakelijk aan
weerskanten. De ziekte is besmettelijk
tijdens en een week na de incubatieperiode.
De overdracht gebeurt via rechtstreeks
contact, hoest en speeksel, dus
ideaal om op school te krijgen of door te
geven.
KINKHOEST
Door vaccinatie is deze kinderziekte
in de westerse wereld fel verminderd.
De ziekte wordt veroorzaakt door een
bacterie en is vooral in het beginstadium
uiterst besmettelijk. In de eerste fase
heeft het kind last van een loopneus en
koorts. Eén tot twee weken later volgen
vreselijke hoestaanvallen die eindigen
met het ophoesten van taai, wit slijm.
Tijdens de aanvallen treden verschillende
nevenverschijnselen op, zoals
benauwdheid, een gierende ademhaling
en braken.
HERSENVLIESONTSTEKING
Hersenvliesontsteking (of meningitis) is
een ernstige infectieziekte, die gekenmerkt
wordt door een ontsteking van
het hersenvlies (de meninge). De ziekte
kan o.a. veroorzaakt worden door virussen
en bacteriën. Virale meningitis komt
meer voor dan bacteriële meningitis en
is over het algemeen onschuldig. Bacteriële
meningitis is ernstiger dan virale
meningitis en kan de dood of ernstige
blijvende letsels bij de slachtoffers veroorzaken.
Virale hersenvliesontsteking
geneest doorgaans spontaan en heeft
geen blijvende gevolgen. Bacteriële hersenvliesontsteking
leidt, zelfs indien de
ziekte snel en in een ziekenhuis behandeld
wordt, in 5 tot 10% van de gevallen
tot de dood. Onbehandeld loopt dit cijfer
op tot 50.
Alle kinderen worden ziek. Maar naarmate
een goede hygiëne wordt nagestreefd,
het kind voldoende slaap heeft
en goede evenwichtige voeding krijgt,
zal het minder last hebben van ontstekingen
en sneller genezen.
Jos van Landuyt
12 SANA nr 30 SANA nr 30 13

Ook bij koud weer
naar buiten!
Gezond de
winter door
Dagelijkse wandeling
belangrijker dan het
comfort van verwarmde ruimtes
Misschien is de winter wel het meest romantische van
alle seizoenen, maar voor veel mensen is het wel ook
het meest vervelende. November hebben we al achter
de rug, de feesttijd van december hebben we ook al
volop gehad en nu komt de nasleep van januari, een
periode waarin statistisch gezien, meest zieken voorkomen, samen
met de maand maart. Meer verkoudheden, meer griep en... meer
hartinfarcten. Dit is ook de tijd waarin meest zenuwziekten en depressies
voorkomen. Wat doe je er aan? Je kan je inderdaad wapenen
tegen de agressies van de winter: vooral ook actief blijven in de
winter, een goede raad voor ouderen!
Als je deze winter gezond wil blijven
en vooral ook je hart wil beschermen
dan moet je het organisme in beweging
houden en trainen. Maak daarom het
lichaam gewoon aan voortdurende temperatuurwisselingen,
anders komt het te
gemakkelijk tot verkoudheid en griep.
Lijken deze ziekten onschuldig en zijn ze
het ook, dan hebben ze onrechtstreeks
toch een bedreigende invloed op hart
en bloedvaten. Doordat het organisme
via de verkoudheid en de griep verzwakt
is, (het lichaam heeft zijn energie nodig
om zich te wapenen tegen de virussen)
komt hartinfarct in deze omstandigheden
twintigmaal meer voor dan bij wie
niet verzwakt is door verkoudheid of
ontsteking van de luchtwegen: keelpijn,
hoest, neusvalling.
De juiste warmte
Je moet je harden tegen de winter.
Dat betekent dat je het lichaam moet
voorbereiden op de grote temperatuurwisselingen.
Maar tegelijk moet je de
grote schommelingen tot een minimum
beperken. Vandaar dat je de temperatuur
van de woning in de gaten moet
houden: living niet warmer dan 22
graden en slaapkamer niet meer dan 18
graden. Je kan beter een pull-overtje
meer aantrekken dan de verwarming
hoger te zetten.
Hou er ook rekening mee dat te warme
lucht gemakkelijker uitdroogt, omdat het
vocht nu eenmaal verdampt en gemakkelijk
kan ontsnappen.
Hier ligt een tweede oorzaak van vele
verkoudheidsziekten: te droge lucht.
Vooral in ruimten waar centrale verwarming
is, of elektrisch gestookt wordt,
moet de lucht meer water krijgen. Dat
doe je door waterverdampers aan te
brengen aan de radiators, of door een
speciaal luchtbevochtigingstoestel in te
schakelen als het eerste niet mogelijk is,
wat het geval is met convectoren.
Virussen gedijen beter bij een droge
warmte, dan in ruimten waar de luchtvochtigheid
ideaal is, en die ligt om en
nabij de zestig percent relatieve vochtigheid.
Je kan dit best controleren met
een hygrometer. Zo’n toestel is niet duur
en kan je je gemakkelijk aanschaffen bij
een opticien.
Een andere fout die velen maken is dat
de lucht van de ruimte waar ze een hele
dag in moeten verblijven, bedorven is.
De ramen worden niet meer geopend,
terwijl alle reten en kieren zijn dicht
gespoten, ten einde energie te besparen.
Op die manier krijg je niet enkel
gemakkelijker hoofdpijn, maar kan je
ook meteen al het geld dat je spaarde
14 SANA nr 30 SANA nr 30 15

Advertentie
50 net.be
www.50net.be
De portaalsite voor
de dynamische
50-plusser!
Schrijf je nu in
op onze
Nieuwsflash
www.50net.be
door je overisolatie, uitgeven aan geneesmiddelen,
want bedorven lucht maakt rapper ziek. Bedorven
lucht is ook moeilijker op te warmen dan frisse
lucht. Daarom geregeld ramen open of deuren
open gedurende vijf minuten. Doe dit om de twee
uur, ramen wijd open voor vijf minuten. Je hebt
trouwens elk uur dertig kubieke meter frisse lucht
nodig. Dat is voor velen een onbekend feit, maar
wel noodzakelijk!
Maatregelen
Best van al kun je dagelijks een lange wandeling
maken, of alleszins naar buiten trekken, zelfs als
de zon niet schijnt en terzelfder tijd bij de wandeling
heel diep inademen. Doe de wandeling bij
voorkeur in een mooi park, of in de omgeving van
de natuur, want uitlaatgassen zijn nu ook weer niet
zo gezond.
Diep inademen en de ingeademde lucht een tiental
seconden vasthouden in de longen. Nadien heel
diep uitademen, want dat is even belangrijk dat
alle lucht heel diep wordt uitgeademd. Met een
goede ademhaling raakt het lichaam ook heel wat
afvalstoffen kwijt. Dat is de beste garantie om niet
ziek te worden.
Loop ook eens honderd meter om de halve kilometer
en controleer je hartritme. Het is normaal dat
er een versnelling optreedt, maar het hart mag niet
onregelmatig slaan. Gebeurt dit wel, dan is het mogelijk
dat het alleen maar op gebrek aan training
wijst, maar blijft dit na verschillende weken training
toch duren, dan moet je naar de arts
voor controle.
Veel mensen, vooral ouderen zijn bang
om in de winter buiten te komen. Dat is
onterecht. Er bestaat geen weerssituatie
waarbij je niet kan of mag buiten
komen, er bestaat enkel onaangepaste
kleding. Dus degelijk induffelen dat je
geen kou krijgt en dan naar buiten,
want bewegen zelfs in koud weer blijft
belangrijk. Van de kou krijg je trouwens
geen verkoudheid, wat velen ten
onrechte denken, ook geen griep of wat
dan ook, je krijgt enkel een winterziekte
omdat je weerstand niet op peil is en je
immuniteit gemakkelijk kan ondermijnd
worden. Niet de kou maakt je ziek, maar
je slechte weerstand laat virussen en
bacteriën gemakkelijker vrij spel.
Geen excuus zoeken om niet naar buiten
te moeten! Wat je wel moet vermijden,
is verzamelingen van mensen waar altijd
wel iemand bij zit die flink verkouden,
of grieperig is. Naast iemand gaan zitten
die permanent hoest of niest, is wel
risico lopen. Ook handen schudden is
een risico, als je zou weten wat er op
iemands handen allemaal kan kleven...
Vandaar dat iedereen de raad krijgt
zoveel mogelijk handen te wassen na
“beleefdheidsgroeten”.
Dagelijkse training
Naast het stappen en dus je longen
voldoende lucht geven, moet je ook
je bloedsomloop trainen. Beweging is
daar een eerste middel toe. Op plaatsen
waar je spieren meer bloed door
het organisme helpen stuwen, moet je
hart veel minder arbeid verrichten en
wordt het dus gespaard. Hoe meer je
de spieren doet werken, des te beter
voor je hart. Daarom zou je de dag ook
moeten beginnen met brede armzwaaibewegingen
en ter plaatse huppelen.
Op die manier wordt het bloed snel door
16 SANA nr 30 SANA nr 30 17

het hele organisme gepompt. Doe deze
oefening minstens vijf minuten lang. Als
bewegingen pijn doen, kan je eerst het
lichaam opwarmen in een warme douche
of bad en gebruik maken van glucosamine,
MSM en chondroïtine. Op die manier
wordt het kraakbeen gespaard en de
spieren ontzuurd.
Train je bloedsomloop
Daarnaast moet je je bloedsomloop
trainen op de temperatuurwisselingen.
Voor de rest van de winter moet je elke
morgen wisseldouches nemen. Je gaat
de koude kraan evenveel seconden openen
als je de warme kraan minuten hebt
geopend. Of liever, ga zo lang onder
de koude kraan staan tot je het minder
prettig of storend begint te vinden. Telkens
het lichaam goed afdrogen met een
ruwe handdoek, zodat de huid mooi roze
ziet en dus goed doorbloed is. Sauna
is voor wie zich wil voorbereiden op de
kou die nog komen gaat een uitstekende
methode. De afwisseling van hoge en
lage temperaturen is een prima training
voor hart en bloedvaten. Gezondheid
en genezing komen altijd via het bloed
naar de cellen. Dus train je spieren, blijf
bewegen, om ook je bloedsomloop gezond
te houden. Dat is de beste garantie
om niet ziek te worden in de winter. Dat
geldt ook en vooral voor mensen die
een dagje ouder worden. Ze houden van
comfort, blijven gemakkelijker in de luie
zetel hangen en komen als het koud is
niet meer naar buiten. Verkeerd! Op die
manier loop je echt meer kans om ziek
te worden. Gezond voedsel, voldoende
vitamines en mineralen die je eventueel
kan aanvullen met een goed preparaat
zijn uitstekende hulpmiddelen.
Zo kan je de rest van de winter met een
gerust hart doorkomen.
Jan van Gendt
Curcu-Flam
Onmisbaar voor soepele gewrichten
en gezond kraakbeen
Curcumine wordt al langer in de
natuurgeneeskunde gebruikt, terwijl
nu door wetenschappelijk onderzoek
de grote waarde wordt aangetoond.
Houdt de gewrichten soepel
en sterk
Ondersteunt het behoud van
het kraakbeen
Bioeq. 4800 mg curcuma extract
Forte
Vrij bewegen
Soepele gewrichten
100% natuurlijk
Snelle werking
20 Tabletten CNK2694-404
60 Tabletten CNK2694-420
Enkel verkrijgbaar in de apotheek.
www.curcu-flam.be
info@curcu-flam.be
18 SANA nr 30 SANA nr 30 19
Advertentie

Depressief, moe en lusteloos,
opgeblazen gevoel en geen eetlust...
Na de feestweken:
Let op je LEVER
Ons sociaal leven heeft het er voor de lever niet gemakkelijker
op gemaakt. Vooral de jaarwisseling en de eindejaarsperiode
is een regelrechte oorlogsverklaring aan de lever:
recepties, zakenlunchen, bijeenkomsten, familieverplichtingen...
allerlei vette, zoete, gekleurde, smaakversterkte eetwaren,
snoep, fantasievoedsel en -dranken, alcoholische drankjes maken
dat de lever vaak onder druk staat. En toch hebben we er alle belang
bij die lever te sparen of gezond te maken, onze complete gezondheid
hangt er in hoge mate van af. Vooral in de winter en in het
vooruitzicht van de lente kan je best de lever wat “fijntunen”.
De lever is een van de belangrijkste
organen in het lichaam, waarvan
de functie zo ingewikkeld is dat men
alle activiteiten nog niet heeft kunnen
achterhalen. Een tweehonderdtal
leverfuncties zijn bekend. Daarmee is de
lever het grootste laboratorium van het
lichaam. De lever is zelfs zo belangrijk
dat hij over een eigen bloedsomloop
beschikt, via het poortaderstelsel. Ongeveer
350 miljard levercellen zijn dag
en nacht in touw om heel ingewikkelde
en vitale functies waar te nemen. Het
liquideren van giftige stoffen is weliswaar
de belangrijkste, maar lang niet de
enige vitale activiteit. Eiwitten worden
tot aminozuren omgevormd, suikers in
glycogeen en vice versa, uit oude bloedcellen
worden galstoffen aangemaakt en
daarmee is de lever een voorbeeld van
vernuftige recyclagetechniek. De lever
reguleert ook het zuur/basenevenwicht
in het lichaam, maakt vitamines aan,
zoals de vitamine K die verantwoordelijk
is voor de bloedstolling, zodat je
bij verwondingen niet meteen doodbloedt.
Het ijzermetabolisme en de
bloedaanmaak worden eveneens in de
lever geregeld, terwijl dit orgaan een
belangrijke rol speelt bij regeneratie van
cellen en reparatie bij verwondingen.
Ook voor splitsing van vetten is de lever
verantwoordelijk via de aanmaak van
galzouten, terwijl de waterhuishouding
ook in de lever wordt geregeld evenals
de productie van bepaalde hormonen.
De lever is een orgaan om eerbied voor
te hebben en vooral goed te verzorgen,
want als daar iets mis mee gaat, komt
de gezondheid onder grote spanning.
Zo is het bekend dat bij wie over een
gezonde lever beschikt, kanker geen
kans krijgt, terwijl omgekeerd bij elke
kankerpatiënt de lever gestoord is, of in
het gedrang is.
Wees er op tijd bij
Het grote probleem met leverkwalen is,
dat de lever geen rechtstreekse bezenuwing
heeft, waardoor pijnsignalen een
mogelijk probleem niet kunnen melden.
Op het ogenblik dat pijn in de leverstreek
wordt gevoeld, is dat het gevolg
van een zwelling van de lever, waardoor
die omringende weefsels onder druk zet
en dus aangeeft dat er wat aan de hand
is. Op dat moment is het kwaad dus al
geschied.
Als er echt een ernstig probleem is
met de lever, mag de patiënt de zaak
zelf niet alleen ter hand nemen, dan is
medische hulp noodzakelijk. Denk aan
geelzucht, of een leverontsteking. Natuurlijk
moet hij dan dubbel voorzichtig
zijn en nauwlettend de lever verzorgen
en sparen. Als de lever gewoon wat
gestoord is door verkeerde eetgewoonten,
door invloeden van het jaargetijde,
dan volstaan meestal hygiënische en
nadien preventieve maatregelen om
de lever gezond te maken en vooral te
voorkomen dat er nadien nog herhaling
optreedt.
Gezond dieet
Omdat onze gezondheid in grote mate
wordt bepaald door onze manier van
eten en drinken, is een gezond dieet
voor de leverpatiënt of voor wie even
sukkelt met de leverfunctie van heel
groot belang.
Zo is het bekend dat vetten voor le-
20 SANA nr 30 SANA nr 30 21

verzieken een moeilijk punt zijn. Verse
boter en koudgeperste oliën vormen
normaal geen probleem. Zonnebloemolie,
sesamolie en olijfolie zijn gunstig.
Ranzige boter, verhitte vetten en oliën
zijn af te raden. Bakken en braden en
frituren moet even aan de kant worden
gelaten. Arachideolie en olie van
aardnoten is ook niet het beste voor de
lever. Plantaardige eiwitten zijn gunstig,
zoals producten van soja, noten, granen
en magere melkproducten. Dierlijke
eiwitten zoals vlees en vis zijn op dat
ogenblik af te raden. Peulvruchten en
pinda’s moeten ook nu niet worden gebruikt,
hoewel ze een hoge eiwitwaarde
hebben. Harde en scherpe kaassoorten
kan je ook beter niet gebruiken. Magere
zachte, platte kaas wel. Rauwe eieren
kunnen gunstig zijn, maar gebakken
en gekookte eieren in combinatie met
brood zeker niet. Ook varkensvlees en
alle bereide vleeswaren moeten worden
vermeden. Best kan je het voedsel in de
oven klaar maken of stomen in de plaats
van het te bakken en te braden.
Transvet is regelrecht vergif voor de
lever en ook voor hart en bloedvaten.
Geraffineerde producten horen niet op
tafel te komen, wel volkorenproducten,
maar er moet wel in alle rust worden
gegeten.
Koolsoorten kunnen, maar enkel rauw,
omdat ze dan gemakkelijker verteerbaar
zijn dan gekookt. Worteltjes zijn
bijzonder goed voor de lever. Ook rode
biet en zuurkool zijn nuttig. Rammenas
is goed voor de lever op voorwaarde
dat er spaarzaam gebruik van wordt
gemaakt. Scherpe kruiden en veel zout
moet je ook nu niet gaan toepassen.
Steenvruchten, citrusvruchten, ananas
en aardbeien zijn evenmin nuttig
in geval van leverproblemen en beslist
geen groenten en vruchten aan dezelfde
maaltijd. Gebruik honing maar geen suiker.
Vermijd koffie, maar gebruik liever
een vruchtenkoffie of een kruidenthee.
Tuinkruiden zoals bonenkruid, marjolein,
tijm, bieslook, ui en knoflook zijn goed
en brengen de spijzen op smaak.
Een natuurlijk preparaat dat de leverwerking
stimuleert is Cardubell. Het
bevordert de eetlust, stimuleert de leverfunctie
en maakt de gal vloeibaarder.
In elk geval is de psychische ingesteldheid
van de patiënt van zeer groot belang.
Positief denken, behagen scheppen
in het leven en er alles op zetten opdat
het aangenaam zou zijn en gezond zou
verlopen is een belangrijke voorwaarde
om gezond te blijven of het weer te
worden. Als je wil, lukt het!
Jos van Landuyt
GEHEEL
VERNIEUWDE SITE!
Uw online gezondheidsadviseur
BOVERTE is een moderne internetwinkel.
Eenvoudig, overzichtelijk, informatief,
vriendelijk geprijsd en een goede service.
U koopt bij Boverte omdat…
• U toegang heeft tot het complete assortiment
producten van Fytobell ® , Nutribell ® , Ellen
Dee ® en Kilonorm ® .
• U boven de 50 euro geen verzendkosten
betaalt.
• U met korting op uw bestelling kan aankopen.
• De producten binnen 2 werkdagen bij u
worden afgeleverd.
• U gemakkelijke betalingsmogelijkheden
heeft.
• Onze winkel 365 dagen per jaar en 24 uur
per dag geopend is. Daarnaast kunt u 7
dagen per week bij onze klantenservice
terecht.
• Wij garant staan voor een optimale service.
• Wij u helder en duidelijk over de producten
informeren via de website, per telefoon en
via e-mail.
www.boverte.com
22 SANA nr 30 e-mail: info@boverte.com - tel.: 00/31 (0)40 254 30 48
SANA nr 30 23
De beste zorgen uit de natuur!
Advertentie

Stijve spieren en gewrichten:
voorkom verzuring
Dat je na intensief sporten last hebt
van stramme spieren en gewrichten
is normaal. Het lichaam heeft niet
de tijd gekregen om het melkzuur
af te voeren en dus krijg je pijn,
een natuurlijke reflex om te beletten
dat je nog meer overlast zou
veroorzaken door nog harder te
bewegen. Enkel training kan dit
punt verschuiven en maken dat het
langer duurt eer je last krijgt.
Elke dag een beetje meer... tot het
lichaam een mooie prestatie kan
leveren zonder last te krijgen van
pijnlijke spieren en gewrichten. De
voeding kan er heel wat toe bijdragen
om verzuring tegen te gaan.
Moderne fantasiekost is sterk verzurend
en dus krijg je ook vroeger
last van pijnlijke spieren. Daarom
best geen suiker, geen zoetigheid,
vooral geen gebak, waar naast
suiker ook nog eens transvetten
inzitten, niet te veel vlees, kaas en
geïndustrialiseerde voeding: pakje
open, microgolf in en klaar... Wel
groenten en fruit!
Belangrijk is dat de spieren en
gewrichten in goede conditie blijven
en daarvoor is gezond voedsel,
aangevuld met de juiste supplementen
van belang. Glucosamine
is een bouwsteen van kraakbeen
en kan daarbij nuttig zijn. MSM is
bio-absorbeerbare zwavel en helpt
verzuring tegen de gaan en chondroïtine
is nuttig bij het herstellen
van kraakbeenweefsel en tegen
vroegtijdige veroudering.
Maar een goede crème op basis
van Arnica (valkruid) is eveneens
heel nuttig bij pijnbestrijding van
stramme spieren, nadat je overlast
hebt berokkend door beweging die
je niet gewend was.
Maar de basis voor gezonde spieren
en gewrichten komt altijd van binnenuit.
Het voedsel moet alkaliniserend
zijn, zodat de pijngrens niet zo
laag komt.
Monique Van Hasselt
Spieren en gewrichten créme
Revitaliseert spieren en gewrichten
Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-457.
Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en beter
kunnen helpen.
Voor meer info: www.ellendee.be
De Spieren en gewrichten crème stimuleert
en revitaliseert gevoelige spieren en
gewrichten. De combinatie van de plantenextracten,
menthol, kamfer en en etherische
oliën,
oliën,
waaronder
waaronder
eucalyptusolie,
eucalyptusolie,
activeert
activeert
de behandelde lichaamsdelen door een
de behandelde lichaamsdelen door een
2-fasen effect (koud en warm). Dit effect
2-fasen effect (koud en warm). Dit effect
verhoogt de doorstroming en werkt verzach-
verhoogt de doorstroming en werkt verzachtend,
waardoor de gevoeligheid afneemt.
tend, waardoor de gevoeligheid afneemt.
De crème werkt rustgevend, ontspant,
De crème werkt rustgevend, ontspant,
verkoelt, verkwikt en verwarmt, waardoor
verkoelt, verkwikt en verwarmt, waardoor
bewegen goed en gemakkelijk blijft gaan.
bewegen goed en gemakkelijk blijft gaan.
Potje 100 ml - Prijs € 5,95
24 SANA nr 30 SANA nr 30 25
Advertentie

Planten met een doel in de Abdijsite
Herkenrode
Cisterciënzers teelden
hennep!
Geen Vlaamse
boer die het
zich nog kan
dromen, maar
de Cistercienzerzusters
van Herkenrode bezaten
omstreeks 1670 ruim 2.900
hectaren landbouwgrond. Zowat
alles wat de abdij maar
rechtstreeks of onrechtstreeks
nodig had, teelden ze
zelf. Inclusief hennep.
Granen namen op de abdijhoeve
Herkenrode vanzelfsprekend een
belangrijke plaats in. Het was nodig
voor brood, voor veevoer en natuurlijk
voor de productie van bier.
Raapzaad was dan weer nodig voor
lamp- en smeerolie, braad- en bakolie.
Ook de teelt van hennep was
goed ingeburgerd. Denk niet dat de
zusters cannabis op hun wensenlijst
hadden staan. Hennep is een prima
vezelplant waarmee touw kon gevlochten
en grof linnen en zeildoek
mee gemaakt.
Hennep is terug
Sinds kort is de ‘vezelhennep’ (Cannabis
sativa) terug te vinden op
akkers. Met slechts een absoluut
minimum psychoactieve stof THC of
tetrahydrocannibol -100 keer minder
dan de marihuanahennep- schuiven
toegelaten soorten ver onder de
EU-verbodsgrens. Bovendien dragen
deze selecties niet louter mannelijke- of
vrouwelijke bloemen. Toch is het telen
ervan aan strenge reglementen onderworpen
en voorbehouden aan beroepslandbouwers.
Spijtig, want daardoor
blijven tuinliefhebbers verstoken van
deze mooie en erg nuttige plant.
Voor vogels is een hennepbosje een
paradijs waarin ze zich kunnen verschuilen
en tegoed doen aan vroege zaden.
Insecten komen er niet op af en onkruid
krijgt amper kans er zich in te nestelen.
De wortels zorgen intussen voor een
diep loswerken van de bodem.
Versnipperd leveren bladeren en stengels
prima mulch- en compostmateriaal
op. De anti-onkruidmatjes gebruikt
in boomkwekerijen en tuinaanleg zijn
trouwens steeds vaker van natuurzuivere
hennepvezel en enkele producenten
bieden ook al hennepmulch te koop
aan. Verwacht u trouwens aan nog meer
hennepproducten, ook binnenshuis. In
isolatie is het een waardevol alternatief
voor glasvezel en voor yoga- en andere
matrasjes ideaal vulmateriaal. Zelfs voor
kleding wordt hennep terug naar voor
geschoven; zacht en comfortabel zittend,
als gelijk welk ander stofje.
Teeltinfo
Telen van vezelhennep vraagt geen
bijzondere kennis en niet meer dan een
voedselrijk, goed afwaterend en zonnig
perceeltje in open lucht. Zaaien gebeurt
van maart tot mei op 2 cm diepte. Vanaf
dan gaat het erg snel en kunnen de
planten tot 4 cm per dag groeien om
te stoppen op 2 en ooit zelfs 4 meter
hoogte. Bloeien doen ze vanaf augustus.
Informatie
Abdijsite Herkenrode.
Herkenrodeabdij 4, B 3511 Hasselt.
Het belevingscentrum en de shop van
de Abdijsite Herkenrode zijn open van
dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur.
De inspiratietuinen zijn open van 1 april
tot 31 oktober van dinsdag tot zondag
van 10 tot 17 uur.
Tel: 00/32/11/23 96 70
of www.abdijsiteherkenrode.be
Tekst en illustraties
Marc Verachtert
26 SANA nr 30 SANA nr 30 27

De Inspiratietuin van Herkenrode
is een hedendaags kruidenpark:
exclusief en origineel, aantrekkelijk
voor een gevarieerd publiek
van professioneel geïnteresseerden
en individuele bezoekers,
ontspannend en educatief.
Abdijsite Herkenrode
Herkenrodeabdij 4
3511 Hasselt
Tel.: 011 23 96 70
Fax: 011 33 46 45
E-mail: abdijsiteherkenrode@hasselt.be
Ontdek natuur- en stedenschoon vanuit...
Hotel ’t Buskruid
Ideale uitvalsbasis voor je uitstappen in Limburg
Erkend fietshotel vlakbij
knooppunt 312
Hotel ’t Buskruid
Dr. Vanderhoeydonckstraat 64
3560 Lummen
Tel 013/53 22 94
Fax 013/53 22 95
E-mail: info@tbuskruid.be
Inspiratietuinen
Herkenrode
Advertentie
Advertentie
STEVABELL
maakt je
leven
zoeter!
Verkrijgbaar bij uw apotheker
De zoete natuurlijke smaak
zonder calorieën
Stevabell strooisuiker 350g – cnk-bestelcode 2950-988
Stevabell dispencer 300 tabletten - cnk-bestelcode 2930-329
Stevabell vloeibaar 50 ml – cnk-bestelcode 2914-927
Meer info? www.stevabell.be
www.tbuskruid.be
28 SANA nr 30 SANA nr 30 29
Advertentie

WeetjesWeetjesWeetjesWeetjesWeetjes
Welk voordeel heeft visolie uit ‘wilde’
vis boven die uit gekweekte vis?
Er is een duidelijk verschil in kwaliteit
van de visolie die gewonnen wordt
uit kweekvissen of die uit ‘wilde’ vissen.
Wilde vis eet veel rode en bruine
algen en die bevatten veel Omega-3.
Daarom zit er ook veel Omega-3 in
vette vis. Kweekvis krijgt heel ander
voer. Dat is vaak vispoeder, waarin
minder tot geen Omega-3 zit. Hierdoor
is de hoeveelheid EPA en DHA
in de kweekvis een stuk minder. Over
het algemeen kun je er echter vanuit
gaan dat visolie van een goede kwaliteit
uitsluitend wordt gewonnen uit
‘wilde’ vissen en niet uit kweekvissen.
Zo is de Omega-3 visolie van Nutribell
vervaardigd uit de ‘wilde’
en zeer vette vissoorten sardine,
ansjovis en haring, afkomstig uit de
Indische Oceaan. De olie is streng
gecontroleerd op PCB’s, dioxines en
zware metalen.
Meisjes beginnen meer
te roken
Zowel bij mannen als bij vrouwen -
vooral jongeren - is het rookpatroon
toegenomen. Ten opzichte van 1998
is het rookgedrag met 6 percent
gestegen. Bij mannen bereikt het
een totaal van 35 percent. Er is wel
een opvallend verschil tussen de
beide geslachten. Er was een daling
in de periode tussen 1996 en 97,
maar daarna komt een stijging met
23 percent, die blijft voortduren tot
in het jaar 2000. In 2001 vermindert
het aantal vrouwelijke rokers
weer met 10 percent. De mannelijke
rokers zijn in dat jaar weliswaar
met tien percent toegenomen. Van
de 17- en 18-jarigen was in 1994
ruim 32 percent van de jongens een
dagelijkse roker. Bij de meisjes was
dit slechts 17 percent. Vier jaar later
was dit aantal respectievelijk 31 en
30 percent. De meisjes haalden hun
„schade” flink in. Bij de meisjes valt
ook op dat in de periode 1998 - 2000
een daling in de leeftijdscategorie
optreedt. Dit komt sterk tot uiting
in de categorie 15 à 16-jarigen, een
leeftijd waarop men sterk begint te
roken. Tevens valt op dat jongens in
het ASO (algemeen secundair onderwijs)
steeds minder regelmatige
rokers worden, terwijl jongens uit het
TSO (technisch onderwijs) of jongens
met een beroepsopleiding juist meer
roken. Voor meisjes met een technische
of beroepsopleiding is er een
zeer sterke stijging in het rookgedrag.
De algemene trend is: meisjes
beginnen jonger te roken en meer te
roken. Hoe lager de opleidingsgraad,
des te meer wordt er gerookt.
Helft van Vlamingen is te dik
In de gezondheidsindicatoren
van de Vlaamse gemeenschap
zijn ook de bodymass-indexen
zowel van mannen als vrouwen
besproken. Er gingen acht onderzoeksjaren
over heen. Voor beide
geslachten blijft de BMI stijgen,
met andere woorden we worden
significant zwaarlijviger. Over de
acht onderzoeksjaren ligt het BMI
van mannen iets hoger dan van
vrouwen. Bijna 40 percent van
de vrouwen en meer dan de helft
van de mannen vertonen overgewicht.
De bestudeerde steekproef
bestaat dan nog uit werknemers,
die over het algemeen actiever
en dus gezonder zijn dan de rest
van de bevolking. Daardoor wordt
het probleem vaak onderschat.
Er wordt dan ook voor gepleit dat
de overheid werk zou maken van
voorlichting om de bevolking te
„Wie goed doet, goed ontmoet” zegt het
oude Vlaamse spreekwoord. Hoewel
oude spreekwoorden niet erg populair
meer zijn, werd de waarheid toch
bevestigd door onderzoekers van de
universiteit van Michigan. Ze kwamen
tot de vaststelling dat oudere personen
die anderen behulpzaam zijn, ruim zestig
percent minder kans hebben om vroegtijdig
te overlijden, vergeleken met personen
die meer op zichzelf leven en zich
van anderen niets aantrekken en noch
praktische, noch materiële, noch morele
steun verlenen als het er op aan komt.
“Wie een bijdrage levert tot het gelukkiger
maken van het leven van anderen,
verlengt daarmee aanzienlijk zijn eigen
leven”, aldus de psycholoog Dr. Stephanie
Brown. Ze kwam tot deze conclusie na
een onderzoek onder 423 paren. Ze wer-
wijzen op de gevaren van obesitas
of overgewicht. Er werd ook nagegaan
in hoever het overgewicht
een invloed heeft op de gezondheid
en werkverlet. Want obesitas
is een belangrijke risicofactor voor
hart- en vaatziekten, verhoogde
bloeddruk, suikerziekte, jicht,
galstenen, osteoartrose, problemen
met de maandstonden en
afwijkingen in de longfunctie. Het
werkverlet viel meest op bij vrouwelijke
werknemers. Ook was er
een stijgende kans op ongevallen
bij zwaarlijvige werknemers. De
gevoeligheid voor arbeidsongevallen
neemt toe, naarmate men lijdt
aan overgewicht. De afwezigheid
vanwege chronische aandoeningen
is groter bij zwaarlijvigen dan
bij werknemers met een normaal
gewicht.
Behulpzame bejaarden leven langer
den gedurende minstens vijf jaar gevolgd
om te zien hoe ze omgingen met veranderingen
en moeilijkheden in hun leven
en dat van anderen. Er werd nagegaan
of ze praktische en morele hulp boden als
hun familie, vrienden, buren en kennissen
in de problemen geraakten. Er werd
een inventaris opgemaakt van het praktische
handwerk dat ze deden om hen van
dienst te zijn, het passen op de kinderen,
het bieden van transportmogelijkheden,
enz... Er werd ook nagegaan of ze zelf
konden rekenen op hulp van anderen.
Volgens prof. Brown liepen mensen die
nooit hulp boden aan anderen, tweemaal
zo groot gevaar vroegtijdig te overlijden
als zij die dat wel deden. Er was geen
correlatie met deze resultaten met hen
die de hulp in ontvangst mochten nemen.
30 SANA nr 30 SANA nr 30 31

Meer schadelijke stoffen in koekjes
en gebak dan in vet vlees
Hartinfarct voorkomen:
Oxy-cholesterol
vermijden!
Snoepers lopen meer
gevaar op hartinfarct
Cholesterol geldt nog altijd als de maatstaf voor het bepalen
van het risico op hart- en vaatziekten. Dat is niet
helemaal juist, omdat er meerdere soorten cholesterol
bestaan. Maar meer nog dan de cholesterol op zich, is het
belang van geoxideerde cholesterol. Als we daar op letten
zullen we een betere preventie kunnen toepassen voor hart en
bloedvaten. Ook gebeurt het dat mensen met een volkomen normale
cholesterol toch een hartinfarct krijgen of bypass-operaties moeten
ondergaan. De CRP of C-reactieve proteïne is daar een marker voor.
Dat betekent dat er ontstekingen mee gemoeid zijn en die kunnen in
de hand worden gewerkt door voeding: suiker, gebak, transvetten
kunnen ontstekingen in de vaten veroorzaken en zijn dus geheime
killers. Bovendien zijn bepaalde cholesterolverlagers niet zonder
risico. Sommige worden in verband gebracht met Alzheimer. Je kan
dus best een veilig middel kiezen zoals rode rijst, look en artisjok.
Maar gezonde voeding en beweging blijven even belangrijk.
Wie een te hoog cholesterolgehalte
heeft, krijgt gewoonlijk de raad geen
eieren meer te eten. En toch zijn er
artsen die precies aan deze patiënten
eieren voorschrijven. Maar wel rauw
eten! Het merkwaardige was dat als
deze patiënten dat dagelijks deden, ze
ook genazen. Een op het eerste gezicht
wat ongelooflijk verhaal, maar de
praktijk zowel als het wetenschappelijk
onderzoek blijken hem gelijk te geven.
De cholesterol die het op onze bloedvaten
gemunt heeft komt niet zozeer
uit cholesterol in de voeding, want die
blijkt nauwelijks het bloedonderzoek te
beïnvloeden, maar wel uit de verzadigde
vetzuren en daarvoor is een dieet dan
wel aangewezen. Vis kan daarbij helpen
vanwege de Omega-3 vetzuren, want
hartinfarct komt nauwelijks voor bij
eskimo’s. Het gevolg daarvan is dat veel
artsen en patiënten de remedie tegen
hypercholesterolemie, of een teveel aan
LDL-cholesterol op een verkeerde plaats
zoeken en dat dieetfouten eigenlijk niet
worden vermeden. In de plaats van eie-
ren te mijden moeten we meer
verzadigde vetten vermijden en
oxy-cholesterolen. Pas dan hebben we
iets gedaan om hartinfarct en
ischemische klachten of anders gezegd
pijn veroorzaakt door een gebrekkige
doorbloeding, te voorkomen.
Cholesterol uit voeding
Volgens wetenschappelijke rapporten
heeft de helft van onze landgenoten
last van een te hoog cholesterolgehalte
in het bloed. Daarover circuleren nogal
wat misverstanden. Hoewel cholesterol
meestal in dierlijke producten aanwezig
is, wordt die nauwelijks geabsorbeerd.
Het is de lever die eigenlijk cholesterol
vrijmaakt al naargelang de behoefte.
Wel waarschuwt de biowetenschap
tegen de oxy-cholesterolen die ontstaan
bij de verwerking van het voedsel in de
industrie of in de eigen keuken. Eieren
op zichzelf blijken niet te schadelijk. Dat
worden ze pas als ze worden verwerkt in
fantasievoedsel. Zowel eieren, melkpoeder,
en boter die rijk zijn aan cholesterol
32 SANA nr 30 SANA nr 30 33

Advertentie
SUIKERVRIJ
ook geschikt voor diabetici
dills ®
digestive
mints
Zachtverfrissende muntjes
met essentiële oliën
uit kruiden en vruchten.
Verkrijgbaar in de apotheek
met CNK-bestelcode: 2161-149
dills ®
digestive mint
Maakt de dingen
verteerbaar!
voor meer info:
www.dills.be
worden in heel veel kant- en klaarvoedingsmiddelen
aangewend, waardoor er hoge concentraties
aan oxy-cholesterolen ontstaan.
Deze voedingsmiddelen waarin dergelijke oxycholesterolen
werden aangetoond, zijn: alle
radio-actief bestraalde voedingsmiddelen, boter,
verwerkte eieren en afgeleide producten, hersenen,
harde kaassoorten, kalfslever en worst,
gecondenseerde melk, melkpoeder, Parmezaanse
kaas, frieten, reuzel of varkensvet, salami,
vette smeerkazen, spek en allerhande producten
waarin varkensvet werd verwerkt. Dieren
die onder hoge stresssituaties werden geslacht,
bevatten ook meer oxy-cholesterolen en arachidonzuren.
Contact met zuurstof van het kwestieuze
voedingsmiddel, verhoogt de invloed van
oxy-cholesterol.
Snoepjes boordevol cholesterol
Eigenlijk hebben we met slogans leren denken
ten opzichte van onze gezondheid en onze
voeding, terwijl de oplossing van veel problemen
anders ligt. Niet de cholesterol is gevaarlijk, wel
geoxideerde cholesterol. We staan er vaak niet bij
stil hoeveel oxy-cholesterolen te vinden zijn in de
producten die we vaak dagelijks gebruiken: melkchocolade,
cake, chocolademousse, boterkoekjes
en cake, gebakjes, oliebollen, salami, chips,
smeerkaas, zijn rijke bronnen van oxy-cholesterol.
We dienen dus zoveel mogelijk te kijken naar
etiketten op allerhande producten en de samenstelling
bepalend laten zijn over onze keuze. Zo
zijn eieren op zichzelf minder gevaarlijk, terwijl
eierpoeder dat wordt gebruikt in cake erg veel
oxy-cholesterol bevat en dus zeer belastend is.
De natuurarts die derhalve met rauwe eieren
hypercholesterolemie behandelt, krijgt op twee
manieren gelijk, daar niet enkel de cholesterol-
verhoging niet opgaat, maar tegelijk wel
een cholesterolverlagend effect verwacht
mag worden van de lecithine in rauwe
eieren die niet werd vernietigd omdat de
eieren niet werden verhit.
Lecithine (ook soja is een goede leverancier,
evenals tarwekiemen) is samen met
poly-onverzadigde vetten, gamma-linoleenzuur
en alfalinoleenzuur een cholesterolverlager:
saffloerolie, lijnzaadolie en
theunisbloemolie, ook visolie en olijfolie
houden daarom de cholesterol vloeibaar
en bevorderen de afvoer. Voedingsvezels,
vitamine C, look en beta-sitosterolrijke
voeding zoals artisjokken, avocado's,
sesamzaad, sojabonen, houden
cholesterol in suspensie, beletten dat die
neerslaat op de vaatwanden en versnellen
de afvoer, terwijl de HDL-cholesterol
die gunstig is voor ons organisme, wordt
bevorderd.
Dat is ook zo met rode rijst die bijzonder
nuttig is voor het verlagen van de schadelijke
geoxideerde LDL-cholesterol.
Bewegen
Rust roest, zegt het spreekwoord en
voor de gezondheid gaat dat dubbel
op. Want wie niet beweegt, krijgt een
slechte doorbloeding en bovendien krijgen
oxidatieprocessen meer de kans het
lichaam nadeel te berokkenen. Trouwens,
door dagelijkse beweging gaat het
HDL-cholesterol omhoog, wat gunstig
is voor hart en bloedvaten. Die HDLcholesterol
is voor een belangrijk deel
erfelijk bepaald, maar door beweging
hebben we daar ook vat op.
Uiteraard moet ook het gewicht in de
gaten worden gehouden. Hoe zwaarder
je bent des te hoger het totaalcholesterol
kan zijn.
Je moet dus meer voorzichtig zijn met
de snoepjes en de toespijs zoals charcuterie
en behandelde kazen en boter,
dan met eieren. De verborgen vetten
en vooral geoxideerde vetten, transvetten
en oxy-cholesterol zijn het die onze
gezondheid ten zeerste nadeel kunnen
berokkenen. Op die manier zal je echt
aan cholesterolbeheersing kunnen doen.
Jan van Bercken
34 SANA nr 30 SANA nr 30 35

Vraag raad
aan je
apotheker
Combinatie van
preparaten kan
gevaarlijk zijn...
Wist je dat je bepaalde medicijnen beter niet met grapefruit
ofte pompelmoezen mag gebruiken? Wellicht niet,
maar de verklaring is eenvoudig: in grapefruit zitten
bitterstofjes zoals naringenine en bergamotti die de
afbraak van medicijnen in de lever kunnen vertragen, zodat hun
werking versterkt wordt, of omgekeerd. In bepaalde gevallen kan
dat levensbedreigend zijn zoals met hartmedicatie. Je moet het
maar weten. Vandaar dat het slikken van medicijnen op eigen
houtje gevaarlijk kan worden als men niet genoeg informatie heeft.
Dat is niet alleen het geval met klassieke medicatie, want er kan
ook interactie zijn met natuurlijke preparaten zoals Sint-Janskruid.
Hoe kan je gevaren voorkomen? Door goede informatie en daarvoor
is je apotheker best geplaatst. Hij is trouwens verplicht je medicijngebruik
bij te houden en kan dus best inschatten welke producten
interactief kunnen zijn, nadeel kunnen opleveren en hoe je er moet
mee omgaan. Niet iedereen is in staat de bijsluiter op de juiste
wijze te interpreteren, en lang niet alles is erop vermeld. Zo moet
je geen grapefruit gebruiken of pompelmoessap drinken als je ook
cholesterolverlagers neemt. Het is maar dat je het weet en... je apotheker
weet het. Daarom is hij je beste raadgever.
Het is niet verstandig de raad van een
vriend of vriendin in te winnen, of gewoon
hetzelfde preparaat te gebruiken
waarmee je familielid of collega flink
geholpen is. Geen enkel persoon is identiek
zelfs al lijken de ziektebeelden dat
wel. Je arts en apotheker kunnen dat
best bekijken en je individueel adviseren.
Het is dus goed om voor elk preparaat
of medicijn dat je inneemt voor een probleem
of voor de preventie ervan, eerst
raad te vragen aan je apotheker. Daarbij
zijn volgende vragen van belang:
-het tijdstip van inname (nuchter of met
voedsel)
-de hoeveelheid van het product
-de interactie met andere medicijnen of
voedsel
-de duurtijd van de behandeling
-de wijze van bewaring
-mogelijke risico’s of contra-indicaties
-een mogelijke vervanger met een betere
werking
Vrije verkoop
Heel wat geneesmiddelen zijn vrij te
koop. Objectieve informatie is niet enkel
veilig, maar ook noodzakelijk. Zelfs niet
alle plantaardige preparaten zijn zonder
gevaar als ze gecombineerd worden met
alcohol of andere medicijnen of voedsel.
De apotheker is er voor opgeleid om
de inhoudsstoffen te kunnen lezen, te
interpreteren en de invloed ervan met
voedsel en andere stoffen te evalueren.
Slik dus niet om het even wat omdat de
reclame je laat geloven dat het heilzaam
is. Je zou wel eens erg ziek kunnen
worden door onwetendheid. Het is niet
omdat voor een of ander product geen
medisch voorschrift noodzakelijk is, het
prepraat per definitie ongevaarlijk is.
Dat kan het wel worden door combinatie
met andere stoffen.
Iemand die antidepressiva neemt zoals
haloperidol, diazepam, enz... kan in
combinatie met grapefruit angsten,
duizeligheid, misselijkheid, trage hartslag,
ademhalingsproblemen en diarree
krijgen, precies het omgekeerde van wat
bedoeld was met het medicijn.
Ook medicijnen zoals donepezil, dat bij
Alzheimer wordt gebruikt of het borstkankermedicijn
tamoxifen, het prostaatmiddel
tamsulozine, populaire antihistaminica
lijken agressief op grapefruit te
reageren, zelfs viagra en cholesterolverlagers.
Daarom is het goed om bij twijfel
een vakman te kunnen raadplegen en
daar is je apotheker voor opgeleid! Je
apotheker is je beste raadgever, ook
voor natuurlijke preparaten!
Jan van Bercken
36 SANA nr 30 SANA nr 30 37

Advertentie
Nieuw boek van Dr. Marcel Verheyen
STOP STRESS
in luxe editie
met harde kaft
met stofwikkel
en leeslint
in fullcolour
met meer dan
200 illustraties
“Verbeter de kwaliteit van je leven door stress
en nervositeit efficiënt aan te pakken”
Dr. Marcel Verheyen
Bestellen?
Gebruik de bestelkaart in de i-Sana
Column
Uit de natuurgeneeskundige praktijk van Dr. Marcel Verheyen
Het immuunsysteem en het
onderbewuste
m diverse problemen te
overwinnen beschikt het
lichaam over een heel
vernuftig systeem, het
immuunsysteem. Dat is een soort
eliteleger dat aangepast is aan
jouw persoonlijke noden. Je hoeft
zelf niet te vechten, dat doen je elitetroepen
in je immuunsysteem.
En het immuunsysteem werkt
daarin heel nauw samen met het
endocrine systeem of het hormonale
systeem. We hebben eerder
al het voorbeeld gegeven van de
bijnieren die het niet aankunnen.
Dat is één kant van de medaille:
het vechtsysteem.
Want het zijn de bijnieren die er
voor zorgen dat je genoeg adrenaline
produceert om iets te kunnen
doen, of genoeg cortisol om de
ontsteking te kunnen beheren.
Elke allergie is in feite een vorm
van ontsteking. Het lichaam probeert
dat natuurlijk binnen bepaalde
grenzen te houden en dat is
eigenlijk de homeostase: vechten!
Men kan ook vluchten.
Dit is wat we vooral noemen: het
verdringen in het onderbewuste.
Hier zitten we met iets heel anders,
want we zijn bij het emotionele beland.
Hier zijn we met niet-fysieke
dingen bezig, want het verdringen
naar het onderbewuste is mogelijke
oorzaak van eventuele mentale
problemen en stoornissen in het
gevoelsleven. Dat is echt emotioneel.
Wat blijkt nu als iemand wordt aangevallen
- en we worden eigenlijk
constant aangevallen - hetzij door
een infectie, hetzij op gebied van
emoties, hetzij op andere manieren
- want alles is eigenlijk een vorm
van stress - dan balanceren we
tussen vechten en vluchten. Dat is
heel typisch, want dan balanceren
we tussen het fysieke en het emotionele.
Controleer maar: het heeft altijd
te maken met één van beide. We
noemen dat het hevelsysteem tussen
het fysieke en emotionele.
Een klein voorbeeldje: Een vrouw
heeft een postnatale depressie.
Hoe komt zij aan een postnatale
depressie? Ze zou toch gelukkig
moeten zijn en ze is er helemaal
onderdoor. Maar ze heeft een
enorme fysieke inspanning geleverd.
Ook hormonaal is er een
enorme verandering en op een gegeven
moment kan ze niet meer en
ze hevelt over van een fysiek naar
een emotioneel probleem. Heel interessant,
maar het klopt.
Vrouwen zijn gevoeliger, voor die
balans. Vandaar dat vrouwen sneller
depressief zijn. Daarover volgende
keer meer...
Dr. Marcel Verheyen
38 SANA nr 30 SANA nr 30 39
O

Heilzame plantenextracten en
hun toepassing
Plant van de maand:
Door Kees Martens
Kruidenkundige
nier- en urineweginfecties. Dit dankt de plant
aan de geneeskrachtige eigenschappen van
de bladeren. Deze bevatten de stof arbutine,
die in alkalische (=niet-zure) urine antibacterieel
werkt. De maximale werking ontplooit zich
3 à 4 uur na de inname. In hoge concentraties
kunnen de looistoffen bij daarvoor gevoelige
personen tot misselijkheid leiden. Hoewel
vaak het tegendeel wordt beweerd, is beredruif
geen ‘plasmiddel’ (diureticum).
Arctostaphylos uva-ursi wordt ook wel de ‘ontsmetter
van de urinewegen’ genoemd.
Arctostaphylos uva-ursi (L.)
Spreng
Beredruif:
ontsmet blaas en
urinewegen
Beredruif of druiven voor beren... Poëtischer kan haast niet. Het is ook een
heel mooie plant die het hele jaar groen blijft. Het is een kruipende heester
met donkergroene, ovale meerjarige blaadjes. Tijdens de bloeiperiode herken
je ze aan de roze-witte bloemklokjes. De bessen zijn in de herfst rijp genoeg
om gegeten te worden door vogels en beren. Beredruif heeft humusrijke grond
nodig om goed te kunnen groeien. Je kan de blaadjes van deze heester het hele
jaar door oogsten. Je kan ze gewoon drogen op een warme plek. Er zitten antiseptische
stoffen in die heel goed zijn bij problemen met de blaas.
Geschiedenis van de plant
Arctostaphylos uva-ursi behoort tot de familie
der Ericaceeën of heideachtigen en is in
België en Nederland vrij zeldzaam geworden.
Deze plant heeft, zoals veel heideachtigen,
leerachtige, groenblijvende bladeren. Sedert
de middeleeuwen worden beredruifbladeren
gebruikt om de nieren en de urinewegen te
desinfecteren. Al in Engelse kruidenboeken uit
de 13de eeuw wordt de heilzame toepassing
beschreven. De geslachtsnaam is afgeleid van
de woorden arktos, ‘een beer’, en staphyle,
‘druiven’. De Latijnse soortnaam betekent
hetzelfde en verwijst, net als de Nederlandse
naam, waarschijnlijk naar het feit dat beren de
vruchten eten.
Pas halverwege de 18de eeuw werd beredruif
pas ‘echt’ ontdekt door de medische wereld en
in 1788 opgenomen in de Britse farmacopee.
Eigenschappen
De plant werkt specifiek desinfecterend bij
Toepassing: In combinatie met andere
planten gaat beredruif onwillekeurige urinelozingen,
zoals bedplassen en het niet kunnen
ophouden van de plas door een verhoogde
prikkelbaarheid van de blaas, tegen. Verder
werkt zo’n combinatie ontsmettend op de urinewegen
en heeft het weerstandsverhogende
en spierontspannende eigenschappen..
Verwerking: In de zomer worden de bladeren
geoogst en vers verwerkt.
Om zelf te doen:
Beredruifthee tegen pijnlijk urineren en
bedplassen: giet een kop kokend water op
een lepel beredruifblad, laat dit tien minuten
doorkoken en daarna tien minuten staan.
Drink hiervan 1 à 2 koppen warm.
Voor meer informatie zie
www.boverte.com
40 SANA nr 30 SANA nr 30 41

Lactose-intolerantie:
als zuivel je ziek
maakt
Over melk en melkproducten doen heel tegenstrijdige
informatie de ronde. Sommigen zijn van mening dat
zuivel de moedermelk van het kalf is en dat mensen die
niet hoeven te “stelen”. Anderen vinden het absoluut
noodzakelijk melkproducten te gebruiken omwille van
de gemakkelijk absorbeerbare calcium. De zuivellobby is natuurlijk
erg machtig en de wetenschap gaat niet altijd vrijuit om ons een
duidelijk, onbevooroordeeld en objectief antwoord te geven. Daarnaast
zijn er mensen die gewoon zuivel niet kunnen verteren of er
slecht op reageren: zij die last hebben van een lactose-intolerantie.
In onze streken komt dit probleem maar bij een kleine minderheid
voor, maar in Aziatische en Afrikaanse landen loopt dit soms op tot
negentig percent van de bevolking. Hoe moet je met lactose-intolerantie
omgaan?
Mensen die last hebben van lactoseintolerantie
zijn niet in staat om de
melksuiker of lactose te verteren. Ze
missen het enzym lactase dat de lactose
omzet in enkelvoudige suikers die via de
darm dan opgenomen kunnen worden in
het bloed. Naarmate men ouder wordt,
neemt de productie van dit enzym af,
zodat mensen op oudere leeftijd het
moeilijker krijgen zuivel te verteren. Bij
ons valt dit nog wel mee, maar bij Afrikaanse
rassen bijvoorbeeld is negentig
percent van de bevolking intolerant voor
lactose en dus voor zuivel.
Je mag intolerantie voor lactose niet
verwarren met melkallergie. Dat laatste
kan gevaarlijk zijn, omdat het lichaam
de koemelk als een bedreiging beschouwt
en meteen antistoffen aanmaakt.
Mag je bij lactose-intolerantie helemaal
geen zuivel gebruiken? Jazeker, want
een totale intolerantie komt niet zo
vaak voor en bovendien bevatten niet
alle zuivelproducten evenveel lactose of
melksuiker. Zo is harde kaas voor deze
patiënten veiliger dan zuivere melk en
gefermenteerde producten bevatten
geen of nauwelijks melksuiker, zoals
yoghurt.
Veel voedsel met lactose
Je zou er van versteld staan hoeveel
voedsel werd “verrijkt” met lactose.
Iemand met een intolerantie kan dus
best de etiketten op voedselverpakking
lezen. Ook als men er maar beperkt last
van heeft, is het goed alles te becijferen,
want de hoeveelheid lactose wordt door
het lichaam gewoon per dag opgeteld.
Veel kleine beetjes maken ook hier wel
degelijk ook een groot. Want lactose
wordt vaak gebruikt als smaakverbeteraar
en vulstof in bereide eetwaren:
worst, brood, bouillonblokjes, melkchocolade,
ijs, koek, cake, kant- en klaarmaaltijden,
zelfs in sommige frisdranken
en ook in sommige merken van anticonceptiepillen.
Het volstaat dus niet gewoon melk weg
te laten.
Anderzijds bevatten harde kaas en gefermenteerde
yoghurt weinig lactose en
kan dus beter verdragen worden. Ook bij
geitenkaas, camembert, feta en cheddar
is de concentratie van lactose duizendmaal
kleiner dan in melk. Een gratin
maken kan dus best lukken voor lactoseintolerante
patiënten.
Calcium
Wie last heeft van een lactose-intolerantie
kan best melk laten staan, overschakelen
op gefermenteerde zuivel, of erg
spaarzaam omgaan met zuivelproducten.
Er bestaan voldoende goede en smakelijke
alternatieven voor wie om een
of andere reden geen zuivel wenst te
gebruiken. Het aantal sojapreparaten is
haast eindeloos. Hiermee krijg je geen
last van de lactose, want soja is geen
melk in de echte zin van het woord. En
voor wat de calcium betreft: groene bladgroenten,
amandelen, peulvruchten zijn
nog interessanter als calciumleverancier
dan zuivel. Je moet ze wel in voldoende
mate en gevarieerd gebruiken.
Jan van Gendt
42 SANA nr 30 SANA nr 30 43

Lekker en gezond koken met
groentenkok Dominique Vreven
Speltbrood met
okkernoten en rozemarijn
Spelt wordt dikwijls omschreven als ons “oergraan”. Tarwe
is vermoedelijk uit spelt ontstaan. In de loop der tijden
heeft er nooit iemand de moeite genomen om spelt verder
te selecteren en te verfijnen. Deze graansoort is dus al
eeuwenlang dezelfde gebleven.
Boodschappenlijstje voor 4
personen :
• 25g spelt
• 250g speltbloem
• 250g speltmeel
• 30g speltkorrels
• 20g gist
• 0.25l lauw water
• 8g zout
• 2 koffielepels olijfolie
• 100g fijngehakte rozemarijn
• 25g pompoenpitten
• 25g gepelde en grof gehakte
okkernoten
Bereidingswijze :
- Kook de speltkorrels in wat gezouten
water gaar. Dit is een geduldklus want
spelt heeft zeker 45 minuten gaartijd
nodig. Zet het kookpotje met de
speltgranen op een zeer zacht vuurtje,
roer regelmatig en voeg af en toe wat
water bij. Opgelet want spelt kan snel
aanbranden. Zorg ervoor dat op het
einde van het kookproces al het water
verdampt is.
- Doe de gist in een kommetje en giet er
een weinig water over. Los, al roerende,
de gist hierin op. Doe de bloem en het
meel in de kom van uw keukenrobot of,
indien u beschikt over een stevig stel
armen, leg dan de ingrediënten op het
aanrecht en maar kneden.
- Voeg de kruiden en de okkernoten
toe, de speltkorrels, de zonnebloempitten,
het zout, de olijfolie en tenslotte de
opgeloste gist. Maak hiervan een soepel
deeg en let goed op dat al de bestanddelen
van het deeg gelijk verdeeld zijn.
Indien niet zo, zal dit een negatieve
invloed hebben op het rijzen van het
deeg. Leg wat plastic op de kom en laat
het deeg drie kwartier rijzen. Het is zeer
belangrijk voor het rijzen dat u uw deeg
luchtdicht afsluit.
- Kneed kort en laat het weer drie
kwartier rijzen. Rol het deeg nu uit tot 5
grote sandwiches en leg ze op een bakplaat.
Bestrijk de broodjes door middel
van een kwastje met olijfolie en dek het
geheel goed af met plastic folie.
- Opnieuw drie kwartier laten rijzen en
dan afbakken in een goed hete oven van
190° gedurende 20 minuten. Zo bekomt
u een heerlijk, geurend en lekker speltbrood.
- Laat de broodjes even afkoelen voor u
ten aanval gaat. Dit bevordert de vast-
heid van uw brood. Indien u deze broodjes
dadelijk aansnijdt, zullen ze vlugger
uit elkaar brokkelen.
Snij ze open en beleg ze met flink wat
notensla, tomaat, geraspte wortel en
geraspte rode kool. Wie het liever wat
zoeter heeft kan er in deze tijd van
het jaar nog confituur van kweeperen
bijgeven.
Natuurlijk smakelijk!
Waar het goed voor is
Spelt bezit in een hogere mate vitamine
B, hoger volwaardiger eiwit-, een hoger
mineraal- en slijmstoffengehalte. Spelt
is lichter verteerbaar en zachter voor
maag en darmen.
Omdat spelt ook groeit op armere gronden
en geen nood heeft aan pesticiden
en kunstmest wordt dit graan dikwijls
biologisch op de markt gebracht.
Hildegarde von Bingen (1098-1179) was
een groot bewonderaar van dit graan.
Zij dicteerde ooit vanaf haar ziekbed aan
een bevriend abt de geneeskrachtige eigenschappen
van spelt die voor “gezond
vlees en bloed” zorgde.
Okkernoten en pompoenpitten zijn rijk
aan essentiële oliën maar door de hoge
verwarming tijdens de bereiding van het
brood zal u daar vermoedelijk niet veel
meer aan hebben buiten de heerlijke
geuren en smaken die deze zaden voortbrengen.
Binnenkort recepten met stevia
Omdat sommige lezers van ons magazine
problemen hebben ondervonden
met het maken van gelei met
stevia zullen we in de uitgave van
mei 2013 uitgebreid ingaan op hoe
u best confituur en gelei met stevia
kan bereiden. Momenteel hebben we
er al druk mee geëxperimenteerd
en de resultaten zijn heerlijk. Stevia
heeft blijkbaar de eigenschap om de
smaak van de vruchten te accentueren.
U proeft dus meer fruit en
zoet van de stevia zonder gebruik te
maken van kristalsuiker. Ideaal voor
mensen met diabetes, zwaarlijvigheid
en voor iedereen die bezig is
met gezonde en lekkere voeding.
‘t Vlierhof
Hasseltsestraat 57A
3740 Bilzen
Tel. 089 41 44 18
GSM 0478 61 33 02
info@vlierhof.be
www.vlierhof.be
44 SANA nr 30 SANA nr 30 45

Citroenverbena, Lippia citriodora, (voorheen:
Aloysia citrodora of Aloysia triphylla) en
daarvoor Verbena citriodora genoemd, is een
kruid uit de ijzerhardfamilie.
Maar liefst veertien stoffen bepalen de geur
van de citroenverbena. De twee belangrijkste
zijn geranial en neral. Deze zelfde stoffen
huizen in het aroma van citroen, sinaasappel
en citroengras. Deze halfheester is afkomstig
uit Chili en geldt in Nederland en België
als matig winterhard. Zij overleeft op een
beschutte plaats milde winters, om dan laat uit
te lopen.
Van de blaadjes wordt thee gezet en de plant
wordt ook wel gebruikt als keukenkruid. In de
tuin verkiest zij een plaats in de halfschaduw.
Frankrijkgangers kennen de plant wel onder
de Franse naam “verveine”.
De groene vingers van Ivo Pauwels
Ivo Pauwels, een gerenommeerd natuurkenner, auteur
en groen-journalist verzorgt elke maand een aantal
schitterende rubrieken in i-Sana.
PLANT VAN DE MAAND
CITROENVERBENA:
EEN STUKJE VAKANTIEGEVOEL THUIS
HEERLIJK ALS THEE, LEKKER ALS GEURTJE
Wie vaak naar Frankrijk op vakantie gaat, kent wel de citroenverbena.
Bij de Fransen spreekt men over “verveine”. Het is een heerlijk
aromatisch kruid waarvan bij de zuiderburen thee wordt gezet:
zeer verfrissend in de zomer en pittig in de winter. Het bevordert de
spijsvertering en smaakt lekker na zwaar tafelen.
Van citroenverbena bestaan verschillende soorten. Er zijn er die winterhard zijn,
terwijl andere niet tegen een koud klimaat zijn opgewassen. Als je een plaatsje
hebt in de tuin, hoe klein ook, dan past daar beslist verbena in. Zo kan je het hele
jaar door genieten van een heerlijke thee.
Veranderd van naam
In enkele decennia tijd is deze niet-winterharde
kuipplant driemaal van naam veranderd. Eerst
kenden we hem als Verbena triphylla. Later
werd het Lippia odorata of Lippia citriodora en
nu zou het Aloysia triphylla moeten zijn. De
reden is eenvoudig. De plant werd voor het
eerst zo genoemd nadat de Franse botanist
Philibert de Commerson hem anno 1768 in
de streek van Buenos Aires vond. In Madrid
kreeg de naar citroen geurende struik de naam
‘yerba Luisa’ naar Prins Luis van Asturias.
In zuidelijk Spanje werd de plant onder die
naam spoedig razend populair. Later, in 1784,
beschreef een botanist uit Parijs de plant als
Verbena triphylla. 15 jaar later was het struikje
onder deze naam een van de interessantste
nieuwigheden in de kassen van Londen en
omstreken. In diezelfde periode gaf weer een
andere botanist de struik de geslachtsnaam
Lippia, naar Auguste Lippi, een Franse
botanicus die in 1733 in Abessinië stierf.
Omdat de oudste naam al zijn rechten behoudt
en de geleerden er pas sinds kort achter zijn
dat deze naam ‘yerba Luisa’ was, zal de struik
tot nader order en naar we hopen voor lange
tijd Aloysia triphylla heten.
Wat hij altijd behouden heeft, is zijn lekkere
geur, een fruitig aroma dat dicht bij dat van de
citroen aanleunt, maar zachter is en toch ook
weer heel indringend.
Thee van de verse en gedroogde bladeren is
overheerlijk. En als je het struikje op het terras
zet zodat je er regelmatig langs moet lopen,
kan je nauwelijks aan de verleiding weerstaan
een blaadje te plukken en het onder je neus te
kneuzen.
Citroenverbena verdrijft insecten
Gedroogd en in een gesloten blik, behouden
de bladeren jarenlang hun geur. Die geur
verjaagt insecten. De gedroogde bladeren
zijn dus ideaal voor potpourri’s en geurzakjes.
In parfums wordt citroenverbena niet meer
gebruikt omdat het de huid gevoelig maakt
voor zonlicht.
46 SANA nr 30 SANA nr 30 47

Tuinsprokkels
De grote engelwortel,
een zachte reus
De grote engelwortel heeft
wel een heel heilige naam:
Angelica archangelica.
Dat komt omdat de
goegemeente vroeger geloofde
dat het kauwen op de aromatische
stengels en bladeren van deze grote
tweejarige plant bescherming zou
bieden tegen de pest aller pesten,
de pest zelf. Hielp het niet tegen de
pest, zo meenden de Lappen, dan
helpt het toch tegen boze geesten
en heksen, en ze kauwden met
plezier op deze plant die vaak als
ingrediënt voor likeuren en andere
geestrijke dranken wordt gebruikt.
Versuikerd worden de stengels
toegevoegd aan vruchtentaarten
en in Turks fruit vinden we de
stengels gekonfijt. De zaden worden
toegevoegd aan koekjes.
De grote klis,
voorloper van
klittenband
In Japan worden de wortels
van de grote klis, Arctium
lappa, als groente gegeten.
Zolang de plant niet bloeit,
zijn ook de stelen geschikt voor
consumptie. Ze worden fijngehakt
aan slaatjes toegevoegd of als een
soort van selderij gekookt. Net als
van de grote engelwortel werden
de stelen soms versuikerd. Deze
tweejarige plant bereikt een hoogte
van 2 m. Hij bloeit met distelachtige
bloemen. De zaadkoppen hebben
stekels en klissen, een eigenschap
die de stoere jongens van de
klas inspireerde. Zij gooiden met
zaaddozen van de grote klis naar
de voorbijfietsende meisjes. De
vermaledijde projectielen haakten
zich onvermijdelijk vast in jassen,
haren en truien. Een van die stoere
jongens zag er brood in, liet zich
door de zaadkoppen van de grote
klis of klit inspireren en vond de
velcrostrip uit, ook wel klittenband
genoemd.
Melde, groente of
kruid?
Atriplex hortensis, melde,
is een vergeten groente.
Tegenwoordig wordt een
brons- tot roodbladige
vorm van de melde, Atriplex
hortensis ‘Red Plume’ als eenjarige
tuinplant gebruikt. Volgens de
Engelse kruidkundige Culpeper
zou een tinctuur van de zaden een
laxerende werking bezitten. De
melde en de rode melde groeien
overal en eens in de tuin zal de plant
altijd wel ergens opschieten. De
bladeren van de rode melde geven
een mooi kleurtje aan slaatjes. Ook
als een minderwaardig surrogaat
voor spinazie wordt de tuinmelde
nog wel eens een keertje geteeld.
Bernagie voor heerlijke
longdrinks
Borago officinalis wordt
zowel bernagie als
komkommerkruid
genoemd. De blaadjes
en zelfs de blauwe bloempjes
hebben inderdaad een flauwe
komkommersmaak. Lang geleden
dachten de mensen dat bernagie
een opbeurende werking zou
hebben. ‘Ego borago, gaudia
semper ago’ betekent zoveel als ‘ik,
bernagie, breng altijd moed’. In de
Renaissance beleefde dit kruid dan
ook een renaissance als sloomheid
en melancholie verdrijvend middel.
Toegegeven, de meestal blauwe
bloempjes zijn alleraardigst. Er
bestaat trouwens ook een witte
variant.
In Spanje wordt bernagie als
stoofgroente gegeten. Bij ons kan
je de bloempjes mooi in ijsblokjes
vriezen om ze aan longdrinks toe te
van Ivo Pauwels
voegen. Dat geeft een alleraardigst
effect. Bernagie-olie wordt in de
cosmetica gebruikt, maar geeft
soms, zij het bij uitzondering,
een allergische reactie. Omdat de
bloempjes eetbaar zijn, kan je ze
ook aan slaatjes toevoegen of er
gewoon het bord mee versieren.
Bernagie behoort tot de
ruwbladigen, net als longkruid
en slangenkruid overigens. De
ruwbladigen hebben calcietkristallen
in hun opperhuid. Mensen voelen
ze niet, slakken wel. Ze mijden
ruwbladigen dan ook als de pest.
Bernagie is een eenjarige plant.
Eens je hem in de tuin hebt, zaait
hij zich in meer dan voldoende
mate uit. Jonge zaailingen zijn
gemakkelijk te herkennen, te
wieden en dood te schoffelen.
48 SANA nr 30 SANA nr 30 49

Gezonde
voornemens
tegen voorjaarsmoeheid
F i t v o o r
d e l e n t e
Het voorjaar is nog wel een
tijdje weg maar na de feestweken
beginnen de eerste
tekenen van vermoeidheid
zich te manifesteren. Het afwijkend
eetgedrag, slapeloze
nachten, alcohol, zoetigheden, vette spijzen
en afwijking van het klassieke eetpatroon
maken dat de lever overwerk moet presteren
en de ontgifting van het lichaam niet
gemakkelijk voor mekaar komt. Vandaar is
het maar een kleine stap naar voorjaarsmoeheid.
Maar het is nu de tijd om er iets
aan te doen, energie op te sparen en er
voor te zorgen dat je over een paar weken
niet met een loodzware vermoeidheid te
maken krijgt waardoor de eerste lentezon
je volkomen ontgaat.
Voorjaarsmoeheid is niet erg, het gaat
meestal vanzelf over, maar het kan je wel
een aantal weken grondig treiteren en dus
kan je dat maar beter voorkomen.
Hoe voorkom je de klop
van de hamer na de winter?
Men kan natuurlijk zelf heel wat doen
om korte metten te maken met de
voorjaarsmoeheid en de vervelende verschijnselen
te beperken en de ongemakken
te verkorten maar vooral ook om
het te voorkomen.
Aangezien het in de meeste gevallen
gaat om psychosomatische problemen
waar vitamine- en mineraaltekorten en
een slecht werkend immuunsysteem
mee gepaard gaan, is het belangrijk
eerst de voeding om te schakelen.
Meer fruit en verse groenten zijn in
een gezondmakingsdieet van belang.
Zeker geen strenge vastenkuren zoals
de Mayrkuur, aangezien de meeste
patiënten met een voorjaarsmoeheid al
een vitaminegebrek hebben. Zo iemand
mag je niet op melk en brood zetten.
De darm moet weliswaar gesaneerd
worden, maar zelfs een goede fruitkuur
vermag al heel wat, waarbij gedurende
één of maximum twee weken enkel vers
fruit wordt gegeten, liefst van biologische
oorsprong, zodat geen schadelijk
bestrijdingsmiddelen of bewaarmiddelen
de kuur kunnen verstoren.
Nog minder drastisch is het de gescheiden
voeding toe te passen. Hierbij kan
de patiënt ’s morgens enkel fruit eten, ’s
middags eiwitten zoals vis, kaas of vlees
(maar dit laatste laat je voor één week
ook best achterwege) en ’s avonds enkel
vezels onder vorm van verse groenten,
waarbij zeker begonnen wordt met een
rauwkostschoteltje. Op die manier krijg
je toch essentiële bouwstenen binnen en
ontstaan geen tekorten wat bij voorjaarsmoeheid
al meestal het geval is, en
vitaminetekorten een rol spelen.
50 SANA nr 30 SANA nr 30 51

Oudere mensen met een hart- en
bloedsomloopprobleem moeten wel
voorzichtig zijn met een sapkuur, omdat
ze plots een bloeddrukval kunnen meemaken.
Ook diabetespatiënten moeten
opletten want niet elke soort fruit in
gelijk welke hoeveelheid mag. Bovendien
moeten ze hun dagelijks rantsoen
calorieën hebben. Best kan dus overlegd
worden met de arts wat hen te doen
staat.
Je moet natuurlijk ook wel zeker zijn
of het om voorjaarsmoeheid gaat, en
dat de verschijnselen geen masker zijn
voor een dieper liggende kwaal. Zo moet
altijd gedacht worden aan de mogelijkheid
van het chronisch vermoeidheidssyndroom.
Vitamine C en melatonine
kunnen eveneens nuttig zijn.
Positief denken
Doorgaans treedt voorjaarsmoeheid
vooral op boven de 35. Normaal moet
het verschijnsel ook op een vijf- tot zestal
weken voorbij zijn... zelfs op spontane
wijze.
Heel belangrijk zijn positieve emoties.
Kniezen kan je altijd, maar gelukkig
worden, daar is ook wat wilskracht voor
nodig en komt niet uit de lucht vallen.
Dagelijks een flinke wandeling, en gezond
eten zijn de brandstof voor meer
energie en dus om voorjaarsmoeheid te
slim af te zijn: kruidenthees, slaatjes,
meer fruit en groenten, volkorenproducten,
af en toe vis in de plaats van vlees
op het menu en dat alles aanvullen met
wat selenium en magnesium en vergeet
ook een wekelijkse sauna niet. Wie
dagelijks verse groenten en vruchten
eet, hoeft minder bang te zijn voor tekorten.
Zorg voor een vlotte stoelgang,
bijvoorbeeld met Frangula, zorg voor de
gezondmaking van de darmen en ga in
de winter ook wat meer bewegen. Op
die manier voorkom je voorjaarsmoeheid
en kan je zelf weer grip krijgen op
de situatie.
Verarm je voedsel niet
We denken dat we in de winter even
gezond eten als in de zomer, maar
eigenlijk is dat niet zo. Het voedsel is in
de winter veel armer dan in de zomer
en bovendien eten we meer vetten en
slechte koolhydraten: meer suiker, meer
snoep, meer behandelde en geconserveerde
producten.
Daarbij komt dat we ons in de winter
heel anders gedragen en dat komt de
gezondheid ook niet altijd ten goede.
Vergeet vooral niet dat de kwaliteit van
het voedsel door een aantal dingen fel
wordt beïnvloed.
- Stress heeft een grote invloed op onze
vitamine- en mineraalhuishouding. Door
stress worden vitamines B, magnesium
en chroom via de nieren uitgescheiden
en worden ook meer vitamine C opgebruikt.
Vanzelfsprekend heeft iemand
die permanent onder stress staat een
tekort aan vitamines en mineralen, alleen
al daardoor.
- Overmatig alcoholverbruik veroorzaakt
een tekort aan vitamines B, bioflavonoiden
en de spoorelementen zink, kalium
en chroom. Wie zich daaraan bezondigt
heeft steeds meer de neiging de porties
alcohol te verhogen om op die manier te
trachten de tekorten minder te ervaren.
- De groenten zijn armer in de winter. In
de winter heeft het voedsel van nature
minder selenium en zink, vanwege het
feit dat de verbouwing van groenten
vaak op uitgeloogde grond gebeurt. Als
je groenten van biologische landbouw
neemt, is dat risico veel kleiner. Dit zou
voor een deel kunnen verklaren dat in de
winter ook meer hartinfarcten voorkomen
dan in de zomer.
- Vitamine C verliest snel zijn waarde.
Sinaasappelen die bijvoorbeeld op kamertemperatuur
worden bewaard verliezen
op één dag een groot deel van hun
vitaminegehalte. Als ze daar een weekje
hebben gelegen, zijn ze vrijwel waardeloos
voor wat de vitamine C betreft.
Vergeet ook niet dat lucht (oxidatie) en
licht plus een verhoging van de temperatuur
(koken), de vitamine C langzaam
maar zeker vernietigt.
- Medicijnen verhinderen soms de absorptie
van vitamines. Miljoenen mensen
overal ter wereld slikken medicijnen.
Plaspillen en laxeermiddelen verwijderen
het belangrijke kalium uit het lichaam.
Veel maagmiddelen onttrekken ook magnesium
aan het lichaam. Vergeet ook
niet dat de anticonceptiepil de opname
van vitamine B6, foliumzuur en vitamine
C verhindert. Vandaar dat ook veel jonge
vrouwen zich in de winter doodmoe
voelen.
- Tabak is een vitaminerover. Wie rookt
heeft veel meer vitamines nodig dan een
niet-roker en dat geldt ook voor passieve
rokers. Eén sigaret verwoest bijna de
totale normale dagbehoefte aan vitamine
C (75 milligram). Wie een pakje rookt
heeft dus permanent een groot tekort
aan vitamine C.
Maar als je het goed aanpakt en daar nu
mee begint, zal je niet enkel gezonder de
winter doorkomen, maar in de lente ook
geen last krijgen van voorjaarsmoeheid.
Jan van Bercken
52 SANA nr 30 SANA nr 30 53

Korspelsesteenweg 86 - 3581 Beverlo
Tel.: 011/40.14.07 www.brouwland.com
Openingsuren :
Maandag - vrijdag: Zaterdag:
9u tot 18u 9u tot 17u
Openingsuren:
Voor meer info: www.ellendee.be
54 SANA nr 30 SANA nr 30 55
Advertentie
DE MARETAK
natuur- en dieetvoeding, lichaamsverzorging
De Merodelei 36 - 2300 Turnhout
Tel.: 014/42 47 63
Openingsuren:
van maandag t/m zaterdag 09u30 - 18u00
Potje 100 ml - Prijs € 5,95
ma:
di:
wo:
do:
vrij:
za:
9.30
9.30
9.30
9.30
9.30
12.30
12.30
12.30
12.30
12.30
Aloë vera créme
Bij droge en gevoelige huid
13.30
13.30
13.30
13.30
13.30
13.30
18.00
18.00
18.00
18.00
18.00
18.00
De unieke formule van deze crème met de natuurlijke en waardevolle actieve
bestanddelen van aloë vera is uitermate geschikt voor dagelijks gebruik, in het
bijzonder bij de droge en gevoelige huid.
De crème verzacht en zorgt voor een optimale vochtbalans, waardoor de huid een
frisse en gezonde uitstraling krijgt.
Bovendien wordt ze toegepast bij een door de zon beschadigde huid, striae
en littekens.
Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-390.
Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en
beter kunnen helpen.
Advertentie

Zwaar gefeest?
Zwaar getafeld?
Cardubell helpt!
l Ondersteunt de vertering
van vetten
l Ondersteunt de werking
van het ontgiftingsorgaan
l Goed voor de galfunctie
Cardubell van Fytobell ® is in de apotheek
verkrijgbaar met cnk-bestelcode: 2899-870
Gezonde kracht uit de natuur!
56 SANA nr 30
Meer informatie?
Tel. 011/371924 of e-mail:
info@fytobell.be
www.fytobell.be
Advertentie