Jaar 3 blok 1 milieubeheer.pdf - OmgevingsAtelier

Milieubeheer jaar 3

• Naam natuurlijk 

• Waarom milieu? 

• Hobby 

Wie ben je? 

• Welke stages heb je gedaan? 

• Welke stage ga je doen? 

• Welke afstudeerrichting? 

• Wat vindt je milieu?

• … 

Wat is milieu?

Milieucompartimenten 

Lucht h 

Bodem 

Water

• BBodem d 

• Water 

• Lucht 

• Afval 

• Energie 

• CO2 • Klimaat 

• Zeespiegel 

Milieu = interactie! 

• Geur 

• Mest 

• Drinkwater 

• Hergebruik 

• Delfstoffen 

• Stortplaats 

• …

Kennis van de onderdelen 

• Inzicht vraagt kennis 

• Wat wil je worden?

Het lesprogramma 2011 ‐ 2012 

• Vier i blokken: bl kk 

• Blok 1: Saneren van lucht, energie, g geluid, g 

milieuzorg 

• Blok 2: Saneren van bodem en water 

• Blok 3: Integratie van milieu 

• Blok l k4: Integratie van milieu l 

• Elk blok wordt afgesloten met een beoordeling

Blok 2: Saneren van bodem en 

water

Saneren van bodem en water

• … 

Wat is verontreiniging?

Verontreiniging 

• Meer dan de concentraties die van nature 

aanwezig g zijn j 

• EEr iis een probleem bl als l … 

– Ecologisch risico 

– Humaan risico 

– Risico op verspreiding

LLekkerkerk, kk k k 1979

• … 

Aantal verontreinigde locaties?

Normstelling

Ernstig en spoedeisend 

• Wordt bepaald door: 

– Omvang 

– Verspreiding

Beschermen van de bodem 

• Bodem mag niet onomkeerbaar vies worden 

• Verwaarloosbaar risico is acceptabel 

• Wat is onomkeerbaar? 

• Wat is verwaarloosbaar?

Onomkeerbaar 

Onomkeerbaar

Les 2: Bodem‐ en 

waterverontreiniging g g 

Stofeigenschappen

Normstelling

Onomkeerbaar 

Onomkeerbaar

Risico van verontreiniging 

• Voor zowel bodem als grondwater: 

– Ecologische g risico’s 

– Humaan risico (voor de mens) 

– Verspreidingsrisico

Normstelling 

Verwaarloosbaar risico! 

Daarom aarom hergebruik hergebruik mogelijk 

mogelijk

Verwaarloosbaar risico

Verspreiding van verontreiniging 

• Er komt verontreiniging in de bodem 

• Waardoor wordt de verspreiding bepaald?

Verspreiding van verontreiniging 

• Stofeigenschappen 

• Bodemeigenschappen 

• Omstandigheden 

• Tijd

Stofeigenschappen 

• Oplosbaar – niet oplosbaar 

• Zwaarder dan water – lichter dan water 

• Polair –niet polair 

• Vluchtig – niet vluchtig 

• Reactief – niet reactief 

• Mobiel –niet mobiel in wat 

• Fysische vorm: vast (smeltpunt), vloeibaar, gas

Groepen stoffen 

• Zware metalen: l llood, d zink, i k cadmium, d i chroom, h 

koper, … 

• BTEX‐en: benzeen, tolueen, ethyleen, xyleen 

• Oplosmiddelen: p 

VoCl, Per, Tri, … 

• PAK’s: polycyclische aromatische 

koolwaterstoffen 

• Anorganisch: zonder koolstof 


• Organisch: met koolstof

Verontreinigende stoffen 

1. Minerale olie: Jan 

2. Lood :Roald 

3. VoCl: Erwin 

4. Asbest: Tomas 

55. Per en tri (oplosmiddelen): Johan 

6. PAK’s: Anne 

7. PCB’s: Bas

Huiswerk (1) 

• ZZoek kvoor j je ‘i ‘eigen stof’ t f’ uit it wat t dde volgende l d 

stofeigenschappen zijn (gebruik bijv. www.soilpedia.nl) : 

– Chemische formule 

– Oplosbaar –niet oplosbaar 

– Zwaarder dan water – lichter dan water 

– Polair – niet polair 

– Vluchtig –niet vluchtig 

– Reactief –niet reactief 

– Mobiel –niet mobiel 

– Fysische vorm bij 20 graden: vast (smeltpunt), vloeibaar, gas 

– Veel voorkomende bronnen van verontreiniging 

• Zet dit zo concreet mogelijk in powerpoint‐sheets en stuur 

vooraf toe (l.stax@aocterra.nl)

Huiswerk (2): Hoe verspreidt ‘jouw’ 

stof zich in onderstaand plaatje? 

Goed doorlatende zandbodem 

Stroomrichting van 

het grondwater 


lekt ekt uit de installatie 

en n valt op de grond 

Grondwater 

Grondwater‐ 

niveau

Milieubeheer jaar 3 

Les 3: Stofgedrag








7. PCB’s: Bas

Jan boer 

Minerale olie: 

Chemische formule: 

aromatische C‐H C H verbindingen

• Dieselolie 

• Motorolie 

• Huisbrandolie 

• Wasbenzine 

• Euro 95 

• Verfverdunner (terpentine) 

• Kerosine 

• Gasolie 

• Kabelolie 

• Transformatorolie 

• Isolatieolie 

• Boorolie 

• Rijwielolie 

• Hydraulische olie 

Lijst minerale olie: o.a. oa

Oplosbaar/niet oplosbaar 

Minerale olie (op Naftaleen na) slecht oplosbaar, 

binden goed aan organische stof. 

Minerale olie is lichter dan water 

Minerale olie is lichter dan water, het drijft op het 

wateroppervlak. 

Minerale olie is zwak‐polair 

• Minerale olie bestaat in hoofdzaak uit zwak‐polaire 

en apolaire verbindingen met alifatische en/of 

aromatische C‐H verbindingen.

Vluchtig/ niet vluchtig 

• Vluchtige oliën zijn onder andere: wasbenzine, 

benzine, terpentine en kerosine. In de onderstaande 

tabel vindt u de globale verhoudingen weergegeven. 

C5‐C8 C8‐C10 C10‐C12 >C12 

• Benzine 40% 50% 10% 0% 

• Terpentine 0% 40% 60% 0% 

• Kerosine 0% 25% 50% 25% 

• Wasbenzine 75% 25% 0% 0% 

• Deze soorten zijn j vluchtige g 

minerale olien.

Reactief/niet reactief 

Minerale olie is niet reactief 

Mobiel/niet mobiel 

Minerale olie is vaak een mobiele verontreiniging. 

Het verplaatst zich makkelijk. 

Fysische vorm bij 20 graden: 

Vast Vast: onder de 70 

Vloeibaar:temperatuur van 70 a 80 ºC 

Gas: boven de 100 graden

Bronnen van verontreiniging 

Veel voorkomende bronnen verontreiniging 

Minerale olie is een van de meest voorkomende stoffen die lokale verontreinigingen van grond en grondwater 

kunnen veroorzaken. Olie is een mengsel g van meer dan 1.000 verschillende stoffen, , hoofdzakelijk j 

koolwaterstofverbindingen. Deze grote verscheidenheid wordt veroorzaakt door de verschillende typen 

ruwe aardolie die op de wereld voorkomen en door de verschillende raffinage processen. 

Een olieverontreiniging in de bodem wordt meestal gekarakteriseerd aan de hand van het totaalgehalte 

aan minerale olie (koolstoffractie ( C10 ‐ C40), ), eventueel aangevuld g met het ggehalte 

BTEX en PAK 

(waaronder koolstoffracties

2: Lood 

Roald

Lood en zijn j eigenschappen 

g pp 

Roald Leeuwerik 43M

Overzicht eigenschappen 

• Formule lood is: Pb (Plumbum) 

• Lood in principe niet oplosbaar bij 20 graden 

celsius en 1bar, Beter oplosbaar in zacht, licht 

zuur water. water Sterke, Sterke zure oxidator nodig. nodig 

Loodsuiker is een voorbeeld van opgeloste 

llooddeeltjes. l 

• Dichtheid lood: 11340 kg/m3, water: 998 

kg/m3, lood zwaarder dan water.

Vervolg 

• Niet polair, geen bindingen tussen 

elektronegatieve g en niet‐elektronegatieve g 

elementen 

• Lood is geen vluchtige stof 

• Lood is chemisch stabiel, niet reactief. 

• Niet mobiel, vrijwel altijd vast, zwaar soortelijk 

gewicht gewicht.

Vervolg 

• De fysische vorm bij 20 graden: vaste vorm 

(smeltpunt: 600 K, 327 graden) 

• Verontreinigingen: immobiel, dus vaak in 

bovengrond, gevaar voor kleine kinderen. 

• Bouwmaterialen, Loodaccu’s, pigmenten. 

• Lood via rookgassen geëmitteerd, geëmitteerd Schietbanen (lood 

oxideert), In slib dat vroeger massaal gedumpt werd 

kan ook lood gevonden worden, worden zat vroeger ook in 

benzine als antiklopmiddel.

3: VoCl 

Erwin

4: Asbest 

Tomas

Asbest 

• Chemische formule 

Mg3Si2O5(OH) 4 

• Niet oplosbaar, maar lost wel op in de longen 

• Zwaarder dan water 

• Niet vluchtig 

• Ni Niet t reactief ti f 

• Mobiel, in lucht, bodem en water 

• Fysische vorm bij 20 graden is vast

Asbest is tot in de jaren tachtig veel gebruikt in gebouwen en woningen, 

het is sterk, slijtvast, isolerend en bovendien goedkoop. 

Het werd bijvoorbeeld gebruikt in: 

• asbestcement: b onder d meer gebruikt b ik in i golfplaten, lf l rioolbuizen, i lb i schoorsteenpijpen, h ij dkli dakleien, bl bloembakken, b kk 

warmhoudplaatjes, enzovoorts. 

• spuitasbest: is tot 1978 veel toegepast als brandwerend‐ en isolerendmiddel in schepen en gebouwen. 

• remblokjes: j in oude auto's, , vrachtwagens g en liften kan nog g asbest worden gevonden, g , hoewel dit 

tegenwoordig vervangen wordt door aramide zoals Twaronvezels; 

• asbestkoord: als dichting voor kacheldeuren en stookketels; 

• asbestisolatie: werd toegepast als brandwerende laag in onder meer vele gebouwen en schepen. Bij het 

verwijderen van de laag komen veel vezels vrij; 

• vloerbedekking: onder vinylvloeren werd vroeger (tot ongeveer 1980) soms een asbestviltlaag 

aangebracht.

5: Per en tri 

Johan Herbers

Chemische formule 

Cl2C=CCL2 

Oplosbaar of niet 

Zwaarder dan water of 

lichter 

Polair niet polair 

Slecht oplosbaar 

Zwaarder dan water 

Niet polair 

Vluchtig of niet Vluchtig 

Reactief of niet 

Mobiel of niet 

Fysische vorm bij 20 

graden 

Veel voorkomende 

bronnen van 

verontreiniging 

Reactief 

Mobiel 

Vloeibaar 

PER TRI 

Oud blusmiddel, chemische reiniging 

van kleding 

Cl2HC=CHCL 

Lost slecht op in water 

Zwaarder dan water 

Polair 

Vluchtig 

Reactief 

Mobiel 

Vloeibaar 

Lozingen, komt allebei veel voor bij oude 

chemische wasserijen.

Wat gebeurt er bij het plaatje met 

deze stoffen? 

• Beide stoffen zullen omdat ze zwaarder zijn 

dan water in de grond g zakken en niet heel erg g 

verspreiden.

7: PCB’s 

Bas

PCB’s

• Organische stof 

• C12H10‐xClx 


• 1 tot 10 chlooratomen

Oplosbaarheid 

• PCB’s zijn slecht oplosbaar in water 

• Hoe meer chlooratomen hoe slechter 

Hoe meer chlooratomen, hoe slechter 

oplosbaar in water

Dichtheid 

• Kan ik nergens vinden. Ook niet in mijn Binas 

boekje. j

Polairheid 

• Er zijn 209 verschillende PCB’s 

• De meeste zijn apolair Dit houdt in dat de 

De meeste zijn apolair. Dit houdt in dat de 

moleculen elkaar onderling niet aantrekken

Vluchtigheid 

• Als er zuurstof bij PCB’s komt, worden PCB’s 

vrij ij gauw iin CO2 en H2O omgezet

• PCB’s zijn niet reactief 

Reactiviteit 

• Vandaar geschikt als koelvloeistof

Mobiliteit 

• PCB’s adsorberen goed 

• De verspreiding van PCB’s zijn over het 

De verspreiding van PCB s zijn over het 

algemeen gering

Fysische vorm bij kamertemperatuur 

• PCB’s hebben een hoog kookpunt. (Daarom 

neem ik aan dat ze bij j kamertemperatuur p 

vloeibaar zijn omdat ze mede als koelvloeistof 

werden gebruikt)

Veel voorkomende bronnen van 


• PCB’s zijn veel voorkomende 

bbodemverontreinigingen d i i i iin de d bovengrond b d 

• Dit komt mede doordat ze niet makkelijk 

verspreiden 

id

66: PAK PAKs 

Stofeigenschappen 

Door Anne Hemkes

PAKs de chemischische formule: 

• Polycyclische P PPolycyclische l li h A Aromatische i h K Koolwaterstoffen l ff ( (PAK’ ( (PAK’s PAK’ PAK’s) )b ) behoren h tot 

een groep van enkele honderden organische stoffen die zijn 

opgebouwd uit twee of meer benzeenringen. 

• Het zijn hydrofobe, (veelal) vaste stoffen, waarbij afhankelijk van de 

toename in het molecuulgewicht (aantal benzeenringen) 

onderscheidt gemaakt wordt wordt. 

• De belangrijke emissiebronnen van PAK’s zijn het verkeer en de 

industrie (cokesproductie, kabelverbranding, aluminiumindustrie, 

h houtverduurzaming t d i en conservering). 

i )

PAKs oplosbaar oplosbaar niet oplosbaar? 

• Z Ze zijn ij ( (op N Naftaleen f l na) ) slecht l h oplosbaar, oplosbaar l b , bi binden d goed d aan 

organische stof in de bodem en zijn in de meeste gevallen een 

immobiele ... Niet oplosbaar oplosbaar, , wel vluchtig. 

• In het algemeen lossen zware metalen slecht op in water, wat zorgt 

dat ze redelijk immobiel zijn. Zware metalen hechten goed aan 

kleideeltjes in de bodem en aan organische stof Een lage zuurgraad 

van de bodem verhoogt echter de oplosbaarheid.

PAKs 

Zwaarder Zwaarder dan water? 

Lichter Lichter dan water? 

• Zwaardere elementen elementen van van ruwe olie olie, zoals Polycyclische Aromatische 

Koolwaterstoffen (PAK's) verspreiden zich in het water. Aangezien deze 

elementen langer in water opgelost kunnen blijven dan andere, 

gevaarlijkere gevaarlijkere, stoffen zoals tolueen zijn PAK's op lange termijn schadelijker 

aangezien ze zich opstapelen in de voedselketen 

voedselketen. 

• Ze zijn in het algemeen zwaarder waardoor ze niet blijven drijven, maar wel 

worden opgenomen door het water.

PAKs vluchtig niet 

vluchtig? 

• Met uitzondering uitzondering van enkele “vluchtige” vluchtige PAK’s PAK s (naftaleen, (naftaleen antraceen antraceen, 

fenantreen, fluoranteen, pyreen) worden PAK’s niet als afzonderlijke 

stoffen geproduceerd en gebruikt. 

• D De b belangrijkste l ijk t i industriële d t iël t toepassing i van PAK’ PAK’s i is verwerking ki van 

(rest (rest-) ) producten die ontstaan bij de raffinering (of kraken) van ruwe 

olie en bij de verwerking van steenkoolteer.

PAKs polair polair niet polair? 

polair? 

• P Polycyclische l li h aromatische i h k koolwaterstoffen, l ff ofwel f l PAK' PAK's, vormen 

een klasse organische stoffen die. Deze stoffen bestaan uit, zoals 

uit de naam valt op te maken, uit meerdere aromatische 

ringstructuren. De structuurformules van PAK's hebben vormen 

zoals uit de afbeelding rechts. Volgens de officiële definitie bestaan 

PAK's uit drie of meer ringen, g , welke weer bestaan uit 5 of 6 

koolstofatomen. PAK's ontstaan bij onvolledige verbranding van 

koolstofhoudende materialen, zoals olie, aardgas, hout of kolen. 

Sommige PAK's PAK s worden worden ook industrieel geproduceerd en worden 

gebruikt in onder andere de kunststofindustrie. Het zijn zeer stabiele 

stoffen en kunnen moeilijk afgebroken worden in de natuur.

PAKs reactief reactief niet reactief? 

reactief? 

• W Wel l reactief i f naar mijn ij mening, i als l j je nou b b.v kijk kijkt naar PAK PAKs di die 

veelal voorkomen in de zee of gewoon in de grotere rivieren. 

• Daar zie je j veel al dat bepaalde p PAKs zich hechtten aan 

slibdeeltjes!

PAKs mobiel mobiel niet niet mobiel? 

mobiel? 

• W Wel l mobiel bi l want als l j je bij bijvoorbeeld b ld kijk kijkt naar PAK PAKs di die i in d de zee 

voorkomen: 

• Vele hechten goed g aan slibdeeltjes. j Met het slib kunnen zij j over 

grote afstanden getransporteerd worden en verontreiniging van de 

waterbodem veroorzaken.

PAKs 

F Fysische i h vorm bij bij 20 20 graden: d vast t (smeltpunt), ( lt t) vloeibaar, l ib gas 

• PAK' PAK's zijn ij polycyclische l li h aromatische i h k kkoolwaterstoffen koolwaterstoffen. l ff . D Deze 

teerachtige stoffen ontstaan bij onvolledige verbranding van 

koolstofhoudende materialen zoals hout, fossiele brandstoffen, 

tabak en levensmiddelen. Tot de PAK's worden enkele honderden 

verwante stoffen gerekend die meestal met een aantal tegelijk 

voorkomen. Ongeveer g 90% van de PAK's in het milieu is afkomstig g 

van menselijk handelen. De uitstoot naar het milieu gaat voor 99% 

via de lucht, met als belangrijkste bronnen, industrie, verkeer en 

houtvuren houtvuren. 

• Fysische vorm bij 20 graden: dat het heel erg kan variëren van hele 

kleine tot wat grotere deeltjes. 

• Tot dat je haast zou denken omdat het zo klein is dat het haast 

vloeibaar is.

PAKs 


verontreiniging: 

• E Een groep chemische h i h stoffen t ff di die i in rap t tempo b bekender k d en vooral l 

gevreesder wordt is de groep van de polycyclische aromatische 

koolwaterstoffen, afgekort PAK's. Deze stoffen zijn zeer schadelijk 

voor het milieu en ook zijn ze vaak kankerverwekkend. 

• De belangrijke emissiebronnen van PAK’s zijn het verkeer en de 

industrie (cokesproductie, kabelverbranding, aluminiumindustrie, 

houtverduurzaming en conservering).

7: PCB’s 

Bas

PCB’s

• Organische stof 

• C12H10‐xClx 


• 1 tot 10 chlooratomen

Oplosbaarheid 

• PCB’s zijn slecht oplosbaar in water 

• Hoe meer chlooratomen hoe slechter 

Hoe meer chlooratomen, hoe slechter 

oplosbaar in water

Dichtheid 

• Kan ik nergens vinden. Ook niet in mijn Binas 

boekje. j

Polairheid 

• Er zijn 209 verschillende PCB’s 

• De meeste zijn apolair Dit houdt in dat de 

De meeste zijn apolair. Dit houdt in dat de 

moleculen elkaar onderling niet aantrekken

Vluchtigheid 

• Als er zuurstof bij PCB’s komt, worden PCB’s 

vrij ij gauw iin CO2 en H2O omgezet

• PCB’s zijn niet reactief 

Reactiviteit 

• Vandaar geschikt als koelvloeistof

Mobiliteit 

• PCB’s adsorberen goed 

• De verspreiding van PCB’s zijn over het 

De verspreiding van PCB s zijn over het 

algemeen gering

Fysische vorm bij kamertemperatuur 

• PCB’s hebben een hoog kookpunt. (Daarom 

neem ik aan dat ze bij j kamertemperatuur p 

vloeibaar zijn omdat ze mede als koelvloeistof 

werden gebruikt)



• PCB’s zijn veel voorkomende 

bbodemverontreinigingen d i i i iin de d bovengrond b d 

• Dit komt mede doordat ze niet makkelijk 

verspreiden 

id

Nog wat meer informatie

Olie: vele stoffen!

Asbest: veel gebruikt

Asbest: de eigenschappen

Asbest: de hoofdsoorten

Asbest: het gevaar

Asbest: de ziekten

VoCl: belangrijkste gegevens

VoCl: chemie

VoCl: verspreiding in de bodem

VoCl: natuurlijke afbraak

VoCl: natuurlijke afbraak

Zware metalen 

• Soortelijke massa: groter dan ijzer (>4) 

• Hoge mate van giftigheid 

• Metaal: vaste vorm 

• Zacht Zacht, buigzaam

Cadmium 

• In llaagsmeltende l d legeringen l (b (bijvoorbeeld b ld soldeer) ld ) en in legeringen l met 

grote slijtvastheid en weerstand tegen metaalmoeheid wordt cadmium 

regelmatig gebruikt. Het heeft ook elektrochemische toepassingen, onder 

andere in ijkcellen met een standaard elektromotorische kracht. 

• Het wordt gebruikt als fosforescent in televisiebuizen en zowel het sulfide 

CdS als het selenide CdSe zijn belangrijke halfgeleiders 

halfgeleiders. 

• CdS wordt wel als gele of rode verfkleurstof gebruikt. 

• Cadmium werd ook gebruikt in oplaadbare batterijen, accu's. Sinds januari 

2005 is dit verboden door de Europese Unie. 

• Verder wordt cadmium gebruikt in de legering woodsmetaal en voor 

sommige soorten hobbyverf hobbyverf. 

• Vanwege zijn grote invangvermogen voor neutronen wordt cadmium ook 

gebruikt in regelstaven voor kernreactoren.

Cadmium: het gevaar 

• Cd Cadmium i is i een van de d weinige i i elementen l die di totaal l geen bk bekende d (2007) ffunctie i hbb hebben 

voor organismen. Zelfs in zeer lage concentraties zijn metallisch cadmium en 

cadmiumverbindingen uiterst giftig doordat ze zich opeenhopen in organismen en 

ecosystemen. y Geïnhaleerde cadmiumdampen p kunnen ggrote 

schade aanrichten met fatale 

gevolgen in de nieren en luchtwegen. Via orale toediening kan cadmium schade aanrichten in 

de lever en nieren. Van veel cadmiumverbindingen is bekend of wordt anders sterk vermoed 

dat ze kankerverwekkend zijn. Cadmiumvergiftiging kan leiden tot de itai‐itaiziekte, dat uit 

htJ het Japans vertaald t ldk kan worden d als l "pijn‐pijn"‐ziekte. 

" ij ij " ikt 

• Uitgestoten cadmium komt, in tegenstelling tot sommige andere zware metalen als lood, in 

ons voedsel terecht doordat het opgenomen wordt door planten. De cadmium wordt 

opgeslagen in de lever en nier van dieren die deze planten eten. eten Ook is een directe inname 

mogelijk; in bladgroenten als sla en spinazie komen snel hoge concentraties cadmium voor. 

Putwater uit vervuilde gebieden bevat cadmium, en verder zijn sommige stofdeeltjes 

cadmiumrijk, en deze kunnen door inslikken of inademen opgenomen worden in het lichaam. 

• Lage blootstelling aan cadmium geeft geen onmiddellijke gezondheidsproblemen, maar 

schaadt de gezondheid op lange termijn; het verstoort de werking van de nieren, en maakt 

de beenderen minder sterk (osteoporose en botbreuken). Uit een recent (2006) en 

grootschalig onderzoek in de Noorderkempen is gebleken dat er een verband is tussen het 

inademen van grote hoeveelheden cadmium en het voorkomen van longkanker. Het wordt 

door de IARC dan ook ingedeeld als een "kankerverwekkend voor de mens".

Lood: Veel toepassingen 

• De hoge buigzaamheid maakt lood geschikt om bij woningbouw kieren te dichten (loodslab). (loodslab) Van 

deze eigenschap wordt ook gebruikgemaakt in ramen van glas en lood, waarbij het stukje glas in 

een loden vatting opgesloten zit en de loodstrippen aan elkaar gesoldeerd worden. 

• In oplaadbare batterijen en accu's wordt lood als elektrode gebruikt. 

• In brandstoffen kan loodtetraethyl worden gebruikt als octaan verbeteraar. verbeteraar In de EU is dat sinds 

1999 niet meer toegestaan. 

• Lood kan worden toegepast in verf om het beter bestendig te maken tegen weersinvloeden. Sinds 

1990 is dat in de EU niet meer toegestaan. Als pigment werd loodwit (loodoxide) veel toegepast. 

• Legering egering met tin voor orgelpijpen. 

• Lood is een belangrijke component van letter‐metaal, dit zijn legeringen van lood met tin (1‐20%) 

en antimoon (2‐30%). Deze werden vanaf midden 15e eeuw tot ver in de 20e eeuw gebruikt om 

loden letters te gieten en veel ander typografisch materiaal. 

• In de elektronica als soldeerverbinding in een legering met tin en soms ook zilver, bijvoorbeeld 60% 

lood, 38% tin en 2% zilver. 

• In de legering woodsmetaal voor diverse toepassingen. 

• Bladlood is dun lood dat kan worden als waterkeringen in muren en boven kozijnen. Het wordt 

vooral gebruikt in de buitenlucht, waar het vaak wordt blootgesteld aan temperatuurwisselingen. 

• Ballastlood voor veel verschillende doeleinden. 

• Omdat lood goede bescherming biedt tegen gammastraling worden loden omhulsels vaak gebruikt 

om radioactieve bronnen veilig te bewaren.

Lood: het gevaar 

• Aantasting van je hersenen 

• Loodvergiftiging via drinken (Romeinen)

Stedelijke ophogingen

Stedelijke ophogingen

Les 3: Stofgedrag, Stofgedrag bodem en 

saneren

Saneren als … 

• Nieuwe verontreiniging 

• Oude verontreiniging leidt tot risico: 


– EEcologisch l i hrisico ii 


Saneringstechnieken 

• De keuze voor welke techniek: 

– Aard van de verontreiniging g g 

– Bodemtype 

– Grondwater 

– Tijd 

– Kosten

• Ex situ: 

– Ontgraven g 

• In situ: 

– Bi Biologisch l i h 

– Chemisch 

– Fysisch 

• Combinaties 

• Isoleren 

Soorten technieken

Hoe kies ik mijn saneringstechniek?

Hoe kies ik mijn saneringstechniek? 

• WWeet tik ik welke lk verontreiniging(en) t i i i ( ) er zit(ten)? it(t )? 

• Weet ik de omgrenzing goed (genoeg)? 

• Weet ik de bodemopbouw? 

• Weet ik het grondwaterregime? 

• Ken ik de historie van het terrein? 

• Vooral: 

– Wat wil ik bereiken (schoon of niet schoon)? 

– Wanneer moet het klaar? 

– Wat mag het kosten?

Ontgraven Ontgraven, baggeren en oppompen 

• Ex situ 

• Wanneer: 

– Verontreiniging niet anders weg te krijgen 

– TTechnisch h i hmogelijk lijk 

– Bodem moet helemaal schoon 

– In tijd goed te plannen 

• Nadeel: 

– Kan kostbaar en ingrijpend zijn

Ontgraven 

• Moet technisch wel kunnen: 

– Stabiliteit 

– Spanningswater, opbrekende putbodem 

– Afvoer van (verontreinigd) water 

– Afvoer van grond 

– Opslag van grond

• Biologisch: 


– Natuurlijke j afbraak 

– Gestimuleerde aërobe afbraak 

– Gestimuleerde anaërobe afbraak 

• Chemisch: 

– In situ chemische oxidatie 

– Vastlegging zware metalen 

• Fysisch

• Fysische processen: 

In situ technieken 

– Spoelen p met g grondwater (p (pump p and treat) ) 

– Bodemluchtonttrekking 

– Persluchtinjectie 

– Electroreclamatie 

– In situ extractie 

– Bodemverhitting

Pump and treat 

• Spoelen met grondwater: rondpompen

Pump and treat

Pump and treat 

• Snelheid van de verplaatsing van grondwater: 

– R = Vwater/Vverontreiniging 

/ g g 

– R = retardatie 

Vverontreiniging 

Vwater

Model maken

Bodemluchtonttrekking 

• Principe: onttrekken van bodemlucht 

waardoor vluchtige g componenten p worden 

verwijderd 

• Neveneffect: stimulatie aerobe afbraak 

• Voor: dampspanning > 100 N/m2 

• Vl Vluchtige hti verbindingen, bi di CKW’ CKW’s 

• Olie met korte ketens: (< C12)

Bodemluchtextractie 

Goed doorlatende bodem 

Boven Boven grondwaterniveau 

Voor de bron, niet voor smeerlaag

Persluchtinjectie 

• Onder hoge druk inbrengen van lucht in de 

bodem 

• Verwijdert vluchtige componenten 

• TTevens stimuleren i l aërobe ë b bi biologische l i h afbraak fb k 

• Vaak in combinatie met luchtextractie

Persluchtinjectie 

Goed doorlatende doorlatende bodem 

Boven Boven grondwaterniveau 

Voor de bron, niet voor smeerlaag

Electroreclamatie 

• Principe: transport van geladen deeltjes en 

ionen onder invloed van elektrisch veld 

(gelijkstroom) 

• Neveneffecten: stimuleren biologische 

afbraak, verdamping en opwarming

Electroreclamatie 

• Onverzadigde zone 

• Opgeloste metalen (ionen) 

• Polaire verbindingen (PAK, PCB’s, 

• Fenolen) 

• Cyanides

Drijflaagverwijdering 

• Afpompen van puur product 

• Belangrijk: 

– Samenstelling 

– Vi Viscositeit i i 

– Oplosbaarheid 

– Vluchtigheid 

– Oppervlaktespanning (i (i.v.m. v m capillaire werking)

• Versmering 

Drijflaagverwijdering

Drijflaagverwijdering

Isolatie van verontreiniging 

• Vormen van isolatie: 

– Bovenafdichting 

– Onderafdichting 

– Verticale afdichting 

– Geohydrologische isolatie 

• Eeuwigdurende instandhouding 

• Vervangingskosten

Isolatie van verontreiniging

Isolatie van verontreiniging 

• Damwandschermen 

• Foliewanden 

• Schoefboorpalenwand 

• Grout‐ en bentonietwanden 

• Etc Etc. …

Biologische technieken

• Gebaseerd op: 

Natuurlijke afbraak 

– Verdunning/dispersie g/ p 

– Verdamping 

– Binding aan bodemmatrix 

– Biologische afbraak 

– Chemische afbraak

Afbraak van aromaten/organische 

verbindingen

Natuurlijke afbraak aromaten

Huiswerk (deel 1a) 

Vraag: Bodemsanering d en technieken h k 

De situatie is dat een tankstation wordt verbouwd. Bij dit tankstation staat 

een striptoren. p Het tankstation verkoopt p benzine en diesel. Het tankstation is 

in januari 1997 nieuw gebouwd op schone kleiïge grond. 

Wat is de meest waarschijnlijke reden dat hier een striptoren staat? Voor 

welk type stoffen kan een striptoren worden gebruikt? 

• Is dit een effectieve manier om bodemsanering uit te voeren? Leg uit 

waarom wel of waarom niet? 

• Wie is in eerste instantie aansprakelijk voor de sanering van de bodem? 

• Stel dat het tankstation niet in klei ligt maar in zand. De stroomsnelheid 

van het grondwater is dan 150 m per jaar. jaar Bepaal de theoretisch maximale 

uitbreiding van de verontreiniging met benzine. Leg uit hoe je deze afstand 

hebt bepaald.


• Aerobe omstandigheden: BTEX‐en goed 

afbreekbaar 

A b di h d BEX i 

• Anaerobe omstandigheden: BEX‐n matig tot 

slecht afbreekbaar

Natuurlijke afbraak: PER 

• Afbreekbaar onder anaerobe omstandigheden

• Metalen: 


– Vastleggen gg door onoplosbare p neerslagen g 

– Absorbtie aan vaste fase (ijzer‐ en 

aluminiumoxides) 

– Beïnvloeding l di door: d 

• Redoxomstandigheden 

• Zuurgraad

Natuurlijke afbraak: 

vastleggingsindicator

Gestimuleerde aerobe afbraak 

• Principe: bacteriën breken verontreiniging af 

• Dus: leefomstandigheden verbeteren voor de 

bbeessies i 

– Electronenacceptoren: zuurstof, nitraat, sulfaat 

– Nutriënten (C, N, P) 

– Verhogen temperatuur 

– Microbiologische afbraakcapaciteit


Toedienen van zuurstof, nutriënten,

Biosparging


• Goed doorlatende bodem 

• Voor: 

– Aromaten, lichte olie, lichte PAK, laag 

gechloreerde aromaten en alifaten 

– Niet voor zaklaag‐ of drijflaagverwijdering 

– Goed voor bron‐ en pluimsanering

Gestimuleerde anaerobe afbraak 

• Toepassen bij chloorkoolwaterstoffen


• Toevoegen van substraat: b 

– Glucose 

– Lactaat 

– Melasse 

– Ethanol 

– Methanol 

• Wat en hoeveel afhankelijk van 

• Wat en hoeveel: afhankelijk van 

verontreiniging


• Biologisch scherm


• Goed tot matig doorlatende bodem 

• Anaeroob grondwater 

• Gechloreerde alifaten (CKW’s) 

• Goed voor bronsanering en pluimsanering

In situ chemische oxidatie (ISCO) 

• Sterke oxidatie verontreiniging 

• Werkt bij: 

– Organische verbindingen 

– Oid Oxideerbare b anorganische i h verbindingen bi di ( (zoals l 

arseniet)

ISCO 


• Verzadigde zone 

• Organische verbindingen 

• Goed voor drijf‐/zaklaagverwijdering, bron‐ en 

pluimsanering 

p g

Vastlegging zware metalen 

• Principe: een onoplosbare neerslag vormen 

• Toedienen van substraat: sulfaatreductie

Vastlegging zware metalen 


• Verzadigde zone (grondwater) 

• Uitbreiding pluim mogelijk 

• Substraatinjectie mogelijk 

• Bodem: pH > 4

Huiswerk (deel 1b)

Huiswerk (deel 2a) 

Onderzoek d knaar mogelijke l k ddieselverontreiniging l 

Bij een bedrijf met een ondergrondse dieseltank (geel met rood kader) wordt 

vermoed dat deze tank een lekkage g heeft. f De tank is aanwezig g sinds 1998. Het 

terrein, dat eigendom is van de opdrachtgever, is rood omkaderd. 

Stel op de schets een boorplan op. Geef daarin aan: 

• Waar jje gaat bboren en waarom ddaar 

• Hoe diep je gaat boren en waarom 

• Waar je grondmonsters en watermonsters neemt en waarom 

Op welke parameters laat je de grond‐ en watermonsters onderzoeken?

Huiswerk (deel 2b) 

Informatie over de bodemopbouw die je vooraf meekrijgt: 

Deklaag van circa 30 cm humeus zand, 

Ondergrond Ondergrond: : leemarm middelfijn zand 

Grondwater: op p circa 2 m g gemiddeld ‐MV MV 

Scheidende lagen: op ongeveer 25 m –MV MV 

Grondwaterstromingsrichting is aangegeven met blauwe pijlen (50 m per jaar)

Les 4: Saneringstechnieken

Les 5: Saneringstechnieken

Les 6: Betrouwbare informatie

Saneren in kort bestek 

• Situatie i i vaststellen ll (OO, ( NO, SO 

• Saneringsplan/BUS: gp bevoegd g gezag g g 

• Saneren: 

• Locatie moet schoon zijn (conform beschikking) 

• Afvoeren grond 

• KKwaliteit: lit it 

• Aannemer 

• TToezichthouder/monstername i hth d / t 

• Verwerkingslocatie

Uitkeuren: sanering is ‘klaar’ klaar 

• Onafhankelijk fh k lijk 

• Nemen van monsters conform saneringsplan, gp 

dus met instemming van bevoegd gezag. 

Vooraf criterium bepalen p 

• Monsters: 

• Relevante parameters 

• Organisch stof en lutum (= klei) 

G d t t 

• Grond‐ c.q. watermonsters 

• Kwaliteit: BRL 2000, BRL 6000

Oefening: het garagebedrijf en de 

buren 

• Er is het garagebedrijf ‘De roestige sleutel’. De 

garage staat al tientallen jaren in een woonwijk. 

Vroeger was hier ook een tankstation 

• De buren van de garage graven een kelder en 

constateren een olieverontreiniging. Die lijkt van 

het garagebedrijf te komen komen. Ze Ze informeren de 

gemeente 

• Hoe ga jje als l gemeente (b (bevoegd d gezag) ) hi hier mee 

om? Wie moet wat doen?

Milieubeheer jaar 3 

Blok 2, les 1

Wat hebben we gedaan in blok 1? 

• …

Milieucompartimenten 

Lucht h 

Bodem 

Water

LLekkerkerk, kk k k 1979

Normstelling

Onomkeerbaar 

Onomkeerbaar

Groepen stoffen 

• Zware metalen: l llood, d zink, i k cadmium, d i chroom, h 

koper, … 

• BTEX‐en: benzeen, tolueen, ethyleen, xyleen 

• Oplosmiddelen: p 

VoCl, Per, Tri, … 

• PAK’s: polycyclische aromatische 

koolwaterstoffen 



• Organisch: met koolstof








7. PCB’s: Bas

Huiswerk (1) 

• ZZoek kvoor j je ‘i ‘eigen stof’ t f’ uit it wat t dde volgende l d 

stofeigenschappen zijn (gebruik bijv. www.soilpedia.nl) : 

– Chemische formule 

– Oplosbaar –niet oplosbaar 

– Zwaarder dan water – lichter dan water 

– Polair – niet polair 

– Vluchtig –niet vluchtig 

– Reactief –niet reactief 

– Mobiel –niet mobiel 

– Fysische vorm bij 20 graden: vast (smeltpunt), vloeibaar, gas 

– Veel voorkomende bronnen van verontreiniging 

• Zet dit zo concreet mogelijk in powerpoint‐sheets en stuur 

vooraf toe (l.stax@aocterra.nl)

Huiswerk (2): Hoe verspreidt ‘jouw’ 

stof zich in onderstaand plaatje? 

Goed doorlatende zandbodem 

Stroomrichting van 

het grondwater 


lekt ekt uit de installatie 

en n valt op de grond 

Grondwater 

Grondwater‐ 

niveau

Saneren als … 

• Nieuwe verontreiniging 

• Oude verontreiniging leidt tot risico: 


– EEcologisch l i hrisico ii 



• De keuze voor welke techniek: 

– Aard van de verontreiniging g g 

– Bodemtype 

– Grondwater 

– Tijd 

– Kosten

• Ex situ: 

– Ontgraven g 

• In situ: 

– Bi Biologisch l i h 

– Chemisch 

– Fysisch 

• Combinaties 

• Isoleren 

Soorten technieken

Hoe kies ik mijn saneringstechniek? 

• WWeet tik ik welke lk verontreiniging(en) t i i i ( ) er zit(ten)? it(t )? 

• Weet ik de omgrenzing goed (genoeg)? 

• Weet ik de bodemopbouw? 

• Weet ik het grondwaterregime? 

• Ken ik de historie van het terrein? 

• Vooral: 

– Wat wil ik bereiken (schoon of niet schoon)? 

– Wanneer moet het klaar? 

– Wat mag het kosten?

Huiswerk (deel 2b) 

Informatie over de bodemopbouw die je vooraf meekrijgt: 

Deklaag van circa 30 cm humeus zand, 

Ondergrond Ondergrond: : leemarm middelfijn zand 

Grondwater: op p circa 2 m g gemiddeld ‐MV MV 

Scheidende lagen: op ongeveer 25 m –MV MV 

Grondwaterstromingsrichting is aangegeven met blauwe pijlen (50 m per jaar)

Huiswerk (deel 1b)

Les 1: Betrouwbare informatie 

Blok 2

Wanneer is informatie betrouwbaar? 

• Hoe weet je of de informatie uit een 

(water)bodemonderzoek betrouwbaar is? 

• Met andere woorden: waar kan het misgaan? g 

• Maak een overzicht van zaken die fout kunnen 

gaan

Waarom gaan dingen fout? 

• Geef van je lijstje aan waarom dingen fout 

gaan! g

Wat is kwaliteit? 

G f 

Geef aan: 

• Welke van deze auto’s de beste kwaliteit 

heeft? 

• Geef ook aan waarom dat zo is (volgens 

jullie)!

Kwaliteit is … 

• Doen wat je hebt afgesproken!

Geen kwaliteit 

Slechte Slechte chauffeur: 

chauffeur: 

parkeergarage Slechte chauffeur: 

achteruit achteruit rijden 

rijden 

Slechte piloot: 

Bijna crash! Goede piloot: 

Mooie fly by met 

een 747!

Het doel van het onderzoek 

• Je kij krijgt een éh écht voorbeeld‐rapport 

b ld 

• Neem het rapport door (15 minuten) 

• Geef aan: 

– Waarom het rapport pp is opgesteld: pg welke vraag g moet 

het rapport beantwoorden aan de opdrachtgever? 

– Wie is de opdrachtgever? 

– Hoe is dit aangepakt? 

– Wat is het resultaat? 

– Is de vraag beantwoord? 

– Wat moet er hierna gebeuren? g

Afspreken 

• Vastleggen: e‐mail, brief, … 

• Procedures: kwaliteitssysteem, zorgsysteem, 

MMagister, i 

• Duidelijke en eenduidige normen

Bodemonderzoek: afspreken 

Normen voor hoe je bodemonderzoek uitvoert: 

• NEN 5707: Bepaling gehalte aan asbest in bodem 

• NEN 5717: Vooronderzoek waterbodemonderzoek 

• NEN 5720: Verkennend waterbodemonderzoek 

• NEN 5725: Vooronderzoek bodemonderzoek 

• NEN 5740: Verkennend bodemonderzoek 

• NEN 5744: Monsterneming van grondwater 

• NTA 5755: Onderzoeksstrategie nader onderzoek

Vooronderzoek 

• Htd Het doel lvan het htvooronderzoek d kiis ht het verzamelen l van 

relevante informatie over de locatie van het 

bodemonderzoek, door het opvragen van informatie bij de 

opdrachtgever, eigenaar en gemeente, uitvoeren van 

interviews, terreininspectie en archiefonderzoek. De te 

verzamelen informatie heeft betrekking g op p het voormalige g 

gebruik, het huidige gebruik, het toekomstige gebruik, de 

bodemopbouw en geohydrologische situatie en financieel‐ 

juridische aspecten. Op basis van de verzamelde informatie 

wordt het veld‐ en chemisch onderzoek goed voorbereid 

en wordt de onderzoekshypothese voor het verkennend of 

nader bodemonderzoek opgesteld opgesteld. Ook worden de 

resultaten van het vooronderzoek gebruikt bij de 

interpretatie van de resultaten van het bodemonderzoek.

Saneren in kort bestek 

• Situatie vaststellen vaststellen: 

1. Historisch onderzoek, 

2. Verkennend onderzoek, 

33. Oriënterend onderzoek 

4. Nader onderzoek, 

5. Saneringsonderzoek 

• Saneringsplan/BUS: bevoegd gezag 

• Saneren: 

• Locatie moet schoon zijn (conform beschikking) 

• Afvoeren grond 

• Kwaliteit: 

• Aannemer 

• Toezichthouder/monstername 

• Verwerkingslocatie 

• Beschikking 

• Nazorg (eventueel)

Uitkeuren: sanering is ‘klaar’ klaar 

• Onafhankelijk fh k lijk 

• Nemen van monsters conform saneringsplan, gp 

dus met instemming van bevoegd gezag. 

Vooraf criterium bepalen p 

• Monsters: 

• Relevante parameters 

• Organisch stof en lutum (= klei) 

G d t t 

• Grond‐ c.q. watermonsters 

• Kwaliteit: BRL 2000, BRL 6000

Oefening: De roestige sleutel (1) 

• EEr is i het htgaragebedrijf bdijf‘D ‘De roestige ti sleutel’. l t l’ De D garage 

staat al tientallen jaren in een woonwijk. Vroeger was 

hier ook een tankstation, 

• De buren van de garage graven een kelder en 

constateren een olieverontreiniging. Die lijkt van het 

garagebedrijf bdijftte kkomen. ZZe iinformeren f dde gemeente t en 

het garagebedrijf, 

• Hoe ga je hier mee om als: 

– Gemeente (bevoegd gezag) hier mee om? Wie moet wat 

doen? 

– Garagebedrijf 

– De buren

Oefening: De roestige sleutel (2) 

• Je wordt ingeschakeld als adviesbureau. 

– Welke informatie ga g je j verzamelen? 

– Waar kan je deze informatie vinden? 

– Waarom ga je deze informatie verzamelen?

Jaar 3 blok 1 milieubeheer.pdf - OmgevingsAtelier

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?