3 januari 1928. Drie Surinaamse verstekelingen komen aan in ...

130
geraakt bij het Indische comité dat hier zijn werkvergaderingen hield voor de
Nederlandse inzending naar Parijs. Hij werd verantwoordelijk voor de selectie en
samenstelling van de groep Balinese dansers en muzikanten en zou hen begeleiden
naar Nederland en Parijs.
De Balinese show was maar ten dele een zuiver Balinese aangelegenheid. Ten
eerste omdat zij een medley liet zien van dansen die normaal gesproken langer
duurden en verbonden waren aan religieuze praktijken, en ten tweede vanwege de
westerse beeldvorming die eraan vooraf ging. Bali was al enige jaren een geliefd
toevluchtsoord voor westerse bezoekers aan het worden, die er soms ook langdurig
vertoefden. 5 Onder hen bevond zich de Duitse kunstenaar Walter Spies. Deze
veelzijdige excentriekeling, telg uit een bereisd diplomatengeslacht, vestigde zich
halverwege de jaren twintig op Bali. Door zijn actieve belangstelling voor de
verschillende (kunst)uitingen van de Balinese cultuur zou hij een belangrijke bijdrage
leveren aan de westerse verbeelding van Bali in het algemeen, en de successtory
van Ubud en Peliatan (waar de meeste gamelanspelers vandaan kwamen) in het
bijzonder. Spies maakte niet alleen vrienden onder de Balinezen, onder wie
Soekawati, in wiens puri (paleis) hij enige jaren te gast was, maar hij was ook gezien
bij een groepje later beroemde en invloedrijke westerse artiesten en onderzoekers
die in de jaren twintig en dertig het kunstzinnige Bali ontdekten en in hun werken
idealiseerden als een harmonieuze gemeenschap waarin iedereen van nature
kunstenaar was. Hoogstwaarschijnlijk heeft Spies ook meegewerkt aan de
samenstelling van de Balinese show. De manier waarop zijn minder bekende broer
Conrad, die in 1931 ook op Bali vertoefde, Gong Peliatan bij het Nederlandse publiek
introduceerde geeft in ieder geval Spies' typische visie op Bali weer, die zich zou
verbreiden op de wereldtentoonstelling in Parijs:
De sociale samenstelling van de troep is een echt Balische en daarmee
de denkbaar gunstigste. Men vindt daaronder rijke lieden van hooge kaste
die veel land en ontelbare kokospalmen bezitten, en daarnaast kleine
boeren, of lieden, die eenvoudig koeliewerk verrichten. Geheel
vanzelfsprekend en ongedwongen speelt de boer, die overdag zijn sawah
bewerkt, naast den edelman die, zijn mooie kemphaan strelend, droomend
voor de poort van zijn erf heeft gezeten. Bij hun werk of in hun rusturen,
bij het oefenen van hun spelen of bij 't gemoedelijk praatje vormen zij
tezamen een gelukkigen gemeenschap, hetgeen al hun doen en laten
typeert. Dit op Bali iets heel gewoons zijnde, vervult ons dezen
benijdenswaardige toestand met symphatie en doet ons met weemoed
denken aan een verloren paradijs. 6
In de programma's bij de Balinese optredens in Amsterdam en Den Haag kon het
publiek lezen dat de dans, evenals de beeldende kunst, voor de Balinees een
plastische weergave was van zijn zieleleven. Hiermee zou hij zowel zijn overgave
aan de hogere geestelijke machten als zijn alledaagse goedgeluimdheid uitdrukken.
De dans was tegelijkertijd een dramatisering van verhalen, ontleend aan de oude
hindoehel-
Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980