Museum Boerhaave, jaarverslag 2007

Dit is een interactief document.
Klik in marges om te bladeren.
Museum Boerhaave
Jaarverslag 2007

Klik op voetregel van elke willekeurige pagina
om terug te keren naar de inhoudsopgave of
klik in rechter- of linkermarge om te bladeren.
Inhoudsopgave
3 Voorwoord
4 De collectie
5
6
Projecten
7 Publicaties
9 Voordrachten
11 Presentatie
12 Website
13 Educatie en doelgroepen
14 Tijdelijke tentoonstellingen
16 Kleinere presentaties
18 Bijzondere activiteiten
19 Publieksonderzoek
20 Algemene Zaken
21 Financiën: balans
22 Financiën: exploitatierekening
klik op paginanummer of titel
Bibliotheek en informatiecentrum

Voorwoord
Met 32 008 bezoekers was 2007
voor Museum Boerhaave goed noch slecht.
Een gemiddeld jaar, bijna perfect geïllustreerd
door het feit het genoemde aantal
slechts een fractie boven het gestelde doel
ligt van gemiddeld 32 000 voor de periode
2005 tot en met 2008. Ten opzichte van
het voorgaande jaar was het aantal een
kleine drieduizend minder wat geheel op
rekening komt van de individuele bezoekers.
Het groepsbezoek steeg, zowel absoluut
als relatief. In groepsverband kwamen
13 731 personen het museum binnen, 42,9
% van het totaal. Een gemiddelde groepsgrootte
van 15 personen betekent dat 915
groepen het museum bezochten, aanzienlijk
meer dan de afgesproken 800. In
Museum Boerhaave is groepsbezoek een
ander woord voor bezoek van scholieren
en studenten. Die nemen dan deel aan een
serieus, educatief programma. Recreatieve
schoolreisjes bereiken het museum niet.
Het museum bedient alle niveaus en typen
van het onderwijs, al eerder beschreven
in het jaarverslag 2006. Bij de tijdelijke
tentoonstelling Medische techniek in
opmars was een speciaal programma voor
het middelbaar beroepsonderwijs (mbo)
gemaakt. Het ROC Leiden levert het museum
de meeste mbo-scholieren. Met die
school bestaat een hecht samenwerkingsverband.
Zoals al eerder was aangekondigd
werd in die school in 2007 een ‘Boerhaave
lokaal’ geopend, een project waaraan enige
jaren gewerkt is.
Was 2006 een historisch jaar met een
ongebruikelijk groot aantal personeelsmutaties,
in 2007 bleef het redelijk rustig.
Vrijwel iedereen bleef zitten waar hij of
zij al zat. Mw. dr M. F. Fournier verliet op 1
februari met vervroegd pensioen de dienst.
Dr Fournier, van huis uit biologe, had zich
in het museum ontwikkeld tot een internationaal
erkend expert op het gebied van
de microscopie en de geschiedenis van de
microscoop. Voor het museum heeft ze
immense verdiensten. Jarenlang was zij in
de functie van adjunct-directeur de rechterhand
van de vorige directeur, dr G.A.C.
Veeneman. Met haar vertrek verdween
ook een grote hoeveelheid kennis en deskundigheid
uit het museum. Per 1 oktober
trad Gert Vis terug als hoofd restauraties,
maar als restaurator blijft hij in dienst. Paul
Steenhorst nam de leiding van de afdeling
over.
Evenals in het voorgaande jaar vierde het
museum in 2007 een jubileum. Was het
museum toen zelf de jubilaris, nu bestond
Drogisterij Boerhaave in de Haarlemmerstraat,
bijna naamgenoot en goede buur,
100 jaar. Op 2 mei vond in de museumtuin
een daverend feest plaats waarbij de Com-
missaris van de Koningin in Zuid-Holland,
Jan Franssen, de vreugde nog aanzienlijk
verhoogde door het predikaat Hofleverancier
te verlenen aan de huidige eigenaren
Har en Ingrid Walenkamp. In de foyer werd
bij die gelegenheid de tentoonstelling 100
jaar Drogisterij Boerhaave geopend.
Overeenkomstig nieuw beleid werden er
vele activiteiten bij de tentoonstellingen
georganiseerd. Het karakter ervan was
zeer divers met de bedoeling een breed
publiek en verschillende doelgroepen te
bereiken. Zo was er op vier vrijdagavonden
avant-garde muziek te horen. De uitvoeringen
kwamen tot stand in samenwerking
met De Veenfabriek in Leiden en het
Instituut voor Sonologie, een onderdeel
van het Koninklijk Conservatorium in Den
Haag. Minder elitair waren de optredens
van Leidse showbands en fanfares als Jong
K&G en Amigo. Deze activiteiten werden
financieel ondersteund door derden, een
nieuwigheid voor Museum Boerhaave. Het
Prins Bernhardcultuurfonds Zuid-Holland,
de Gemeente Leiden, Fonds 1818 en het
Druckerfonds waren de sponsors.

De collectie
Liefst 102 verworven voorwerpen konden in
2007 worden ingeschreven. Daaronder bevond zich
slechts één aankoop: een planetarium dat de Amsterdamse
instrumentmaker Hartog van Laun omstreeks 1790
vervaardigd heeft. Van Laun was een vooraanstaand en
kundig instrumentmaker. Hij leverde planetaria aan onder
andere Teylers Museum in Haarlem, aan het genootschap
Felix Meritis in Amsterdam en aan de Leidse Sterrewacht.
Het laatstgenoemde exemplaar bevond zich al in Museum
Boerhaave. Interessant aan het zojuist verworven
instrument zijn de leeftijd, het gaat om een vroeg model,
en de vormgeving die sterk afwijkt van de overige nog
bestaande. Die zijn overigens behoorlijk zeldzaam. Er zijn
er nog geen tien bekend.
Van TNO, Afdeling Industrie en Techniek, in Delft ontving
het museum tien objecten in langdurig bruikleen. Alle
hebben te maken met geluid en akoestiek. Ze waren
ingeleend voor de tentoonstelling Soundbites en daar
ook te zien.
Van verschillende particulieren, maar ook van Philips Nederland,
van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging
en het Pleincollege Sint Joris in Eindhoven ontving
het museum een grote verscheidenheid aan objecten. Van
de Afdeling Experimentele Orthopedie van het Erasmus
Medisch Centrum in Rotterdam kreeg het museum een
fluorescentiemicroscoop ten geschenke die tussen 1970
en 2000 onder andere in gebruik was bij onderzoek en
ontwikkeling van bothistomorfometrie.

Projecten
Auzouxproject
Voor het Auzouxproject was het een opmaat voor het
oogstjaar 2008. Er zijn plannen ontwikkeld voor een internationaal
symposium en voor een publicatie over het restauratieproces.
Dit jaar is slecht één object gerestaureerd: het
uiterst zeldzame anatomische model van een vrouw, in de
wandelgangen de Venus van Auzoux genoemd. In gerestaureerde
staat een absoluut topstuk. Het betrof een uiterst ingewikkelde
en omvangrijke klus. Eind december kwam deze
Venus terug uit het restauratieatelier in Amsterdam waar
Elizabet Nijhoff Asser en Manu Giaccone de ontelbare hoeveelheid
schilfertjes wisten te fixeren. Bovendien zijn vingers
en tenen die verloren waren gegaan, opnieuw vervaardigd.
AA-project
Zoals het vorige jaarverslag al vermeldde is het de bedoeling
van het AA-project dat alle voorwerpen die in de
museumzalen van Boerhaave te zien zijn, met een foto en
een objectbeschrijving op de website van het museum
raadpleegbaar worden. Een aantal van die voorwerpen –
zo’n twee a drie per vitrine – zal vergezeld worden van
een uitgebreider verhaal met wetenswaardigheden over
context, maker of gebruiker van het object. Het AA-project
zal per museumzaal op het web gepubliceerd worden:
telkens als er een zaal volledig is beschreven wordt hij op
het web gezet. In 2007 is de fotografie tot en met zaal 20
gevorderd. Er ontbreken nog afbeeldingen van voorwerpen
die lastig te fotograferen zijn. Het gaat dan voornamelijk
over de zalen 4, 5 en 17.

Bibliotheek en informatiecentrum
Na een lange onderbreking is de
boekencatalogus van het museum sinds januari
opnieuw opgenomen in die van de Universiteitsbibliotheek
Leiden. Ten gevolge daarvan is er
sprake van een dubbele invoer (GGC van Pica
en Aleph van het Lokaal Bibliotheek Systeem).
De invoer kost dus meer tijd dan voorheen. De
winst is echter aanzienlijk: de catalogus is via
internet te raadplegen. Het aantal bibliotheekbezoekers
is met ruim 60% gestegen. Zij komen
doorgaans met kant en klare aanvragen, wat
de dienstverlening ten goede komt en dat leidt
weer tot (zeer) tevreden gebruikers.
Circa 265 personen bezochten de bibliotheek en
het aantal boekuitleningen bedroeg ongeveer 95.
In totaal verwierf de bibliotheek 391 boeken, separaten
en archieven, waarvan 53 door aankoop,
337 door schenking en 1 door bruikleen. Het
laatste betreft een uitgebreid chirurgijnsarchief
dat via mevrouw De Tonnac binnenkwam. Drie
boeken dateren van vóór 1850 en 257 waren
instrumentcatalogi.
Tot en met eind januari was mevrouw Marieke
Huisman, tweedejaarsstudente aan de Reinwardt
Academie, als stagiaire vier dagen per week in
het informatiecentrum werkzaam. Deze stage
had een oriënterend karakter. Zij heeft zich
voornamelijk beziggehouden met de registratie
van negentiende-eeuwse portretfoto’s. Ze zijn
individueel genummerd en terugvindbaar.
Bijzondere aanwinsten
Stalpart van der Wiel, C., Hondert seldzame
aanmerkingen, so in de genees- als heel- en
snykonst . . . Amsterdam, 1682 (plaatsingscode: f
17519)
Haaften, M. van, Het bepalen van astigmatisme,
Utrecht, 1879 (plaatsingcode: f 17521)
Breggen, K. van der, Ziekte of verminking van
schepelingen, Amsterdam, 1888 (plaatsingscode:
f 17522)
Engeltrum, J., Waarneming wegens eene ten
tweeden male verrigte keizersnede aan eene en
dezelfde vrouw. Amsterdam, 1828 (plaatsingscode:
f 17523)
Oosterdijk, H. Waarneming eener pisvloeijinge
binnen weinige dagen doodelijk, Handschrift, ca.
1765. Met verschillende andere bijdragen in één
deel (plaatsingscode: f 17524)

Publicaties
Museumpublicaties
Soundbites, Met bijdragen van Tim Huisman, Ad Maas . . .
[et al], Leiden, 2007 (tentoonstellingscatalogus, Mededeling
Museum Boerhaave 315, [plu 301])
Dicht op mijn huid, Met bijdragen van Mieneke te Hennepe
en Tanny Dobbelaar, Leiden, 2007 (tentoonstellingscatalogus,
Mededeling Museum Boerhaave 319)
Huib J. Zuidervaart, Telescopes from Leiden Observatory
and other collections 1656-1859, A descriptive catalogue,
Leiden, 2007 (Communication Museum Boerhaave 320)
Leiden Medical Professors 1575-1940, Leiden, 2007 (Communication
Museum Boerhaave 321)
Wetenschappelijke en
vakpublicaties
Dirk van Delft, Einstein in Leiden, in Leiden Einstein, in:
Leids Jaarboekje 2007, pp. 153-176
Dirk van Delft, Kunstnier van Kolff in: Tiny Monquil-Broersen
(red), Universitaire collecties in Nederland, Zwolle,
2007, p. 21
Dirk van Delft, Freezing Physics; Heike Kamerlingh Onnes
and the Quest for Cold, Amsterdam, 2007
Dirk van Delft, Facilitating Leiden’s Cold: the International
Association ot Refrigeration and the Internationalisation
of Heike Kamerlingh Onnes’s Cryogenic Laboratory, in:
Centaurus, 49, 2007, pp. 227-245
Dirk van Delft, Tegen de roof: het Kamerlingh Onnes
Laboratorium in oorlogstijd, in: Gewina 30, 2007, pp. 247-
264
Dirk van Delft, Een onbekende brief van Einstein, in: Nederderlands
Tijdschrift voor Natuurkunde, augustus 2007,
pp. 268-269
Dirk van Delft, The scientific collection(s) of Leiden, in:
Museum Aktuell, Afl. 139 August 2007, pp.35-37
Dirk van Delft, Rathenau, Gerhart Wolfgang (1911-1989),
in: Biografisch Woordenboek van Nederland. www.inghist.
nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn6/rathenau
Dirk van Delft, Het is dwaasheid van ons kritisch vermogen
te laten afhangen van wat waar en onwaar is, in: De
Gids, themanummer; De titels van Montaigne, juli-augustus-september
2007, pp. 616-619

Dirk van Delft, Een koppige kortsluiting, in: NRC Handels-
blad, 13 augustus 2007, p. 16
Marian Fournier en Marc J. Ratcliff, Abraham Trembley’s impact
on the construction of microscopes, in: From makers
to users. Microscopes, Markets and Scientific Practices in
the Seventeenth and Eighteenth Centuries, Milaan, 2007, pp.
91-112
Marian Fournier, Personal styles in microscopy: Leeuwenhoek,
Swammerdam and Huygens, in: From makers to
users. Microscopes, Markets and Scientific Practices in the
Seventeenth and Eighteenth Centuries, Milaan, 2007, pp.
211-230
Marian Fournier, De eerste electronenmicroscoop in Nederland
[Mark II], in: Tiny Monquil-Broersen (red), Universitaire
collecties in Nedereland, Zwolle, 2007, p. 104
Mieneke te Hennepe, Depicting Skin. Visual culture in
nineteenth-century medicine, 2007 (dissertatie Maastricht)
Mieneke te Hennepe, Medische kennis te koop: reclame en
beeldvorming van huidverzorging 1850-1920, in: F.J. Meijman,
S. Snelders en O. de Wit (red.), Leonardo voor het publiek.
Een geschiedenis van wetenschaps- en techniekcommunicatie,
Amsterdam, VU University Press, 2007
Mieneke te Hennepe, Syfilishoofd, in de Sp!ts, bijlage Anno
Geschiedeniskrant, 13 december 2007
Hans Hooijmaijers, A claim for finding the Longitude at sea
by Zumbach de Koesfelt, in: Antiquarian Horology, Vol 30 no
3, 2007, pp. 347-364
Tim Huisman, Het Theatrum Anatomicum van de Leidse
Universiteit, in: Tiny Monquil-Broersen (red), Universitaire
collecties in Nedereland, Zwolle, 2007, p. 21
Ad Maas, Crommelins elitaire instrumenten. De oorsprong
van Museum Boerhaave en de Leidse natuurkunde, in: Nederlands
tijdschrift voor Natuurkunde 73, 2007, pp. 184-187
Ad Maas, Mesmirized by Onnes, in: E. Wyka, M. Kluza, A.K.
Zawada (red.), East and West: the Common European Heritage,
Proceedings of the XXV Scientific Instrument Symposium,
Krakow, 2007, pp. 225-229
Ad Maas, Einstein as Engineer: the Case of the Little Machine,
Physics in Perspective 9, 2007, pp. 305-328
Boekbesprekingen
Dirk van Delft, over Rienk Vermij, Een kleine geschiedenis
van de wetenschap (Uitgeverij Nieuwezijds 2006), in:
Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der
Nederlanden, 122, 2007
Dirk van Delft, over Een Hollander in Mekka, catalogus
bij de tentoonstelling Christiaan Snouck Hurgonje (1857-
1936): oriëntalist, in de Universiteitsbibliotheek Leiden,
in: NRC Handelsblad, bijlage Wetenschap & Onderwijs, 4
februari 2007, p. 51
Dirk van Delft, Dat zit zo, over Jo Hermans, Hoor je beter
in het donker? (BètaText 2007), in: NRC Handelsblad, bijlage
Wetenschap & Onderwijs, 18 april 2007, p. 22
Dirk van Delft, Onontkoombare emotie, over James McAllister
(ed.), Knowledge in Fermant: Dilemmas in Science and
Society (Leiden University Press 2007), in: NRC Handelsblad,
bijlage Wetenschap & Onderwijs, 21 april 2007, p. 46
Dirk van Delft, Al-Galilei kwam niet, over Floris Cohen, de
Herschepping van de wereld (Bert Bakker 2007), in: NRC
Handelsblad, bijlage Boeken, 23 november 2007, pp. 1-2

Voordrachten
Dirk van Delft, Over het nut van kranenvet, Werkgroep
materiële cultuur van wetenschap, Museum Boerhaave, 19
januari
Dirk van Delft, Prefenting Theft: The Kamerlingh Onnes
Laboratory in World War II, congres Science and World
War II, Museum Boerhaave, 26 januari
Dirk van Delft, Koude, Kunst en de Tweede Gouden Eeuw,
openingscollege Van Chaos tot Kosmos, Universiteit Leiden,
5 februari
Dirk van Delft, Flogiston: tussen alchemie en moderne
scheikunde, lustrumbijeenkomst Algemene Studentenvereniging
Prometheus Leiden, 17 maart
Dirk van Delft, Fit to Print: Science in the Newspaper,
Lorentz Center-workshop Show Physics, Leiden, 27 maart
Dirk van Delft, Reis naar het absolute nulpunt,
KunstWetenschapSalon De Nul, Leiden, 12 april
Dirk van Delft, Paul Ehrenfest (1880-1933) en de zwaarte
van de moderne fysica, Festival S5, Scheltema complex,
Leiden, 21 april
Dirk van Delft, Dat mag in de krant, lezing voor masterstudenten
journalistiek Rijksuniversiteit Groningen, Museum
Boerhaave, 27 april
Dirk van Delft, Museum Boerhaave en de academische wereld,
bijeenkomst Wetenschap in de Leidse Musea, Museum
Boerhaave, 10 mei
Dirk van Delft, Heike Kamerlingh Onnes en de Tweede
Gouden Eeuw, college geschiedenis van de natuurwetenschappen
Universiteit Leiden, Museum Boerhaave, 10 mei
Dirk van Delft, Prefenting Theft: The Kamerlingh Onnes
Laboratory in World War II, colloquium wetenschapsgeschiedenis
Universiteit van Milaan, 16 mei
Dirk van Delft, Freezing Physics: the Cailletet Compressor
of Heike Kamerlingh Onnes, XXVI Scientific Instruments
Commission Symposium, Cambridge (Mass.), 8 september
Dirk van Delft, Museum Boerhaave and the History of
Science, workshop The Circulation of Knowledge and
Practices, Woutschoten, 28 september
Dirk van Delft, Einstein in Leiden, Rotary De Burcht, Leiden,
11 oktober

Dirk van Delft, Dat mag in de krant: over
wetenschap en de pers, collegereeks Fysica en
Samenleving, Universiteit Leiden, 12 oktober
Dirk van Delft, Over het belang van wetenschap
in een vitrine, collegereeks Fysica en
Samenleving, Universiteit Leiden, 2 november
Dirk van Delft, Vliegende tapijten in de hyperruimte,
KunstWeteschapSalon De Snede,
Museum Boerhaave, 24 november
Bart Grob, Masterstudenten Biotechnologie,
Delft-LUMC, 12 januari
Bart Grob, Masterclass Medische geschiedenis,
VUMC afdeling Metamedica, Amsterdam 18
april
Bart Grob, Minor Biotechnologie, Delft, 5
september
Mieneke te Hennepe, Huid in beeld: microscopische
afbeelding en lichaamsconcept in
de negentiende eeuw, voorjaarsbijeenkomst
Gewina, Museum Boerhaave, 17 maart
Mieneke te Hennepe, Images that travel: The
appropriation of visual knowledge in dermatology
from Britain to France 1800-1840,
Anglo-Dutch-German in the UCL History of
Medicine Unit, Wellcome Institute, Londen,
21-23 juni
Hans Hooijmaijers, The 1874 Venus Transit: a
Dutch expedition, SIC congres in Boston, 6-11
september
Hans Hooijmaijers, Precision: Christiaan
Huygens’ pendulum clock, SARA Superday
congres, Amsterdam, 6 december
Tim Huisman, het Leids Anatomisch Theater,
voor: Historisch Vereniging Verpleegkunde,
Museum Boerhaave, 29 september
Tim Huisman, het Leids Anatomisch Theater,
voor: Medische Verzekeringen ABN-AMRO,
Museum Boerhaave, 20 oktober
Ad Maas, Machinations, Manipulations, and
Cosmic-Ray Measurements: Jacob Clay and
the Discovery of the Latitude Effect, XXVI
Instrument Symposium, Cambridge (Mass.),
6-11 september
Anton Wiechmann, mededocent cursus museologie,
Centrum voor wetenschapscommunicatie,
VU Amsterdam, november-december

Presentatie
In 2007 bezochten 32 008 personen
het museum, wel heel weinig
meer dan het beoogde gemiddelde van
32 000 per jaar. Het zijn er bijna drieduizend
minder dan in 2006. De ver-
gelijkende onderstaande tabel laat zien
hoe het bezoek over de verschillende
categorieën en doelgroepen verdeeld was.
Duidelijk is dat het individuele bezoek het
liet afweten. Behalve bij de houders van
2007 2006
een CJP (Cultureel Jongeren Paspoort)
liep het bezoek terug in alle categorieën.
Het groepsbezoek dat voornamelijk het
onderwijs behelst, steeg zowel absoluut
als relatief.
Categorie Aantal Percentage Aantal Percentage
Volwassenen 4501 14,1 5105 14,6
Junioren (t/m 18 jaar) 1253 3,9 1783 5,1
Senioren (65+) 560 1,5 760 2,2
CJP 111 0,3 101 0,3
Museumkaart/ICOM/Caecilia 5032 15,7 5748 16,5
Museumkaart junior 1265 4 1319 3,8
Kortingsregelingen 171 0,5 993 2,9
Gratis 5384 16,8 5929 17
Totaal individueel 18277 57,1 21738 62,4
Groepsbezoek 13731 42,9 13121 37,6
Totaal 32008 100 34859 100

Website
Het aantal bezoekers van de
website bleef nagenoeg gelijk aan dat in
het voorgaande jaar. Tegenwoordig wordt
er op twee manieren geteld: bezoekers en
pageviews. Dit is redelijk verwarrend want
wat thans pageviews genoemd wordt,
heette vroeger bezoekers. Nieuw in 2007
is een eigen pagina voor elke tijdelijke
tentoonstelling zoals bijvoorbeeld www.
museumboerhaave/mijnhuid.nl.
Vanaf maart zijn er in samenwerking
met Dagblad de Pers
zo’n veertig filmpjes opgenomen waarop
een voorwerp uit de collectie in de
context van een nieuwsonderwerp werd
gepresenteerd. De filmpjes zijn te zien op
de website van het museum en die van
Dagblad De Pers. Ook was het mogelijk
een abonnement te nemen op de wekelijkse
podshow. De voorwerpen kregen
niet alleen digitaal de aandacht, ook in
de krant kwamen ze ter sprake in een
wekelijkse rubriek van de wetenschapsredacteur
Marcel Hulspas.
Numerieke gegevens ICT 2007 2006
pageviews bezoekers pageviews/bezoekers
Homepage 46 031 41 982 46 495
Activiteiten 3 437 3 159 3 236
Onderwijs 3 575 3 233 3 655
Soundbites 8 378 6 389
Mijn Huid 4 876 3 756

Educatie en doelgroepen
We kunnen slechts herhalen wat
ook in eerdere jaren gezegd is: Museum
Boerhaave handhaaft een karakteristiek
eigen bezoekersprofiel dat op twee punten
sterk afwijkt van andere musea, die van
Leiden in het bijzonder. Onverkort blijft
de gemiddelde leeftijd van de bezoeker
uiterst laag, achter in de twintig, en bij
weinig andere musea is het groepsbezoek,
lees onderwijs, zo massaal. Beide gegevens
zijn natuurlijk twee zijden van dezelfde me-
daille: de grote aantrekkingskracht van het
museum op het onderwijs leidt als vanzelf
tot een gemiddelde leeftijd die laag is.
De tabel geeft weer hoe het bezoek over
de diverse typen onderwijs verdeeld was.
In tegenstelling tot de individuele
bezoekers wisten groepen het museum
beter te vinden dan in 2006. Wel zijn er
enige verschuivingen te constateren. Zo
liet de basisvorming van het voortgezet
onderwijs het behoorlijk afweten, terwijl
daarentegen de tweede fase (klassen 4-6
plus ANW) juist in groter getale kwam.
Dit is een trendmatig verschijnsel dat al
2007 2006
Aantal % rel. % abs. Aantal % rel. % abs.
Basisscholieren 3835 27,9 12,0 2914 22,2 8,4
vmbo 730 5,3 2,3 565 4,3 1,6
ROC1 (mbo) 609 4,4 1,9 1007 7,7 2,9
ROC2 (18+) -- -- -- 10 0,1 0,0
HAVO/VWO 1-3 965 7,0 3,0 1970 15,0 5,6
HAVO/VWO 4-6 2482 18,1 7,8 1713 13,1 4,9
ANW 1193 8,7 3,7 1396 10,6 4,0
HBO/Universiteit 1262 9,2 3,9 1517 11,6 4,4
buitenland 135 1.0 0.4 241 1,8 0,7
overig / onbekend 1714 12,5 5,4 1282 9,7 3,6
workshop (BSO) 806 5,9 2,5 506 3,9 1,5
Totaal 13731 100,0 42,9 13121 100,0 37,6
enige jaren waarneembaar is. Is Boerhaave
dan toch het moeilijke museum
waarvoor het vaak gehouden wordt? De
tweede fase is met bijna 3 700 bezoekende
leerlingen in grootte de tweede
doelgroep in het onderwijs, slechts
overtroffen door de basisscholieren die
opnieuw een record wisten te vestigen.
Ze kwamen vrijwel allen in het kader
van het project Museum & School dat
landelijke bekendheid geniet en in 1998
gestart is. Vanwege het succes bleven de
programma’s ervan die in vorige jaarverslagen
al uitvoerig beschreven zijn,
onveranderd.

Tijdelijke tentoonstellingen
Medische techniek in
opmars
In oktober 2006 was de tentoonstelling Medische
techniek in opmars geopend die nog tot en met
23 maart te zien was. Drie categorieën medische
techniek waren er te onderscheiden: kunstmatige
organen, beeldvormende technieken en het klinisch
laboratorium. In andere woorden: de bionische, de
transparante en de chemische mens. In samenwerking
met ROC Leiden en de Mondriaan Onderwijsgroep
was er een educatief programma gemaakt
voor bovenbouw havo/vwo en mbo Zorg en Welzijn.
Het vorige jaarverslag meldde dat de start van
deze tentoonstelling met gemiddeld 584 bezoekers
per week enigszins teleurstelde. Een licht herstel
volgde in 2007. Twaalf weken was Medisch techniek
in opmars nog te zien. Er kwamen in die periode
gemiddeld 635 personen per week op af.
Soundbites
Op 11 april werd de tentoonstelling Soundbites op
spectaculaire wijze geopend met een optreden van
Ad Visser. Het Leidsch Dagblad deed er de volgende
ochtend verslag van in de vorm van een grote
foto op de voorpagina. De tentoonstelling zelf die
geluid, muziek en akoestiek als onderwerpen had
bestond uit twee delen. In de eerste zaal een werd
een beeld gegeven van de negentiende-eeuwse
ontwikkeling van de akoestische wetenschap en het
elektromagnetisme. Het wetenschappelijk onderzoek
leidde ertoe dat men in toenemende mate
begreep hoe de voortbrenging, voortplanting en
de perceptie van geluid zich voltrekt en hoe geluid
opgeslagen en verplaatst kan worden. De wetenschap
kreeg met andere woorden steeds meer
greep op het verschijnsel geluid en kon het steeds
beter manipuleren. De kennis die in de negentiende
eeuw was opgedaan, werd in de twintigste eeuw
vertaald in tal van toepassingen die direct ingrepen
op het dagelijks leven. Dit was te zien in de tweede
zaal aan de hand van vier thema’s: geluidsdragers
en –overbrengers, elektronische muziek, omgaan
met geluidsoverlast en medische toepassingen van
geluid.
De zalen hadden een totaal verschillende sfeer.
De eerste zaal speelde zich af in de wereld van
wetenschap en onderwijs. Een tiental interactieve
spelletjes zorgden voor verduidelijking. De tweede
toonde muziek en akoestiek in het volle leven. Van
alles was er te horen. Centraal stond een tent in
vorm gelijkend op het opzienbarende, door Le Corbusier
ontworpen, Philipspaviljoen op de Wereldtentoonstelling
van 1958 in Brussel. In het paviljoen
en in de tent op de tentoonstelling was Le Poème
électronique van Edgard Varèse te horen en te zien!
Soundbites was nog tot en met 28 oktober te zien.
Bij de catalogus verscheen een CD met bijzondere
geluiden. Er kwamen gemiddeld 596 bezoekers per
week op af: de verwachtingen waren hoger gespannen.

Mijn huid
De tentoonstelling Mijn Huid ging op 14 november
open met een beschaafde stripteaseact door
Tony Maples van Pandemonia Science Theater uit
Amsterdam. Bij deze tentoonstelling was ook de
foyer betrokken. Daar waren vijftien levensgrote
foto’s te zien van personen met huidziekten. In
de Boerhaavezalen kwamen talrijke aspecten van
de huid aan de orde. De eerste zaal behandelde
vooral de anatomie, de vele functies en de identiteit
van het grootste orgaan van de mens. Zo waren
daar 18de- en 19de-eeuwse huidpreparaten
te zien, medische apparatuur om huiddeficiënties
al of niet vermeend te genezen en een tactiel vest,
door TNO ontwikkeld voor de lucht- en ruimtevaart.
Ook werd er uitgebreid toegelicht hoe een
identificatie aan de hand van vingerafdrukken tot
stand komt.
De tweede zaal behandelde de huid als expressiemiddel
– denk aan tatoeages en botox – en de
kwetsbaarheid van de huid zoals die bij diverse
huidziekten of brandwonden tot uiting komt.
Het publiek kon kennismaken met levensechte
wasmodellen van huidziekten (moulages), donor-
huid voor brandwonden en gekweekte huid om
cosmetica te testen, maar ook zeep en zeep–
advertenties, zalfpotten en een van de eerste
ladyshaves.
Aan tien tafels konden de bezoekers op een
actieve manier kennis vergaren over de huid. Bij
de tentoonstelling verscheen ook een onderwijsprogramma.
De publicatie Dicht op mijn Huid bevat twee rijk
geïllustreerde artikelen: het eerste van Mieneke
te Hennepe stelt de geschiedenis van medische
opvattingen over de huid centraal, het tweede van
Tanny Dobbelaar vertelt over huidaandoeningen
in de persoonlijke sfeer.

Kleinere presentaties
Speelgoed van vroeger voor
jonge en oude kinderen
In 2006 was de tentoonstelling Speelgoed van vroeger
voor grote en kleine kinderen geopend die nog tot en
met 21 april te zien was. Het ging daarbij om een foyerpresentatie
van automaten en ander bewegend speelgoed
uit het bezit van de Vereniging Expositie Ouderwets
Speelgoed (Veos). Met technisch speelgoed als een houtzagerij
of een stoommachineketel was aansluiting gezocht
met de museumcollecties.
100 jaar Drogisterij Boerhaave
Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van Drogisterij
Boerhaave was van 3 mei tot en met 7 oktober
een kleine tentoonstelling over de geschiedenis van deze
drogisterij ingericht. Uit de eigen collectie van de huidige
eigenaren Har en Ingrid Walenkamp waren allerlei benodigdheden
voor de geneesmiddelenproductie te zien
als maatbekers, vijzels, een balans met gewichtjes en een
pillenplankje. Daarnaast waren ook Keulse potten, een
houten ton en diverse glazen flesjes voor de opslag van
ingrediënten en eindproducten aanwezig. Aangevuld met
foto’s en documenten werd de geschiedenis van een echt
familiebedrijf getoond.
Heftig Vel
Als onderdeel van de tentoonstelling Mijn Huid was in de
foyer de presentatie Heftig Vel te zien. De titel is ontleend
aan de gelijknamige publicatie van Tanny Dobbelaar
en Adrienne Norman Vijftien levensgrote foto’s toonden
op indringende wijze evenzoveel personen met een
huidaandoening. Voor de bevestiging van de foto’s was
een fraai systeem spankabels ontworpen door Martien
Jansen van Studio M10 in Eindhoven en huisarchitect van
het museum.

Kleinere presentaties
Evenbeeld
In de Villa Wielbergen te Angerlo was jarenlang de
presentatie Evenbeeld te zien. Het gaat hierbij om een
samenwerking tussen de Stichting Philadelphia Zorg en
Museum Boerhaave. Evenbeeld was grotendeels ingericht
met objecten uit de collecties van Boerhaave. In
2005 is besloten de inrichting geheel te vernieuwen. In
de nieuwe opzet zal meer aandacht geschonken worden
aan het werk van de cliënten, mensen met een verstandelijke
beperking die op het dagcentrum hun creatieve
dagbesteding hebben. Bureau Hollands Goed in Arnhem
is verantwoordelijk voor de vormgeving van de nieuwe
presentatie. Verschillende voorwerpen uit de collecties
van het museum zullen de thema’s waarnemen en
ordenen van een wetenschappelijke context voorzien. De
commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland,
de heer C.G.A. Cornielje, heeft de vernieuwde expositie
Evenbeeld inmiddels op 26 maart 2008 heropend.
Tinbergen lezing en
tentoonstelling
In het kader van de honderdste geboortedag van Nobelprijswinnaar
Niko Tinbergen werd samen met prof.
dr Eddy van der Meijden rondom de jaarlijkse Tinbergen
lezing een kleine expositie georganiseerd die een overzicht
gaf van diens wetenschappelijk werk. Uniek waren
sommige stukken die de familie Tinbergen had afgestaan.
Het contact dat daarbij ontstaan is, zal ertoe leiden dat
de familie een aantal stukken van Niko Tinbergen in 2008
aan het museum zal overdragen. De tentoonstelling was
van 13 tot en met 16 april in het Gorlaeus Laboratorium
te zien. De lezing trok 1500 belangstellenden.
Nederlandse Vereniging voor
Klinische Chemie
Bij gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de NVKC
werd samen met de historische commissie een expositie
in de RAI ingericht die er tijdens een congres van 4 tot
en met 7 juni te zien was. De vitrines gaven een overzicht
van de klinisch-chemische instrumentele ontwikkeling
vanaf 1850 tot heden. Vooral de oudere bezoekers waren
onder de indruk. In een brief van de voorzitter van de
NVKC werd grote waardering voor de inspanningen en
het behaalde resultaat geuit waar eerst nog de nodige
scepsis had bestaan.
Vrije Universiteit Medisch
Centrum
Twee vitrines in de bibliotheek van het VUMC zijn vanaf
30 november opnieuw gevuld met voorwerpen en documenten
die de Vrije Universiteit eerder aan het museum
had overgedragen: de collectie van prof. dr G.A. Lindeboom
en de verzameling van de afdeling fysiologie.

Bijzondere activiteiten
Sinds jaar en dag organiseert het museum
in de schoolvakanties een kinderwerkplaats.
Welkom zijn daarbij zes- tot twaalfjarigen. Het komt zelfs
wel voor dat nog jeugdiger persoontjes proberen binnen
te glippen. In de ochtenduren staat de werkplaats op afspraak
open voor de buitenschoolse opvang (BSO’s), in de
middag voor individuele kinderen, maar dan juist zonder
reservering. Het onderwerp van de tijdelijke tentoonstelling
is meestal in de knutselproducten terug te vinden.
Hoewel bij warm weer in de grote vakantie de deelname
wel eens tegenvalt, is de werkplaats doorgaans goed bezet.
Alleen al via de BSO’s kwamen er meer dan 800 kinderen
op af, het aantal individuele deelnemertjes is zeker twee
keer zo groot, maar exacte cijfers ontbreken.
Het thema van het Museumweekend op 14 en 15 april
was de kunst van het waarnemen. Op zaterdag was er een
chemieshow en op zondag een natuurkundecircus. Niet
te voorspellen was dat het meteorologisch het mooiste
weekend van het jaar zou worden: de publieke belangstelling
was dan ook dramatisch.
Bij de tentoonstelling Soundbites was een groot aantal
muziekuitvoeringen geprogrammeerd. Het karakter ervan
was uiterst divers. Op vier vrijdagavonden werd avant-garde
muziek ten gehore gebracht. Drie concerten in samenwerking
met De Veenfabriek: de Tooverfluit, Musique concrète,
en Gilius van Bergeijk. Eén concert in samenwerking
met het Instituut voor Sonologie: Wave Field Synthesis.
Dichter bij de grond waren de zes fanfare-achtige concerten:
driemaal trad Show- en Marchingband Amigo op, twee
keer Podium–orkest K&G-3 en éénmaal Jong K&G. Tussen
deze uitersten lagen de uitvoeringen die gegeven werden
door het Nederlands Studenten Kamerorkest, Nesko, en
door het Concerto Grosso Ensemble.
Kunstshot is een jaarlijks terugkerend CKV-festival voor
middelbare scholieren: op vrijdag 21 september trad
Science Theater Pandemonia uit Amsterdam als gebruikelijk
op in het Anatomisch Theater. In totaal kwamen er
zo’n 180 scholieren op de drie voorstellingen af.
In het kader van de juist geopende tentoonstelling Soundbites
hield prof. dr Jo Hermans op 22 april een lezing die
hij met proefjes illustreerde: Hoor je beter in het donker?,
naar zijn gelijknamige boek. Tijdens de wetenschapsweek,
op 14 oktober, gaf hij deze lezing opnieuw. Op 17 oktober
was er een lezing van prof. dr. Vincent Icke over Donkere
materie en energie in het heelal.
Wegens het bezoekersfiasco van het nationale
Museumweekend in april besloten de Leidse musea een eigen
Museumweekend te organiseren op 17 en 18 november.
In alle Leidse musea werd muziek ten gehore gebracht.
Museum Boerhaave ontving ruim 600 bezoekers, meer dan
in een regulier weekend, maar minder dan in een geslaagd
nationaal Museumweekend, een trend die ook in de andere
Leidse musea waargenomen kon worden.

Publieksonderzoek
Ook in 2007 onderzocht het museum wie de
bezoekers zijn, wat ze in het museum doen en hoe
ze het bezoek waarderen. Dat gebeurde weer op twee
manieren: via het gecomputeriseerde MUSeum Informatie
Systeem (MUSIS) en via de MuseumMonitor: een enquête
op papier van TNS NIPO. Na een problematisch jaar
waarin nauwelijks gegevens verzameld konden worden
was MUSIS met vernieuwde software weer operationeel.
MUSIS biedt het voordeel dat de vragen kunnen worden
aangepast bij de tijdelijke tentoonstellingen zodat die met
elkaar vergeleken kunnen worden. Het voordeel van de
MuseumMonitor is dat de bezoekers van Museum Boerhaave
vergeleken kunnen worden met die van het gehele
museumveld en met die van een aantal benchmark musea.
Voor Museum Boerhaave zijn dat het Spoorwegmuseum,
het Nederlands Textielmuseum en het Fries Scheepvaartmuseum.
Als verwacht had het museum met Mijn Huid eindelijk
weer eens een tentoonstelling waar meer vrouwen dan
mannen op afkwamen: 55% tegen 45%. Van de drie tentoonstellingen
trok Soundbites het jongste publiek: 60%
was jonger dan 29 jaar en 50% woonde nog bij de ouders.
Medische Techniek trok relatief het oudste publiek: 24%
van de bezoekers was ouder dan 50 jaar terwijl dat bij
Mijn Huid maar om 18% ging. Mijn Huid was de meest
aansprekende tentoonstelling: 38% van de bezoekers
kwam juist daarom naar het museum. Bij Medische Techniek
ging het om 28% en bij Soundbites om 24%.
De uitkomsten van de MuseumMonitor verschilden
weinig van die van eerdere jaren. Opvallend is wel dat
het museum ondanks de aantrekkingskracht die het op
jeugdigen uitoefent, met een 6,6 op een schaal van 10 vrij
laag gewaardeerd wordt als er om de geschiktheid voor
kinderen wordt gevraagd. Bij de benchmark musea is de
waardering bij dezelfde vraag een 7,3 en in het gehele
museumveld een 7,4

Algemene Zaken
Personeelszaken
In 2007 had Museum Boerhaave met 34 personen een
arbeidscontract voor vierentwintig uur of meer per
week. Twaalf personen hadden een contract voor één
dag of minder. Het betreft hier voornamelijk hulpsuppoosten
en rondleiders. Alles bij elkaar waren er
contracten afgesloten voor 32,1 FTE. Ook zijn er ter
ondersteuning van de bewaking en de afdeling Algemene
Zaken via uitzendbureaus contracten afgesloten
voor 5,7 FTE.
Van de werknemers met een contract van vierentwintig
uur of meer waren er 20 van het mannelijk
geslacht en 14 van het vrouwelijk. Bij de kortwerkenden
waren er 2 man en 10 vrouw.
Het ziektepercentage lag dit jaar op 8,7%, maar gecorrigeerd
voor zwangerschap en langdurige ziekte was
het 1,8%
Ondernemingsraad (OR)
In 2007 bestond de ondernemingsraad uit de heren
R. de Bruyn (voorzitter), C.H.W. Bösker en drs J.M.M.
Hooijmaijers (secretaris). De raad heeft drie keer met
de directie vergaderd en twee keer intern. Alle leden
van de ondernemingsraad bezochten de medezeggenschapsdag
van de Vereniging van voormalige Rijksmusea
(VRM). Drs J.M.M. Hooijmaijers volgde de cursus
beginnend OR en een cursus tijdmanagement.
Raad van Toezicht
De Raad van Toezicht bestond uit prof. ir W. Dik
(vooriztter), drs. D.J.M.G. baron Van Slingelandt, Ph. van
Tijn, prof dr R.S. Reneman en mw. C. Lemmens. De
Raad heeft dit jaar tweemaal vergaderd. In de voorjaarsvergadering
werd de Jaarrekening 2006 en het
Jaarverslag 2006 goedgekeurd. In de najaarsvergadering
werd de Begroting 2008 vastgesteld.
Vrienden van het Museum
(Caeciliastichting)
Per 31 december 2007 waren er 440 donateurs van
de Caeciliastichting en vijftien bedrijfsdonateurs.
Organisatieoverzicht
Museum Boerhaave
per 31 december 2007
Directie: dr D. van Delft (directeur), mw. drs T.M. van
der Spek (adjunct-directeur) en mw J.F. Parmentier
(directie-secretaresse)
Afdeling Wetenschap: mw drs T.M. van der Spek
(adjunct-directeur), drs B.W.J. Grob, drs K.S. Grooss,
mw dr M. te Hennepe, drs J.M.M. Hooijmaijers, drs T.
Huisman en dr A.J.P. Maas (wetenschappelijk medewerkers)
Informatiecentrum: mw G. van den Dool, H.J.F.M.
Leechburch Auwers, mw M. van Rossum, mw M.E.
Schelings en mw D.M. Wallé
Afdeling Algemene zaken: mw M.C. van Hamersveld
(hoofd Algemene Zaken) en mw A.T. Brokaar
Bewaking: E.S. Braam (senior chef bewaking), C.H.W.
Bösker, A.M.M. Cooijmans, mw A.J. Koolloos, M. Moris
Jousef, Mw M.M. van Rooy en P.D. de Vries
Afdeling Restauratie: P.C. Steenhorst (hoofdrestaurator),
R. de Bruyn, B. Molenaar, V. Scheerman, G. Vis en
F.R. van Zelst
Afdeling Presentatie: drs A.H.C.A. Wiechmann (hoofd
Presentatie), mw drs R.T.M. Blom, G.J. Kreeftmeijer,
mw drs J.P. Los en mw drs M.J. Meijers (coördinatoren)

Financiën: balans
Balans per 31 december 2007 (na bestemming exploitatietekort)
Activa
Vaste activa
Materiële activa
Vlottende activa
Voorraden
Vorderingen
Debiteuren
Belastingen
Overige vorderingen
Overlopende activa
Liquide middelen
Totaal activa
Passiva
Eigen vermogen
Algemene reserve
Reserve OC&W CuNo
Bestemmingsfondsen
OC&W projecten
Bestemmingsreserves
Voorzieningen
Kortlopende schulden
Schulden aan
Belastingen leveranciers en
Overige premies schulden sociale
verzekeringen
Overlopende passiva
Totaal passiva
2007 2006
673.105 833.350
34.252 23.669
22.013 13.019
57.988 51.848
100.477 39.604
65.716 45.383
2.979.968 1.645.683
3.260.414 1.819.206
€ 3.933.519 € 2.652.556
495.231 495.231
-147.141 -379.703
1.664.136 602.038
572.319 581.874
2.584.545 1.299.440
796.498 930.177
796.498 930.177
319.220 131.700
54.993 56.084
61.841 119.220
116.422 115.935
552.476 422.939
€ 3.933.519 € 2.652.556

Financiën: exploitatierekening
Categorale en functionele
exploitatierekening over 2007
Baten
Opbrengsten
Bijdragen
Directe opbrengsten
Indirecte opbrengsten
Totaal opbrengsten
Subsidie OC&W CuNo
* onderdeel huren
* onderdeel exploitatiebijdrage
Lasten
Subsidie Gemeente CuNo
Overige subsidies/bijdragen
Totaal bijdragen
Som der baten
Salariskosten
Afschrijvingen
Huur
Aankopen
Overige lasten
Som der lasten
Saldo uit gewone bedrijfsvoering
Rentebaten en -lasten
Saldo uit bedrijfsvoering
Toerekening algemeen beheer
Exploitatieresultaat
Totaal
Publieksfunctie Collectiefunctie
Vaste
presentatie
Tijdelijke
presentatie
Onderzoek
& registratie
Conserveren
& restaureren
Verwerving
& afstoten
Wetenschappelijke functie
Onderzoek &
documentatie
Algemeen
beheer
191.533 162.803 28.730 0 0 0 0 0
9.524 8.095 1.429 0 0 0 0 0
201.057 170.898 30.159 0 0 0 0 0
1.191.789 601.496 98.918 12.991 409.975 0 43.858 24.551
3.102.269 1.250.835 534.521 387.473 525.214 93.068 309.917 1.241
19.308 16.412 2.896 0 0 0 0 0
1.041.988 8.500 1.500 0 975.088 5.900 0 51.000
5.355.354 1.877.243 637.835 400.464 1.910.277 98.968 353.775 76.792
5.556.411 2.048.141 667.994 400.464 1.910.277 98.968 353.775 76.792
2.035.936 669.269 234.963 261.656 288.541 67.830 181.347 332.330
209.499 102.654 43.995 0 0 0 0 62.850
1.193.239 602.207 99.092 13.017 410.583 0 43.933 24.407
5.493 0 0 0 0 5.493 0 0
891.196 137.784 176.525 25.981 34.956 0 104.230 411.720
4.335.363 1.511.914 554.575 300.654 734.080 73.323 329.510 831.307
1.221.048 536.227 113.419 99.810 1.176.197 25.645 24.265 -754.515
64.057 29.318 9.426 5.294 12.926 1.291 5.802 0
1.285.105 565.545 122.845 105.104 1.189.123 26.936 30.067 -754.515
0 -428.676 -75.649 -52.325 -127.757 -12.761 -57.347 -754.515
€ 1.285.105 € 136.869 € 47.196 € 52.779 € 1.061.366 € 14.175 € -27.280 0

MUSEUM BOERHAAVE
Lange St. Agnietenstraat 10
2312 WC Leiden
Telefoon (071) 5214224
www.museumboerhaave.nl
informatie@museumboerhaave.nl
COLOFON
Uitgave
Museum Boerhaave, Leiden
Vormgeving
www.infofilm.nl
Fotografie
Tom Haartsen, Ouderkerk a/d Amstel
Erik de Vries, Den Haag