Door de knieen - Overspoor

door de knieën

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

freek de jonge
door de knieën
roman
Uitgeverij Augustus
Amsterdam . Antwerpen

Copyright © 2004 Freek de Jonge en
uitgeverij Augustus, Amsterdam
Omslagillustratie Videostill naar een beeld van Hella de Jonge
Vormgeving omslag en binnenwerk Suzan Beijer
Foto auteur Harry Cock
isbn 978 904 570 3572
nur 301
www.freekdejonge.nl
www.augustus.nl
www.boekenwereld.com

Voor Hella

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

Wee de noodlottige nieuwsgierigheid
die ooit door een spleetje in de bewustzijnskamer naar buiten
en omlaag zou kunnen kijken
en die er dan een vermoeden van krijgt
dat de mens op het onbarmhartige
het gulzige
het onverzadigbare
het moorddadige rust
in de onverschilligheid van zijn niet weten
en als het ware op de rug van een tijger in dromen hangend.
Vanwaar in hemelsnaam als de zaken er zo voorstaan
het verlangen naar waarheid?
Friedrich Nietzsche

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

1
Een vliegreis heet een vlucht. Je maakt dat je wegkomt
naar waar het overzichtelijk is. Weg van de dreiging, de
confrontatie, de verwarring.
‘Wat is je vluchtnummer?’ vroeg Lisa. En ik zei:
‘Luchten kan niet meer.’ Ik speel al mijn halve leven
met woorden en begin een hekel aan mijn speelgoed te
krijgen. Waarom schopt een kind na minuten voorzichtig
stapelen zijn toren om? Om het lot voor te zijn,
vermoed ik. Ik zit in een Cityhopper en kijk uit het
raampje. Het mooiste van vliegen is dat je de humor
niet meer op straat ziet liggen, dacht de komiek.
Ons land is ongevaarlijk mooi vanuit de lucht. Het
vliegtuig maakt hoogte boven de hoofdstad en buigt
naar het zuiden. De ArenA, de elektriciteitscentrale bij
Muiden, het IJsselmeer. Mijn ogen zoeken mijn huis, ik
heb mijn woorden verzilverd. Haar huis, mijn vrouw
heeft mijn bestaan vormgegeven. Ons huis, waar we al
zo lang langs elkaar heen leven. Dit zie je dus als passagier
als je uit het raampje naar beneden kijkt op hetzelfde
moment dat ik in onze tuin verlangend opkijk
naar een overvliegend toestel. Ik wil op twee plekken
tegelijk zijn. In de tuin en in het vliegtuig. Op het toneel
en thuis. In de kerk en aan de zelfkant. Op de brede
weg en het smalle pad. Ik wil twee dingen tegelijk doen:
vluchten en het gevaar opzoeken, zweven en met beide
9

10
benen op de grond staan, spreken en zwijgen.
Twee uur geleden ben ik op Schiphol uitgezwaaid
door mijn vrouw. Om te voorkomen dat we in het uur
dat me nog te wachten stond in een moeilijk gesprek
verwikkeld zouden raken had ik een interview afgesproken.
Dus stonden Lisa en ik tegenover elkaar als zo
vaak de laatste jaren. Zij met haar verlangen naar mij of
liever naar ons en ik, vol schuldgevoel, op de vlucht
voor de confrontatie. Bang om mijn geheim prijs te
moeten geven. Ik leg liever aan journalisten uit hoe de
wereld in elkaar zit en hoe ik de gebeurtenissen naar
mijn hand zet. Pedanterie, die me bij het herlezen van
het vraaggesprek doet blozen. In mijn binnenzak zit de
brief die Lisa me op het vliegveld toestopte. Ik stel het
lezen ervan nog even uit.
De stewardess noemde mijn naam toen ze me in het
vliegtuig verwelkomde. Dat is het treurigste van roem:
de verwording van je naam. Hij staat, zoals bij Heineken
en Philips, meer voor het product dan voor de
mens. De meeste mensen in het land waar ik op neerkijk
kennen me. Denken me te kennen. Ik ken mezelf
nauwelijks. Ik heb net aan die journalist verteld dat het
beeld dat de mensen van mij hebben ooit in een oogwenk
gevormd is en dat ik de rest van mijn leven vergeefs
probeer dat te nuanceren.
Ben ik op zoek naar mezelf ? Nee, dat klinkt me te psychologisch.
De psychologie is een van de grote dwalingen
van onze cultuur. Wie kan zijn lachen inhouden als
een seriekinderverkrachter te zijner verdediging een
slechte jeugd opvoert? Wat ik zoek ligt voorbij mijn
ego, na al die jaren van bekendheid ben ik eerlijk gezegd
niet meer zo benieuwd naar mezelf. Zoek ik God?
Als spreken zilver is en zwijgen God, dan zoek ik God.
Zoek ik de waarheid? Ja, als Lisa de waarheid is. Maar

waarom vlieg ik dan bij haar weg?
Een paar minuten geleden ben ik van Schiphol vertrokken
met bestemming Toulouse. Op weg naar wat
voor mijn gevoel weleens de beslissende stap in mijn
zoektocht zou kunnen worden. Al moet ik dat meteen
relativeren. Ik doe graag flinke uitspraken. Ik ben een
toneelspeler. Ik schrijf mijn eigen teksten. Al veertig
jaar.
Volgens de captain kunnen we als we aan de rechterkant
uit het vliegtuig kijken de Oosterscheldedam
zien. Nu al. Zo klein is ons land.
De ouders van mijn vader waren beiden van Schouwen.
Ik ben een halve Zeeuw. In 1953 hebben we met het
hele gezin vier weken van de zomer, vijf maanden na de
ramp, doorgebracht in Rilland-Bath. De gemeente
waarin wij woonden had dit dorp geadopteerd. Mijn
vader verving de overspannen dominee. Ik fietste over
de winterdijken naar Kruiningen waar vrijwilligers
met bezems het slib de kerk uit duwden. Ik stond op de
autoweg bij Krabbendijke en zag de koningin uit een
helikopter stappen. Mijn vader liep haar tegemoet tussen
de notabelen. In zijn zomerse pak tussen het driedelig
grijs.
Vanaf 1956 kwam ons gezin regelmatig in Vrouwenpolder.
Langs de kust waren de godvruchtige Zeeuwen
de schaamte voorbij. Het uitkleden van de toerist kon
beginnen. Ik heb een paar jaar in Goes gewoond toen
Hitweek de verzetskrant was, De Avonden een spannend
boek en zaterdagavond het hoogtepunt van de week.
Op de aftandse brommer van mijn vriend hebben we
de Zak van Zuid-Beveland onveilig gemaakt. Zelf ben
ik met mijn eerste brommer bijna verongelukt doordat
ik een naderende vrachtwagen niet hoorde. Een
fietser geeft voorrang op zijn gehoor. Ik heb in Midden-
11

12
Zeeland mijn eerste grote verliefdheid gevierd, met
de daarbij behorende eerste grote deceptie. Op Noord-
Beveland heb ik drie zomers lang veel geld verdiend en
uitgegeven op terrassen.
Intussen ben ik er mijn onschuld zo vaak verloren dat
ik mij tot de volwassenen mag rekenen.
Daar de Oosterscheldedam. De Zeelandbrug. Goes.
Bergen op Zoom. Rilland-Bath. Daar woonde Jonas.
Mijn vriend.
Ik had hem voor het eerst gezien in Showroom, een protestants-christelijk
televisieprogramma in de beste
kermistraditie. Het toonde ongegeneerd afwijkend
menselijk gedrag dat de kijker het geruststellende gevoel
gaf normaal te zijn. Het programma was met oecumenisch
mededogen gemaakt. De programmamakers
namen God alvast wat werk uit handen met betrekking
tot Diens Laatste Oordeel. Wat in Showroom is geweest
kan ongezien door naar de hemel.
De reportage begon met beelden van Zuid-Beveland.
Een lage horizon, veel lucht. Door Mondriaan verkaveld
land. Daarna zagen we het water, de dijk en daarachter
de man. Jonas. Hij woonde met een hond met
een vreemde naam in Bath, een meeuwschreeuw van de
Westerschelde. Onder aan de dijk in een schuurtje. In
de late zomer hielp hij de boeren de rogge van het land
te halen en in het vroege najaar fietste hij naar Krabbendijke
om appels te plukken. In de winter zwierf hij
langs de Schelde, waar hij zijn fuikjes illegaal had uitgezet.
Soms pikte hij iets uit de rivier op wat snel overboord
gezet was door de plotselinge komst van de douane
en verpatste dat in Antwerpen. Ver onder de prijs.
En in de lente keek Jonas hoe het groen terugkeerde. En
het blauw. Dan stond hij zo dicht bij de natuur dat emo-

ties als verdriet en geluk oplosten in de roes van de oorsprong.
Er deden over Jonas de wildste verhalen de ronde, volgens
Jonas. Over zijn rijkdom. Over de zelfmoord van
zijn vrouw. De moord op zijn zoon. Over zijn rechterhand
die was afgehakt. Over de naam van zijn hond.
Over zijn sculpturen die zo op je af kwamen dat je er
bang van werd.
Zo zou Jonas in de zomer van 1953 tussen Rilland en
Bath een kistje met gouden munten in het slik gevonden
hebben. Het verhaal ging dat een rijke alleenstaande
boer dat kistje onder zijn bed bewaarde. Die boer
was in de nacht van 31 januari op 1 februari verdronken.
Het kistje is nooit teruggevonden. Jonas, die er zelf
over begonnen was, wilde er later niet meer over praten.
Geld zei hem niets.
Waar moeten we het dan over hebben? wilde de interviewer
weten. Over God? Tja, als dat moest. Jonas aaide
zijn hond die een helende gave had. Wie een paar uur
met de hond ging wandelen kwam als een ander mens
terug. Herboren. Ik herinner me beelden van een wandelende
Jonas met de hond vanuit het perspectief van
het wegdek. Hoofd in de wolken.
Van die begaafde hond geloofde ik niets, maar de man
met zijn verhaal intrigeerde me. Bovendien, iedere
smoes om naar Zeeland te kunnen gaan was er een. Ik
zakte na Bergen op Zoom parallel aan de spoorlijn af
naar Zuid-Beveland. Het Verdronken Land van Saeftinge.
Reimerswaal. De namen riepen verhalen op over de
worsteling met de zee. Wat nu land is, was ooit water en
waar nu water is, was ooit land.
Ik was benieuwd, zelfs wat nerveus. Zou ik bij Jonas
vinden wat ik zocht? Misschien herinnerde hij zich
13

14
mijn vader nog. Ik dacht aan de overspannen dominee
terwijl ik werd ingehaald door een trein. Kan iemand
die waarlijk in God gelooft overspannen raken? God de
Vader, Jezus de Zoon en de Heilige Geest vormen een
drie-eenheid. Bij overspannenheid is de Geest niet
meer vaardig waardoor het geloof wordt ondermijnd.
Hoe overspannen was ik zelf op dat moment? In de
zin dat de geest ontbrak? Ik was veel op pad. Het verbaasde
me steeds meer dat de mensen in de zaal mij
geen moment zagen zoals ik mezelf zag.
Als een man die geen emotie meer kon toelaten, die de
ellende om zich heen steeds meer bekeek zoals een dokter
een patiënt. Als iets wat gediagnosticeerd moet
worden. Het huilen was mij net zo vergaan als het lachen.
Een lachende komiek is als een drinkende barkeeper.
Een huilende satiricus als een valsspelende pokeraar.
Mijn gevoel was dood.
Ik had er met niemand over gesproken dat ik Jonas een
bezoek ging brengen. Ook niet met mijn vrouw. Zij was
op haar manier bezig het verdriet te bezweren. We hadden
een paar jaar geleden een zoon van drie maanden
verloren. Op het waddeneiland waar hij een jaar eerder
verwekt was. Toen alles volmaakt leek.
Er ging geen dag voorbij of de beelden drongen zich
op: de kinderwagen in de trein, op de boot, voor de tearoom
in Oudeschild, in de bus, op het schelpenpad.
Naar het hotel geduwd door Lisa. Dan hoorde ik weer
die afschuwelijke kreet van de gewaarwording en
dacht vol weerzin en verwijt terug aan mijn onbeholpen
poging tot reanimatie. Met mijn veel te woeste
mond-op-mondbeademing moet ik het kind opgeblazen
hebben. Uit angst om de rest van mijn leven met
een schuldgevoel te blijven zitten weigerde ik autopsie.

We besloten het kind op Texel te begraven waar zijn
korte leven begonnen was. Bang voor ongewenste
spanningen nodigden we geen familie uit. We hadden
alleen een bevriend echtpaar uitgenodigd en hoopten
dat deze ervaring onze vriendschap zou verdiepen.
Maar wie niet ervaren heeft kan niet troosten.
Ik kon me niet meer herinneren of ik gehuild had. En
zo ja, om wie het meest. Om het kind, om mijn vrouw
of om mezelf ? Omdat ik op de boot terug herkend werd
door dronken toeristen? Of omdat mijn toekomst gedoemd
leek en mijn leven nooit meer leuk kon zijn?
Toen mijn vader gestorven was had ik weken in een euforie
geleefd. Ik voelde me blij en treurig tegelijk. Permanent
geconcentreerd. In mezelf gekeerd en in staat
tot troosten. High. Verlicht.
Mijn vader heeft mij nooit op het toneel gezien. Het
besef dat mijn vader door dood te gaan de laatste belemmering
voor mijn ontwikkeling had weggenomen
was even pijnlijk als opluchtend. Zelf heeft hij moeten
dulden dat zijn vader met diens verpletterende geloofszekerheid
hem op de vingers keek als hij aan zijn preek
werkte. De vader verhindert de geest bij de zoon te komen.
Vijf jaar na de dood van mijn vader stond ik met mijn
vrouw tegen me aangeleund op dat duin. Wat was er
over van dat vermogen om te troosten? De Here heeft
gegeven en de Here heeft genomen, zeggen ze in Zeeland
op die momenten met de nietsontziende troost
van het geloof.
Op het duin hadden we gestaan, mijn vrouw en ik. Tegen
elkaar aan, maar er lag een Waddenzee tussen ons
in.
‘Je mag dit nooit gebruiken,’ zei ik tegen haar. Bang
15

16
voor chantage. Nu al jaloers op haar verdriet.
Daags na de begrafenis van het kind was ik weer gaan
optreden. De lach sneed de eerste avond door mijn ziel.
Maar de grap verdooft niet alleen de toehoorder. Met
Lisa sprak ik er weinig over, kon ik er niet over spreken.
Ik werd verlamd door haar verdriet. Wat moest ik zeggen?
Ik kon niet eens wat met mijn eigen verdriet. Had
ik wel verdriet? Was het me gelukt het te verdringen?
Tegen vijfhonderd of meer mensen praten ging me gemakkelijk
af. Eén tegen één klapte ik dicht, bang voor
de dodelijke clichés. Ik had mijn ziel aan de duivel verkocht
in ruil voor de lach. Ik leefde niet meer emotioneel,
maar analytisch en moest over de meest verschrikkelijke
dingen grappen kunnen maken. Anderen
raken en zelf buiten schot blijven.
Vanaf het begin voelde ik me met Jonas verbonden. Wij
putten uit dezelfde bron. Ik was benieuwd naar het hele
verhaal. Een artikel in de kunstbijlage van een landelijk
avondblad schetste het beeld van een gelukkige
eenzaat die van wat hij langs de oever van de rivier en
op het land vond aangrijpende beelden maakte. Grote
vogelnesten met gruwelijke interieurs. Veel wijzer
werd ik van het artikel niet, maar de foto’s van zijn
beelden waren overrompelend. Toen stond mijn besluit
vast. Ik ga naar Jonas. Alleen. Misschien gaan we
een volgende keer samen. Ik wil zien hoe dat met die
hond zit. Die beelden. Maar vooral die man. Wat hem
drijft.
Terwijl ik de afslag naar Rilland nam, liet ik de beelden
uit Showroom nog eens voorbijkomen. Voor Jonas
had het noodlot bizar genoeg pas na de Ramp toegeslagen.
Hij had zijn hele leven buiten de dorpsgemeenschap
gestaan. Hij bezocht geen van de vier kerken die

het dorp rijk was. Niet omdat hij ongelovig was; hij had
een geloof dat zonder kerk kon. Tot afgunst van zijn
leeftijdgenoten was hij met het mooiste meisje van de
streek getrouwd, de dochter van een rijke boer die haar
onmiddellijk onterfde. Zij schonk Jonas een zoon en
was hem meerdere malen ontrouw met mannen uit het
nabijgelegen oesterdorp. Zijn liefde voor haar leed er
niet onder. Hij gunde het die mannen. Bovendien was
hij dol op oesters.
Een paar jaar geleden had hij zijn enige zoon op de
meest gruwelijke wijze verloren. Opgegeten door een
oogstmachine. Verpulverd in een baal stro en daarna
uitgespuugd. Brood zou Jonas nooit meer smaken. Het
idee dat er opzet in het spel was had hem nooit losgelaten.
De bestuurder van de combine zou zijn vriendin
aan Jonas’ zoon zijn kwijtgeraakt. Een voorval dat in de
grote stad niet direct tot moord zou leiden, maar op het
platteland en vooral hier in Zeeland, waar de worsteling
met de Voorzienigheid andere functies van het
brein in werking zet dan de rede, kon de afgunst tragisch
uitpakken. Omdat hij geen aangifte had gedaan
was er ook nooit een onderzoek ingesteld.
Het had tot een verdere afzondering geleid. Jonas was
aan de drank geraakt en hij reageerde zich af op zijn
vrouw, die een jaar later uit verdriet de rivier in was gelopen.
Zijn familie had het verlies van vrouw en zoon
als straf van God gezien. Van zo’n God moest Jonas
niets hebben. Van zo’n familie trouwens ook niet. Van
Kruiningen tot Reimerswaal kende iedereen hem en
men liet hem met rust. Maar zijn naam weerklonk in
roddels en geruchten. Jonas was een fantast. Jonas’ gezicht
glom vol trots over de ironie waarmee hij over
zichzelf vertelde.
17

18
Ik heb een hekel aan de weg vragen. Dan weten de mensen
in de buurt van mijn aanwezigheid en moet ik op
mijn hoede blijven. Ik parkeerde achter de schuur waar
ik vermoedde dat Jonas woonde.
Een manke hond sprong kwispelstaartend tegen de
auto op. Die kende ik van de televisie. In de roes van de
alcohol had een stem Jonas geadviseerd naar het asiel
te gaan om een hond uit te zoeken. Het meest onooglijke
exemplaar had hij meegenomen, een vals sekreet
met een afgebeten oor, een manke linkerachterpoot en
een paar ogen die bang maakten als je er te lang in keek.
Volgens Jonas’ verhaal had ze haar baas aangevallen
toen die zijn vrouw sloeg.
De hond liet zich langs mijn portier naar beneden glijden
toen ik dat opende en haar nagels krabden een paar
strepen in de lak. Jonas bromde vanuit zijn donkere
schuur: ‘Ik wist dat er goed volk in aantocht was! God
was al een uur onrustig.’
‘Woont hier een zekere Jonas?’ vroeg ik naar de bekende
weg.
‘Die woont hier net, meneer de artiest,’ baste hij met
zijn Zeeuwse tongval.
Jonas kwam naar buiten en wreef met zijn rechteronderarm
over zijn bezwete gezicht. Zijn bril hield hij
daarbij in zijn linkerhand. Het montuur, dat was me in
Showroom al opgevallen, zou een boekhouder die met
zijn tijd meeging uitstekend hebben gestaan, maar Jonas’
kop leed eronder. Zijn grijze krullende haar zat opvallend
goed voor iemand die zei geen kam te bezitten.
Hij had zich al een paar dagen niet geschoren. Dat gaf
zijn door het buitenleven getaande gezicht met de zware
wenkbrauwen en de diepvallende ogen iets klassiek
heldhaftigs.
Een hand geven zat er niet in. Er volgde een knullige

omarming. Ik voelde het stompje in mijn nek.
‘Waarom vloek je zoveel op de tv?’ vroeg Jonas
schalks.
Ik had geen antwoord, de vraag irriteerde me. Ik had
Jonas wijzer geacht dan mij aan te spreken op mijn bekendheid.
Tegelijkertijd was ik me ervan bewust dat ik,
juist door gebruik te maken van mijn bekendheid,
zomaar bij Jonas kon binnenlopen.
De hond gooide een met olie besmeurde meeuw aan
mijn voeten.
‘Die vindt ze tussen de basaltblokken bij de Schelde.
Ze likt de olie van hun veren. Kauwt wat voedsel voor ze
voor. De meeste gaan dood. Die begraaft ze zelf. Af en
toe vliegt er een weg. Dan rent ze blaffend een stuk
mee. Om ’m op te vangen als ie neerstort, lijkt het. Moet
je wat drinken?’ We waren de donkere schuur binnengestapt.
Jonas pakte een fles zonder etiket en trok de
kurk er met zijn tanden uit. Hij schonk een limonadeglas
halfvol met een kleurloze substantie. ‘Plankton!’
zei hij wijzend op de kleine deeltjes die in het ondoorzichtige
drankje zweefden.
Ik nam een slok. Zoet en bitter tegelijk smaakte het.
En sterk. Ik ben geen drinker.
‘Pruimenlikeur. Vijfenvijftig procent alcohol. Sinds
ik die hond heb, raak ik dat spul niet meer aan.’
Jonas vertelde het verhaal van de hond. Nadat hij haar
uit het asiel had gehaald had hij de hond in een donker
hok achter de schuur gestopt. Toen het beest na vier
dagen ophield met blaffen en janken schoof hij een
bakje water naar binnen. Na een uur was het gejank en
geblaf opnieuw begonnen.
Na vier weken, waarin hij de hond alleen wat te drinken
had gegeven, stopte het dier met janken en blaffen
en schoof hij voor het eerst wat voedsel naar binnen.
19

20
‘Het beest wist me bij de rechterpols te grijpen,’ vertelde
Jonas, nog steeds met bewondering in zijn stem. ‘Ik
wist dat als ik mijn hand zou proberen terug te trekken
de schade alleen maar groter zou worden. Dus ging ik
voor het hok liggen wachten tot dat kreng haar kaken
zou ontspannen. Dat duurde anderhalve dag.’ Na een
maand ging hij met de verwaarloosde wond naar een
dokter die hem doorverwees naar het ziekenhuis in
Bergen op Zoom. Daar werd zijn rechterhand afgezet.
‘Toen ik uit dat ziekenhuis terugkwam jankte de hond
zachtjes. Ze had drie weken geleefd op wat ik in het hok
had achtergelaten.’
Hij schold het beest urenlang verrot. Alle variaties op
het woord God schalden door de lucht. De mensen hadden
hem kilometers verderop tekeer horen gaan. Ouders
haalden hun kinderen binnen.
Nadat hij zijn stem schor had geschreeuwd en bijna
stikte in het woord God, krabde de hond met zijn nagels
langs de planken aan de binnenkant van zijn hok.
‘Toen wist ik,’ zei Jonas stralend als bij de openbaring,
‘dat ik de hond bij haar naam genoemd had.’
Hij had het hok geopend en het sterk vermagerde
scharminkel met zijn in verband gewikkelde stomp geaaid.
De volgende morgen werd hij wakker van de hond
die het verband had losgetrokken en de wond likte. Hij
had geen moment weerzin of weerstand gevoeld. ‘Ik
liet God haar gang maar gaan.’
Jonas keek me triomfantelijk aan. Ik was euforisch.
De eenvoud van deze man, de manier waarop hij zijn
verhaal vertelde, een verhaal dat niets te maken had
met de verlammende werkelijkheid waarin ik mij
moest handhaven en waarvan ik zo walgde, gaf me een
gevoel van thuiskomen. Ik kreeg er energie van. Zin.
‘Na twee weken ging ik ter controle op de fiets naar het

ziekenhuis in Bergen op Zoom. De hond rende mee. Ik
moest met één hand sturen. Toen schrok ze van een
brommer. Ik kon ’r niet meer ontwijken. Kijk, daarom
loopt ze zo mank. Haar oor zat tussen de ketting. Ik had
gek genoeg niks. Nou ja, twee tanden kwijt. De doktoren
haalden het verband eraf en bekeken de wond. Niks
geen korsten meer. Nauwelijks litteken. Die geloofden
hun ogen niet. Een medisch wonder, zei de een. Ik zei:
Dat komt door God. Die heeft de wond schoongelikt.
Vroeg die dokter: God? Zei ik: Zo heet die hond.
Werd ik naar huis gestuurd. Ik hoefde niet meer voor
controle terug te komen. Ze waren boos. Omdat ik genezen
was.’
Opnieuw liet Jonas zich van de superieure kant zien
die ik uit de uitzending van Showroom kende. Een lach
die de wereld van de gewone mensen uitdaagde. Een
lach die me strijdlustig maakte.
Ik begon er spijt van te krijgen dat ik, uit angst hem
met haar te moeten delen, Lisa niet had meegenomen.
Hier zat een man die meer dan genoeg persoonlijkheid
had voor ons tweeën. Die bovendien een kind verloren
had. Hij zou ons tot elkaar kunnen brengen.
Ik stroopte mijn rechterbroekspijp op. Ik wikkelde
het verband eraf dat halverwege de knie en de enkel zat.
Tijdens een voetbalwedstrijd had mijn scheenbeen vol
het scheenbeen van een tegenstander geraakt toen we
allebei met volle kracht de bal weg wilden trappen. ‘De
wond wil niet dicht,’ zei ik volkomen overbodig.
‘Hij stinkt ook lekker,’ lachte Jonas.
‘Dat is de speciale zalf van een ouwe wielersoigneur
met een wonderapotheek.’
God begon ongevraagd de wond te likken. We keken
toe, zoals papoea’s de medicijnman gadeslaan. Kri-
21

22
tisch, maar vol vertrouwen.
Het roofje dat op de wond was getrokken werd er door
de hond afgelikt en doorgeslikt.
‘Doet het pijn?’ vroeg Jonas.
‘Nee, lekker.’
Terwijl God de wond verder verzorgde, zei Jonas dat
hij altijd geweten had dat we elkaar vroeg of laat zouden
ontmoeten. Hij had me één keer zien optreden.
Zijn vrouw was toen net overleden. Hij zat in het café
en zag me op de televisie. ‘Je deed iets in een hooiberg.
Geniaal!’
Ik probeerde me, enigszins gegeneerd door het compliment,
te herinneren waar hij aan refereerde. Ik kon
er niet opkomen. Opnieuw voelde ik me ongemakkelijk
toen hij over mijn werk begon. Zo moet een mooie
vrouw zich voelen als ze op haar schoonheid wordt
aangesproken, bedacht ik me. Ik werd zelfs misselijk.
Dat kon aan de likeur of het gelik aan de wond gelegen
hebben, maar de benauwde atmosfeer van de schuur
begon me ook te beklemmen.
Mijn hand reikt naar boven om mijn privéventilator in
werking te stellen. Tevergeefs. Dit gerief is voorbehouden
aan de grote straalvliegtuigen. Dus haal ik Lisa’s
brief uit mijn binnenzak en begin mijzelf wat koelte
toe te waaien.
De captain vertelt ons dat we er verstandig aan doen
onze riemen om te houden; er is kans op turbulentie.
Had ik wel zo pontificaal tegen die journalist moeten
zeggen dat ik ging stoppen? Als ik het al van plan ben,
waarom zou ik het dan publiek moeten maken of wil ik
mezelf op die manier voor het blok zetten? Ik wil stoppen
en doorgaan, dat is het probleem. Roekeloos zijn
en me verantwoorden.

De laatste dagen ben ik gedwongen uit de lamlendigheid
van mijn depressie te stappen. Het begon met het
telegram van Victor. ‘Ik word heilig verklaard! Kom!’
Het was zo absurd dat ik de uitnodiging niet kon weerstaan.
Deze impuls had mijn leven nodig. Ik snakte
naar verandering.
Ik laat mijn stoel achteroverzakken en steek de brief
weer in mijn binnenzak.
23

24
2
Ik heb Victor vier jaar geleden voor het eerst ontmoet
ergens in de Achterhoek, waar hij voor een tientje met
mij op de foto ging. Ik hing de bekende Nederlander uit
voor het goede doel. Door persoonlijk in twaalf provincies
in veertien dagen geld op te halen voor de hongerende
kinderen in Afrika maakte ik me weer wat geliefder
dan ik al was. Waardoor ik me weer wat ellendiger
voelde dan ik al deed.
We waren nog altijd samen, Lisa en ik. Onze lichamen
bleven naar elkaar zoeken en hielden het verlangen om
elkaar te vinden gaande. Ons kind zou tien geweest
zijn. Hoe lang het nu geleden was dat het overleden was
en dat je die dag nooit zou vergeten, veel meer zeiden
we er niet over tegen elkaar. Behalve die keer toen de
vraag kwam of we ermee akkoord gingen dat zijn graf
werd geruimd in verband met de verplaatsing van het
kerkhof. Zij vond het een schandalig voorstel, ik probeerde
het te relativeren door er een levensles aan te
verbinden. Zelfs de dood is tijdelijk, of zoiets. Ruzie
kregen we allang niet meer.
Ik slaagde er altijd in een ongemakkelijk gesprek te
smoren. Met een dooddoener of door ongemerkt van
onderwerp te veranderen. Er waren altijd wel praktische
zaken die geregeld moesten worden. Zeker op dat
moment.

Misschien was het feit dat ik me Victor niet precies
meer kon herinneren wel het meest kenmerkend voor
mijn gesteldheid in die tijd. Gek genoeg wist ik me
meer te herinneren van de opwinding die Victor teweeg
had gebracht toen niemand raad met deze vondeling
wist.
Victors vermoedelijke vader, een Noord-Afrikaanse
gastarbeider, was halsoverkop met heimwee naar zijn
vaderland teruggekeerd. Zijn moeder, een zwakbegaafde
boerendochter, beviel heimelijk van hem achter in
een weiland. Niemand had haar zwangerschap opgemerkt.
Ze kon het gebaarde, een hoofd met een rompje
zonder armen en benen, niet aanzien en liet het achter
in de wei. Wroeging deed haar besluiten naar het bureau
te gaan om de politie van haar merkwaardige
vondst in een weiland op de hoogte te stellen.
De dienstdoende agent, die weleens had gehoord dat
je gekken in hun eigen taal moet toespreken om agressief
gedrag te voorkomen, praatte haar naar de mond
en adviseerde haar het gedrocht in Duitsland langs de
Autobahn neer te leggen. Wat ze deed.
Victor werd het onderwerp van grote opwinding toen
de Duitse boulevardpers met een hijgerig sciencefictionachtig
verhaal kwam over de vondst van een levend
hoofd. Waarschijnlijk afkomstig van een andere planeet.
De Achterhoekse agent, die bij toeval zo’n artikel
onder ogen kreeg, wist nog van zijn gesprek met de
zwakzinnige boerendochter. Zo kwam Victor weer in
Nederland en zijn moeder in een inrichting terecht.
Toen was het de beurt aan de vaderlandse media.
Daarin vierde de morele verontwaardiging hoogtij.
Geen instelling bleek bereid de baby op te nemen. De
smoezen varieerden van tekort aan personeel tot geldgebrek.
25

26
Na een actie van het populaire ochtendblad zeiden
twee vrouwen in de Achterhoek die een plaatsvervangend
gezin runden: ‘Laat Victor maar bij ons komen.
Eén mond meer of minder maakt ook niet uit.’
In één ding hadden ze gelijk: veel meer dan een mond
was het niet.
Hoewel de acht kinderen van het plaatsvervangende
gezin ieder voor zich hun eigenaardigheden hadden,
van bedwateren tot excessieve onanie, was Victor in
menig opzicht het buitenbeentje. Hij vroeg door zijn
bizarre lichamelijke afwijking veel meer zorg dan de
anderen. Daarnaast gingen er in zijn hoofd raadselachtige
dingen om. Diverse deskundigen hadden hun tanden
op hem stukgebeten. Hem autistisch noemen lag
voor de hand, maar er zijn zoveel verschillende vormen
van autisme dat dat evenveel betekent als een mus een
vogel noemen. Victor week vooral af door zijn uitstraling:
hij gaf zoveel meer dan hij vroeg. Soms zei hij een
paar korte zinnen die voor meerdere uitleg vatbaar waren,
dan weer sprak hij op hoge snelheid een onnavolgbare
monoloog uit. Meestal ontspon zich na een vocale
uitbarsting van Victor een heftige discussie tussen de
toehoorders over wat ze verstaan meenden te hebben
en wat de betekenis ervan kon zijn. De een had dit eruit
begrepen, de ander dat. De woorden gaven zowel aanleiding
tot hooglopende ruzies als tot grote hilariteit.
Met Victor zelf als stralend middelpunt die, hoewel hij
volgens alle betrokkenen de sleutel in handen had, weigerde
het verlossende woord te spreken.
Aandacht waar het zijn lichamelijke onderhoud en
verzorging betrof trok hij door dwingende geluiden te
maken. Een zeurderig onaangenaam gekreun dat hem
snel hulp garandeerde. Als zijn verzorgsters hem weleens
moe waren, als ze in de woorden van Martha, de

kleinste van de twee vrouwen, zin hadden een kaasstolp
over zijn hoofd te zetten, wist hij zijn substituutouders
weer moeiteloos voor zich te winnen met een
glimlach die een ijsberg kon doen smelten. Johanna, de
lange, die haar idealen uit de flowerpowertijd nooit
had verloochend, had daarover eens gezegd: ‘Als Victor
met die glimlach op de voorplecht van de Titanic had
gestaan was dat schip nooit gezonken.’
Bij vrouwen van middelbare leeftijd wekte Victor zowel
moederlijke als erotische gevoelens op. Zijn onweerstaanbare
hoofd smeekte om aan de borst gedrukt
te worden. Een vrouw uit de buurt vertelde na zo’n omhelzing
aan Martha dat ze in de onderbuik tegelijkertijd
de pijn van het baren en het genot van het orgasme
had ervaren.
Toen Victor zeer tegen zijn zin op advies van de dokter
een valhelm moest dragen – bij een van de vele onderzoeken
was geconstateerd dat zijn schedel een zwakke
plek kende – werd dat geknuffel minder, wat merkbaar
effect had op zijn humeur.
Victors dag begon meestal met een zacht gekreun.
Zijn protest tegen de helm die op moest. Het kostte
Martha, die hem ’s morgens uit bed haalde, Johanna
stopte hem er ’s avonds weer in, elke dag weer de nodige
overredingskracht om het ding op zijn hoofd te krijgen.
‘Het is voor je eigen bestwil, Victor,’ had ik Martha een
keer horen beweren. Later dacht ik: Wat is iemands
bestwil? Vrij zijn en gevaar lopen of je ongelukkig voelen
maar veilig weten? En: Kun je zelf beoordelen wat je
bestwil is?
We vliegen over België of is het al Noord-Frankrijk? Dit
gebied kent weinig herkenningspunten. Ik herinner
27

28
me de tegenzin waarmee ik op een dag oostwaarts reed
om Victor voor de tweede keer in mijn leven te ontmoeten.
Lisa en ik woonden nog steeds in hetzelfde huis, maar
onze relatie werd steeds moeizamer. Zij omringde zich
met vriendinnen die mij verwijtend aankeken of van
wie ik dacht dat ze mij verwijtend aankeken. En zij zullen
gedacht hebben dat ik spottend lachte. Arrogantie
uitstraalde. Ik stelde me de gesprekken voor die ze
voerden. Het gelijk dat ze hadden. Of ze ging voor langere
tijd naar vrienden in het buitenland. Ik zat bij gebrek
aan vrienden in het huisje achter in de tuin op
mijn pasverworven computer op harten of mijnen te
jagen. Te zwelgen in mijn introversie en, misschien
was dat wel haar opzet: in mijn verlangen naar haar
thuiskomst. Op de sterfdag van ons kind zat Lisa in de
kamer en ik in mijn huisje achter in de tuin. Af en toe
deed een van ons tweeën het licht uit om de aandacht
van de ander te trekken. Het was de eerste keer dat we
elkaar er niet aan herinnerden hoe lang het nu geleden
was en hoe oud hij nu geweest zou zijn. Ik probeerde te
huilen omdat ik wist dat zij huilde, terwijl we samen
hadden moeten huilen. Maar het lukte me niet.
Ik was ooit van mening dat niemand in de wereld van
een aalmoes afhankelijk moest zijn en dat de overheid
moest voorzien in alle noodzakelijke bijstand. Maar ik
moest mijn ferme standpunten bijsturen toen ik me
vergaloppeerde in een praatprogramma. Terwijl de
Berlijnse Muur al gaten vertoonde ter grootte van een
Trabant ging ik het communisme nog eens aanprijzen
als de enige weg tot menselijk geluk. Ik wist er met een
paar flauwiteiten nog net een absurde draai aan te geven,
maar trok de les dat ik beter grappen kon maken

dan een mening debiteren. Ik nam me, tevergeefs overigens,
voor me nooit meer met de politiek in te laten.
Wie de wereld wil verbeteren, moet de humor ervan inzien.
Om toch nog iets voor de wereld te betekenen, had ik
mijn weerzin tegen liefdadigheid overwonnen. In navolging
van mijn grote Engelse collega’s had ik me de
honger in Afrika aangetrokken en om geld in te zamelen
schaamteloosheid als uitgangspunt genomen. Ik
zou alles doen voor geld. Mijn agenda stond veertien
dagen zestien uur per dag open. Elke dag deden we een
provincie, we hadden twee dagen vrij. Het motto was:
Wie het eerst komt, het eerst maalt. Ongeacht het bedrag
dat hij voor mijn komst betaalde. Met een minimuminleg
van tweehonderdvijftig gulden.
Samen met Lisa reed ik in twee weken ruim zesduizend
kilometer in een door een bevriende dealer
beschikbaar gestelde auto met chauffeur. Zonder bedenkingen
opende ik videotheken, verkocht hamburgers,
veilde amateurkunst, poseerde met fans die samen
met mij op de polaroid konden voor een tientje,
leidde gekke spelletjes, schreef dolle columns en trad
op. Te pas en te onpas.
Waar ik kwam werd ik als een vorst ontvangen. We
zetten de auto ergens neer zodat ik in een open landauer
of per ballon kon arriveren. Burgemeesters hingen
hun ambtsketen om, om die in mijn bijzijn te ridiculiseren.
Bovenmeesters lieten me vals toezingen door
het schoolkoor, middenstanders lieten mij de verbouwde
winkel openen. Afrika leed honger, ik speelde
de held omdat ik de mensen die iets voor het goede doel
georganiseerd hadden niet wilde teleurstellen.
Op de laatste dag stonden we met een handkar vol
door sponsors beschikbaar gestelde artikelen voor de
29

30
verkoop, ballen, boekjes, pennen en plaatjes, in Maastricht
tegenover de hoofdingang van Vroom en Dreesmann.
De ontvangst in Limburg stak schril af bij de
andere provincies. De Limburgers keken enigszins
meewarig naar onze goedbedoelde bedelactie. Mijn
vrouw, die al die dagen de kas beheerd had en de camera
bediend, die geen moment afkeer of weerzin had getoond
als ik in al mijn ijdelheid het doel van onze actie
uit het oog verloor, vroeg aan een passant of hij met mij
op de foto wilde. ‘Dat moet ik eerst aan meneer pastoor
vragen,’ luidde zijn lollige antwoord.
Er knapte iets. Ik nam de kar en reed hem Vroom en
Dreesmann binnen. Daar kieperde ik hem om. Schopte
wat voor mijn voeten stuiterde verder de winkel in.
Lisa probeerde me schreeuwend tot de orde te roepen.
Ik gaf haar te verstaan dat ze op kon hoepelen. Een halfuur
later zat ik op het bureau een kop koffie te drinken
met een welwillende agent. Het had hem beter geleken
mij even mee te nemen. Mijn vrouw was met de
chauffeur richting noorden vertrokken. Ik vroeg de
agent of hij me honderd gulden kon lenen zodat ik terug
naar huis kon. Dat kon, als ik na zijn dienst even
meeging naar zijn kroeg om een paar moppen te vertellen.
Leuke Lui die Limburgers heette de voorstelling dan
ook die ik over de liefdadigheidsactie maakte en waarin
ik er voor de zoveelste maal in slaagde mijn eigen tekortkomingen
en frustraties af te wentelen op een volkomen
onschuldig en willoos slachtoffer. De zelfhaat
groeide tijdens het bulderend gelach van het publiek,
dat maar niet genoeg van die vrijblijvende onzin leek te
kunnen krijgen.

Na afloop van Leuke Lui die Limburgers in Doetinchem,
die als alle andere voorstellingen uitverkocht was (niemand
wordt er beter van het verbeteren van de wereld
dan de wereldverbeteraar) werd mij een brief aangereikt.
‘U zult zich ongetwijfeld nog wel herinneren dat u
met Victor op de foto bent gegaan.’ Zo begon de brief.
Johanna en Martha schreven dat hun bus met de speciale
aanpassingen voor de gehandicapte Victor, waar
zij en hun kinderen jaarlijks mee naar Zuid-Frankrijk
gingen, was gestolen. En die vakantie, moest ik begrijpen,
was voor deze moeilijk opvoedbare kinderen een
jaarlijkse noodzakelijkheid.
Mijn autodealer bleek bereid een bus te schenken
mits ik deze in een veelbekeken televisieprogramma op
een bijzondere wijze aan het gezin aanbood, waarbij
het automerk en Victor op gepaste wijze in beeld moesten
komen.
De moed zonk me alweer in de schoenen. Maar ik had
al de belofte gedaan dat ik zonder verdere verplichting
eens een kijkje zou gaan nemen. Niet alleen aan het
plaatsvervangende gezin, maar ook aan de producer
van programma’s die de kijker wilden laten huilen.
Op weg naar de Achterhoek verloor ik mijn geduld in
een file bij Utrecht en iets voorbij Arnhem vervloekte ik
mijn ijdele sentimentele behaagzucht. Dit had ik niet
moeten doen. Ik verlangde naar Lisa die bij haar
vriendin in Amerika zat. Ik wilde haar bij me hebben
als de sjaal van mijn favoriete voetbalclub.
31

32
3
Mijn hand zoekt de brief in mijn binnenzak. De stewardess
vraagt wat ik drinken wil. Ik schrik op uit mijn gedachten.
Waar zijn we? Hoe laat is het? Ik bestel een
Spa en zie dat we intussen boven het wolkendek terecht
zijn gekomen.
‘U was toch bevriend met die Jonas?’ vraagt de stewardess.
‘Er staat een verhaal over hem in ons magazine.
Treurig.’
Ik knik schaapachtig en hoop dat ze niet merkt dat ik
bloos. ‘O leuk,’ zeg ik.
Maar ik vind het helemaal niet leuk. Ik wil het niet weten.
Ik wil het niet lezen. Zo doe ik het sinds jaar en dag
als het me niet lukt een teleurstelling of tegenslag in
het leven te aanvaarden. Dan maak ik er een nummer
van dat ik uit mijn hoofd leer en na honderd keer spelen
vergeten mag. Maar sommige mensen willen maar
geen nummer worden.
Jonas was zich gedurende mijn bezoek steeds meer op
zijn gemak gaan voelen. De ene anekdote na de andere
werd opgerakeld. Hij wilde me imponeren met zijn verhalen,
maar straalde tegelijkertijd het zelfvertrouwen
uit dat hij net zo indrukwekkend zou zijn als hij zou
zwijgen. Hij leek me te willen voeden met nieuwe verhalen
uit een ander leven. Het werd een soort inwij-

ding. Ik waande me Karl May die ooit door een oude indiaan
zo ingewijd moest zijn.
‘Toen ik terugkwam uit dat ziekenhuis ben ik begonnen
de hond uit de bijbel voor te lezen. Om ’r aan haar
naam te laten wennen. Die boom van de kennis, dat is
een mooi verhaal. In het paradijs. Ze mochten overal
aankomen behalve aan de vrucht van die ene boom.
Want die zou hun hersens in werking stellen waardoor
ze mens zouden worden. Het is als wanneer ik een sappige
worst neerleg en tegen die hond zeg: Je mag overal
aankomen behalve aan die worst. Hoe moet dat beest
dat snappen? Hij heeft geen verstand. De mens in het
paradijs ook niet. Pas nadat ze van die boom gegeten
hadden, kregen ze hun verstand! Snap je? Nou moet je
dat verband er weer omdoen. Niet te strak. De wond
moet kunnen ademen.’ Zo was Jonas’ manier van praten.
Zonder van intonatie te veranderen ging hij van
zijn verhaal over in de werkelijkheid van het nu.
De hond was uitgelikt. Mijn misselijkheid was over.
De bedompte lucht had alles te maken met het feit dat
er geen vloer was. We zaten op de hard geworden klei.
Tegen de wand stond een bezem waarop heksen zich
plachten voort te bewegen. Ik vroeg me af, kijkend naar
het potkacheltje in de hoek, hoe koud het hier in de
winter moest zijn. Jonas was een verzamelaar. Zijn
vondsten stonden opvallend zorgvuldig geordend op
planken en in een tot kast gebouwde stapel appelkistjes.
Oude strijkijzers van groot tot klein, blauw geemailleerde
drinkbussen, zagen, nijptangen. Aan de
wand hingen lopers van groot tot klein en schilderijtjes
in alle formaten die met veel liefde en weinig techniek
geschilderd waren. Op zijn bed in de hoek lag het vel
van een ijsbeer. Mijn ogen tastten als een securitycamera
de schuur af, mijn oren wagenwijd open voor
33

34
wat Jonas zei. Ondertussen knoeide ik met het verband
en ging op in deze nieuwe wereld. Ik waande me in een
roes, zielsgelukkig, open, kwetsbaar.
‘Weet je wat ik ook een mooi verhaal vind? Van Izaak
en Abraham. Van dat offer. Dat gaat ver, hoor. Jij bent
toch ook een zoontje verloren?’
Die rechtstreekse vraag raakte me vol, had ik mijn
verdediging even verwaarloosd? Ik draaide mijn gezicht
weg. Was dit het begin van het grote huilen? Jonas
wachtte mijn antwoord niet af. ‘Ik heb mijn eigen
jongen in mijn armen van die akker gedragen. Jij weet
hoe dat voelt. Hij was nog warm. Er was een hooivork
dwars door zijn hoofd gegaan. Kaïn en Abel is ook gruwelijk.’
Hij leek even van zijn apropos. Hij pakte de fles en zette
hem weer terug. ‘Moet je nog wat?’
‘Nee. Ik wil je beelden weleens zien,’ had ik, nog steeds
aangedaan, gezegd.
Vlak voordat we naar buiten gingen, bleef ik staan. Er
hing een foto aan een punaise. ‘Je vrouw?’ vroeg ik.
Jonas knikte en draaide zijn hoofd weg. Ik probeerde
de foto te bekijken. Om hem goed te kunnen zien zou ik
hem even mee naar buiten moeten nemen. De vrouw
had iets weg van Willeke van Ammelrooy. De hond rende
voor ons uit de tuin in. Wat een bizar idee om de bijbel
aan dat beest voor te lezen, dacht ik.
‘Toen we bij de psalmen waren aanbeland is het beest
op een zondag uit zichzelf naar de kerk gelopen, gek
hè? Hoe wist ze dat het zondag was? Wat moest ze in de
kerk?’
‘Heeft ze nog meegezongen?’
Jonas keek me heel even niet-begrijpend aan en toen
schaterde hij het uit. ‘De psalmen bedoel je? Nee, nee
toen de dominee over God begon liep ze naar voren en

egon te janken. Toen heeft de koster haar de kerk uit
gejaagd.’
We bekeken de beelden. Vogelnesten ter grootte van
een aardappelkistje, gevuld met schijnbaar waardeloze
dingen die Jonas op straat gevonden had. In de manier
waarop hij het afval gerangschikt had zat ’m het raffinement.
Daar kwam bij dat zo’n vergroot nest heel monumentaal
werkte.
‘Er is iemand van een Brabants museum geweest voor
een expositie,’ zei Jonas trots en taxeerde mijn reactie
op een manier die ik zo goed kende van mezelf als ik
een grap uitprobeerde.
‘Je moet ze hier niet weghalen, ze ontlenen hun kracht
aan de omgeving. Laat de mensen maar hier komen,’
zei ik spontaan en dat speet me meteen.
Moet ik hem niet waarschuwen? schoot het door me
heen. De mensen zullen zijn authenticiteit verpletteren
met hun nietsontziende toeristieke nieuwsgierigheid.
‘Hier durft niemand te komen,’ zei Jonas glimlachend
en wees op de hond. ‘Ze zijn veel te bang voor God.’
‘Wat wil je de kijker laten zien?’ vroeg ik nogal onnozel.
Jonas antwoordde zonder ironie: ‘Wat je ziet.’
‘De werkelijkheid?’
‘Er is maar één werkelijkheid. Dat is overleven. Ademen.
Eten, drinken en slapen. De rest is onwerkelijk.
Wat de televisie laat zien is geen werkelijkheid. Wat in
de krant staat is geen werkelijkheid. Als het werkelijkheid
was, kon ik niet leven. In zo’n werkelijkheid kan
niemand leven.’
‘Dus maak je kunst.’
‘Ik maak geen kunst. Ik heb niks met kunst. Kunst
heet niet voor niets kunst. Het is niet echt. Niet werke-
35

36
lijk. Dat wil zeggen: het is niet noodzakelijk om te kunnen
overleven. Wie tijd heeft om iets te maken wat niet
echt is heeft te veel tijd. En wie te veel tijd heeft verliest
uiteindelijk zijn geloof.’
‘In God?’
‘God is ook maar een naam. Als ik mijn hond God
noem, is God een hond. Nee, ik geloof in de eeuwigheid.
Door ons gedoe met de tijd zijn we de eeuwigheid
uit het oog verloren. Daar lost alles in op.’
Voor een ogenblik moet ik de eeuwigheid ervaren
hebben. In de vogels die zongen, de wolken die hun
hallucinerende beelden vormden, in de frisse geur van
gemaaid gras, de stem van Jonas en in het gehijg van de
hond losten mijn dwangmatige gedachten aan mijn
worsteling met mijzelf en Lisa op.
‘Nou moest je ook maar even met de hond gaan wandelen,’
zei Jonas op dat gelukzalige moment.
‘Loop je mee?’ vroeg ik opeens hulpeloos.
‘Nee,’ zei Jonas, ‘ik ben moe. Ik ga even liggen. Je moet
trouwens alleen zijn met de hond. Hij moet zich op jou
kunnen concentreren. Anders werkt het niet.’
Werkt wat niet? Ging Jonas me als een patiënt behandelen?
Er joeg weer een golf van onbehaaglijkheid door
mijn lijf. Ik had de controle over mezelf en de situatie
wat laten gaan. Jonas moest wel weten wat zijn plaats
was. Ik was hiernaartoe gegaan met het idee me te laten
inspireren. Een mens te zien leven die losstaat van het
oorzaak-en-gevolgleven. De zogenaamde werkelijkheid
die de meeste mensen in sleur gevangen houdt. Ik
hoopte iets terug te vinden van oorsprong en onschuld,
waar ik steeds verder van af leek te dwalen. Was
het de angst om mijn schild te laten vallen? Ik wilde
best nederig zijn. Maar voor een hond? Wat was dat

voor flauwekul? Dit soort zaken diende weggehoond te
worden. Daar zat een nummer in. Misschien is dit iets
voor uw nieuwe show, meneer?
Mijn mijmering wordt verstoord door de stewardess
die met iets te veel misbaar een broodje aanreikt. Ze
vergeet daarbij niet nog eens nadrukkelijk mijn naam
te noemen. Waardoor de man in de stoel voor mij zich
omdraait om te zien of hij het goed gehoord heeft. ‘Ik
dacht al dat u het was,’ zegt hij en kijkt erbij als een
hond naar een stuk worst. Bij het aannemen van het
plastic zakje wek ik mijn buurman die op mijn schouder
in slaap is gevallen. We kijken elkaar verontschuldigend
aan. Ik blijf me afvragen waarom ik met het verhaal
van Jonas nooit iets op het toneel heb gedaan. Was
het te sentimenteel? Komt het te dichtbij? Weet ik me
geen raad met mijn eigen rol erin?
‘Waar loop ik heen?’ had ik aan Jonas gevraagd.
‘Daar hoef jij je geen zorgen over te maken. Je moet je
gewoon laten leiden.’
Door God zeker, dacht ik schamper.
‘Ik ga naar huis,’ zei ik opeens beslist en dacht: Waar
heb ik mijn autosleutels gelaten?
‘Je autosleutels liggen binnen,’ zei Jonas, terwijl hij de
hond aanlijnde, ‘maar die heb je nu niet nodig.’
Zijn helderziendheid overrompelde me. Was ik in zijn
ban?
Zodra we op de geasfalteerde weg waren, stond de lijn
strak. Ik trok de riem ferm terug zodat de halsband
even de strot van de hond dichtkneep. Zo had ik indertijd
Vondel, onze eigen hond, geleerd het tempo van de
uitlater aan te nemen. Maar God was Vondel niet. De
hond draaide haar kop en liet haar tanden zien. Mijn
37

38
gevoel van onbehaaglijkheid begon om te slaan in verontrusting.
Ik kon geen kant meer op. Als ik de riem
losliet zou de hond me aanvallen, daar was ik van overtuigd.
Het was ongebruikelijk warm voor de tijd van het jaar.
Slagroomwitte stapelwolken maakten het blauw van
de lucht blauwer waardoor het rogge weer geler werd.
Van Gogh, dacht ik, en waande de meeuwen kraaien. De
hond trok me intussen voort over de kaarsrechte weg
die dood leek te lopen op de Westerschelde en gaandeweg
kwam er minder spanning op de lijn te staan.
Mijn jaren in Zeeland drongen zich op. Een tijd van
zwelgen in het latente. Niets stond nog vast. Het ernstige
spel van het hechten stond op het punt te beginnen.
Ik had in mijn laatste grote vakantie van de middelbare
school een aansteker voor mijn eerste grote liefde gekocht.
Elke keer als ik een sigaret opstak, dacht ik aan
haar. Een maand lang rookte ik ketting op het Bretonse
strand van La Baule. Op de eerste schooldag na de vakantie,
toen ik haar het vuur van mijn liefde wilde
schenken, zei ze zonder veel omhaal dat het uit was. Ik
smeet de aansteker weg en stopte met roken.
Ik was geen hartenbreker. De kunst van het verleiden
stond me tegen. Als het om zoiets groots als liefde ging
en voor altijd samen, dan kon dat toch nooit beginnen
met een kinderachtige versiertruc? Een vrouw liet zich
misschien wel even imponeren, maar als ze slim was,
had ze je snel door. En ik was alleen maar geïnteresseerd
in slimme vrouwen. Want wat heb je aan een
partner als je er niet beter van wordt? Het ontbrak me
aan passie voor het spel. Ik was eigenlijk alleen maar
geïnteresseerd om zo snel mogelijk mijn theaterdromen
te verwezenlijken. De vrouwen moesten mij maar
veroveren.

Dat deed begin jaren zeventig – ik was officieel nog
student – een jonge vrouw op voorspraak van een gemeenschappelijke
vriend. Het feminisme had de vrouwen
vrijer gemaakt, de pil deed de rest. Mijn ervaring
met de andere sekse strekte niet veel verder dan een
hand in een broek in een donker bootje op het Veerse
Meer. Nu begon het echte werk.
Nadat ik die eerste keer was klaargekomen, ging ik
naast haar liggen. Verstijfd. Ik durfde niets te zeggen.
Ik was niet geïnteresseerd in haar bevindingen of beter
gezegd: ik snapte niets van haar verlangens. Ik bleef afwachten
en zij ook. De hele nacht.
Een jaar na de dood van mijn vader bezochten we zijn
graf. In het donker achter een negentiende-eeuwse
graftombe trok ze me af. Het gaf me een raar gevoel van
macht waar je niks aan had. Ik bedroog haar nadat ik
ontdekt had dat haar verloofde voor een jaar in het buitenland
studeerde.
Een auto passeerde en scheerde rakelings langs de
hond. Het beest trok me in zijn schrikreactie bijna omver.
Het keek om en even had ik het gevoel dat het iets
zeggen wilde. De wandeling begon te werken. Ik realiseerde
me dat ik de laatste tien jaar nauwelijks meer gewandeld
had. Gelopen om te lopen.
Ik dacht aan Lisa. Wat mijn liefde voor haar inhield en
hoe ver weg ze was? Hoe ik altijd maar vooruit vluchtte.
Weg van de confrontatie. Ik verlangde naar haar als
ik alleen was en waren we samen, wilde ik weg. Het waren
de woorden die alles in de weg stonden. We waren
nu achttien jaar getrouwd. We hadden elkaar ontmoet
bij de verlovingspartij van een vriend. Ik bracht haar
naar haar kamer vlak bij Artis. Ze had nog nooit een
man zo kort na de eerste ontmoeting de nacht bij haar
door laten brengen. Ik was nog nooit zo snel bij een
39

40
jonge vrouw, ze was eigenlijk nog een meisje, in bed beland.
De volgende morgen schaamde ik me, een gevoel
dat al die jaren terug is blijven komen. Waarom was ik
niet meer onder de indruk? Ze was zo prachtig, ze was
zo naïef, ze was zo oprecht. Ongevraagd schoof ik een
ring die ze gemaakt had aan mijn vinger die er niet
meer af wou. ‘Je mag ’m houden,’ zei ze stralend. Drie
dagen later stond ze met een koffer beneden aan de
trap.
‘Mag ik bij je komen wonen?’
‘Waarom?’ vroeg ik.
‘Jij hebt een douche.’
De maanden daarop bleek dat ze beschadigd was.
Haar ouders hadden als enige van twee joodse families
de oorlog doorstaan. Ze waren niet in staat hun dochter
het voor mij vanzelfsprekende vertrouwen te geven
waarmee een kind het leven open tegemoet kan treden.
Wat ik te veel had, dat niet te beschamen geloof in de
mensheid, had zij te weinig. Niemand deugde.
Daar had ik het moeilijk mee die eerste jaren. Het
kostte tijd om haar vertrouwen te winnen en geduld
ontbrak me. Ik wilde optreden. Mensen behagen. Zij
had dat geduld wel, naast een bewonderenswaardige
vasthoudendheid. We maakten vorderingen en toen
ging ons kind dood.
En de hond trok me voort tot aan de rivier. Het water
van de Westerschelde kabbelde tegen de basaltblokken.
Vrachtschepen vol containers werden door de verraderlijke
vaargeul geloodst. In de verte klonk het geschreeuw
van zwemmende kinderen. De lijn stond
slap. God liet me kijken.
Naar de overkant. Zeeuws-Vlaanderen. Terneuzen.
Daar trokken we heen in mijn Goese jaren, naar de

legendarische Neger. Een creool uit Suriname die in
1944 met de Prinses Irenebrigade ons land kwam bevrijden
en in Terneuzen bleef hangen. Een café begon:
Porgy and Bess. Hij zorgde dat we de blues te horen kregen,
de jazz en later de rock-’n-roll. Altijd was er drank,
er waren zelfs drugs, en vrouwen natuurlijk. Geheimzinnige
vrouwen. Ik begreep ze niet. Wilde ik ze begrijpen?
De hond was aan mijn voeten gaan liggen en ik knielde
om haar te strelen. Het dier draaide zich wellustig
op haar rug. God is een teefje, dacht ik. En teefjes kunnen
net zo agressief zijn als een reu.
In het begin van de wandeling had ik me nog afgevraagd
waar de hond me heen zou sleuren. Naar het
verborgen graf van de vrouw van Jonas? Naar het kerkhof
waar zijn zoon begraven lag? Ik kende de voornaam
van de jongen niet. Gek dat Jonas die nog niet genoemd
had. Of had ik even niet opgelet? Ik moest ook niet vergeten
te vragen hoe zijn vrouw heette.
Ik weet ook nog dat ik blij was dat de hond me niet de
andere kant op had getrokken. Daar, iets buiten Rilland
op weg naar Krabbendijke, lag het geheimzinnige
klooster waar ik in 1953 snel aan voorbij fietste, bang
als ik gemaakt was voor de raadsels van het katholicisme:
het celibaat, de zelfverkozen eenzaamheid. Nooit
werd er thuis over seks gesproken, behalve als er monniken
of nonnen ter sprake kwamen. Dan kwam de fantasie
van mijn preutse vader kennelijk op toeren. Probeerde
hij op die manier zijn heimelijk verlangen naar
de volstrekte afzondering die God zoveel dichterbij
zou brengen weg te redeneren? Wat deed mijn vader
op zijn studeerkamer behalve preken maken en roken?
De monnik spelen? De geduldige voorbereider van de
beschaving uithangen? Mijn god, wat een verspilde
moeite!
41

42
Op het drooggevallen schor was een man op lieslaarzen
zagers aan het steken. Er klonk een gerommel dat
afkomstig leek van een van de industrieën aan de overkant.
Ik had me helemaal overgegeven aan de hond.
Kwam het door de nostalgie, het genoegen je in het
overzichtelijke verleden te wanen? Het beest vond dat
ik genoeg naar de overkant getuurd had en ik volgde.
Waar God ging, zou ik gaan. Opmerkelijk voor iemand
die altijd op zijn hoede was. Aanvankelijk had ik de indruk
dat de hond volgens een plan liep, een voorgenomen
bestemming. Naarmate ik meer en meer in de gaten
kreeg dat ze haar eigen toevallige, instinctieve
spoor volgde en geen uitgekiende therapeutische wandeling
liet ik mezelf gaan. De ziekelijke behoefte om de
situatie te beheersen, die roem nu eenmaal met zich
meebrengt, nam af. De tijd speelde geen rol meer.
Was dit de louterende eeuwigheid die Jonas bedoelde?
Was het dan de discipline, het onmisbare voorportaal
van de concentratie die mijn emoties in de weg
stond? Of is discipline meer dan op je hoede zijn?
De wond op mijn scheenbeen klopte. Toen we zo’n
twee kilometer hadden gelopen, waarbij de lijn niet
meer strak stond, voelde ik de eerste spetters van een
bui en kreeg in de gaten dat het gerommel op naderend
onweer duidde. Binnen een paar tellen was ik druipnat
en ik ervoer de plensbui als een deel van de loutering.
Die hond had gaven!
We werden gepasseerd door een groepje hardfietsende
kinderen. Ik deed een hand voor mijn gezicht. Een
schreeuwde: ‘Aan de kant, Kenau!’ Een ander: ‘Schuilen,
fantast!’
Zouden ze me herkend hebben of was de regen zo hevig
dat ze mij niet meer van Jonas konden onderscheiden?
Kenau? Fantast? Jonas zal hier weinig vrienden

hebben, bedacht ik me. Je hond God noemen! Ze zaten
hier vlak bij het Nauw van Bath. Dat zei iets over de
geest van de mensen. Die zagen het leven als varen op
de Westerschelde: alleen met een goede loods kon je de
veilige haven bereiken.
Ik negeerde de waarschuwing van de kinderen, verliet
me volkomen op God, die onaangedaan de hevige donderslagen
trotseerde, sterker nog: ik hoopte een moment
door de bliksem getroffen te worden. In één klap
weggevaagd te worden van de wereld.
En weer stond ik op het duin op Texel. Hield ik mijn
vrouw vast die aan de andere kant van het water stond.
Ons kind was dood. Drie maanden en nu al dood. Hoe
lang moet een leven duren? Wat is het verschil tussen
drie maanden en tachtig jaar op de eeuwigheid? Na
hoeveel tijd begint een leven waarde te krijgen? Wie bepaalt
de waarde van een leven?
De wind sloeg een pad in de rogge. De regen deed de
hond van kleur veranderen. Een enorme donderslag
klonk als een opeenstapeling van de echo’s van de spottende
lucht tegen de weerloze aarde. De hond toonde
geen enkele angst en ik volgde. Nat, maar nog niet van
tranen.
43

44
4
Terwijl ik mijn handen was, kijk ik enige tijd naar mijn
gezicht. Dat is voor een acteur de normaalste zaak van
de wereld. Voor mij is het zelfs een vorm van concentratie.
Ook al is het meer in de spiegel staren dan kijken
wat ik doe. Ik ken dat hoofd zo langzamerhand wel. Die
neus die zich wel ergens in moet steken of hij wil of
niet. Die ingevallen wangen. Die steeds dieper zakkende
rechtermondhoek. Hoe zou iemand die mooi is naar
zichzelf kijken? Met dezelfde opgelegde nuchterheid
als een minder aantrekkelijk iemand? Ik ben niet mooi.
Kennelijk wel aantrekkelijk. Ik was mijn handen en bet
mijn gezicht.
Als ik van de wc terugkom, maak ik een paar aantekeningen.
De wandeling met God en de wandeling die ik
met Victor tussen de maïsvelden heb gemaakt na onze
hernieuwde kennismaking, daar zit misschien iets in.
Ik heb geen idee wat me te wachten staat daar in Zuid-
Frankrijk. Na die eerste wandeling had ik Victor beloofd
bij zijn heiligverklaring aanwezig te zullen zijn,
een belofte die net zo gemakkelijk gedaan was als wanneer
je aan kinderen iets belooft om ze in bed te smoezen.
Maar nu is het kennelijk zover. En dat is absurd. Ik
heb geen enkele aanwijzing dat Victor zoiets ten deel
kan vallen. Het moet een voorwendsel zijn om mij te laten
komen. Maar waarom? Ze hadden me toch ook even
kunnen bellen?

Ik pak mijn walkman uit mijn tas en luister naar het
bandje dat Martha een halfjaar geleden gestuurd heeft.
Op mijn advies hebben ze geprobeerd Victors gebrabbel
vast te leggen. Er staan een paar flarden van zijn
monoloogjes op. Ze waren meestal te laat met het aanzetten
van de recorder.
Het aangepaste gezin bewoonde een oude klassieke
Achterhoekse boerderij met een strooien dak. Toen ik
tussen de op de grond gesmeten fietsen door het erf op
reed, stormden twee jongens van een jaar of twaalf met
plastic zwaarden op de auto af en riepen: ‘Opsodemieteren!
Geen pottenkijkers hier!’
Ik was mij wonderlijk genoeg meteen bewust dat dit
meer was dan gewoon kinderspel. Deze kinderen
meenden het. Ik draaide het raampje omlaag en hield
met mijn linkerhand een zakje met winegums op. Dat
deed de zwaarden zakken.
‘Draag je geen horloge?’ vroeg de grootste van de
twee.
‘Ik ben op zoek naar ene Victor,’ zei ik kalm, de merkwaardige
vraag negerend.
‘Eerst een snoepje,’ eiste hij en hield zijn ongewapende
hand op.
‘Jullie mogen niks aannemen van vreemden.’
‘Wie zegt dat?’
‘Ik.’
‘Wie ben jij?’
‘Een vreemde.’
Deze logica ontregelde het lef van de twee dappere
strijders. Ze renden naar binnen. Ik stapte uit en bleef
tegen de auto geleund wachten. Na enige tijd hoorde ik
wat gerammel en gestommel en toen verscheen de rolstoel
met Victor.
45

46
Hoewel ik wist wat mij ongeveer te wachten stond,
was de schok groot. De twee jongetjes die net nog een
vervaarlijke indruk maakten, transformeerden in de
nabijheid van Victor in toegewijde broeders.
Ik liep niet meteen naar het mismaakte kind toe, maar
wachtte tot mijn eigen verbazing op zijn instructies.
Hij kreunde. Ik wist me niet goed raad. Toen maakte hij
met zijn welgevormde hoofd, dat op een opvallend
dunne nek balanceerde, een beweging die de jongens
deed besluiten hem weer naar binnen te rijden.
Ik kon me voorstellen waarom die journalist van dat
Duitse roddelblad over Victor schreef dat hij niet van
deze planeet was. Nog niet eerder had ik me afgevraagd
waar de twee vrouwen waren die dit gedoe bestierden.
We hadden toch afgesproken? De grootsteedse angst
voor indringers was hier kennelijk nog niet doorgedrongen
of lieten ze de kinderen zomaar aan hun lot
over? Dat leek me stug. Ik liep naar een lekke bal die
tussen de fietsen lag en overwoog een kort moment het
voor gezien te houden toen vanuit het huis een jongensstem
schreeuwde dat ik van Victor binnen mocht
komen.
Het eerste dat me opviel toen ik over de drempel stapte
was de lucht. De zoete geur van babypoep gemengd
met iets antiseptisch. De twee knapen stonden als lakeien
aan weerszijden van de rolstoel die midden in een
grote open ruimte met een imposante authentieke balkenconstructie
was geplaatst, de voormalige deel. Op
een donkerbruin gebeitste houten vloer lagen een paar
kleden. Veel meubilair stond er niet. Twee grote ribfluwelen
banken aan weerszijden van een zelfgetimmerde
vurenhouten bijzettafel. Aan de palen die de liggende
balken ondersteunden hingen knipsels, ansichtkaarten,
briefjes en kleurig knoeiwerk uit eigen atelier.

Victor kreunde.
‘Hij wil dat u zijn helm afzet,’ verklaarde de kleinste
van de twee.
‘Mag niet van Martha!’ zei de oudste gezagsgetrouw.
Victor kreunde meelijwekkend.
‘Hij schaamt zich voor die helm,’ zei de kleine tolk.
‘Mag niet!’
Ik verbaasde me erover dat ik me als volwassene zo afhankelijk
van die kinderen opstelde. Als er iets moest
gebeuren, dan zou het initiatief van mij moeten komen.
‘We zetten hem nu even af en dan doen we hem zo
weer op,’ stelde ik voor.
Ik stapte op Victor af. De beide jongens, die kennelijk
geen getuige wilden zijn van de overtreding van een
van de strengste huisgeboden, vluchtten de kamer uit.
Ik stond oog in oog met Victor, die nog maar eens
kreunde. Verlegen maar zonder aarzeling nam ik de
helm af.
Dat hoofd. Dat haar, die ogen, die nek. Ik stond perplex,
liet de helm van verbazing uit mijn hand vallen en
moet er niet al te intelligent bij gekeken hebben.
Victor zei volkomen onverwacht: ‘Kijk, de komiek
kijkt.’
Ik schoot vol. Het was geen verpletterende mededeling,
maar het kwam er zo onverbloemd uit dat een
staande ovatie in het theater erbij in het niet viel. Het
was of ik de zegen kreeg. De zegen die ik van mijn vader
niet gekregen had omdat hij te vroeg stierf, die ik van
mijn meester niet had ontvangen omdat ik niet wilde
leren. Die ook de door mij mateloos bewonderde oude
collega mij niet gaf omdat hij niet begreep dat daarin
de reden lag van mijn bezoeken. Die zegen kreeg ik nu
van een zwaar gehandicapt kind van nog geen acht jaar.
Een mirakel.
47

48
Victor zat in een rolstoel die hij, zij het moeizaam,
met zijn kin kon besturen. Zijn ledemaatloze lichaam
zat in een grijze canvas hoes die in de invalidenwagen
geconstrueerd was. Ik voelde me verplicht het kind aan
het lachen te maken, maar mijn mond stond op apegapen
en mijn gedachten schoten als sjoelschijven door
mijn hoofd. Poepen en plassen, dacht ik, hoe zou dat
gaan? En: Hoe komt dat gezicht aan die zuivere uitstraling?
Wat maakt dit kind, dat zo volkomen afhankelijk
is, zo soeverein?
De sensatie die ik voelde was onmiskenbaar religieus.
Ik wou knielen. Daar hielp geen moedertjelief aan. Ik
stapte naar voren en streek met mijn rechterhand door
het dikke, zwarte, krullende haar en ik boog voorover
om zijn voorhoofd te kussen. Ik steunde daarbij ongemerkt
op het besturingsmechaniek waardoor de rolstoel
vooruitschoot. Het rechterwiel reed tegen mijn
schenen. Ik greep het karretje beet. Het voertuig kantelde
en wierp Victor uit.
Hij lag met zijn gezicht naar de grond en kreunde. Ik
boog me over het kind, verlamd door schrik, angst en
zelfverwijt. De reanimatie, de mond-op-mondbeademing.
Wat had ik mijn zoon aangedaan met mijn volkomen
misplaatste poging hem in leven te houden?
Geleid door dezelfde impulsiviteit had ik Victors helm
afgezet. De onderkant van zijn lichaampje was in een
luier gehuld. Ik herkende de geur die ik bij binnenkomst
geroken had en er ging tot mijn verbazing een
golf van ontroering door me heen.
De twee jongens, die waarschijnlijk achter de deur
hadden staan luisteren, stormden de kamer binnen en
bleven vlak voor ons naast elkaar staan. Als de jury die
een oordeel moet vellen. Ik tilde het kind van de vloer,
hield het even onwennig in mijn armen, maar drukte

het toen koesterend aan de borst. Opeens barstte Victor
in een onbedaarlijk lachen uit, zo aanstekelijk dat de
twee jongens het ook al snel uitgierden. Ik kon niet anders
dan meelachen en de tranen biggelden me al snel
over de wangen.
Toen Martha terugkeerde stond ik nog altijd met het
kind in mijn armen. Inmiddels wist ik dat de kleinste
jongen Willem heette en vier keer van zijn eigen ouders
was weggelopen omdat ze dronken; de grootste heette
Hans en was zoals hijzelf plechtig verklaarde kleptomanisch
aangelegd. Opeens begreep ik de vraag naar
het horloge.
Victor was duidelijk aan verschoning toe, maar de
stank deerde me niet. Het warme lijfje dat ik tegen me
aan drukte nestelde zich in volle overgave. Ik voelde
zijn hartslag tegen mijn borst kloppen. De moed van
dit ventje – hoe wisten ze eigenlijk dat het een jongen
was? – dwong tot nederigheid. Wat ik bij Jonas tevergeefs
gezocht had, leek ik nu te vinden.
Martha, een kleine, gedrongen vrouw met een bolle
toet en grijs stekeltjeshaar, verontschuldigde zich dat
ze te laat was. Zij vond het vreemd dat Johanna er niet
was. ‘Maar gaat u zitten. Wilt u koffie?’
Ik verontschuldigde me op mijn beurt voor het feit
dat ik zomaar naar binnen was gelopen.
‘Met hete melk graag.’
Toen Martha vroeg waarom Victor zijn helm niet op
had, viel er een pijnlijke stilte. Ik besefte dat ik als oudste
het goede voorbeeld moest geven en de waarheid
moest spreken, maar ik had er in mijn leven een gewoonte
van gemaakt me met een grap uit netelige situaties
te redden. Dan flapte ik er iets uit. Door een combinatie
van de spanning die om een ontlading vroeg en
49

50
de droge manier waarop ik het zei, werd het als grappig
ervaren. Terwijl ikzelf achteraf vaak dacht: Wat was
daar nou zo leuk aan?
Niet ik, maar Victor orakelde het bevrijdende woord:
‘De helm werd bang.’
De jongetjes stortten zich, op van de zenuwen waarschijnlijk,
wederom in een lachstuip. Ik keek naar
Martha en zag in haar glimlach de zorg en de opluchting
tegelijk. Ze vergat de koffie en nam Victor van me
over om hem te gaan verzorgen.
Toen ik alleen in de keuken stond kwam Johanna
thuis. Een lange broodmagere vrouw met kort zwart
geverfd haar en een grote zwarte bril waarachter haar
smalle gezicht vrijwel volledig schuilging. Ook zij verontschuldigde
zich, bood me een stoel en iets te drinken
aan. Ik nam plaats aan de keukentafel.
Tijdens haar verhaal over hoe ze Martha had leren
kennen – op het popfestival van Kralingen – en hoe ze
samen hun leven een bestemming wilden geven door
uit de boot gevallen kinderen geborgenheid en vertrouwen
te geven, meldden de kinderen zich één voor
één verlegen, brutaal of onhandig, af. Bij elk kind vertelde
Johanna de somber stemmende achtergrond.
Lenie, de oudste van de kinderen en bezig aan haar laatste
jaar, was verkracht door haar vader, Sipko was in elkaar
geslagen door zijn stiefvader, Hans was op stelen
uitgestuurd door zijn aan drugs verslaafde moeder.
Truus, een klein Madonnaatje, werd door haar vader
thuisgehouden om hem te verzorgen en was waarschijnlijk
ook door hem misbruikt. Ik kon het niet
allemaal onthouden. Behalve Willem had je ook nog
Beppie en Melis. Sommige kinderen bleven nieuwsgierig
in de keuken hangen, andere maakten verlegen dat
ze wegkwamen. Toen werd Victor door Martha, ver-

schoond en wel, compleet met valhelm, in zijn rolstoel
de keuken in gereden. Hij keek op een manier om zich
heen die alle aanwezigen aan het lachen maakte.
De oudste twee kinderen kregen opdracht de tafel te
dekken en de lunch voor te bereiden. Johanna vertelde,
bijgevallen door Martha, nog maar eens het verhaal
van de gestolen autobus. En toen de laatste hap naar
binnen was, deed ik mijn beloftes: ik zou in de Postcodeloterijshow
de overhandiging van de bus presenteren
en om de aanpassingen in het interieur te kunnen
financieren zou ik een speciale voorstelling spelen. Er
steeg een gejuich op. Ik was gevleid en schaamde me tegelijkertijd
omdat mijn inspanning vergeleken bij die
van die twee vrouwen nauwelijks naam mocht hebben.
Victor kreunde.
‘Wie gaat er met Victor wandelen?’ vroeg Martha.
‘Ik!’ riep ik spontaan en opnieuw steeg er gejuich op.
Ik duwde Victor over een weggetje dat aan twee kanten
geflankeerd werd door maïs. Een zwerm vogels stuntte
in de grijze lucht. Zonder dat ik er ook maar een notie
van had wat hij ervan begreep, vertelde ik over hoe de
hond van Jonas me door het onweer had geleid. Intussen
realiseerde ik me dat ik helemaal niet gevraagd had
welke weg ik volgen moest en dat Victor geen handen
had om te wijzen.
Ik wist niet meer over autisme dan het woordenboek
erover zegt. Victor leek me heel sociaal of gedroeg hij
zich anders doordat ik er was? Wat zou er in zijn hoofd
omgaan? Niets misschien wel. De zinnetjes die hij
sprak zouden weleens volkomen onbewuste oprispingen
kunnen zijn, die inhoud kregen omdat de luisteraar
nu eenmaal niet zonder betekenis geven kan. Of
was wat hij zei juist zo diep dat de luisteraar nauwelijks
51

52
kon bevatten wat er allemaal achter een enkele opmerking
van hem verborgen ging?
Stel dat het me gelukt was onze zoon weer tot leven te
wekken en dat hij dan door een te lang zuurstofgebrek
zwaar gehandicapt zou zijn geworden. Wat zou ik prefereren?
Een dood kind of een mismaakt kind? In Victor
had ik het antwoord gevonden.
Na een lange stilte waarin ik vol vertrouwen de kar
tussen de weilanden door duwde, een licht geraas
duidde erop dat de snelweg niet ver kon zijn, gebeurde
waar ik op gehoopt had: Victor hield een van zijn monoloogjes.
Dat duurde alles bij elkaar minder dan een
minuut en wat hij zei was onnavolgbaar. Het woord lijden
kwam er een paar keer in voor. Met een lange of een
korte ij, vroeg ik me af. Evolutie, had ik ook gehoord.
En roes. Het was of ik een gecodeerde boodschap had
ontvangen. Ik bleef de woorden maar herhalen – lijden,
leiden, evolutie, roes – in de hoop een verband te zien.
In de hoop iets te doorgronden van de magie die dit
ventje opriep.
Bij terugkomst zou ik de vrouwen adviseren een cassetterecorder
klaar te zetten en als Victor begon te ratelen
gauw op record te drukken. Ik nam me voor het
kereltje mee het toneel op te nemen tijdens de speciale
voorstelling. De mensen zouden niet weten wat ze zagen.
Het leek me een uitdaging te improviseren op wat
Victor uitkraamde. Ik zou eindelijk, omdat we aan de
sentimentaliteit voorbij waren, het verhaal over mijn
eigen verdriet durven vertellen. Lisa moest erbij zijn.
Ons gesprek zou eindelijk op gang komen. Het publiek
was de katalysator die ik nodig had, dat was me wel duidelijk.
De spanning die Victor bij het publiek zou oproepen,
bracht mij in een ideale positie. Als manipulator
van de emoties zou ik mezelf kunnen laten gaan.

Zonder dat ik me ook maar een moment zorgen over
de route had gemaakt en ik bovendien geen idee had
hoe lang onze wandeling geduurd had, kwam de boerderij
in zicht en een aantal kinderen rende ons schreeuwend
tegemoet.
Toen ik de dames voorstelde bij mijn voorstelling
voor het interieur van de bus Victor mee het toneel op
te nemen, moesten ze erover nadenken.
‘We zullen het aan de dokter vragen,’ zei Johanna.
Bij het afscheid streek ik Victor nog maar eens door
zijn zwarte krullen. Hij zei pardoes: ‘Eens word ik heilig
verklaard.’
‘Dan kom ik kijken!’ antwoordde ik prompt, en voor
de zoveelste keer die dag steeg er gejuich op.
53

54
5
De captain meldt ons in twee talen dat we dertigduizend
voet boven Frankrijk, honderd kilometer ten westen
van Parijs, vliegen en dat het buiten vijftig graden
onder nul is. En vijfentwintig graden boven nul in de
plaats van aankomst. Hij spreekt Toulouse in het Engels
zo uit dat ik aan verliezen denk. Dan schiet me ook
te binnen dat dog het omgekeerde van god is.
Ik realiseer me dat ik met de twee verhalen die gedurende
deze vlucht door mijn hoofd spoken nog nooit
iets heb gedaan. En dat terwijl ik zo’n beetje alles wat ik
heb meegemaakt, tot in het kleinste detail, ten tonele
heb gevoerd. Ik heb de ware emotie, het echte drama,
gemeden. Uit angst erdoor meegesleept te worden
waarschijnlijk? Of was ik trouw aan het beroemde gebod:
Dit mag je nooit gebruiken!? Het is me nooit gelukt
er een vorm voor te vinden of voelde ik bij voorbaat
dat het publiek geen boodschap heeft aan wat mij werkelijk
roert? Geef ik ze simpelweg wat ze willen? Oppervlakkig
commentaar op de waan van de dag. Het fileren
van de samenleving, zoals een recensent dat eens
omschreef. Er is weinig dat me meer tegenstaat dan het
maken van grappen over actuele zaken. Het neerhalen
van autoriteiten. Er is maar één persoon die neergehaald
moet worden. Dat ben ik zelf.
Dan is er plotseling weer de merkwaardige ervaring

dat ik besta in de spiegel en dat mijn levende lijf het
spiegelbeeld is. Alles zit aan de verkeerde kant. Niet alleen
aan mijn lichaam, ook in mijn hoofd. Ik sta op het
toneel en zit in de zaal naar mezelf te kijken. Ik zie hoe
ik mezelf belazer want als ik doe wat het publiek wil,
doe ik nog wat ik wil. Ik heb niet gezegd wat er gezegd
moest worden. Ik heb uit lafheid de verkeerde keuze
gemaakt. Ik heb mijn talent verloochend, daardoor ben
ik de sjeu kwijt. De geest is gevlogen. Ik kan mezelf niet
meer onder ogen komen.
Ik bekijk mijn aantekeningen. Veel meer dan Zeeland
en de Achterhoek staat er nog niet. En heilig verklaard
natuurlijk en God is een teefje.
Een paar weken na onze eerste ontmoeting las ik in de
krant dat Jonas, bekend van het programma Showroom,
het slachtoffer van een overval was geworden. Dat zijn
hond, die over paranormale gaven beschikte (de toon
van het stukje was ironisch), de overvallers ten slotte
verjaagd had. Toen de rovers het kistje met de gouden
munten dat ze in de schamele woning van de man
dachten aan te treffen niet vonden, hebben ze uit woede
een tiental van zijn sculpturen vernield.
Ik reed onmiddellijk naar Rilland-Bath. Vooral getroffen
door het zinnetje ‘… dat de politie zijn twijfels had
bij het verhaal’. Hier ging voor de zoveelste keer de onschuld
door de mangel van de gevestigde orde. Die
meer waardering schijnt te hebben voor de rechtlijnige
motieven van een dief dan voor een warrig verhaal van
de bestolene.
Lisa ging dit keer mee. Ze was welgemoed teruggekeerd
uit de Verenigde Staten. Ik had op Schiphol gestaan
toen ze aankwam, wat haar zichtbaar ontroerde.
Dat had mij weer de kriebels gegeven en meteen tot de
55

56
belofte verleid dat we nu eindelijk weer eens samen
moesten praten. Waar dan ook over.
Onderweg naar Zeeland vertelde ik haar over de wonderlijke
ervaringen tijdens mijn eerste bezoek. Dat de
wond op mijn scheenbeen dichtgetrokken was. Dat ik
wandelend met de hond weer tegenover haar had gestaan
op het duin in Texel en zei: ‘Je mag dit nooit gebruiken.’
‘Ik begreep daar toen niets van,’ zei ze. ‘Pas later snapte
ik het. Je had gelijk. Maar hoe kon je dat toen zeggen?’
Het bleef korte tijd stil. We zaten naast elkaar in de
auto. Als zo vaak. Ik geconcentreerd, zij alert. De ruitenwissers
zwiepten onvermoeibaar de regen van de
voorruit. Zo zat ik met mijn vader in de auto op zondagmiddag
als er ergens in het land gepreekt moest
worden. Het stille geluk. Het zorgeloze van het vertrouwde
maakte me gelukkig. Ik voelde dat ze meer
aankon dan een jaar geleden.
‘Je ouders hebben hun leven lang de oorlog gebruikt,’
zei ik na een tijdje.
Even dacht ik dat ze zou gaan huilen, maar ze zei: ‘Terwijl
ze ervan overtuigd waren dat ze er ons niet mee lastig
vielen.’
Weer was het stil. Het leek of we in één klap door die
frustrerende blokkade van mijn emoties heen zouden
breken. Ik zocht haar hand. Opeens zaten we vlak bij de
vangrail. Ik gaf een ruk aan het stuur en trapte pompend
op de rem. De auto slingerde met tollende wielen
over het natte wegdek. Ik had het stuur losgelaten omdat
er niets meer te besturen viel. Even vreesde ik dat
we over de kop zouden slaan. Ik keek in mijn spiegels
maar kon me er niet op oriënteren. Toen we voldoende
vaart verloren hadden, kreeg ik de macht over het stuur

terug. Dat er op dat moment weinig verkeer was, is onze
redding geweest. In de paniek had Lisa allerlei verwijten
in mijn richting geroepen, waar ik me op de gebruikelijke
manier tegen verweerd had. De spanning
was weer terug.
Toen ze wat later vroeg of er werkelijk iets met me gebeurd
was bij Jonas, had ik me alweer verschanst in
mijn verongelijkte gelijk. Ik concentreerde me op de
weg en vroeg me af in wat voor staat we Jonas zouden
aantreffen.
De begroeting was buitengewoon hartelijk. God gooide
meteen een met olie besmeurde meeuw voor mijn
voeten. Lisa werd door Jonas omhelsd als een kind dat
na jaren thuiskomt. We bekeken de ravage in de tuin.
Het was opgehouden met regenen.
Jonas leek niet onder de indruk van de overval. Hij begon
over een tentoonstelling van zijn werk in Breda. De
burgemeester van die stad was twee dagen voor het hele
gedoe op bezoek geweest. Met een krat bier nota bene.
Terwijl hij niet dronk. Als ’ie zin had kon ’ie volgend
jaar Prins Carnaval worden. Van Breda. En straks kwam
er iemand van De Stem.
‘Hoe laat?’ vroeg ik geschrokken. Ik wilde hier niet
door de pers gezien worden.
‘In de namiddag.’
Over de overval wilde Jonas het verder niet hebben.
Die wond aan zijn hoofd kwam omdat hij zich gestoten
had. Er viel bij hem niets te halen. Daarbij keek hij uitdagend.
Ik vertelde van ons bijna-ongeluk. Het maakte
weinig indruk op Jonas.
Lisa was begonnen de troep in de tuin aan te pakken.
Ik stond van een afstandje te kijken hoe ze samen met
Jonas de reuzennesten weer op de driepoten tilde. Haar
57

58
onbevangen bereidheid om te helpen greep me aan.
Hoe vaak deed ik zomaar iets voor een ander? Ik ruilde
altijd. Voor wat hoort wat. Ik had mezelf wijsgemaakt
dat het de roem was die me vervormd had. De mensen
zuigen je leeg. Als ze iets van je willen, moeten ze er
maar voor betalen. Met parmantige wijsheden smoorde
ik mijn pijnlijke zelfbeschouwing in de kiem. Wie
geen offers brengt, zal stikken in zijn hebberigheid.
Het offer, ook een goede titel voor een programma.
‘Ik ga even met God wandelen. Jonas, hoe heet je
zoon?’
Ik schrok van mijn eigen directheid, Lisa, een lege
spuitbus in haar hand, keek me vernietigend aan.
‘Kommer. Kommer van Puyvelde,’ zei Jonas na een nadrukkelijke
stilte met een geknepen stem.
Ik wilde naar de begraafplaats lopen om het graf te
zoeken, maar de hond trok me weer in de richting van
de Westerschelde, waar die het Nauw van Bath heet. De
zon was intussen gaan schijnen en gaf de frisheid die
de regen aan het groen had gegeven een extra glans.
Nergens ter wereld voelde ik me zo verbonden met het
landschap als in Zeeland. Ik had gehoopt dat mijn gedachten
weer de vrije loop zouden nemen zoals de vorige
keer. Dat ik in de roes van nostalgie wat oud zeer kon
opruimen. Maar de verslaggever van De Stem bleef me
dwarszitten. Bovendien leek Lisa het me kwalijk te nemen
dat ik er met de hond tussenuit kneep. Het voelde
of Jonas van me afgepakt werd. Uit frustratie trok ik
even aan de riem. God liet prompt haar tanden zien.
We waren nog zeker een kilometer bij de dijk vandaan
toen de hond omdraaide en terugliep. Ineens schoot
me de preek te binnen van mijn vader over Henoch die
wandelde met God. Hoe vaak had ik hem niet aangehoord
als ik met hem mee was op zondagmiddag?

Wandelen met God als metafoor voor mediteren. Elke
dag liep Henoch een stukje met God op. Tot ze op een
dag dichter bij Gods huis waren dan bij dat van Henoch,
waarop God zei: ‘Ga nu maar met mij mee naar
huis.’ Dat was wat mijn vader deed op die studeerkamer!
Wandelen met God. Vol vertrouwen de eeuwigheid
tegemoet!
Toen ik bij de schuur was teruggekeerd, bleef ik om
een hoekje staan kijken naar het gescharrel van Lisa en
Jonas. De vanzelfsprekende bedrijvigheid waarmee ze
om elkaar heen draaiden, maakte me even gelukkig.
Die hebben de tijd, dacht ik. God verried mijn aanwezigheid.
‘We moeten gaan,’ zei ik de tuin in lopend. Jonas en
Lisa gingen op de houten bank die tegen de schuur
stond zitten. De meeste vogelnesten stonden weer
rechtop. En vrijwel alle troep was van de grond. ‘Die
man komt zo,’ zei ik onrustig.
‘Welke man?’ vroeg Jonas, die zijn afspraak kennelijk
alweer vergeten was.
‘Van De Stem.’
Toen zei Jonas: ‘Voor je gaat heb ik nog een vraag. Zeg
gerust nee als je het geen goed idee vindt.’
Ik verstijfde. Ik wist dat het onvermijdelijke stond te
gebeuren. Een dienst vragen die een vriendschap in de
kiem ging smoren. Ik zou alles voor Jonas willen doen.
Alles. Als het maar niets te maken had met wie ik geworden
was.
‘Zou jij die tentoonstelling in Breda willen openen?’
en hij voegde er nogmaals aan toe: ‘Als je geen zin hebt
mag je gerust nee zeggen.’ Vooral die nadrukkelijke
toevoeging hinderde me. Nee zeggen hield automatisch
in dat ik er geen zin in had. Wat voor een vriend
was ik dan? Ik kon alleen maar ja zeggen. Dus zei ik wat
59

60
ik me in zulke gevallen aangewend had te zeggen en
waarmee ik tijd dacht te winnen in de hoop dat van uitstel
afstel komt: ‘Daar moet ik even over nadenken.
Wanneer is het? Misschien kan ik wel niet.’
Dat was dom om te zeggen want nu kwam de afmaker:
‘Ze passen zich helemaal aan jou aan. En ze hebben er
ook wel wat geld voor.’
Geld. Godverdomme. Geld. Dat was nu wel het laatste
waar ik behoefte aan had.
We reden zwijgend tot Bergen op Zoom. Ik besefte dat
ik Jonas nauwelijks gesproken had en was benieuwd
hoe Lisa tegen hem aankeek. Ik vreesde dat ze mijn geromantiseerde
beeld van Jonas zou corrigeren en terugbrengen
tot menselijke proporties.
‘Hoe vond je hem?’ begon ik zo onnadrukkelijk mogelijk.
‘Vreemd,’ zei ze.
Het gesprek nam onmiddellijk de door mij gevreesde
toon aan of was het mijn kwaadwillige interpretatie? Ik
kon mezelf al niet meer beheersen en vroeg licht geagiteerd:
‘Hoezo vreemd?’
‘Nou ja, wonderlijk. Wel en niet.’
‘Wat wel en niet?’
‘Nou ja, het is een geweldige man en ik vertrouw hem
niet helemaal.’
‘Hoezo niet?’
‘Het is allemaal zo verwarrend. Hij vertelde een verhaal
over een haai die aangespoeld was. Toen hij negen
jaar was. Hij had hem als eerste gezien. Toen hij in het
dorp vertelde van zijn vondst werd hij uitgelachen. Een
haai in de Westerschelde? Onmogelijk. Toen ze ten
slotte gingen kijken, had het water de dode vis weer opgeslokt.
Hij werd voor leugenaar uitgemaakt en sindsdien
werd hij Jonas genoemd.’

‘Wat is daar verwarrend aan?’
‘Ik geloof het niet.’
‘Wat niet? Heeft ie volgens jou die haai niet gezien?’
Ik sloeg met mijn handen op het stuur. We reden
langs de plek waar we op de heenweg bijna over de kop
geslagen waren. Het leek me niet verstandig haar eraan
te herinneren.
‘Ik geloof het hele verhaal niet. Zelfs dat ze hem niet
geloofden geloof ik niet. Hij heeft alles verzonnen.’
‘Wat is dat nou voor onzin? Hij heet toch Jonas.’
‘Nou, jij vraagt het!’
‘Altijd die achterdocht. Het is toch logisch in zo’n boerengat
dat als je bijzonder bent, als je er uitspringt, dat
de mensen je dan niet moeten. Je vormt een bedreiging
voor hun zekerheden. Zelfs die van hun geloof. Hij
heeft die hond niet voor niets God genoemd. Hij treitert
ze en zij betalen hem terug met hoon. Hij was een
keer zijn hond kwijt en belde toen bij de pastorie aan.
De dominee deed open en Jonas vroeg: Heeft u God ook
gezien? Zoiets is toch schitterend!’
‘Ach hou toch op! Jij denkt dat alles theater is. Jij denkt
alleen maar aan het effect.’
‘Krijgen we die weer. Onzin. Die man is op de meest
gruwelijke wijze zijn vrouw en zijn enige zoon kwijtgeraakt
en weet daar groots mee om te gaan.’
‘Je hoeft niet harder te gaan rijden.’
Het moment was alweer aangebroken dat ik het gevoel
kreeg dat ik beter kon zwijgen. Als ik in de auto zat
ging dat gepaard met agressiever rijgedrag. Ik koelde
mijn woede op het gaspedaal.
‘Zag je die foto van Willeke van Ammelrooy?’ vroeg
ze.
Ik taxeerde de toon en zei zo neutraal mogelijk: ‘Dat
was zijn vrouw.’
61

62
‘Die foto bij de deur? O, ik dacht dat het Willeke was.’
‘Ze lijkt erop. Schitterende vrouw. De mooiste vrouw
uit de buurt. Woedend waren ze op ’m. Stel je voor! De
fantast. Jonas.’
‘Ik dacht echt dat het Willeke van Ammelrooy was.’
Wat wilde ze nou beweren. Dat Jonas of ik een leugenaar
was? Om haar milder te stemmen vroeg ik om
raad. ‘Vind je dat ik die tentoonstelling moet openen?’
‘Dat moet je zelf weten.’
‘Doe niet zo flauw. Dan hoef ik het toch niet te vragen.’
‘Waarom twijfel je?’
‘Die geilheid op publiciteit van Jonas. Waarom raakt
die man zo in de war van een beetje aandacht? Leidt een
heerlijk anoniem leven. Lijkt volkomen in evenwicht
met zijn omgeving. Is de baas over zijn ziel. Hij maakt
de mooiste dingen. De televisie komt erbij en het is gebeurd.’
‘Wat is gebeurd?’
‘Nou ja, hij is in de war. Zouden de makers van
Showroom wel beseffen wat ze aanrichten met hun uitzendingen
in de overzichtelijke wereld van al die excentriekelingen.
Onder de indruk komen van de burgemeester
van Breda. Mijn god, waar hebben we het over.’
‘Herken je het?’
‘O jee, moet ik er weer wat van leren?’
‘Jij begint er zelf over.’
‘Ik vroeg of ik die tentoonstelling moet openen.’
‘Daar kan ik toch geen antwoord op geven. Je moet je
eigen weg volgen. Is hij je vriend of niet?’
‘Wat heeft dat er nou mee te maken?’
‘Alles.’
‘Ja, zo kan ik het ook. Hoe weet ik nou of het mijn
vriend is. Ik ken die man nauwelijks.’
‘Je doet er heel dik mee.’

‘Ik verlang naar zijn vriendschap, ja. Ik verlang naar
zijn eenvoud en authenticiteit. Ik ben benieuwd wat er
van mij geworden zou zijn zonder de bekendheid.’
‘Jij doet nooit iets voor niks.’
‘Ik hoop dat hij mijn vriend wordt. Maar dat kan je
niet forceren, dat slaat dat nergens op. Dat moet vanzelf
gebeuren. Jij moet altijd zo nodig praten. Krijg je
altijd dit soort gelul. Ik heb niet voor niets geen vrienden.
We komen er toch niet uit.’
‘Wat wil je nou eigenlijk beweren?’
‘Een echte vriend vraagt zulk soort dingen niet.’
Toen bleef het stil tot Breda, waar we in een file aanschoven.
Autorijden heeft niets meer met reizen te maken.
Door lang en veel langs dezelfde wegen te razen
ben ik me steeds minder bewust geworden van de
plaatsen die ik passeer. Ik fixeer me op mijn doel en
weet vrijwel exact hoe lang het zal duren voor ik dat bereikt
heb. Een file haalt me uit mijn schema. Ik verspil
tijd.
Ik maakte mezelf allerlei verwijten over het verloop
van het gesprek. Ik wist dat ik Lisa buitensloot omdat
ze niet de dingen zei die ik wenselijk achtte. Ik wilde
mijn gedachten bevestigd zien. Eigenlijk wilde ik er
niet echt over nadenken uit angst dat mijn hele vriendschap
met Jonas een illusie zou blijken te zijn.
‘Wat vind je van zijn werk?’
‘Interessant.’
‘Dat is ook weer zo’n dooddoener. Wat vind je ervan?’
‘Nou ja, wel en niet. Ik vind het een schitterend idee.
Ik twijfel aan de uitvoering.’
‘Wat is het belangrijkste volgens jou?’
‘Het idee.’
‘Het is zijn idee.’
Ik voelde dat ze ook daaraan twijfelde, maar het niet
63

64
uit wilde spreken om mijn gevoelens voor Jonas niet
verder te kwetsen.
‘Vind je hem een nepkunstenaar?’ Ik had het gevoel
dat ik me nu heel kwetsbaar opstelde. Naast ons kroop
een snelle auto. De bestuurder herkende me en stak zijn
duim op. Ik zwaaide terug. Lisa snoof met een zekere
minachting.
‘Ik vroeg je wat!’
Ze antwoordde kalm met: ‘Let nou maar op de weg anders
krijgen we nog meer ongelukken.’
In de dagen erna kwam ik er via een ouwe Zeeuwse
schoolvriend achter dat er wel degelijk eind jaren twintig
een potvis aangespoeld was ter hoogte van Bath.
Waarop ik Jonas per brief meldde dat ik het een eer
vond om voor een dierbare vriend de opening te verrichten.
En dat het geld dat de gemeente Breda ervoor
overhad naar een goed doel moest dat Jonas zelf maar
moest bepalen.
De tentoonstelling kwam en werd een daverend succes.
Mijn speech viel zeer in de smaak. Iedereen was er: de
burgemeester met zijn vrouw, de wethouder van Cultuur
met zijn vrouw, de bisschop met zijn secretaris,
Prins Carnaval met zijn raad van elf waarvan er zeven
helaas verhinderd waren, de makers van Showroom, de
journaliste van het landelijke avondblad die eerder
over Jonas bericht had, de stagiaire van Radio Brabant
en de verslaggever van De Stem.
Ik had Lisa geadviseerd thuis te blijven. Ze zou zich
toch maar onnodig ergeren aan mijn populaire gedrag
en ik had niet de indruk dat ze veel met Jonas en zijn
werk had. Maar ze vond het verstandig mij bij dit soort
bijeenkomsten te vergezellen zodat zij erop kon toezien
dat men geen misbruik van mij zou maken. Dat

was aardig en beklemmend tegelijk. Dergelijke motivaties
bevielen me niet. Daar kwam ruzie van. Eén onvertogen
woord en ik was ondankbaar.
‘Jonas verheugt zich op mijn komst,’ had ze tot mijn
verbazing gezegd.
De exposant liet zich de vleierige aandacht aanleunen
als een koning zijn hofhouding. Bij wijze van opening
vertelde ik een oud verhaal over de boomgaard naast de
pastorie van Rilland, waar mijn broer en ik in 1953 over
het hek klommen om appels te stelen. Mijn vader had
toen gezegd dat die appels flink bespoten waren en ik
vreesde nog die avond dood te zullen gaan. Ik verbond
er de moraal aan dat wij vergiftigen wat de natuur ons
geeft en zo onze kinderlijke onschuld vermoorden. Na
afloop had ik niet de indruk dat Jonas het na zou kunnen
vertellen. De burgemeester van Breda zei in een tenenkrommend
dankwoordje dat hij hier de Prins Carnaval
van over twee jaar aan het werk had gezien. Jonas
zal toch geen ja gezegd hebben? dacht ik.
Even later begon de burgemeester onder vier ogen tegen
mij over de bierbrouwerij die binnenkort zoveel
jaar bestond en of ik geen zin had de Raad van Bestuur
in de maling te nemen. Maar als ik er geen zin in had
moest ik het gerust zeggen en er was ook wel wat geld
voor. ‘Wacht, ik roep de wethouder er even bij!’
Ik zei: ‘Ik kom eraan, even iets aan mijn vrouw vragen.’
Intussen ging Jonas volledig op in de festiviteiten. De
vrouwen van de hoogwaardigheidsbekleders hingen
aan zijn lippen. ‘Wat bedoelt u er nou mee?’ was een
veelgestelde vraag met betrekking tot het geëxposeerde.
Jonas werd niet moe uit te leggen dat die nesten
voor onze huizen stonden en die rotzooi erin voor de
troep die wij mensen maar binnen bleven slepen. ‘Maar
65

66
bij mij thuis is het niet zo’n rotzooitje, hoor,’ had de
vrouw van de wethouder van Cultuur olijk geroepen.
Jonas leek even van slag, maar herstelde zich door te
zeggen: ‘Ik heb het over de eeuwigheid, dame. Ik wil uw
keurige huis weleens over tienduizend jaar zien!’
De dames keken elkaar nerveus giechelend aan. De
stemming leek om te slaan.
De hond lag in een voor de gelegenheid aangeschafte
mand. De secretaris van de bisschop had de mand speciaal
voor de foto van het parochieblaadje de zegen gegeven.
‘Het is immers Gods Troon,’ had hij gekscherend
tegen mij gezegd toen ik met de bisschop een
krampachtig gesprek over humor en katholicisme
voerde. De mensen gaven hem zoute koekjes en pinda’s.
Hun verbazing kende geen grenzen.
‘Je raadt nooit hoe die hond heet!’ ‘God!’ ‘Is het wérkelijk?
Wat een originele naam.’ ‘God, kom es hier!’ ‘God,
poot!’ Men gierde het uit.
Tot God een pinda in het verkeerde keelgat schoot.
Het beest maakte zo’n misbaar dat het chique publiek
achteruitdeinsde, waarbij een van de kunstwerken van
de driepoot viel. Jonas liet een klinkende vloek ontsnappen.
De hond ging ogenblikkelijk liggen, maar
bleef vervaarlijk met de ogen draaien en kokhalsde op
een manier dat voor zijn leven gevreesd moest worden.
Lisa kwam bij me staan en pakte mijn hand vast. Ik gaf
haar een kneepje om aan te geven dat ik blij was dat ze
meegegaan was.
Jonas knielde bij het beest neer. Hij klemde zijn rechterarm
om de nek van de hond en stak resoluut zijn linkerhand
tot achter in de bek. Na enkele ogenblikken
trok hij zijn hand terug en triomfantelijk hield hij de
pinda tussen duim en wijsvinger in de lucht. God kotste
de rest van de hem gevoerde versnaperingen over de

vloer. De vrouw van de wethouder begon van de zenuwen
het op de grond gevallen nest op te ruimen.
‘Laat liggen!’ commandeerde Jonas. ‘Dat ligt goed zo.
God heeft het zo gewild.’
De mensen keken elkaar aan of ze getuige waren van
een onnavolgbare goocheltruc. Ik vroeg: ‘Mag het
braaksel wel opgeruimd worden?’
Niemand lachte.
De stagiaire van Omroep Brabant, die de hele tijd met
een microfoon als een hondje achter hem aan had gelopen,
kreeg van Jonas te horen dat ze nu wel genoeg van
hem had, hij had in elk geval genoeg van haar.
Toen de rust enigszins weergekeerd was, moest er geposeerd
worden. Voor het persbureau. Voor de gezamenlijke
provinciale bladen. Voor het societyjournaal.
Voor het landelijke avondblad.
‘Kunt u wat meer door de knieën? Dan heb ik de hond
er ook bij,’ zei een fotograaf. ‘Ach, meneer Jonas, mogen
we dat stompje ook zien?’ vroeg een ander. ‘Burgemeester
iets meer naar links,’ commandeerde de derde.
‘Dat wil de raad ook graag,’ grapte de wethouder.
Ik onderging die formaliteiten zoals ik vroeger iets at
wat ik niet lekker vond. Dat stopte ik in mijn mond en
slikte het meteen zonder te kauwen door, zodat mijn
smaak geen tijd kreeg te proeven.
Tot slot vroeg de burgemeester aan Jonas en mij of we
nog zin hadden om ergens een hapje te gaan eten.
‘Met mes en vork zeker,’ zei Jonas vilein. ‘Ik kan niet
met mes en vork. Ik heb maar één hand. Ik moet met
mes óf vork. Ik kan ook geen hapjes eten. Ik neem altijd
hele gróte happen met een hele gróte lepel.’
Het gezelschap stond er beteuterd bij. Het kippenvel
stond op mijn armen. Dit was mijn Jonas. Die zichzelf
bleef. Dit was mijn vriend. Ik kreeg een hekel aan mij-
67

68
zelf omdat ik me meer met de autoriteiten dan met Jonas
had bemoeid. Ik legde mijn arm om zijn schouder
en trok hem mee.
‘Ik kom binnenkort langs. Ik wil op het toneel iets
gaan doen met God. Daar wil ik met je over praten.’
Jonas werd met een dienstwagen naar huis gebracht.
En wij konden ons niet aan het eten onttrekken. Ik
kwam naast de vrouw van de burgemeester te zitten. Ze
was daar erg blij mee. Ze deed aan amateurtoneel en
kon daar met haar man nooit over praten. ‘Bent u nooit
zenuwachtig voor de voorstelling?’ Ik keek naar Lisa,
die geanimeerd met de burgemeester zat te praten en
dacht aan Jonas, die al bijna thuis was. Toen herhaalde
zij haar vraag.
Op de terugweg bespraken we onze belevenissen. Lisa
was niet alleen te weten gekomen dat de vrouw van de
burgemeester behalve aan amateurtoneel ook belangwekkend
werk voor autistische kinderen deed, ze wist
ook nog te vertellen dat de vrouw van de wethouder een
dochter van elf jaar voor haar ogen dood had zien rijden
door een vrachtwagen. Bovendien zei ze dat de stagiaire
bij een van mijn neefjes in de klas had gezeten en
dat de verslaggeefster van het avondblad haar graag
zou willen interviewen. Ze vroeg of ik nog interessante
mensen gesproken had. Ik keek naar mijn kilometerteller
en rekende uit wanneer we thuis zouden zijn.
‘Hoe vond jij de expositie?’ vroeg ik in de buurt van
Utrecht.
‘Vreemd.’
‘Hoezo vreemd?’ Ik was meteen op mijn hoede. Waarom
eigenlijk? Jaloers op wat zij allemaal had meegemaakt.
Ik had weer vier uur armzalig de boot af staan
houden en vriendelijk geglimlacht bij ieder compliment.

‘We hadden die rommel gewoon terug in die nesten
gesmeten toen we die troep in de tuin opruimden.’
‘Wat zou dat?’
‘Daar had ’ie niks meer aan veranderd of geschikt.’
‘Wat maakt dat nou uit?’
‘Dan is het toch niet meer zijn werk.’
‘Juist wel. Dat is zo bijzonder, dat pretentieloze. Alles
telt mee. Dat noem je conceptual performance art.’ Het
voelde niet prettig mezelf dit soort ironische kwalificaties
te horen zeggen. Was ik een ontluikende vriendschap
alweer aan het afbouwen?
Vlak bij huis zei ik: ‘Je vertrouwt het niet helemaal,
hè?’
‘Wat wil je nou dat ik zeg?’
‘Wat je denkt.’
‘Nee, ik vertrouw het helemaal niet. Heb je er nog wat
voor gekregen?’
‘Jonas geeft het geld aan de dierenbescherming.’
‘Ik bedoel, heeft Jonas je nog wat gegeven.’
‘We mogen iets uitzoeken.’
‘We hebben ons weer eens aardig in de nesten gewerkt,’
zei ze.
Een ademstootje door de neus was alles wat ik aan
lach kon produceren.
69

70
6
Na die merkwaardige ervaringen met Jonas had ik weer
even genoeg van heftige emoties. Werken bleef het beste
medicijn tegen zielenpijn. Het mocht dan niet helen,
het verdoofde wel. Ik speelde een paar voorstellingen in
Glasgow ter voorbereiding op het festival in Edinburgh,
van waaruit ik mijn doorbraak naar Engeland
wilde forceren.
Lisa werkte met een bewonderenswaardige moed aan
zichzelf. Zij durfde wel dwars door het verdriet heen te
gaan. Ze zat veel in New Haven, waar een oude schoolvriendin
een gerenommeerde yogalerares was geworden.
Ik had de vriendschap met Jonas afgeschreven. Niet
omdat Lisa hem niet vertrouwde. Ik was afgeknapt op
zijn onverzadigbare behoefte aan aandacht. Hij ontpopte
zich steeds meer als een allemansvriend.
Ik lees die laatste twee notities nog eens over en kijk
uit het raampje. Iets verderop vliegt een ander vliegtuig
in tegenovergestelde richting. Onverzadigbare
aandacht en allemansvriend, het lijkt wel een zelfportretje.
Engeland is nooit iets geworden. Ik wist het van tevoren.
Een komiek en zijn publiek hebben een verbond
gesloten. Wat de komiek zegt, ervaart het publiek als
grappig. Daarvoor moet je niet alleen elkaars taal spre-

ken, daarvoor moet je ook elkaars gedachten kunnen
lezen en vooral willen lezen. En dat gaat zelfs in eigen
land nog weleens mis.
Martha en Johanna hadden met de dokter gesproken,
die vond het goed. Zelf hadden ze er ook over nagedacht
en het met de andere kinderen besproken. Het
zou, zo leek het iedereen, voor Victor een fantastische
ervaring worden.
Het hele spul denderde mijn kleedkamer binnen op
die bewuste avond in het Doetinchemse theater dat
luistert naar de klassieke naam Amphion. Willem en
Hans duwden Victor naar binnen, gevolgd door Johanna
en Martha die ‘voorzichtig met dat kind’ riep. De
meeste kinderen renden door naar het toneel. Als laatste
kwam de verlegen Lenie bij de geopende deur staan.
Ze was onhandig mooi en speelde, waarschijnlijk een
soapactrice imiterend, de verleidelijke vrouw.
Het leek me niet het moment om dit gezelschap onderricht
te geven in hoe men zich dient te gedragen
achter het toneel. Normaal zorgde Lisa voor de orde en
de voor de concentratie noodzakelijke rust.
Concentratie die ik nodig zou hebben. Ik hoopte op
deze avond voor het goede doel eens te zien wat het zou
opleveren als ik improviseerde op de drie woorden Lijden,
Evolutie en Roes, op basis van een verhaal over de
kolonisatie van de Verenigde Staten waar ik al langer
mee rondliep. Ik kende geen duidelijker voorbeeld van
hoe de mens het als zijn evolutionaire taak had opgevat
het lijden te overwinnen en het comfort – het voorportaal
van geluk – te laten triomferen. Alle gemakken die
de bewoners van dat land zich verworven hebben zijn
terug te voeren op de ontberingen tijdens het settelen.
De auto, de kant-en-klaarmaaltijd, het ijsblokje.
71

72
‘Waar is je schmink?’ wilde Lenie weten.
‘Uw schmink!’ verbeterde Martha haar.
Ik legde uit dat ik nooit schmink gebruik. Wat er niet
was, zou er met dat spul ook niet komen. Lenie nam het
antwoord ernstig en ging voor de spiegel staan. ‘Ik wil
ook best meedoen vanavond,’ zei ze uitdagend.
Victor kreunde. Ik begon me onbehaaglijk te voelen.
Hoe kon ik me zo ooit concentreren.
De kinderen kwamen Victor halen. Ze waren in de zaal
geweest, hadden door de microfoon gepraat en waren
vol van het licht. Ze duwden Victor de kleedkamer weer
uit. Martha riep iets kalmerends en liep bezorgd achter
de kinderen aan. Johanna begon in te zien dat ik rust
moest hebben.
Opeens drong tot me door wat ik me op mijn hals had
gehaald. Wat moest ik met dat gebrekkige kind in die
rolstoel? Wat moest ik met die meid die zich vast had
voorgenomen haar toneeldebuut te maken? Nu miste
ik Lisa die met een paar kordate maatregelen de orde en
rust zou herstellen. Onmiddellijk drong de vraag zich
op: Hield ik alleen maar van haar als ik haar nodig had
om mijn gestuntel in goede banen te leiden? De toneelmeester
klopte aan of ik nog wensen had.
‘Ja, stuur het publiek maar naar huis,’ grapte ik en tegen
Johanna zei ik zo kordaat mogelijk: ‘Jullie moeten
nu naar voren gaan. Lenie blijft hier om Victor op te
duwen. Ik zal haar straks zeggen hoe en wanneer. Er is
geen pauze. Na afloop zien we elkaar weer hier.’
Ik besefte dat ik geen enkele aandacht aan Victor had
geschonken. Wat zou er door hem heen gaan? Ik liep
het toneel met hem op en liet hem de lege zaal zien. Ik
legde uit dat de mensen straks om hem gingen lachen.
Toen we de kleedkamer in kwamen zat Lenie zich uitgebreid
op te maken en Victor zei: ‘Schoonheid ontgaat
het oog.’

Terwijl het publiek nog braaf zat te kijken drong het
aroma van gebakken lucht zich onweerstaanbaar op. Ik
oreerde, met een twijfel die opdoemde als remlichten
in de mist, over de goudkoorts. Over de roes van het
grijpbare geluk. Dat je een droom pas kunt verwezenlijken
nadat je gedroomd hebt. Dat een mens in de illusie
leeft dat materiële vooruitgang zijn lijden op den
duur zal elimineren. Hierdoor wordt de democratie
uitgehold, want alle partijen zullen uiteindelijk welvaart
boven welzijn moeten stellen willen ze hun kiezers
houden. En als alle partijen hetzelfde doel nastreven,
als er maar één ideologie is, dan valt er niets meer
te kiezen.
Ik merkte dat het te hoog gegrepen was. Het publiek
raakte totaal niet bij het verhaal betrokken. De mensen
in de zaal konden niet meevoelen met de verteller en ze
vroegen zich af wat die stumper in die rolstoel ermee te
maken had. Ze wisten wel dat het een liefdadigheidsavond
betrof en dat de recette ten goede kwam aan iets
voor dat kind, maar ze waren gewend alles voorgekauwd
te krijgen. Een interviewtje met de invalide, een
paar pijnlijke grappen, een stichtelijk woord op rijm en
dan weer naar huis.
Ik kwam er zelf ook niet meer uit. Ik liep naar Victor
toe en rolde hem over het toneel. Ik gebaarde naar de
toneelmeester dat hij de muziek kon starten, maar er
kwam geen muziek. Ik gebaarde nog iets nadrukkelijker,
waarop Lenie opkwam die al die tijd braaf tussen
de coulissen had zitten wachten.
Ik nam haar gracieus bij de hand en leidde haar aan de
andere kant weer af. Wat een lach opleverde. Lenie, verbaasd
over het succes van haar overtocht, loerde nog
even de zaal in, wat een nieuwe lach opleverde. Ik dacht
van de ontspanning in de zaal te kunnen profiteren
73

74
door een nieuwe invalshoek te nemen: ‘In de roes ervaren
wij de tijd niet, beleven we de eeuwigheid, in het lijden
manifesteert zich het drama van de tijd en de evolutie
is de brug tussen die twee.’ Maar ook dit betoog
miste een vorm en met inhoud alleen, die bovendien
nogal pretentieus is, krijg je het theaterpubliek niet
plat.
Ik had gehoopt dat Victor op zijn manier zou losbarsten
en dat ik daar dan weer op mijn manier op in zou
kunnen haken. Dat die interactie zo spannend en confronterend
zou worden dat het publiek vanzelf de ontsnappingsroute
van de lach zou kiezen.
Victor, die af en toe zijn hoofd naar voren had laten
vallen of zijn helm te zwaar was, geeuwde. Doordat hij
geen ledematen had om zijn verveling te verbergen, reageerde
het publiek overdreven geamuseerd.
Ik verloor mijn geduld. Voelde me gekwetst en dan
verdwijnt de magie. Die werkt alleen bij de gratie van
de onkwetsbaarheid. Er maakte zich een onbeheersbare
agressiviteit van mij meester. Een woede die ik
moest botvieren op het publiek. Op wie anders dan op
die domme kudde, die alleen maar kwam grazen en
herkauwen. Vegeteren op mijn inspanning. Wisten
niks, konden niks, waren niks. Ik had naar Lisa moeten
luisteren. Die me geadviseerd had er een ontspannen
avond van te maken. Zonder pretenties. Maar voor dat
soort overwegingen was het nu te laat. Nu had ik alleen
nog de macht om er een onvergetelijke avond van te
maken.
Toen het publiek uitgelachen was om Victors gegaap,
zei ik op treiterige toon: ‘Zo Doetinchem, dat was lachen
hè? Om een geeuwende stakker in een rolstoel.
Dat is lang geleden dat we in Doetinchem zo gelachen
hebben, hè? Treurig eigenlijk dat je naar een donker

zaaltje moet om plezier te hebben om een mismaakte.
Chagrijnig thuis en op je werk en vrolijk in het theater.
Het bordeel van de lach. Kunnen jullie wel.’ Ik voelde
meteen de weerstand vanuit de zaal, waardoor ik nog
kwader werd. Ik liep naar Victor toe en nam zijn helm
af. Er viel een adembenemende stilte. Opeens zag het
publiek in al zijn indrukwekkende schoonheid waar
het de hele avond een zeker vermoeden van had gehad.
Op de tweede rij viel een vrouw flauw waar verder niemand
aandacht aan schonk.
Ik zette Victors helm op. Als ik gedacht had daarmee
een lach te scoren, zat ik ernaast. Het publiek had nu alleen
maar oog voor het hoofd. Victor begon te kreunen.
Lenie kwam als vanzelfsprekend op om hem te helpen.
‘Hij moet verschoond,’ constateerde ze droogjes.
De opmerking sloeg in als een bom. De mensen in de
zaal keken elkaar aan. En toen Martha en Johanna het
niet meer hielden op hun stoel, begon het publiek te
roepen om zaallicht. Victor kreunde zoals ik nog niet
eerder gehoord had. Het klonk angstaanjagend. De
kinderen die op de achterste rij zaten konden nu ook
niet langer blijven zitten.
Nog nooit van mijn leven was een voorstelling zo uit
de hand gelopen. Ik kreeg iets verbetens. Ik gebaarde
naar de toneelmeester, die me kennelijk als enige nog
serieus nam want hij startte de muziek. Een sarabande
van Händel. Trage staccato akkoorden die langzaam
naar een climax voeren.
‘Lijden, dat is lijden!’ riep ik over de muziek heen op
Victor wijzend. ‘En dit is de evolutie!’ Triomfantelijk
wierp ik de helm omhoog en liet hem op de planken
stuiteren. ‘En dit is de roes!’
Ik tilde Victor uit de rolstoel en hief hem als de Europacup
boven mijn hoofd. Ik stapte parmantig naar de
75

76
rand van het toneel, bleef een ogenblik dreigend staan
en maakte toen een beweging of ik Victor de zaal in wilde
smijten.
Er werd gegild als in het circus, wanneer een trapezewerker
naast zijn schommeltje grijpt of een roofdier
uithaalt naar de dompteur. Lenie liet zich wanhopig op
de grond vallen en smeekte: ‘Niet doen! Niet doen!’
Het publiek, dat massaal was gaan staan, rukte op
naar de rand van het toneel. Hier en daar werd schande
geroepen. Martha en Johanna werden het toneel op geholpen.
De toneelmeester, die geen moment de indruk
wekte geschokt te zijn door wat er gebeurde, vond het
nu kennelijk welletjes en liet het doek vallen. Deze actie
verraste mij zo dat ik met Victor in het gordijn verstrikt
raakte. We kwamen samen ten val. De handen van
Martha en Johanna graaiden om zich heen op zoek naar
Victor. Het kind zei nauwelijks verstaanbaar: ‘In de roes
schuilt het offer’, waarna hij over mij heen braakte als
een door de duivel bezetene.
Ik krabbelde overeind, rende naar mijn kleedkamer,
trok alles uit en stapte onder de douche. Na een minuut
of twee ging de deur open en kwam Lenie met kleren
aan bij me staan, greep me om mijn middel en begon
hysterisch te huilen.
Ik had de douche uit kunnen zetten. Ik had het kind
weg kunnen sturen. Ik had een handdoek kunnen pakken
en zelf weg kunnen lopen. Maar ik bleef staan en
sloeg mijn armen om haar heen.
En zo stond ik weer op dat duin. Ons dode kind lag in
een hotelbed. Wie had deze waanzin bedacht? ‘Je mag
dit nooit gebruiken.’
Het meisje in mijn armen snikte onbedaarlijk. ‘Ik wil
niet weg. Ik wil niet bij Martha en Johanna weg.’
‘Alles komt goed,’ zei ik, niet omdat ik dat ergens op

kon baseren, maar vanuit die dwangmatige behoefte
om de situatie te beheersen. Vooralsnog stond ik naakt
onder de douche met een zeventienjarig meisje dat
haar kleren nog aanhad. Gelukkig.
De douchedeur ging open. Johanna’s gezicht leek nog
kleiner dan anders. Ik zag alleen maar bril. Ze stak haar
hand uit, Lenie pakte hem beet en liet zich meetrekken.
Ik wachtte op een vernietigende sneer, maar die bleef
uit. Ik wilde nog iets over Lenie zeggen, maar dat lukte
ook niet. Alleen Lenie zei, in een huilstuipje: ‘Ik wil actrice
worden.’
Toen ze weg waren sloot ik de kleedkamer af en ging
ik weer onder de douche staan tot twee mannen van de
beveiliging de deur forceerden en een van de twee geuniformeerden
zei dat ik het pand moest verlaten. Ze
wilden de boel afsluiten en bij kwaadwilligheid zou de
politie gewaarschuwd worden.
Het incident zorgde niet alleen voor de nodige opschudding
in de Achterhoek, het sloeg over naar de
Randstad. Een hijgerig artikel in De Graafschapbode had
de landelijke media in staat van paraatheid gebracht.
Alle zichzelf respecterende actualiteitenrubrieken
meldden zich.
Doordat ik te kennen gaf geen behoefte te voelen mijn
licht over de zaak te laten schijnen, mochten mijn collegae
hun morele oordeel vellen. De bij de voorstelling
aanwezige recensent mocht nog een keer zijn verbazing
uitspreken over de schaapachtigheid van het Doetinchemse
publiek.
Sommige toeschouwers, opgestookt door een verslaggever,
hadden hun geld teruggeëist. De theaterdirectie
had hen er fijntjes op gewezen dat Victor daar het
meest onder zou lijden. Martha en Johanna wisten op
77

78
kordate wijze aan de media duidelijk te maken dat wat
hun betreft de zaak afgesloten was en dat ze graag rust
in de tent wilden. Toen bleek dat er niet meer in zat lieten
de media de zaak rusten.
Op de kinderen van het plaatsvervangende gezin had
de hele gebeurtenis een enorme indruk gemaakt. Problemen
en spanningen hadden de meesten in hun jonge
leventjes allemaal voldoende gekend, maar altijd als
lijdend voorwerp. Nu hadden ze toegekeken en medelijden
gevoeld. De samenhang die tot dan toe ontbroken
had in het gezin, omdat elk kind zich ten slotte
toch weer terugtrok in zijn of haar zelfmedelijden, was
er opeens.
Wekenlang werd er aan tafel over niets anders gesproken.
Zowel Martha als Johanna merkte dat er een enorme
sprong voorwaarts gemaakt was. Lenie was een heldin
geworden en was vastbesloten aan het toneel te
gaan. Willem en Hans wilden een bandje beginnen en
spaarden samen voor een gitaar.
De enige die onaangedaan leek was Victor. Hij bleef
zeuren over zijn helm. Hij gooide er af en toe een cryptische
zin uit die genoteerd werd door de toevallige
luisteraar en die soms besproken werd aan tafel, wat
meestal tot een spraakverwarring en ook weleens tot
een hoogoplopende woordenwisseling leidde. Zoals
die keer dat hij had gezegd: ‘Ik kan gelukkig niet gekruisigd
worden.’
Er kwam meer bezoek voor Victor dan anders.
Nieuwsgierige dames die het verhaal hadden gehoord
en die het fenomeen met eigen ogen wilden zien.
Meestal voorzien van iets nuttigs voor de vakantiebus.
Martha en Johanna waren niet blij met die drukte,
maar omdat Victor de aandacht heerlijk leek te vinden
en de bezoeksters zielsgelukkig het pand weer ver-

lieten, lieten ze het maar zo. Bovendien konden ze de
goodwill wel gebruiken.
Behalve de onderzoeken tijdens de regelmatige bezoeken
aan doktoren en ziekenhuizen, had zich ook een
deskundige voor Victor gemeld die geïnteresseerd was
in zijn constitutie. Zijn lichamelijke aftakeling was onafwendbaar.
Zijn hoofd werd te zwaar voor zijn nek.
Victor had volgens die specialist niet meer dan vijf jaar
nog te leven. Hij ontwikkelde zich als autist zeer atypisch,
vandaar dat de deskundige hem graag wilde
meenemen naar zijn instituut. Dat bleek, tot opluchting
van Martha en Johanna die het kind niet wilden
missen, financieel niet haalbaar.
De deskundige had beloofd over een jaar terug te komen,
wat hij overigens in verband met bezuinigingen
in de zorg naliet. Hij had geadviseerd om Victor de grote
verhalen te vertellen. Vanaf dat moment waren ze
hem gaan voorlezen. Mythen en sagen, parabels en
sprookjes en ballades en gedichten.
Ik deed met de heftige gebeurtenis in Doetinchem wat
ik altijd met een intense ervaring doe. Ik maakte er een
voorstelling over. Ik improviseerde op opmerkingen
uit het publiek. Ik liet de improvisatie mislukken en
bouwde uit de spanning die daardoor ontstond naar
een schitterende climax. Zo had ik weer even de illusie
dat ik mijn lot weliswaar niet in eigen hand had, maar
dat ik het in elk geval naar mijn hand kon zetten. Het
programma eindigde met een lied over God die op de
Dag des Oordeels op het matje geroepen wordt over de
holocaust en andere gruwelen uit de geschiedenis der
mensheid.
Intussen wachtte ik de dag af waarop ik de splinternieuwe,
vanbinnen aangepaste bus ging afleveren.
79

80
Voor zover nodig zou dan de grote verzoening moeten
plaatsvinden. Er waren wel stemmen opgegaan dat iemand
anders de aflevering moest doen, maar Martha
en Johanna hadden het mij allang vergeven, sterker
nog: ze waren me dankbaar. Niet alleen voor de bus
maar ook voor de verandering die er binnen het gezin
had plaatsgevonden. Dat hadden ze me geschreven,
wat me op een onverwachte manier geraakt had.
Ik werd treurig van de machteloosheid van Victor, in
wiens hoofd waarschijnlijk van alles omging wat op
geen enkele manier uitvoerbaar was. Hij kon zijn gedachten
niet eens verwoorden. Daartegenover zette ik
mijn eigen onmacht. Ik die schijnbaar in staat was alles
te verwezenlijken wat hij bedacht. Wat deed ik met dat
voorrecht, behalve vluchten van het ene theater naar
het andere? Ik bewonderde de twee vrouwen die zich zo
onbaatzuchtig inzetten om dat beschadigde zootje ongeregeld
weer de maatschappij in te sluizen.
Met Lisa reed ik op een regenachtige dag in het najaar
de vakantiebus naar de Achterhoek. Vanaf het moment
dat we het voertuig bij de dealer hadden opgehaald
werden we door een camera gevolgd.
Lisa’s bezoeken aan haar vriendin begonnen vruchten
af te werpen.
We waren kort tevoren samen naar Texel gegaan. Bij
het zoeken naar het graf van onze zoon kwamen we na
een halfuur ronddolen tot de conclusie dat we op de
verkeerde begraafplaats waren. Lisa kon erom lachen,
ik niet.
Ze was me als een raket voorbijgeschoten. De voorsprong
die ik had genomen door onmiddellijk na de begrafenis
van ons kind weer het toneel op te springen en
halfverdoofd door te werken, was nu door mijn weige-

ing hulp van wie of wat dan ook te aanvaarden – ik
weigerde zelfs in bijzijn van anderen te erkennen dat ik
eronder leed – veranderd in een dramatische achterstand.
We reden over de a12. Hoeveel kilometers hadden we
zo zittend naast elkaar al afgelegd. Ik altijd superieur.
De kenner van de weg. De meester over de situatie. Hoe
hunkerde ik nu naar een gesprek, naar iets van haar inzicht,
maar de camera loerde mee en we hielden ons op
de vlakte. Zij zou Victor voor het eerst zien. Ik probeerde
haar erop voor te bereiden, maar ze gaf aan dat ze het
wilde ervaren zoals het op haar afkwam. Ik houd van je,
dacht ik en erachteraan: Wat dat ook betekenen moge.
De aflevering van de bus werd op video gedraaid. Ik
reed voor de vijfde maal het erf op. De eerdere vier keren
had een nieuwsgierige buurtgenoot te nadrukkelijk
in de lens gekeken of hinderlijk in beeld gestaan.
Eindelijk stond het erop en kon Victor naar buiten komen.
Hij werd geduwd door Hans, die voor de feestelijke
gelegenheid een stropdas om gedaan had die hij
waarschijnlijk zelf had gestrikt.
Ik schrok bij het weerzien van Victor. Veel menselijks
was er niet meer aan af te zien omdat hij behalve een
helm nu ook een neksteun droeg, hij had moeite zijn
hoofd zelf overeind te houden. Toch vertelde Lisa later
in de auto dat ze iets van de betovering had ervaren.
Prettig en griezelig tegelijk. Prettig omdat ze ondanks
dat mismaakte die aanstekelijke levenskracht ervaren
had, griezelig omdat ze niet wist wat er zich in dat
hoofd afspeelde.
‘Ik wil me niet meer door dat kind laten meeslepen,’
zei ik, ‘zoals die keer in Doetinchem. Anders sta ik met
één been in de waanzin.’
‘Zolang je simpele overgave als waanzin ziet, kom je
nooit bij je gevoel.’
81

82
De rest van de rit probeerde ik die zin te doorgronden.
Uit te vinden in hoeverre die op mij van toepassing
was. Wat weerhield mij om me te laten gaan? Een paar
jaar geleden had het een haar gescheeld of ik was toegetreden
tot een sekte van een goeroe die zijn leerlingen
in het oranje liet lopen. Hoe blij was ik achteraf geweest
dat mijn scepsis het van mijn reikhalzend verlangen
gewonnen had.
Is scepsis en verzet dan het simpelweg hechten aan
verdriet? En verdraagzaamheid en overgave het aanvaarden
van het lijden?
De avond van de uitzending belden we nog even met de
Achterhoek en daarna verwaterde het contact. Ieder
jaar ontvingen we trouw twee ansichtkaarten en een
brief waar ik verder niet op reageerde.
De ene kaart kwam uit Salies du Salat, een plaatsje aan
de voet van de Franse Pyreneeën waar ze elke zomer
zo’n tien kilometer zuidelijker op de camping van
Betchat stonden, de andere uit Lourdes waar alleen de
naam van Victor op stond. Met Kerstmis kwam er dan
een uitgebreide brief waarin de dames schreven over de
kinderen die uit huis waren, de nieuwkomers en wat
zich het afgelopen jaar zoal aan spectaculairs had voorgedaan.
Dat Beppie naar een familielid in Duitsland
was gegaan. Dat Lenie nog een jaar mocht blijven en
dat ze hulp in de huishouding bij de dokter was geworden,
dat Willem niet meer te handhaven was nadat hij
geprobeerd had de boerderij in de brand te steken. Dat
er een Marokkaantje bij gekomen was. En dat Truusje
een zelfmoordpoging had gedaan. Dat Hans een Hitkrant
had gestolen in de supermarkt. En dat Melis de
onderwijzeres in elkaar had geslagen.
Uit de brieven en kaarten bleek ook dat Victor meer en

meer gekweld werd door pijn en dat hij pillen kreeg
waarvan hij ging hallucineren. Hij riep met grote tussenpozen
rijtjes van drie woorden die trouw genoteerd
werden. Zee, Water en Dorst. Didam, Doetinchem,
Lourdes. Stilte, Verlangen, Misverstand. Spoor, Doel,
Zoeken.
In het begin probeerde ik nog weleens te mediteren
op de drie begrippen, maar na een paar jaar geloofde ik
het wel. Ook was Martha of Johanna er een keer in geslaagd
een zin uit een van zijn razendsnelle monoloogjes
te noteren. ‘… Zoals er ook ergens ter wereld een volmaakt
lichaam rondloopt waar een afzichtelijk hoofd
op staat. Ieder tekort bij de ene mens wordt gecompenseerd
door een uitzonderlijke gave bij een ander mens.’
De brieven bevatten elk jaar naast een enkel lichtpuntje
een opsomming van ellende en tegenslag die
met een blijmoedigheid werd aanvaard waar je nederig
van werd.
Wat nooit benadrukt werd maar wel vaak naar voren
kwam, was de betovering die er nog altijd van Victor
uitging. Ook de dames in Zuid-Frankrijk, waar het katholicisme
nog niets aan kracht had ingeboet, hadden
zijn hoofd ontdekt. La tête sacrée, luidde Victors bijnaam
daar aan de voet van de Pyreneeën. In het zwart
gehulde vrouwen kwamen met allerlei presentjes aanzetten.
Vaak zakken met noga die onmiddellijk weggegooid
werden want zijn tanden waren Victors enige eigen
gereedschap.
De kinderen uit de buurt gingen graag met Victor
wandelen. Ze lieten hem, hoewel hun dat door Johanna
en Martha in hun beste Frans ten strengste verboden
was, los op de glooiende weggetjes, waar anderen de
rolstoel zo goed en zo kwaad als dat ging weer opvingen.
83

84
Het plezier van Victor, de dankbaarheid die hij uitstraalde
– opmerkelijke emoties voor een autist – gaf
allen die wat voor hem deden een meer dan gewone voldoening.
‘Men voelt zich even de christen zoals Onze Lieve Heer
die bedoeld heeft,’ zou de Vlaamse pastoor, die zich regelmatig
op de camping liet zien, gezegd hebben. Onder
diens leiding gingen ze ieder jaar naar Lourdes, dat
zo’n honderd kilometer verderop lag. Daar genoot Victor
ervan rondgereden te worden temidden van Gods
fabrieksfoutjes. Hij zat erbij of hij de troepen inspecteerde,
schreef Martha.
Ik nam het voor kennis aan met mijn door de Verlichting
gedicteerde afkeer van Lourdes. Hadden de Vlaamse
pastoor en de in het zwart geklede Franse vrouwtjes
bij Victor of anders bij Martha en Johanna de illusie weten
te wekken dat hij in Lourdes wonderbaarlijk genezen
kon worden of nam Victor de boel in de maling?

7
Mijn hand tast naar mijn oksel. Gestuurd door het signaal
jeuk. Mijn vingers strekken zich om te gaan krabben
en ze toucheren de brief. De brief die Lisa me op het
vliegveld gegeven heeft, zit nog ongeopend in mijn
binnenzak. Waarom heb ik de liefde waarmee de brief
geschreven is niet onmiddellijk beloond door hem te
lezen? Is het uit angst voor de liefde? De liefde die
bindt?
Het is niet verwonderlijk dat het hele verhaal van Victor
aan me voorbijkomt nu ik naar hem op weg ben,
maar wonderlijk genoeg loopt die andere, bijna verdrongen
geschiedenis van Jonas er opeens parallel
mee.
Jonas en Victor hebben elkaar nooit ontmoet. Het ligt
voor de hand te denken dat als je twee uitzonderlijke
schepsels als Jonas en Victor samenbrengt die ontmoeting
iets magisch oplevert. Dat dat niet per se het geval
hoeft te zijn bleek toen ik met de beroemdste knil-deserteur,
die twee weken clandestien in ons land verbleef,
een bezoek aan Jonas bracht. Ik dacht dat de gewetensvolle
overloper en de integere levenskunstenaar
elkaar snikkend in de armen zouden vallen van wederzijdse
bewondering. Maar de mannen keken schichtig
langs elkaar heen als leeuwen in de dierentuin. Alsof ze
elkaars verhaal niet vertrouwden.
85

86
De stewardess moet me al enige tijd nadrukkelijk aangekeken
hebben. Heel langzaam kom ik terug in de
werkelijkheid. ‘Of u nog iets wilt drinken?’
Iets meer dan een jaar na de opening in Breda kreeg Jonas
een hersenbloeding. Er was al die tijd geen contact
meer geweest. Ik had zijn naam met zijn verhaal zien
opduiken in de populaire weekbladen, in de damesbladen
en ten slotte in de roddelbladen. Hij verscheen
zelfs een keer op de televisie in een debatprogramma
waar hij als invaller voor de stem des volks mocht opdraven.
Het werd een fiasco. Jonas miste niet alleen de
gehaaidheid om zijn stem te laten horen, hij was ook
wereldvreemd. Iemand had hem tegen zichzelf moeten
beschermen. Ik?
De tentoonstelling in Breda had alle records gebroken.
Mensen die nog nooit in een museum waren geweest,
vormden lange rijen bij de kassa. Bussen met
plattelandsvrouwen kwamen van heinde en verre om
elkaar te bevestigen in het idee dat dit kunst was. Echte
kunst. De wethouder van Cultuur van Breda gooide een
balletje op om tot een permanente expositie te komen.
Een eigen museum misschien wel.
Was het Jonas allemaal te veel geworden? Ik zocht
hem op in het ziekenhuis in Bergen op Zoom toen ik in
de buurt moest optreden. Het soevereine was uit zijn
gezicht verdwenen. Zijn afhankelijkheid, geaccentueerd
door de slangen en snoeren die zijn lichaam met
allerlei apparatuur verbonden, was hartverscheurend.
Hij praatte moeizaam en begon bij het minste of geringste
te huilen. ‘Al mijn beelden moeten vernietigd
worden,’ bleef hij dwangmatig herhalen. Troosten was
niet mijn sterkste punt. Ik knikte om hem gerust te
stellen en zei elke keer, zonder dat ik daar enige onder-

ouwing voor had, dat hij er wel weer bovenop zou komen.
‘Ik ben aan die voorstelling over het wandelen met
God begonnen,’ loog ik om hem op te beuren.
Opnieuw barstte Jonas in tranen uit. Ik wreef met
mijn hand langs zijn scheefgezakte gezicht in een onbeholpen
poging alles recht te zetten. Waarom jank ik
nou niet mee? dacht ik. Wat wil ik nou? Wat zit ik hier?
Lang duurde mijn bespiegeling niet. Er kwam een
verpleegster met thee binnen waardoor ik weer mijn
onaantastbare houding dacht te moeten aannemen. Ik
probeerde haar aan het lachen te maken. Dat lukte,
maar meer door de welwillendheid van de verpleegster
dan door de geest van mijn grap.
Ik hield het kopje vast en ondersteunde Jonas’ hoofd.
‘Hier, neem een slok.’
De meeste thee werd gemorst. De verpleegster reikte
hem een lapje aan. Ik droogde Jonas’ tranen en dacht:
Dit vooral niet met troosten verwarren.
Jonas begon aan een verhaal dat ik alleen kon volgen
omdat ik het al kende. Hoe hij zijn vrouw en zoon voor
het aanstormende water had weten te redden. Dat het
toeval daarbij zo’n onwaarschijnlijke rol had gespeeld
– er kwam op het juiste moment een tafel langsgedreven
– dat het hem onmogelijk leek het bestaan van een
hogere macht nog langer te ontkennen. Hoe het hem
zelf bijna het leven had gekost. De dode hond die voorbijdreef.
Dat was de vorige keer een kat geweest, wist ik
me te herinneren. Over de klok die vier uur sloeg. Als
altijd. En dan tien jaar later wordt zijn zoon opgegeten
door een landbouwmachine en loopt zijn vrouw vrijwillig
onder een trein. De Westerschelde in, wilde ik
hem verbeteren, maar ik zag het nut er niet van in. De
man was kapot.
87

88
Toen Jonas even naar adem hapte, probeerde ik hem
weer een slokje thee te laten drinken. Hij begon te huilen
en vroeg door zijn tranen heen: ‘Waarom dwingen
we onszelf onze eigen leugens te geloven?’
Dat dacht ik tenminste verstaan te hebben. Ik zei:
‘Omdat we ons uit de ellende willen fantaseren.’
‘Leugens fantasie noemen. Da’s een goeie!’
Zijn linkerhand, die krom stond als gevolg van de beroerte,
haakte zich als een krabbenschaar in de mijne.
Opeens was dat gevoel er weer. Een positieve stroom
die door mijn lichaam trok. Die me herinnerde aan de
hunkering naar vriendschap die, daar was ik zeker van
geweest, ik bij deze man zou vinden.
‘Wie zorgt er voor God?’ vroeg ik.
‘God is dood.’
‘Dood?’
Ik was bang dat hij me niet goed verstond.
‘Waar is God?’
‘Dood. Doodgeschoten. Afgemaakt. Politie.’
Hortend en stotend vertelde Jonas zijn verhaal, waar
ik probeerde een touw aan vast te knopen. De jaloezie
van de mensen in het dorp. De overdreven aandacht
voor een man die eigenlijk alleen wilde zijn. De dagjesmensen
hadden zijn woning ontdekt. Er stond een
snackcar vlak bij zijn schuur. Het onuitroeibare verhaal
over zijn rijkdom. De mensen kwamen te dichtbij.
God had iemand aangevallen. Ik kon uit zijn woorden
niet goed opmaken of hij de hond gecommandeerd had
aan te vallen of dat het beest uit zichzelf had toegehapt.
Men had de politie gewaarschuwd. De agent had geschoten
toen God naar hem gromde. Eerst in de lucht.
Toen in haar kop.
Het verhaal maakte me razend. Op mezelf vooral.
Waarom had ik Jonas laten stikken?

‘Ik wil ook dood,’ zuchtte hij.
Ik was blij dat de tijd me dwong afscheid te nemen.
‘Laat ze lachen,’ brabbelde Jonas en even kwam de
glans terug op zijn gezicht. Zo kende ik hem van de eerste
keer dat ik hem ontmoette. Trots, vol vertrouwen.
Ik kuste hem op zijn voorhoofd.
Ik belde mijn vrouw. ‘Jonas wil dood,’ zei ik.
En zij antwoordde rustig: ‘Niet mee bemoeien.’
Ik dacht: Hoezo? En: Wie bemoeit zich er dan mee? Ze
hebben hem alles afgenomen: zijn vrijheid, zijn kunst,
zijn hond. Ik ben de enige die hij vertrouwt en ik heb
geen tijd. Gun die man de eeuwigheid.
Tijdens de voorstelling vroeg ik me af, terwijl mijn
mond de tekst uitsprak, of ik er een dokter bij moest
halen of gewoon op mijn eigen houtje moest proberen
Jonas uit zijn lijden te verlossen. Niet mee bemoeien,
bleef ook maar door mijn hoofd malen. Moest ik niet
eens in Rilland-Bath gaan vragen hoe men over Jonas
dacht? Er zou toch wel iemand te vinden zijn die zich
zijn lot aantrok? Ik kon naar de dominee gaan en moest
ik die politieagent niet eens aan de tand voelen? Waarom
had ik dat niet al veel eerder gedaan? Altijd die eeuwige
angst om gesignaleerd te worden. Zo vraag je toch
om isolement.
‘Niet mee bemoeien.’
Na afloop van de voorstelling kwam iemand zeggen
dat ik het ziekenhuis in Bergen op Zoom moest bellen.
Jonas had zich uit zijn bed laten vallen. Hij was stervende.
Ik reed veel te hard. Vol onbestemd verlangen.
In de gang werd ik aangeklampt door een Cliniclown
die me herkende. Ik kromp in elkaar en vroeg om hem
89

90
voor te zijn: ‘Wat doe jij hier nog zo laat?’
‘Een meisje voorlezen dat niet slapen kan.’
Opnieuw kromp ik in elkaar, maar nu van schaamte.
‘Sorry,’ mompelde ik en hij zei blijmoedig: ‘Ik heb al
uw platen.’ Jonas was dood. Bij het mortuarium stonden
een verpleegster en een broeder mij op te wachten.
De verpleegster haalde het laken dat over zijn gezicht
was getrokken naar beneden of er een goocheltruc met
Jonas uitgehaald ging worden. Ik schrok, de kramp was
van zijn gezicht verdwenen maar op zijn voorhoofd zat
een fikse wond, omringd door blauwe plekken.
‘Hij is op zijn hoofd gevallen,’ zei de broeder, ‘maar
morgen zie je daar geen barst meer van.’ Hij keek mij
aan of hij auditie had gedaan. Ik stapte naar voren en
kon niets beters verzinnen dan Jonas door zijn haar te
strijken.
‘Heeft hij nog wat gezegd?’ Voor mij, over mij, dacht
ik erbij.
De verpleegster schudde haar hoofd. ‘Neemt u dit mee
of moeten wij het weggooien?’ Ze wees op een roodwitte
plastic voetbaltas waar slagerij josiasse op
stond.
‘Wat gaat er nu verder gebeuren?’ vroeg ik haar.
‘Hij zal begraven moeten worden. Of gecremeerd.’
‘Wie gaat daarvoor zorgen?’
‘Geen idee. Op zijn ponskaartje staat bij contacten in
geval van nood: geen.’
Ik pakte de tas van de grond. In de auto inspecteerde
ik de inhoud. Een manchester broek, een trui, wat ondergoed,
een pyjama, een bril en een foto van Willeke
van Ammelrooy. Ik ritste de tas dicht en liep ermee
naar een vuilnisbak op het parkeerterrein. Ik trapte op
een pedaal en de klep ging open. Als een moordenaar
die de sporen van zijn misdaad wist keek ik om me

heen en gooide de tas in de gapende mond van de vuilnisbak.
We zaten in de huiskamer van de pastorie in Rilland-
Bath.
Lisa en ik waren er samen heen gereden. Ik had gezegd:
‘Blijf toch thuis. Je had niets met Jonas’, maar ze
wilde me niet alleen laten gaan. Onderweg kregen we
het over onze eerste gezamenlijke begrafenis. Hoe ik
het kistje op de achterbank van de taxi schoof. Hoe we
het kerkhof op liepen. Hoe we eigenlijk alles vergeten
waren.
‘Ik dacht maar steeds aan het plastic luierbroekje dat
hij nog aanhad,’ zei zij.
‘Ik probeerde de chauffeur van de taxi te imponeren
door me meester van de situatie te tonen.’
‘Je hoeft je niet schuldig te voelen.’
‘Ik voel me niet schuldig.’
‘Je hoeft je niet te verdedigen.’
‘Heb je dit van je vriendin geleerd?’
‘Wil je praten of niet?’
Er werd verder gezwegen.
Ik kon me van het interieur van de pastorie weinig
meer herinneren. De trap in de kamer kwam me niet
bekend voor. Er zal wel veel verbouwd zijn, dacht ik.
‘Ik had u al eerder verwacht,’ zei de dominee zelfverzekerd.
‘Hoezo?’ vroeg ik gespeeld.
‘U was gesignaleerd.’
‘Ik heb geen meldingsplicht.’
De dominee glimlachte. ‘Hebt u het intussen een
beetje begrepen?’ vroeg hij als een geduldige leraar aan
een zwakke leerling.
‘Wat?’
91

92
‘Hoe het in elkaar zat.’
‘Wat?’
‘Dat leven van Jonas.’
‘Ik denk het wel. Hij moet erg eenzaam geweest zijn,
hier in deze burgerlijke gemeenschap. Ze moesten hem
niet. Hij was de baas over zijn geest. Dat pikken de
mensen hier niet.’
‘Hoe bedoelt u dat?’ vroeg de dominee. In zijn zalvende
stem klonk opeens een agressieve ondertoon.
‘De meeste mensen zijn liever afhankelijk,’ zei ik, ‘van
God, het verleden of de toekomst.’
‘Jonas was een leugenaar.’
Het was of mijn stoel onder me vandaan getrokken
werd. Wat dacht die schijnheilige woordbreier wel? Jonas
stond nog boven de grond. Hij had zich weleens
wat vaker mogen vertonen in het ziekenhuis.
‘We gaan,’ zei ik.
‘U zou er goed aan doen even naar mij te luisteren,’ zei
de dominee.
‘We laten ons niet commanderen. Dat doe je maar tegen
je parochianen,’ zei ik en pakte mijn jas van de
stoel. Lisa kende me in dit soort situaties. Ze volgde me
blind. Er restte haar weinig anders.
Niet mee bemoeien.
De dorpsbewoners leken een dag vrijaf genomen te
hebben. Ze stonden in groepjes tegen hun fietsen geleund
te praten en rookwolken uit te blazen. Toen wij
de pastorie uit kwamen steeg er een honend gejuich op.
Vanwaar toch die vijandigheid?
Toen we in de richting van het kerkhof liepen kwam
de lijkwagen ons achterop. Kennelijk waren ze met de
kist voor de vorm nog langs Jonas’ schuur gereden. De
agent van politie reed op de fiets vooruit. Voor we de
hoek omsloegen keek ik om en zag dat de dominee nu

ook de pastorie had verlaten en ons op een holletje
volgde. De dorpsbewoners sloten zich aarzelend achter
hem aan. Het leek een scène uit een Nederlandse speelfilm.
Alleen de achtergrondmuziek ontbrak.
We liepen het kerkhof op en herinnerden ons waarschijnlijk
tegelijkertijd hetzelfde. Hoe we die ene keer
naar Texel terugkeerden om zijn graf te bezoeken en op
de verkeerde begraafplaats waren.
We gaven de agent die zijn fiets tegen het monument
voor de slachtoffers van de Ramp had gezet een hand.
Ik zei: ‘Als die dominee het waagt een stichtelijk praatje
te houden, duw ik hem de kuil in.’
‘Dat komt wel goed,’ zei de agent en hij keek erbij of
hij dat zinnetje wel vaker gebruikte tijdens zijn dienstuitoefening.
‘Wordt hij bij zijn zoon begraven?’ wilde Lisa weten.
‘Zijn zoon?’ vroeg de agent.
‘Die verongelukt is tijdens de oogst.’
‘O, dat verhaal.’ De agent schudde zijn hoofd.
Uit een huisje kwamen vier mannen in zwarte pakken.
Ze trokken met hulp van de chauffeur en de bijrijder
de kist uit de lijkwagen en zetten hem op een
afgerokte baar op wielen. Een straaljager zocht Woensdrecht.
De dominee passeerde hen op weg naar het graf. De
dorpsbewoners bleven buiten het hek staan.
‘Klopt dat verhaal niet?’ vroeg Lisa terwijl we de kist
en de dragers volgden.
‘Jonas had geen zoon. Hij is nooit getrouwd geweest.
Hij is hier kort na de Ramp komen wonen en is altijd
een buitenstaander gebleven.’
Dit trof me als een slopersbal. Lisa had het weer eens
bij het rechte eind gehad. Ik was vooral boos op mezelf,
hoe lang kon ik mezelf nog bedriegen? Maar ik was ook
93

94
boos op de harteloze wereld. Waar waren die mensen
van Showroom? Bij de opening van de tentoonstelling
stonden ze nog handen te schudden of zij de bedenkers
van Jonas waren.
Pas toen een tweede straaljager overvloog, kwam ik
weer bij zinnen. De chauffeur van de lijkwagen zei iets
wat ik door het lawaai niet kon verstaan.
‘Wat zei u?’
‘Of er nog iemand het woord wil voeren?’
Er trok een wolk stank uit de olieraffinaderij voorbij.
Ik begon zwaar te ademen. Lisa pakte mijn hand vast.
Ik zou dit zootje huichelaars de oren moeten wassen.
Mijn stem had voldoende bereik om buiten het hek verstaanbaar
te zijn. Ik zou iets kunnen zeggen over liegen
om iets te zijn en liegen om iets te worden. Over onwaarheid
spreken om iets te geven of de waarheid geweld
aandoen om iets te krijgen. Maar het ontbrak me
aan ieder gezag. Ik was de woordvoerder van de leugenaar.
Ze zouden me uitlachen. Dat is het ergste dat een
komiek kan overkomen.
En moest ik dan niets tegen Jonas zeggen? Nee. Dat
had ik van mijn vader geleerd. Richt je nooit tot een dode,
die hoort niets meer. Ik kneep in Lisa’s hand en
schudde mijn hoofd.
De chauffeur gaf een teken en men liet de kist in de
kuil zakken. De dominee, die zich koest gehouden had,
knikte ons toe en maakte zich uit de voeten. Een duif
vloog, gehinderd door het gebladerte, uit een over het
grindpad gebogen beuk. Hij leek meer herrie te veroorzaken
dan de straaljagers van zoëven.
Toen ik voor het verlaten van het kerkhof nog één keer
omkeek, leek het of een van de dragers in het graf stond
te pissen.
‘U zou op God geschoten hebben,’ zei ik tegen de

agent toen we het kerkhof af liepen.
‘Pardon?’
‘De hond van Jonas.’
‘O, Kenau. Die hond heette Kenau. In dat televisieprogramma
noemde hij hem voor het eerst God. Dat maakte
de zaak interessanter. Dat begreep Jonas heel goed.
De televisie toont graag het excentrieke. Is het u niet
opgevallen dat de hond niet naar zijn naam luistert?’
Ik herinnerde me dat Jonas bij zo’n gelegenheid een
keer zei: ‘God laat zich niet commanderen.’ En dat ik
dat toen geniaal vond.
‘Die hond stond voor mijn deur te blaffen toen Jonas
zijn attaque had gehad. Ik heb daar verder niet meer
aan gedacht. Die moet gewoon nog ergens rondlopen.
Ik zal er vanmiddag tijdens de ronde eens op letten.’
‘Maar die hand dan, dat stompje?’ Nu wilde ik ook alles
ontmanteld zien.
‘Daar weet ik niets van. Volgens mij is hij daarmee geboren.’
‘We gaan nog even bij Jonas’ schuur kijken,’ zei ik toen
we naast elkaar in de auto zaten.
Lisa keek me vol liefde aan. Ik liet het me aanleunen
als een getergde hond het aaien van zijn baas. Ik zocht
een manier om de situatie weer naar mijn hand te zetten,
een geniale draai waardoor alles zin leek te hebben
gehad.
We reden stapvoets over de geasfalteerde weg die
doodliep op de dijk van het Nauw van Bath.
‘Die nesten heeft ’ie toch zeker zelf gemaakt.’ Ik was
begonnen aan de grote zelfrechtvaardiging.
‘Dat moet je niet aan mij vragen. Ik heb je gezegd wat
ik ervan dacht.’
‘Maar wie dan? Die hond? Het waren toch verplette-
95

96
rende beelden. Rembrandt was toch ook een leugenaar.
En Van Gogh. Dat verhaal van dat oor. Geloof jij dat?’
‘Het lijkt me niet nodig de hele kunstgeschiedenis erbij
te halen.’
‘Jij vond die beelden toch ook mooi toen je ze voor het
eerst zag.’
‘Ik heb ze nooit gezien.’
‘Nou ja, in de krant. Op de televisie.’
‘Ze waren fotogeniek.’
‘Waarom moet je zo koel doen. Jij hebt het allemaal
weer voorzien. Ik ben weer de naïeve eikel.’
‘Wie op zoek is naar het licht kan tegen de lamp lopen.’
‘Waar heb je die gelezen?’
‘Die is van jezelf. Ik moest ’m een keer onthouden van
je. Kon je gebruiken.’
Mijn kwaadheid begon plaats te maken voor een zekere
berusting. Het idee dat het me allemaal nog eens van
pas zou komen, stak alweer de kop op. En op dat inzicht
volgde de walging. Ik was niet meer dan een ordinaire
stroper die mensen strikte.
We betraden het erf rond Jonas’ schuur als kinderen
die proberen of het ijs al houdt. Als hij nu om de hoek
was gekomen zou het ons geen van tweeën verbaasd
hebben. Het laatste grapje van een notoire leugenaar.
De deur van de schuur stond open. Lisa stapte over de
drempel en draaide zich om. Ze bleef even staan kijken.
‘Die foto van zijn vrouw hangt er niet meer.’
‘Welke foto? Waar?’
‘Hier hing toch een foto?’
Ik liep erheen.‘Dat was zijn vrouw niet, dat was Willeke
van Ammelrooy.’
‘O, ik dacht dat jij de vorige keer zei dat dat zijn vrouw
was.’

Ik rende de tuin in en schopte de driepoot onder het
enige vogelnest dat nog rechtop stond uit. De waardeloze
inhoud werd in de val uitgebraakt. Spuitbussen,
plastic flessen, een wiel van een autoped, een wegwerpcamera,
verpakkingspiepschuim.
Liegende kunstenaars produceren kitsch. Kunst
maakt zichtbaar, kitsch verhult.
‘Let op!’ zei ik en ik riep zo hard ‘Kenau!’ dat er een appel
van de boom viel.
Twee, drie minuten stonden we in doodstille afwachting,
toen kwam de hond van voor het huis aangehinkt,
een olievogel in de bek.
‘Ik dacht even dat die hond ook niet bestaan had,’ zei
ik. Het lachen om mezelf ging me nog niet goed af. ‘We
nemen haar mee. Wie moet er anders voor haar zorgen?
Ik ga met ’r het toneel op. Ik noem de voorstelling
God.’
Lisa vond het geen goed idee. Maar ze wist dat als ik
iets in mijn kop had voor een nieuw programma, argumenteren
weinig zin had.
Ik pakte de riem van de vaste plek in de schuur en lijnde
de hond aan. De hond trok haar riem strak en begon
te lopen, maar niet in de richting van de auto.
‘Kom Kenau, nu ben ik de baas,’ zei ik en gaf een ferme
ruk aan de riem.
Ik heb nog weleens aan dat moment van onachtzaamheid
teruggedacht. De hond veranderde door de ruk
aan de lijn op slag in een getergd roofdier. Ze draaide
zich om en kwam grommend, de tanden bloot, in slow
motion op me toe gelopen. Ik wankelde op mijn benen
en herinnerde me Jonas’ gevecht met de hond dat hem
zijn rechterhand had gekost. Ook gelogen natuurlijk.
Maar daar had ik nu niets aan.
Ik liet me op de grond vallen en sloeg mijn armen om
97

98
mijn hoofd. ‘Ga jij in de auto zitten,’ luidde mijn gedempte
bevel.
Als ik ook maar even bewoog, zwol het gegrom aan.
Ik hoorde het portier van de auto dichtslaan. Lisa had
mijn advies opgevolgd, maar nu lag ik hier moederziel
alleen.
Ik schreeuwde dat ze het raampje moest laten zakken,
waarop de hond haar poot op mijn hoofd zette.
Een mens is dood als hij niet meer kan denken. Ik leef
nog, ging het door me heen, want ik denk aan Jonas’
theorie over tijd en eeuwigheid. Misschien niet het
meest geëigende moment, maar daar trekt de wispelturige
geest zich niets van aan. De tijd nekt ons. Straks,
als alles achter de rug is, zal blijken dat het hele incident
niet langer dan drie minuten heeft geduurd. Nu
heb ik het gevoel dat ik hier al uren lig. Straks komt de
verslaggever van De Stem me bevrijden. Hij heeft iets
gehoord over Jonas’ dood en komt een kijkje nemen.
Hond bijt man. Dat is weer eens wat anders.
Er drukte een steentje in mijn knie, maar ik durfde me
niet te bewegen.
Een overlevende van een aanvaring op de Theems
heeft haar ervaringen opgeschreven. Hoe ze eerst bijna
euforisch onder water haar dood tegemoet zonk, zich
volledig overgevend aan haar lot. Hoe ze opeens boven
de waterspiegel kwam. In een flits het leven zag, de mogelijkheid
tot redding, en prompt bevangen werd door
een panische doodsangst. Doodsangst is de motor van
de evolutie.
Die had ik graag genoteerd. Dat was een bijkomend
probleem. Dat ik niets kon vastleggen, want mijn hersens
werkten onder deze bizarre omstandigheden op
volle toeren. Nog even en ik had een nieuw programma.

Ik keek onder mijn armen door. Ik had Lisa horen praten
en nu klonk er geritsel in de haag. Langzaam maar
zeker drong een pistool door de meidoorn heen. Een
pistool dat op mij gericht was.
‘U moet zich niet bewegen,’ werd me van achter de
heg bevolen. Ik herkende de stem van de agent die we
op het kerkhof gesproken hadden. Nu pas viel zijn
Zeeuwse accent me op.
‘Kenau hier!’ riep de agent.
De hond begon weer gevaarlijk te grommen. Ze zette
haar voorpoten aan weerszijden van mijn schouders. Ik
voelde wat kwijl in mijn nek druipen. Het beest was serieus,
ik kon niet anders concluderen.
‘Ik schiet haar in haar achterlijf.’
‘En als u mis schiet, wat dan?’
Dat was de stem van Lisa.
‘Dan hebben we een probleem.’
Uit het geluid van naderende brommers leidde ik af
dat de dorpsjeugd in aantocht was. Zo snel gaat het
nieuws in een dorp. Ik betrapte me op de gedachte dat
nu er zoveel bekijks kwam, ik er iets van moest proberen
te maken. Ooit had ik boven de piste van een circustheater
aan een touw gehangen. Meer dan twaalf meter
hoog. Ik was zo moe dat ik dacht: Ik laat me vallen. Wat
een dood! Angst overwinnen met fatalisme. Acteren
tot je er dood bij neervalt.
Ik slaakte de weerzinwekkendste kreet die ik in me
had en die tot in België gehoord moet zijn. Op hetzelfde
moment sprong ik vanuit mijn benarde positie overeind,
strekte mijn armen, wierp zo de hond van mij af
en liet me plat op de grond vallen. Er klonk een schot en
de hond plofte dood voor me neer.
Later in de auto, toen ik mijn onderbroek had uitgetrokken
en Lisa met een tissue wat bloedspetters uit
99

100
mijn nek had gedept, zei ze: ‘Wat daarnet gebeurd is,
zal je aan niemand kunnen vertellen.’
‘Waarom niet?’ vroeg ik verbaasd. Betrapt zelfs omdat
ik de gebeurtenis alweer als een trofee in de prijzenkast
van mijn geheugen gestald had.
‘Omdat niemand het gelooft.’
‘Jonas zou het geloofd hebben,’ zei ik.
‘Juist niet. Leugenaars zijn achterdochtige mensen.’
‘En zijn achterdochtige mensen ook leugenaars?’
‘Hoezo?’ vroeg zij.
‘Dat klinkt achterdochtig.’
Ze schoot in de lach.
Dit waren de momenten waarop ik van haar hield. Dat
ik wist dat alleen zij mijn onbestemde verlangen kon
vervullen.
Na een gelukzalige stilte, waarin wij beiden met onze
eigen gedachten de weg onder ons door lieten schieten,
zei ik: ‘Ik vroeg een keer aan Jonas of hij zijn vrouw en
zijn zoon miste. En toen zei hij: Zoals ik mijn rechterhand
mis. Als ik in het begin iets pakken wilde bewoog
ik onwillekeurig mijn rechterarm. Na ruim een jaar
was die reflex weg. Ik gebruikte mijn linkerhand volkomen
vanzelfsprekend. Maar in mijn herinnering bleef
het gevoel dat ik de dingen vroeger met mijn rechterhand
veel makkelijker deed. Ik kijk weleens naar dat
stompje maar ik zie nog altijd mijn hand. Ik strek nog
altijd mijn vingers. Ik bal nog altijd mijn vuist. Gek hè,
dat je zoiets kunt zeggen. Hij had geen vrouw.’
‘En geen zoon.’
‘Wij wel.’
En weer was het lang stil.
We reden ons stille dorp binnen en ik zei: ‘Pas toen die
hond dood naast me neerplofte, merkte ik dat ik in
mijn broek geplast had.’

8
‘Ik word heilig verklaard. Kom. Victor.’
Een telegram met die inhoud is de reden dat ik nu in
het vliegtuig naar Toulouse zit. Beloofd is beloofd. Een
week geleden waren mijn gedachten al even naar het
plaatsvervangende gezin uitgegaan, toen ik op het
nieuws iets over noodweer in Zuid-Frankrijk zag. De
bekende beelden van weggespoelde caravans, auto’s op
hun kop en ontredderde kampeerders. Ik had er niet bij
stilgestaan dat Victor tot de gedupeerden zou kunnen
behoren, waarschijnlijk omdat het nieuws niet van getroffen
landgenoten had gerept. Ik ging ervan uit dat
hij het telegram niet zelf had opgesteld. Martha of Johanna
zullen die heiligverklaring wel uit zijn orakeling
opgemaakt hebben. Ik kende de vrouwen als nuchtere
mensen die het mythische aureool rond Victor eerder
glimlachend relativeerden dan wellustig aandikten.
Vanwaar dan opeens dat telegram, waaruit ik niet kon
opmaken of het ironisch of serieus bedoeld was? Wat
was er gaande daar in dat broeierige zuiden van Frankrijk?
Had Lourdes er iets mee te maken? Was er sprake
van een wonderbaarlijke genezing? Geleidelijk groeide
de opwinding in mij. Ik moest erheen. Meteen.
Ik draaide het nummer dat op het telegram stond en
kreeg iemand die zei dat hij me van het vliegveld zou
halen als ik hem de avond voor vertrek mobiel zou bel-
101

102
len. Mijn zakenbehartiger gaf ik te kennen dat alles wat
er in de agenda stond gecancelled moest worden. Ik
zou desgewenst een bevriende arts vragen een attest te
schrijven waarin hij mij overspannen verklaarde. Daar
hoefde hij niet eens zo erg voor te jokken.
Meestal kan een mens een keerpunt in zijn leven pas
achteraf waarnemen, maar naarmate mijn vertrek naar
het zuiden dichterbij kwam, voelde ik dat er iets van
verandering aan zat te komen. Ik ging een grote stap
zetten. Ik moest een grote stap zetten. De manier waarop
Lisa en ik probeerden onze relatie aan de gang te
houden, was uitzichtloos. We kwamen er niet meer uit,
hoe graag we het ook wilden. Zij had een ontwikkeling
doorgemaakt die ik niet meer kon volgen. Niet wilde
volgen. Was ik bang? Zij leek ergens doorheen. Ik bleef
vooruit vluchten, als een stripfiguur voor een steeds
groter wordende sneeuwbal. De innerlijke rust, die zij
onmiskenbaar uitstraalde, maakte mij eens te meer
duidelijk dat ik me vergist had door maar door te werken.
De erkenning van mijn wankel evenwicht zou
de overgave waarmee ik mijn voorstellingen speelde
ondermijnen, vreesde ik. En mijn belachelijke trots
maakte het me onmogelijk dat te erkennen. Ik bleef de
verkeerde kant op rijden omdat ik niet toe kon geven
dat ik de weg kwijt was.
Het werd me steeds duidelijker dat mijn betrokkenheid
bij de wereld een substituut was voor de onmacht
mijn eigen bestaan zin te geven. Lachen om de ellende
ging me steeds meer tegenstaan. De humor woekerde
als brandnetel. En diende geen ander doel dan verdoven.
Mijn grote kans had ik een paar maanden geleden laten
lopen. Op de avond voor de Tweede-Kamerverkiezingen,
een jaar na de moord op de man die alles veran-

deren zou, verkeerde het land in een politieke crisis.
Links en rechts waren ervan overtuigd dat er iets moest
veranderen en iedereen wist dat er nooit iets zou veranderen.
Ik kreeg de gelegenheid mijn licht over het land
te laten schijnen. Rechtstreeks vijf kwartier op het derde
net. De weken ervoor had ik mijn voorstelling opgebouwd,
uitgeprobeerd en geperfectioneerd. Na afloop
van de try-outs beweerden mensen dat dit het beste
was dat ik ooit had gedaan.
Op de avond van de uitzending zat Lisa tegenover mij
in de onrustige kleedkamer. Ik moet niet mijn gebruikelijke
flair hebben uitgestraald. Lisa, die als geen ander
ziet als er iets is, vroeg wat er mankeerde. Ik durfde
het haar pas een week na de uitzending, die goed ontvangen
was, te zeggen: ‘Ik realiseerde me op dat moment
dat mijn inzet niet hoog genoeg was.’ Nergens ter
wereld krijgt iemand de kans zich vijfenzeventig minuten
ongebreideld tot het volk te richten. Dan kun je niet
volstaan met een paar flauwe grappen, dan moet de inzet
bijna je leven zijn. Ik had me niet aan de conventies
moeten houden. Ik had boven het kneuterige politieke
gekonkel en de kinderachtige satire uit moeten stijgen,
met een monoloog die ons land veranderd zou hebben,
zoals Gandhi, Martin Luther King, Nelson Mandela
hun land veranderd hebben. En als me dat niet gelukt
was, dan had ik het land moeten verlaten en voor aidspatiënten
in Afrika gaan zorgen, maar dan had ik het in
elk geval geprobeerd. Op weg van de kleedkamer naar
het toneel zei ik bij de linkervoet voor: Ja, neem het risico,
en bij de rechtervoet voor: Nee, doe wat je ingestudeerd
hebt. Het was alsof ik naar het schavot liep.
Ik zette met mijn linkervoet de eerste stap op de bühne,
maar durfde het risico van een afgang niet aan en
tekende daarmee mijn artistieke failliet.
103

104
Het liet me niet los. Er moest iets gebeuren. Ik kwam
in een depressie, waarin ik bereid was alles op te geven
– carrière, roem, welvaart, huwelijk. Toen kwam dat
telegram van Victor, waardoor ik in één klap uit mijn
lethargie gewekt werd en het gevoel kreeg dat ik mijn
leven verder aan hem moest wijden. In wat die toewijding
precies moest inhouden, had ik me niet echt verdiept,
maar het verlangen altijd in Victors buurt te zijn
was onmiskenbaar. In dat ventje school een boodschap
voor de wereld die ik expliciet moest maken. Zoiets.
Het spelen met die gedachten gaf me een onverwachte
rust. Dit ging het worden. Nee, het was het al. Nu. Om
mezelf niet de kans te geven terug te komen op mijn
voornemens, vroeg ik een journalist van een serieus
weekblad naar Schiphol te komen om hem te vertellen
dat ik met mijn werk ging stoppen. Toen hij vroeg:
‘Waarom?’ antwoordde ik maar: ‘Je moet op je hoogtepunt
stoppen.’
Hier hoog in de lucht blijft de vraag of ik gek aan het
worden ben me achtervolgen. Hoe vaak heb ik niet verloochend
waar ik nu zo volhartig voor lijk te kiezen?
Wat en wie ga ik door mijn keuze verliezen? Mijn vrienden?
Hoeveel heb ik er? Wat heb ik de laatste twintig
jaar aan diepzinnige gesprekken met ze gevoerd? Het
Midden-Oosten, de kruisraketten en de Muur – daar
ging het over. Ik heb het pedante gebabbel over de actualiteit
altijd verafschuwd. Dat ondeskundig oordelen
en veroordelen zonder dat je er ook maar iets aan veranderen
kunt. De democratie is loos omdat de partijen
zich niet meer wezenlijk kunnen onderscheiden. We
verzetten ons nog wel, maar we weten dat we gedoemd
zijn tot consumeren. Wat ik het mooist gesymboliseerd
zag worden door de baas van een met faillissement
bedreigd gokpaleis in Las Vegas, die na de aan-

slag op de Twin Towers de in een shock verkerende
Amerikanen opriep om alsjeblieft te komen gokken.
Ik heb geamuseerd meegeroddeld over vrienden en
bekenden die niet zoals ik de monogamie trouw bleven.
Die voor een vriendin kozen, sprekend hun vrouw
maar dan vijfentwintig jaar jonger. We hebben elkaars
twijfels met rust gelaten, mijn vrienden en ik. De verhoudingen
liggen vast. Ergernissen werden ingeslikt
en gelachen werd er steeds minder. En over de zin van
het leven valt met niemand meer te praten. Die is er gewoon
niet.
Er is geen cultuur in de geschiedenis van de mensheid
die zo weinig denkkracht inzet voor de grote levensvragen
als de onze. We weten ons met al onze kennis steeds
minder raad. Sinds het fascisme zijn we als de dood
voor het mythische. Al onze inspanningen betreffen de
toekomst, die we door al onze inspanningen langzaam
onleefbaar maken. Terwijl mijn vrienden zich vastbeten
in het maakbare van de samenleving, de rationaliteit
van de statistieken, bleef ik proberen mezelf aan
mijn eigen haren uit het moeras te trekken, volhardde
ik in het zoeken naar het verhaal dat de mensheid kan
binden. Het hogere voor mijn part. De universele wil,
zoals het ook wel genoemd is. Als tegenhanger van de
eigen wil. Het egoïsme. Mijn vrienden konden overgave
alleen maar zien als capitulatie. Niemand zou meer
langsgekomen zijn. Bang voor een preek. Wat is de reden
geweest dat we elkaar niet meer uitdaagden? Gebrek
aan energie? Fatalisme? Schaamte?
Lisa kent mijn verlangen. Zij ziet het als het romantiseren
van mijn jeugd. Het kinderlijk geloof. Dat ik overigens
nooit gehad heb. Zij is niet bang mij te verliezen,
zal mij niet als verloren beschouwen. Zij verlangt juist
naar mijn ontluiking.
105

106
Hoeveel heb ik niet van haar gevergd de laatste jaren?
Hoe vaak heb ik haar niet aangedaan wat ik mijn vrienden
verweet, door niet te praten over wat gezegd moest
worden? Hoe weinig gegeven? Zij is het die me blijft
aansporen om na te denken hoe ik in het leven moet
staan. Omdat ze in haar jeugd nooit een woord over iets
hogers dan de Eiffeltoren heeft gehoord, heeft ze veel
meer aan haar spirituele ontwikkeling gewerkt dan ik.
Mij is God met de paplepel ingegoten, ik moest er juist
vanaf. Zij heeft zich op die manier door het verdriet geworsteld.
Ik houd de boot af. Ik werk.
Waarom hebben wij het nog altijd bij elkaar uitgehouden?
Is het alleen de seksualiteit? Neuken is, als je
het voortplantingsinstinct eruit haalt, bizar in theorie,
maar de praktijk blijft meeslepend. Waar woorden
overbodig worden, begint het bestaan op leven te lijken.
In het orgasme lijken de problemen zich op te lossen.
Klaarkomen – het woord zegt het al. Het wonderlijke
is dat onze seksuele relatie zuiver is gebleven. Niet
alleen zijn we elkaar trouw gebleven, we verlangen altijd
weer naar elkaar.
Zou ik haar lichaam kunnen missen? Praktisch gesproken
ben ik niets zonder haar. Ik zou niet weten
waar mijn rijbewijs ligt, hoeveel geld er op de bank
staat en wat mijn pincode is. Maar wie niet veranderen
wil, moet niet klagen.
Mijn grootvader is ooit terwijl hij koeien hoedde door
God geroepen zijn leven aan Hem te wijden. Ga ik dezelfde
weg? Nee, ik ga niets verkondigen, daar ben ik
van overtuigd. Dat heb ik genoeg gedaan. Dit is mijn
persoonlijke ervaring, daar kan ik een ander niet mee
lastig vallen. Ik stap over van de rationele wereld, waar
de geest dood is, naar een spirituele wereld, waar de rede
zijn plaats kent.

Vlak na de Verlichting riep de grote Duitse componist
al dat de weg van de rede an sich dood zou lopen. Dat er
een bindend verhaal nodig was. Victor is zo’n verhaal.
Het bevreemdt me dat ik me nog zo lang heb laten meeslepen
door het cynisme, de liefdeloze onthechting.
Dat ik het lot ironisch, hoogmoedig dacht te moeten
uitdagen.
Mijn hand glijdt weer naar mijn binnenzak. Daar zit
Lisa’s brief nog steeds. Ik zal hem voor het slapen lezen,
beloof ik mezelf.
Het vliegtuig tuimelt een paar honderd meter naar
beneden. Mijn adem stokt en mijn trommelvliezen
staan op knappen. Mijn leven komt niet in een flits aan
me voorbij. Ik zie merkwaardig genoeg een vurenhouten
kist in hoog tempo in de aarde zakken, waardoor ik
een hol gevoel in mijn buik krijg. De meeste passagiers
gillen. Een paar kleppen van de bagagevakken springen
open. De stewardess laat in haar val een plastic beker
met cola los. De vrouw twee stoelen voor mij krijgt
de zoete frisdrank over zich heen. Ik vroeg iets te drinken,
maar dit is belachelijk, schiet het door me heen.
Het cateringwagentje komt even los van de grond en
smakt op de vloer. De man naast mij kotst een ferme
straal tegen de rugleuning van de stoel voor zich. Ik
moet kokhalzen, mijn hart slaat tegen mijn ribben.
Even later stelt de captain ons gerust op een toon die
doet vermoeden dat de val voor hem een prettige onderbreking
van een saaie vlucht was. Het was de turbulentie
waarvoor hij ons gewaarschuwd had. Als ze over
de eerste schrik heen zijn delen de passagiers overdreven
lacherig hun ervaring. Binnen een minuut is men
vrienden voor het leven. De stewardess probeert haar
bloedneus te stelpen door haar neus dicht te knijpen.
De ontreddering om me heen maakt me rustig. Daar
107

108
had je de doodsangst weer. Angst die je in één klap terugbrengt
bij je instinct. Overleven. Alle overwegingen
van zoëven zijn verworden tot luxe gezever. Het lichaam
overrompelt de geest. Maar de geest is wonderbaarlijk
veerkrachtig.
Als de grootste smeerboel om me heen is opgeruimd
en mijn buurman zich nog maar eens glimlachend verontschuldigt,
vraag ik mezelf alweer af of deze heftige
val bedoeld was om het keerpunt in mijn leven te markeren.
Dit zijn de momenten waarop een mens bereid
is te praten over existentiële zaken. Oog in oog met de
dood.

9
Op het vliegveld van Toulouse word ik afgehaald door
een man die zijn cowboyhoed afneemt alsof hij plechtig
zijn modieus kaalgeschoren hoofd onthult. Hij stelt
zich joviaal voor als Hank met een a.
Hank is pas twee jaar uit ons land weg, dus hij weet
nog heel goed wie ik ben. Maar ik hoef me geen zorgen
te maken, hij is geen fan, zegt hij, en hij voorziet die
mededeling van een vette knipoog. Hank neemt mijn
koffer van het karretje. Martha en Johanna laten zich
verontschuldigen. Hij is de eigenaar van het kasteel
waar het plaatsvervangende gezin na de wolkbreuk die
een aardverschuiving tot gevolg had is in getrokken.
Om me heen zie ik mijn medepassagiers opgelucht,
een enkeling in tranen, in de armen van hun geliefden
vallen. Ik leg aan Hank uit wat de reden van die heftige
begroetingen is.
‘Doodsangst is de motor van de evolutie,’ zegt hij
plompverloren en wijst mij waar zijn auto geparkeerd
staat.
‘Die traction?’
Hij knikt met de routine van de trotse bezitter. De
vooroorlogse Citroën is een van de eerste auto’s waar ik
als kind een ritje mee maakte. Mijn oom had er een en
maakte mij voor één dag de koning van de buurt door
mijn vriendjes en mij in te laden voor een ritje om de
109

110
kerk. Hank geeft me niet veel gelegenheid nostalgisch
te worden. Terwijl hij me door de drukte rond de luchthaven
loodst, vertelt hij over de ellende in de grote
Franse steden. Hij lijkt me iemand die over elk willekeurig
onderwerp op redelijk niveau zijn zegje kan
doen. Hij geniet van het buitenleven, getuige zijn bruine
kop. Zijn cowboyhoed heeft hij op de achterbank gegooid
en ondanks de afwezigheid van de zon draagt hij
een zonnebril. Hij heeft een scherp symmetrisch gezicht
met een iets te vooruitstekende kin, waardoor hij
net niet voor de kwalificatie mooie man in aanmerking
komt. Wat hem overigens in zijn zelfverzekerdheid
nauwelijks hindert.
Hank heeft anderhalf jaar geleden een krankzinnig
bedrag in de Postcodeloterijshow gewonnen. Hij laat
de mededeling vergezeld gaan van een vette knipoog
om het jongens-onder-elkaar-gevoel te benadrukken.
Ik zou weleens willen weten hoe het met Victor is en
wat zich hier de laatste dagen allemaal heeft afgespeeld,
maar Hank moet eerst zijn verhaal aan mij
kwijt. Zijn vrouw en hij hebben het bedrag gedeeld en
zijn meteen uit elkaar gegaan. De kinderen mochten
kiezen en zijn met hun moeder meegegaan. ‘Ik vond
het prima,’ knipoogt Hank. Een knipoog die me nu al
begint te irriteren. Waarom moet ik dit allemaal weten?
Het interesseert me niets. Wat is er met Victor gebeurd?
Die val met het vliegtuig, dat houdt me bezig.
Hank is vijfentwintig jaar accountant geweest, beetje
knoeien in de boeken van de grote jongens, en heeft
van de ene op de andere dag ons land verlaten en is zijn
geluk gaan zoeken in het zuiden van Frankrijk. ‘Ik
kwam al jaren in deze streek.’ Een halfjaar geleden
heeft hij in de buurt van Betchat een kasteeltje kunnen
kopen en dat is hij nu aan het opknappen. ‘Doe ik hele-

maal alleen. Die Fransen kunnen niks. Rien du tout.’
Knipoog. Bij zijn uitspraak van het Frans doet hij niet al
te veel zijn best om zijn Nederlandse afkomst te verloochenen.
We passeren een tolstation. Hank moet het portier
openen om een kaartje uit de automaat te kunnen trekken.
‘Het raampje wil niet meer omlaag,’ verontschuldigt
hij zich.
‘Wat is er allemaal gebeurd?’ vraag ik, gebruik makend
van de gedwongen pauze in zijn monoloog.
‘O, dat ga ik je niet allemaal vertellen. Volgens mij zijn
ze in de war gemaakt door die Vlaamse pastoor.’
Er valt een pijnlijke stilte omdat Hank zich kennelijk
realiseert dat ik dat nu juist wil weten. Links van ons
glooit een groen landschap richting Pyreneeën die
blauwgrijs opdoemen en rechts trekt een vlakke en
dorre streek voorbij.
‘Ik heb ze maar in huis genomen,’ zegt Hank en begint
het verhaal van de wolkbreuk. ‘Ze waren kapot, die
twee vrouwtjes. Ik had weleens iets gehoord over dat
hoofd, maar ik zit niet op Hollanders te wachten, snap
je. Het onweert hier wel vaker. Dat is het klimaat. Die
boeren blijven maar met die grond kloten. Vroeger was
die camping een bos. Je kunt het allemaal wel kappen,
maar dan moet je niet raar opkijken als opeens de hele
kolerezooi van de helling af schuift.’
Het verhaal komt er niet erg samenhangend uit. Om
er wat lijn in te brengen stel ik een vraag: ‘Wat weet jij
van die heiligverklaring?’
‘Allemaal gelul! Ja, ik weet er het fijne niet van, maar
het hele zootje gaat naar Lourdes. Met de Vlaamse pastoor.
Het was een onvoorstelbaar onweer. Ik was zelf
ook bang, moet ik je eerlijk zeggen. Ik zat in mijn eentje
in dat kasteel. Ik hoorde een richel pannen van het dak
111

112
schuiven. En korte tijd later sirenes en knipperlichten.
Ik zie dat allemaal richting camping gaan. Ik denk: Ik
ga effe kijken. Je kwam er niet bij. Twee hectaren weggeschoven.
Dat kind is meegesleurd.’
‘Dat kind?’
‘Die kleine, dat hoofd.’
‘Victor?’
‘Ja, ik was zijn naam effe kwijt.’
Er valt weer een stilte. Wat is dit voor een man? Hoe
kun je de naam van dat kind ooit vergeten? Ik zou niet
weten hoe ik het gesprek moet voortzetten. Waarom eisen
de actuele omstandigheden steeds weer alle aandacht
op, waardoor een bewustzijn dat zich begint te
ontwikkelen weer teruggedrongen wordt door achterdocht
en vragen.
‘Wat is er met Victor gebeurd?’ vraag ik ten slotte.
‘O, ik dacht dat je dat allemaal al wist. Hij is met de
modderstroom mee naar beneden gevoerd. Hij is een
tijdje spoorloos geweest. Zijn rolstoel stond leeg aan de
oever van de rivier. Hij is erin gekieperd. Zeggen ze. Die
Vlaamse pastoor heeft hem gevonden. Zegt ie. Dat weet
ik allemaal niet. Dat moet ie je zelf maar vertellen. Ik
zag die totaal verkleumde, radeloze mensen op die
camping staan. Alles kwijt. Die kampeerbus lag op zijn
kant. Ik zeg tegen die vrouwtjes: Kom maar bij mij met
het hele spul. Het is er een gekkenhuis nu. Overmorgen
Lourdes. Maar dat moeten ze je zelf maar vertellen. Ik
breng het kind met de traction. Dat vindt ie mooi. Verder
bemoei ik me d’r niet mee. Geloof jij?’
‘Wie?’ vraag ik. Ik begrijp hem niet.
‘In God?’
Op die vraag had ik niet gerekend. Ik denk terug aan
mijn openbaring in het vliegtuig. Spiritualiteit. Opeens
roept het woord een vreemde weerzin op. Ik zie ge-

edsgenezers voor me, kruidenvrouwtjes, toekomstvoorspellers,
ouderlingen van de Gereformeerde Gemeente,
Jehova’s Getuigen, goeroes en fundamentalisten.
Alles leidt alleen maar tot institutionele religie. Ik
verlang naar huis, naar slap ouwehoeren met vrienden
over voetbal. Ik wil alleen nog maar doen waar ik goed
in ben. De mensen amuseren. Ik wil weg hier.
Mijn moeder heeft eens een trein tot stilstand weten
te brengen omdat ze vermoedde dat ze haar autolichten
op de parkeerplaats bij het station had laten branden.
Ze wist nog net niet te bereiken dat de trein op hetzelfde
spoor terugreed, maar ze mocht wel van de conducteur
tussen twee stations overstappen op een trein die
haar terugbracht. Ze gaan me straks wijsmaken dat
Victor wonderbaarlijk genezen gaat worden, vrees ik.
Ik geloof niet in wonderen. Self-fullfilling fantasy, meer
is het niet. Kan deze auto keren?
Ik schud mismoedig mijn hoofd.
‘Het lijkt wel of je ermee zit,’ zegt Hank lachend.
‘Waarmee?’ vraag ik afwezig.
‘Met God.’
Het kasteel staat op een heuvel. Wie door de voordeur
via de imposante hal met wilde-zwijnenkop naar de
achterdeur loopt, komt in de tuin die uitkijkt over het
dal. De camping ligt een kilometer verderop naar het
oosten en de rivier twee kilometer zuidelijker. De weiden
worden begraasd door chic rundvee dat bestemd is
voor exclusieve slagerijen en toprestaurants. De velden
worden dooraderd door asfaltweggetjes.
Martha staat ons op te wachten. Ze omklemt me
krampachtig en laat zich luid snikkend gaan.
‘Wat ben ik blij dat je er bent,’ komt er na enige tijd
hortend uit.
113

114
Ik krijg het onbehaaglijke gevoel dat ik in de rol van
redder geduwd word. Ik wil dienen, maar geen verantwoordelijkheid
dragen alsjeblieft.
‘Waar is Victor?’ vraag ik.
‘Die slaapt. Die slaapt alleen maar. Die ligt boven. Hij
gaat dood, ik voel het. Het gaat niet goed. Het is ongelooflijk.
Hoe was je reis?’
Met die laatste vraag probeert ze te suggereren dat ze
ook nog wel belangstelling voor mij heeft, maar ik begrijp
dat ze volledig wordt beheerst door het wel en wee
van Victor.
‘Goed. Rustig nou maar. Waar is Johanna?’
‘Bij Victor. Die heeft zich erbovenop gestort. Anders
was ze nooit zo met Victor. Ik zorgde voor hem. Sinds
hij terug is, is ze niet meer bij hem weg te slaan. En ze
zwijgt. Het gaat niet goed, het gaat niet goed.’
We zijn door de hal gelopen en staan in de tuin. De
jongste kinderen zijn nog altijd bezig het kasteel te verkennen
waar ze sinds drie dagen logeren. Om de zoveel
tijd meldt zich uit een van de ontelbare ramen een kinderhoofd
dat met gejuich door de anderen, die beneden
staan, wordt ontvangen.
‘Hoe ziek is Victor?’ vraag ik.
‘Het is een wonder dat hij nog leeft. Victor gaat katholiek
worden. Ik kom van God, heeft hij gezegd. De
Vlaamse pastoor moet het je allemaal maar vertellen.’
De reis, het gesprek met Hank, het geschreeuw van de
kinderen, de overspannenheid van Martha. Ik krijg genoeg
van de geheimzinnigheid.
‘Dat zei die Hank ook al. Kan godverdomme iemand
eens zeggen wat er precies gebeurd is?’
Een nieuwe huilbui is het gevolg. Ik omhels haar onhandig
en strijk over haar grijze borstelhaar.
‘Ik zou wel iets willen drinken,’ zeg ik na enige tijd.

‘Hè, wat onaardig van me,’ antwoordt Martha. ‘O, ik
ben zo blij dat je er bent. Kom, dan laat ik je de keuken
zien.’
We eten op het terras voor het kasteel. Johanna heeft
me theatraal omhelsd en eet zwijgend. Ik weet niet of ik
een geweldige scène moet maken of het juiste moment
moet afwachten. Ik wil Victor ook weleens even zien.
Hank heeft op teletekst gelezen dat ik ermee ga stoppen.
‘Teletekst?’ vraag ik verbijsterd.
‘Ja, ik krijg hier alles via de schotel.’
De controle die ik over mijn eigen leven gewend ben te
hebben is volledig zoek. De maaltijd verloopt chaotisch.
Er valt geen woord te wisselen. Er zijn drie nieuwe
kinderen die zich aan mij voorstellen en dwars door
elkaar heen hun verhaal vertellen, maar behalve van
Benno, een verlegen blond ventje van een jaar of twaalf
met blauwe ogen dat er getuige van is geweest hoe zijn
moeder zijn vader doodstak, kan ik hun namen niet
onthouden.
Halverwege de maaltijd verdwijnt Johanna met een
bord eten naar boven. Wat Martha pinnig doet zeggen:
‘Mag ik misschien ook nog een keer voor Victor zorgen?’
Als Johanna weg is stormt er een brommer het terras
op. De kortgerokte duopassagier stapt af en onder de
helm komt Lenie vandaan. Ze schudt haar blonde haren
in model. Ik heb er niet op gerekend haar hier te
zien. Het blijkt dat ze ieder jaar nog een weekje vakantie
mee komt vieren. Ze is veel mooier geworden dan
het zich indertijd liet aanzien. Ik moet me dan ook even
hernemen als ze me spontaan om de nek valt en zegt:
‘Dat is lang geleden!’
115

116
Hank, die behalve over teletekst niet veel gezegd heeft
tijdens de maaltijd, geeft me zijn nu al vertrouwde vette
knipoog. De jongeman die Lenie gebracht heeft,
draait de gashendel flink open en spuit weg in een wolk
uitlaatgas. Lenie deelt mee dat ze al gegeten heeft en
verdwijnt.
Hank vraagt of ik nog zin heb een glas cognac met
hem te drinken. Hij leest een moderne Duitse filosoof
die beweert dat de mens niet van zijn fouten wil leren
en dat hij pas werkelijk de consequenties van zijn falen
wil accepteren als het te laat is. De filosoof houdt zijn
betoog aan de hand van rampen met kerncentrales van
Harrisburg tot Tsjernobyl. De maatregelen na een ramp
getuigen altijd van verkrampt opportunisme in plaats
van verruimd bewustzijn en zijn eerder bezwerend dan
praktisch. We willen de tijd te snel af zijn door de problemen
voor ons uit te schuiven.
Hank heeft er duidelijk over nagedacht, maar ik zeg
dat ik moe van de reis ben. Ik wil bovendien over heel
andere dingen praten. Daar schijnt niemand toe bereid
te zijn behalve Lenie misschien, maar de angst voor een
knipoog van Hank weerhoudt me naar haar kamer te
vragen.
De kinderen ruimen de tafel af en ik pik achter in de
tuin nog iets van de zonsondergang mee.
Als ik met de wilde-zwijnenkop alleen ben in de hal,
bel ik Lisa met een telefoon die nog aan de muur hangt.
‘Je moet komen,’ zeur ik nog voor ze haar naam heeft
kunnen zeggen.
‘Je gaat ermee stoppen, hoor ik.’
Nu pas realiseer ik me dat het volstrekt normaal was
geweest als ik haar dat eerder verteld had dan die journalist.
‘Heb je mijn brief gelezen?’

‘Nee, nog geen tijd voor gehad,’ zeg ik zo achteloos
mogelijk.
‘Je hebt een uur op Schiphol gezeten en twee uur in
het vliegtuig,’ klinkt haar verwijt.
Zo stapelt de schuld zich weer op. Wat is dit voor een
nimmer eindigend, maar o zo voorspelbaar toneelstuk?
Nu moet ik me verantwoorden door de telefoon.
Hoe vaak heb ik dat al niet vergeefs geprobeerd.
‘Ik kom morgen weer thuis,’ zeg ik vastbesloten.
‘Net vroeg je nog of ik kwam.’
‘Ze lijken me gek geworden hier. Het is één grote leugen.
Ik wil weg en tegelijkertijd ben ik nieuwsgierig
naar wat er gaat gebeuren.’
‘Blijf nou maar. Ik zal kijken of ik kan komen.’
‘Nee, laat maar. Ik weet helemaal niet wat er gaat gebeuren.’
‘Lees die brief nou maar en bel me. Ik hou van je.’
Wat belet me ‘ik ook van jou’ te zeggen? Waarom ervaar
ik haar kalme zekerheid als zo bedreigend?
Ik ga naar mijn kamer, een sober ingericht vertrek
met een twijfelaar en een thonetstoel waar ik mijn jasje
overheen hang. De brief blijft in de binnenzak. Met
mijn schoenen nog aan laat ik me achterover op bed
vallen en staar naar het brandende peertje aan het plafond.
Het is mij tot nu toe in mijn leven altijd gelukt
mijn zinnen te verzetten als ze te zeer beproefd werden.
Ik wil pas morgenochtend verder denken over wat ik
hier te zoeken heb.
In de gele vlek die voor mijn ogen danst zie ik Lenie
steeds opnieuw in haar korte rokje van de brommer afstappen.
Ik zoom in op het driehoekje van haar witte
onderbroek. Ik trek me af, bevlek het laken en val met
het licht en mijn kleren nog aan in slaap.
117

118
Ik weet niet hoe lang ik geslapen heb als er geklopt
wordt. Het duurt even voor ik weet waar ik ben en ik me
realiseer hoe ik erbij lig. Dan vraag ik: ‘Wie is daar?’
‘Ik ben het, Lenie,’ klinkt het zacht en onzeker van
achter de deur. Even voel ik me de hoofdrolspeler in een
klucht. Mijn hand glijdt langs de nog niet helemaal opgedroogde
vlek in het laken. Ik trek de dekens op en
roep zacht: ‘Kom maar binnen!’
‘Martha en Johanna maken ruzie,’ zegt ze met een
pruillipje, de kin op het borstbeen.
‘Ik dacht dat Johanna niet meer praatte.’
‘Dat klopt, Martha schreeuwt dat ze haar mond open
moet doen. Ze wil weten wat er moet gebeuren. Ze is
bang dat Victor doodgaat.’
Lenie heeft een blauw-wit gestreepte herenpyjama
aan. De pijpen slobberen over haar voeten. Het wijde
jasje verhult de vorm van haar lijf en toont de aanzet
van haar borsten. Haar blonde haren zitten in de war.
‘Ga zitten,’ zeg ik, verlegen met de situatie. Ze schudt
haar hoofd. Ik lig met mijn schoenen aan onder de dekens
en voel me genoodzaakt zo te blijven liggen.
Dan zegt ze: ‘Ik ben nog heel lang verliefd op u geweest’,
en barst in het door mij voorziene snikken uit.
‘Nu niet meer?’
Ze schudt haar hoofd en lacht door haar tranen heen:
‘Ik weet niet meer wie u bent. U was zo lief onder de
douche. Zo sterk.’ Ze komt bij me op de rand van mijn
bed zitten.
Als er nu iemand binnenkwam zou ik me geen raad
weten. Eens te meer moet ik concluderen dat ik de controle
over de gang van zaken kwijt ben. Ik zit om onduidelijke
redenen in een vreemd kasteel, op een plek die
ik op de landkaart niet zou kunnen vinden en tot overmaat
van ramp zit er een bloedmooie blondine op de

and van mijn bed. Ik heb in mijn hele leven nooit de
verleiding van een vrouw hoeven weerstaan omdat ik
voldoende fantasie had om aan de natuurlijke opwinding
ervan voorbij te zien.
‘Ik ben met mijn kleren aan in slaap gevallen,’ zeg ik
en sla de dekens weg. ‘Weet jij wat er allemaal gebeurd
is? Hoe is het met Victor? Krijg jij hem nog te zien?’
Lenie veegt met haar mouw haar wangen droog en
schudt gewoontegetrouw haar hoofd met de bedoeling
haar kapsel in model te brengen.
‘Victor is erg zwak. Hij heeft een waanzinnige val gemaakt.
Gelukkig had hij zijn helm op en zijn neksteun
om. Hoe die uit de rolstoel de rivier in gekukeld is, is
een raadsel.’
‘Wat is er precies gebeurd? Ik weet nog steeds van
niks.’
Buiten loeit een koe. Hoe laat zou het zijn? schiet het
door me heen.
‘Victor is met de modderstroom naar beneden gespoeld.
Hij was spoorloos. Ze hebben zijn lege rolstoel
gevonden aan de oever van de rivier. Daar zijn ze gaan
dreggen. Zonder resultaat. Martha en Johanna hebben
de hele nacht op het politiebureau in Salies gezeten.
Wij zijn hier naartoe gebracht. De volgende morgen
vroeg is Victor gevonden. Door een vrouw die al vroeg
op weg was naar de kerk. De damp hing nog boven de
rivier en uit die mist kwam Victor te voorschijn, ingeklemd
tussen vier zwanen. De vrouw is naar de waterkant
gelopen omdat ze haar ogen niet kon geloven en
toen is ze de Heilige Maagd aanroepend de kerk in gerend.
De kerk van de Vlaamse pastoor. Tegen hem heeft
ze verteld dat ze een verschijning had gezien. De
Vlaamse pastoor heeft eerst geprobeerd haar te kalmeren,
hij geloofde haar verhaal niet en is ten slotte met
119

120
haar meegegaan naar de rivier. Onderweg zakte hij in
elkaar en greep naar zijn kuit. Een zweepslag. De Vlaamse
pastoor strompelde naar de waterkant en daar dreef
Victor nog steeds tussen de zwanen. De Vlaamse pastoor
begreep dat God hem gestraft had voor zijn ongeloof
en sloeg een kruis. Toen schijnt Victor gezegd te
hebben: Ik wil katholiek worden. Of zoiets.’
‘Ik geloof er geen bal van,’ zeg ik bot.
Lenie huivert. Ik sla de deken om haar heen. Buiten
beginnen de vogels zich te roeren.
‘Je moet gaan slapen.’
‘Het is echt waar,’ zegt Lenie beslist, ‘het is op de televisie
geweest. En ze gaan overmorgen naar Lourdes.
Hij wordt gedoopt. De Vlaamse pastoor heeft alles geregeld.
En Victor heeft uw naam genoemd. En Johanna
kan niet meer spreken. En Hank is zo aardig voor ons.’
Ze kijkt uit haar ooghoeken of ze me kan overtuigen.
Als ik ga staan, springt ze overeind en klampt zich aan
me vast. Daar staan we weer. Ik voel haar borsten tegen
mijn buik aan drukken en duw haar weg omdat ik een
erectie krijg. Maar ze laat zich niet wegdrukken, ze
slaat haar armen om mijn nek, trekt mijn hoofd naar
beneden en probeert me te zoenen. Ik wring me uit
haar omhelzing, sla mijn linkerarm onder haar knieën,
mijn rechter onder haar rug en til haar naar de deur.
‘Sorry,’ zegt ze met haar pruillipje.
Buiten is het licht geworden. Het pluimvee is klaarwakker.
Ik geef haar een kus op haar voorhoofd voor ze
gaat. Als ik op bed lig wrijf ik over de harde plek die
mijn lozing veroorzaakt heeft en zeg hardop voor mezelf:
‘God is een teefje.’

10
Ik lig op mijn rug en staar naar het plafond van een
vreemde lege kamer in een kasteel dat betoverd is door
een Vlaamse pastoor. Wat is mijn rol? Moet ik de betovering
verbreken? Of ervoor zorgen dat iedereen nog
lang en gelukkig leeft? Van buiten klinken vrolijke kinderstemmen.
Hoe laat zou het zijn?
Ik heb in mijn hele leven misschien twee dagen een
horloge gedragen. Het is bij kennismaking het eerste
waar ik naar kijk. Dragen ze een horloge en zo ja, wat
voor één? Ik associeer de horlogedragers met het
woord altijd. Is het al tijd? Altijd. Er zijn mannen die
tijdens de gemeenschap hun horloge om houden.
Wat weerhoudt mij er toch van om Lisa’s brief te lezen?
Denk ik precies te weten wat erin staat? Al die kinderachtige
gesprekken die we gevoerd hebben. In de
auto. Thuis. In restaurants. Al die kortzichtigheid, die
beperking van de geest, die kleine gekwetstheid. Die
kan toch niet op slag verdwenen zijn? Ik ken mijn beperkingen.
Heus. Ik wil er alleen niet op aangesproken
worden. Wat kan ik eraan doen? Een mens zit opgesloten
in zijn huid. Daarom springt hij bij grote woede
ook uit zijn vel. Of ben ik uit jaloezie juist bang met
haar doorzicht geconfronteerd te worden?
Er wordt geklopt. Vreemd, ik had verwacht dat ze me
wel even met rust zouden laten. Ik roep: ‘Binnen!’ en
121

122
trek de dekens preuts op tot onder mijn kin.
Om de hoek van de deur verschijnt Lenie. ‘Heeft u
goed geslapen?’ vraagt ze alsof ze niet meer weet dat ze
me zelf de halve nacht wakker heeft gehouden. ‘Hank
vraagt of u meegaat naar de markt.’
Ze heeft een afgeknipte spijkerbroek aan en een wit
t-shirt.
‘Zou je de gordijnen open willen doen?’ vraag ik onnozel.
‘Victor heeft weer overgegeven,’ zegt ze, ‘hij is erg
ziek. Johanna zwijgt. Martha twijfelt of Victor het allemaal
wel aankan. En de Vlaamse pastoor beweert dat
God het zo gewild heeft.’
Als ik nog niet wakker was, dan ben ik het nu. Iedereen
waar ik mijn leven naar wil richten bedriegt me en
gaat dood. Er zit geen lijn meer in. Het is op goed geluk
anticiperen op een bij toeval gerezen misverstand.
‘Ik kom eraan,’ zeg ik.
We rijden met de traction naar Salies du Salat, een
Frans dorpje van het soort dat me zo lief is sinds ik Jacques
Tati er als postbode doorheen heb zien fietsen.
Huizen met scheefgezakte luiken. Okerkleurige bepleisterde
muren met een vergane Dubonnetreclame.
Een dorpsplein met een pomp en een muziektent.
Slierten blauw-wit-rode vlaggetjes die de straten overkoepelen.
Het café van de gegoede burgerij, waar Jacques
Brel zo mooi over gezongen heeft. De kroeg van de
jeugd en de paar volwassenen die niet willen deugen.
Broederlijk naast elkaar, zodat men elkaar van de terrassen
kan beloeren en beschimpen. Dat alles in een
onbestemde lucht van crèpes, wierook, pis en gauloises.
De markt is verplaatst naar de hoofdstraat omdat de

kermis het plein in beslag heeft genomen. De opbouw
is in volle gang. Kleurige machines om de mensen eens
flink door elkaar te schudden. Het reuzenrad reikt niet
veel hoger dan de bomen. Hank maakt her en der een
praatje in schurend Frans dat erg geapprecieerd wordt.
Hij heeft zich in de korte tijd dat hij hier woont behoorlijk
weten in te burgeren. De dorpsbewoners lachen en
verbeteren zijn fouten met veel geduld.
Op het terras van café l’Harmonie zit een corpulente
heer in het zwart, omringd door lachende mannen in
grauwwitte interlockjes en blauwe tuinbroeken. Ze onderscheiden
zich van elkaar door de manier waarop ze
hun baret dragen. Er wordt al flink ingenomen. De
hand van de dikke heer schiet onhoog bij het zien van
Hank en hij roept met welluidende stem: ‘Goedemorgen!’
Geen twijfel mogelijk, dit is de Vlaamse pastoor. Zodra
ik hem zie verander ik opeens in die jongen die de
klas uitgestuurd is en naar de rector moet. Zijn autoriteit
is indrukwekkend. Ik moet het hoofd koel houden.
Er worden handen geschud en ça va’s uitgewisseld. De
Vlaamse pastoor neemt Lenie van top tot teen op en
zegt haar bij de schouders vasthoudend: ‘Et Dieu créa la
femme!’ De tuinbroeken lachen harder dan de grap verdient.
Een man met de baret diep over de ogen wijst de
Vlaamse pastoor op zijn celibaat. Opnieuw gelach.
Als ik door Hank aan de Vlaamse pastoor word voorgesteld
zegt hij stralend: ‘Ah, gij zijt den Hollander van
wie ik zoveel gehoord heb. Bienvenue.’ Hij wijst op zijn
kuit: ‘God straft onmiddellijk. Mes amis, attention!
Monsieur ici est un des grands hommes du théâtre aux
Pays- Bas!’
Hij is een stuk kleiner dan ik en heeft een blijmoedig
hoofd met vol grijs steil haar uitlopend in twee ouder-
123

124
wetse bakkebaarden. Door zijn dikke lippen en bolle
wangen lijkt het of hij zijn adem inhoudt. Op zijn naar
verhouding kleine neus wiebelt een fragiel brilmontuurtje.
Een sint-bernardshond duwt zijn neus in mijn
kruis.
‘Petrus, tais-toi! Hij spreekt Frans, Petrus,’ zegt de
Vlaamse pastoor en voegt er guitig aan toe: ‘Ik heb hem
Petrus genoemd omdat hij de haan zo mooi kan laten
kraaien!’
‘Ik heb een hond gekend die God heette omdat ie zich
niet liet commanderen,’ antwoord ik spontaan.
De Vlaamse pastoor barst in een overdreven gelach uit
en vertaalt de grap in het Frans. De mannen lachen beleefd
en strekken als op bevel de handen naar de glazen.
Er vliegen stukjes brood en kaas door de lucht die door
Petrus vakkundig worden opgevangen.
‘We gaan morgen met vier bussen. ’t Is den doop. Gij
zijt de peter. Dat hebt ge waarschijnlijk al gehoord?’
‘U bedoelt dat ik het kind ten doop moet houden?’
‘Das juust. Bij u zeggen ze geloof ik peetvader. Het
wordt speciaal, hè! Let op! D’r gaat muziek bij zijn. ’t
Wordt gelijk een processie. Ze zijn fier in Lourdes. Da’s
in geen tachtig jaar meer gebeurd. ’t Is goed dat ge gekomen
zijt. De moeders, als ik het zo even mag zeggen,
zijn in de war. Die kunt gij wat kalmeren, hoop ik.’
Ik voel me overrompeld. Mijn opwinding begint in
woede om te slaan. Opnieuw merk ik hoe vaak Lisa
mijn koers bepaald heeft in dit soort situaties. Ik ga
nog altijd uit van het goede van de mens. Lisa wantrouwt
juist iedereen. Haar intuïtieve taxatie is mijn
baken geworden. Ik heb me eerder door een leugenaar
mee laten slepen, dat zal me niet weer gebeuren. Maar
wat kan mijn twijfel tegen zijn op een onwrikbaar geloof
gebaseerde waarheid beginnen?

Ineens klinkt er een angstaanjagend kokhalzen. Petrus
werpt zich in doodsstrijd op de grond. In één klap
concentreert alle aandacht zich op de hond. De Vlaamse
pastoor slaat een kruis. Ik vermoed dat het een stukje
droge worst is dat het beest dwarszit en herinner me
hoe Jonas dat oploste toen God in een pinda dreigde te
stikken. Op goed geluk steek ik mijn rechterhand, zo
snel dat de hond geen tijd krijgt zich schrap te zetten,
tot achter in zijn bek. Even tasten mijn vingers in de
slijmerige strot, dan zet ik mijn wijsvinger achter het
stukje worst en wip het naar voren. De hond spuugt het
uit en de verbaasde toeschouwers applaudisseren
spontaan. Zelf ben ik nog het meest verbaasd. De handen
strekken zich weer naar de glazen die waarderend
worden geheven. ‘Formidable.’
De Vlaamse pastoor staat er wat beteuterd bij. Hij
moet zijn positie van stralend middelpunt even afstaan
en dat valt hem kennelijk zwaar. Hij klopt de hond op
zijn rug.
‘Allez Petrus, on y va. Er is nog veel te doen. Ik zal de
bisschop nog ’ne keer gaan bellen. Hank, ik zie u vanmiddag
om nog wat details door te nemen. Gij rijdt de
jongen met uwen wagen. Meneer, wat betreft uw taak:
gij houdt Victor op en de bisschop doet de rest. Het
wijst zich vanzelf. Prettig kennisgemaakt te hebben.
Au revoir.’
Hij beent hinkend weg en sleept de nog nakokhalzende
hond mee. Na een paar passen grijpt hij naar zijn
kuit en staat even stil. Ik houd mijn kleverige handen
omhoog en wacht tot de patron met een theedoek komt
aangesneld. Er wordt in onbegrijpelijk dialect luid nagekaart
over het incident. Iemand houdt mij de schaal
met plakjes worst en kaas voor. Als ik met een handgebaar
bedank en daarna op mijn keel wijs wordt er nogmaals
hartelijk gelachen.
125

126
‘Nu wil ik Victor zien, anders ga ik direct naar huis,’ zeg
ik resoluut tegen Martha als we op het kasteel zijn teruggekeerd.
Ze reageert afhoudend. ‘Laten we eerst wat gaan eten.’
‘Je snapt me niet.’ Ik probeer me te beheersen. Iets wat
me niet makkelijk afgaat omdat ik me niet vaak zo opwind.
Mijn leven mag voor buitenstaanders turbulent
lijken, eigenlijk hoef ik niet meer dan twee uur per dag
te presteren en daarvoor gaat ook nog eens alles en iedereen
opzij. ‘Ik heb hier niets te zoeken. Je denkt toch
niet dat ik aan dit toneelstuk rond een doodziek kind
meedoe?’
‘Vraag maar aan Johanna. Ik mag me er niet meer mee
bemoeien,’ zegt Martha, en ze probeert haar woede met
ironie te maskeren.
Ik ga naar mijn kamer, haal de brief uit de binnenzak
van mijn jasje en loop de trap op naar boven. ‘Johanna!’
roep ik om mijn komst aan te kondigen en in de hoop
dat ze opendoet.
Ik klop op een deur. Geen antwoord. Dat zegt niets. Johanna
zwijgt immers. Ik open de deur en kijk in de
doodsbange ogen van Benno. Betrap ik hem ergens op?
Schrikt hij van de envelop die ik in mijn hand heb? Ik
gun me geen tijd dat verder te onderzoeken en vraag:
‘Waar zit Victor?’
Hij prikt met zijn vingertje in de lucht.
Verontrust ren ik nog een trap op en open de deur van
het bovenste torenkamertje. Johanna zit met haar rug
tegen de muur op een matras op de grond, de knieën
opgetrokken, de armen om de benen geslagen, het
hoofd naar beneden. Om het vertrek te verduisteren
hangt voor het raampje een handdoek die echter niet
breed genoeg is. Er valt een flinke streep licht over het
bedje waarin Victor ligt te slapen, met zijn helm op en

zijn neksteun om. Johanna verroert geen vin als ik binnenkom.
Ik kijk minutenlang naar de rustig ademhalende
Victor. Hij ziet er veel beter uit dan ik verwacht
had. Bedriegt de schijn, kent hij een korte opleving of
word ik over zijn gezondheid ook voor de gek gehouden?
Mijn ergernis laait weer op.
‘Johanna. Jullie hebben me hiernaartoe laten komen.
Je moet met me praten. Wat verwacht je eigenlijk van
mij? Moet ik de politie erbij halen? Of desnoods de media?’
Ze zwijgt. Ik kijk het torenkamertje rond. Behalve het
bed staat er niets. De muren zijn kaal, met als enige decoratie
het afbladderend pleisterwerk. Ik probeer het
over een andere boeg.
‘Ik ben de prins, Johanna. Ik kom na honderd jaar de
betovering verbreken, ik kom jullie wakker kussen.’
Ik kniel naast haar neer en probeer haar op haar wang
te zoenen. Ze duwt me weg en ik val achterover. Victor
slaapt onverstoorbaar door.
Ik krabbel overeind en pak de brief uit de envelop. ‘Op
Schiphol kreeg ik een brief van mijn vrouw. Ik heb hem
nog niet gelezen. Ik houd niet van woorden op papier.
Ik weet niet waarom, maar ik wil hem graag aan je
voorlezen.’
Johanna gaat wat verzitten, waaruit ik afleid dat ze er
geen bezwaar tegen heeft.
Lieveling.
Je zei tegen mij toen we die verschrikkelijke dag in Texel
op het duin stonden: ‘Dit mag je nooit gebruiken.’
Ik vond het onverdraaglijk dat je dat zei.
Ik dacht: Hoe kan een vader wiens kind net is doodgegaan
zoiets zeggen.
Op een moment dat er alleen maar te zwijgen valt.
127

128
Ik had je willen voelen.
Je verdriet, je onzekerheid, je angst.
Het enige woord waar ik op dat moment gek genoeg
behoefte aan had was mijn naam.
Door jou bij mijn naam genoemd te worden geeft
vertrouwen.
Ik pauzeer om het geschrevene te overwegen. Johanna
heeft haar gezicht in haar handen begraven. Om zich te
concentreren?
Jij bent maar voor één ding bang in je leven.
Dat je niet meer mag spelen.
Gek dat dat krankzinnig harde werken dat jij doet
spelen heet.
Dat je niet meer mag spelen van mij, van jezelf of van
de omgeving. Omdat er iets gebeurd is dat belangrijker
is dan jouw voorstelling.
Omdat je verdrietig hoort te zijn.
Johanna zit onbeweeglijk op de grond. Heeft zij haar
handen tegen haar oren gedrukt? Heel even krijg ik de
neiging haar overeind te schoppen en door elkaar te
schudden. Ophouden met dit toneelstuk! Maar ik lees
verder:
Ik had hele andere angsten.
Mijn hele jeugd heeft de dood thuis aan de muur
gehangen.
De dood was het schilderij van mijn grootmoeder die
met het laatste transport naar Auschwitz is afgevoerd.
Mijn hele familie is door de nazi’s vermoord.
Mocht mijn verdriet even groot zijn als het verdriet
van mijn ouders?

Ik had geen zin om door te gaan of er niets gebeurd was.
Ik wilde weten wat die verschrikkelijke gebeurtenis te
betekenen had.
Want mijn ouders zijn wel veranderd door de oorlog,
maar ik geloof niet dat ze er betere mensen door geworden
zijn.
Ik vond dat ik aan mijn dode kind verplicht was een
beter mens te worden.
Anders zou zijn dood zinloos zijn.
Doordat kennelijk buiten de wolken voor de zon trekken
wordt het opeens een stuk donkerder in het kamertje.
Victor smakt met zijn lippen. Hij droomt waarschijnlijk
door de verandering van het licht. Johanna
blijft als vastgevroren tegen de muur zitten. Ik loop
naar het raam en vervolg:
Ooit heb ik in Jeruzalem gezien hoe Arabische vrouwen
razend van verdriet een in lappen gewikkeld dood kind
opwierpen in de koepel van een tempel.
Het verhaal wil dat je een dode baby moet opgooien.
Steeds hoger.
Zo hoog tot God hem uit de lucht kan plukken.
Het lijkt op het verhaal over Henoch die wandelde met
God.
Dus heb ik in gedachten ons jongetje opgegooid.
In het begin niet zo hoog, want ik wilde hem nog niet
kwijt.
Maar na verloop van tijd durfde ik hem steeds hoger te
gooien.
Soms duurde het maanden voor hij weer terugkwam.
Maar nu geloof ik dat God hem te pakken heeft.
129

130
Plotseling springt Johanna op en voor ik haar bij de
arm kan grijpen rent ze de kamer uit. Een wanhoopskreet
vult het trappenhuis. Victor wordt wakker en
kijkt mij aan en glimlacht zo onweerstaanbaar dat ik
spontaan begin te huilen.
Pas nu ruik ik de vertrouwde geur van zoete babypoep.
Zijn valhelm is een beetje scheefgezakt, wat zijn
gezicht een komische uitdrukking geeft. Ik til hem uit
zijn bed.
‘Dit mag je nooit gebruiken,’ zegt Victor en ik lach
door mijn tranen heen. Ik begrijp er niets meer van. Ik
druk het ventje tegen mij aan. Ik kus zijn wang. Hij is
zoveel sterker dan ik gedacht had.
‘Wil je wel naar Lourdes?’ vraag ik zonder een antwoord
te verwachten maar in de hoop iets van instemming
of afwijzing op zijn gezicht te lezen.
Dan zegt hij onverwacht: ‘Roes, lijden, evolutie. Icarus,
Jezus, John Lennon.’
Hoewel ik de samenhang van de woorden en de namen
niet helemaal kan doorgronden, is me wel duidelijk
dat Victor is gaan leven in de verhalen die hem
voorgelezen zijn en dat hij nu zelf de held probeert te
worden in zijn eigen verhaal. Ik druk hem nog dichter
tegen me aan.
Ik voel zijn hart tegen mijn borst kloppen. Onrustig
als dat van een aangeschoten spreeuwtje dat ik ooit in
mijn hand hield.
‘Mijn kleine jongen,’ zeg ik, ‘mijn kleine jongen. Je
leeft nog.’
Even later staat Martha, die ik niet aan heb horen komen,
naast me en neemt hem over. Ze geeft me een
zoen en zegt: ‘Ik ga Victor verschonen.’

Ik slenter wat over het terrein rondom het kasteel. Het
is warm en windstil. Een bedrijvige boer voorkomt met
zijn machine dat de natuur de boventoon kan voeren.
Krekels springen voor mijn voeten weg. Waar zijn de
kinderen?
Ik denk aan de ruimte en tijd die me overkwamen tijdens
mijn wandelingen met God, of liever Kenau. In
welk verhaal ben ik terechtgekomen? Wat is waarheid
en wat is leugen? Wat moet ik erbij verzinnen om het
geloofwaardig te houden? Hoe belangrijk is de waarheid
en hoe desastreus de leugen? Victor heeft er geen
moeite mee, denk ik. Die glorieert in zijn verhaal. Moet
ik verhinderen dat hij morgen op de schouders gaat? Ik
heb altijd gedacht dat we op dat duin op Texel tegen elkaar
aan stonden met een zee tussen ons in, maar we
waren toen dichter bij elkaar dan ooit. Waarom bindt
geluk en zou verdriet altijd splijten? Ik hou van Lisa’s
levenskracht. Ik heb haar altijd gezien als een overlever.
Zij is de triomf op de totale vernietiging. Een knop aan
een takje van een ontwortelde, verschroeide boom.
Waarom lijkt alles wat ik ervaar en bedenk pas zin te
krijgen als ik het met een publiek deel? Zelfs Lisa’s
brief kon ik pas lezen door hem voor te lezen.
Ik ben zo in gedachten verzonken dat ik pas op het
laatste moment merk dat ik voor een kloof sta. Mijn dijbenen
raken het prikkeldraad. In de diepte kan ik zien
welke verwoesting de aardverschuiving heeft aangericht.
Onder aan de helling ligt een caravan op zijn kop.
Betekenis geven is nakaarten. Omdat we verhalen verzinnen
met een begin en een eind denken we dat we leven
in een afgerond verhaal. Maar al begint het verhaal
met onze geboorte en eindigt het met onze dood, de geschiedenis
gaat door. Tot in de eeuwigheid.
Het muggenziften in mijn hoofd is alweer begonnen.
131

132
Ik probeer de redeneringen en conclusies van de brief
op details onderuit te halen om aan de grote lijn te kunnen
ontkomen. Met welk recht kan ik van de ander eisen
mij met een afgerond verhaal in volmaakte bewoordingen
tegemoet te treden? Waar baseer ik die
arrogantie op? Op die paar tekstjes die gelukt zijn?
Ik scharrel tussen de begroeiing door. Van de meeste
struiken en bomen ken ik de namen niet, maar dat
deert me niet. Plotseling sta ik voor de schuur waarin
Hank zijn traction heeft gestald. Zijn trots. Hij heeft de
kinderen verboden hier te komen. Geldt dat ook voor
mij? Wil ik niet even het stuur in handen houden, aan
de versnellingshendel onder het dashboard morrelen
en in gedachten ‘tuut’ roepen? Ik open de deur en hoor
hoe op hetzelfde moment een van de portieren van de
oude Citroën wordt dichtgetrokken. Ondanks het uitdrukkelijke
verbod van Hank heeft een van de jongens
zijn nieuwsgierigheid niet kunnen bedwingen. Ik loop
naar de auto toe, snuif gelukzalig de geur van smeerolie
en benzine op en kijk door het zijraampje.
Natuurlijk! is het eerste wat ik denk als ik de verschrikte
gezichten van Lenie en Hank zie. Lenie zet
haar gezichtje meteen in de verontschuldigende pruilstand.
‘Lenie is haar contactlens kwijt,’ zegt Hank en
gooit zijn vette knipoog nog maar eens in de strijd. Lenie
trekt haar kleren recht als een volleerd actrice. Geen
van drieën weten we ons een houding te geven, geen
van drieën weten we wat te zeggen.
Petrus komt de schuur binnen snuffelen, gevolgd
door de hinkende Vlaamse pastoor.
‘Ah, ge zijt hier. Ik kwam nog wat dingen voor morgen
doorspreken. Hank, gij gaat toch met Victor met deze
auto, hè?’
Van de zenuwen giert Lenie het opeens uit.

‘Ik begrijp niet wat er te lachen valt, jongedame,’ zegt
de Vlaamse pastoor beledigd. Weet hij wat er gebeurd
is? Heeft hij staan loeren?
‘Lenie is haar contactlens kwijt,’ zeg ik in een poging
de situatie te redden en bloos uit schaamte voor mijn
leugen.
‘Ik wil u nog eens iets vragen,’ zegt de Vlaamse pastoor
en hij richt zich tot mij. ‘Ge zijt morgen de peetvader.’
Dat is nog helemaal niet zeker, denk ik maar ik zwijg.
‘Ik heb het met de bisschop over u gehad,’ gaat de
Vlaamse pastoor verder, ‘wat ge doet en hoe ge Victor
kent. Wij zouden het wel wat vinden als u een persoonlijk
woord tijdens de mis zou willen spreken.’
Het mag waarschijnlijk ook nog wat kosten, vul ik in
gedachten aan.
Dan zegt Hank plompverloren: ‘Ik ga niet mee naar
Lourdes.’ De spanning die even weggeëbd leek, komt in
volle hevigheid terug. ‘Ik heb die poppenkast daar wel
gezien. Dat gehuichel. Ik kan me niet voorstellen dat je
kunt geloven in een God die zoveel misbaksels op de
wereld heeft gezet.’
‘Gij besteedt uwen tijd liever aan jonge meisjes op de
achterbank van uwen auto,’ antwoordt de Vlaamse pastoor
ongemeen fel.
Even vrees ik dat Hank, die uitgestapt is, hem aan zal
vliegen.
‘Sint-Augustinus zegt dat de zonde niet is het kleine
vergrijp, aan een jong meisje bijvoorbeeld, maar de
weigering van de mens te zoeken naar het hogere, in
plaats van te blijven wroeten in het diepe duister van
het ik.’
‘Je kunt me je preken besparen, eerwaarde. Ik geloof
geen snars van je verhaal.’
133

134
Hank beent de schuur uit, Lenie aan haar lot overlatend.
In de deur zegt hij resoluut: ‘Overmorgen is het
afgelopen met dit circus. Dan gaan ze weer terug naar
de camping. En jou hoef ik hier nooit meer te zien.’
Omdat hij zijn vinger in onze richting prikt weet ik niet
of hij mij bedoelt of de Vlaamse pastoor.
Lenie is uitgestapt en vlijt zich bescherming zoekend
tegen mij aan. Ik weet me geen raad.
‘Waar zou ik het over moeten hebben?’ vraag ik dan
maar, alsof ik het voorstel van de bisschop serieus overweeg.
‘Over uw bijzondere relatie met Victor en over lijden,
roes en evolutie. Uw hang naar het hogere.’
Ik ben verbluft. Wat weet deze man van mij? Er zijn
mensen die hun geloof in God danken aan zo’n moment,
waarop het toeval zo dwingend wordt dat ze leiding
beginnen te vermoeden. Een vooropgezet plan.
Voorbeschikking. Dat weiger ik te aanvaarden.
‘Wat is er waar van het verhaal van de vier zwanen?’
vraag ik bot, in de hoop greep op de situatie te krijgen.
De Vlaamse pastoor lijkt niet erg onder de indruk van
mijn vraag. ‘Het is gebeurd, zo waar ik hier sta. Maar
wat maakt het uit. Als iedereen het gelooft is het ook
waar. In het geloof lost de paradox op.’
‘Ik geloof in de kracht van de twijfel.’
‘Als alles achter de rug is, zou ik graag eens met u van
gedachten wisselen bij een goed glas wijn.’
‘Ik doe het liever hier en nu.’
‘Helaas, ik moet er nu vandoor. Petrus! Viens ici!’
Moet ik de man bij zijn gladde lurven pakken en dwingen
uit te leggen wat hij van plan is en waarom? Ik zie
hem de schuur uit lopen en weet niets beters te doen
dan het voorste portier van de traction te openen om
neer te ploffen op de stoel van de chauffeur. Ik pak het
stuur met beide handen beet en zeg: ‘Tuut!’

De keuken is zoals in de meeste Franse woningen de gezelligste
plek van het huis. Het ruikt er naar tijm, brood
en sudderend vlees. Aan verchroomde haken hangt het
keukengereedschap. In een houten blok staan de messen
op scherp te wachten.
Ik ben dol op koken. Er is niets aan. Zolang je geen
zaagsel of kopspijkers in de pan gooit zijn alle combinaties
goed. Het gaat om de dosering van de ingrediënten
en verder komt het neer op timing. Dat is alles.
Martha is boven bij Victor. Johanna is niet meer gesignaleerd
sinds ze het kasteel in overspannen toestand
heeft verlaten en niemand lijkt zich daar druk over te
maken. Hank zit boos op zijn eigen kamer en Lenie is
met de brommer afgehaald door een behelmde Franse
blouson noir.
Ik leer Benno, die op een kistje staat om bij het aanrecht
te kunnen, hoe hij zijn hand moet neerzetten bij
het snipperen van een ui zodat hij zich niet in zijn vingers
snijdt. We nuttigen ons eten in de chaos die we tijdens
de voorbereiding van onze maaltijd gecreëerd
hebben en ik probeer hem onopvallend te bekijken. Dit
jochie zag zijn moeder zijn vader doodsteken. Zou hij
er tijdens het uien snijden aan gedacht hebben? Hij
kauwt heel zorgvuldig zijn vlees. Hij merkt dat ik hem
gadesla en dat maakt hem schuw. Hoe moet een kind
dat van de ene in de andere waanzin is beland dit allemaal
begrijpen? Melis, een van de weinigen die nog
over is van het gezin toen ik er voor het eerst kwam, begint
over de voorstelling in Doetinchem. Hoe hij die ervaren
heeft. Dat hij bang geweest was. Niet zozeer voor
Victor, als wel voor mij.
‘U nam wel erg veel risico,’ zegt hij ernstig.
Heeft hij dat zelf bedacht? vraag ik me af. Of is dat indertijd
aan tafel besproken.
135

136
‘Hoezo?’
‘Nou ja. De mensen vinden u leuk en dan opeens niet
meer.’ Verlegen slaat Melis zijn ogen neer. Hij kijkt naar
zijn lege bord, veegt met zijn vinger wat achtergebleven
saus op en steekt hem in zijn mond.
‘Ik ben je zo dankbaar,’ zegt Martha, de keuken binnen
lopend zonder zich kennelijk af te vragen of ze een gesprek
verstoort. ‘Johanna wou zo nodig dat je kwam en
die knijpt er nu tussenuit.’ Ze pakt de yoghurt uit de
ijskast, gooit die in een kommetje en mengt er wat
müsli doorheen.
‘Moeten we het door laten gaan morgen?’ vraag ik nog
maar eens.
‘Natuurlijk. Victor verheugt zich erop. De Vlaamse
pastoor heeft alles geregeld. Het kind heeft nog maar
kort te leven. Dit wordt zijn dag.’
‘De Vlaamse pastoor heeft gevraagd of ik iets wou zeggen
in de kerk.’
‘In de basiliek? Jij? Ja, waarom niet? Je hebt nog wel
iets goed te maken.’
Ik verbaas me over haar zelfverzekerdheid. Ze neemt
moeiteloos de leiding nu Johanna schijnbaar is afgehaakt.
Ze roert fanatiek de müsli door de yoghurt, pakt
een theedoek van het haakje en zegt: ‘Sorry, maar ik
moet weer naar Victor.’
Ik houd mijn mond en denk: Een gesprek valt hier met
niemand te voeren. Benno, die kennelijk nog met ons
gesprek bezig was, zegt: ‘Net als met mijn moeder. Ik
hield van haar en opeens niet meer.’
In bed vraag ik me af waarom al mijn pogingen om aansluiting
te vinden op niets uitlopen. Deze twee dagen
hebben me niet veel meer gebracht dan de mogelijkheid
om te spreken in een kerk in Lourdes. Weer optreden
dus.

Ik heb Lisa een paar keer geprobeerd te bellen maar ze
is er niet. Misschien wordt het tijd mijn verzet tegen
het bezit van een mobiele telefoon te staken? Die dingen
blijken onmisbaarder dan een horloge.
Breekt mijn desinteresse voor de ander me nu op? Ik
heb me nooit eenzaam gevoeld omdat ik me altijd de
held voel in mijn verhaal. En als de held zich begint te
vervelen, of als het verhaal hem niet aanstaat, verzint
hij een nieuw verhaal. Maar in het verhaal waar ik nu in
zit ben ik een figurant. Wat voor rol speelt Hank? Eerst
de behulpzame medemens uithangen en zich dan vergrijpen
aan een meisje. Of heeft het een met het ander
te maken? Doet een mens nooit iets voor niets? Wat is
Martha’s belang om die processie door te drukken? En
is de Vlaamse pastoor de hoofdpersoon? Of blijft Victor
dat? De onnavolgbare, wonderbaarlijke Victor.
De brief ligt op mijn borst. Ik heb hem nu vier keer gelezen.
Er begint me iets te dagen over het koesteren van
mijn alibi om te kunnen blijven spelen. Als ik genoeg
heb van een probleem kan ik me altijd verschuilen. Het
is zo stil dat ik schrik als er geklopt wordt.
‘Ben jij dat, Lenie?’
‘Nee, ik ben het, Johanna.’
Ze stapt de kamer binnen met een fles rode wijn in de
hand en twee glazen. Ze draagt een door de was vergrijsd
extra large heren-t-shirt waar normaal is te
gek op staat en dat tot halverwege haar dijen reikt.
Omdat ze haar bril niet draagt kan ik voor het eerst haar
gezicht zien. Ze heeft een wipneus, smalle lippen en
diepliggende, vochtige ogen. En sproeten, zie ik als ze
dichterbij komt.
‘Wil je praten?’ vraag ik voorzichtig.
Ze heft de fles en de glazen in plaats van te vragen of ik
een glas wijn wil.
137

138
Ik schud mijn hoofd. Kennelijk heeft mijn vraag of ze
Lenie was haar niet aan het denken gezet. Of ze is zo in
de war dat ze dat niet eens gehoord heeft. Hoe ernstig
moet ik haar geestesgesteldheid nemen? Is zij het eerste
slachtoffer in dit drama? Zij schenkt zichzelf een
glas in en neemt een klein slokje.
‘Ik heb hier geen zin in, Johanna. Jullie hebben mij
uitgenodigd. Victor zou heilig verklaard worden. Ik
kom en krijg te horen dat ik Victor ten doop moet houden.
Ik wil weten wat zich hier afspeelt en wat er van
mij verwacht wordt,’ zeg ik streng.
Ze is op de grond gaan zitten. De benen opgetrokken
zoals vanmiddag. Ze kijkt me niet aan. Ze heeft haar
blik gefixeerd op een punt op de muur tegenover haar.
Af en toe nipt ze aan haar wijn. Opeens begint ze monotoon
te praten, alsof ze nooit meer op zal houden.
‘Je weet niet wat er gebeurt als de aarde gaat schuiven.
Je handen graaien naar houvast. Pas als je iets beet hebt
kunnen pakken begin je om je heen te kijken. Ik had me
aan een boom vastgeklampt. Je moest alert blijven om
rondslingerende dingen te kunnen ontwijken. Ik miste
Victor meteen. Hij stond nog buiten. Het was een uur
of negen. Het was opeens pikkedonker. Alles gebeurde
binnen een paar minuten. Ik schreeuwde zijn naam en
toen zag ik het bloed in mijn kruis. Eerst dacht ik dat ik
gewond was. Toen begon Martha Victors naam te krijsen.
Vlak daarna is de bus omgekieperd. Benno en Melis
zaten erin. Lenie was in Salies. Het bleef maar hozen
en waaien. Hoe lang ik met mijn armen om die boom
gelegen heb weet ik niet. Ik durfde niet los te laten of ik
kon niet meer loslaten. Verkrampt van angst was ik. Op
zeker moment kwam er hulp. Victor was verdwenen.
Martha was radeloos. Ze deed net of Victor alleen van
haar was. Ik werd daar op dat moment gek genoeg rus-

tig van. Ik dacht: Die is dood. Ik vond het niet eens erg,
geloof ik. Ik dacht: Wat een dood! Meegesleurd door
een modderstroom. Iemand wees op mijn kruis. Ik had
een witte korte broek aan. Ik zat onder het bloed. Spontane
menstruatie, volgens de dokter. Van de schrik. Ik
was al twee jaar niet meer ongesteld geweest en toen
kwam Victor een dag later katholiek terug.’
Zaten we vanmiddag in de torenkamer nog in een
wreed sprookje, hier in deze lege kamer met het bed, de
stoel waarover mijn kleren hangen, en het eenzame
peertje aan het plafond zijn we net twee spelers in een
modern toneelstuk. Wie zich als toeschouwer van tevoren
niet goed van de inhoud van het stuk op de hoogte
heeft gesteld, kan het wel vergeten.
‘Geef mij ook maar wat wijn. Jullie kenden die Vlaamse
pastoor toch al lang?’
Johanna komt moeizaam overeind, reikt mij een glas
aan en schenkt het vol. Ze aarzelt of ze zal gaan zitten,
en begint te ijsberen.
‘Ik was in het begin dolblij. Ik wist niet wat ik zag. Ik
had nooit verwacht dat Victor het zou overleven. Dat is
een wonder. Geen twijfel aan. Maar toen kwam die pastoor
met dat verhaal. Over christen worden en Lourdes.
Hij komt ons al jaren bezoeken. We gaan ieder jaar een
dagje met hem naar Lourdes. Dat vond Victor mooi. Hij
houdt van Victor en Victor van hem. Nou ja, Victor is
dol op Petrus. Hij heeft weleens bij de Vlaamse pastoor
gelogeerd. Hij was altijd aardig. Het ging nooit over
God. Totdat ie Victor de rivier af zag zakken tussen die
zwanen en die zweepslag kreeg. Toen wist ’ie zeker
waar hij al enige tijd een vermoeden van gehad schijnt
te hebben. Namelijk: dat Victor van God gezonden was.
Nu willen ze hem dopen. Ik wil dat niet. Je mag een kind
niet misbruiken voor propagandadoeleinden. Ik vond
139

140
dat jij moest komen om dat te verhinderen. Martha, die
helemaal in de war is, stelde voor om jou als peetvader
te vragen. Ik dacht: Prima, alleen wist ik dat je dat nooit
zou doen. Dus heb ik ervan gemaakt dat ’ie heilig verklaard
zou worden. Dan zou je zeker komen. Dat had je
beloofd.’
Johanna schenkt zichzelf en mij nog eens in en gaat
dan toch op de rand van mijn bed zitten.
‘Hoe wou je dat alles voorkomen? Ze lijken vastbesloten.
En wat wil Victor?’
‘Victor wil niets. Er gaat helemaal niets in Victors
hoofd om, dat is me allang duidelijk. Wij hopen dat er
wat in zijn hoofd omgaat. Omdat we ons de volkomen
leegte in dat schitterende hoofd helemaal niet voor
kunnen stellen. Omdat de volkomen leegte alles zo zinloos
maakt. Hij herhaalt willekeurige woorden die hij
heeft opgepikt, als een papegaai. Wij willen daar maar
al te graag betekenis aan toekennen. Hij is niet meer
dan een spiegel, een klankbord. Zijn lijden lijkt zinloos.
Hij is geen orakel, hooguit een medium. Hij heeft geen
ego. Hij is Martha’s knuffel. Ik ben haar kwijt. Zij heeft
me gered. Ik was een doodongelukkig meisje uit een
streng gereformeerd milieu waar homoseksualiteit
een zondige ziekte was. Nu sleept ze me mee de afgrond
in.’
Dit gesprek gaat de verkeerde kant op, realiseer ik me.
Ik voel me niet geroepen Johanna’s identiteitscrisis op
te lossen.
‘Wat vond je van de brief ?’ vraag ik.
‘Victor is heel erg ziek. Martha zou zijn dode lichaam
nog moeiteloos jaren willen verzorgen. Die hoeft niets
terug. Ik wil dat Victor doodgaat. Voordat er nog meer
ellende komt. Ik wou hem vanmiddag uit het raam
gooien. Ik kan niet meer van Martha houden. Toen jij

met Victor op die polaroid ging wist ik niet dat jullie
een kind verloren hadden. Dat hoorde ik pas later. We
moeten Victor gewoon in de lucht gooien en hopen dat
God hem opvangt.’
‘Hij leeft nog.’
‘Hij moet dood voor morgen. We moeten iets verzinnen.
Ik heb er uren bij gezeten. Ik dacht: Ik duw het kussen
over zijn hoofd.’ Johanna maakt met gebalde vuisten
een beweging die de daad moet suggereren. Ze
taxeert uit haar ooghoeken mijn reactie, opent haar
handen en spreidt haar armen. ‘Ik dacht: Ik laat hem uit
mijn handen vallen. Ik kan het niet! Jij moet het doen!
Jij moet me helpen. Jij moet Victor helpen.’
Er wordt geklopt. Johanna springt op of ze gelanceerd
wordt. De kamer vult zich met een onaangename spanning.
Johanna loopt naar de deur, trekt hem open en
verschuilt zich erachter. Daar in de deuropening staat
Martha in een lichtblauwe, strak om het lijf zittende
pyjama waardoor ze dikker lijkt. ‘Is Johanna al terug?
Ik hoorde nog stemmen. Ik kan niet slapen.’
‘Kom binnen!’ zeg ik.
Ze stapt de kamer in en achter haar rug schiet Johanna
naar buiten.
‘Laat maar!’ adviseer ik Martha als ik zie dat ze achter
haar vriendin aan wil gaan.
‘Ik heb er nog eens over nagedacht,’ zegt Martha na
een lange stilte, ‘volgens mij moet je dat doen morgen.
Ik zou het geweldig vinden en Victor ook.’
‘Hoe weet je dat?’
‘Toen ik het hem vertelde zei hij: Doetinchem Lourdes.’
‘Toeval,’ mompel ik.
‘Of orakel.’
‘Ik zal erover nadenken. Hoe laat gaan we morgenoch-
141

142
tend weg? Je weet dat Hank niet meedoet?’
‘Wat zei Johanna?’ wil Martha weten.
‘O, ze heeft verteld hoe zij het allemaal beleefd heeft.’
‘Ja, maar waarom doet ze net of ik dat niet heb meegemaakt.
Waarom zwijgt ze? Gaat zij morgen mee?’
‘Daar hebben we het niet over gehad.’
Ik pak mijn dekens. Martha vraagt: ‘Wat ga je doen?’
Ik antwoord: ‘Ik ga vannacht bij Victor slapen.’
‘Waarom?’
‘Om me beter te kunnen concentreren op wat ik morgen
zeggen ga.’
Martha glimlacht. Ze neemt kennelijk genoegen met
mijn uitleg.
‘Dan loop ik nog even met je mee,’ zegt ze.
We stommelen de trap op. Er gaat een deur krakend
open. Sprookje, modern toneelstuk, griezelfilm. Boven
aan de trap staat Benno. ‘Ik ben bang,’ zegt hij op de
rand van tranen.
‘Kom maar,’ zegt Martha, ‘dan stop ik je in.’ Ze verdwijnt
met Benno naar zijn kamer.
Als ze even later bovenkomt heb ik me al geïnstalleerd.
Victor ligt rustig te slapen.
‘Maak hem maar niet meer wakker,’ zeg ik, omdat ik
zie dat ze popelt om hem uit zijn bed te halen.
‘Tot morgen,’ zegt ze berustend. Ze doet het licht uit.
Ik trek de deken over mij heen. Terwijl ik naar Victors
regelmatige ademhaling luister begin ik te denken aan
wat ik morgen in de basiliek zou kunnen vertellen. Als
de eerste vogels de stilte van de nieuwe dag gaan verstoren
val ik in slaap.

11
Veel meer dan drie uur heb ik niet geslapen. Vlak voordat
ik wakker werd droomde ik dat Lisa en ik op het zuidelijkste
puntje van Afrika liepen. Op de scheidslijn
van de Atlantische en de Stille Oceaan. Dat we de liefde
bedreven in een kuil op een verlaten wit strand. En dat
we een mismaakt kind kregen. En dat we helemaal niet
verdrietig waren.
Het ritje naar Lourdes met de traction waar Victor
zich zo op verheugd schijnt te hebben gaat niet door.
Hank is al vroeg met Johanna naar Toulouse vertrokken.
Om iemand van het vliegtuig te halen, volgens
Melis. Om Johanna op het vliegtuig te zetten, volgens
Martha. Nu worden we met de bus gehaald die uit Salies
moet komen.
‘Wel zo verstandig,’ zegt Martha, die een kalme indruk
maakt. De Vlaamse pastoor heeft gebeld. Hij is al
op weg naar Lourdes om met de rector alles door te nemen.
Ik hoef alleen maar de processie te volgen en mee
de kerk in te gaan. Ik zit vooraan en draag Victor op zijn
aanwijzingen naar het doopvont. De rest wijst zich
vanzelf. Ik kan mijn toespraakje gewoon in het Nederlands
houden. Hij zal het vertalen. Hij lijkt er, net als
Martha, van uit te gaan dat ik het doe. Vreemd genoeg
heb ik het nog steeds niet als absurd van de hand gewezen.
Sterker nog: ik begin er wel iets in te zien. Het is
143

144
misschien wel een uitdaging van hetzelfde kaliber als
de verkiezingsvoorstelling. Wie krijgt er nu een herkansing
om de wereld de waarheid te zeggen? Dit moet
die klassieke monoloog worden. Die op de plek waar lijden
en deemoed centraal staan natuurlijk heel anders
van toon zal zijn dan aan de vooravond van de climax
van hoogmoed en egoïsme. Is dit het dienen zoals ik me
in het vliegtuig had voorgenomen? Of ga ik gewoon
door met optreden?
In de bus word ik al van verscheidene kanten als een
oude bekende begroet. Het verhaal over het stukje
worst in de keel van Petrus, de hond is trouwens mee,
heeft zijn werk gedaan. Als we Salies binnen rijden kan
ik mijn ogen nauwelijks geloven. Tientallen auto’s slingeren
zich met de koplampen aan in een keurige rij
door de straten. De chauffeur loodst onze bus er vakkundig
langs. Er wordt getoeterd en gezwaaid. Voor het
terras van café l’Harmonie staan de andere drie bussen.
Op het terras blazen de jongens van de fanfare zich vast
in. Het is andere fanfaremuziek dan de Angelsaksische
brassbandsound die wij in Nederland gewend zijn. Deze
muziek klinkt opwindend omdat de grote trom op
elke tel slaat en de bekkens daar syncopisch op reageren.
De trompetten spelen unisono of tweestemmig de
melodie en de trombones en de saxofoons bepalen de
kleur van het arrangement door eromheen te fietsen.
Hoewel ik geen leider zie verloopt alles vrij soepel. Het
orkest stapt al spelend in de vierde bus. Wij zitten in de
eerste bus en als de chauffeur zijn voertuig al toeterend
in beweging zet, beantwoordt elke bestuurder van bus
of auto zijn startsein door op zijn eigen claxon te drukken.
Niet één keer, maar wel twintig keer en allemaal in
een ander ritme. Victor kraait het uit van de pret. Petrus
jankt Mexicaans. We rijden niet over de péage maar

nemen de route national door de kleine plaatsen. Overal
worden we toegejuicht en sluiten zich mensen aan. Ik
had geen idee dat dit verhaal hier zo leefde. Het is de
elfstedentocht en Koninginnedag ineen. Victor straalt.
Je kunt aan alles zien dat hij het volkomen normaal
vindt dat hij op deze manier geëerd, ja zelfs aanbeden
wordt.
Onmiddellijk nadat wij aangekomen zijn, gaat er een
golf van opwinding door Lourdes. Niets is zo snel in
een bedevaartsoord als een lopend vuurtje. Van alle
kanten dringen mensen zich op met eenzelfde onrust
als bij iemand die vallende sterren hoopt te zien. Een
ander ziet ze wel vallen, hij kijkt steeds net de andere
kant op.
De gehandicapten in hun rolstoelen, trekwagentjes
en wielbedden die normaal gesproken in Lourdes de
dienst uitmaken worden weer even in de rol van lastpakken
geduwd. Ze kosten tijd. De hulpvoertuigen
botsen op elkaar, verlamde ledematen bungelen buitenboord.
De anders zo toegewijde brancardiers schelden
en vloeken.
Men is wel wat gewend hier in Lourdes. De emoties
die loskomen bij het bereiken van het eindpunt van de
pelgrimage zijn vaak heftig. Hoe lang heeft de pelgrim
niet uitgekeken naar dit moment? Hoeveel ontberingen
hebben hij en zijn begeleiders niet doorstaan? Hoe
moeizaam is het benodigde geld bijeengespaard? Ze
weten dat het nu eindelijk gaat gebeuren. Een zekere
mate van hysterie ligt dan altijd op de loer. Klassiek is
het verhaal van iemand die gelukzalig zijn krukken
wegwerpt en daar een ander levensgevaarlijk mee verwondt.
Maar wat hier gebeurt rond die vier Franse touring-
145

146
cars en die als verdwaalde mieren naar een parkeerplaats
zoekende auto’s is zelfs voor Lourdes uniek.
Geestelijken rennen rond met opgetrokken rokken.
Klokken luiden. Een eerste sirene weerklinkt. Er wordt
ook iets in de olie gebakken. Nekken rekken zich,
schouders wringen zich een weg. In alle talen gonzen
de vragen. Wat is er aan de hand, wat gaat er gebeuren,
waar en hoe laat?
Priesters, paters, kapelaans, nonnen, anders rotsen in
de branding van de zee van verlegen onwetendheid en
twijfel, kijken elkaar hulpeloos aan. Ze proberen de
mensen gerust te stellen. Het wachten is op de rector
die samen met de Vlaamse pastoor het protocol zal leiden.
Want behalve de ingewijden zijn er ook nog duizenden
bezoekers die van niets weten. Die zich beginnen af
te vragen: Wat is dat voor een hoofd? Waar is het? Wat
gaat ermee gebeuren?
De meeste passagiers die uit de bussen zijn gestapt,
bazuinen het verhaal nu rond. Het woord wonder dat
hier de wegen heeft uitgesleten begint zich rond te zingen,
voorzien van een nieuw verhaal. Het Ave-Maria
dat krakerig uit halfvergane luidsprekers klinkt wordt
overstemd door de blaaskapel uit Salies du Salat. Opgezweept
door de grote trom die op elke tel een felle
dreun krijgt, een halve tel later gevolgd door de bekkens.
Snackverkopers, ijsboeren en andere uitbaters van
toeristenbehoeften duwen hun handel schielijk in de
richting van het gedrang, niets lijkt gepland. Alles ontrolt
zich volkomen volgens het toeval, of zo men in
Lourdes wil doen geloven: volgens Gods plan. Het verhaal
gaat van mond tot mond en terug.
Een ongelukkig kind, niet meer dan een hoofd, van

een berg gespoeld en vijfentwintig kilometer verderop
aangetroffen, drijvende gehouden op de rivier door
vier zwanen. Uit het water gehaald door een Vlaamse
pastoor. Het kind zegt dat God hem beloofd heeft dat
het zijn lichaam terugkrijgt in Lourdes. Vandaag gaat
dat mirakel plaatsvinden. De bisschop weet er al van.
Waar wachten we nog op? Haal de processiebaar! Formeer
een stoet! Haal dat kind! Dat hoofd! Maak het verhaal
tot een mythe.
Ik voel me niet op mijn gemak in deze verwarring. Ik
wilde contact houden met Martha om in te kunnen
grijpen op het moment dat het ons niet zinde, maar ik
ben haar kwijt. Af en toe zie ik een van de kinderen
voorbijrennen met een suikerspin, een blikje cola of
een ijsje. Als ik ze roep, kijken ze even om en rennen
dan snel weer verder. Maar waarheen? De organisatie
die zo geolied leek is verdwenen. De muziek van het orkest
uit Salies begint me knap te irriteren. Ik kan me
onmogelijk concentreren. Ik weet niet meer waarop ik
me wil concentreren. Ik voel er alleen de noodzaak toe.
Zoals ik ’s morgens bij het opstaan al de notie heb dat ik
’s avonds moet optreden. Niemand lijkt aanspreekbaar.
Maar het ergst van alles is dat ik Victor uit het oog verloren
ben. Heeft hij zijn helm nog wel op?
Twee cameraploegen registreren de chaos. Omstuwd
door mensen raak ik in paniek. Waar is dat kind? Het is
of ik als een rugbyspeler in een gigantische scrum sta te
duwen zonder enig benul te hebben waar de bal zich
bevindt. Ik moet hier weg. Ik wil weten waar ik ben,
even rustig op een plattegrond kijken. Waar is die grot?
Waar staat die kerk? Ik wring me uit de massa, duik een
zijstraat in en loop de eerste de beste souvenirwinkel
binnen.
147

148
Het ruikt er naar noga en kaarsvet. Uit luidsprekertjes
komt relimuzak. De schappen zijn gevuld met madonnabeeldjes,
drinkbussen, kopieën op diverse schaal
van de grot, boeken over het verhaal van Lourdes. Een
bijbel is er niet te vinden. Typisch rooms, stel ik vast.
Een verkoopster vraagt of ik hulp nodig heb. Ik schud
zeer beslist mijn hoofd, pak een gratis plattegrond uit
een bakje en maak dat ik wegkom.
Op een terras bestel ik een café au lait. Vanuit de verte
klinkt nog iets van de opwinding door. De grote trom
en de bekkens rammen dwars door de zacht walsende
musettemuziek die uit het café komt. Onvermoeibaar.
Ik besef dat het volkomen absurd is om deze gebeurtenis,
waar ik speciaal voor gekomen ben, te ontvluchten.
Ik wil me concentreren op mijn toespraak. Maar
eerst moet ik mijn hoofd leegmaken. De twijfel moet
eruit. Victor wil het, volgens Martha. Maar wat kun je
nog serieus nemen van Victor? Die roept maar wat volgens
Johanna. Die kent totaal geen verantwoordelijkheid.
Die zet Lourdes op stelten. Er gaan misschien wel
doden vallen, zo opgefokt zijn de mensen. Moet ik daar
nog wel aan meewerken?
Het hele verhaal over de vier zwanen komt me nog
steeds erg onwaarschijnlijk voor. Heb je hier wel zwanen?
Ik heb me één keer in mijn leven laten meeslepen,
dat lijkt me genoeg. Het lijkt in elkaar gestoken. Maar
door wie en waarom? De Vlaamse pastoor op zoek naar
eeuwige roem?
De ober zet mijn bestelling op het tafeltje en legt het
bonnetje half onder de asbak zodat het niet weg kan
waaien. Dat is een gewoonte want het is volkomen
windstil. Aan het tafeltje naast mij zit een vrouw mobiel
te bellen. Zal ik vragen of ik haar telefoon straks
even mag lenen?

Ik haal de brief uit mijn zak en lees het slot nog eens
over.
Ik voel me niet schuldig, ik heb de betekenis gevonden.
Het is nu meer dan twintig jaar geleden.
Ik heb niet naar jouw raad geluisterd.
Ik heb het elke dag gebruikt.
Niet als chantagemiddel, maar om te kunnen begrijpen
waarom ons dit moest overkomen.
Elke moeilijke dag heb ik het gebruikt.
We zijn nog bij elkaar.
Hij heeft ons bij elkaar gehouden.
Dat is zijn betekenis.
Wat een heldendaad voor een ventje van maar drie
maanden
Ik hou van je. Laat je niet te veel meeslepen.
Ik wil dat je je leven lang blijft spelen.
Zonder alibi.
Je vriendinnetje voor altijd.
Lisa.
Mijn verlangen naar Lisa is gegroeid de laatste dagen.
Meer dan ooit besef ik dat zij als enige geen genoegen
heeft genomen met mijn uitvluchten. Hier op dit terras
zou ik nu met haar willen praten over mijn alibi. De
zo lang gekoesterde smoes om niet te hoeven veranderen.
Mijn wens om vat te krijgen op mijn verslaving aan
aandacht. Want ik merk dat de kans om straks iets te
mogen zeggen in de basiliek als een virus in mijn brein
zetelt. Ik ben niet schizofreen, ik ben monomaan. Als
bij een junk die moet scoren breekt het zweet me uit.
Wat een belachelijk gevecht voer ik. Behalve Lisa en ik
is niemand geïnteresseerd in wie ik werkelijk ben.
Waarvoor al die moeite?
149

150
Er staat een vrouw voor me met een kind op de arm. Ze
zegt: ‘Merci!’ en houdt haar hand op. Het kind dat zijn
gezicht in de nek van de moeder verborgen houdt
draait zich plotseling om. De gelijkenis met Victor is zo
verbluffend dat ik ervan schrik. Ik maak met mijn hand
een gebaar dat ik niet van plan ben haar iets te geven.
Als ze wegloopt blijft het kind over haar schouder gebiologeerd
naar mij kijken. Ik draai mijn hoofd weg en
wacht op een beledigende schreeuw, die uitblijft.
Misschien is het verhaal over het opgooien van het
kind goed te gebruiken voor mijn toespraak straks in
de basiliek. Mooi om die moskee erbij te halen en die
moslimvrouwen. Ik moet heel duidelijk zijn in wat ik
afwijs in God en wat me in Hem aantrekt. De anarchie
van religieuze extase. Niet de scheiding van Goed en
Kwaad. Het Goddelijke is het Satanische. De splitsing
van God en Duivel is een eerste poging van de mens om
te ordenen. En waar ordening begint, sterft God af. De
beschaving is Gods grootste vijand en omgekeerd. De
vraag is niet: Wanneer begint de mens aan God te denken?
De vraag is: Wanneer begint de mens aan ordening
te denken, want dat is het einde van de eeuwigheid.
Veel te pretentieus allemaal. Ik moet een paar
anekdotes vertellen. Ik moet het woord God mijden.
Het woord God is het probleem. Dat is me bij Jonas wel
duidelijk geworden. Ik moet me niet door het decorum
laten overdonderen en er zeker niet zo oenig bij staan
als ooit in West-Vlaanderen toen een fan mij gevraagd
had zijn zoon ten doop te houden. Het enige wat me
toen door mijn hoofd schoot was het kind te laten vallen
toen de brave pastoor het doopwater op zijn hoofdje
druppelde. Nu moet ik wijzer zijn. Het hoeft geen
voorstelling te worden. De vorm doet er niet toe. Het
gaat louter om de inhoud. Van het verbond tussen ko-

miek en publiek is geen sprake.
In wezen ben ik niemand op het toneel. Ik word iemand
door het publiek. Precies wat Johanna beweerde
over Victor. Hij is wat wij van hem maken. Een hoofd
zonder identiteit, zonder persoonlijkheid. Ik doe maar
wat op het toneel. Mijn hele loopbaan lang roep ik maar
wat. Het publiek wil er samenhang in zien, het doet of
het mij begrijpt en ik laat dat maar zo. Waarom ook
niet? Een mens moet ook leven. Ik heb mensen gekwetst,
onzin uitgekraamd, pretenties gehad, ben als
het nodig was niet teruggedeinsd voor plat amusement.
Ik ben niet meer dan een raaskallend hoofd waar
de mensen zich aan verlustigen. Een hoofd zonder armen
en benen om me mee aan het leven vast te klampen.
Ik heb al die jaren maar één werkelijke drijfveer
gehad en daar heeft Lisa gelijk in: blijven spelen. The
show must go on. Dat is mijn alibi. Daarom kon ik ook
niet zeggen wat er gezegd moest worden op die vooravond
van de verkiezingen. Ik vreesde de afgang omdat
ik niet zou beantwoorden aan de verwachtingen van
het publiek.
Een groepje luidruchtige Hollanders meldt zich op
het terras. Ik pak gauw de brief uit mijn binnenzak en
probeer me te verschuilen, maar het is al te laat. Ze hebben
me herkend. Mijn naam schalt in diverse toonaarden
over het terras. Ik krimp ineen, schaam me voor
mijn naam. Het is duidelijk dat het geen pelgrims zijn.
Gezien hun uitdossing kan de Tour de France niet ver
weg zijn.
‘Kom je hier inspiratie opdoen? Dat kan je wel gebruiken
voor je show, hè? Al die krukken! Of moet je straks
soms optreden? Vertel ’s een mop. Welnee, hij is het helemaal
niet. Hij lijkt er alleen maar op.’
Het voelt als vroeger. Toen we net verhuisd waren en
151

152
ik langs een groepje jongens uit de buurt moest dat
nooit naar de kerk ging: ‘Daar heb je het zoontje van de
nieuwe dominee!’ Ontkennen had geen zin.
‘Kun je zorgen dat wij ook in de hemel komen?’
‘Als jullie me doorlaten zal ik het aan mijn vader vragen.’
De wielertoeristen plaatsen met veel misbaar en weinig
Frans een bestelling. Ik loop het café in en ga op
zoek naar het toilet. Als ik net sta te plassen komt er een
van de wielerliefhebbers naast me staan. ‘Morgen de
aankomst op Luz Ardiden. Ik dacht dat jij ook wel van
wielrennen hield. Ga je d’r ook heen?’
Ik kijk strak naar de kapotgepiste sigarettenpeuken
en schud mijn hoofd. Mijn plas stokt.
‘Het is een heel gedoe hier. Heb je het gehoord?’
Ik schud mijn hoofd.
‘Je weet niet veel, hè?’
Ik durf mijn hoofd niet nog eens te schudden. Ik blijf
omlaag kijken en probeer de plas weer op gang te brengen.
‘Iets met een Hollands jongetje. Een hoofd, meer niet.
Daar gaat iets mee gebeuren, zeggen ze. Weet jij er iets
van?’
‘Nee, ik ben niet zo gelovig.’
‘Wat doe je hier dan?’
‘Ik kom voor de Tour.’
‘Zie je wel, dat zag ik toch meteen.’
Ik geef het plassen op en zeg: ‘Tot morgen!’
Als ik mijn koffie afreken hoor ik van het terras: ‘Hé,
d’r is een wonder gebeurd. Ik had koffie besteld en ik
krijg een pils!’ De vrouw die op het terras achter me zat
klapt haar telefoon dicht en stopt hem in haar tasje.
Eenmaal uit het zicht van de Hollanders begin ik te rennen.
Vier straten verder, hoorbaar dichter bij de pro-

cessie, vraag ik buiten adem aan een non naar een telefooncel.
Ze begrijpt me waarschijnlijk niet want ze
wijst omhoog. Even later probeer ik naar huis te bellen
en als de telefoon niet wordt opgenomen sla ik met
mijn vuist tegen het glas. Ik heb nooit een regisseur nodig
gehad. Niemand wist beter dan ik wat er moest gebeuren
om het optimale effect te bereiken. Maar nu
had ik graag een aanwijzing van een deskundige. Moet
ik terug naar het terras en me vol laten lopen met de
wielerliefhebbers? Moet ik net zolang naar huis bellen
tot Lisa opneemt en dan zeggen dat ik van haar houd en
dat we langs het strand van het zuidelijkste puntje van
Afrika gaan wandelen, daar waar de Indische aan de Atlantische
Oceaan grenst? Of moet ik me gaan voorbereiden
op een toespraak waarin ik de lof van Victor zing
en dat lijden zinloos wordt zonder God? Moet ik berusten,
hevig verlangen of kwaad zijn? Moet ik de goddeloze
moralist zijn of de nederige pelgrim van de liefde?
Iemand tikt tegen de telefooncel die vanbinnen beslagen
is.
Vanuit de verte kan ik zien hoe Victor hoog boven de
massa verheven op zijn troon zit. Omstuwd door vaandels
en banieren. Zijn hoofd schudt angstwekkend
heen en weer. Heeft hij zijn helm wel op en zijn neksteun
om? Ik kan het niet zien. Dit is geen gewone optocht,
niet een uit de hand gelopen kampioensfeestje
van een voetbalclub. Hier wordt met het fanatisme
waartoe een pelgrim zich kan oppeppen op leven en
dood het feest van het mirakel gevierd. Die begeestering
heeft zich van de massa meester gemaakt. Dit miserabele
ventje, dit mislukte schepsel, gaat volmaakt
worden. Vandaag nog.
Bij het naderen van de achterste linies van de stoet
153

154
passeer ik de eerste uitvallers. Vrouwen die uitgeput op
de grond liggen, een spartelende epilepticus die door
een paar padvinders in toom gehouden moet worden,
een omgevallen rolstoel waar niemand zich om lijkt te
bekommeren, ook de inzittende niet want die is nergens
te bekennen.
Ik loop aan de zijkant langs de stoet naar voren. Het is
haast ondoenlijk in de chaos bekende gezichten te ontwaren.
Ik zie de kleine Benno met Petrus aan de riem.
Zijn ogen zijn wijd opengesperd. Ik vraag hem waar
Martha is. Hij kijkt me volkomen in trance aan en stamelt:
‘Onze Victor, onze Victor gaat beter worden.’
Wat de mensen hier ervaren is alleen mogelijk vanuit
een geloof. Maar niet een gestructureerd geloof; hoe
graag die priesters in het wit, die detoneren in de massa
door hun houterigheid, het ook zouden willen, deze
mensen hebben geen dogma’s nodig. Ze hebben geen
boodschap aan de opstanding des vlezes, de onbevlekte
ontvangenis of de heilige drie-eenheid. Deze mensen
willen zich verliezen in de roes van de triomf op het lijden.
Deze mensen hebben het verhaal zo vaak gehoord
dat ze het nu weleens zelf willen beleven.
Ik voel hoe ik nu vanzelf meegesleept word en moet
denken aan Victors uitspraak: Ik kan gelukkig niet gekruisigd
worden! Wat hier gaande is, lijkt in alles op de
zondag vóór de kruisiging van Jezus. Toen heel Jeruzalem
met palmtakken zwaaide en Hem toezong: Hosanna!
Alleen had je toen geen camera’s.
Ik ben trots dat ik Victor ken. Dat ik misschien wel een
van de oorzaken ben dat hem dit hier nu overkomt en
dat ik straks mijn bijdrage mag leveren aan dit spektakel.
Ik bevind me ter hoogte van de processiebaar waar ze
Victor op gebonden hebben, bots voortdurend tegen

mensen op en moet flink mijn ellebogen gebruiken om
met ze op te blijven lopen. Paniek maakt zich van mij
meester. Victors ongehelmde hoofd slingert op zijn
romp. Waar zijn de helm en de neksteun? Waar zijn
Martha en de Vlaamse pastoor? Ik probeer wanhopig
dichterbij te komen maar word bruut weggeduwd.
‘Het kind is dood,’ stamel ik terwijl ik voortgeduwd
word door wat me achterop komt. ‘Johanna, het kind is
dood,’ roep ik. Ik wil ernaar toe, maar word teruggeslagen.
Ik wil uit de massa, maar zit gevangen.
‘Il est mort. Au secours. Il est mort!’ Mijn geschreeuw
verstikt in de kakofonie van geluid. Ik ben machteloos.
Vlak voor we de trappen voor de basiliek op zullen lopen
wordt de stoet opgehouden door een vrouw die
zich uit de rijen toeschouwers heeft losgemaakt en
voor de dragers van de processiebaar op de grond heeft
gestort. Ze steekt haar rechterbeen omhoog, dat van dij
tot teen verbonden is, rukt het verband los en begint
haar been te ontzwachtelen. Er breekt paniek uit als
men probeert tot de achterste regionen door te laten
dringen dat vooraan de pas wordt ingehouden. De dragers
van de baar worden opgeduwd, ondanks de
smeekbeden aan de mensen om te blijven staan. Ze
proberen de vrouw te ontwijken. Haar been blijkt met
zweren bedekt.
De massa dijt uit. De pelgrims die met de rug tegen
het muurtje langs de rivier staan te kijken, moeten
vechten om niet in het water geduwd te worden. Er
wordt geschopt, getrokken en vooral geschreeuwd.
Victors hoofd bungelt voorover. Waar zijn de bekenden
in deze kolkende mensenzee?
Dan gebeurt het onvermijdelijke. De dragers kunnen
de baar niet meer houden. Het gevaarte kantelt. Mensen
springen voor zover mogelijk opzij. Victor slaat
155

156
met zijn hoofd tegen het asfalt en wordt bedolven onder
de baar. Handen tillen de processiebaar op en ze duwen
het ding opzij. Het hoofd is verbrijzeld. De ogen
hangen uit de kassen.
Ik schreeuw het uit van ontzetting maar mijn kreet
gaat als zoëven in het algemene rumoer verloren. Ik
probeer dichterbij te komen. Vergeefs. Ik kan niets
doen dan alleen maar kijken.
De vrouw met het zwerende been kruipt naar voren.
Ze trekt het bloedende hoofd aan de haren naar zich
toe. Anderen hebben het rompje al beet. Kop en romp
worden voor mijn ogen uit elkaar getrokken. Er komt
een zoete strontgeur vrij. Ik sta er nu als verlamd bij. De
vrouw met het zwerende been trekt een pluk haar uit
het hoofd dat allang niet meer op Victor lijkt. Ze wrijft
ermee over haar been.
Het wellustige geschreeuw van de mensen neemt nog
steeds in volume toe. Velen hebben schuim op de mond
en uitpuilende ogen. De klokken beieren, het Ave-Maria
kraakt, het koper schettert, de grote trom bonkt en
de bekkens kletsen. Het water van de rivier is op weg
naar de zee. Bij de grot is het in jaren niet zo rustig geweest.
Mensen rukken net zolang tot er geen haren meer in
de schedel steken en rennen met de plukken weg als hyena’s
met een stuk vlees dat ze bij een verzadigde leeuw
hebben weggekaapt. Een vrouw grist een oog van de
grond en maakt er bezwerend rondjes mee om het
hoofd van haar ongelukkige man. Stukken hersens
worden uit de schedel gegrist en in wonden gewreven
en zelfs door een enkeling opgegeten. Een brancardier
stampt met zijn voet de resten van de schedel in stukken
en de pelgrims storten zich op de brokken als hongerige
vluchtelingen op van vrachtwagens geworpen
brood.

Het lichaam, het in rode lappen gewikkelde rompje,
lijkt niemand te interesseren. Het wordt verplaatst
door voeten die er per ongeluk tegenaan schoppen. Nu
het hoofd verdwenen is, opgeschrokt door een ontketende
massa, begint men gefrustreerd tegen het lichaampje
aan te trappen of het enkel een lappen bal is.
Ik sta er wezenloos naar te kijken. Benno komt aanlopen
met Petrus. De hond, te laat om te redden, snuffelt
en likt aan de plek waar even tevoren Victors schedel
uiteengespat is. Ik kijk ernaar zoals naar de gruwelijkste
beelden uit de concentratiekampen, verlamd door
verdriet en walging.
Mijn ogen zoeken niet langer naar bekenden. Ik zie
een veiligheidsspeld op de grond liggen en raap hem
op, een laatste tastbare bewijs van het bestaan van Victor.
De massa is zich aan het verspreiden. Brancardiers
duwen de wagentjes weer zoals gewoonlijk in de richting
van de bassins. Groepjes pelgrims gaan onder leiding
van een pastoor of leek met een vaandel op weg
naar de grot. Cameraploegen stappen in hun busjes en
brengen de buit naar de nieuwsredacties. Alles herneemt
zijn gang, alsof er niets gebeurd is.
Dan ineens komt wat zich hier zojuist allemaal heeft
afgespeeld als een boemerang op me terug. Ik, die het
drama heb meegemaakt, niet als machteloze, door
twijfel verscheurde deelnemer, maar als door berusting
verlamde toeschouwer. Nu is het mijn beurt. Ik
heb mijn toespraak nog. Van boven komt gezang uit de
Basiliek van de Onbevlekte Ontvangenis.
Woedend van onmacht baan ik me een weg naar het
gezang. Het kan toch niet dat de dood van Victor zonder
betekenis blijft? Juist hier op deze plek, waar zelfs
aan water betekenis wordt gegeven. Ik storm de brede
trap op, vastbesloten om Victor te wreken. Ik zal die
157

158
kleingeestige priesters confronteren met hun dwaling.
Ze vertellen dat verlangen naar lichamelijke volmaaktheid
ijdel is. God is een bewustzijn dat een mens kan
doen ontstijgen aan de last van zijn lichaam. Geloven in
God is een poging het lijden draaglijk te maken. Kan ik
dat? Durf ik dat? Ben ik de hoogmoed voorbij? Ben ik
niet al mijn hele leven op weg naar dit moment? De ultieme
voorstelling. Doetinchem is mislukt, de thema’s
klopten wel, maar plaats en tijd niet. Lijden, roes en
evolutie.
Als ik bij de bovenste trede ben, struikel ik. Ik weet al
niet meer of ik per ongeluk val of dat mijn struikeling
deel uitmaakt van mijn performance. De koorzang
zwelt aan. Onmiskenbaar Bach. O, hoofd bedekt met
wonden. Ik voel een stekende pijn in de palm van mijn
linkerhand. De veiligheidsspeld is opengesprongen en
hij heeft zich bij de val in mijn vlees gedrongen. Ik lik
het bloed met mijn tong op. De geur van wierook en
brandende kaarsen komt mij tegemoet.
Voor het altaar zie ik iemand met een mijter op met
een wierookvat zwaaien. Dat moet de bisschop van
Lourdes zijn. Waar is de Vlaamse pastoor? Dit is de mis
die ter ere van Victor zou worden opgedragen. Ze pakken
gewoon de draad weer op. The mess must go on.
De tranen biggelen over mijn wangen. Verstoorde
kerkgangers die mij in het gangpad bij de arm grijpen
om me te stuiten, sla ik van me af. Het wordt me steeds
duidelijker. Geen stichtelijke praatjes. De boodschap
komt later wel. Eerst zal ik dit schijnheilige zootje de
kerk uit trappen zoals ooit Jezus de geldwisselaars de
tempel uit geschopt heeft. Daarvan zal niets en niemand
mij kunnen weerhouden.
Ik grijp een kruk die tegen een kerkbank staat. Ik voel
dat bij de mensen om me heen de drang om mij tegen te

houden wegvalt. De magie werkt weer. Men transformeert
van partij in toeschouwer. Van gelovige in
nieuwsgierige. Benieuwd naar wat ik te bieden heb. Ik
zwaai de kruk boven mijn hoofd als was het een
zwaard. Hier staan twee soorten theater tegenover elkaar.
Misschien heb ik me wel nooit zo dicht bij mijn
bestemming geweten. Ik speel dus ik ben. Ik heb het
perfecte alibi.
Ik ben de voorste banken gepasseerd en op weg naar
de trap voor het altaar. Mijn hoofd is een echokamer zo
vol geluiden dat ik vrees dat het uit elkaar zal spatten.
Voor mijn ogen dansen de geestelijken in hun kleurige
gewaden. Ik zie de Vlaamse pastoor met afwerende armen
vertraagd mijn richting uit komen. Opeens klinkt
dwars door dit pandemonium mijn naam. Ik wankel
als getroffen door een kogel die van oor tot oor mijn
hoofd doorboord heeft. Iemand roept mijn naam. Mijn
godvergeten naam. Mijn naam die een merk geworden
is. Mijn naam die ik wil verloochenen om er niet meer
voor op de vlucht te hoeven zijn. De kruk klettert op de
stenen vloer. Maar ik hoor alleen mijn naam. Uitgesproken
zoals maar één iemand dat kan. Zo liefdevol
dat hij zuiver klinkt, vrij van smetten. Ik draai me om
en begin door het gangpad terug te lopen. De handen
tegen mijn oren gedrukt of ik niet wil dat wat ik zojuist
gehoord heb kan ontsnappen. Mijn naam puur. Zoals
mijn vader die uitgesproken moet hebben bij mijn
doop. Ik kijk om me heen. Verwonderd, dat ik juist hier
terechtgekomen ben. Verbaasd over wat ik net nog van
plan was vlak voordat ik die stem hoorde. Die stem laat
mijn naam zo klinken dat ik weet dat het me tot niets
zal verplichten. Ik weet naar wie ik op weg ben.
Daar staat ze. In de toegang tot de basiliek vanwege
het daglicht in haar rug als door stralen omgeven. Mijn
159

vrouw. Ze roept nogmaals mijn naam. Ik voel alle
krampachtigheid uit mijn lichaam wegzakken, alle
schuld in mijn hoofd oplossen. Doel en verlangen ontmoeten
elkaar. Ik zet de laatste doelbewuste passen of
ik veren onder mijn zolen heb, omhels haar, voel haar
armen om me heen. Als haar oor vlak bij mijn mond is
fluister ik haar naam.