Lees verder - Politieacademie

■ Interview
‘Bij de Nederlandse politie
lever je op je laatste dag je pas
in en kom je nergens meer in’
10 Blauw – Handhaving 21 januari 2012 – nummer 2

‘Erkenning is zo
belangrijk’
Als “ militair waarnemer heb ik onder andere gewerkt
in Bosnië. Het was de tijd van de Balkanoorlog en
ik was getuige van oorlogsmisdaden, maar als waarnemer
stond ik machteloos. Een voorbeeld. In 1992 kwam ik
in West Bosnië bij een checkpoint waar Servische mensen in
bussen over de grens werden gezet. Een soort etnische zuivering,
wat later ook in Srebrenicia is gebeurd. De militairen
hadden hun kalasjnikovs op me gericht. Een man in die bus
keek me bij het voorbij rijden recht aan. Een paar dagen later
kwam ik als waarnemer in een gevangenenkamp. En toen zag
ik ineens die man uit de bus achter het prikkeldraad staan. Ik
realiseerde me dat ik tijdens dat eerste oogcontact niets heb
gedaan. Dat geeft je een gevoel dat je het niet goed hebt
gedaan, hebt gefaald. Ik had dat gevoel in elk geval. Ik vroeg
me af of ik mijn auto niet gewoon voor die bus had moeten
plaatsen, zodat ze niet verder konden rijden. In het politiewerk
kom je ook in dit soort situaties terecht, met dezelfde
machteloosheid. Bijvoorbeeld een reanimatie die niet lukt,
waarbij iemand overlijdt. Dan kunnen mensen zich afvragen:
‘Heb ik het wel goed gedaan?’”
Bloed en kogels
“Maar ik besefte pas veel later hoeveel impact deze oorlogservaringen
hadden. Na de krijgsmacht ben ik overgestapt naar
de politie. Ik werd bureauchef bij de politie Haaglanden, in
het centrum van Den Haag. Achteraf besef ik: daar gingen het
bloed en de kogels eigenlijk gewoon verder. Ik ben beschoten,
ik zie nog de tegel voor mijn voeten uiteen spatten. Enige tijd
later beroofde een naaste collega zich van het leven met zijn
dienstwapen. Langzaamaan bleek dat ik daar toch last van had.
Tekst: Rosmarijn Zuring
Foto’s: Harro Meijnen / Blauw
Stefan van Zanten is projectleider bij het Programma
Versterking Professionele weerbaarheid. Maar hij is
ook ervaringsdeskundige. Na zelf PTSS aan den lijve
ondervonden te hebben, beschouwt hij het nu als zijn
missie om nazorg bij de politie beter te regelen. ‘We
willen leren van defensie.’
Ik sliep slecht en had woedeaanvallen. Ik heb toen contact
gezocht met een lid van het Bedrijfs Opvang Team (BOT,
red.) voor de leidinggevenden. Het was goed dat die er was,
alleen hij had geen tijd voor mij. Sowieso wordt het BOT
vaak beschouwd als iets wat de werkvloer onderling moet
regelen en waar de managementlaag zich niet mee bezig moet
houden. Ik heb daar een heel ander mening over, maar daar
kom ik nog wel op.”
Vluchten
“Ik werd dus in elk geval toen niet opgevangen. Een tijd later
kreeg ik zelfs een complete black out van een aantal uren.
Zonder dat ik me er iets van kan herinneren, ben ik van
Friesland naar Eindhoven gereden. Ik had keurig een kaartje
voor de parkeergarage gekocht, maar was toen ergens waar ik
helemaal niet moest zijn. Ik ben echt een aantal uren kwijt.
‘Toen ik twee bebloede benen uit de cabine
zag hangen, ben ik simpelweg gevlucht’
Weer een tijd later reed ik in privétijd langs een ongeval.
Uiteraard was ik, zoals iedere politieman, direct gespitst op
hulpverlenen. Maar toen ik langs de vrachtwagen reed en
twee bebloede benen uit de cabine zag hangen, ben ik simpelweg
gevlucht. En achteraf weer dat gevoel dat ik gefaald
had. Langzaam begon ik te vermoeden dat er iets mis was,
maar ik wist niet waar ik terecht kon. Ik herkende niet wat
het was, zelfs niet als ik erover las in de veteranenbladen die ik
Blauw – Handhaving 21 januari 2012 – nummer 2 11
>>

■ Interview
nog steeds ontving van defensie. Op het werk en thuis herkende
ook niemand het. Dat duurde tot een vriend van mij
vermoedde dat het iets met die militaire uitzending te maken
had. Hij heeft mij in de auto gezet en mij naar het Veteraneninstituut
gereden. Daar ben ik meteen opgevangen en naar
professor Gersons gestuurd, de specialist op het gebied van
posttraumatische stressstoornis (PTSS, red.) Hij constateerde
vrij snel PTSS, waarschijnlijk veroorzaakt door een stapeling
van de oorlogservaringen en de incidenten die daar bij de
politie bovenop zijn gekomen. Ik ben toen behandeld bij het
Centrum ’45. PTSS kan bij politiemensen ontstaan door een
opeenstapeling, bijvoorbeeld te veel waterlijken of doden op
het spoor. De psychotherapie die je dan ondergaat, heeft als
resultaat dat je nog steeds een film van je ervaringen voor je
kunt zien, maar zonder dat je er zelf in meespeelt. Maar nog
steeds heb ik restklachten, ik ben bijvoorbeeld overalert, weet
altijd de vluchtroutes.”
Machocultuur
“Deze ervaringen maakten mij zeer gemotiveerd om hier
voor andere collega’s verbetering in te brengen. En dat is hard
nodig. De politiecultuur is op dit gebied echt een machocultuur.
Als aspirant feliciteren collega’s je met je eerste dode, in
plaats van dat ze je voorbereiden op een mogelijke slapeloze
nacht daarna. Mensen krijgen niet te horen wat normale
effecten zijn van heftige gebeurtenissen en welke effecten niet
meer normaal zijn en wanneer ze aan de bel moeten trekken.
Laat staan dat alle leidinggevenden signalen oppikken dat het
niet goed met mensen gaat. Je hoeft het echt niet te overdrijven,
maar je kunt mensen wel voorbereiden op wat ze kunnen
merken na zoiets. Maar wat zag ik bijvoorbeeld gebeuren?
Collega’s die naar een dodelijke aanrijding met een
motorrijder moesten, zag ik keihard wegrijden, maar de verkeerde
kant op. Toen ze terugkwamen heb ik hen gevraagd
waarom dat was. Ze bekenden schoorvoetend dat ze eigenlijk
de confrontatie uit de weg waren gegaan, ze hoopten door
drie keer links te rijden dat een andere wagen eerder zou
arriveren. Maar met zo’n signaal werd dus niets gedaan. Er
werden wel keiharde grappen gemaakt over motorongelukken.
Na Den Haag ben ik overgestapt naar de Dienst
Waterpolitie van het KLPD. Weg uit de hectiek van de noodhulp.
En daar vroeg de korpsleiding mij om de nazorg beter
te gaan regelen. Ik werd portefeuillehouder BOT. Het heeft
voor de erkenning van BOT geholpen dat ik mij als leidinggevende
kwetsbaar opstelde door mijn eigen ervaringen te
delen. Van de werkvloer tot de korpsleiding.”
Defensie
“Nu ben ik projectleider bij het Programma Versterking
Professionele weerbaarheid en belast met de oprichting van
een politie-instituut hiervoor. Daarbij komt mijn ervaring bij
defensie goed van pas. We willen graag leren van en samenwerken
met defensie. De cultuur bij defensie is op dit gebied
namelijk heel anders dan bij de politie. Bij politie is werk en
privé heel gescheiden. Iedere collega zal dit herkennen: op
feestjes met partners komt de helft, met alleen collega’s komt
iedereen. Bij defensie wordt het thuisfront juist veel sterker bij
het werk betrokken. Voor een uitzending zijn er bijeenkomsten
waarin ook het gezin informatie krijgt, over het land
waar hun familielid heengaat en over mogelijke effecten. Het
thuisfront kan daar onderling netwerken. Bij defensie heb je
een buddysysteem en een zeer gedegen debriefing. Bij de
politie werken eigenlijk alleen de arrestatieteams op een vergelijkbare
manier. Daar werk je in een team en let je op
elkaar. Als Pietje daar even niet lekker in zijn vel zit, gaat
Pietje niet mee naar een klus, want dat betekent een risico
voor de hele groep. Militairen werken ook als groep en zijn
gewend over hun ervaringen te praten. Een ander verschil: bij
defensie worden alle uitgezonden ex-militairen veteraan, ook
die bijvoorbeeld naar de politie zijn overgestapt. En zij ontvangen
hun hele leven de defensiekrant, en een pasje waarmee
ze de kazernes in kunnen en een kortingpas. In andere
landen heb je die erkenning voor de politie ook. Maar bij de
Nederlandse politie lever je op je laatste dag je pas in en dan
kom je nergens meer in. Defensie geeft die ‘postactieven’ juist
een plek. Zo blijf je je verbonden voelen, je hebt er steun aan.
‘Aan elkaars verhalen ontlenen mensen
steun en veerkracht’
We lopen als politieveteranen om die reden mee met de veteranendag.
Daar ontleen je steun aan, je begrijpt elkaar, je voelt
je trots als detachement. Je wordt maatschappelijk erkend. Zo
had het mij zeker geholpen als ik bij de Haagse politie over
mijn ervaringen in oorlogsgebied en in de noodhulp had
kunnen vertellen. Professioneel, niet aan de koffietafel. Daar
kunnen collega’s namelijk van leren en ik krijg daarmee
erkenning voor wat ik heb gedaan. En voor de ervaring en
bagage die ik meebreng. Nu wordt er gevraagd of je een lekkere
vakantie hebt gehad in de woestijn van Soedan. Dat
geldt evenzeer voor politiemensen die worden uitgezonden,
als politietrainer of op een vredesmissie. Ze komen daar aan
met een taak, maar lopen tevens tegen die machteloosheid
aan, waarover ik het eerder had. Ze leren heel veel en maken
veel mee. En dan komen ze terug, moeten gewoon weer aan
het werk en collega’s vinden dat ze een buitenkansje hebben
gehad. Het gaat erom dat we die ervaringen erkennen en
waarderen.”
Basisteams
“De minister vindt het heel belangrijk dat op dit gebied dingen
gaan veranderen. Dit is het moment. Met de nieuwe
robuuste basisteams heb je organisatorisch al een prachtige
structuur hiervoor, om als team bijvoorbeeld te debriefen. We
gaan dat binnenkort doen, naar aanleiding van een incident
waarbij vijf mensen verbrandden in een woning. De centralist
12 Blauw – Handhaving 21 januari 2012 – nummer 2

“Het is natuurlijk vreemd dat we geen echte dapperheidsonderscheiding hebben.”
op de meldkamer heeft de vrouw aan de lijn gehad terwijl
haar man brand stichtte in de woning. Voor het hele team, van
meldkamer tot recherche, was het een hele heftige zaak. We
gaan hen als groep collegiale ondersteuning aanbieden. Op
een aparte locatie kunnen ze hun ervaringen delen. Twee collega’s
hadden zich naar aanleiding van het incident ziek
gemeld, maar toen zij hoorden van deze dag, meldden ze zich
weer beter. Het politie-instituut Professionele weerbaarheid
betaalt dat, om een signaal af te geven hoe belangrijk dit is.
Wat er op zo’n dag gebeurt, is een soort psychologische reset.
Ik heb dat eerder meegemaakt tijdens een lotgenotenreis met
politieveteranen die ik heb georganiseerd voor mijn masteropleiding
aan de Politieacademie. Die mensen kenden elkaar
niet, maar al na twee dagen vertelden ze elkaar dingen die ze
in twee jaar therapie nog niet aan hun therapeut hadden verteld.
Aan elkaars verhalen ontleen je steun en veerkracht. Een
nader initiatief is het begeleiden van politiemensen die op
missie gaan.We organiseren van te voren voorlichtingsdagen
voor het gezin, tijdens de uitzending komen die gezinsleden
nog een keer bij elkaar, en na afloop is er nazorg en de mogelijkheid
om contact te onderhouden. Dat geldt voor de politiemensen,
maar ook voor de familie.”
Penning
“Een totaal andere vorm van waardering is een soort dapperheidsonderscheiding.
Enige tijd geleden ontving collega
Richard Deijs de Ries Straver penning voor zijn dappere
optreden in Alphen aan den Rijn. Hij heeft daar daadwerkelijk
heel goede dingen gedaan, ook tactisch. Enige tijd na het
bloedbad zette de gemeente Alphen een aantal burgers en
winkeliers in het zonnetje. Toen heeft een burger een boze
brief geschreven naar de burgemeester en de korpschef,
omdat hij verontwaardigd was dat er voor de politiemensen
niets gebeurde. Die waren tenslotte eveneens heel dapper
geweest. Het korps is gaan zoeken naar een medaille, maar die
was er eigenlijk niet, behalve de Ries Straver Penning.
‘Defensie geeft postactieven een plek,
waardoor ze zich verbonden blijven voelen’
Namens het programma was ik bij de uitreiking daarvan,
evenals de partner van Richard, en veel collega’s, burgers en
pers. De politie Rotterdam-Rijnmond reikte naar aanleiding
van de strandrellen bij Hoek van Holland een speciale herinneringspenning
uit; ook een goed initiatief. Maar het is
natuurlijk vreemd dat we geen echte dapperheidspenning
hebben. Ook voor moedige agenten die daarbij het leven
hebben gelaten, zoals in Baflo, zoeken we nog een speciale
medaille. Je zou dat op drie niveaus kunnen doen. Een
koninklijke onderscheiding die bijvoorbeeld eens per tien jaar
door de koningin – of koning – wordt uitgereikt. Een jaarlijkse
medaille die de minister uitreikt en een medaille die de
politie-eenheden en de burgemeester een paar keer per jaar
kunnen uitreiken. Over de criteria daarvoor wordt nog nagedacht,
defensie heeft een heel boekwerk met criteria, dus dat
is niet een-twee-drie vormgegeven. Maar dit soort erkenning
is wel heel belangrijk. Zo’n onderscheiding betekent namelijk
dat je baas je steunt, dat je erover kunt praten, het komt in de
krant en het geeft maatschappelijke waardering voor het politiewerk.”
■
Wilt u reageren op dit artikel?
Mail naar rosmarijn.zuring@politieacademie.nl
Blauw – Handhaving 21 januari 2012 – nummer 2 13