dpo_787.pdf

01 1994 5939 UB AMSTERDAM

N E D E R D U I T S C H
TAALKUNDIG
WOORDENBOEK.

N E D E R D U I T S C H
T A A L K U N D I G
WOORDENBOEK,
DOOR
P. W E I L A N D .
T E A M S T E L D K$^jSbt
JO H A N N E S A\"Jk$flgï
S.
M DsC CC x!\|^S^^

VOORBERIGT.
Ik zou voor dit deel mijns JVoordenboeks geen berig
geplaatst hebben, hadde ik het niet noodzakelijk ge­
acht , kier den man te noemen, die mij 3 federt den
dood van mijnen waarden vriend J. v. CONVENT,
in dezen mijnen arbeid behulpzaam geweest is. De
Weleerw. GEBBR. BRUINING, Predikant te Ze­
venhoven , die reeds voorheen blijken zijner uitgebre
taalkennis gegeven heeft, is % van de letter P af, mij$
medearbeider geworden , en brengt mij dus in de wort
* git.

V O O R B E R I G T .
zetting mijner moeijelijke take niet weinig verligting
toe; Dit dacht ik te moeten berigten, om dezelfde
redenen , welke mij gedrongen hebben, den naam van
J. v. CONVENT bekend te maken;
Rotterdam 9 van Slagtmaand 1809.
S:

s.
S is de _ zeventiende letter van het Nederduitfcbc ABÊ,
de dertiende in orde onder dc medeklinkers, en de eerfte
tandletter. Zij wordt gevormd door het geluid fterk
door de tanden te laten fisfen. En dit is het onderscheid
tusfehen haar en de z, welke met eene zachte
;ig wordt uitgefproken. Zie verder INL. bl. 6t enz.
De s is in het Gothisch een zeer gemeene uitgang,
fpruitende uit enkele zucht, om een fisfend geluid te;
maken. In andere talen is s een medium derivandi:

*74
S A.
te hitfen, en vreesachtigen uit te jouwen: Sa! pak
hem! Of: Sa, fa! hij durft niet! hoort men dikwijls
van de jongens op de ftraat.
SAAI, z. n, o., des faais , of van het faai; het meerv.
faaijen wordt gebruikt, om onderfcheidene foorten aan
te duiden. Eene foort van wollen ftof. Luikfche faai.
Van hier het onverbuigb. faaijen, dat vmfaai gemaakt is:
een faaijen borstrok; figuurl., iemand, die niet vlug
is, ook langzaam in het ipreken: hij is een faaijen vent.
Zamenftelling: faaihal, de plaats waar de ftukken faai
gelood worden; faaifalrijk , enz.
SAAIJEN, zie faai.
SAAIJET, z. n., o., des faaijets, of van het faai]et 5
meerv faai jetten. Garen van faai gefponnen; zamengefteld
uit faai en den basterduitgang et. Van hier het
onverbuigb. faaijettcn: faaijetten koufen.
SAAL, SALE, z. n., vr., der of van de faal of fale;
zonder meerv, Eene rivier in Duitschland.
SAAN, zie Zaan.
SAARD, faart, veroud. bijv. naamw., by KIL. en anderen
, voor zacht, teeder gebezigd: foo kuijs en faert
is fij gemaniert. BREDERO. Voor foo faerten en weeldigen
maget. D. V. COORNH.
SABBAT, z., n., m., des Sabbats of van den Sabbat;
zonder meerv. De rustdag der Joden, zijnde de zevende
der week, van het Hebreeuwfche woordrusten.
Men vindt dit woord bij fchrijvers van gezag niet
dan mannel. gebruikt, waarfchijnlijk, omdat het woord
dag daar onder verftaan werd: die den heiligen Sabbat
breekt. VOND. Den Sabbat hebben wij met ontucht
flaêg ontwijd. DE DECKER. Sommige Christenen
hebben het woord overgenomen, om er den eerften dag
der week, tot de openbare Godsdienstoefeningen en verpoozing
van den arbeid gefchikt, mede te beteekenen.
Even overdragtelijk wordt hetzelve wel eens gebruikt,
om in een' Godsdienftigen ftijl éenen onbepaalden tijd
van rust, of bevrijding van moeite en fmart, aan te
duiden. Zamenftell.: Sabbatdag, Sabbatjaar, bij de
Israëlieten ieder zevende jaar, wanneer alle velden moesten
braak liggen, enz., een rustjaar; voorts Sabbatfchender,
Sabbatsreis, eene bepaalde lengte van weg ,
welke de Joden, tegen de bedoeling der wet van Mo-
2£S, waanden op eenen Sabbat te mogeji afleggen; Sabbats*

S »75
hatsvrouw, eene onjoodfche vrouw, bij de hedendaagfche
Joden gebruikt wordende, om op den Sabbat hen
te bedienen. Bij NOTKERUS heet de Sabbat der Joden
firrotak, firtag, viroo, d. i. vierdag; in het Angelf.
Sabbathum en restedaeg, d. i. rustdag, hetwelk:
ook bij ons in gebruik is. Oul. zeide men voor fahbat
ook zaturdag: en is deze menfche van Gode, dia
de zaterdach niet en viert. LEVEN J. C. Want he>
is des heren Jdterdach. BIJB. 1477. Bij de overneming
van het oorfpronkelijke woord, laten wij de eindletter
h achter, even gelijk de fchrijvers van het N. V*
in hun a-uBBccrov, c-a'B&urx.
SABBATDAG, zie Sabbat.
SABBATSREIS, zie Sabbat.
SABBEREN, onz. w., gelijkvl. Ik fabberde, heb ge*
fabberd. Een oud woord, beteekenende kladden, kladfchiïderen,
alsmede [nappen, eene beuzelachtige taal
voeren; waarfchijnlijk afkomtlig van fabbe, een verouderd
z. n., vr., een fiordig wijf. Van hier fabbe rder,
een kladfchilder, en ook een ijdelefnapper. KIL.-*
Sabberen had oul. ook nog eene andere beteekenis, name*
lijk die van hakkelen , ftamelen, lat. balbutire. BREDERO
bezigt het van de fchapen, ziende op derzelver afgebroken
en ftamelend geluid: de fchaapjes fabbrend knabbelen.
SABKL, z. n., vr., der fabel of van de fabel; meerv.
fabels. Een breed gekromd zwaard, hetwelk oorfpronkelijk
bij de Turken en Hongaren te huis behoort.
Waar door het hof geftoort de dolle fabel wetfe en
klonck hunnen neck. VOND. Heer vader verfde nooit
de fabd in zijn bloet. Dezelfde. Bij HOOFT vindt
men het woord mannel. gebruikt: Hij rukt den fabel
•uit. Dezen volgen HALMA en anderen. Misfchien
ook, dat de uitgang el, hier een werktuig aanduidende,
voor het mannelijke gedacht pleiten kan, volgens
BILDERDIJK. De meerderheid der nette fchrijveren verkiest
echter VONDEL te volgen.
Sabel, in het Nederfakf. zabel, zweed, fabel, eng.
fabre, ital. fabra, fable, Boheemsch, fsawle, in Finland
: fabelt. WACHTER leidde het af van het Arabifche
fdf, een degen, zwaard, waarfchijnlijk een krom
zwaard: want dat het begrip van eene kromheid in dit
woord het heerfchende is, blijkt uit het nieuw-Griekfche
£

£7^ S A.
dit woord, zoo wel als de zaak zelve, ongetwijfeld uit
Hongarije en Turkije ontvangen, dewijl kromme zwaarden
bij onze voorvaderen in geen gebruik waren. Zamenft.:
fabelboonen, fabelkling, fabelflag enz. Van
hier fabelen, met de fabel houwen, alleen gebruikelijk
in nederfabelen, neer fabelen.
SABEL, z. n., m., des fabels of van den fabel, meerv.
fabels. Een zogend dier, behoorende tot het gedacht
der wezels. De fi'aaiftc zijn die, welke donkere, zwart
bruine vellen hebben, en in Siberië gevonden worden.
Het bewoont de digte bosfehen van de noordelijke deelen
der aarde. Een van het vel van dit dier gemaakt
halsdekfel der vrouwen, draagt insgelijks dezen naam:
ik deed mijn' fabel om. Van hier worden alle andere ,
van welk bont ook Vervaardigde, halsdekfels der vrouwen,
fabels genoemd. Sabel, hoogd. zobel, eng. fable,
ff. zibclline, ital. zibellino.
SADDUCEER, z. n., m., des Sadducecrs, of van den
Sadducecr; meerv- Sddduceërs. Eene bekende fekte
onder de Joden voor en in den leeftijd van Jezus Christus.
Het woord is afkomftig van den Hebreeuwfchen
eigennaam Sadok. Van his-r het bijv. n'. Sadduceesch.
SAFFIER , z. ri., m. en o. , des faffiers, of'van den, of
het faffier; meerv. fafficren. Een edelgefteente: een
hemelsblaawwe faffier. Zamenftell. fajfierjlecn. Van
hier het onverbuigbare fafficren, van faffier gemaakt.
Dit woord is van Oosterfchen oorfprong, en, met
de zaak zelve, door alle westerfche volken overgenomen.
Voor den faffierfteen genomen, is het mannelijk.
Voor bergftof, of enkel faffier, is het met en zonder
lidwoord in gebruik , als goud, zilver, enz., doch onzijdig
, even als de metalen: dat zuiver nooit bevlekt
en loutere faffier. VOND.
SAFFIEREN, zie faffier.
SAFFLOERS, z. n., o., des, of van het faffloers; zonder
meerv. Een gewas, wilde falfraan. De Engelfchen
hebben faffiower. Het woord is ongetwijfeld afkomftig
vart het volgende.
SAFFRAAN, z. n., m., des fafraans, of van den faffraan;
zonder meerv. Het voortbrengfel van een zwavelgewas,
hetwelk van verwers en fchiklers veel gebruikt
wordt, tot het maken van eene fchoone hoogge-

S A« 2?7
gele kleur. Voor het mannelijke geflacht pleit het voorbeeld
van DE DECKER : met purpren rozen glans en
gloeienden faffraen. VAN MANDER en PIETERSON
gebruiken het vrouwelijk.
Saffraan, hoogd. fr. en eng. faffran, ital. safe.
rano, boh. fsaffran. Het is, gelijk het gewas zelf,
uit de Oosterfche landen afkomftig, en heet in het
arab. fahafaran, perz. zafferon, zaffaranum. Zamenftellingen:
fafraanboom , fafraangeel, fafraankleur,
[afr aanplant, enz. Van hier faffranig.
SAGE, zie zage.
SAGEN, onz. w., gelijkvl. Ik faagde , heb gefaagcl.
Een eeds eenigzins verouderd woord, beteekenende: met
eene fterke vrees bevangen zijn. KILIAAN heeft het z. n.
faeghe, t facghc (Jaag, fage) inde beteekenis van vrees,
angst, hetwelk hij afleidt van het in zijnen tijd reeds
verouderde bijv. n. faegh, vreesachtig. TEN KATE
heeft deze woorden insgelijks, en leidt dezelve af van
zach of zag, den verl. tijd van zien, zoo dat het bijv.
n. faagh (bevreesd'), gefchreven in plaats van t'faagh
(je zaag) , zoo veel zou zijn als met vrees. Het nog
overgeblevene ontzag wordt door hem langs hetzelfde
kanaal afgeleid. In het hoogd. is het bekende zagen,
zaghaft, enz. afkomftig van het verouderde zag.
Misleiden dat het moefogothifche us-agjan, fterk vreezen,
van denzelfden oorfprong is. Wij hebben den
wortel overgehouden ia ons verfaagd, enz.
SAIZOEN, z. n., o., des faizoens , of van het fatzoen ;
meerv. fatzoenen. Een van de vier getijden des jaars: naar
het fatzoen. VOND. KILIAAN leidt het woord af vanfaed,
faeijing,oudtijds met eene/'gefpeld wordende.Volgens deze
afleiding zouden wij thauds de z in hetzelve moeten aannemen.
Maar waarschijnlijker is de afleiding van het
latijnfche fatio, door het fr. faifon, hetwelk oulings
in die taal fafonsn fafon was, even gelijk van ratio, raifon
is, enz. Oorfpronkelijk heeft het dan de beteekenis
van zaaitijd, maar wordt in ecnen uitgebreider*
zin voor alle jaargetijden genomen. In eenen overdragtelijke
beteekenis wordt het ook gebruikt, voor een' bekwamen
tijd.
Saizoen, fr. faifon, eng. feafon, ital. ftagione, fp.
fazon.
SAK, z. n., m., des faks, of van den fak; meerv.
. S 3 fak-

*7*
s A
-
fakken. Een fêtfrg vrouwekleed, een losfe japon.
Waarfchijnlijk is het oorspronkelijk hetzelfde woord
als zak, doch hetwelk het gebruik in deze beteekenis
met de fchcrpe f wil uitgefproken hebben. De engelfchcn
gebruiken hun jack eveneens. Het hcbreeuwfche
pt2f !éii.,het hxtpf€ki fdgum fchijncn hiermede verwant.
^
SAKRAMENT, z. n., o., als fakraments ,'of van het
fakrament; meerv. fakramenten. Eene meer of min
geheimzinnige, pkgtige, godsdienftige handeling, waarby
meiiy door middel van een uiterlijk teeken of zinnebeeld,
een geestelijk goed verkrijgt. In dezen zin
is het woord thans bij de meeste proteftantfche Christenen
in ge'bruik. Het is een latijnsch woord, hetwelk
oorfpronkelijk betcekende een onderpand, dat dcor
degenen, die een regtsgeding aanvingen, bij cenenpriester
gebragt werd, om door denzelven aan de winnende
partij afgegeven te worden; alsmede den krijgseed der
foldaten. In de eerfte ecuwen der Christelijke tijdtelling
noemde men alle zinnebeeldige tcekenen van goddelijke
en geestelijke zaken een fakrament. In volgende tijden
werd het woord alleen gebruikt voor zekere uiterlijke
handelingen , waardoor men geloofde de goddelijke
genade' te verwerven; in dezen zin heeft de roomfehe
kerk zeven fakramenten. De meerderheid der Proteftanten
noemt den doop en het avondmaal fakramenten;.
en het laatfte wordt inzonderheid het fakrament
des altaars, of alleen het fakrament geheeten. In de-
Toomfche kerk draagt de gewijde hostie dezen naam:
Tot de verheffing van 't fakrament. HOOFT. Van *f
hoogwaardigh fakrament. VONDEL. Bij NOTKERUS
Vindt men verfcheidene overzettingen van dit woord,
•als: heiligmeineda, vticdom. van weih , heilig , of Her
tviedom, heiligtuom, wizzoth, tougani , geheimenis,
fougenhelt, enz. Veel godgeleerde fchrijvers vertalen
het thans door bondzegel. De woorden fapperment,
fapperment, fakkerloot, welk laatlle men voor eene
misvorming van facra lotto houdt, zijn eene foort van
Bastaardvloeken in den mond van het gemeene volk, van
dit woord afkomftig. Zamenft.: fakramenthuisje ,fakramcntfchc'nder,
fakramentsdag, enz. Van hier met
eencn bastaarduitgang fakramenteel.
SAKK.1S-TIE, z. n., vr., der of van de fakristie; meerv.
fa-

s m
frkristiên. Een vertrek bij de roomfche Iftegjtwaar
de kerkelijke gereedfchappen bewaard wo den,
en de geestelijken hunne ambtskleederen aantrekken
In de fykristij. HOOFT. Het is een woord uit het
monnikenlatijn der middeleeuwen, m plaats vvafacra-
S. Zamenftelk: fakristiemeester. Sommigen noemen
den koster eener roomfche kerk den fakrtsujn.
SALADE, z. n.,vr.,der,oïvande falade; hetmeerv.
laden kan van verfcheidenefoortengebruiktworden. Alle
fpijs, die koud met olie en azijn gegeten wordt: haringfalade;
en meer bepaald alle kruiden, die raauw op deze
wijze gebruikt worden: kropfaladc, latu•wfalade=, enz.
Salade, nederf. flaat, flaut, cng.falad, fr. falade,
boh. falat. De naaste afltatnming is van het ital. falata
, infalata, hetwelk gezouten beteekent, en waarbij
het woord herba onderfteld wordt. Zulke fpijzen heetten
bij COLUMELLA reeds falgama. Intusfchen kan
dit ital. falata nog wel uit het oosten afkomitig zij-.i,
dewijl in de Albanifche, Wallachifche en Pcrzifche talen
falata eene als falade toebereide fpijs beteekent.
SALAMANDER, z. n., m. , des falamanders, oïvan den
falamander; meerv. falamanders. Een tweeflachtig viervoetig
dier, tot het gedacht der hagedisfen behoorende.
Zamenft.: meer falamander ,waterfalamander ; voorts:
falamanderboom, een oostindifche boom, dus genoemd,
uit hoofdedatzijn dikke bast het vuur zeer lang kan wederftaan;
gelijk men van ouds beuzelde, dat de falamander in
het vuur kon leven.Het eerfte gedeelte van' t gr. woord,waar
uit het ontleed is

* 8

S A. aSü
melarij. TEN KATE meent dat dit woord, door den
invloed van den hoogdaitfchen tongval, die de z tegen
onze t vervvisfelt, eene verbastering is van tammelen >
en afkomftig van het oude wortelwoord tem, tam,
hedendaags temmen.
S A M M E T , veroud. z. n., voor fluweel, bij KIL.
en anderen voorkomende. Hoogd., zweed.,fammet-%
bij MEL. ST. famijt.
SAMT, veroud. voorzetfel, hetzelfde beteekenende, als
met, nevens, bij KIL. pariter, fimul: famt het gevoelen
der ftaaten. HOOFT. InVriesl. zegt men nog [amps.:
SANDELBOOM, z. n., m., des fandelbooms, of van
den fandelboom; meerv. fanclelboomen.. Een boom,
die in Ceilon, Amerika en Egijpte te huis behoort.
Het woord is gevormd naar het bastaardlatijnfche
fantalum, hetwelk waarfchijnlijk uit Indie oorfpronkelijk
is.
SANDELHOUT, z. n., vr. , des fandelhouts, oïvan
het fanddhout; zonder meerv. Een blaauwachtig hout
van den eigenlijken fandelboom, hetwelk in de apotheken
gebruikt wordt. Ook wordt het brazilienhout
in het gemeene leven fandelhout genoemd.
SANDRAK, z. n., o., des fandraks, of van het fandrak;
zonder meerv. Eene witte hars of gom, die uit
den jeneverboom vloeit. Ook eene delfftof van eene
helder roode kleur, veel naar arfenicum gelijkende. Het
is een vreemd woord, waarfchijnlijk uit de oosterfche
landen afkomftig.
SANHEDRIN, z. n., m., des fanhedrins , of van den
fanhedrin; zonder meerv. Eene aanzienlijke raadsvergadering
bij de oude Joden, beftaande uit zeventig
leden, en in welke de hoogepriester voorzat.
Kaifas waerfchuuwt den Sanhederin. VOND. Het
past den Sanhedrin. Dezelfde. Het is een grieksch
woord, ffwiSpiov, hetwelk vergadering beteekent.
SANT, z. n., m., des fants, of van den fant; meerv.
[anten. Een heilige. Men gebruikt dit woord meestal
ten aanzien van perfonen, die door befluiten van
paufen of kerkvergaderingen voor heilig verklaard zijn;
zeldzamer om iemand aan te duiden, die inderdaad uitfteekt
iri godsvrucht en deugd. Van hier [antin: [anten
en [antinnen. In een' baertigen ftijl wordt [ant
wel eens gebruikt, om iemand te beduiden, voor wien
S 5 men

28* S A.
men een' bijgeloovigen eerbied heeft. Zoo zegt men
van eenen predikant, dat hij in dat of dat huis een
groote Jdnt is. Oulings paste men hetzelfde woord op
mannen en vrouwen toe. Gijsjen is nae fiee gevaeren,
met frijn Fops, fijn lieve fangt, Was de
tnooijjle meijd van 't langt. BREDERO. Hedendaags
.zegt en fchrijft men meer fint: fint Pieter, fint
Paulus; of wel bij verkorting ft.: ft. Petersburg,
eigenlijk de burg van den heiligen Petrus. Het woord is
onduirsch, en blijkbaar van het latijnfche fanctus ontleend.
SANTORIE, z. n., vr., der of van de fantorie;
zonder meerv. Duizendguldenskruid, een bekend gewas.
Van het basterdlatijnfche woord centaurium;
fr. centauréc, eng. centaury, fp. centoria.
Oulings was nog een ander woord fantorie, ook
fanctorie, in gebruik, beteekenende zeker fpeeltuig:
Mn fijn inghegaan in iherufalem mit fanctorien en
harpen. BIJB. 1477. Veel foets gheluyts van organen,
van fantorien, van pipen. GULD. TROEN.
SAP, z. n., 0., des faps, of van het fap; mttxv.fappen.
Het omloopende vocht in alle levende ligchamen
van het planten- en dierenrijk; ook het vocht of water
in boom- en veldvruchten. Het fchijnt een oorfpronkelijk
woord, naar het geluid gevormd. De Engelfchen
gebruiken hun fap alleen voor de vochtigheid in planten,
kruiden en vruchten. VOND. fchreef het fap.
Bij HOOFT vinden wrj het, fchoon met de z gefpeld ,
mede in het onz. geil.: den geur van 'e zap, enz.;
en: een Alchymist, dien grondt zap van een grondelooze
hoop om zijn oor en fpringt. Zamenft.: drui-
• venfpap, grondfap, heulfap, koning fap, limoenfap,
enz. Van hier fappeloos , fappeloosheid, fappig, cUe
of dat veel fappen heeft, fappigheid, fapverw, enz.
SAPANHOUT, z. n., 0., des fapanhouti, of van het
fapanhout; zonder meerv. Een Indiaanfch verwhout,
waarvan eene oranjekleur getrokken wordt. Het woord
is, gelijk de zaak, uitheemsch.
SAPGROEN, z. n., 0., des fapgroens, of van het
fapgroen; zonder meerv. Eene groene kleur of terw«
Hof, waarvan kleinfchilders zich bedienen.
SAPPIG, zit fap.
SARD1JN, z. n., vr., der of van de far dijn; meerv.
faróijnen. Eene foort van kleine haringen, die in groote

S Af a8'3
U menigte in de middcllandfche zee nabij Sardinië gevangen
wordt, en van daar dezen naam ontleent. Ook
vangt men hem in de noordzee, en gerookt zijnde verkrijgt
hij den naam van fprot.
Het woord fat dijn is het naar ons taaleigen veranderde
fr. fardine; ook in het hoogd. fardine, maar meer
fardelle, van het ital. fardclla.
SARDINIË, z. n., o., van het Sardinië. De naam van
een bekend eiland en koningrijk, in de middellandfche
zee. Van hier fardinicr, fardinisch.
SARGIE, z. n., vr., der, oïvan defargie ; het raëerv. fargien
kan van onderfcheiden foorten gsbrui kt worden. Zekere
wollen Hof: Engelfchefargie. Van hier het onverbuigb.
fargien i een fargien rok. Het is van het fr farge, ferge 9
haX.fargia, eng jcrge , nederf.ƒ

aS4 S A.
Ue der verwante talen is een dergelijk woord bekend,
behalve in het oude frankduitfche feran, feeran, hetwelk
wonden beteekent.
SAS , z. n., o., van het fas; meerv. fasfen. Eene fluis ;
ook eene recde, of ligplaats voor fchepen. Het fas
van Gent. De oorfprong van dit woord is waarfchijnlijk
te vinden in den vervoegden tijd van het werkwoord
zitten. HALMA , PTETERSON en anderen nemen het
onzijdig, fchoon het in de dagelijkfche taal elders vrouwelijk
gebruikt wordt. Van hier fasfcr, een iluiswachter,
of een toeziener bij de Huizen, welk.woord in eenige
gewesten nog gehoord wordt. Zamenftelling fasfenheim,
zmtevsfasfem, een dorp tusfchen Leide en Haarlem.
S A S S E F R A S , z. n., o., van het fasfefras; zonder
meerv. Een hout, hetwelk in de geneeskunde gebruikt
wordt. De naam is, met het gewas zelf, uit Amerika
afkomftig.
S A T A N , z. n., m.. des fatans, of van den fatan;
meerv. fatans en fatannen. Een booze geest; of bepaaldelijk
de opperfte van de booze geesten. In beide
beteekenisfen komt het woord in de heilige fchrift voor:
Indien de fatan den fatan uitwerpt; en ook: de
Heer zeide tot den fatan: van waar komt gij? en de
fatan antwoordde: van om te trekken op de aarde. Ia
het gemeene leven hoort men eenige ruwe fpreekwijzen,
waarin dit woord, in de beteekenis van groote
boosaardigheid of verregaande Hechtheid, voorkomt:
dat is een fatan van een wijf. Van hier het bijv. n.
fatansch, voor eenen perfoon of eene zaak, die naar
eenen fatan gelijkt, of veel moeite veroorzaakt. Satanfche
boosheid; een fatanfche weg.
Het is een hebreeuwsch woord JBJlsV, en beteekent
een' vijand, een''. tegenjlrever.
S A T E R , z. n., m., des faters, of van den fater;
meerv. faters. Een boschgod; volgens de verziering
der dichteren een gedrogt, met een menfchenhoofd en
bokspooten. In eene afgeleide beteekenis een geil mensch ,
een vuilik, of ook een lage potfenmaker: een misfelijke,
fater. Zamenft.: fatersbek, enz.
Het is een grieksch woord a-oijvfo;, in het latijn fatyrus,
en in alle europifche talen overgenomen. De beteekenis
van geilheid ligt in het oorfpronkelijke, hetwelk
afkomftig is van «e&ij, de mannelijkheid.
SA-

S A. **5
SATIJN, z. n., o., des fatijns, oïvan het fatijn;
het meerv. fatijnen kan van verfcheidene foorten gezegd
worden. Eene glanzige zijden ftof: gebloemd fatijn.
Gedoscht in wit fatijn. . *
Satijn, fr. fat in, it. fatino. Het woord is af komfti°-
van het bastaardlatijnfchc en italiaanfche feta.
SATIJNEN, bijv. n., onverb. Dat van fatijn gemaakt
is: een fatijnen japon.
SAUCIJS, z. n., vr., der, of van de faucijs; meerv.
faucijzen, Eene dunne worst, van varkensvleesch,
met zout en fpecerijen. Fr. faucisfe, eng. faufage,
it. falciccia, fp. falcicia , van het lat. falfum.
SAUS, z. n., vr., der of van de fans; meerv. faufen.
Allerlei' fap of vocht, hetwelk bij of over de fpijs
gebruikt wordt, om die (makelijker te maken. Alle
fpijs zal te beter fmaak hebben met die zaus. HOOFT.
In eene oneigenlijke beteekenis wordt dit woord genomen
voor alles, wat de aangenaamheid vau eenig genot
verhoogt: zoo zijn een vrolijk hart, een goed geweten
en werkzaamheid de faus van het leven. Van
hier het bedr. gelijkvl. werkw. faufen, in een' eigenlijken
en oneigenlijken zin, ergens den regten of eenen
beteren finaak aan geven. Zamenft.: fauskom, fauslepely
jauspan. — Bierfans, eijerfaus, kervclfaus, mosterdfaus
, wijnfaus, zure faus, zuringfaus, enz.
Dit woord is reeds vroeg overgenomen uit het fr.,
waarin het fauce heet, eng. fauce, ït.falfa, hoogd.
fosze, alle niet duisterlijk van het lat. falfum.
SAUSEN, zie faus.
SAUSIER, z. n., o., des faufiers, of van het fau fier;
meerv. faufierèn. Eene kom, waarin faus toegediend
wordt. Van faus met den bastaarduitgang ter. Dit
woord is in onze taal zeer oud; in de Bijencorf van
ALDEGONDE vindt men reeds : met de Cannekens ende het
faucierken daar op. In Noordholland hoort men het heden,
ten dage nog dikwijls gebruiken. Verkleinw.: faufiertje.
SAUSKOM, zie faus.
SAUSPAN, zie faus.
SAVOOIKOOL, z. n., vr., der, oïvan defavooikool;
meerv. favooikoolen. Eene foort van kool. Het woord
is zamengefteld uit kool en favoije, en heet bij LINN.
brasfica fabaudica, waarfchijnlijk, omdat zij uit dat
•Hand afkomftig is.
SCHy

fiSS S c H.
•SCH, een letterteeken, hetwelk in onze taal dikwijls
voorkomt: i. in het begin van woorden en lettergrepen,
waaromtrent valt aan te merken, vooreerst,"dat
hetzelve in onze taal zeer oud is en in de oorfpronkclükfte
wortelwoorden voorkomt, als in fchap, f hei'd,
enz. —- ten andere, dat het in woorden van uitheemfchen
oorfprong , die in hunne eigen taal met fc
gefchreven worden, bij ons aangenomen is, als fcha.bel,
voetfchabel, fchavot ,fchepter, enz ; doch eindelijk,
dat het bij ons, behalve voor de klinkers, Hechts voor ééncn
medeklinker, namelijk de ;•, wordt gebruikt: 2. aan
het einde eeniger woorden als een zachtftaartige uitgang
, waardoor zelfftandige tot bijvoegelijke naamwoorden
gevormd, of bijwoorden in bijvoegelijke naamwoorden
veranderd worden, als : heidensch van heiden, trotsch
van trots, rotterdamsch van rotter dam, grootsck van
groot, dagelijksch van dagelijks, vergeefsch van vergeefs,
enz.; welke uitgang sch eigenlijk eene verkorting
is van isch\ oulings ig, hetwelk met het> latijnfche
icus en het fr. ique eene onmiskenbare gelijkheid heeft.
SCHAAF, z. n. , vr., der, of van de fchaaf; meerv.
fchaven./ Een werktuig, waarmede men de ruwe oppervlakte
van hout effen maakt. In een' overdragtelijken
zin komt dit woord in eenige fpreekwijzen voor, als
een werktuig of middel, of als het bedrijf zeïf, der befchaving
of verbetering: eer hij de fchaef zijns woords
aan hun te vercke lelt. DE DECKER. De grove
fchaaf over iels laten hopen, iets met overhaasting en
flordig afmaken. De fijne fchaaf over een werk ftrijken,
eenen arbeid met orde en netheid volbrengen; of
een werk veel verbeteren. Van hier fchaven, bcfchayen,
befchaafd, onbefchaafd, enz. Zamenft.: blokfchaaf,
boor fchaaf, geer fchaaf', kraal fchaaf, rijfchaaf,
rofel fchaaf, ruigfchaaf. fchaaf bank, timmermans
werkbank, fchaafijzer, fchaafmts, fchaaffpaander*,
enz.
TEN KATE leidt dit woord af van den wortel fchap,
waarvan eene menigte woorden van onderfcheiden beteekenisfen,
in onze en de aanverwante talen, afftammen;
terwijl in dit woord de p, volgens den allemannifchen
en frankduitfchen tongval, in/en v veranderd is.
In eenige oorden van Duitschland is der fchaf, in de beteekenis
vaji ong fchaafnog gebruikelijk. ADEL.
SCHAAF-

S C H .
287»
SCHAAFBANK, zie fchaaf. - .
SCHAAFSEL, z. n., o., des fchaaffeïs, of van hef
fehaaffel; meerv. fchaaffeïs. De fpaanders, die van het
hout afgefchaafd worden. Van het vorige fchaaf en
den zachtftaartigen uitgang fel.
SCHAAK, z. n., vr. der, of van de fchaak; zonder
meerv. Roof, maagden- of vrouwenroof. Een verouderd
woord, waarvan hij ons het werkwoord fchaken
met het afgeleide fckaker, enz. nog in gebruik is. De
duitfchers hebben hun fchdcher daarvan nog overgehouden.
SCHAAK, een woord van uitheemfehen oorfprong, en
bij ons buiten de zamenftellingen alleen als een bijwoord
in gebruik. Het komt voor in het bekende fchaakfpel:
fchaak de koning! Eene waarfchuwing aan het
voornaamfte ftuk in dit fpel, de koning geheetcn, dat
hij zich verplaatfen moet, om niet vastgezet te worden.
Een fpel fchaak f pelen.
Velen hebben dit woord van het vorige fchaak\, roof,
willen afleiden ,, als of het fchaakfpel zoo veel beteekende
als rooversfpel, gelijk het bij de oude romeinen ook
onder den naam van ludus latronum, of latrunculorum
bekend was. Maar de onverbuigbaarheid van het
woord doet deszelfs uitheemfehen oorfprong reeds vermoeden
, die ook door de gefchiedenis van het fchaakfpel
ontwijfelbaar bevestigd wordt. Hetzelve wordt namelijk
door geheel Azie gefpeeld, en is, volgens het
eenftemmige berigt der oosterlingen, in Indie uitgevonden.
De oorfprong des naams is te vinden in het arab.
woord fcha of fchach, hetwelk koning beteekent. De
oppervorften van Perzie zijn nog onder den naam van
Schach bekend. Schach, naar onze uitfpraak in fchaak
veranderd, beteekent nu, bij de oosterlingen, in dit fpel,
den koning, dat is het eerfte of voornaamfte Huk, waarvan
het geheele fpel afhangt. Schaakfpel zou dus in
onze taal eigenlijk zijn koningsfpel; en het bij ons en
alle westerfche volken gebruikelijke fchaak de koning
is derhalve uit onkunde van de eigenlijke beteekenis des
woords, in zwang gekomen. De oosterlingen gebruiken
daarvoor Schach Roech , d. i. de koning wordt door
het kasteel enz. bedreigd. Van hier fchaken, een fpel
Ichaak fpelen: willen wij eens fihakenZ Schaker: die
heer

S c H.
heer is ten flerk fchaker. Zamenft.: fchaakbcrd 9
fchaakbord, fchaakfchijf', fchaakfpel, fchaakfluk.
SCHAAKBORD , zie fchaak. «
SCHAAKMAT, bijv. n., en bijw. Een woord in het
fchaakfpel gebruikelijk. De koning is fi haakmat, wanneer
alle toegangen zoo bezet zijn, dat hij geenen ftap
meer kan doen. Bij overdragt wordt het woord ook
gebruikt, om eene volkomene uitputting of krachteloosheid
te beteekenen. Schaakmat zijn. Het is meest
als een bijwoord in gebruik, maar komt enkele malen
ook als bijv. naamvv. voor: een fchaakmatte koning.
Schaakmat, it. fcacco-matto, fr. echec et mat, beter
echec est mat, de koning (de fchaak) is mat d. i.
dood. De eerfte helft van dit woord is het s.va.b.fhach,
(zie boven), en de andere helft het niet min oostcrfche
mat, dood, hebr. DQ. Als de koning in dit fpel
tot dien ftaat van onvermogen gebragt is, dat hij zich
niet meer verroeren kan, zeggen de arabieren, fchachmat,
de perzianen fcia-mat, d. i. de koning is dood.
Van daar is dat woord met het fchaakfpel in Europa
gekomen.
SCHAAKSPEL, zie fchaak.
SCHAAL, z. n., vr. der, of van de fchaal; meerv.
fchalen. Dit woord fchijnt oorfpronkelijk de beteekenis
te hebben van fchel, of fchil, zijnde de buitenfte
oppervlakte, die ligtelijk van een ligchaam wordt afgefcheiden.
TEN KATE leidt hetzelve af van fchciden,
fcheidelen, fcheedelcn, waarvan haarfcheedel, hoofdfcheedel
(fchedel.) In deze eerfte beteekenis is dit woord
fchaal weinig bij ons in gebruik, behalve voor de eerfte
of buitenfte plank of deel, wederzijds van eenen
boom afgezaagd; en voorts in de zamengeftelde
•woorden fchaaldier, fchaalvisch, een dier, een visch,
die eene harde, ligt van hun ligchaam fcheidbare huid
hebben, als een fchild tot bedekking der inwendige
zachtere deelen. Verder beteekent fchaal eenen eenigzins
hollen fchotcl, het zij om de fchelvormige gedaante,
het zij omdat de basten van boomen enz. oulings
dienden om drinkbekers van te maken: eene drinkfchaal.
Ik zal u eene overoude fchael fchenken. VOND.
August zet de Nektarfchael aen zijnen koraelen mond.
Dezelfde, Men zet de toefpijzen in fchalen, of fchaaltjes
op. Voorts: een werktuig, waarvan men zich bedient

$ c iU aSff
dient öm te wegen; en wel eigenlijk in de eerfle plaats de
twee platachtige tegen elkander overhangende borden,
waarop de goederen geplaatst worden ; maar vervolgens,
door overdragt, het geheele werktuig, en de evenaar zelf.
De fchaal z'iijk houden , onpartijdig handelen. Nog eenloodje
in de fchaal leggen. In • de fchaal hangen heeft
HOOFT, voorin evenwigt hangen. Waercle rcchlvaerdige
dus overweegt, daar komt geen werreltschgoel op defchaale,
noch tegen hem, noch met hem. VOLLENHOVE» Uw leven,
rij eken rust als op de waag fchael brengen. DE DEC­
KER. In de fchael van een bezadighi oordeel opgewogen.
VOND. Nog: een bord, waarmede armbezorgers liefdegaven
inzamelen: met de fchaal omgaan. Van daar met eenen
klemftaartigen bastaarduitgang fchalist, die met de fchaal
voor de armen omgaat. Nog brengt TEN KATE hiertoe het
in dezen zin reeds verouderde fchaal ,fchal voor zaadbal,
teelbal ,als om de eijerfchaligegedaaute,van denzelfden wortel
af te leiden. Van daar dan de ruwe bedreiging: ik
zal u voor de fchalen, — de fchalen aan /lukken /laan. Van
daar dan misfehien ook fchaalbijter, zijnde de naam
van eenen bekenden kever, die zich op de teeldeelen
der paarden zet. Eindelijk meent dezelfde kundige
woordnavorfcher den oorfprong van het oude bijv. n.
fchaal, waarvan nu alleen het onz. werkwoord verfhalen
en het bijv. n. verfchaald overig zijn , te vinden
in fchaal, drinkfchaal, als beteekenende een vocht,
dat, door te lang in eene opene fchaal te ftaan, de fijne
geesten heeft verloren ; van waar dan ook koudfchaal.
Doch ADELUNG brengt dit woord tot het nederï. fchalen ,
ipoelen, weshalve dit fchal in het hoogd. eigenlijk waterig
zou beteekenen. Zamenft.: fchaalboter, boter, die bij
het kleine gewigt verkocht wordt, fchaaldier, fchaal-visch.
— Drinkfchaal, eijcrfchaal, fruit fchaal, goud*
fchaal, notenfchaal, weegfchaal, enz.
Schaal, hoogd. fchaale, t\\g.fcalc,ïr.£cale,écaïlle,
SCHAAL, z. n., vi*., der, of van de fchaal; meerv.
fchalen. Eene figuur, in lijnen , even gelijk de fporttn
eener ladder, afgedeeld, en welke men gebruikt,- om
de evenredigheid tusfehen teekeningen en de geteekende
voorwerpen af te malen. Eene fchaal van twintig
roeden of mijlen. Zamenft.: mijl fchaal. De oorfprong
van dit woord, welks beteekenis met het vorige
niets gemeen fchijnt te hebben, zti te vinden; zijn

gpo S e ff»
in het fr. schelle, eene ladder; de engelfchen gebruiken
hun fcale, gelijk wij fchaal, zoo wel in deze als in de
boven aangewezene beteekenisfen.
SCHAALBIJTER, (fchallebijter) zie fchaal.
SCHAALLOOS, zie fchadeloos.
SCHAAMACHTIG, bijv. n. en bijw. Schaamte hebbende,
zedig, ligt bedeesd of verlegen. Dit woord
is zamengefteld uit het verouderde fchaam, of fchame,
waarvoor wij nu fchrijven fchaamte, en achtig. Zie
dit laatfte. Van hier fchaamachtigheid.
SCHAAMBEEN, z. n., o. des fchaambeens oïvan het
fchaambeen; meerv. fchaambeenen. Het kleinfte gedeelte
van het ongenoemde- of heupbeen, waardoor de
eigenlijke fchaamte, in den ontleedkundigen zin, mede
gevormd wordt. Inhetlatijn: os pubis.
SCHAAMDEEL, z. n., o., des fchaamdeels, of van,
het fchaamdeel; meerv. fchaamdeelen. Van fchaam,
nu fchaamte, en deel. Teeldeel; zijne fchaamdeelen
bedekken. Anders ook fchaamlid.
SCHAAMROOD , bijv. n. en bijw. , fchaamrooder,
fchaamroodst. Rood van fchaamte ; fchaamrood worden,
zijn. Soo worden fij fchaamroot.' BIJBELV.
SCHAAMTE, z. n., vr. , der, oïvan de fchaamte;
zonder meerv. Da onaangename aandoening, gepaard
met blozen, veroorzaakt door de zigtbaarheidvan onze
naaktheid, en overdragtelijk,van onze onvolmaaktheid.
Hij kon van fchaamte zijne oogen niet opflaan. De
vatbaarheid voor het gevoel van fchaamte: Zoo dat ze
haere belofte brekende de fchaemte uittrok. VOND. Eerbaarheid
: dat de vrouwen met fchaemte haer felven vcr~
eieren. BIJBELV. Datgene, waarover men zich tefchamen
heeft, de zigtbaarheid van onze naaktheid of onvolmaaktheden:
Sij ontdeckte hare fchaamte. Laetfemct
fchaemte bekleet worden. Gij weet mijne fchaemte.
Met fchaamte de laeifle plaetfe behouden. BIJBELV.
De naaktheid van het ligchaam: hij is zoo arm, dat
hij zijne fchaamte niet kan bedekken. Die deelen van
het ligchaam in het bijzonder, welker ontblooting de
fchaamte verwekt, de teeldeelen: de fchaemte ontdecken.
BIJBELV. Eindelijk in de ontleedkunde, het be-
•nedenfte gedeelte van den fmeerbuik, onmiddellijk boven
de teeldeelen, in hetlüïiyri'.pubes. Van hier fchaamtelijk
3 met fchaamte, fchaamteloos, zonder fchaamte.
fc&-

S C Él. 491
Schaamte, bij KERO fcamu , bij NOTK. fcdma, nederf.
fchaam, en fchdmte, angelf./?«/«

s$a San.
KER. fcaff, nederf. fchaap, angelf. txig.fkeep.
TEN KATE leidt het woord af van den wortel fchaep ,
/^e/>, , waarvan het nog gebruikelijke fckeppen,
alsmede fchaven, van dezelfde beteekenis als affcheren;
en gist, dat hetzelve in het onz. gedacht gebruikt
wordt, omdat men oulings daaronder het algemeene
woord beest verftond, zoo dat fchaap zoo veel zal bcteekend
hebben als het fcheerbeest.
SCHAAR, z. n.„ vr., der of van de fchaar; meerv.
fcharen. Eene verzameling van een meer of min aanzienlijk
getal gelijkfoortige voorwerpen. In dezen algemeeneren
zin is het woord niet meer in gebruik, maar
wordt nu alleen van levende voorwerpen, en bepaaldelijk
van menfehen gebezigd: als vele duijj enden derjeharebij
een vergadert waren. Daer was nu een fchare bij een van
omtrent konder t en twintighperfoonen. Endevele 'c har en
Volghden hem. BITEELV. Oul. voor kudde: ontellikefcaren
der fcapen. BIJB. 1477. De dichters fpreken van de
fchaar der zanggodinnen. Zamenftell.: heer fchaar, leger
fchaar , vier fchaar.
Schaar, hoogd. fchar, bij ÖTFRID. fkara, zw.
fkare, ital. fcicra. NOTK. vertaalde het latijnfche
legio door fcara; GOTTSCHED wilde in het hoogd.
een regiment eine lekar, en een bataillon eine halbe
fchar genoemd hebben, In zijnen oorfprong fchijnt
dit woord klanknabootfend te zijn, uitdrukkende het geruisch,
dat er door eene menigte bijeen verzamelde levende
voorwerpen gemaakt wordt.
SCHAAR, z. n., vr., der of van de fchaar ; meerv. fcharen;
verkleinw. Jchaartje. Een werktuig , uit twee op elkander
draaijende fcherpe bladenbeftaande, waarmede men
knipt: tot dat hij eens de fchaer op de kin en koonengebruikt.
DE DECKER. Daar hangt de fchaar uit, men
moet daar ten duurfte betalen. Eenen lap door het oog van
de fchaar halen; dit zegt men van de kleermakers , die-
• van het goed hunner kalanten ftelen. De fchaar aan
•aan eene ploeg, met een woord gewoonlijk ploeg fchaar
geheeten, is een breed, van voren fpits toeloopend
Huk ijzer, in de gedaante van een omgekeerde 4, waarmede
de vore van onderen losgefneden en opgehaald
•wordt. De fcharen van den kreeft en andere dieren
aijn meer of min fcherpe werktuigen, waarmede zij nijpen.
Schaar, in den zwabenfpiegel fchaer, wend. in het
meerv*

S c ff.
meerv. fkarj'e, eng. fhear tafhears, hoogd. fchére.
TEN KATE leidt dit woord, zoo wel als het vorige,
van fcheer, den wortel van fcheren, af. Oulings zeide
men ook jchaarmes, voof fcheermes: foe en fal
gheen fcaermes op fijn 'hooft comen. BIJB. 1477'
SCHAAR, zie fchaard.
SCHAARD (fchaarde), z. n., vr., der of van de
fchaard; meerv. fchaarden. Eene ingekorvene en
fcherpe breuk in een mes of ander fnijtuig. Dat mes
is vol fchaarden. Sint hij de fchaer den, die de fncS
van het fiaghzwaert ver/lompen, voorzichtigh uil/leep,
MOON. Een fcherpkantig afgebroken ftuk van eenen
fleen, of van aardewerk, eene fcherf.
Schaard,nzdtrLfchaard,Angciï.fceard,i)d.fkard,et\g.
fhard ,fheard,fherd. KILIAAN en TEN KATE geven dit
"woordjin beide aangewezene beteekenisfen op; doch inde
laatfte is het reeds verouderd. Men zegt door gumsjchaar.
SCHAARS, bijw. Naauwelijks, op eene bekrompene
wijze: het geld komt fchaars bij dien man om. Op
eene twijfelachtige wijze, onzeker: Maar of Wuft ft of
van kunst de gunst voldoet en voedt, blijkt fchaers.
POOT. Zelden: fchaars tworden de verdienften beloond.
SCHAARSCH, bijv. n., fchaarfcher, meest, zeer
fchaarsch. Volgens KIL. en TEN KATE beteekent
dit woord oorfpronkelijk fcherp. Hedendaags gebruikt
men het meest, om iets aan te duiden, hetwelk al te klein
in getal, al te ongemeen of zeldzaam is, of te kort komt;
het tegendeel van overvloedig: onwankelbare trouw is eeno
fchaar fiche deugd.Va.ri hkr/chaarschheid:er is fchaarsch -
heid van geld, fchaarschheid van levensmiddelen.
Schaarsch, ital. fcarfo, fp. ePcasfo, eng. fcarce,
oud fr. escart. TEN KATE leidt dit woord almede
van den wortel fcheer in fcheren af.
SCHAARSTOK, z. n., m., des fchaarftoks, of van den
fchaarftok; meerv. fchaar fokken. Een dik en fmal
ftuk hout, tot ffeviging van den overloop van een fchip.
Volgens ADELUNG beteekent dit woord in het hoogd.
een ftuk hout, dat van onderen tot bevestiging van den
mast dient, en denzelven influit; en zal hetzelve
van den wortel fichar, eene uitholing of verbinding
beteekenende, af te leiden zijn.
SCHAAR WACHT, z. n , vr., der, of van de fchaarwacht;
meerv. fchaarwachtetu Eene beade wachters.
T g. Een e

èft Se H.
Eene ronde. HALMA neemt dit woord in dezelde beteekenis
met deurwachter; doch het eerfte lid van het
woord, fchaar, in den zin van hoop, bende, pleit
voor de door ons opgegevene beteekenis, waarin KI­
LIAAN het woord ook opgeeft. Nog vindt men het
bij hem in den zin van wachtplaats, aangewezene verblijfplaats
voor wachters; hoeffiag. Van hierfchaarwachter,
een enkelman, toteenefchaarwachtbehoorende.
Schmrwacht, hoogd. febarwache. In het mekkelenburgfche
is een werkw. fcharwachen in gebruik,
beteekenende: zich flapeloos in het bed omwentelen.
ADEL. geeft het woord in de eerst aangewezene beteekenis
op.
•SCHAATS, z. n.,vr. der, of van de fchaats; meerv.
fchaatfen. Eene foort van fchoeifel, met gladde en
fcherpe ijzers voorzien, om op het ijs te rijden: hij
rijdt eene goede fchaats, hij verftaat de kunst van het
rijden op fchaatfen zeerwel'. Van hier het werk w.fchaatfenrijden
Qfchaatsrijden), en voorts fchaatfenrijder.
Schaats, eng. Jkate, fr. echasfes (eigenlijk fielten),
it. zanche, fp. cancos. De oorfprong van het woord
is duister.
SCHAB ,fchabbe, z. n., vr., der, of vandefihab, fchabbe j
meerv. fchabben. Een ligte mantel: watfchandelijker ondie-,
ren onder deze fchoone Ichabben meenigmaal verfchuilen.
OUD. Verkleinw. fchabbetje, bij HALMA een flecht manteltje.
Hij hing zijn fchabbetje om. Eenigzins verouderd. Bij
KIL. jchabbe, fchabbeken, toga levis, ital. sabbanno.
SCHABAAT, zie. fchade.
SCHABEL, jchabelle, z. n., vr., der, oïvan de fcha<
bel; meerv. fchabel/en. Voetbank, meest gebruikelijk
in het zamengeftelde voetjchabcl: voor hare voetfehabel.
VOND. Van het lat. fcabbellum. Hoogd. Scha-,
mei, nederf. fckammel, bij TATIAN. fcamal. KEE.9
noemt alle zitplaatfen, of banken fcamclu.
gCHABRAK, z. n., vr. en onz., der, oïvan de, des,
. ctf van het fchabrak; meerv. fchabrakken. Een kleed,
't welk achter aan den zadel van een rijdpaard vastge-
' maakt wordt en het kruis van het paard bedekt Het
j|? een vreemd woord, waarfchijnlijk van het turkfche
ciaprak. tfchaprak, pool. czaprag.
gCil'AOUT, z. n., v r., der , oïvan de fchacht; meerv,
jchackten. Ook ,fckaft. Deze benaming wordt aan
ver

S c H. *95
vele langwerpige, regt opgaande dingen gegeven, als:
jTfrLrht van eene Pen; van hier voor de pen zelve:
tltaeZlen: Zijn vlugge fchacht befchreef het
leven der grieken. Voor den vleugel van eenen voged

S c H.
fel gebezigd: fchade, dat hij niet eerder gekomen is >
voor, bet is jammer. De in de gemeenzame verkeerinê
gebruikelijke uitdrukking fchabaat! is denkelijk eene
verkorting Vanfchade baat: ik zal hem om voldoening
van het geen hij jchuldig is, aanfpreken; maar kan
ik geen geld van hem krijgen, fchabaat! (fchade baat O
d. i. ik zal mij deze fchade nog troosten; want zij
kan mij m t vervolg nog baat, of voordeel, aanbrengen.
•
Schade hoogd. fchade, nederf. fchadefchae, angt\[.
Jcathe., eng. fcath, zweed, fkada, ijsl. /kade,
wend. fkoda, pool. fzkoda, bij OTTFRID. fcado.
WACHT, leidt het van 't gr. &T* af. Nader komt het
bij het gr. c£^ x^n, 't welk, bij de fcholiasten van
Homerus, voor fchadeloos, onbezeerd, voorkomt.
SCHADELIJK, bijv. n. en bijw., fchaddijker, fchadelijkst.
Schade aanbrengend: fchaddijke (ongezonde)
fpijs. Eene fchaddijke (nadeelige) lucht,
jchaddijke gewoonten. Een fchadelijk mensch, in eene
engere beteekenis, iemand, die geneigd en bekwaam is,
om anderen fchade toe te brengen. Van fchade en
lijk. Van bier fchadejijkheid.
SCHADELOOS, bijv. n. en bijw., fchaa'eloozer,fchadeloost.
Geene ichade hebbend, onbefchadi^d, zonder
fchade: iemand fchadeloos houden, feilen. Gij
zult van die onderneming niet fchadeloos afkomen.
Dit woord heeft in de fcheepvaart en den koophandel
nog eene andere, en wel tegengeftelde beteekenis
gekregen, namelijk, die van befchadigd, reddeloos:
de fchepèn zijn zeer fchadeloos gefchoten.. Het /chip
kwam fchadeloos binnen. Ook lpreekt men van een
fchadeloozen lap laken. Insgelijks bezigt xatw fchadeloos
voor werkeloos, of zonder werk: hij"heeft den
ganfehen winter fchadeloos (fchaloos) geïoopen. Het
' 'is echter waarfchijnlijk, dat dit fchadeloos eene verbastering
van fchadelijk is. Het fchip is fchaloos binnen;
zegt dan zoo veel'als: het fchip heeft door
ftorm of andere ramp zoo veel fchade geleden, dat
het moest binnen loopen, om de bekomene fchade te
herftellen. De Heer F. v. LELIJVELD gist, dat dit
fchaloos eigenlijk fthaalloos moet zijn, d. i. zonder
fchaal, of huid. Van de fpreekwijs fchadeloos houden

S C H . =97
Is het zaraengeftelde zelfft. naafnw. fchadèboshouding y
en van fchadeloos ftellcn, is fchadeloosflelliiig.
SCHADEL00S1I0U0ING, zie fchadeloos.
SCHADELOOSSTELLING, zie fchadeloos.
SCHADEN, onz. w., gelijkvl. met hethuipw.hebben: ik
Jchaadde, hebgefchaad. Schade toebrengen; met den derden
naamval: dal zalufchaden,u\vtïgezondheid, uwen
goeden naam, uw vermogen nadeelig zijn. Datfchaadt u
niet, gij hebt daarvoor uwen regtenloon; eene gewone uitdrukking,
diencnde,om aan te duiden, dat men met iemands
ongeval geen medelijden heeft. Van hier fchadigen-.dat niet
eene vonck hun fchadigt ecnich cleel. FR. DE WAEL.
SCHADEVERGOEDING, fchavergoeding, zie fchade,
SCHADEVERHALING, fchaverhaling, zit fchade.
SCHADIGEN, zie fchaden.
SCHADUW, z. n., vr., der, of van de fchaduw}
meerv. fchaduwen. Eigenlijk het donkere beeld eens
ligchaams, in zoo ver hetzelve door het ontvangen der
lichtftralen ontftaat: zijne fchaduw in het valer zien.
Naar eene fchaduw grijpen. Be fchaduw volgt het
ligchaam. Gij ziet de fchaduw der bergen voor menfchen
aan. BIJBELVERT. Voor zijn» eigene fchaduw
(anders fchimj bang zijn, figuurL, zonder reden bevreesd
zijn. Oock vlucht hij als eene fchaduw. BIJ­
BELV. Figuurlijk, een zwak beeld, een aan een ander
fiechts onvolkomen gelijk ding, voorbeeld, zinnebeeld:
welke zijn een fchaduwe der toekomende dingen. BIJ­
BELV. Schijn: daar is geene fchaduw van waarheid
in. Diepfel in eene fchilderij: de fchaduw is in dat
ftuk niet wel aangeleid. Ook wordt het in eenige bijbelplaatfen,
op eene andere ongewone wijze, voor duisternis
over het algemeen genomen: die gefeten zijn in
duist er nisfe , ende fchaduwe des doots. BIJBELV.
Befcherming, verkwikking, zijnde eene oosterfche figuur,
alwaar de fchaduw, in de brandende hitte eene
grootere weldaad is, dan in gematigder luchtftreken.
Verberg mij onder de fchaduw uwer vleugelen. BIJ-
BELVERT. Oul. werd het ook voor afgeltorven ziel,
fpook, geest genomen : fo antwoorde die fcaduwe weder
enfeyde. CLAR, SPIEG. Van hier fchaduv»'achtig,
voor lommerig: fchaduwachtig geboomte, en voor
zinnebeeldig: de fchaduwachtige wet, in de godgeleerdheid.
In de fchaduwachtige bedommeling der eerwaar-
T 5 dh

S C H .
dige oudheid zoo bruskelijk indringen. OUÜAAN.
Oul. zeide men ook fchade: Te Hamertc onder die
fcade rusten, MEL. ST. Zamenftell.: fchaduwri/k
dat veel fchaduw, of lommer geeft, of veroorzaakt.
Ook fchaduwmild: fchaduwmilde boomen. HOOFT.
Hoogd. fchatten, bij WILLERAM. fcade, NOTK. fcato,
fcatue, ULPHIL. fkadau, angelf. fecadu, eng.
fhade, jhadow. Ten aanzien van de afleiding dezes
woords komen hier fchouwen, fchijnen, en het gr.

S C H. 299
die geklept wordt, als het tijd is om te eten, fchaflijst,
(fchaftïijst) eene lijst van de fpijzen, die gegeten
worden, fchafmeester (fchaftmeester) , fchaftijd,
tijd om te eten.
Hoogd. fchaffen, angelf. fecapan, ijsl. fkapa , zweed.
fcafa, fkapa, fkipa, eng. chaffer, is verwant aan
fcheppen.
SCHAFKLOK, zie fchaffen.
SCHAFLITST, zie fchaffen.
SCHAFMÈESTER, zie fchaffen.
SCHAFT, zie fchacht.
SCHAFTEN, zie fchaffen.
SCHAGCHERAAR, zie fchagcheren.
SCHAGCHEREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fckagcherde,
ht b gefchagcherd. In het gemeene leven alleen gebruikelijk
, voor eenen gewinzuchtigen handel drijven,
woekeren: hij fchagchert daar wel de helft op. Vanhier
fchagcheraar, woekeraar , fchagcherij , woekerwinst.
Hoogd.,nedeïi\\fc.fchachern,zweed, fkackra.Het is waarfchijnlijk
van de gemeene joden ontleend, die dit woord,
bij "hunnen handel, veelal in den mond hebben. Het komt
met het chald. 1HO en het hebr. ")2W koopen, handelen
, overeen.
SCHAGCHERIJ, zie fchagcheren.
SCHAKEL, z. n., vr., der, oïvan de fchakel; meerv.
fchakels. Een fchalm, of ring, van eene keten: er is
eene fchakel van die keten los. Van de fchakel. VOND.
Eene maas in een net; van hier wordt zeker vischnet
fchakel, of fhakelnet genoemd , elders kleef garen.
Met de fchakels visfehen. Oyerdragt., het verbanden
vervolg eencr rede: de fchakel zijner rede werd ongelukkiglijk
afgebroken. Van hier fchakelen, Zamenft.:
fckakelnel. Verkleinw.: fchakeltje.
SCHAKELEN, bedr, en onz. w., gelijkvl. Ik fchakelde,
heb gefckakeld. Bedr., hechten, verbinden : als
men eenige ringen fchakelt, heeft men eene keten.
Overdragt.: zijne reden fckakelen, in orde op elkander laten
volgen. Het krijgslotfchakelt ftaagheen reexvan ongelitkken.VoND.
Onzijd., met hebben.Met fchakels visfehen:
wanneer gaan wij eens fchakelen? Vanhier fckakeling,
SCHAKEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfckaakte,
heb gefekaakt. Bedr. met geweld wegvoeren : een meisje
fchaken. Rooven: dat zij (de. wolven) de kinderen
uit

'jco S C H .
uit de wieg of der ouderen armen fckaalttft. HOOFT.
Onzijd., met hebben, op liet fchaakbord ipelen: willen
wij eens fchaken? Van hier fchaker, vervoerdervan
een meisje, ook roover, dief.: en waarmede verdiende
die fchaker het Paradijs? GULD. TR.; en fchaker,
fchaakfpeler, — fchaking,
SCHAKER, 'zie fchaken.
enz.
SCHAKEREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchakeerde, heb
gefchakeerd. Mengelen, verdcelen: de kleuren in die
bloemen zijn verwonderlijk gefchakeerd. Van hier
fchakeerfel, fchakering. Ook wordt het gebezigd ten
aanzien van de toonen in de muzijk: uw tongmuzijk
met fnarenfpel fchakeert. VOLLENH. Schakeere zangk
met fnaar. VOND. TEN KATE brengt dit basterdflaartig
werkwoord tot fchaken, uit hoofde dat de perken
der fchaakborden en de fchijven van verfchillende
kleur zijn. Anderen leiden het af van het oudduitfche
fchach, fchacht, een vierkant veelkleurig veld; doch
het fchijnt veelmeer met hel ijsl.fkackr, ongelijk, fkacki,
ongelijkheid, fkeckia, ongelijk maken, verwant
te zijn.
SCHAL, z. n., m., des fchals, of van den fchal; zonder
meerv. Geluid, galm, thands gewoonlijkgefchal.
Zamenft.: wederfchal, weerklank, echo. Van hier het
werkw.: fchallen, fchaldc, gefchald, klinken: dat
luider fchalt, dan ,
t fchallend veld.
SCHALBIJTER, zie fchaal.
Six v. CHAND.
SCHALIE, z. n., vr., der, oïvan de fchalie; meerv.
fchalicn. Lei, deklei: een dak met fchallen beleggen.
Van hier het onverbuigbare fchalien: een fchalicn dak.
Zamenft.: fchaliedak, fchalicdekker, bij KIL. fchaliendekker
, fchrijffchalie,
middeleeuw, fcaglia.
fchrijflei. Lat. fcandula,
SCHALK, z. n., m., des fchalks, of van den fchalk;
meerv. fchalken-. Verouderd woord, beteekenende
Haaf, knecht, of iemand, die zekeredienstbewijzingen
aan anderen fchuldig is. Heer, ik ben uw fchalk,
leest men in eene oude berijming der pfalmen. Van
hier het oude Godsfchalk, voor Gods knecht. Indezen
zin was het oudtijds gebruikelijk niet alleen ten
aanzien van knechts, of geringe bedienden, maar ook
van aanzienlijke dienaren, hofbedienden. Zoo wordt
het zamengcftclde m^arfchalk, eigenlijk paardenknecht,
OU>i

oul. ook hoeffmit, voor eene zeer aanzienlijke bediening
gebezigd. Thands wordt het woord gebruikt
in den zin van een loos mensch, en iemand, die dc
vaardigheid bezit van anderen, bij een onfchuldig Schijnend
gedrag, të benadeelen, een loosaard, bedrieger:
hij is een regte fchalk. Die veinfers ende die fcalke.
BIJB. 1477. Van hier het bijv. naamw. fchalk, fchalher,
fchalkst, zeer fchalk, voor loos: dit wilt die
Biscop echter wreken, op tie wefen met fchalken treken.
L. v. VELTH. Een fchalk oog bezigt HOOFT^voor achterdocht:
binnen Antwerpen kreegh men een fchalk oogh
op den graaf van Meeghen. Zoo ook Jchalkachtig,
fchalkelijk, fchalkhcid: de fchalkheid ziet hem ten oogen
uit — fchalknar, hofnar. Van fchalk is ook het zamengeftelde
verfchalken.
In de eerfte en waarfchijnlijk oudfte beteekenis, is
dit woord bij ULPHIL. fkaïks, KER. fcalcha, OT-
TRIED fcalc, nederf.fchalk, zw.fkalk. WACHT. en.
TEN KATE, brengen het tot follen, bij ons zullen, oul.
fchullen, fchuldig, verpligt zijn; zoo dat fchalk zoo
veel zou beteekenen als iemand, die alles fchuldpligtig
doet.
SCHALK, bijv. naamw. Zie boven bij fchalk.
SCHALLEBIJTER, zie fchaal.
SCHALLEN, zie fchal.
SCHALM, z. ril", m., des fchalms, of van den fchalm;
meerv. fchalmen. Schakel: hang den ketel tweefchalmen
hooger. Verkleinw. fchalmpje.
SCHALMEI, z. n., vr., der, of van de fchalmei;
meerv. fchalmeij'en. Zeker blaasinftrument, zamengefteld
uit fchal, geluid, en mei, meije, een afgehouwen
boomtak, als zijnde weleer uit zoodanigen uitgeholden
tak vervaardigd.
Hoogd. fchalmeije, zweed, fkalmeja, eng. fhalm,
ital. fciarmela, fr. chalumeau, misfehien van calamus.
SCHALOOS, zie fchadeloos.
SCHAMEL, bijv. n. en bijw.; fchameler , fchamelst. Eigenlijk
befchaamd, verlegen; en van daar naakt: cleederkens
om fijn fcamel ledekens daer mede te decken.
CLAR. SP. Arm: fchamelvolk, fchamele lieden. Als ufchamel
onderfaten. HOUWAERT. Gering: onder 't
fchamel dak. MOON. En, daar ik, fchamel dichter.
H. HouTAJtt- Eerbaar: «en heilich wijf m fcamel.
BIJB.

Soa S c h 4
BJJB, 1477. Van hier fckamelheid', voor de fchaaüt»
deelen: hij fdl fijn'ftamelhe.it bedecken met Unen bro*
ken. BIJB. 1477. Ook eerbaarheid: fcamelheit en goe-
.defiede.^ DOCTRIN. Alle fchamelheit der maachden.
CLAR. SPIEG. Zamenftell: onfchamcl, dat echter niet
veel in gebruik is: voor die onficamele oogen. CLAR.
SPIEG.
SCHAMEN, wederk,. w., gelijkvl. Ik fchdamde mij,
heb mij gefchaamd. Schaamte gewaarworden, befchaamd
en verlegen worden : Ik bemerkte mijnen misflag
en fichaamde mij. Ende fij waren beide naeckt,
encle fij en fchaemden haar niet. BIJBELV. Zich voor
iemand fchamen , verdriet gevoelen, verlegen worden ,
. daarover, dat hij onze-omftandigheid ontdekt heeft, ofi
zal ontdekken. Zich voor zichzelven fchamen. Foei,
fchaam 11 in uw hart! in het gemeene leven. In eene
üirgeftrëktere beteekenis wordt het ook voor fchuwen,
Ontwijken gebezigd: J'chaam u niet de zaak te bekennen.
Wanneer de zaak, waarover men zich fchaamt,
door een zelfftandig naamwoord uitgedrukt wordt,
• ftaat hetzelve ook wel in den tweeden naamval: fchaemt
u niet der getuigenisfe onfes Heeren. BIJBELV. Ik
moet mij uwer fchamen, anders over u.
Reeds bij OTTFRID. en WILLEKAM. fchamen, in
het angelf. fecaman, bij ULPHIL. f karna, zweed fkdmmas.
Van fchaam , fchaamte.
SCHAMP, z. n., m., des fchamps, oïvan denfchamp;
zonder meerv. Eigenlijk een zijdelings uitgeweken
houw, of fnede, van een mes, bijl, bijtel, of iets diergelijks,
van fchampen, affchampen. Van daar, bij
overdragt, zijdelingfche aantijging, verachting, nog
overig in fchampfchoot, fchampfcheut, een fchoot, die
niet geheel treft: hij kreeg een fchampfchoot aan den
arm, overdragt., eene zijdelingfche aantijging, berisping:
iemand eeti' fchampfcheut geven. Schamp ïchïjnt
dus genoegzaam hetzelfde te zijn als fchimp, en fchampen
als fchimpen.
SCHAMPEN, onz. w., gelijkvl., met het hulpw.zijn',
fchampte, is gefchampt. Eigenlijk even raken en afglippen:
de bijl fchampte; doch in dezen zin bezigt
men meestal affchampen, uitfehampen. CAMPH.zegt:
zijn pijl moet jlomp terugge fchampen. MOON. gebruikt
het, in den zin van vlugten, wegloopen: dit
dezt
4

S C H » 3«>3
£ez& peste fchampen en hielen lichten doet. > VOND.
heeft fchampen uit het mrftelperk , voor wijken. In
de zeevaart bezigt men het woox&fchampdek , voor een
dek aan de poorten van het gefchut, waarop alles affchampt,
dat dezelve zoude kunnen befchadigen; waarvoor
men ook fchandek zegt. Van dit fchampen, is
ook het voortd. w> Jehamperen', en fchamperde voor 's
hart, dat borst en ribben kraken.
fchampen en fchimpen.
HOOGVL. Zie af­
SCHAMPER, bijv. n. en bijw.. fchamperder, fchamperst.
Scherp , bits , honend : een fchamper antwoord
— eene fchampere taal voeren. Van fchamp.
Van hier fchamper heid, fchamper lijk,
fche, bitfe, honende wijze.
•SCHAMPEREN, zie fchamper.
SCHAMPERLIJK, zie fchamper.
SCHAMPSCHOOT, zie fchamp.
op eene trot-
SCHANDAAL, z. n., o., des fchandaals, of van het
fchandaal; meerv. fchandalen. Van fchande, met een*
basterduitgang , van het lat. fcandalum , waarvan ook
het fr. fcandale. Aanftoot, ergernis: Hij gaf daardoor
een groot fchandaal aan de kerk. HALMA. .Dat
wij dit fchandaal vernietigen. VOND. Wieisferdie
met reden op dit pas , can eenich fchandael van die faten
vertellen, HOUWAERT. Ook wordt het als de
benaming van een' man gebezigd, en in dat geval is het
mannelijk: hij is een regte fchandaal van zijne familie.
Van hier zijn de basterdftaartige uitdrukkingen Jchandaleren
en fchandaliferen gevormd.
gCHANDE, z.n. ,vr., der, oïvan defchande; het meexv.is
niet in gebruik. Eigenlijk, eene ligchamelijke misvorming,
waardoor eene zaak hare behoorlijke gedaante,op eene zigtbare
wijze verliest, of detoeftand, waar in eene zaak gefchonden
wordt: iets te fchande maken, misvormen, bederven,
onbruikbaar maken. Een paard te fchande rijden. Figuurlijk,
een hooge graad van zedelijke misvorming,als van
oneer, of het oordeel van anderen over ons, zoo ver
dit met oneer en vernedering in de burgerlijke zamenleving
verbonden is; wanneer het tegen eer overllaat:
ik fal haer lieder eere in fchande veranderen. BIJBELV.
Groote fchande behalen. Dat flrekt u tot fchande. Iemand
fchande aandoen. Zich iets lot fchande rekenen.
Te fchandi worden , in fchande geraken. Foei, dat is
fchan-

$04 S c H.
fchande! In eenen bepaalderen zin, is fchande het oof-e
deel van anderen over ons Hecht zedelijk gedrag — oneer
wegens Hechte daden; ook de werkelijke uitbrenging
• van dit oordeel, of befchimping: gij weet mijne verfmael-*
• heijt en mijne fchande. BIJBELV. Oul. beteekende het
ook ergernis: van dezen nacht, zo zaldij alle fchande
van mij hebben. LEV. ONZ. HER. J. C. Het
• met openlijke oneer verbonden misdrijf der onkuischhcid:
uwe fchaemte fal ontdcckt worden; oock f al uwe
• fchande giften worden. BIJBELV. In dezen zin bezigt
• men ook fchandelijkheid: mannen met ma?inen fchande-
• lickheijt bedrijvende. BIJBELV. Van hier fchandelijk,
• waarvoor weleer ook fchandig gebezigd werd : eenfehandige
cn onbillijke twist. HOOFT. Zamenftell.: fchanddaad,
fchandelijk bedrijf, fckandgeld, een door fchan-'
delijke middelen verkregen geld, ook een ongewoon geringe
prijs, welke met de waarde der zaak in geene be-
' trekking ftaat, fchandhoer, eene openbare hoer, van den
fchandelijkften aard, Jchandjongcn: ' daer en fal geen
fchantjongen fijn, onder de fonen Israels, BIJBELV. J
Jckandpdal, waaraan misdadigen, ter openlijke fchande
tén toon gefield worden — fchandprijs — fehOndfprek,
bij HOOFT : Ten zeiven dagen is Nero infehondfprek
en gevaar gekomen; fchandftraf, fchandteeken,
jchandvlek, enz., bloedfchande, enz.
Bij OTTFRID. fcantu, hoogd. en nederf. fchande,
angelf. fcande. Waarfchijnlijk van het ongelijkvl. w.
rekenden, fchond (fchand) gefekonden.
SCHANDELIJK, zie fchande.
-SCHANDGELD, zie fchande.
SCHANDHOER, zie fchande.
SCHANDJONGEN, zie fchande.
SCHANDVLEK, z. n., vr., der, of van de fchandvlek;
meerv- fchandvlekken. Eigenlijk eene vlek, waardoor
iets gefchonden, of ontfierd wordt. Doch het
wordt doorgaans gebruikt in den zin van eenen perfoon ,
welke een' ander fchande veroorzaakt; en dan is het
'mannelijk: ik zal dien fchandvlek ten toon feilen. Bij is
de fchandvlek van zijn geflacht. Een fchandvlek van
zijn eeuw. FR. V. DORP. Van hier het bedr., gelijkvl.
w., fchandvlekken, door VONDEL en anderen
gebezigd.
SCHANDVLEKKEN, zie fchandvlek.
SCHANS

5 c ft. 305
SCHANS'j z. n., vr., der, of van de fchans, meerv.
fchanfen. Inde vestingbouwkunde, elkeverfchanfing,
in de gedaante van ceri' vier- vijf- of zeshoek; ital.
fcanfo , eng. fconcc , zweed; /kans , pool. fzanc ,
hoogd. fchanze. Men greep de fchans rijsbank aan.
HOOFT. Eene fchans opwerpen. Er ligt weinig volk in
de fchans. Zamenftell: dardfchans — fchans gr av er ,
fchanskorven, met aarde gevulde korven, waarachter
men zich voor het gefclmt des vijands verbergt, enz.
Ook noemt men een' wal om de ftad, een' ftadswal, de
fchans , vooral in Amfterdam : zij wonen achter de
fchans. Van hier het fpreekw.: oude paarden jaagt
men achter de fchans, als men van iemand geen' dienst
meer kan hebben, acht men hem niet. Ook is fchans
een fcheepswoord, beteekenende de -Merkte van de Muurplegt.
Van hier het zamengeMelde fchanskleeden , zijnde
kleeden, welke men, ter meerdere beveiliging voor
de vijandelijke kogels, aan de fchans fpant. Schansloop
per, een zeemauskapot; ook een ruime dikke jas, dien
de krijgslieden ter befchuttinge tegen koudeen regen aan*
doen , wanneer zij de wacht op de fchans hebben. Nog
beteekent fchanslooper een oud, flecht paard, dat achter
de fchans loopt — een knol; En (ckdnsloopfler
Wordt in den zin van legerhoer gebezigd. Van dit
fchans is het w. w. fchanfen, eene fchans opwerpen;
ook opMapelen, zoo als HOOFT het gebruikt: enfehamten
bergh op bergh aan hemelhooge kusten; tüverfchan^
feü. L\t verfchanfen.
SCHANSEN, zie fchans en Verfchanfen.
SCHANSKLEED, ziefchans.
SCHANSKORF, zie fchans.
SCHANSLOOPER, zkfehans.
SCHAP, uitgang, waardoor zelfftandigé naamwoorden „
zoo wel uit andere zelflfandige naamwoorden, als uk
bijvoegelijke naamwoorden gevormd worden. De meeste
der dooi- dezen uitgang gevormde zelfMandige naamwoorden
zijn vrouwelijk, üsvriendfehap,vijand'fchap,
gemeen'chap, rekenfehap, weten fchap, verwant fchap,
zwanger fchap, koopmanfehap, manfehap, nakomelingfchap,•
jongelingfchap , eigenfehap enz.; forhmige, op
fchap uitgaande, woorden zijn echter Ook van het onzijdige
geflacht,(als: eed genoot fchap , genoot fchap h ge-
'Stelfchap, landfehap , eiu.; en men kan hierbij nog
Y op-

3©£ S c «.
opmerken, dat die, welke van bijvoegelijke naamwoo**
den afftammen en eene hoedanigheid beteekenen, als:
eigenfchap, gram fchap, zwangerfchap enz. vrouwelijk
zijn; gelijk ook die, welke van zelfftandige naamwoorden
afgeleid, eene algemeenheid van perfonen in
een vergaderd ligchaam aanduiden , als: de broederfchap ,
burger fchap, priester fchap, enz.; en dat die 'va. fchap
eindigende woorden, welke eene bediening of waardigheid
beteekenen , onzijdig zijn , als : gezantfehap,
graaf fchap, heer fchap , priester fchap enz.
Deze uitgang is zeer oud; bij KER. en OTTER, heet
dezelve fcaff, fcef, nederf. fchup en fchap, hoogd.
fchaft, zweed. fkap. TEN KATE brengt dezen uitgang
tot het oude fchap, forma, van het angelf. fceapan,
fceop, fceapen, bij ons fchefpen , fchiep, gefchapen.
SCHAPEN, zit fcheppen.
SCHAPER., z. n., m., des fchapers, of van den fchaper;
meerv. fchapers. Schaapherder, herder: defchaper
quam er ook. VOND. Ook bij K. v. MAND. Zie
fchaap.
SCHAPPELIJK, bijv. naamw. en bijw. fchappeiijker,
fchappelijkst. Redelijk , betamelijk, wel gedaan, van
. het oude fchap, gedaante, en lijk. Zij zag er heel
fchappelijk uit. Zedig: hij gedraagt zich fchappelijk.
Tamelijk: dat gaat maar fchappelijk met hem. Van
hier fchappelijkheid.
SCHAPRADE, fchapraai, z. n. , vr., der, oïvan de
fchaprade, fchapraai; meerv. fchapraden, fchapraaijen.
Van het oudt fchap en rade, raai, reede, reide,
rei, vanreeden, bereiden. Een etenskas; hij had
nog eene volle fchapraai. O overvloedig/ie fcapprade,
daar alle des vaders goet in is vergadert. LEV. J. C.
SCHAR, fcharre, z.'n., vr , der, of van de fchar;
meerv. fchar ren. Zekere platvisch : gedroogde fc harren.
Zamenftell: telfcharren , die bij het ftuk verkocht
worden.
SCHARBIER, fcharrebier, fcherrebier , z. n., o., des
fcharrebiers, of van het fcharrebier. Van verfcheidene
foorten bezigt men het meerv. fsharrebieren. Dun
bier, drafdrank: ik drink geen fcharrebier. Hij betert
als fcharrebier op den tap, hij flaat van kwaad tot

S C H . 30/
erger over, fpreekw. KIL. fchrijft fcherpbier, unuis
cerevifia, van fcherp, per pareus.
SCHARLAKEN, z. n., o., des fcharlakens, of van
het fcharlaken. Van meerdere foorten gebruikt me»
het meerv. Een helder roode, fijne Hof, voor de kleederdragt:
Een kleed van fraai fcharlaken. In 't rood
fcharlaken. VOND. Zich in''t fcharlaken kleeden. Van
hier fcharlakenrood, rood als fcharlaken, fchariakensch,
van fcharlaken gemaakt.
Veel is er gedacht en gefchreven over den aard en
de afkomst van dit woord. Sommigen houden fcharlaken
niet voor zekere lakenfche ftof, maar alleen voor
een heldere fraaije roode kleur; gelijk het als zoodanig
ook voorkomt in de BIJBELV. : ende fijbondt eenen fcharlaken
draet om fijne hant; alwaar in de kantteekening
fcharlaken venve gelezen wordt; in welken zin het ook
door VONDEL , ELZEVIER en anderen gebezigdis. Ons
fcharlaken, of j'charlack , zegt de geleerde M . TIJDE*
MAN , is eigenlijk zoo veel als farlack, of farlacca ,
dat is Tyrisch rood , van Jar, tarra, Tyrus, enlack*
lacca, eene arabifche gom, welke gebruikt wordt om
rood te verwen. KIL. heeft ichaerlaet, fchaerlaeck,
coccus, coccinum, en vestis coccina', en hieruit heeft
men opgemaakt, dat ons charlaken misfehien eene verbastering
van Ichaerlaet, charlate is; doch de Heer'
A. KLUIT merkt hier tegen aan, dat deze verbastering:
dan wel zeer oud moet zijn , dewijl in een handfehrift
van 1325 reeds het woord fcharlaken gelezen wordt.
Bij ADELUNG is het hoogd. fcharlach eene plant, over-eenkomftig
met fcharhy, bij ons Jcharlei, zeker kruid,
dat fcharlakenroode bladen heeft; vervolgens een helderroode
fijne ftof voor de kleederdrast, van een vurig'
rood, het welk een weinig naar het gele trekt, en een
mengfel van karmozijnrood met een weinig citroengeel
fchijnt te zijn.
Nederf. fcharlaken, zweed, fkarlakan , ital. fcar~
lato , eng. fcarlet, fr. ecarlate, boh. fcarlat, ijsL
f kar lat. Het is waarfchijnlijk, zegt ADEL. verder,
dat dit woord van oosterfchen oorfprong is, en te gelijk
met deze kostbare ftof, uit het oosten, het vaderland
van kunst en pracht,'tot ons is overgebragt geworden.
Jn het ajab» heet het ijsquerlat, turk. iskerlet. lxi-<
• V * tus.

308 S c ir.
tusfehen fchijnt het eigenlijk een vurigroode kleur te beteekenen;
en in het flavon. is escarlijen insgelijks rood -
SCHARLAKENKOORTS, z. n., vr., der, oïvan de
fcharldkenkoorts ; meerv. fcharlakenkoortfen. Van
fcharlaken en koorts. Eene met uitflag vergezelde koorts,
zijnde eene ziekte bijzonder den kinderen eigen, waardoor
het ganfche ligchaam zoo rood als fcharlaken
wordt; anders ook roodvonk genaamd.
SCHARLAKENROOD, zie fcharlaken.
SCHARLAKENSCH, Zie fcharlaken.
SCHARLEI, zie fcharlaken.
SCHARLUIN, z. n., m., des fcharluins , oïvan den
fcharlain; meerv. fcharluinen. Een niet veelmeer gebruikelijk
woord , beteekenende fchobbejak , fchurk :
hij is een regte fcharluin. KIL. heeft ook fcherluin;
eii in Overijsfel wordt fcharluinig voor fchamel gebezigd.
SCHARMUTSELEN, fchermmfelen, onz. w., gelijkvl.
Ik fcharmutfelde, heb gefcharmutfeld. Voortdur.
w. van fcharmutfen. Een gevecht leveren onder meer
dan twee; echter altoos onder kleine hoopen krijgsvolk;
het welk men nog geen flag leveren, of het indekrijgs»
kunde gebruikelijke treffen , noemen kan: de ruiterij geraakt
aan V fcharmutfelen. Van hier fcharmutfeling ,
oul. fcharmutfe, bij KIL. fchaermuife, fchaermutfel,
hoogd. fcharmützel, fcharmütz , ital. fcaramuccia,
fcarmiglia, fr. efcarmouchc.
Hoogd. fcharmützeln , middeleeuw, lat. fcarmucciare,
fr. efcarmoucher, ital. fcarmucciare , fpaan.
efcaramouchar, eng. fkirmish. WACHTER leidt hei:
af van 't gr. %

S C H . 3°9
dit geluid eisen is. De hoenders fchar ren, of fcharreien
met de pooten in de aarde. Met de voeten fcharrelen,
de voelen op eenen vasten, bijzonder met zand
beftrooiden grond fterk heen en weder halen, waardoor
dit geluid voortgebragt wordt. Hoe zit gij zoo tejehar- '
reien ' fleepvoetend gaan : hij kwam van zijn huis naar
mij toe fcharrelen. Het op de tafel liggend geld te zanten
fcharrelen. Figuurlijk is geld fe zamen fchar-reien
, geld, op alle mogelijke wijzen , zonder op de geoorloofdheid,
of ongeoorloofdheid der middelen acht te.
geven, met eene angstvallige begeerte, te zamen brengen.
Zamenftell: fcharrelbeenen, bij HALMA , de becnen
wijd van een zetten , fchrijbeenen.
Het is het voortdur. werkw. van fchar ren, datkrasfen,
krabben beteekent, hoogd. fcharren, bij KERO
fkerran, OTTFRID. fcerran.
SCHARREN, zie fcharrelen.
SCHAT, z. n. , m., des fchat s, oïvan den fchat;
meerv. fchatten. Oul. beteekende dit woord allerlei
have, of goed, roerende of onroerende , zweed, fkatt.
Wijders komt het voor, in de beteekenis van eene menigte
van dingen, eenen voorraad ; gelijk een heer des
huijs, die uijt fijnen fchat nieuwe en oude dingen voorts
brenght. BIJBELV. Hij bezit eenen fchat van geld.
Figuurlijk: hij bezit een" fchat van geleerdheid. Ook
is jchat elk ding, 't welk men met zorgvuldigheid bewaart:
waar uw fchat is, daar fal oock uw herte zijn.
BIJBELV. In eene engere beteekenis is fchat eene vfeiiende
benoeming van geliefde perfonen : mijn jchat !
mijn fchatje ! Wijders beteekent het eenen voorraad
van kostbare, of voor kostbaar gehouden dingen: een*
begraven fchat opdelven. Een 1
" fchat vinden , erven
eiiz. Bijzonder een' voorraad van geld, veel geld, rijkdom
: zich fchatten verzamelen. Daar hangen koninklijke'fchatten
aan. Zamenftell : bruidfehat, trouwfchat,
woordenfehat — fchatbewaarder, fchat kamer,
fchat kis t, fchatmeester, fchat rijk,
SCHATBAAR, zie fchatten.
zeer rijk, enz,
SCHATEREN, onz. w,, gelijkvl. Ik fchaterde, heb
gefchaterd. Klanknabootfend woord. Weergalmen ;
Zij riep hem klagende en weenende, en hare jlemjcliaierde
door het bosch. Zulk een weergalmend geluid
V 3 voort*

3io S c «.
voortbrengen: hij fchat er de van 't lagchen. Van hier
fchatering.
SCHATRIJK, zie fchat,
SCHATSTE-R., zie fchatten.
SCHATTEN, bedr- w., gelijkvl. Ik fchafte (fchattede)
heb gefchat. Daar voor houden, op waarfchijnlijke
gronden oordcelen over iets , naar getal , gewigt of
waarde: ik fchat hem bijna vijftig jaren oud. Men
fchat hem op een* ton gouds, men gelooft, dat hij zoo
rijk is. Ik jchat het landgoed op tien duizend gulden ,
ik denk, dat het zoo veel waard is. Iets zeer hoog,
zeer gering fchatten, het eene groote of kleine waarde
toekennen. Het is een hatelijk karakter, dat iemand
zich zeiven alleen fchat. Hoog gefchatte vriend!
Wij fchatten niemants orden geluckiger dan de onze.
VONÜ. De waarde , of den prijs van iets bepalen, waar
bij het denkbeeld van gisfing of waarfchijnlijkheid ophoudt
, waarderen: mijn huis is in het nieuwe middel
der verponding twee derden hooger gefchat dan het voor
dezen belast geweest is. Eenen inboedel fchatten; van
hier fchatter — fchaifter , waardeerfter, eene vrouwelijke
bediening, in Amftcrdam, waartoe behoort,
bij alle erf- of boelhuisverkoopingcn, de goederen, als
die ter tafel gebragt worden, te fchatten, of op zekeren
prijs te Hellen. Iemand fchatten, de fom bepalen,
welke iemand, naar mate van zijnen ouderdom, zijn
yermogen , enz. tot het eene of andere einde moet op~
brengen: dogh hij fchattede het lont-, om dat geit te
geven, BIJBELV, Van hier fchatting , algemeene belasting
, geldopbrenging: zijne Ji hatting betalen ; zamenftell
: brandlchatling, grondjehatting — fchatlaar,
dat te fchatten is, ook cijnsbaar, jehattingpen*
fiing, BIJBELV. - Ichattinguh'ddig.
Hoogd. fchatzen, nederf. fchatten, zweed, fkatta*
SCHATTING, zie fchatten.
SCHA VEELEI', onz. w., gelijkvl. fk fchaveelde, heb
gefchaveeld InfcHkken, plaats maken: wij moeten elkander
wat fchavetlen. -Af de eene wat fchaveelt en
de andere ook wat., dan zal het wel gaan. Het begint
tefc/iaveelen, te fchikken. De wind begint te fchaveefen,
goed te waaijen. Van hier fchaveeling, 'infehikking
enz.
SCHAVEN, bedr, w., gelijkvl. Ik fchèafde, heb ge-
Jckaafds

S c «. 8"
MI*0M Verk en met een aan het fchaven eigen geluid
SeT- eiSk, met eenen fcherpen betel, m een
wiyven, eig-li y ' k t o v e r eene plank, of eem-
"ebezied voor heengaan, zich wegmaken, omdolen.
f f ; S de wfrreld ^f^^^Sa^SS'
Van hier fchaaf fel, fchaving. Zamenftell -.fchaaf bank ,
*S*S%b'r, /^^-'/^^^tTeekenende eene
qrHAVFRDHN , veroud. z. n. , beteekenenae eene
fdnatT waarvoor KIL. ook fchrikfchotn heeft. Six
VAN CHANDEL. bezigt het werkw. fchaverdijnen, voor
SCHTVERGOEDING , fchadevergoe'ding, z. n. , vr.,
isr of vï« defchavergoeding} meerv. fchwergocdm.
t„' Die handeling, waardoor men iemand zijne gelefene
fchade vergoeat: Ift zal daarvoor fihavergoedtng
Talen Vmfiha, voor fchade, tn vergoeding.
FCHAVERHALING , fchadeverhaling ,z. n. , vr. ,
JS-of ï£/tf fchaverkating; m^rv.fchaverhalingen.
Se'daad , waardoor men zijne geledene fchade verhaalt
Sch fchadeloos ftelt, zich fchavergocding bezorgt : **
laf in mop fchaverhaling bedacht zijn. Vtnfcka,
voor fchade, en verhaling. rrhavots of
«rT-TAVOT fr. echafaut, z. n., o., do Jchavots, ot
SCHAVUl , n. y f j^avotUn, Oul. beteekende
Zwoord aulei opgeflageThoogte om iets te aanfehouwen
thans wordt liet alleen gebezigd voor eene hoog-
Z of fteïlaadje, waarop misdadigers geregt worden,
1
' y i i o o ^ Wi HALMA. Het fchavot wordt opgegeregtftellaadje,
bij A
/ /, hecft openiyklij-
ScWftrafo«H foo/*» «*Vdf
C h
ï / Hoo, T! zS.li.ftdl: Adanfer, lemaird
Segegeefeld wordt - £ * » r , fchavot pa l>

3 1
* S Q IJ,
fchavotjlaak, moordfchavot, enz.- Een kleederttr»,
. kers- of fnijderstafel wordt fomwijlen ook een fchavot
genoemd- en van bier fchavotfpffnger voor fnijder,
• kleedermaker. Van fchavot is het basterdftaartige >^«votleren,
op het fchavot brengen, openlijk te regt Hellen
, gevormd. Van hier fchavotterivs.
SCHAVOTTEREN, zie fchavot.
SCHAVUIT, z. n., m., d.es jchavuits, oïvan den
fthavuit ; meerv. :chavuiten , verkleinw. fchavuïtje.
Deugniet fchdm ; gij hebt met fchavuiten te doen.
ZamenlteH: fchavuitenfiuk, fchavuitenwerk.
SCHEDEL,, z. n , m., des fchedels, oïvan den/chedel;
meerv. fchedels, Verkleinw. fchedeltje. Het hovende
gedeelte yan het hoofd, tusfehen het voorhoofd
en het achterhoofd, de herfenpan , het bekkeneel Het
uitgetogen zwaa t, dat uwenfchedel dreigt. VOND. Zamcnllell:
hoofd chedel: yan den hoofd/chedel af'tot de
voetzolen toe. Voor het hoofd zelf: op fijnen f chedel
nederdalen* BIJBELV, Zjménftdl: jchedelleer, herfenfchedelleer.
HQOGD. jcheitef bij RAB. MAUR. fcheitila,NOTK.
fcheitela, in 't^nederf. fckedel. Men leidt dit woord
gemeenlijk af van fchciden, dewijl de hoofdharen daar
gefcheiden zijn.
SCHEEDE, fchee, z. n.., vr., der, of van de fcheede •
meerv. fcheeden. Eene holle langwerpige bekleedin'r
van eenige dingen, inzonderheid van fnijdende en (tekende
werktuigen: de degen is verroest in de fcheede,.
Het mes in dejeheede fteken. Tree dijn jwaert uit die
fcetde. BIJB. 1477- Het zwaard in de Jchccde deken,
figuur!., den oorlog ftaken. Verkleinw. fcheedje • een
fchaar met een rood jcheedje. Zamenftell: degenfeheede,
— moederfcheede, een langwerpige koker aan den
hals der baarmoeder.
Hoogd. fcheide, hij STRIJK, fehaide, nederf. fchede,
fchee , angell. jcaethe , eng. fheath, zweed, fh'da
TEIV KATE brengt het tot jcheiden, als fcheidende het
jngeflotene af van andere zaken, om niet te befchadigen
s noch befchadigd te worden.
pCHLEF, bijv. n. en bijw., fcheever, fekeefst Van
d ;e bohporliike rigting afwijkende, fchuins: uw hoed (laat
tèW-* r p e
W«i ft**t fcheef. De wazen hangt fchecf.
WPfMryv-Wi Mm fcheeyen bals hebben,, Een*
fchee t

S C H . 31J
fcheevcn mond trekken. Krom en fcheef zijn zeer on-
"derfcheiden. Hetgeen fcheef is kan op en voor zich
zelf, irj alle zijne deelen, regt zijn; liet fcheeve van
iets heeft alleen betrekking op deszelis rigting in vergelijking
met andere dingen. In het gemeene leven bezigt
men echter ook fcheef voor krom, b. v. fcheeve heeften
hebben, figuurlijk zegt men, dat eene zaak
fcheef gaat, wanneer zij niet zoo gaat, als zij moest,
en als men wel wenscht. Van hier fcheef ?
hei'd, fcheefte.
Zamenftell: fcheef hals, fcheef hoek, fcheefhoektg, fcheef
nek, jcheefvoet enz.
Hoogd. fchicf, nederf. fcheev, eng. asicwvfkue, zweed, f&ef, gr, GKOUQS , linksen, 't welk echter ook
fcheef beteekent, C*«M ?O/AI», een fcheeve mand, bij
de fcholiastcn van Sophocles; in 't lat. fcaeyus. Het
ftamt van fchuiven , verfchuiven, af.
SCHEEL, z. n., o., des fcheels, of van het fcheef
meerv. fcheelen. Verkleir.w. fchceltje. Haarfchecl,
oogfeheel: voor dezen droegen bijna alle vrouwen fcheelen
#qn het hoofd. En * glad gekraauwde (chech
HOOFT. Elpe fcheeltjes, doorfchijn floers. HOOFT.
Zamenftell: fcheelhoofdpijn. Van Kier fcheelen,
SCHEEL, eenigzins verouderd, z. n. , o., dcsjcheels,
of van het fcheel; zonder meerv. Onderfcheid, vu-fchil:
om 't fcheel te hechten. VOND. In fchijn en zijn vindt
gij te wijden fcheel. CAMPH. Van hier gefcheelm verfcheel,
nu gefchi\ tn verfchil.
SCHEEL, z. n., o., des fcheels, of van het fcheel;
meerv. fchelen. Dekfel: zekere kist met een gat in V
fcheel. HOOFT. Van een venifoenpasteij legt beneven
het fcheel en ontgintfe in 'j midden. CONSTE DER
MINN. In Breda en elders nog in dezen zin gebruikelijk.
SCHEEL, bijv. naamw. en bijw. , fckeler, fcheclst.
Eigenlijk fcheef, uit den haak: dat hout is fcheel getrokken;
en van daar fcheef ziend: een fcheel gezigt.
Bij ziet fcheel. De blceke fchele nijd. Over iets fcheel
zien, zijn ongenoegen over iets doorlietverdraaijender
oogen aan den dag leggen. Dat zalmaar fchele oogen
geven, ongenoegen baren, naijver verwekken. Iemand
met fchele (nijdige , afgunftige) oogen aanzien. Schele
wip', fcheldwoord. Van hier fcheelaard, ookfcheluwaard,
in den mond van het gemeen fchelewerd, van
V 5 fche.

iH S é H.
fchcluw, voor fcheel — fcheclacktig, eenïgzïns fcheel,
fcheelheid.
Hoogd. fchêl, zweed, fkalg, nederf. fchele, gr.
«•jw? tót. Het fr. jaloufie en ital. gelofia fchijnen hiermede
eenige overeenkomst te hebben.
SCHEELEN , bedr. w., gelijkvl. Ik fcheelde, heb ge.
fcheeld. Scheiden: het haar fcheelen. En hiervan is
de beteekenis overgegaan tot het afzonderen enonderfcheiden
van alle andere zaken, lat. discriminare. Ook
wordt het van de ingewanden der flagtbeesten gebezigd ,
voor fchoonmaken : de dunnen jcheelen. Van hier
Jcheellng. Zamenftell: fcheclvet, darm vet.
SCHEEM, z. n., vr., oulings voor fchaduw gebezigd:
onder de fcheme van dijn veiren. MARNIX.
SCHEEN, z. n., vr.,' der, of van de fcheen; meerv.
fcheenen. Verkleinw. fcheentje. Het voorfte fcherpe
gedeelte van het been, tusfehen de knie en den voet,
anders fcheenbeen genaamd : zijne fcheenen ftooten;
figuurl., zijne onderneming mislukt zien, niet wel flagen.
Ik fchaaf de, bij ongeluk, het vel van mijnefcheenen.
Iemand iets voor de fcheenen werpen, hem onverwacht
eenig verwijt doen , of fterke tegenbedenking
maken. Dat zal hem voor de fcheenen fpringen , dat
zal hem onverwacht voorkomen. Hem voor de fcheen
gefprongen. VOND. Eene blaairwe fcheen hopen, ook
een blaauwtje loopen , van een Meisje afgellagen worden.
Ik meen een blaauyve fcheen. DE DECK. Hij heeft het
hard voor zijne fcheenen, hij heeft het zeer kwaad. De
hoep van eenen ring draagt insgelijks den naam van fcheen.
De lange , halfronde ijzeren bladen van eenharnas, welke
ter bedekking van armen en beenen ftrekken, worden
fcheenen genoemd , armfcheenen , beenfeheenen.
Zamenftell : klopfckeen , radfeheen — fcheenbeen ,
fchcenbordje , fcheenijzer , fcheenpijp , fcheenplaat ,
fchecnplank, jeheenfehroef, enz.
SCHEEP, fchep, oud z. n., o., waarvoor wij thans
fchip zeggen ; meerv. fchepen. Verkleinw. fcheepje.
Wij bezigen het in de fpreekwijzen te fcheep gaan, of
fcheep gaan, te fcheep komen, ook zonder te, fcheep
doen, infehepen; fcheep! fcheep! een geroep, om het
volk 'aan boord te doen komen. Zamendell: fcheepsbefchuit,
fcheepsbeflier , fcheepsbijl, fcheepsblok, fcheeps-
'boord , foheepsbouy; , jeheepsgereedfehap , fcheepsjongen.

S C EK Jl£
gen , fchcepskapitcin , fcheepskelder , fcheepskeuken ,
fcheepskist , fcheepskok , fcheepskost , Scheepslading ,
fcheepsloon, fcheepsmaat, fcheepsplank, fcheepsplunj» ,
fcheepspomp , fcheepsjl rijd, Scheepstimmerman, Scheepstimmerwerf,
"fcheepstouw, jcheepsvolk, fcheepsvracht,
Scheepvaart, enz. Zie verder fchip.
SCHEER, zie fchaar.
SCHEERBEKKEN, z. z., 0., Scheerbekkens, of
w/z ito fcheerbekken; meerv. fcheerbekkens. Van
fcheer, fcheren en bekken. Zeepbekken, dienfüg om
den baard te fcheren : breng mij het jcheerbekken.
SCHEERDER, z. 11., m., Scheerders, oïvan den.
fcheer der; meerv. fcheer ders. Van fcheren. Iemand,
die fcheert: JJ« als een fchaep, dat flom is voor hit
aengefichte fijner fcheerders. BIJBELV. In den gewonen
fpreektrant is het alleen in de Zamenftellingen: toz/v/*
fcheerder , droogfeheerder , fchaapfeheerder , veldfcheerder
enz. gebruikelijk.
SCHEERLIJN, zie fcheren.
SCHEERLING, fchee. link , z. n., m., des Scheerlings,
of van den fcheer ling; het meerv. is niet gebruikelijk. Eene
zeer giftige plant, gelijkende naar peterfelie, anders dulle
kervel. Dewijl deze plant even zulke gekorven, of getande
blaadjes heeft, als de peterfelie, zoo ontleent dezelve ook
waarfchijnlijk haren natun van fcheren, oul. kerven, deelen.
SCHEERMES, z. n., 0., van het jcheer mes; meerv.
fcheermesfen. Van fcheer , fcheren en mes. Een mes
om te fcheren: een fraai engelsch fcheermes. Zij heeft
eene tong als een fcheermes, eene fcherpe tong, zij is
zeer bits. Zamenftell: fcheermesfenmaker.
Hoogd. fchermesfer, bij NOTKER. fcarfahs. Oul.
bezigde men voor fcheermes ook enkel Schaar , of fcare
: en finen hoefde fal gene fcare ghenaken.
H77'
SCHEERSEL, zie fcheren.
BIJB.
SCHEERTIJD, ziejeheren.
SCHEET, z. n., m., des fckeets, of van den fcheet;
meerv. fcheten. Van fchijten. Een wind, door het
achterfte ontlast: eenen fcheet laten. Hij is geeti 1
fcheet
(niets) waardig. Zamenftell: vloofcheet, enz.
SCHEID, in halffcheid, zie half.
SCHEIDBOOM, ziefcheiden.
SCHEIDBOOR, fcheidbore, zie fcheiden,
SCHEL

V$ S C H .
SCHEIDBRIEF, r. n., m., des fcheidbrlefs, ofy«
den jcheulbrief; meerv. fcheidbrieven. Brief van echtfcheiding,
of eene oorkonde, waardoor een man, onder
de oude Joden, die zich van zijne vrouw wilde
fcheiden, haar van zich verwijderde, en haar vrijheid
gaf, om met een' ander in 't "huwelijk te treden. Soa
wie fijn wijf verlaten fal, die geve haer eenen fcheidbrief,
BIJBELV.
SCHELDE, ziefcheede.
SCHEIDEN, bedr. en onz. w., ongelijkvl. Ik fcheidde,
hek en ben gefchciden. Twee of meer dingen , of
de deeteri van een ding, van elkander verwijderen: het
laf van het koorn fcheiden. Door bepaling der grenzen
: De Alpen fcheiden Italië van Duitschland. De
muur Jcheidt de eene kamer van de andere. Men fchcidt
ook datgeen, 't welk met iets anders verbonden is:
t gene. dan God te famen gevoeght heeft enfeheide de
mensch niet. BIJBELV. Twee echtgenootcn fcheiden ,
derzelver huwelijksverbindtenis opheffen. Van tafel en
bed f heiden. Van hier echlfcheiding. Sij vatten fich
te famen, clatfe fich niet en fcheyden. BIJBELV. Het
water van den wijn fcheiden. Het goud van het zilver,
het blik van het koper fcheiden, zoo wel door fmelting
, als ook door fcheivocht, (fterk water) of andere
oplosfinginjddelen; in de fchejkunst. Hetgeen eenen en
denzelfden hoop, en eene en dezelfde menigte uitmaakte,
vairelkander afzonderen : de fchapen van de bokken
fcheiden. Bet goede van hef kw,ade fcheiden. Tot effenheid
brengen en verdeden: de boedel is nog niet gefchciden.
Met geweld' van elkander verwijderen : twee
vechtenden met renen ftok fcheiden. Bijleggen : eenen
twist fcheiden. Wij zijn wel te fcheiden.
Ook wordt het onzijd. gebezigd, voor fchcuren, fplijten:
de berg fcheidde door eene aardbeving. Iets verlaten,
zich van iets verwijderen: van de Kerk f heiden.
Uit zijn beroep fcheiden. Vertrekken: 't is tijd om te
fcheiden. Is het gezelfchap nog niet gefchciden ? Van
hier fc heider, boedelfchcider, grensfeheider , landfcheider
, mciaalfcheider , floffcheider enz.; — fcheiding ,
hoed elfcheiding~, echtfc helding;, grensfeheiding enz.; —
fcheidfel. Wijders van hier de zamenftellingen: fcheldbooni,
fcheidboor, fcheiddrank, fcheidmaal, fcheidmuur,
fcheidpaal, fcheidslieden, fchcldsman, ftheidficcu,
fchefdsvrom, fchtidweg, fc helkunst, enz.
Hoogd,

S C H. 317
ïioo°d. fcheiden, bij ULPHIL. fkaidan, OTTFRID.
f keiden, fciadan , nederf. fcheden, angelf. yW««,
fceaden. .
SCHEIDER, boedelfchcider, enz. Zie fehetden en £00
SCHEIDING, echtscheiding, enz. Z\& fcheiden t\\ echt.
SCHEIDMUUR, Scheidsman enz. Zie fcheiden.
SCHEIKUNDE, zie Scheikunst.
SCHEIKUNST, z. n., vr. , rkr, oïvandefcheikunst;
het meerv. is niet in gebruik. De kunst, om de natuurlijke
ligchamen, door hulp van vuur of andere op-losfingmiddelen
van elkander te fcheiden , dezelve in
hunne beftanddeelen op te losfen. Van \v.tx fcheikunfienaar*
Voor fchcikunst bezigt men ook jcheikunde;
en van daar het bijv. naamw. en bijw. fcheikundig, en
het zelfftandige fcheikundige , iemand , die in de fcheikunde
ervaren is.
SCHEL, z. n., vr., der, of van de Schel; meerv.
Schellen. Verkleinw. fchelletje. Een ding, waarmede
men fchelt; van het werkw. fchcllen. Eigenlijk een
klein, gemeenlijk langwerpigrond klokje, waarin een
klepel hangt, en waarmede een fchellc klank veroorzaakt
wordt; anders ook bel genaamd: en prachenmet
dcfihel. VÖ{ÏD.. De fchel trekken. Zamenftell: efeur-
!chel, kamer fchel, keukcnfchel, tafelfchel enz.
Hoogd. fc hélle, reeds in de falifche wetten. fkella,
angelf. fkella, zweed, fkalla j -middeleeuw; lat.efchilla,
ital. fquilla.
SCHEL, bijv. n. en bijw., fcheller, fcheht- Schelklinkend,
helder, klaar van geluid: een fchel geluid.
Die klok klinkt fchel. Van hier Schelheid.
SCHEL , fchil, z. n. , vr., der, of van de fchel;
meerv. fchellen. Verkleinw. fchelletje, fchilletje. Een
hol ligchaam, of bekleedfel, 't welk iets anders omgeeft
en bedekt: de fchel, of fchil, van eenen appel.
Slier fteekt men de fchel van eenen boom in. VOND.
Eene Schel (vlies) van het oog. Iemand defchillenvan
de oogen ligten, ook figuurlijk, voor, iemand omtrent
zekere zaak inlichten, hem dezelve anders dan hij gewoon
was, en uit het regte oogpunt doen befchouwen.
En, toen ik dit zeide, vielen hem de fchillen van de
oogen af, ontdekte hij de waarheid. Zamenftell: appelfchil,
boenfchil , druivefchil, granaat fchil', meloen*

M? S c u t
^rfMh
TZ{
Het is ten naauwffe verwant
Ch
V l
g h j k i ' niets anders is dan SS!
/Mtf. In het gr. is •TH.AO, de huid, of het rel Het
ftamt waarfchijnlijk van het zweedfchedekken
lchnbbe, behoort ook hiertoe.
SCHELDE, /^/rf, Z 5 n., vr., der, oïvan de fchelde;
zonder meerv. Eene rivier: De vüsfinger hadden
A n d e r e n ne
men dit woord onzijdig : j£« '2
fchelde flaapt gerust. ANTONID. - MEL. ST. bezigt
het vrouwelijk het welk te verkiezen is: Die'fcelt was
dat vestende fine, alfoe fi valt in de zee. De zamenitellingen
beoosterjcheld en bewesterjchcld voor het land
dat oostwaarts en westwaarts van de fchelde ligt, wor?
den g;emeenlijk onzijdig genomen.
SCHELDEN, bedr. en onz. w., ongeinkvl. Ik CchnlrT
heb gefchciden Eigenlijk een hafggu voonbren!
gen, van fchallen, fchellen; wijders, met eene fterke
luide fiem fpreken , en wel ernftig gebieden: van uw
fcheiden vloden zij. BIJBELV. Van hier, in den zelfden
zin, Jcheldtng: fiet, door mijne fcheldinge make
tck de zee drooge. BIJBELV. Oul. werd het ode voo?
vermanen, beftraffen gebezigd. Vloeken: wat fal
tck fcheiden, daer de Heere niet en fcheldt. BITBELV.
Vervolgens, zijn ongenoegen, door hevige, bitfewoorden
, aan den dag leggen: die niet weder fchold, wanneer
htj gefcholden wierd. BIJBELV. Scheldt gij den
•hoogenpnesterGodts? BIJBELV. Lasteren: hljdoetin
ztjnganfche werk mets anders, dan zijnen tegenftre-
Ver Jchelden. Iemand voor eenen gek fcheiden; ook
zonder voor: genadighfte, elk wil u ee,f vrouwenhaeter
fcheiden. VOND. Oul. werd het ook in den zin
van verklaren gebruikt : iemetnd onfchulalg fcheiden ,
onfchulchgvreklaren; zoo ook: iemandkwijtfchelden,\icm
vrij verklaren van zijne verpligting; beide verouderd, echter
nog overig in: iemand iets kwijt fcheiden. H. D. GR.
zegt: Vfilonsvanallefondenquijtfchelden. Nogwerdhet
oul. voor twisten gebezigd: Ist datdiewifemanfcheldet
mitenenfette. BTJB. 1477. Ook wordt het onzijd gebezigd
: hij doet niets, dan fcheiden en razen. En met het
voorz.o^.- 0p iemand fcheiden. Van hier het verouderde
/chcldachtig }\oor kijfachtig;^ cnenfcheldachtigen wive»
BIJB.

S C H. 3*9
BITB. 1477. Zamenftell: uitfchelden. Van hierfchelder ,
fchelding-fheldnaam,fcheldfchrift,fcheld)Voord, enz.
Hoogd. , hij OTTFR. en NOTK. fcheiien,
nederf. fcheiden, fchellen, angelf. , eng. *o yio/* op dat geld meer' dan twintig
gulden. Het fcheelt meer dan de helft. Hetfcheelt
mij niet, of ik het zegge offchrijve. Wat fcheelt het
u ? wat raakt het u ? Ook wordt het voor feilen, ontbreken
fchorten gebezigd: wat fcheelt er aan ? Hij
zit zoo ftil, hem moet iets fchelm. Oul. was fchelen
ook zoo veel als twisten. ' .'-^ „
SCHELF, fchelve, z. n., vr., der, of van de Jcnelf;
meerv. fchelven. Meest gebruikelijk in het zamengeftelde
hooifchelf, een afgefcheiden hoop hooi. TEN
KATE brengt het tot fcheiden.
SCHELFER, zie fchilfer. ' • .
SCHELFZEE, z. n., vr., der, of van de fchelfzee;
het meerv. is niet in gebiuik. Eene met riet, of biczen
begroeide zee, de roode zee, of de arabifclie zeeboezem
, dus genoemd van het oude fthelf, bij KIL.
fchelffe, een bies, deen. jif, zweed, fdf; in de vertalm»
van den Bijbel, voor meergras: het riet ende het
fchelf fullen verwekken. Ende legerden hen aan de
fchelfzee. BIJBELV.
SCHELKRUID, z. n. , o., des fchelkruids, oïvan het
fchelkruid; het meerv. is niet gebruikelijk. Eene
plant, welke een iarfraanklcurig , fcherp bijtend fap
geeft, en waarvan meer dan een foort is, lat. chelidonium;
ook f heiwortel en Hinkende gouwe genaamd.
SCHELLEN , zie fchillen, r ,
SCHELLEN, onz,en bedr. w., gelijkvl Ikfchelde, hebgefcheld.
Onzijd., de fchel trekken, bellen: wilt gij wel eens
-voor mij fchellen? Daar wordt gefheld. Bedr., door
het geluid van de fchel ontbieden, laten komen: ik heb
dén knecht gefeheld.
SCHELLE VISCH , zie fchelvisch
SCHELLING, z n., m., des fchellings, oïvan den
fchelling; meerv. fchellingen. Zekere munt van verfchillende
waarde, naar gelang der tijden eu plaatfen,
waar die voorkomt, bij ons ter waarde vttn zes Huivers ,
hoogd. fehilling, angelf. fcylling, eng. f Ai Hing. zw.
fkilUng, middeleeuw, lat. ehalongia , fcheflingus.

S c ;!.
Een holïandfche fchelling. Een gefempelde fchelling
Een engïlfche fchelling , elf ftulvers holl. Koopmanfchappen
met eenen fchelling op 't pond te bezwaren*
HOWFT. Zamenftell: bakerfchelling, een van de grootftè
foort, welke men in den geineenen burgerkring, aan
eerje Baker geeft, wanneer die het jonggeboren kfnd ter
bezigtiging overreikt.
Het woord fchijnt afkomftig van fchellen, fchallen.
klinken, als eene fchel klinkende munt, gelijk fchelling
bij de ouden ook klinkaard genoemd werd. Anderen
leiden het af van 't hebr. ïpvfkel, oï fekel, een gebruikelijke
munt der Hebreeuwen.
SCHELM, z. n., m., des föhelms* of vcln den fchelm,
meerv. fchelmen. Verkleinw. fchelmpjc. Een door
zijne misdrijven eerloos geworden mensch: hij is een
fchelm, een guit. Iemand als fchelm wegjagen. Hij
handelt als een fchelm. Een fchelm , die weg loopt!
Met iets den fchelm fpelen , fchelmachtig bandelen'.
In eene ruimere beteekenis is/chelm zoo veel als fchalk ,
of iemand, die een' ander, bij een onfchuldigfchijnend
uiterlijk gedrag zoekt te benadeelen : een looze fchelm f
In nog ruimere beteekenis: een arme fchelm; een arm '
medelijdenwaardig mensch. Van hier fchelmachtig '
fchelmsth , boos , eerloos : een fchelmachtig mensch $
men ziet daar zijn" Jchelmfchen aard aan. Voorts
Jchclmerij, guiterij, verraderij; ook in een' zachteren
zin, voor jokkernij, fchertfende bedriegerij. Zamenltell:
fchelmfluk.
Hoogd. fchêlm, zweed, en ijsl.fkalm, eng. fkellum,
pool. fzelma, verwant met het lat. fcelus en gr.
«TKSATW. Schelm heeft bij KIL. en anderen, ook de beteekenis
van een kreng.
SCHELMACHTIG, zie fchelm.
SCHELMERIJ, zie fchelm.
SCHELMSCH, zie fchelm.
SCHELMSTUK, zie fchelm.
SCHELP, fchulp, z. n., vr., der, oïvan defchelp ; meefv.
fchelpen. St. jakobs fchelpen. Zamenftell: mosfelfchelp,
oesterJchelp, enz. - fchelpvisch, mosfelen , oesters, enz.
SCHELPVISCH, zk fchelp.
SCHELVTCH, z. n., m., van den fchelvlsch; meerv.
fchelvisfchêh. Verkleinw. fchelvischje. Eene foort
van visch, welke zilverkleurig en zeer fmakelijk is , en
in

S C H; JSI
ih menigte in de noordzee gevangen wordt: ikeeigadrn
fchelvisch. Gekookte , gejloofde fchelvhch. Er wordt
thans niet veel fchelvisch gevangen. Een fchelvisch]e
uitgooi]en, om een kabel] aauwt/e te vangen, i'preekw ,
iets van geringe Waarde gebruiken, om iets van meerder
waarde te verkrijgen. Ook zegt men van een loos,
ftoutkind: hi] is een regte fchelvisch — een ftoutfc.helvischje.
Zamenftell : krimpfchelvisch — fchelvischvangst,
enz. Ons xvoovdjchelvlsch is eigenlijk zoo veel
als fchelfvisch , van fchelf en visch, als bij fchelfers
offchilfers op elkander ligs'eiide.
SCHEL WOR TEL, zie fchelkruid.
SC HE ME i SCHEEM, zie fchemeren
SCHEMELEN, zie fchemeren.
SCHEMER, z. ii-, m., des fchemers , of vandenfchemer;
zonder meerv. Bij KIL. ook fchemel, fchaduw,
bij HALMA fchemering, of fehemertijd. Zie het volgende.
SCHEMEREN, oul. ook fchemelen, onz. w., gelijkvl.
Schemerde, heeft gefchemerd. Voortdur. W. van
bet Verouderde fchemen. Een zwak , fchaduwachtig
licht van zich geven: het begon te fchemeren. In 't fchemeren
der bladen. HOOFT. In de gemeenzame verkeering
gebruikt men het ook , figuurlijk, van de oogen : mij->
ne oogen fchemeren van dat licht. Ook van zaken : eer
uwe voeten fich flooten aan de fchemerende bergen.
BIJBELV. Er fchemert mij iets van die zaak voor de
oogen , er ftaat mij iets flaauwelijk Van voor. Van hier
fchemering, de tijd tusfehen licht en donker: in naarè
fchemering. VOND. Zamenftell : morgen- en avondfchemering
± anders fchemeravond fchemerlicht ,
fchemertijch
Hoogd. fchlmmern , nederf. fchemern t^fchlmmcrn.
In het zweed, is fkumm, ijsl. fkaum\ nederf. fich immer
, de fchemering, in het angelf. fcijmrian verduisteren.
Het is van het oude fchemc , fcheem , d. i.
fchaduw, afkomftig: noch die fchemc van den beelden.
BIJB. 1477. Schcem van bomem TAIELB,
SCHEMERING , zie fchemeren.
S C H E M P E N , ntfehimperi;
SCH EN DB R O K t zie fchenden:
S C H E N Ü E L Ï J K , z\t fchenden:
SCHENDEN , bedr. w. , origeiijkvl; Ik fchmd (ouL
X • üok

5« S c H.
ook fchand) heb gefchonden. Bederven, ontfieren: die
hoornen zijn deerlijk gefchonden. Van de pokken gefchonden
zijn. Die zijn' neus affnijdt, fchendt zijn
aangezigt. Een ftuk gebraden vleesch fchenden , het
ongefchikt opfnijden. Tc fchande maken , onteeren :
eene maagd fchenden. Lasteren: iemands goeden naam
fchenden. Ontheiligen: den dag des Heer en, den fabbat,
fchenden. Van hier fchender, zamenftell: bloedfchender,
boomenfehender, echtfehender , eedfehender,
havenfehender, kerkfehender, maagdenfehender , fabbatfehender
, ftraatfehender , vrouwenfehender, wettenfehender,
enz. Zoo ook fchendelijk, fchendig, gruwelijk,
fchendig: op den teerling te fchendig afgevaardigt.
OUD. fckending, enz. Zamenftell: fchendbrok,
lasteraar , fchendkeuken , iemand , die veel eet, doch
niet dik of vet- wordt, fchendtong, lastertong, lasteraar;
zoo ook fchendtongig: fchendtongige menfehen.
OUD.
Hoogd. fchdnden, nederf. fchennen, z\V. fkanda,
eng. to fhend , bij KER. fcantan , en bij NOTK.
fchenden, die het echter voor te fchande maken bezigen.
Zie fchande.
SCHENDER, zie fchenden.
SCHENDIG, zie fchenden.
SCHENDKEUKEN, zie fchenden.
SCHENDTONG, fchendlongig, zie fchenden.
SCHENK, veroud. zelf. naam., voor gefchenk, ook
Voor een' infehenker, bij KIL. en anderen.
SCHENKAADJE, z. n., vr., der, of van de fchenkaadje;
meerv. fchenkaadjen. Van fchenk, fchenken ,
en den uitgang aadje. Een gefchenk: hij deed haar
eene aanzienlijke fchenkaadje. Door dezefchenkaadje.
HOOFT.
SCHENK AMBT', zie fchenken.
SCHENKBLAD, zie fchenken.
SCHENKBORD, zit fchenken.
SCHENKEL, z. n., m., des fchenkels, of van den
fchenkel; meerv. fchenkels. Verkleinw. fchenkellje.
Het been van den voet tot aan de knie, ook van de knie
tot aan de heup, bij menfehen en beesten; insgelijks
het armbeen : den misdadiger werden de fchenkels vermorzeld.
Ende hij wiesch het ingewant ende de fchenckelen.
BIJBELV. HOOFT bezigt het vrouwelijk, fchoon
PlE-

S C H . gaj
PIETERS. en anderen het mannelijk nemen: Een der
welke met een loot haar en arm trof, dat het in de
fchenkel fieeken bleef.
Hoogd. fchênkel; in 't angelf. is fcancu het fcheenbeen,
ital. fchinca, zw. fkank. In het hong. isczo;,é
een knok , een been , gr. CWAOS- , een been , hebr.
pny, een fchouder. Zie Verder fchinkel.
SCHENKEN, bedr. w., ongelijkvl. Ik fchonk, heb gefchonken.
Dit woord wordt in tweedcrlei hoofdbeteekenisfen
genomen. Vooreerst in die van het gieten eener
vloeiltef uit een llesch , kan, of iets diergelijks., in
eenig ander vat. Eigenlijk : wijn uit een flesch in een
glas fchenken. Het glas 'te vol fchenken. Van hier het
zamcngeftelde infth hken. In het zw. is het in deze
beteekenis fkanka, fr. chinquer. Figuurlijk, den ingefchonken
drank aanbieden , hebr. npttf, te drinken geven:
iemand een glas wijn fch -nken. En des Heeren hani
is een beker, ende hij Jchenckt daar uijt. Van hier
het zamengeftelde befchenken , door veel te drinken geven,
dronken maken. Drank in 't klein verköopen,
waarvoor men meestal tappen bezigt: wijn, bier, brandewijn,
koffij enz fchenken. Hier fchenkt men gbedeii.
wijn. — Ten andere in de beteekenis van geven , vereeren,
den eigendom eener zaak om niet overdragen,
met den derden naamval des perfoons, en den vierden
der zaak : iemand iets fchenken. Ik heb het hem gefchonken.
Insgelijks in eene ruimere beteekenis: iemand
zijn hart, zijn vertrouwen fchenken. Laten behouden
: iemand het leven fchenken , hem het leven, 't
welk men hem ontnemen kon, uit ware of voorgegevene
grootmoedigheid , laten behouden; Godt heeft u
gefchoncken alle die met u varen. BIJBELV. Ik kon
dat geld van u vorderen, maar hei is u gefchonken.
Van hier Jchenker, fchenking Zamenftell: fchenkambt,
het ambt van fchenker: ende hij dede den overften der
fchenckeren wederkeeren tot fijn fchenkamb't. BIJBEL-
VERT. Zoo ook fchenkbakje, fchenkblad, een blad,
waarop men ingefchonken glazen aanbiedt, fchenkbord,
fch -nkkan, fchenkketel, fchenktafel enz:
Schenken, hoogd. fchenken, bij ÖTTFRID. fsdnêan,
infebenken. ADKLUNG gist, dat de oorfprong van dit
X s woord

3^4 S C H.
woord van het geluid, 't welk bij 't gieten van eenige
vloeiftof gehoord wordt, ontleend is.
SCHENKER, zie fchenken.
SCHENKKAN, zie fchenken.
SCHENNEN , bedr. w. , reeds eenigzins verouderd ,
doch bij HOOFT , VOND en anderen in gemeenzaam gebruik
geweest. Bij KIL. en PLANTIJN komt het echter
niet voor. VOND. bezigt het voor misbruiken :
durft gij uw lippen aan verboden vruchten fchennen.
Ook voor aanhitlèn : om burgerij enhofte fchennen tegens
een. Vanhier fchennis ,fchenziek. ZammüeW :aanfchennen.
HOOFT bezigt het zamengeftelde fchenflraat, en
Wel mannelijk, om dat het van eenen mannelljken perfoon
gebezigd wordt, fchoon jlraat anders vrouwelijk
is: den fchenflraat Ar abces.
SCHENNIS, z. n., vr., der, oïvan de fchennis; het
fneefv. is niet in gebruik. Van fchennen. Misdrijf,
fchelmftuk $ eene groote fchennis begaan. HALMA.
Gelijk door dropen wondt zijn fchennis fchiet het
fchuim van eenen dutten hondt. HOOFT. Schande
: doe mij geen fchennis. SPIEG. Tot zijndcr
fchennis. SPEL. v. SINN. Die fchennis zal zijnen
naam eeuwig aankleven. HALMA. Schending, verderf
: dat is voor de fchennis der tijden bewaard.
Geen diamant verduurt de fchennis. VOND.
Zamenftelling : — heiligfchennis , maagdenfehennis
enz.
SCHEP , z. n. , m , dés fcheps, of van den fchep;
meerv. fcheppen. Verkleinw. fchepje. De daad van
fcheppen; meest echter gebruikelijk voor 't geen men
met eenen lepel, met eene vork enz. fchept, of opneemt:
een fchep (lepelvol) firoop , enz. Inde gemeenzame
verkeering zegt men een fchepje, voor een weinig,
een mondvol drank: ik zal nog een fchepje nemen.
SCHEPEL, z. n., o., des fchepels, of van het fchepel;
meerv. fchepels. Zekere koornmaat, zijnde het
vierde deel van een mudde: eert fchepel koorn, meel,
enz.
Hoogd. fchcfel, middeleeuw, lat. fcapilus, fcopellus,
fcaphula\ nederf. fchepel, zweed, fecippa, ital.
efchepa, fceppa ; waarfchijnlijk van fcheppen, en verwant
aan het gr awuas $ een vat.
SCHEPELING, z. n., m. en vr., des fchepelings, der
fche-

Sr c H. 525
Schepeling , van den , of van de fchepeling ; meerv.
Schepelingen. Van fchip, oul. fchep, Jchepe. Iemand,
die zich aan boord van een fchip bevindt: liet fchip verging
met al de Jchepe li ngen. •
SCH EPEN, bedr. w. gelijkvLIk fcheepte, hebgejchcept. Van
/c/W*. Infchepcn: 07» de buit te Jchepen. VEL. Ook
varen: waarmede dan befloten werd, dat men oulinx
ver van honk heeft durven Jchepen. N. WITS.
SCHEPEN, z. n., m., des fchepens , of van den fchepen
• meerv. fchepens, fchepenen. Regter: wur^
voor Schepenen gedagvaard. Zamenftell: fchepenbrtef:
het en ft daer Jcepenbrieve offiin. KEUREN DER STA»
HOORN. Schependom , al de fchepens , Jchepenkenms,
vaste fchuld , onderpand , waarvan fchepenen kennisdragen
— fchepensbank, vierfchaar der fchepenen —
fchepenfchap , fchepenskamer , fchepensplaats , Jfepensrol
enz. TUINMAN brengt dit woord tot Jchaffen;
TEN KATE tot fcheppen , voortbrengen , uitvinden ,
zijnde een regter, die na onpartijdige overweging van de
zaken in gefchil, het vonnis uitvindt en voortbrengt.
Lat. (iabinus, fr. echevin.
SCHEPENKENNIS, zie Jchepen.
SCHEPNET, zie fcheppen.
SCHEPPEN, bedr. w., ongelijkvl. Ikfchiep, heb gefchapen.
Voortbrengen, veroorzaken: hemel en aarde
zijn gefchapen. Van hier fchepper , 'voortbrenger,
God — Jchepping enz. Zamenftell: herfcheppen enz.
Moefog. fkapan , angelf. fceapan , Jceppan , ijsl.
fkapa.
SCHEPPEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchepte, heb gefichept.
Putten : water fcheppen. Iets uit eenen fchotel
fcheppen. Oul. bezigde men ook fchiep , in den 011volm.
verleden tijd: lo j'ciep hij water mtt ons. BIJB.
1477.' HOOFT gebruikt het ook in den zin van opmaken
, afleiden , afnemen: zelfs ijzer fchiet hun niet
over, gelijk uit de foorte huns geweers gcfchept kan
•worden; ne f er rum quidem fuperest, flcut ex genere
telorum colligitur. Figuurl.: lucht, adem fcheppen,
op nieuw lucht krijgen, adem halen — moed fchepp
en _ behagen , vermaak in iets fcheppen, vinden.
Van hier fchepper , iemand, diefchept, of put, en het
werktuig, waarmede men fchept, fchepvat — fthepbord,
bord, of plank in 't rad van een* watermolen,
X 3 Schep-

%z6 S C H ,
fcheprad, enz. Dit woord is verwant aan het gr,
*K*$*I, een fchepvat, en het hebr. •> fcheppen ,
putten.
SCHEPPER, zvt fcheppen.
SCHEPRAD, zit fcheppen.
SCHEPSEL, z. n., o., des fchepfels, of van het fchepfel;
meerv. fchepfelen, fchepfels. Verkleinw. 'fchepfeitje.
Van fcheppen, voortbrengen. Al wat gefcbaperï
is: de mensch is een redelij kjchepfel. Zamenftell :fchepfeldienst,
eerbewijzing aan de fchepfelen , enz.
SCHEPTER, z. n., m. , des fchepters, of v«»
fchepter; meerv. fchepters. Rijkftaf, gebiedftok: OT^
den Koningklijken jchcpler. VOLLENHOVE, Van het
gr. en lat.

S C H . 3*7
eelijk af te fcheren, ligt men dezelve met een' kam op,
en knipt ze alzoo met de fchaar, op, of over den kam ,
w e s en van daar de fpreekwijs: allen op, of over eenen
tam fcheren , allen op dezelfde wijze behandelen.
Iemand de kruin fcheren, ook kruinjcheren, bij HAL­
MA , iemand geestelijk maken. OverdragHg wordt het
gebruikt voor veel laten betalen, anders ook inijden:
die waard fcheert zijne gasten geweldig ; waar van:
daar hangt de fchaar uit, daar moet men duur betalen
Ook wordt dit woord gebezigd, voor fpannen,
uitfpannen : eene lijn feheren - een wcbbe fcheren;
waarvan : fchering, ook der fchapen, hesgen, enz.; ook
in de fpreekwijs: dit is bij hem de fchering en de info*
, hier van fpreekt hij altoos , dit doet hij altoos
enz KIL. heeft: fcheren den edelman, agerenobilem.—
Van hier fcheerder , fcheerfel. Zamenftell : befcher
e n. — fc heerbekken, Jcheer doek, Jcheer doos, jcheersar
en , kettinggaren , Jchcergcld, fcheerger eed fchap ,
Tekeer soed, alles, wat tot het fcheren van den baard
enz. noodig is — fcheerhaak , fcheepswoord , een
haak, dienende om 's vijands want daarmede te befchadio-en
- fcheerhaar , fcheerwol , fcheerjongen ,
een jonden, die den baard komt fcheren, fcheermes —
' fcheer tijd, de tijd oin de fchapen te fcheren, enz. fcheerwinkel
twz.
Hoogd. fcheren, frankt. fceran, angelf. fceran , eng.
to Ihear, ijsl. fkera. Het woord is van den klank gevormd.
' r' '
SCHERF, z. n., vr., der, of van de Jcherf; meerv.
fcherven. Een ftuk van een gebroken aarden vat: ik
kwet/le mij aan de fcherven. Met de fcherf. VOND.
ZamenfleUing: potfcherf enz. Van hier het onzijd. w.
fcherven 't welk gebruikt wordt van aarden vaatwerk,
of fteenen, wanneer er fcherven affpringen: die kan begint
te fcherven. Oul. werd dit w. fcherven ook als
bedrijv. gebezigd, in den zin van kerven, klein Inijden-'
zit weten 't als een koekte menghen en te fcherven.
Z. NACHTEG. TEN KATE brengt het tot fcheren,
in den zin van affnyden, afbreken. Zoo doet
ook ADELUNG. _
SCHERLEI, z. n., vr., dulle kervel. Ziefcheerling.
SCHERLUIN, z. n., ia., des fcherluins, of van den
X 4 Wer-

3* 8
S C H .
fcherluin; meerv. fcher-tuinen. Bij KIL. en HALMA,
voor fehurk, fchobbejak, ook fpotter.
SCHERM,z.nm. en oxiz.,des Jbherms, oïvan den, van het
Jeherm;mctYV.fchermen.Ye±\dnw.fchermpje.Oü\.htttekende
dit woord een gevecht; doch in dezen zin is het
met meer gebruikelijk. Zeker ding, 't welk iets onaangenaams
van ons afhoudt, zich tusfehen ons en iets
anders bevindt, dat ons zoude kunnen hinderen: gelijk
het dan ook voor een fchild gebezigd werd ; en in deze
beteekenis is het onz. : ik plaatjle een fcherm
tn de kamer, om mij voor den geweldigen tost
te behoeden. Van hier de zamengeftelde: kraam:ckerm,
Kraamlchut, lichlfcherm, regenfeherm, tooncelfcherm ,
mut fcherm , zonnefcherm enz. Voor befclierminowordt
het mannelijk gebezigd : te leven onder cfien
Jcherm. HOOFT. Bij KIL. heeft het ook de beteekenis
van fehermkanst, in het middeleeuw, lat. fcherma.
Hoogd. fchirm, reeds bij OTFIUD. fcirmu WIL-
Z W e e 4 ,
e^lvA^Z' /*»«», HaU /chermo,en«. farcen.
SCHERMEN, onz. w., gelijkvl. Ik jchermde, heb gefchermd.
Vechten , met een' degen enz. : Hij kan
zeer goed fchermen. Schermen leuren. Oul. werd
het ook gebruikt in den zin van befchermen ; gelijk
fchermheer bij OUD. voorkomt , voor befcheruikeen
Van hier fchermer , zwaardfehermer , zwaardvechter
— ftherming. Zamenftell": fchermdegen, febermkunst,
jchermmeester , fchermfchild , fchermfchoen
fchCrmfchool, fchermflag, een (lag in 't fchermen. '
Hoogd. fchirmen, zweed, f karma, ital. fcrimare,
fchermire, fr. efcrimer. TUINM. brengt het tot het
gr. xxfw, vechtzucht, ook ftrijd.
SCHERMER, zie fchermen.
SCHERMER, z. n., vr., der, of van de fchermer;
zonder meerv. Eeu waard, of drooge meer, bij Alkmaar
: langs de fchermer. HOOFT.
SCHERMINKEL , z. n., m. en onz., des fcherminkels, of
van den, ket/cherminkel; meerv. fckerminkels. In het gebruik
geldt dit woord voor een zeer mager mensch'of
dier; ook voor een geraamte: hij ziet er uit als een
fcherm:iikel. Die magere fcher minkcl ! Zamenftell:
fcherminkdbcen , bij OUD. : vunsfige fchcrminkclbeenen.
Scherminkelshuisje , knekelhuis, beenderhuis,
bij HALMA, KIL, heefthetwoordfcheminkel, ftmius, aap'.
Dit

S c ii. S*>
Dit fcherminkel, fcheminkel ,is waarfchijnlijk van/c/Ww,
fchaduw, en inkel, enkel, been, knok, fig.geraamte;derhalve
zoo veel als een fchaduwgeraamte, of waarvan de
fchaduw gezien wordt,
SCHERMUTSELEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchermutfelde,
htb ge fcher mutfeld. Beginnen te vechten , met
kleine hoopen vechten: de ruiterij fc her mut lelde lang
tegen elkander. HOOFT en anderen bezigenfchermutfen
: Ten aankomen werd er gcfchermutst. HOOFT.
Van hier fcher mutfing: df omzetter s hielden de fchermutfing
gaande. HOOFT. Thans zegtmen fchermutfeling.
TEN KATE acht dit woord afkomftig van fchaar,
turba , eene menigte , en mutflen , het voortdur.
werkw. van mutfen, af houwen, ital. mozzare, fpaans.
mochar , waarvan fcher mutfen, fchaarmittfen, fchaarmutfelen,
fchermutfelen , fr. ejcarmoucher , ital.fcarmucciare
, fpaans. efcaramuchar , eng. fhirmish ,
middeleeuw, lat. fcarmucciare. WACHT, leidt het
van het gr. ot

533 S C H .
fcherp-lang geluid. Zie INLEID. , bl. 17. Van bier
fcherpachtig, eenigzins fcherp, fcherpelijk, fcherpheid
enz. Zamenftell: fcherpregter, beul, fcherpzinnig
x fchrander , fcherpzinnigheid , fcherpzinniglijk
enz.
Ifoogd. fchar f, bij KERO OTFKID. farph,
NOTK. farf, nederf. fcharp , angelf. fcearp , eng.
(harp, 7,\veed.fkarp. Het is verwant met fcheren, fnijden.
SCHERP, z. 11., 0., 6?w fcherps, of y«/? A

S C H . 331
ie van een mes vallen. En de Ehud maeckte fich een
Sweert, dat twee ficherpten hadde BIJBELV.
SCHERPZINNIG, zie fcherp, bijv. naamw.
SCHERTS, z. n., vr., der, of van de ficherts; het
meerv. is niet in gebruik. Eene fchrandere rede, welke
tot eene gepaste vervrolijking ftrekt , anderen tot
lagchen beweegt: eene gelukkige ficherts, laffe ficherts
enz. Het is flechts ficherts. Wie fichertfen wil, moet
ficherts verflaan, moet fcherts ook als fcherts opnemen.
Scherts wordt dikwerf tegen ernst overgeplaatst ; en
dan is het eene rede, welke niet zoo gemeend is, als
zij in den eerften opflag wel fchijut, maar flechts tot
vermaak en vervrolijking dient. Scherts ter zijde! ernflïg
gefproken!
Hoogd. fieherz, ital. ficherzo, fp. eficarnlo, boh.
zert. TEN KATE brengt ons ficherts tot fcheren. Zie
fichertfen.
SCHERTSEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchertfie, heb ge-
Schertst, Eene fchrandere rede voortbrengen , welke
tot eene geoorloofde verlustiging van anderen en ons zeiven
dient, anderen tot een betamelijk lagchen beweegt:
met iemand fichertfen , hem ten voorwerp zijner fcherts
maken. Schertfien is dikwerf wel het tegengcftclde van
ernjlig zijn; b. v: hel was mij geen ernst., ik heb flechts
gefichertst; maar fichertfen is altoos geheel iets anders,
dan fpotten, fchimpen, waarvoor HALMA het neemt.
Van hier fichertfier, fichertfierij, fichertfing.
Hoogd. ficherzen, bij KIL. fichertfen , ital. fcherzare,
fp. eficarnecer. TEN KATE brengt het tot ficheren
, gelijk ook ADELUNG doet.
SCHERVEN, zie fcherf.
•SCHETS, z. n. , vr., der, of van d'e fichets; meen\
fchetfien. Verkleinw. fichetsje. Ontwerp , bewerp ,
afteekening: eene ruwe fichets. Hoewel het zijnerffc'hetfie
gan'chelijk niet geleek. HOOFT. Ik kan u de zaak
in alle hare omjlandlgheden nu niet verhalen, maar ik
zal u eene kleine fichets van het voorgevallene geven. In
de teekenkuust beftaat eene fchets in de ruwe afteekening
der omtrekken. Dit woord komt bij KIL. niet
voor, en wordt door MEIJER onder de verouderde woorden
gerekend; en thans is het echter in algemeen gebruik.
SCHETSEN, bedr. vv., gelijkvl. Ik fchetfle, heb gefihetst.

332
S C H .
fchetsU Ontwerpen, bewerpen: eene zaak fchetfen,
een ontwerp daarvan maken. Iemands karakter fchetfen,
de voornaamfte trekken daarvan opgeven. Dat
beeld, dat land'fchap, enz. is fraai gefchetst, in de
teekenkunst. Van hier fchetfer , fchetfing. Zamenftell
: affchetfen. Zie fchets.
SCHEUK, z. n., vr., der, of van de fcheuk; meerv.
fchenken. Eens hoer, ftraathoer, reeds eenigzins verouderd
woord. Kir., fcheucke , fcortum, meretrix.
Onteer de fcheuk > KRUL. Van hier fcheukachtig, Slordig
, hoerachtig : Zij ziet er fcheukachtig uit.
HALMA.
SCHEUR, z. n., vr., der, of van de fcheur; meerv.
fcheuren. Verkleinw. fcheurtje. Borst , fpleet: dat
• hout is vol fcheuren. Eene groote fcheur in zijn kleed
halen. Er kwamen , door de aanhoudende droogte ,
fcheuren in de aarde. Ik zag het door eene fcheur, of
door een 'cheurlje, van de deur. Figuur! , voor verwildering
, oneenigheid : deze behendigheit fchijnt de
fcheure tus'chen Lutherfchen en Kalvinifchen dapper
gewijdt te hebben. HOOFT. Zamenftell : fcheurmaker,
oproermaker, ook iemand, die kerkelijke verdeeldheid
verwekt.
SCHEURBUIK, z. n., vr., der, of van de fcheurbuik;
het meerv. is niet in gebruik. De naam eener
ziekte, welke uit bedorven vochten des menfchelijken
ligchaams ontftaat, en zich door velerlei zonderlinge
iiftwerkfels, en onder anderen door een' fcherpen uitflag,
openbaart; fcorbutus, het fchorbuut; anders ook
bij ons blaauwfch.'/it.
Daar de bewoners der zeekusten, wegens de zoutachtige
zeelucht, en de Zeelieden , uit hoofde der veelvuldige
gezouten fpijzen, aan deze ziekte voornamelijk
blootgefteld zijn , zoo is dit woord ook uit de noordfche
gewesten' tot ons gekomen. In het hoogd. heet
deze ziekte fcharboek, nederf. fcharbuk, zw. fkbrbjngg,
eng. fcu.'vy. WACHTER leidt het van fcherp
"af, dewijl de fcherpte des bloeds de werkende oorzaak
dezer ziekte is.
SCHEUREN,-bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfeheurde,
heb en ben gefcheurd. Bedrijv., eene fcheur maken,
van een rukkenS: ik fcheur de mijn kleed. Iets midden
door

S C H . 331
door fcheuren. Hij meende zijn reuzel te fcheuren
van boosheid, in den gemeenzamen fpreektrant, voor,
hij meende van boosheid te berften, hij was zeer boos.
Overdragt : zich van de Kerk fcheuren , afzonderen.
Zich uit iemands armen fcheuren, zich van hem los
makenen hem verlaten. Onzijd., eene fcheur krijgen ,
fplijten , berften : de aarde fcheurt Van de droogte.
Die tafel is rondom gejeheurd. Van hier fcheuring ,
ook verdeeldheid: eene fcheuring in de Kerk aanregt
e n . _ fcheurfel enz. Zamenftell -.fcheurdoek, fcheurpapier
, dat niet meer gebruikt, maar gefebeurd wordt,
fcheurziek , geneigd tot fcheuring , oproerig. TEN
KATE brengt het tot fcheren. Misfchien is het ontleend
van den klank van iets, dat gefcheurd wordt.
SCHEURING, zie fcheuren.
SCHEURMAKER, zie fcheur.
SCHEURPAPIER, zie fcheuren.
SCHEURZIEK, zie fcheuren.
SCHEUT, z. n., m., des fcheuts, of van den fcheut;
meerv fcheut en. Verkleinw. fcheutje. Het zelfde als
fchoot, fchot, vmfchieten, ictus fclopi, ijsl. /kot. Ik
trof hem met den eerften fcheut. Ik veilig voor den
fcheut der min. DE DECK. De vogel bleef buiten
fcheuts , buiten het bereik van 't geweer. Figuurl.:
zich buiten fcheuts houden, zich buiten gevaar houden.
Iemand eenen fcheut onder water geven, een heimelijk
verwiit doen, hem heimelijk belagen. Zamenftell: boogfcheut,
moordfeheut , bij DE DECK., musketfeheut
pij fcheut. pis'toolfcheut, fchampfcheut, fchimpfcheut,
tfiêfcheut, bij VOND. enz.; fiheutvrij, fchootvrij, butten
fcheuts. Wijders de fcheut van een flot. Zoo ook
de opfchieting van een' tak, lot, fpruit: jonge fcheuten
van den wijngaard. Dus fegenst u den fcheut van
*t koorn. MARNIX. Eenen fcheut krijgen, opfchieten,
groot worden. Zoo veel, als men uit een kan,
flescn" enz. in eens giet een weinig vocht: gij moet
er een' fcheut wijn 'bij doen. Een fcheutje azijn. Van
hier fcheutig, fchotig, rijzig: zij is fcheutig van gejlalte;
gereed, bereid: hij is niet fcheutig om iets voor
anderen te doen; mild: hij is, of valt niet heel fcheutig,
hij is karig. Scheutig ter borfen , facilis ad numerandum
pecuniam , heeft KIL.; ookzeidemen oudt.
fcheutig te buil: die fcholich is te buijl, die raect
noch

33* S C H .
noch wel te niet. CONSTTH. Jvvr. Zamenftell -
fcheutwijn, bij KIL. lckwijn, voorloop. - TEN KA-
Z
^Moot, fchot.
^r^f^ t0t
J eAietCn
zl%>
'
blJVl en bijw
SCHICHT, z n., m des fchichts, oïvan den fchicht;
wecvvfchichtcn Een pijl : m dat Eneas hem met
eenen fchicht treft. VOND. Van hier fehichtig. Zamenftell:
minnefchicht, pijl van Cupido, weriffchicht,
enz. TEN KATE brengt het tot fchieden, gefchieden,
gefchuchen. Misfchien echter is het ontleend van 't geluid,
t welk een afgefchoten pijl maakt, en dus klanknabootfend.
SCHICHTIG, bijv. n. en bijw.; fchichtiger, fchich.
tigst. Van fchicht; als een fchicht, bij TEN KATE velocisfimc
aufugiens ; ook pavidus, fchuw, inzonderheid
yan de paarden: een fehichtig, fchrikachtig, paard.
Van hier fchichtigheid.
SCHIE , z. n. , vr. , der, of van de fchie; zonder
meerv. Een water : men vaart van Rotterdam naar
• Delft de Jchie. Zamenftell-: fchiebroek , fchiedam ,
Jchielust — overfchie enz. Ook wordt de met huizen
bebouwde weg, aan beide zijden der fchie, even buiten
Rotterdam , de fchie genoemd : hij woont op de
Jchic. De jchie om wandelen.
SCHIELIJK, bijv. n. en bijw., fchielijker, fchielijht.
Haastig fnel: door den fchielijken aanvnl des vijands,
Een jchielijk gezigt, levendig, doordringend. Hij is
fchielijk m al zijn doen. Ik wacht een fchielijk antwoord.
Hij kwam op dat gerucht, Jchielijk toeloopen.
Van hier fchielij :
kheid.
Sommigen befchouwen fchielijk als zamengetrokken
van fchtetelijk, d. i. fnel, als of het uit een fchietgeweerkwam;
anderen nemen het voor fchicUiglijk, van
fchieden, gefchieden, gefchiechen, nog anderen achten
het afkomlhg van fchier , in den zin van terftond ,
haastig, en lijk, en fchrijven zelfs fchieftijk, zoo als
KIL. ook heeft; doch de fchrijfwijs van Jchielijk is in
algemeen gebruik.
SCHIEMAN, z. n., m., des fchiemans, of van den
fchieman ; _ meerv. fchiemannen. In de fcheepvaart,
iemand, die voor de pompen en de reirheid van een
fchip moet zorgen — hoog bootsmansmaat; bij ROEM.
Viss*
''

S C H . 335
Viss. en andereu fchimman, omdat hij is, zegt WIN-
SCHOOTEN, de fchim en fchaduw van den hoogbootsman.
Zamenftell: fchiemansgaren , d. i. garen, 't
welk de fchieman gebruikt, om iets vast te maken;hetzelve
wordt te fcheep, van het pluis van oude kabels
o-efponnen — fchiemanfchap , de post van fchieman.
SCHIER, bijw. van tijd, Voor fchielijk, aanftonds, bij
KIL., b. v.: fehier of morgen, van daag of morgen,
nu of daarna. Doe Jende hi in den lande fciere Willebrorde.
M. STOK. Doch in dezen zin is het bijna
Verouderd. Thans wordt het gebezigd in de beteekenis
van bijna, reeds bij OTFRID. fcioro : ik had het fehier
vergeten. Van hier fchierlijk. In het hoogd. heeft
het woord fehier dezelfde en nog andere beteekenisfen.
ADEL. leidt het van fcheren af, en TEN KATE
van fchieden, gej'chieden.
SCHIERLIJK, zkjehier, en fchielijk.
SCHIETBOOG, zie fchieten.
SCHIE TBUS, zie fchieten.
SCHIETEN, onz. en bedr. w., ongelijkvl. Ik fchoot,
ben en heb gefchoten. Onzijd., met zijn; fchielijk van
plaats veranderen , zich ergens fnel heen begeven, zoo
wel van levenlooze als levende dingen : de flang J'chiet
onder het gras. De roofvogel fchiet, uit de hoogte,
naar de duif. De fnoek fchoot terjlotid weer onder
water. De "pannen waren van het dak gefchoten. De
tranen fchoten mij in de oogen. Het mes fchoot hem
uit de hand. Er fchiet mij iets te binnm. Figuurl.,
terwijl het denkbeeld eener.ihelle beweging zepr verminderd
"wordt: een zeil, een touw laten fchieten. Inde
hoogte fchieten, opwasfen.
Bedrijvend, eene fchietende beweging, en een' fnellcn
voortgang aan iets mededeelen: de zon fchiet hart
firalcn. Jupiter fchiet zijne blikfems uit de wolken.
In eene engere beteekenis, doormiddel vaneen fcliietgeweer
fnel voortdrijven : gaan fchieten. Met een'
f naphaan, met een pistool, met een kanon enz. Schieten.
Met pijl en boog fchieten. Mei gloei]'ende kogels,
met fpek fchieten, om brand in 'svf.ands fchip te veroorzaken.
Dat geweer -chiet goed. Naar iemand
fchieten. Naar de Cchijf, naar het wit Jchicten. Er
werd wederzijds fierk gej'chsten. Ik hoorde gisteren
ge-

geweldig fchieten. Mis fchieten, het doel niet treffen;
£or* fchieten, niet ver genoeg fchieten, overdragt.,
niet toereikend zijn, minder vermogen: hij fchoot bij
zijne partij veel te kort, was tegen dezelve niet beltand.
Zijne krachten fchoten te kort, waren niet toereikend. Ik
vrees, dat mijn geld te kort zal fchieten. — Te rugge
fchieten bezigtPooT, voor wijken. Zoo zegt men ook
voorover fchieten, uit een* wagen fchieten, voor vallen
— ten bedde uit fchieten, voor fchielijk opftaan.
Iemand fchieten, hem met een fchictgeweer treffen, alhoewel
hij niet dood gefchoten is. Maar een* Vogel,
een* haas fchieten is zoo veel als hen , door middel van
fchieten, doen vallen, neerleggen, neervellen. Iemand
dood fchieten , over hoop fchieten, hem voor den kop,
in den arm, in het been, in de borst, door het lijf
fchieten. Een* vogel van het dak, uit den boom fchieten.
Eenen toren plat, een huis onder de voet fchieten.
Een fchip in den grond fchieten. Den papegaai
fchieten, op het platte land gebruikelijk, naar eenen
gemaakten vogel fchieten: dat is de papegaai gefchoten
, dat is een meesterftuk verrigt. Een kanon fchiet
twintig pond, wanneer een kogel van twintig pond uit
hetzelve gefchoten wordt.
Figuurl. verliest het woord ook hier het denkbeeld
eener groote fnelheid. Men fchiet eene floot, wanneer
men die graaft. Brood in den oven fchieten. De netten
fchieten, de netten uitwerpen. De fleng fchieten,
neer laten zakken. De fier ren met den graadboog
fchieten, meten. De visch fchiet zijne kuit, werpt
zijne eijeren uit. Geld fchieten, geld tellen , ook leenen:
hij fchoot mij vijf honderd gulden. Den ballast
fchieten, in de fcheepvaart, den ballast in het fchip
werpen. Rond fchieten, een touw rond fchieten , in
de rondte oprollen ; van hier de fpreekwijs : zij zullen
het niet rond fchieten, zij zullen met hunne Winst niet
toekomen, hij kan het op die wijze niet rond fchieten,
dus doende het met zijne winst niet ftellen. Wortel
fchieten, zijne wortels in de aarde verfpreiden; ook:
dat kwaad heeft diepe wortels gefchoten, heeft zich wijd
en zijd verfpreid. Een fchut, ook een fchutje, voor
iets fchieten , iets beletten. Nog bezigt men, in de
gemeenzame verkeering, de uitdrukking: iemand fchieten
,

S C H ; 337
ten, voor verrasfen, overvallen: ik heb hem gisteren
daar gefchoten. Van hier fchietcr , boogfehieter enz.,
ook fchicter, zeker Ongedierte, dat zich irt boeken en
kleerkasfen ophoudt , — fchieting. Zamenftell: afifchieten
, bij fchieten , door fchieten, infehicten ,
fchieten, opfchieten, verfchieten enz. — Schietgaten,
openingen van eene batterij voor 't losbranden van 't
gefchut fchietgeyaarte , fichietgeweer , fchietlood 4
fchietpijl, fchietfehuit, fchietflang, die meteen'fprong
toefchiet, fchietfpoel, weversfpoel: de fchietjpoel met
hacr hant door fijne fcheering fchiet; VOND. —
fchiettuig , fchiefivorm, enz.
Hoogd. fichieszen , bij NOTK. ficiezzen , nederf;
fichoten , angelf. ficeotan , fcytan, eng. to fihoot, zw.
fikjuta; Waartoe ook het oude fr. jou fier, het hedendaagfche
fr. jetter en het ital. jettare, misfehien ook
het lat. fagitta behooren;
SCHIETGAT, zie fchieten.
SCHIETGEWEER, ziet fchieten.
SCHIETSPOEL, zit fchieten.
SCHIFTEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ik jfchiftej
heb en ben gefchift. Bedrijv., fcheiden, deelen: het.
goede van het kwade fichiften. Er zal nog al wal tijd
verkopen , eer die boedel behoorlijk gefchift is. Onzijdig
, met zijn; runnen, te zamen loopen, als melk
enz.: azijn doet de melk fichiften. De melk — de
kandeel is gefchift; Dit wordt ook van zijde, neteldoek
enz. gezegd , Wanneer de draden, even als de
kaasachtige deelen der melk, op eeti fchuiven:'het neteldoek
is gefchift. Zijden grein fichift ligtelijk.
Van hier fchifter , fichifting , deeling, ook zamenvloeijing
van melk enz.
SCHIJF, z. n., vr., der, of van de fichijf; meerv.
fchijven; Verkleinw. fichijf je. Een , aan beide zijden,
plat rond, door welks midden een fpil loopt , waarop
het rond gedraaid wordt , of kan worden , als : de
fichijf in een katrol — pottenbakkersfichijf, waarop de
aarde, of kneedbare klei, rond gedraaid, en tot potten
gevormd wordt. In *t algemeen, een plat, rond ligchaam.
Een plat rond bord , om naar te fchieten :
naar de fichijf fchieten. In V fipelen met de jchijf,
in V pronc-ken met den degen._ DE DF.CK. De zonnefchijf',
de maarfchijf, de zonen de maau i voorzoo
IJ W

333 S c n.
ver zij zich als dun', vlak en rond aan ons oog voordoen
Een* appel in fchijven fnijden. De fchijven
van een dambord. De fchijf der knie : de fchijven van
de knien doen bloodt ligghen. FLORIAN. Schijven ,
waarover - [naren , of draden, of'touwen hopen ; van
hier de fpreekwijs: dat werk gaat, of loopt, over vele
fchijven , er worden vele perfonen toe vereischt, om
dat werk zijn beflag te geven. Wijders: het loopt bijna
over dezelfde fchijven, het is bijkans van den zelfden
aard. Gouden, zilveren , of andere ftukken geld :
zij heeft fchijven, is wel van geld voorzien. Moer
laet die rijcke zijn fchijven blincken. Houw. Zamenftell:
damfchijf, glasfehijf, kalf fchijf, kmefchijf,
werp fchijf enz.
Hoogd. fcheibe , nederf. fhive , mg.'fhive. In het
zweed, is fkifva in dunne fchijven fnijden, en in het
ijsl. fkyfa deelen. In het pool. is fkiba een ftuk , en
fzyba eene glasfehijf.
SCHITN, z. n., m., des fchijns, of van den fchijn;
het meerv. is niet in gebruik. Van het werkw. Jchijnen.
Datgcen, 't welk aan eenig ding gezien wordt —
licht, glans: de fchijn der zonne, anders zonnefchljn;
zoo ook manefchijn. Si f uilen gaen in den fchijn
dijnre blcnckender fiperen. BIJB. 1477. Gedaante :
gij zult niet in den fchijn van eene weduwvrouwe den
eerften bruiloftdagh befchrcicn. VOND. Datgeen, . t
welk van eenig ding onder de zinnen valt, de wijs,
waarop iets waargenomen wordt, gemeenlijk in zoo ver
dezelve van de ware gefteldheid der zake onderfcheiden
, of het tegengeftelde daarvan is: zich door den
fchijn laten misleiden. Schijn bedriegt. Zich voor
den fchijn des kwaads wachten. Onder den fchijn van
rest Het gefchiedde onder den fchij n van godsvrucht.
Deze zelfde beteekenis vindt ook in vele zamenftellingen
plaats , als : fchij nchristen , fchijndeugd , fchijngeloof,
'fchijngeluk , fchijngoed , Jchijngrond , fchij nrede
, fchij'nvennaak , fchijnvriend , enz., hetwelk
flechts den fchijn , de uiterlijke gedaante van een
Christen , van deugd, van het ware geloof enz. heeft,
en het werkelijk niet is. Zoo ook fchijnheilïg,
dat den uiterlijken fchijn van heiligheid aanneemt ,
zonder het te zijn : een fchijnheilig gedrag - een
fchijn-

S c Ut S39
fchijnheilige , een huichelaar, fchij'nheiligheidenz,
Zamenft: aantchijn , voorfchijn — fchij'nbecld, bij
OUDAEN. Schijmvorm , glimworm, enz.
SCHIJNBAAR, bijv. n. en bijw. fchij'nbaarder,fchij'nbaarst.
Dat den fchijn van iets heeft: zij was in ee?ie
fchijnbare ve/jegenheid. Eene fchijnbare verontfchuldiging,
deugd, enz. Oulings werd j'chij nbaar ook
voor oogenfchijnlijk , of voor dat geen genomen , 't
welk duidelijk gezien wordt: een fchijnbaar wonden,
Hare liefde was fchijnbaar; doch in deze beteekenis
is het reeds eenigzins buiten gebruik. Van hier fchij'nbaarheid,
fchij nbaar lijk.
SCHIJNDEUGD, z. n., vr., der, of van de fchijndeugd;
meerv. fchijndeugden. Van fchijn, Jchijnen,
en deugd. Eene gefteldheid , of handeling, welke deri
fchijn van deugd heeft, maar het niet is.
SCHIJNEN, onz. w., ongelijkvl. Ik fcheen, heb gefchenen.
Lichten , een helder licht van zich geven :
de maan, de zon fchijnt. De maan fchijnt helden
De zon fchijnt door het glas. Laat uw licht fchijneti
voor de menfehen , handelt openlijk. BIJBELV. Ik mag
wel zien , dat de zon in 't water fchij nt, ik wil anderen
in hun genoegen en vermaak niet hinderlijk zijn $
noch hen daarover berispen; fpreekw. Ook van de fter»
ren, den blikfem , enz: want gelijck deblickfemjchijni
tot het westen. BIJBELV. Figuurl. , zich laten aanzien
: hij jchijnt een eerlijk man te zijn. De zon
fchij nt ons klein te zijn, en is echter zeer groot. Het
is wat anders iets te jchijnen, en wat anders iets te
zijn. Hij wil geleerd Jchijnen. Ieder oogenblik fcheen
mij een dag. Als een onperfoonlijk werkw: het jchijnt,
dat hel zal regenen. Het fchijnt mij zoo niet. Naar
dat het fchijnt , bevindt zij zich 'thans beter. Van
hïtrlchijning , fchijn fel. Zamenll : affchijnen, befchijnen
, doorfchijnen , verjehijnen enz. —
In de eerfte beteekenis luidt dit Jchijnen reeds bij KERO ,
OTFRID. en anderen fchcinan, fkindh, bij ULPHIL.
fkeinan, nederf. fchinen, hoogd. jcheinen, eng. to
fhine, zweed, fkina. Ons fchoon, het gr. cyyua.,
lat. jcintilla, ital. fembiare, fembrare, en andereu
meer zijn daarmede ten naauwfte verwant.
SCHIJNGELOOF, J'chijnsrond, enz. zie fchijIU
IJ a ' SCHIJN-

34° S C H.
SCHIJNHEILIG, bijv. naam. en bijw., fchijnheiltger,
Schijnheiligst. Die , of dat den uiterlijken fchijn van
heiligheid aanneemt en vertoont, zonder die werkelijk
te bezitten: zijn fchijnheilig gedrag had mij reeds lang
geërgerd. Een fchijnheilige, een geveinsde, huichelaar.
Van hier fchij nheiligheid.
SCHIJNSTRIJDIG, bijv. n. en bijw., fchijnflrij'diger ,
fchijnftrijdigst. Dat met iets anders fchijnt te ftrijden,
doch in de daad niet ftrijdig is. Van hier fchij'njlrijdigheid.
c
SCHIJNVRIEND , z. n. , m., des fchijnvriends , ot
van den fchijnvriend; meerv. fchijnvrienden. Diegene,
welke flechts den fchijn van eenen vriend heeft ,
zonder het werkelijk te zijn; een vriend in fchijn:jk
heb liever een' openbaren vijand , dan eeii" fchijnvriend.
SCHIJT, zkfchijten.
SCHIJTEN, bedr. en onz. w., ongelijkvl. Ik fcheet,
heb gefcheten. Het overfchot der verteerde fpijzen ,
door den gewonen ftoelgang, uitwerpen, hetwelk met
zeker geluid gepaard gaat , dat dit woord nabootst;
in den gemeenften en laagften fpreektrant gebruikelijk;
anders kakken, zijn gevoeg doen. Van angst fchij ten.
In zijne laars fchij ten, zich van angst bevuilen, zich
lafhartig gedragen. Hij ging er voor fchij ten, hij ging
lafhartig heen druipen. Ook is het voor vijsten, een
wind laten, gebruikelijk, waarvan fcheet, een wind:
hij fchijt , dat er de grond van dreunt. Van hier
' fchijter : hij is een bange fchijter , een lafhartige
bloodaard — fchijtfler — fchijterij , buikloop: ^/;
is aan de fchij terij; waarvoor men ook zegt: hij ts
aan de fchijt, hoogd. fcheisze, bij KIL. fchij te ,/chijterije,
gr.

S C H. 341
ten, en valk. Eene foort van roofvogels, den fteenvalken
niet ongelijk. Dit dier heeft zijnen naam daarvan
gekregen, dat hij niet, gelijk andere valken, op
het vleesch , maar op den drek van het gevogelte, aast;
waarom hij hetzelve, bij voorbeeld de kokmeeuw, zoo
lang in de lucht vervolgt en beangftigt, tot dat zij haar
drek laat vallen , dien hij zeer behendig in de lucht weet
op te vangen. Ook is het in den gemeenen fpreektrant,
als een fcheldwoord , gebruikelijk voor een laatdunkend
, hoovaardig mensch : hij is een regte fchij tv alk.
SCHIK, z. n., m., des fchiks, oïvan den fchik; zonder
meerv. Schikking, orde : en in den fchoonen fchik
van 's Hemels zolderingen. J. DE DECK. Hij heeft
alles van zijn* fchik geholpen. liet is alles op zijn*
fchik , in orde. Befchikking : wanneer der dingen
fchik Valt anders dan hij waent. VOND. — In zijn*
fchik zijn wordt gebezigd voor wel tevreden zijn: ik
ben daarmede zeer in mijn* fchik. Alcestes is met het
rijk wel in zijnen fchik. VOND. Goed fchiks is zoo
veel als met een goed hart, gewillig , gedwee: als gij
iets fchenkt, fchenk het dan goed fchiks. Het biedt,
goed fchiks , den bondgenooten aan , een evenwight
voor Straetsburg af te ftaen. MOON. Ik doe het liever
goed fchiks, dan gedwongen. Zamenftell: opfchik —
taalfchik: dat chn taalfchik betreft. HOOFT, —fchikgodinnen,
in de fabelkunde de beftierfters van 's menfehen
levensloop , met namen clotho, Lachefis mAtropos.
SCHIKGODIN, zie fchik.
SCHIKKELIJK, zie fchikken.
SCHIKKEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfchikte,
heb en ben gefchikt. In orde brengen, voegen: ik zal
het alles wel /chikken , in orde leggen. Ik weet niet,
hoe ik het fc hikken zat. Sij fchie ken hare pijlen op de
peze. BIJBELV. God fchijkt alles naar zijn welbehagen.
— Wij zullen het wel [hikken, wel eens worden.
Zich wel [hikken , zich wel gedragen. Zich naar eene
zaak fchikken, voegen: ik fchiktc mij naar de plaats
hebbende omftandigheden. Alles zal zich wel fchikken.
Zich om de tafel fchikken. Zich tot werken fchikken.
liet weer Pc hikt zich tot regenen, het dreigt teregenen.
Hij begint zich tot deugd te fchikken , begint
deugdzaam te worden. Zich fchikken , zich gereed
IJ 3 ma-

34* S C H.
maken: fchickt u om uwen Godt te ontmoeten. BIJBELV»
Zenden; morgen zal ik mij.?? knecht naar die plaats
fchikken. Do brief, dien gij aen ons ge/chickt hebt,
BIJBELV. Onzijdig-, mét hebben, voonfelniiven,plaats
maken : Zij was zoo onbeleefd, dat zij niet wilde fchikken.
Schik een weinig, als 't u belieft.. Zorgen, maken
: fchikt, dat gij gedachtig zijt. KRUL. Metzijn ,
gelukken , gevonden worden: het begint te fchikken.
Het is gefchikt. Zamenftell: aanfehikken , bij fchikken
, omfchikken , op fchikken, toe fchikken enz. Van
hier fchikker, fchikking — fchikkelijk , net, ordelijk ,
toegevend — fchikkelijkhmd, enz.
Hoogd. fchie ken, zweed, jkicka.
SCHIL, zie fchel.
SCHILD, z. n., m. en o., des fchilds, van den, of
van het fchild; meerv. fchilden. Eigenlijk, eene in de
hedendaagfche krijgskunst der Europeanen bijna verouderde
foort van fchutwapen, om het lijf tegen de vijandelijke
pijlen en houwen te bedekken en te befchutten,
welke fchilden van verfchillenden aard , gedaante en
grootte waren : mijnen fchilt agterlaatende. VOND.
ïnsgelijcks drie hondert fchilden van geflagen gout.
BIJBELV. Figuurlijk, datgeen, wat ons eene krachtige
en zekere befchutting geeft: hij is een fchilt allen, die
op hem betrouwen. BIJBELV. Van overlieden : de fchilden
der aerde zijn Godet. BIJBELV. Een bord, waarop
een wapen met alle zijne deelen uitgehouwen of afgeteekend
is , het welk nog de gedaante der voormalige
fchilden heeft, dewijl de wapens voorheen op de fchilden
afgebeeld waren. Wapcnfchild. Eenen adelaar
in zijn'' fchild voeren. In dezen zin komt het meest
onzijdig voor , als : het fchild van Frankrijk. Zoo
ook wordt een uithangbord, waarop het een of ander
handwerk afgebeeld is, dat in het huis, waar het uithangt,
gedreven wordt, een fchild genoemd. De harde
holle fchaal, welke het ganfche lijf van een fchildpadde
bedekt, is derzelver fchild. Zie fchildpad. In
den fchecpsbouw worden die planken , waarmede men in
eenen fcheepsftrijd het bovenfte dek befchanst, om de
foldaten te dekken , fchilden genoemd. — Van dit
woord fchild zijn eenige figuurlijke fpreekwijzen ontkend,
als: iemand in den fchild varen, voor iemand
weer-

S c ii. 343
weerftand bieden. Iemand te fchild en te fpeer vervolgen,
d. i. hem eenen doodelijken haat toedragen.
Iets in zijnen fchild voeren; b. v: zien, yat iemand
in zijn fchild voert, misfehien eigenlijk, zien, tot welke
partij hij behoort , en vervolgens , onderzoeken ,
welke oogmerken hij heeft. Bij voert niets goeds tn
zijn* fchild, hij beoogt iets flechts Zamenftell: houtfcnild,
fcherm fchild, wahcnfchilcl - fchilddak een
dak van fchilden, zoo als de aloude romemfche krijgsknechten
plagten te maken; - fchilddrager , fchildknaap,
ook fchildknecht, bij de voormalige wijs van
oorlogen, die gene, welke eenen Radder,, of anderen
voornamen krijgsman , den fchild moest nauragen ; nog
als eertitel gebruikelijk; - fclüldmakcr, enz.
Hoogd. fchild, bij OTFRI». en NoTK. fchüi; , nederf.
fchild, eng. f hield, angelf. fcylt, zweed.fkold,
hebr M M"». Het ftaat met ons fchaal, fchuilen ,
fchatten, het zweed, fkyla, en het lat. fcutum m verband
Oul. bcteekende/?/2/7J ook zekere munt; waarvan
fchild taal, zijnde eene belasting, welke gaat over
roerende zoo wel als onroerende goederen, terwijl de
verponding flechts over de laatfte gaat. Men werd oudtijds
namelijk gefchat ep zeker gétal van fchilden.
SCHILDDAK, zie fchild.
SCHILDER, z- n. , mi, des fchr ders, o? van den
fchilder- meerv. fc luider s. Van het oude fchilden,
fchilden 'maken en met figuren veriieren , en den uitgang
er. Zie fchilderen. Immers , wanneer fchilder yan
fchilderen kwam, zou het eene verkorting van fchildercr
zijn. - Iemand, die fchildert: hij is een g ocd
fchilder. Zamenftell : bloemfchilder , hranelfchilder,
fruitfchilder , glasfchilder hisioriefchilder , kladfchilder,
konstjchilder, lanelfchaffchilder, pmkjchtl-
dcr enz. . „ ,...
SCHILDERACHTIG, zie fchilderen
SGHH D'< REN.bedr.w.,gelijkvl.Ikfchildcrde,hebgefchildèr'd
Malen,' figuren en beelden metverw ontwerpen ,
hoogd.fchildèrn, nederf. fchillern, zweed.fklldra. Een
landje hap fchilderen. De deuren en ven/Iers zijn groen gefchilderd,
waarvoor men &ndersg4Verwd zegt. Zich laten
fchilderen , zijn gelaat en zijne gedaante met vcrw laten afbeelden.
Figuurlijk fchildert ook de redenaar, de dichter,
wanneer hij eene zeer levendige befchrijving van iets geelt,
IJ 4
0 1

344 . S C H .
of eenig ding, naar alle deszelfs deelen, der verbeelding_
door woorden vertegenwoordigt. Zoo fchildert
de dichter een fchoon oord, eenenverfchrikkelijke.11 veld -
fiag, een' ijsfelijk onweer enz. Van hier fchilder-achtte,
zoo fraai, als of het gefchilderd was ~jchilder
r\l i fchildert ng , enz. Zamenftell: fchilder kamer ,
Jchilderkoust, J'chlldcrwerk.
Ons woord fchilderen is eigenlijk het voortdur. w.
van het oude fchilden., omdat de fchilden oul. met allerlei
kleuren en figuren bemaald werden. Die dat deden
waren fchilders ; en van hier ons fchilderen.
SCIIILDERlïN, onz. w., gelijkvl. Ik fchilder de, heb
geschilderd. Op Ichildwacht ftaan: terftond na dat
wij in de fiad kwamen , moest ik fchilderen. Lang
liaan wachten : de fpanjaards fchilderen dikwerf ge-
Mek uren onder de venfters hunner Beminden. Zamenftell
: fchilderhuis , fchild'erhut'sje , fchildwachthuisje,
een klein van weinige planken zamengefteld huisje,
waarin de Ichildwacht zich, bij Hecht weer, verbergen
kan.
FRISCH leidt dit woord regelregt van het Jat. fcultari
af, anderen van fchild, dewijl de fchildwachten hunne
wachten met den fchild aan den arm moesten waarnemen.
SCHÏLDERHUIS , zie fchilderen, op fchild wacht liaan.
SCHILDERIJ, z. n., vr., der, of.van de fchilder ij;
meerv. fchllderljen. Een gefchilderd tafereel — een
fchildcrftuk : hij is een groot liet hebber van fchilderif en.
De at beelding van iemand: ik bezit de fchilderij 'van
Lcibnltz. VOND. bezigt het voor fchilderkunst: van
Plutarchus heeft elk nu in den mant, dat fchilderij
ftomme poëzij , en de poëzij fprekende fchilderij is'.
Zamenftell: fchilderij'kamer,
SCHILDKNAAP, zie fchild.
fchllderijverkooper enz.
SCHILDPAD, z. n., vr., der, of van de fchildpad;
meerv. jchlldpadden. Van fchild en pad. Een viervoetig
te water en te huid levend dier, in de gedaante
eener padde; hetwelk zijnen naam ontleent van de harde
fchaal, waarmede deszelfs ligchaam, als met eenen
fchild bedekt is; hoogd. fchlldkröte, nederf. fchlldpadde,
lat. testudo. De fchildpad draagt haar huis
overal mede. De fchildtpad aan haar harnas vast is.
HOOFT. Figuurlijk, zeker ftormtuig: De voljccn fchieten

S C H . 345
ten met de fchiltpadt toe. VOND. Van hier het onverbuigbare
fchildpadden, van de harde fchaal der fchildpad
gemaakt: een fchildpadden kam. Van hier ookhet
werkw. fchildpadden , als fchildpad maken , naar
fchildpad doen gelijken: men weet het hoorn thans fraai
en natuurlijk te fchildpadden.
SCHILDPADDEN, zie fchildpad.
SCHILDTAAL, zie fchild.
SCHILDVINK, z. n., m., des fchildvinks, of van den
fchildvink; meerv'. fchil'dvinken. Van fchild en vink.
Eene foort van vinken.
SCHILDWACHT, z. n., vr., der, oïvan de fchildwacht
; meerv. fchildwachten. Van fchild en wacht.
De wacht van een' foldaat, wanneer die zich aait zekere
plaats bevindt, om acht te geven op 't geen daar voorvalt:
op fchildwacht ftaan; figuurl., voor lang ftaan
wachten ; insgelijks voor bewaken , bewaren : me?z
zoekt haar te belagen, maar ik fa op fchildwacht voor
hare eer; hier voor zeide men weleer ook de fchildwacht
ftaan : wij, die de fchillwacht flaen moeten voor de
dcught. GESCH. Verloren fchildwacht, de gevaarlijk-
He post: op verloren fchildwacht ftaan. — Die perfoon,
welke op zekere plaats gefteld wordt, om op alles
acht te geven: de fchildwachten uitzetten. Eene
jchildwacht aflosfen. Ik zag de fchildwacht met zijn
geweer in de hand weg loopen.
Misfchien is fchildwacht afkomftig van fchilderen,
oul. fchilden, wachten en toezien. Of, dewijl fchild
hier voor allerlei geweer en wapenen kan genomen worden
, is fchildwacht, mogelijk , zoo veel als gewapende
wacht.
SOIIILDWACHTHUIS , zie fchildcrhuis.
SCHILFER, fchclfer, z. n., vr., der, oïvan de fchllfer
; meerv. fchilfers. Verkleinw. fchilfertje. Alles,
wat in dunne Rukjes, of blaadjes van elkander gaat,
of zich zoodanig laat fcheiden : fchilfers van ijzer,
blik, enz. Er Jprong eene fchilfer van het ijzer inmijn
oog. Schilfers van fchelvisch. Schilfers op het hoofd.
Vanhier fchilferachtig, dat naar fchilfers gelijkt Schilferig
, dat fchilfers heeft. TEN KATE brengt het tot
fcheiden.
SCHILFER ACHTIG, fchclfer achtig, ?AC fchilfer.
SCHILFEREN, onz. w., gelijkvl. Ik fchilfer de, ben
IJ 5 ge-

346 S c Bi-
gefchilferd. \ r
an fchilfer. In dunne ftukjes , of blaadjes
gefchciden worden : mijne lei begint te fchilferen.
De visch was geheel gefchilferd.- Na die ziekte, begon
kaar vel ie fchilferen. Van hier fchilfcring.
SCHISFERIG-, fcheffrig, zie fchilfer.
SCHILLEN, fchellen, bedr. w. , gelijkvl. Ik fchilde,
heb ge fchild. De fchil, of fchel, afdoen : eenen appel
fc killen, fchellen. Eoonen , knollen fchillen. Een appeltje
met iemand te fchillen hebben, fpreekw., eene
• bedenkelijke zaak met hem te verhandelen hebben. Van
hier fchilling.
SCHILLEN , onz. w. , gelijkvl. Jtk fchilde , heb gefchild.
Voor ver fchillen: ziet, hoe d'eeu in gedaentc
enverw van d'ander fchilt. VOND.
SCHIEP., fchulp,. zie fchelp.
SCHIM, fchaduw, z. n., vr., der, of van de fchim;
meerv. fckimmen. Eigenlijk het donkere beeld eens
li'gch'aams. Naar eene fchim grijpen. Tegen zijne eigen
fchim vechten , zijne eigen gevoelens beltrijden.
Voor zijne eigen fchim bang zijn. Hij ziet er uit,
als eene fchim, is zeer vermagerd. — Schaduw: leg je
in fchim van koele bloempjes. VOND. Eene afgefcheide
ziel, de geest van een geftorven ligchaam, heet, in
den dichterlijken Hij!, doorgaans eenejehim: ik heb zijne
fchim gezien. Hij volgt haar blecke fchim. VOND.
Het rijk der fckimmen -, anders het fchimmenrijk. Zamenftell:
herfenfehim, enz. S. v. CHANDEL. bezigt
het onziid. werkw. fckimmen; met fchimdc een oogenblïkfche
dagh van blixem reis op reis van boven.
SCHIMMEL, z. n., vr. en m., derfchimmel, oïvan
de fchimmel — des fchimmels of yan den fchimmel;
meerv. fMmrielS'. Vrouwelijk, witachtig uitllag, befchimmeldheid:
wat zit er een fchimmel op dat brood f
Mannelijk, een witachtig, graauw paard, dat er uitziet,
als of het befchimmeld is: hij rijdt vier fchimmels.
De naam van fchimmel blijft, fchoon de witte
kleur met andere vermengd is, echter moet zij de meest
zigtbare kleur zijn; men zegt derhalve, blaauwfchimmel,
graauw fchimmel , roodfchimmel , witjchimmel,
zwartfchimmel enz. Van hier fchimmclachlig, dat naar
fchimmel zweemt , fchimmclig , dat befchimmeld is.
Zamenftell: fchimmcldcblcseen fchimmelpaard meteen
bles,

S C H . 347
bles, — fchimmelharlg, graauw van haar, fchimmelkleurig,
fchimmelverwig enz.
SCHIMME LACHTIG , zie fchimmel.
SCHIMMELEN ,- onz. w. , gelijkvl. Ik fchimmelde ,
ben gefchimmeld. Uitflaan van fchimmel , fchimmel
bekomen: het brood begint te fchimmelen. De kleeren
fchimmelden in de kas. Van hier fchimmeling.
SCHIMMELIG, zie fchimmel.
SCHIMMEN, zie fchim. •
SCHIMMEREN, onz. w., gelijkvl. Ik fchimmerde ,
heb gefchimmercl. VOND. gebruikt dit woord dikwijls-,
en wel voor fchitteren : Gij , die yan paarlen, goud ,
en diamanten fchimmert. tiet is verwant aan ons fchemeren,
hoogd. fchimmern, zweed, fkymra; in het
angelf. is fkima, fchijn, glans, en bij ULPHIL. f keima
een lantaarn.
SCHIMP, z. n., m., des fchlmps, oïvan denfchimp;
het meerv. is niet in gebruik. Scherts, boert, het tegengeftelde
van ernst: die fchimp was al te grof. Int
jchimp en ernst, jok eri ernst. Befpotting, befchimpirig
: hij kon dien jchimp niet verkroppen. Van hier
fchimpachtig, naar fchimp , boert of hoon , gelijkende
, — fchimpig , ftckelig, boertig — fchimpelijk.
Zamenftell: fchimpbricf, fchimpdicht , hekeldicht ,
Schimpdichter , hekeldichter: Juvenaal was een vinnige
fchimpdichter — fchimplied, fchimplust, neiging toten
lust om te fchimpen — fchimpnaam , een naam ,
welken men iemand geeft, om heuj daarmede te befchimpen
— fchimprcde, eene redevoering^ ingcrigt ter befchimping
van. anderen — fchimpfcheut, fchimpfchoot,
een fchimpige fteek, of bedekte befchimping —fchimpfchrift,
hekeifchrift ,J'chimpswijze, fpotswijze ,fchi:nptaal,
fchimpvogel, fpreeuw , fpotter , fchimpwoord
enz.
Hoogd. fchimpf, nederf. fchimp,' zweed, fkymf,
gr. (TKCOjA/jCX.
SCHIMPACHTIG, zie fchimp.
SCHIMPDICHT, zie fchimp.
SCHIMPDICHTER, zie fchimp.
SCHIMPEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchimpte , heb gefchhmpt.
Eigenlijk fchertfen , of wel door fpotachtige
bewegingen en bewoordingen voor den gek houden :
mei iemand fchimpen. Doch in dezen zin is het reeds
ver-

348 -S C H.
verouderd. Wijders, befpotten, honen, met honende
woorden beleedigen; maar in deze beteekenis zegt men
doorgaans op iemand fchimpen. Zij doet niets, dan
fchimpen en fchieten. Van hier fchimper, fchimping,
fchimpfler. Zamenftell: befchimpen.
Hoogd. fchimpfen , nederf. fchimpen, zweed, fkdmma
, bij TATIAN. fchimphan.
SCHIMPLUST, zie fchimp.
SCHIMPNAAM, zie fchimp.
SCHIMPREDE , zie fchimp.
SCHIMPSCHOOT, zie fchimp.
SCHIMPVOGEL, zie fchimp.
SCHIN, fchinne , bij KIL. en PLANTIJN, doch reeds
eenigzins verouderd, z. n., vr., der, oïvan de fckin;
het meerv. is niet in gebruik. Het vuil, de fchilfers
op .de hoofden der kinderen. KIL. heeft hiervoor ook
nerve. Zie nerf'. TEN KATE brengt het tot fchenden;
waartoe ook het gelderfche fchinde, d. i. het vel, of
ook de bast van een' boom, en ons fchinden, het vel
afdropen, waartoe fchinder, viller, behoort.
SCH1NDE, zie fchin.
SCHINDELEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchindelde, heb
gefchindcld. Schitteren, bij HALMA, reeds eenigzins
verouderd: alle Luiden, daar eenige vonk van reede
in Jchindelde. HOOFT. Zamenft: ontfchindelen , bij
HOOFT.
SCHINDER, zie fchin.
SCHINK, z. n., m., des fchinks, of van den fchink;
meerv. fchinkcn. Verkleinw. fchinkje. Een lehonk,
been, bij HALMA. Het gezoute en gerookte dikke been
van een varken, ham: een voor fchink , achterfchink.
Wcstfaalfche fchinkcn. Daar ftond een lekkere fchink
op de tafel. Zamenftell: banket fchink, ligt fchinkje,
dat voor banket op de tafel gezet wordt — eikelfchinken,
van varkens , die met ekels gemest zijn.
Hoogd. fchinken, nederf. fthinkc', zw. fkinka.
SCHINKEL , z. n. , m., des fchinkels, of van dm
fchinkel; meerv. fchinkels. Het been, of lange deel
van mensch of dier , waarop het ligchaam rust, het
fcheenbeen van den.voet tot aan de knie, en het dikkere
been, tusfehen de knie en het heupbeen, anders de
bovcnfchinkel en onderfchinkel genaamd. Hij heeft
lange dunne fchinkels , fpillebeenen. Zamenftell :
kalfs-

S C H . 349
kalfifchinkel — foep van een'' kalfifchinkel gekookt,
Zamenftell: fchinkelkracht, bij OUD.
Hoogd. fchinkel, angelf. ficancu , lombard, fichinca,
zw. fkank. K
SCHIP, z. n., o., des fichips, of van het fchip; mèerv.
fchepen, van het oude fcheep, fchep, fchepe. Verkleinw.
fcheepje. Een hol vaartuig met een' diepen
fcherp toeloopenden bodem, in onderfcheiding van eene
praam , een vlot enz. Een fcherp fchip , dat onder
fcherp toeloopt — een diepgaand fchip , dat diep in 't
water gaat en zwaar geladen wordt. Een fnel zeilend
fchip. Te fcheep gaan, ook zonder te: Jcheep gaan.
Zijn fchip voerde tachtig /lukken. Het fchip is geftrand.
De golf jlingert het fchip. VOND. Er ftaan
tien fchepen op ftapel. Een fchip laden, bevrachten.
Een fchip bouwen, uitrusten, uithalen, uit zijn winterlaag
halen, op ftroom brengen. Groenlandfche fchepen
moeten met een ijzeren borstlap verdubbeld zijn.
ZORGDRAG. Figuurlijk noemt men een gedeelte van een
fchip het fchip, b. v. het voorfchip, het voorfte gedeelte
, achterfchip het achterfte gedeelte van een
fchip. — Van het woord fchip zijn verfcheidene fpreekwijzen
gevormd, als : het gaat over fchip en goed, de
fchade raakt niet alleen de Reeders, maar ook de Kooplieden,
die goederen in het fchip hebben. Waar men
voor fcheep komt, moet men voor varen, elk moet dat
werk doen, waar voor hij zich verbonden heeft. Er
komen zulke goede fchepen aan, als afvaren; dit zegt
men van gaande en komende Kooplieden , ook van gaande
en komende vrijers. Zamenftell: achterfchip , driemastfehip
, kaper fchip, koopvaardij fchip, last fchip ,
nafchip, oor log fchip , rijn fchip, roei fchip, roofjehip,
fpiegelfchip, turfjehip, veer fchip, voorfchip, vrachtfchip
, zeefchip , waterfchip , zeilfchip , zoutfehip ,
enz. — fcheepreeder enz., zie verder fcheep, fchipbank ,
fchipboom , fchipbreuk, fchipbrug, — een brug van
in 't water drijvende fchepen , fchiploon, enz.
Floogd. fchijf, gr. CK*$YI , van VYMHIUV , uitholen.
Oudtijds, toen onze hedendaagfche grootc fchepen nog
onbekend waren , droeg iedere kleine boot reeds den
naam van fchip, bij ULPHIL. fkipa, zw.fkepp, nederf.
fchipp , bret. fchaff, wall. ysgaff, ital. fchiffo ,
fr. efquif, lat. fcapha. Thans is dit woord de algemee-

35° S C H.
meene benaming van alle groote vaartuigen , die naar
hun onderfcheiden maakfel onderfcheidene namen dragen,
als: koopvaardij fchip ,, oorlosfchip , enz. Bh'
OTTFRID. heet het fchif, bij TATIAN. /kef, nederf.
fchipp, angelf. fctp, zweed, fkepp, eng. [hip. Scyphus
is in het lat. en gr. alles, wat uitgehold is, het
zij pot, beker, of iets dergelijks. MACROBIUS brengt,
als een oud verhaal, bij: dat Hercules in een' fcyphus
over zee gevaren is (Herculem fcypho tanquam navigio
vento immenfa maria tranfiis/e) ; echter wil hij dit
woord hier niet door een pot, of beker, maar door een
vaartuig verklaard hebben , alhoewel hem onbekend
was, dat deze fcyphus ons oude fchip is, in de nu reeds
verouderde beteekenis van eene boot.
SCHIPBREUK, z. n., vr., der , of' van de fchipbreuk;
meerv. fchipbreuken. De verbreking van een fchip, tegen
bank, klip, enz: fchipbreuk lijden. Figuurlijk:
zij heeft fchipbreuk aan hare eer geleden, zij heeft
hare eer verloren. Van hier fchipbrenkeling, m. en
vr., die fchipbreuk geleden heeft.
SCHIPBREUKELING , zie fchipbreuk.
SCHIPBRUG, zie fchip.
SCFIIPPER , z. n. , in. , des fchippers , of van den
fckippcr; meerv. fchippers. Verkleinw. fchippertjc.
Diegene, welke op een fchip het opzigt over hetzelve
en over de lading heeft: hij vaart voor fckipper. Een
costindifcke fckipper. Schipper op eene trekfchuit.
Hij is fckipper te voet, fpreekw: hij is van zijn fchippersambt
algezet. Een fchipper, welke geen eigenaar
van het fchip is, wordt, ter onderfcheiding, zctfchipper
genoemd. Van hier fchipperif , fckipperfchap.
Zamenftell: marktfchipper, turffchipper , veerfchipper,
zetfchipper, enz. Van dit fchipper, heeft men,
in de gemeenzame verkeering, het bedr. en onz. w.
fchipperen gevormd; bedr., voormaken, doen, uitvoeren:
ik zal dat wel zien te fchipperen; onzijd, voor gedaan worden
, fchikken: het begint te fchipperen. Het is gefchipperd.
Van fchipper is ook ontfchipper en in gebruik,
voor, iemand van zijn' post als fchipper ontzetten.
SF.WEL en anderen nemen fchipper, als verkort
voor fchiphecr. TEN KATE leidt.het van ons oude
fchippen, navigare, af. Gul. was fchipman ook hetzelf-

S C H . 35*
zelfde als fchipper, offtuurman: cnde.worde die fcipman
in eenich van den voorfeijden articulen verwonnen, bi]
dien foe fal die fcipman dat goet ende dat fctp verboert
hebben. PRIVILEG. V. DORDR. En Htjram fant tn
dat vloot fine knapen en fcipmannen (ytros nautixos ,
in de ftaten overzetting fchiplieden.), die welgheleert
waren ter zee. BIJB. 1477. Angelf. fcipman.
SCHIPPEREN, zie fchipper.
SCHIPPOND, z. n., o., des fchtpponds, of van net
fchippond; meerv. fchipponden. ADEL. noemt het
eene foort van groot gewigt, dat op de fchepen het
meest gebruikt wordt. Bij TEN KATE IS het eene zwaarte
van drie honderd pond, dus genoemd, dewijl een
klein fchip van ruim twee en twintig last even zoo gemakkelijk
drie honderd pond kan vervoeren , als een
mensch een enkel pond.
SCHITTER, vXt fchitteren. • .. .
SCHITTEREN, onz. w. gelijkvl. Ik fclnttcrde, heb
«efchitterd. Van het oude fchiltcr, glans, glinftenng,
nu gefchitter. Een fterk glinfterend licht van zich geven,
flikkeren: de zon fchittert in mijne oogen. Al
het 'koperwerk fchittert tegen u aan. Figuurl.: zijne
onfchuld fchitterde elk in de oogen. De fr alen zijner
geleerdheid fchitteren fterk in dieverhandeling. VOND.
bezigt dikwerf fchimmsren voor fchitteren. Zie fchimmeren.
Van hier fchiiterend i de blikfem vertoonde
zich met fchitterende ftralen — fchittèring. Zamenftell
: fchitterglans , fchitterlicht.
SCHOB, fchobbe, z. n.„ vr., der, of van de fchot';
meerv. fchobben. Verkleinw- fchobbetje. Schub ,
fchilfer , dienende tot bedekking van den visch : die
vïsch heeft dunne fchobben. Al wat vinnen ende fchobben
heeft ruit gij eten. BIJBELV. - HOOFT bezigt
het voor fchots. Van hier fchobachtig , naar fchobben
gelijkende — fchobbig, met fchobben begroeid: maer
fulx en fiet men niet aen H koude fchobbigh vee (visfehen).
H. D. GR. ZOO ook het werkw. fchobben,
de fchobben affchrapen : fchobben den visch. KIL.
heeft ook fchobben, fcalpere , en fchobbe , fcurra, nu
fchobben , en fchobbejak, ziende, zegt TEN KATE ,
even als fchurk , op het havelooze volk, dat overal
ftaat vt fchobben, ofte fchrobbcn en te fchurken. Van
hier het werkw. fchobbejakken, voor havenen, Hecht
be-

35» S C H.
behandelen : zij fchobbejakken virgiel als eenen van
klein verftand. OUDAEN. TEN KATE brengt het tot
fchuiven, als fchuivende in de beweging over elkander.
SCHOBBEJAK, zie fchob.
SCHOBBEJAKKEN, zie fchob,
SCHOBBERT, zie fchob.
SCHOBBIG, zie fchob.
SCHOE, zie fchoen.
SCHOEF, z. n., vr., der, of van de fchoef; meerv.
fckoeven. Bij KIL. omüag, rsfiexio togae, ook bij HALMA
de omflag van eenen mantel.
SCHOEFEL, zie fchofel.
SCHOEIJEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchoeide, heb gefchoeid.
Schoenen aantrekken : hij is altoos wel ge
fchoeid. Ende jij kleeddetife en fchoeijdenfe. BIJBELV.
Zij fchoeijen allen op eene leest , zij zijn 't eens ,
fpreekw. Pasfen: deeze reedenen, fcheeiende zo wel op
den aardt des Kooninx. HOOFT. Den waterkant bekleeden
wordt ook fchoeijen genoemd. Van hier fchoeijer,
fchoenaantrekker, ook fchoenmaker: kees koenen,
onze dorpfchoeijer , foume maken een paer fchoenen.
VLAERD. REDER. —fchoeijing, fchoenaantrekking, ook
de kant van den weg langs het water: die fchoeijing
moet opgehaald worden, de kant van de floot, of van
den weg aan het water, moet gemaakt en gehoogd worden
; — fchoeifel, 't geen men als een fchoen aan den
voet draagt.
SCHOEIJER, zie fchoeijen.
SCHOELJE , z. n. , m. , des fchoeljes , of van deh
fchoelje; meerv. fchoeljes. Een deugniet: ik heb dien
fchoelje leeren kennen. Van hier fchoeljcachtig; hij
heeft die zaak fchoeljcachtig behandeld. TUINMAN
brengt het tot fc huilen, en zegt, dat het iemand beteekent
, die zich , om zijne booze bedrijven, voor de
oogen der menfehen tracht te verfchuilen. Een fchoelje
is dan zoo veel als een duifterling, gelijk bij de Latijnen
nebulo, lucifuga.
SCHOEN, fchoe, z. n., m., des fchaens, of van den
fchoen; meerv. fchoenen. Verkleinw. fchoentje. Een
fchoeifel, dat den ganfehen voet bed uit: een paar fchoenen.
Lederen fchoenen, zijden fchoenen enz. Van dit
woord zijn eenige fpreekwijzen ontleend j als: vast in
zijne fchoenen ftaan , bij zijn gevoelen en voornemen
blij-

S C H . S 5 5
blijven. _ Zijne kinderfichoenen reeds afgelegd hebben>
geen kind meer zijn. Men moet geen oude fckoeneri
weg gooifen, eer men nieuwe heeft, men moet zich niet
van iets ontdoen , voor men iets beter in deszelfs plaats
heeft. Elk weet best, waar hem de fchoen wringt,
waar hem iets hapert; welke fpreekwijs reeds bij PLU-
TARCHUS voorkomt. Ik zou niet gaam in zijne fchoenen
{leken, in zijn geval zijn. In een' ruimen fchoen
treden is figuurl. , voor niet naauwgezet zijn , maar,
ruimfchoots te werk gaan: nu treedt men in een' ruimer
fchoen. MOON. In den dichterlijken ftijl wordt
fchoen voor tred gebezigd: al 't Lant 'verheft zich onder
uwen fchoen. MOON. Zamenftell : ankerfchoen >
dansfehoen , hand fchoen ,. kindei fchoen , mansfehoen ,
rouw fchoen enz. — fchoenband , fchoendraad , pikdraad
, waarmede de fchoenen genaaid worden, fichoengesp,
fchoenlappen, fchoenen verftellen, fichoenlapper ,
verlreller van oude fchoenen, ook zeker gevleugeld diertje
- fchoenlapperspothuis , fchoenleer , fchoenttnt ,
fchoenmaken , fchoenen maken, fichoenmaker, fchoen*
naad, fchoenriem, ftrookje leer om de fchoenen vast
te maken, fchocnj'meer, fchocnwlnkel, enz.
Schoen is eigenlijk het meerv. van fchoe , zoo als
PLANTIJN nog heeft: een paar fchoen. Voorheen zeide
men ook fchoe: Ende ik acht, dat dit fij de fchoe,
gelijck men fiegt , aen zijnen rechten Voet te pasfien.
A. v. p. MIJLE. IJ fier ende koper J'al onder uwe
fichoe zijn. BIJBELV. Van fichoeijen. Dit woord is
zeer oud. Bij ULPHIL. heet het fko, bij KERO en
OTFRID. ficuah , bij WILLERAM. geficuche , nederf.
ficho, angelf. fcco, fico , eng. fihoe , zw. fko.
SCHOENLAPPER, zie fchoen.
SCHOENMAKER, z. n., m., des fichoenmakers, &t
van den fichoenmaker ; meerv. fichoenmakers. Van
fichoen , fchoenen, en maker; iemand, die fchoenen
maakt: hij is een voorname fichoenmaker.. — Schoenmaker
houd u bij uwe leest, — zie leest. Zamenftell :
fichoenmakersambacht , fichoenmakers ge zei, fchoemnaker
sgilde , fichoenmakersknecht , fichoenmakerswinkil,
enz.
SCHOENRIEM, zie fichoen.
SCHOER, ziefichouder.
SCHOER 9 z. n., w., des fichoers, t>? yan den fichour:
2 JSS2.VV»

354 S C H .
meerv. fchoer en. Een oud woord , beteekenende een
vlaa°-, van onweer enz. ook een hagel- en regenbui; en
in dezen zin wordt het in 't Kleeffche nog gebruikt: er
komt een vreesfelijke fchoer op. Dat was gisteren een
zware fchoer! , , .
In het hoogd. heeft fchauer dezelfde beteekenis, en
in het nederf. is het fchuur, angelf. fcur, eng. fhower,
zw. fkur. De aloudheid bezigde voor donderbui
donrefcuro, voor hagelbui hagel fcur o; en bij UL-
PHIL. is fcurawindis een windvlaag.
SCHOF, zvtfchoft.
SCHOFFEERDER, z. n., m. , des f hof éérders, oi
van den fchof eerder ; meerv. fchojf éérders. Vxa.Jch.offeren
, met den uitgang er. Een fchender van vrouwen
of maagden; in deze beteekenis is dit woord nog in gebruik.
Zie verder fchojf'eren.
SCHOFFEL , fchoefel, z. n., vr. , der oïyan de
fchoffel; meerv. fchof els. Verkleinw. fchofeltje. Een
tuinmansgereedfchap, om de ruigte mede weg te fchoffelen:
gij moet daar toe de fchojj'el gebruiken. Ende
de fchocfelen ende de gaffelen. BIJBELV.
Hoo

S C H , 355
ken, of om maegden te fchoffieren. H. DE GR. Van
hier fchojfering.
SCHOFT, fchof, z. n., m., des fchofts, of van den
fchoft; meerv. fchof ten. Een lompe fchurk: hij is een
regte fchoft van een* karei. Wanneer men onverfchil*
lig den man van verdienften en den fchoft met lofredenen
overlaadt. GUARDIAAN. Van hier fchoftachtig.
TEN KATE brengt het tot fc kuiven, even als fckavuit.
In het middeleeuw, lat. is efcabotus, en in 't oud fr.
efcabort, efcabousfeur, een bedriegelijk mensch. Schof,
in het onzijd. geflacht, zegt TUINM. , is ook het drift*
zwerk. Zoo zegt men: het fchof d-rijft.
SCHOFT, z. n., vr., der, of van de fchoft; meerv.
fchoften. Bij KIL. fc kocht, fchoft, dor ft fupcrior pars
onera portans. Het bovenfte gedeelte van den rug, de
fchouder: hij lag de plank op zijne fchoft en droeg die
weg. In zijne rechte fchoft. VOND. Schoft is bijKiL.
ook een bultenaar. Van dit fchoft is gefchoft gevormd,
dat is van goede fchoften voorzier.: hij is een fterk ge~
fekofte karei. TEN KATE en TUINMAN brengen het
tot fchuiven.
SCHOFT, z. n., vr., der, oïvan de fchoft; meerv.
fchoften. Een vierde gedeelte van den dag, zoo als die
onder arbeidslieden verdeeld is; terwijl de tijd tusfehen
de eene fchoft en de andere gebruikt wordt, om te eten
of te drinken , of om beide te doen: ik heb gisteren
maar drie fchoften kunnen werken. Hij werkt vijf
fchoften op een'' dag, hij werkt daags eene fchoft, of
een vierde gedeelte van een' dag, over. In het gemeene
leven wordt het ook onzijdig gebezigd; zoo heeft het
ook KRUL , in eenen figuurlijken zin: verloopt het laetfte
fchoft van onze oude dagen.
SCHOFTEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchofte, heb gefchoft.
Van fchoft. Onder de werklieden gebruikelijk,
gaan eten, of drinken, of beide: de metfelaars fchoften.
Van hier het zamengeft: fchofttijd, de tijd, wanneer
de timmerlieden en metfelaars tusfehen beide hun werk
ftaken, en gaan eten, of drinken: het volk komt 's morgens
na fchofttijd.
TEN KATE brengt fchoft en fchoften tot fchuiven,
als wordt de arbeid daarbij wftt uitgefteld en verfchoven.
Misfchien echter komt fchaften , eten , hier mede
in aanmerking.
2 a SCHOFT

35« S C H .
SCHOFTTIJD, zie fchoften.
SCHOK, z. n., m., des fchoks, of van den fchok;
meerv. fchokken. Verkleinw. fchokje. Stoot, bons:
het schouw kreeg daardoor een'' geweldigen fchok. Van
hier fchokken. Het behoort waarfchijnlijk tot het oude
fchaken, fchoek en fchok, fchudden, ftooten. Misfchien
is het klanknabootfend.
SCHOK, z. n., o., des fchoks, oïvan hetfchok /meerv.
fchokken. Een zestigtal: flesfchen worden bij het fchok
verkocht. Roemer VISSCHER heeft Zijne zinnepoppcn
in Schokken verdeeld. Ook wordt het gebezigd voor
vier Hukken, in 't koopen van zeker grof linnen: eer»
fchok flukken linnen. HALMA. Zamenftell: fchoklmnen,
dat bij het fchok verkocht wordt.
Hoogd. fchoek, zw. fkock. WACHTER en FRISCH
leiden het zeer gedrongen van het lat. jexagena at.
Waarfchijnlijker is de afleiding van fchikken, fchokken,
als 'zijnde een fchok in 't eerst gebruikt omtreiu dmgen ,
welke ter betere vervoering, gewoonlijk tot zestig ltuks,
tliet in een gefchikt , gefchud , of gefchokt werden.
Van hier fchokken , naar fchokken tellen: hout fokten.
SCHOKKEN, bedr. en onzijd. w., gelijkvl. Ik Jchotzte
heb ge r
chokt. Stooten: de baren fchokten hetj'chip
geweldig. " Onzijd : de wagen heeft ijsfelijk gefchokt.
Van hier fchokking. Zamenftell: opfchotken, verfchpkken
Men heeft van het boven (taande /chok, een zestigtal
' ook het werkw. fchokken gevormd, in den zin van
bii fchokken tellen. Zie fchok. - Schokkenwordtooï
voor «mlzig eten gebezigd, anders fchrokken : wat zit
«ij veer ie fchokken/ Ook voor gulzig te eten geven:
%e oude gïer fchokt de jonge zijn rop vol. OUD. \ an
hier fchokachtig, fchokker, fchokfler, fchokking. —
Schokker wordt ook voor een' inwoner yan het eiland
Ens in de Zuiderzee genomen, zamenftell: fchokland ,
het genoemde eiland.
SCHOKKER, zie fchokken.
SCHOKLAND, zie fchokken.
SCHOKLINNEN, zie fchok. •
SCHOL, z. n. , vr., der, of van de fchol; meerv.
(chollen. Een afgebroken ftuk ijs, van eene aanmerkelijke
^rootte : er kwamen groote fchollcn de rivier afzakken.
Zamenftell: ijsfchol. De ftukken aarde, wel-
ke-

S C H . 557
ke de ploeg opwerpt, worden ook /chollen genoemd,
zamenftell.: aardjchol: de aardfchollen klein flaan.
Hoogd. fcholle, opperd. zolle, ital. zolla, lothar.
cholle.
SCHOL, z. n., vr., der, of van de fchol; meerv.
fchallen. Verkleinw. fcholletje. Eene foort van platte
zeevisch, wiens eene vlakke zijde den rug, de andere
het onderlijf uitmaakt. Gekookte, ge/loofde fchol. Gedroogde
fchol. Amelandfche fchol. Hij droomt van
fchol en eet gaarne platvisch, fpreekw., waarvan zijn
hart vol is, daar loopt zijn mond van over. Zamenft.:
fcholfchuit, enz.
ADELUNG gist, dat het woord, om de breede en
dunne, of platte gedaante der fchol, met het vorige
verwant is. Hoogd. fcholle, nederf. fchule.
SCHOLEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchoolde, heb gefchoold.
Bij menigte te zamen vergaderen, te zamen
zijn: zij fchoolden altoos in dat huis te zamen. En
't volk dat hier gefchoolt krielt als een bijcnzwarm.
VOND. Ik bevond, dat de baars gemeenlijk in deze
floot fchoolde. Van fchool.
SCHOLFERT, fchollevaar, bij KIL. ook fcholver, z.
n., m., des fc half erts, of van denfcholfert; meerv.
fcholferts. Zekere watervogel, die onder de duikers
behoort, angelf. fcealfor, lat. mergus magnus. TEN
KATE brengt het tot fchuilen, dewijl deze vogel zich
lang onder het water kan verfchuilen; gelijk ook het
lat. mergus daarvan den naam heeft. Overdragtig is
fcholfert animal magnum in generefuo, ook een lompert,
een vuilik: hij is een regie fcholfert.
SCHOLIER, z. n., m., des fcholiers, of van den fcholier;
meer. fcholieren. Van fchool, en den klemltaarttgen
basterduitgang ier. Iemand, die ter fchoole gaat,
fchoolkind: die onderwijzer der jeugd heeft zestig
fcholieren. MOONEN heeft hiervan het bedr. w. fcholieren,
voor onderwijzen, gevormd:
Van wien de macro eens quam,
Dat hij op '/ hoogfle feest vanpaasfehen, toen hij 't vierde,
Pas twalef jaren out, al 't prieflerdom fcholicrde.
SCHOLIEREN, zie fcholier.
SCHOLLEVAAR, z. n., m., des fchollevaars, of van
'den fchollevaar ; meerv. fchollevaars , fchollcvaren.
Het zelfde als fcholfert, zekere watervogel. Zamenit.:
Z 3 fchol-

358 S C H .
fchollevaar tseiland, een eiland, in de plas tusfehen de
dorpen Zevenhuizen en Nieuwerkerk, waar deze vogel
zich ophoudt.
SCHOLPEN, onz. w., gelijkvl. Ik feholpte, heb gefcholpt.
Bij KIL. , zachtjes kloppen, flaan. Het wordt
gebruikt van het kabbelen der baren: de (leden zien verbaan
rondom haar muuren heen, flechts fcholpend nat.
POOT. Het fcholpen van de zee. WESTERB. Zamenftell.
: fcholpei.
SCHOMMEL, fchongel, elders ook fchop, z. n., m., des
fchommels, of van denfchommel; meerv. fchommels. Een
met een bogt neerhangend touw, waarop men zittend
of ftaand, heen en weder, of op en neder bewogen,
of gefchommeld wordt: ik heb in mijn tuin eetf fchommel
laten maken. Van hier fchommelen. Van iemand,
die altoos in beweging is, zegt men ook: hij is een
regte fchommel. Zie fchongel.
SCHOMMELEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfchommelde,
heb gefchommeld. Bedrijv., roeren, beroeren,
fchudden: men mag dien drank niet fchommelen. Onzijd.
, zich heen en weder bewegen : hoe zit gij zoo te
fchommelen l verder, ten ruigfte fchoonmaken, met
liuis- en keukenwerk bezig zijn: wij zijn zoo wat
aan 't fchommelen. Van hier fchommeling. Zamenftell.
: omfchommclen, opfchommelen, — fchommelknccht,
fchommelkok, fchommclmcisje. — Dit fchommelen wordt
ook onz. en bedr., voor fchongelen gebezigd, van fchommel:
willen wij eens fchommelen P Ook zegt. men fchoppen.
Zamenft.: fchommeltouw.
SCHOMPERMUILEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchompermuilde
, heb gefchompermuild. Van fchomper,
klanknabootfend woord, en muilen, van muil, voor
mond. Glimlagchen : koe zitgijzootefchompermuilen!
SCHONGEL, hoogd. fckaukel, lat. oscillum, z. n.,
m., des fchongels, of van den fchongel; meerv. fc bongels.
Het zelfde als fchommel. Van hier fchongelen.
SCHONGELEN, onz. en bedr. w., gelijkvl. Ik fchongelde,
heb gefchongeld. Het zelfde als fchommelen.
Van fchongel. Op een bogtig nederhangend touw zich
heen en weder, of op en neer bewogen, of bewogen
worden: Wij hebben twee uren gefchongeld. Bedr. iemand
fchongelen. Van hier fchongeling. Zamenftell.:
fchongeltouw.
Hoogd, fchaukeln, eng. to foigle, it, cioccolare.
SCHONK,

S c M. 359
SCHONK, z. n., vr., der, of van de fchonk; meerv.
fchenken. Verkleinw. fchonhje. Een been, of.bonk,
als fchenkel, fchinke-1: fmelten f zaam tmergh uit
elke fchonk. HOOFT. Dat zijn maar fchonken en
SCHOOF z n-, vr.-, der, of van de fchoof; meerv.
fchaven.' Garve, een bos ongedorscht koorn: fchaven
binden. — Schoven worden ook gelloopte vaten, of dingen
genaamd, die van ieder vat, door twee of vier hoepbanden,
in en bij elkander worden gedoken, om die te
^makkelijker te fcheep te kunnen vervoeren, en daarvan
weder vaten te maken: onze vaten vol zijnde moest er
een gedeelte van onze fchaven opgemaakt worden. ZORG-
DR Zamenftell.: fchoof and, koornfehoof. In het angelf.
is hztfcea, in het eng.fheafe. TEN KATE brengt
het tot fchuiven, als bijeen gefchoven. Van hier fchoven ,
het koorn tot fchoven of garven binden.
SCIIOOITEN, onz. en bedr. w., gelijkvl. lkjchootde,
heb gefchooid. KIL. heeft dit woord, in den zin van
ergens fchielijk naartoe gaan. Zoo ook HOOFT. : herwaart
aan fchooijen. Voorts fchooid hij wakker naa
den Landvooghdt toe. Thans is het gebruikelijk voor
op het land loopen bedelen: Tefchoien agterland. }. DE
DEKK. — OUDAEN bezigt het bedrijvend -.fomtijdsjchooienze
het geld. Van hier fchooijer, landlooper, fchoot f er ,
laiidloopfter. Zamenftell.: ver fchooijen, volgens KIL. verloopen,
profugere. Men vindt dit ver fchooijen gebruikt
van volkeren, die, uit hun land en bezitting verdreven,
overal dwalen, om eene fchuilplaats te vinden:
het preutfche volck van Juda moest ver fchooijen, van
huis en hof, als fchapen uit haer cooijen. _ J. KEVIUS.
SCHOOIJER, SCHOOISTER, zie fchooijen.
SCHOOL z. n., vr., der, of van de Jchool; meerv.
fcholen. ' Verkleinw. fchooltje. Het wordt bij de beste
fchrijvers vrouwelijk gebruikt, fchoon het ook onzijdig
voorkomt. Eigenlijk, eene plaats, waar jonge heden
in nuttip-e kunften en wetenfehappen onderwezen worden.
Eene hooge fchool, of hoogcfchool, waar de hoogere
wetenfehappen geleerd worden, welke men ook
akademie noemt, in onderfcheiding van de lagere Icholen,
waar flechts de eerftebeginfeleu der wetenfehappen geleerd
worden welke echter ook den naam van fchool dragen:
latijnfchc\fchool, ter fchool gaan , Ook fchoolgaan, ter
• • ' Z 4 I cIl0
°-

3^c» S C H .
fchool beftellen, fchool leggen, fchool liggen', tik het fchool
klappen, figüurl. iets vertellen, dat verholen moest blijven.
Hadden wij van kintsbeen af, bij den hooghverlichtcn
Trismegist, en de natuurkundige Egyplenaars
zijne wackere fcholieren ter fchole gelegen. VOND. Gij
kunt bij hem nog wel fchool gaan, van hem nog wel wat leeren.
Zamenftell: dans fchool, oefenfchool, fchermfchool,
tcekenfchool ,wapen'chool, zing fchool, enz. Overdragtigl.:
dat is eene fchoolvangeduld,gehoorzaamheid, enz., eene
zaak, waarbij men zijn geduld, gehoorzaamheid, enz.
oefent. — Figuurl., de vergadering van den leeraar en de
leerlingen, doch alleen die, waarin flechts de eerfte graden
van kunst en wetenfehap onderwezen worden -. fchool houden.
De fchool gaat uit. In de beeldende kunften,
bijzonder in de fchilderkunst, worden niet alleen de gezamenlijke
leerlingen van een' grooten meester deszelfs
fchool genoemd, als: de fchool van Raphaèl, Caraccio,
Rubens; maar ook de opvolgers der gezamenlijke
fchilders van een land of gewest, in wier werken men
eenerlei fmaak aantreft: de italiuanfche, neclerlandfche
fchool, enz. — Ook wordt het woord fchool gebezigd
voor eene menigte gelijkfoortige visfehen, die in gezelfchap
_ zwemmen , als haring, baars, enz.: op dit
plaatsje heb ik eene ganfche fchool baars gevangen. —
Zamenftell.: avondfchool, breifchool, dagfchool, kinderf
chool, kostfchool, fchr ij f fchool, enz. — Schoolboek
, fchoolbord , fchoolgeld^ fchoolgeleerde , fchoolfiouder
, Jchooljaar , fchooljongen , fchoolkameraad,
fchoolkind, fchoolleeraar, fchoolmakker, fchoolmecster,
fchoolmeesterachlig, met den toon en de houding
van eenen verwaanden fchoolmeester, verwaand, fchoolmeesterlijk,
fchoolmeisje, Jchoolopziener, die het opzigt
over de fcholen heeft, fchoolsch, dat tot de fchool
behoort, fchool ft of; het fchool dof affchudden, uit de
kinderjaren treden — jchooltijd, J-choolvrouw, fchoolyezen,
enz.
Hoogd. fchule, reeds bij KERO fcuala, nederf. fchoole,
eng. fchool, zweed, fkola, boh. fskola, middeleeuw,
lat. efcola, fr. escole, ecole, ital. fchoola, fp.
escucla; alle van het lat. fchola, gr. o-vaAtj
SCHOOLMEESTER, fchoolmeescerachtig, zie fchool.
SCHOOLOPZIENER, zie fchool,
SCHOOLSCH, zie fchool.
SCHOOLSTOF| ziefchoQl. SCHOON,

S C H . 361
SCHOON, bijv. n. en bijw. fchooncr, fchoonst. Helder
, zuiver: een fchoon glas, eene fchoone pijp, een
fchoon hemd. Schoon maken. Een fchoone (heldere)
dag. Verder is fchoon al dat geen, 't welk met verwondering
en welgevallen waargenomen wordt, in verfcheidene
gevallen gebruikelijk. Vooreerst, hetgeen
door zijne uiterlijke gedaante verwondering en welgevallen
verwekt, of hetgeen in alle zijne deelen evenredig
en tevens bevallig is: fchoon huisraad, eene fchoone
fchilderij, een fchoone tuin, fchoone haren, een Jchoon
paard, eene fchoone flad. Eene fchoone hand fchrijven.
Die hoornen ftaan fchoon, hunne bloefems beloven
veel vrucht. Een Jchoon gelaat. Eene fchoone gedaante.
Eene fchoone vrouw. Schoone oogen, fchoone
tanden, fchooiie handen hebben. liet fchoone ge/lacht,
het vrouwelijke, dewijl de fchoonhcid aan hetzelve bijzonder
eigen is. — Uit het boven ftaande blijkt, dat mèn, naar
het fpraakgebruik, rlles fchoon noemt, hetwelk met
verwondering en welgevallen door het gezigt waargenomen
wordt, of hetwelk ons in alle zijne deelen evenredig
en bevallig voorkomt. Daar nu de gewaarwording
de regter der fchoonheid is, zoo ontftaat daaruit ook
de groote verfcheidenheid in het beoordeelen van het
fchoone. In Afrika is een ftompe neus fchoon, in Europa
niet. Rood haar was bij vele oude volken eene
fchoonheid; wij oordeelen er geheel anders over. Wijders
is datgeen fchoon, 't welk door de overige zinnen,
ten minfte door eenige derzelve, met welgevallen waargenomen
wordt; inzonderheid ten aanzien van het gehoor:
eene fchoone muzijk. Eene fchoone ftem. Een
fchoon zangftuk. Schoon zingen en fpelen. Somwijlen
ook van den fmaak en de reuk: dat fmaakt, riekt
fchoon. Van het gevoel wordt het alleen in zoo ver gebruikt
, als het in opzigt tot de ganfche zinnelijke gewaarwording
gezegd wordt: fchoon weder, hetwelk ons
in eenen hoogen graad aangenaam is. Ook wordt datgeen
fchoon genoemd, 't welk door de ziel onmiddelbaar
met een bijzonder Welgevallen waargenomen wordt:
eene fchoone gedachte , een fchoon antwoord. Een
Jchoon werk. . Eene fchoone daad. Eene fchoone ziel
hebben. Schoone kunften en wetenfehappen. Een fchoone
geest, in welken zinnelijke gewaarwording, verbeeldingskracht
en fmaak zich bijzonderlijkverecnigen.—
Z 5 Fi-

36* S c M.
Figuurlijk : iemand fchoone , vriendelijke, vleijende,
voorden geven. Hier voor bezigde men voorheen het
werkw. Jchoon praten, als bij HOOFT : 't fchoon pratend
luk. Eene fchoone, aanmerkelijke, fom gelds.
Een fchoone, hooge, ouderdom. Eene fchoone, goede,
bekwame, gelegenheid. Als een bijw. wordt het
ook voor volftrekt, geheel en al, gebezigd: en daar
te leer en fchoon vergeten mijn levensdroom en ij delheit.
VOLLENH. Schoon ftaan, voor vaardig, gereed
zijn; toen alles fchoon ftond. G. BRANDT. Gunftig
zijn : de gelegenheit, die hem zoo fchoon ftond. DRIE­
BERGEN. Het beteekent ook bloot, of vlak ftaan.
Ook wordt het als eene fpotrede gebezigd, om het tegendeel
aan te duiden: vel, gij zijt een fchoone helper!
Dat ftond u fchoon! Dat zal er fchoon uitzien!
Dit woord wordt ook zelfftandig gebezigd, als: Eene
fchoone, eene fchoone vrouw ; en ook de vleijende benaming
,eener vrouw, in 't algemeen; de fchoonen, de
vrouwen; het fchoone, de fchoonheid: de natuur de
fchil derkunst, de bouwkunst en de muzijk geven ons het
fchoone voor de zinnen. J. MACQUET fchreef eene
verhandeling over het fchoone in de poezij. Van hier
fchoonen, fchoon worden — fchoonheid,fchoonte ,fchoontjes.
Zamenftell. : duizendfchoon, zekere bloem; —
fchoonbroeder, behuwdbroeder, fchoondochter, behuwddochter,
fchoondruk, de eerfte gedrukte zijde van een
blad, bij de boekdrukkers; fchoonhoven, eene ftad aan
de Lek gelegen, fchoonmoeder, behuwdmoeder, fchoonpraat,
vleijer, fchoontalig, welfprekend, fchoonvader,
behuwdvader, fchoonzoon, behuwdzoon, jchoonzuster,
behuwdzuster, enz.
Hoogd. fchön, bij OTFRID. fcono, WILLER. fcon,
nederf. fchon , fcheun, angelf. fcon, zweed. fkön.
WACHT, leidt het van jchijnen af; zoo dat de eerfte
beteekenis van dit woord blinkend, glinfterend, helder,
zou zijn.
SCHOON, voegwoord van toegeving; hoezeer, alhoewel,
offchoon. Naar mate de zin vordert, plaatst men er
eene aantoonende, of aanvoegende wijs bij. Zie offchoon.
SCHOONBROEDER , fchoondochter , fchoonmoeder ,
enz. Zie fchoon, bijv. naamw.
SCHOONDRUK, zie fchoon, bijv. naamw.
SCHOONEN, zie fchoon, bijv. n.
SCHOON-

S C H . J6J
SCHOONHEID, zie fchoon, bijv. naamw.
SCHOONHOVEN, zie fchoon, bijv. naamw.
SCHOONMAAKSTER, z. n., vr., der, of van de
fchoonmaakfier; meerv. fchoonmaakfier s. Van Schoonmaken.
Eene vrouw, die de huizen van anderenfchoonmaakt:
Zij heeft iedere week eene fchoonmaakfier.
SCHOONPRAAT, z. n., m. en vr., desfichoonpraats,
of van den fichoonpraat; der, oïvan defichoonpraat;
mëerv. fichoonpraten. Van fchoon en praat. Iemand
die fchoon praat, die zich in zijn fpreken, naar de om-
Handigheden fchikt, in zijn eigen voordeel — eenvleijer:
ik noem hem eenen regten fichoonpraat., Ik heb haar nooit
anders, dan als eene fichoonpraat gekend.
SCHOONTALIG, zie fchoon, bijv. naamw.
SCHOONTE» zie fchoon , bijv. naamw.
SCHOOR, fichore, zie fichorre.
SCHOOR, z. n., m., des fichoor s, of van den fichoor; meerv.
fichoren. Stut, fteun : een* fichoor onder iets zetten. Van
fcheren, in den zin van ftrak uitfpannen; derhalve als met
ftrakke fpanning of ftutting onderfchragende, zegt TEN
KATE. Zamenftell.: fichoorhoek, bij F. v. DORP. Maer
de verworpen fteen is fichoorhoek desgebouws.— Schoorhout.
POOT noemt Jez. Chr. kreplefichoor. Van fichoor is fichoren
, ftutten, fchragen. Ook wordt het als een bijw. gebezigd:
zich fichoor, ftrak, zetten, om zich tegen te houden,
of iets te fchoren. Zamenftell.: fichoorvoeten.
SCHOORSTEEN, z. n., m., des fichoorfleens, of van
den fichoorfteen; meerv. fchoorfleenen. Een opgaande
. gemetfelde pijp, om den rook van het vuur eener ftookplaats
naar buiten te leiden: een engelfche fichoor fteen.
Die fichoor fteen trekt niet, rookt. Een* fichoorfieen vegen
, laten trekken. Daar moet de fichoor fteen van rooken,
daar moet men van beftaan. Van fchoorfteens, in
plaats van fchoorfleenen, is mij maar een voorbeeld bekend,
en wel bij eenen onzer beste Dichters: in oude
fichoorfleens fichuilt enz. Doch dit is niet na te volgen.
Zamenftell.: fchoorflecngcld, belasting op de fchoorfteenen
, fichoorfieenkleed, een kleed om den fchoorfteenmantel,
fichoorfleenmantel, het lijstwerk om den fchoorfteen
, fichoorfteenpijp, de pijp van den fchoorfteen ,
fchoorfleenplaat, een ijzeren plaat, waartegen geftookt
w >rdt, fichoorfteenrand, de rand van den fchoorfteen,
fchoorfleenfluk, een fchilderftuk van ecu' fchoorfteen,
fichoor-

\
364 S C M. f
fchoorfteenv al, fchoorfteenkleed, fchoor fteenv egtr, iemand,,
die de fchoorfteenen veegt, van roet zuivert.
Schoorfteen acht men gemeenlijk zamengefteld van
fchoor, fchoren, en fteen; en wei, als een fteen, die
gefchoord wordt; (doch niet gelijk KIL. wil, als een
fteen die fchoort.) dewijl deze, doorgaans fteenen, pijp,
'door ftijlen van hout, fteen, of ijzer, gefchoord e» onderfchraagd
wordt. Dan, uit IHRE blijkt, dat fcarftain
in het zweedsch , voorheen, eigenlijk den haard heeft
beteekend , d. i. dien vlakken fteen, welke weleer in
plaats van den haard diende. In oude tijden waren ade
foorten van rookpijpen onbekend; en, op het land, in
vele bijzonder noordelijke ftreken, laat men nog heden
den rook de venfters uitgaan; en onaangezien dit,
heeft men echter fchoorfteenen, d. i. fteenen haarden.
De eerfte helft van het woord is, hoogstwaarfchijnlijk,'het
oude fkior, fchor, vuur, het welk ook
in het oude perzifche cyrus, de zon, het vuur, en
het gr. Éo-^3e»«, de haard, voor handen is; waarmede
ons fchouwen-, fchouden, branden, en fchouw,
jchomvc , fchoorfteen, in verband ftaan; waarom men
zelfs gegist heeft, dat fchoorfteen, zamengetrokken was -
uit fchouverfteen, d. i. brandfteen, haardfteen, een
fteen , waaarop vuur geftookt wordt. Schoorfteen,
" hoogd. fchorftein , nederf. fchomfteen, zweed, fkorflen,
oud zweed, fcarftain , beteekende derhalve eigenlijk
den haard, en, naar eene gewone figuur, ook de
boven den haard ter afleiding van den rook gefielde pijp.
SCHOORSTEENGELD, fchoorfteenkleed, zie fchoorfteen.
SCHOORSTEENMANTEL, zie fchoorfteen.
SCHOORSTEENSTUK, zie fchoorfteen.
SCHOORSTEENVEGER, zie fchoorfteen.
SCHOORVOETEN, onz. w-, gelijkvl. Ik fchoorvoette,
heb gefchoorvoet. Eigenlijk de voeten fchoor, ftrak
zetten, ft'ijf gefpanneu houden, als iemand, die tegen
zijn wil ergens heen getrokken wordt; verder, langzaam,
ongaarn, ergens toe komen, doch het deelwoord
fchoorvoetend is genoegzaam alleen in gebruik: hij ging
cr fchoorvoetend toe over. Hoe Gaël zelf f fchoorvoetende
geloof van Thomas, enz. MOON. — FR. VAN
DORP -bezigtfchoorvoclig, in den zelfden zin: Godhact
den

S C H. 365
den tragen man, en die fchoorvoetig gaat tot werk van
fij?i beroep.
SCHOORVOETEND, fchoorvoetig, zie fchoorvoeten.
SCHOOT, z. n., m., des fchoots, of van den fchoot;
mtevv.fchoten. Hetzelfde als fchot, fcheut: Pan fc hutte
dien fchoot. VOND. Buiten fchoot blijven. Ook
overdr., zich buiten gevaar houden. Den fchoot aanhalen.
Den fchoot laten fpringen, met een' gefprongen
fchoot varen, voor den wind heen zeilen. Overdragt.:
iemand den fchoot vieren, wat meer vrijheid geven. De
opfchieting van eenen tak, eene plant, ookvaneenmenfchelijk
ligchaam: die boom heeft van dit jaar een" goede
fchoot gekregen. Als die knaap nog zulk eenen
fchoot krijgt, dan is hij een man geworden. Zamenftell.
: Schootblok s fchootvrij. Zie fcheut.
SCHOOT, z. n., m., des fchoots, of van den fchoot;
meerv. fchot en. ' Verkleinw. fchoot] e. De bogt aan het
onderlijf van een' mensch, inzonderheid wanneer hij
zit; terwijl bet tevens, in den defugen ftijl, van de op
deze plaats zich bevindende deelen gebruikt wordt:
toen hij zich nog in den fchoot der moeder bevond. De
vrouwelijke fchoot. De bogt, welke in het zitten tusfehen
de beenen ontftaat: eenen fchoot maken , bijzonder
van de vrouwen, in het zitten de beenen een weinig
van elkander houden, opdat daar eene holligheid
ontfta : zij koesterde het kind in haren fchoot. In den
fchoot van Abraham. BIJBELV. VOND. bezigt den
fchoot der aarde, voor de oppervlakte der aarde: als
eendaü uit *saardrijks fchoot. — Van hier de figuurlijke
fpreckwijzen : de handen in den fchoot leggen, ledig
zijn : in' den fchoot des voorfpoeds gekoesterd worden
, onafgebroken voorfpoed genieten. In zijn eigen
fchoot zien, zich onderzoeken. VOND. Het inwendige
eener zake: in den fchoot der kerke terugkeeren, in
de gemeenfehap van derzelver leden. De vrede, dien
men in den fchoot zijner familie geniet. Zijn hart
in den fchoot eenes vriends \ntjchudden, uitftorten.
Ook wordt het gebezigd van de beenen van iemand,
die zit, met het voorzetfel op: een kind op den fchoot
vemen. Op iemands fchoot zitten. Zamenftell.: fchoot'
hond, fchooihondje, fchootsvel, een' lederen fchoot, of
voorfchoot, gelijk de werklieden dragen.
Hoogd.

366 S C PT.
Hoogd. fchoosz, bij NoTK.fcosza, STRIJK, fchos,
nederf. fchoot.
SCHOOTSVEL, zie fchoot.
SCHOOVERZEIL, z. n., o., des fchooverzeils, of
yan het fchooverzeil; meerv. fchooverzeilen. Het onderfte
zeil van de groote mast; volgens T E N K A T E ,
van fchuiven, als in bundellagen wordende opgefchoven.
SCHOP, z. n., vr., der, of w« de fchop; meerv.
fchoppen. Een fchoptouw, fchommel, fchongel, zie
fchommel. T E N KATE brengt het tot fcheppen, om de
fcheppende beweging. Zamenftell.: fchopftoel.
SCHOP, z. n., m., des fchops, of w/z fchop; meerv.
fchoppen. Een floot met den voet: ik gaf den hond
een 1
fchop. Den fchop krijgen, afgedankt, weggejaagd
worden. Iemand den fchop geven, hem afdanken, wegjagen.
SCHOP, fchap, z. n., vr., der, of van de fchop;
meerv. fchoppen. Spade. Roerende de fchup. HOOFT.
Met heure ijzeren fchop. VOND. Zamenftell.: asfchop,
koomfchop, ovenfchop, tuin fchop, vuilnisfchop,
enz. Van hier fchoppen, een teeken op fpeelkaarten,
als: Schoppen aas, fchoppen heer, enz. Schoppen
troef. Ik fpeel in fchoppen, enz. T E N KATE
het tot fcheppen.
brengt
SCHOPPEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfchopte,
heb gefchopt. Schommelen, op een fchoptouw op en
neer doen bewegen: wie wil mij eens fchoppen? Onzijd.,
op een fchoptouw flingeren: ik heb reeds een halfuur
gefchopt. Van fchop.
touwteren, van touw.
Voor dit fchoppen zegt men ook
SCHOPPEN, bedr. w., gelijkvl. Ik [hopte, heb gefchopt.
Met den voet ftooten: waarom fchopt gij mij ?
Ik fchopte hem ter deur uit. Overdragt.: een" vorst
van den troon [choppen, onttroonen. Van hier [chopper
, [chopping. Zamenftell.: affchoppen, enz. T E N
KATE en anderen brengen het tot fcheppen.
SCHOPSTOEL, z. n., m., des [chopfoels, oïvan den
fchopfloel; meerv. [chopfioelen. Van fchop en foei.
Een ftoel, of zitting, op een fchoptouw, of fchommel:
gij moet zorgen, dat gij van den fchopftoel niet
afvalt. En daar zulk een ftoel vrij wankel is, en men
zeer ligt daarvan afvallen, afgegooid, afgefchopt kan
worden, zoo zegt men , bij overdragt: hij zit op een*
fchopftoel, kan ligt van zijn post ontzet worden.
SCHOR,

S C H . 367
SCHOR, bijv. n. en bijw., fchor der, fchorst ,zeer fchor.
Heesch: eene fchor re ftem hebben. Schor fp reken. Een
fchor geluid maken. Bij HOOF fchor re aaloudheh,horri-
Vfl/»»«^öi//M.Vanhier^rA«rfIüanknabootfend woord.
SCHORBUUT, zie fcheurbuik.
SCHOREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchoor de, heb ge r
fchoord. Stutten, onderfteunen: een huis fchoren. Van
hier fchoring. Zie fchoor.
SCHORFT, zxtfchurft.
SCHORHEID, zie fchor.
SCHORPIOEN, z. 11., m., des fchorpiocns, of van den
fchorpioen; meerv. fchorpioenen. Zeker gekorven diertje
met eenen vergiftigen angel; van het lat. fcorpio,
gr. trKOfTttos. Vyerige flangen ende fcorpioenen. BIJ­
BELV. Een fcherpe en wondende geefel: lek fal u met
fcorpioenen kastijden. BIJBELV. Ook zeker gefternte.
VOND. en anderen bezigen het onz.: 't venijnighfchorpioen
fteekt van zich. VOND. Doch het mannelijke gellacht
is het thans algemeen aangenomene. Zamenftell.:
fchorpioenkruid. Hoogd., eng , fr. fcorpion, ital.
fcorpione, fp. efcorpion.
SCHORRE, fchoor, z. n., vr., der, oïvandefchorre;mttxv.
fchorren. Aanwas, gors, onbedijkt land, bij F. MIER.
aanworp, dijkland, bij KIL. fchor e, fchor re. Het duidt,
in 't algemeen, land aan, dat boven water ligt, en is in
onze taal gekomen uit het angelf., in welke taal fcore iets
dat boven het water uitfteekt, gemeenlijk het ftrand of
den oever, te kennen geeft. De fchorren of aanwasfen
van goen/e en hongersdijk. In Gelderland noemt men de
dagvlieg, of het haft, fchoor aas, d. i. oeveraas. In
het gr. is o-^poV het ftrand. Zamenftell.: fchorremorrie,
van fchor re en morrie, voor mor re, modder:
fchorremorrie van volk, het verachtelijkfte fchuim.
SCHORREMORRIE, zie fchor re.
SCHORS, fchorfe, z. n., vr., der, of van de fchors;
meerv. fchor/en. Verkleinw. fchorsje. Bast van eenen
boom: de fchors van eenen boom afhalen. Eiken
fchors. Onder de ruwe fchorsfe. VOND. Figuurl.,
het buitenfte gedeelte van iets: Zij knabbelen aan de
fchors der zake, en dringen tot het pit en merg niet
door. Ook wordt het menfchelijke ligchaam dikwerf
de fchors genoemd: in de fchors der menfehen niet gegeleden.
MOON. TEN KATE twijfelt, of het tot fcheren,
ftrak uitfpannen, behoort, als omkleedende en on>
fpan-

$68 S C H .
fpannende al de takken en den ftam van den boom; of
tot fcheuren , als ontleend van het affcheuren der basten,
tot run of vetwftof. Fr. ecorce, it.ficorza, fp.
corteza, lat. cortex.
SCHORSEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchorste, heb gefchorst.
Eigenlijk de bast van eenen boom afdoen, nu
ontjchorfen. Thans wordt dit woord gemeenlijk gebezigd
in den zin van voor eenen tijd uitftellen, opfchorten:
het geding is gefchorst. Weerhouden: die
fiorm en regen fchor st. MOON. Van hier fchorfing,
•wapenfichorfing. Zamenftell.: fichorsmuilen, bij KIL.
en HALMA , ringcre, glimlagchen; van het optrekken,
of opfchorten van den mond. Van dit fichorfien is nog
het oude fchorfehvoensdag, anders fichortelemvoensdag,
ook fchorlek/okswoensdag, feria quarta, five dies Mercurii
hebdomadae majoris aut fianctae, qua campanae
fuccinguntuir, et tribus diebus filent, om 't opfchorten
van 't/Klokkengelui, zegt TEN KATE.
SCHORSENEER , fchvrfiènerc, fichorfeneerv/ortel, z.
n., vr.,\der, of van de fchorfeneer; meerv. fichorfienercn.
Zekere lange, dunne, zwartbastige, aangename
wortel, uit fpanje afkomftig, lat. fcorfonera hlspanica,
fr. ficorfenére.
SCHORSMUiLEN, zie fchorfen.
SCHORT, zie fchorten.
SCHORT, z. n., vr., der, of van de fchort; meerv'.
fchorten. Verkleinw. fchortje. Een halve rok, welke
men voor den fchoot fchort; waarom dit kleedingftuk
ook fchortekleed, fchorteldoek, en voorfchoot genoemd
wordt. Inzonderheid behoort de fchort tot de kleederdragt
der vrouwen, zoo om de overige kleederen onbeftnet
te houden, als tot fieraad: eene zijden, gazen
fchort. Eene linnen fchort, eene blaauwe j'chort. En fij
?nacckten zich fchorten. BIJBELV. Eene lederen fichoit,
anders fichootsvel. In.deheete landen , waar men , om de hit
te, naakt gaat, dienen de fichorten ter bedekking van
de fchaamdeelen, en hebben gemeenlijk de gedaante van
een' langen doek , welke om het middelfte gedeelte van
het lijf gewikkeld wordt.
Hoogd. fichurze, nederf. fchorte, fichörte.
SCHORTEKLEED, zie fickort.
SCHORTELDOEK, zit fchort.
SCHORTEN, ledr. en onz. w,, gelijkvl. Ik fichortte,
_ i " -heb

S C H . 369
heb gefchort. Bedrijv., van fchort, fchortekleed ; doof
middel van een' fchorteband in de hoogte binden; waarvoor
mén echter thans meest opfchorten bezigt. Ook
fchorfen , uitftellen. Voorheen beteekende het ook opnemen
en wegdragen: Nu, foort, kom, fchort dit hout i
F» v. DORP. Onzijd., met hebben; haperen, mangelen:
wat fchort er aan? Sedert een jaar heeft mij weinig
of niets gefchort, ben ik weinig of niet ziek ge*
weest. Dit is van het verouderde fchort, gebrek: hier
is de fchort. SPIEG. Wats hier "de fchort ? DEZELF­
DE. Van het werkw. fchorten is fchor ting afkomftig;
Zamenftell: fchor tb and, fchorteband', en fchort haak,
een band, en haak, waarmede men iets in de hoogte
fchort.
SCHORTHAAK, zie fchorten.
SCFIOT , z. n. , o. , des fchots, of van het fchot ';
meerv. fchoten. Hetzelfde als fchoot, Jcheut. Eed
fchot hagel. Het fchip kreeg etn fchot van achter in.
De vogel kwam niet onder fchot. Vaart, fnelle voortgang:
het Jchip maakt fchot. Schot geven, botvieren;
Van fchieten. Voor fhieting, zijn hiervan de zamenflellingen
overfchot, uitfehot, voor fchot.
SCHOT, z. n., 0., des fchots, ofvan het fchot; meerv.
fchotten. Verkleinw. fchotje. Befchot , fchut: ik
heb hier een fchot geplaatst, om den togt afiteweren.
Zamenftell: middel fchot. Figuurl.; ergens een fchot +
of fchotje, voor Jchieten. Varkenskot: hoe veel var-i
kens hebt gij op 't fchot? ZamenReü-. fchaapfchot, varkensfehot
, eene door befchotten afgezonderde plaats
voor fchapen en varkens; —• fchotbeest, fchotvarken,
dat op 't fchot gemest wordt, ook een vuil, flecht,
ruw mensch , man of vrouw. — Schotfpijker, die bekwaam
is om in een fchot geflagen te worden , — fchotvlies,
maagdevlies.
SCHOT, z. n., o., des fchots, of van het fchot; het
meerv. is met in gebruik. Schatting : fchot en lot opbrengen.
Dat land is fchot noch lot onderworpen, behoeft
geen fchatting te betalen. Soe futten fij vrij wefien
van ficete, van lote, van waken, van heervaerden
enz. PRIVIL. V. DORDR. Waarfchijnlijk is dit
jchot afkomftig Van het oude faxisch ficot, 'beteekenendc
eene foort van tol.
SCHOT i z.- n. $ Mij des fic/iots, of van den fichot;
"* tneerv

meerv. fchotten. Een inwoner van fchotland , een
fchotlander : hij is een fchot. De jchotten. Zamenftell
: fchotland , een gedeelte van Groot Brittanje ,
fchotlander , Schotsman, enz.
SCHOTEL, z. n., m., des fchotels, of van den tchstel;
meerv. fchotels, fchotelen. Verkleinw. fchot eitje.
Een rond , of ovaal vat met een' vlakken bodem en
vlakken rand , om fpijzen op te dragen : een fchotel
visch. Een fchotel gebraad. Als het brij regent, zijn
mijne fchotels omgekeerd, fpreekw., wanneer er gelegenheid
is , om gelukkig te worden, zie ik mij daarvan
altoos verftoken. Ook wordt het woord fchotel gebezigd
voor een ovenfehop , waarmede de bakkers het
brood in den oven fchieten. Zamenftell: b raad fchot el,
fruitfchotel, vischfchotel, enz.; — fchoteldock, fclntellikker,
die de fchotels uitlikt, fchotelrak, een rak,
dat aan den wand hangt, waarop fchotels gefield zijn,
fchotelring, een ring, of krans, waarop een fchotel
gezet wordt, om het tafelkleed niet te bezoedelen, enz.
In de gemeenzame verkeering zegt men ook fchottel en
fchuttel.
Hoogd. fchüsfel, bij TATIAN. fcuzzila, SCHILTER
fcuzel, nederf. fchottel, eng. fcuttle, angelf. fcutel,
lat. fcutula, fcutella, ital. fcodella, en ciottola, fr.
efcuelle^ voor efcudelle , fp. efcudilla. ADELUNC
brengt het, om de holligheid , tot fchoot.
SCHOTELEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchotelde, heb
gcfchoteld. In fchotels opdisfehen: de kost is al gefchoteld,
is al in den fchotel opgefchept. Zamenftell:
opfchotelen.
SCHOTIG, zit fcheutig.
SCHOTLAND, zit fchot, z. n., m.
SCHOTS, z. n., vr., der, of van de fchots; meerv.
fhotfen. Verkleinw. fchotsje. Stuk ijs, fchol. De
fchotfen maken het ijs voor de fchaatsrijders onbruikbaar.
SCHOTS , bijw., fchotfer, fchotst. Lomp , ruw: al
wat hij zegt komt er zoo fchots uit. Hij heeft zich aldaar
vrij fchots gedragen. Op het fchotst bejegent.
HOOFT. Voor hetbijvoegel. naamw. bezigt mtnfchotsch.
Zie fch.
SCHOTSCH, bijv. naamw.; zonder trappen van vergrooting.
Dat uit fchotland oorfpronkelijk is, of tot
fchotland behoort: fchotfche kolen, Schotsch laken.
Ook

S C H.
Ook wordt het zelfftandig gebruikt, voor de fchotfche
taal: het fchotsch. Voor lomp, ruw, heeft het trippen
van vergrooting: fchotfcher, fchotscht, zeer fchotsch,
Een fchotsch antwoord. Van hier fclwtschheid.
SCHOTSCHRIFT, zit fchimp.
SCHOTSPITKER, zie fchot, fchut»
SCHOTVLÏES, zie fchot, fchut.
SCHOUD, fchoude, zie fchuld.
SCHOUDER, z. n., m., des fchouders, of yan den
fchouder ; meerv. fchouders, fchouderen. Het verheven
en breede gedeelte aan beide zijden van den rug,
tusfehen welke de hals zich bevindt; meest gebruikelijk
omtrent dat gedeelte van 't menfchelijke ligchaam : iets
op den fchouder dragen. Iets met eenparige fchouders,
gelijkelijk, dragen. Zijne fchouders ophalen, ten teeken
, dat men de eene of andere zaak niet wil ontkennen,
maar ook niet toeftemmen. Geweer op fchouder !
in den krijgsdienst. Figuurl: den last der regering Op
zijne fchouderen hebben. Ende de heerfchappij is op
fijnen fchouder. BIJBELV. In de gemeenzame verkeering
zegt men ook fchoer. Ook wordt het in eene ruimere
beteekenis van eenige dieren gebezigd, b. v. vart
de varkens, wier voorpoot, tot aan den fchouder, eert
fchoer genoemd wordt, in tegenoverftelling van de
bil, of den achterpoot, die den naam van ham draagt:
een fchoer fpek. Iemand over den fchouder aanzien ,
met verachting behandelen. Nog is in het dagelijkfche
leven eene hiervan ontleende fpreekwijs gebruikelijk, na*
melijk over fchouder, beteekenende het tegendeel of de
ontkenning van het geen men te voren aangevoerd heeft,
b. v: gij zult het ambt krijgen, over fchouder! Hij
zal u betalen, over fchouder! d. i. gij zult het ambt
niet krijgen, hij zal u niet betalen. Zamenftell: fchouderband,
fchouderbeen, dat been , of die beenen ^ welke
te zamen den fchouder uitmaken, waartoe dan zoo
wel het fchouderblad , als het daarin gevoegde armbeen
behoort , — fchouderbeenshoofd , fchouderbrcuk,
verbreking van het fchouderbeen fchouderjicht,
fchouder lap, fchouder mantel, een korte over
de fchouders hangende mantel, een bekend kleedingftuk
der vrouwen , voorheen de dragt van fommige"
Geestelijken in de roomfche Kerk, en thans da bijna aigemeene
dragt der mannen: een jas met eerf fho'idcr-
Aa s jhtiii*

37*
S C H »
mantel, (fchoermantel), — fchoudernaad, aan hemd,
cf rok, — fchapenfchouder enz.
Schouder, oul. ook fcholder, hoogd. fchulter, reeds
bij RABAN MAURUS, in de achtfte eeuw, fcultyrra,
ISIDOR. fculdro, eng. fhoulder, angelf. fculdor , zw.
fkuldra. Ongetwijfeld heeft dit woord, met fchild,
«ene en dezelfde afkomst, en beteekent eigenlijk eene
verhevene vaste bedekking, welk denkbeeld met de natuur
der fchouderen zeer wel overeenkomt. In het
goth. is fkaljan dekken.
SCHOUDERBEEN, zie fchouder.
SCHOUDERBLAD, z. n., o., des fchouderblads, of
Van het fchouderblad; meerv. fchouderbladen. Van
fchouder en Een breed , verheven, driehoekig
been, het welk aan de zijde der bovenruggegraat ligt,
en om zijne breede dunne gedaante blad genoemd wordt;
zamenftell: fchouderbladsbeen.
Hoogd. fchulterblatt, bij STRIJK, fculterplat.
SCHOUDERBREUK, zie fchouder.
SCHOUDEREN , bedr. w..,. gelijkvl. Ik fchouder de ,
heb gejchouderd. Op den fchouder nemen; een in de
oefeningen der foldaten alleen gebruikelijk woord: het
geweer fchouderen — zijne piek fchouderen.
SCHOUDERMANTEL, zie fchouder.
SCHOUT, z. n., va., des fchouts, of van den fchout;
meerv. fchouten. Volgens TEN KATE is fchout zamengetrokken
van fchoudheet, bij KIL. ook fchuldheis,
Praetor, twxae debitive exacior, waarvan in het middeleeuw,
lat. fcultetus, als een aanwijzer van fehuld ,
een gebieder van 't geen men fchuldig is te doen , en
een °eifcher van ftraf, of boete; het hoofd van een
o-eregt, wien de regtsoefening, ook in halszaken, is
aanbevolen: daar komt de fchout met zijne dienaars.
De fchout heeft de dieven reeds op het fpoor. Van
hier de fpreekwijs: dat kan ik wel voorbij des fchouts
deur dragen, daar is geen onregtvaardigheid mede
gepleegd — dat mag elk zien en weten, zonder dat
ik behoef te vreezen , daarover aangehaald, of fchuldig
verklaard te worden. Schout bij nacht, die de
naaste plaats aan den onderadmiraal bekleedt , wiens
pligt het is, bij nacht te zorgen, dat de fchepen volgens
hunnen rang zeilen, en het eene fchip het andere,

S c ii» 373
re, door overzeilen , of anderzins , niet befchadige.
Ook wordt, in de gemeenzame verkeering, eene vroedvrouw
met den naam van fchout bij nacht beftempeld.
Van hier fchoutin , de vrouw van eenen fchout, —
fchoutfchap. Zamenftell: dorpfchout, hoofdfchout, onder
fchout enz.
Hoogd. fchuldhcisz , middeleeuw, lat. fculdafus,
fculdafio, fchultetus, angelf. fcultheta, nederf. fchulte,
wend. fcholta. Bij OTFRID. is fculdheizzo een
hoofdman.
SCHOUW, zxtfehuw.
SCHOUW, zie fchoorfteen.
SCHOUW, z. n., vr., der, oïvan de fchouw; meerv.
fchouwen. Schuit, pont, praam: ik liet mij met do
fchouw overzetten. Somwijlen wordt de plaats, waar
men met eene fchouw overzet, het fchouw genoemd,
b.' v: het haagfche fchouw. Zamenftell: fchouwman,
fchouwvoerder, iemand, die anderen van de eene zijde
des waters naar de andere, met eene fchouw, overzet,
— baggerfchouw, modderfchouw, enz.
SCHÓUW, z. n. , vr., der, oïvan de fchouw; meerv.
fchouwen. Van je houwen. Toezigt, bezigtiging, inzonderheid
van ilooten en wegen: wanneer gefchiedt
de fchouw ? De fchouw rij'den , rijden ter bezigtiging
van wegen, dijken en wateringen. Zamenftell: dijkfchouw,
wagenfehouw, wapenfehouw, enz.
SCHOUWBURG, z. n., m., des fchouwburgs, oïvan
den fchouwburg ; meerv. fchouwburgen. Van fchouw »
fchouwen en burg. Vertoonplaats van tooneelfpelen:
in den fchouwburg gaan. Ik ben een voorftander van
den fchouwburg, wanneer er goede ftukken door goede
fpelers vertoond worden. Ook voor de perfonen , welke
zich in den fchouwburg bevinden: de fchouwburg
zal in zijne handen klappen. VOND.
SCHOUWEN, ziefchuwen.
SCHOUWEN, bedr. w.,_ gelijkvl. Ik fchouwde, heb
gefchouwd. Zien, bezigtigen: de menfche fchouwt het
van verre. BIJBELV. De Heere fchouwt uit den hemel.
BIJBELV. — Dijken fchouwen, toezien, of zij goed en
'wel bezorgd' zijn. Varkens fchouwen , onderzoeken ,
of zij gezond zijn. Figuurl; iemand vuil fchouwen ,
hem fchuldig achten. Hoe hoog zoudt gij dat wel fchouwen?
Tot wat prijs zoudt gij dat wel fchatten ? Van
Aa 3 hier

374
S c H.
hier fchouwer, ziener, profeet: en tot de fchouwers.
BrfBELV. Ook iemand, die de varkens fchouwt,. —
fc'houwing, fchouwfel, bij HOOFT: een fchoufel is er ,
dat haaren oogen nergens gebeurt is, — fchouwtoren ,
wachttoren. Zamenftell: befchouwen, toefchouwen enz.
Hoogd. fchauen, reeds bij KEELO , OTFRID. en anderen
fcouuon , WII.LERAM. fkouuen. In 't angelf. is
fceavian, en in 't eng. to fhew, doen zien, toonen.
SCHOUWER, zie fchouwen.
SCHOUWPLAATS, z. n., vr., der, oïvan de fchouwplaats;
meerv. fchouwplaatfcn. Van fchouw , /èAowor

S C H . 375
SCHOUWTOONEEL, z. n., o., des fchouwtooneels,
of van het fchouwt ooneel; meerv. fchouwtooneelen.
Schouwburg, fpeeltooneel. Figuur!. : de wereld is
een fchouwtooneel. Het was een afgrijsfehjk fchouw-
SCHOVEN, hetzelfde als fchoften. Zie ook fchoof.
SCHRAAG , z. n. , vr. , der , of van de fchraag ;
meerv. fchragen. Verkleinw. fchraagje. Een ïteunfel
van twee, in het midden aan eikanderen vast geklonkene
houten , die derwijze onder iets gezet worden ,
dat zij een kruis vormen : er werd een groot tafelblad
ep twee fchragen gelegd. Van hier fchragen , fchraging,
enz. Zamenftell: fchraaghout, fchraagfloel,, bij
KIL. fchraagswijze , enz. Bedfchraag , onderfchragcn,
onderfchraging, tafelfchraag, enz.
Schraag, KIL. fchraeghe, nederf. fchrage, hoogd.
fchragen , ftamt af van het ongebruikelijke bijv. n.
fchraag , fchuinsch, derwijze gerigt, als de houten
van eene fchraag, hoogd. fchrage, van welk bijv. n.
het thans nog in Vriesland gebruikelijke z. n. fchraagte,
en het bijw fchraag, insgelijks afftamt; en is verwant
aan fchrank , zie fchrank. _
SCHRAAG, bijw., zonder trappen van vergrooting._ Eio-enlijk
fchuins; en, daar eene fchuinfche rigting, mtegenoverftelling
van eene regte, een denkbeeld van onvolkomenheid
medevoert, in Vriesland onvolkomen ,
niet vol uit: er is fchraag drie el. Wij hadden fchraag
genoeg daaraan. Van hier het verkleinw. fchraagjes.
Nopens het ftamw. van beide zie het z. n. fchraag.
SCHRAAGTE, z. n., vr., der, oïvan de fchraagte;
zonder meerv. Dit Vriefche woord beteekent eigenlijk
het fchrage, of fchuinfche van een ding; maar , in het
gebruik , deszelfs gebrekkigheid , ontoereikendheid
krapheid, of krapte: zij konden, uit hoifde van de
fchraagte des voorraads, hunnen honger niet ftillen.
Schraagte, hoogd. fchrage, en hier te lande oulings
ongetwijfeld ook fchrage , zoo als men, ijtt plaats van
oudte, oude fchreef; zie oude.
SCHRAAL , bijv. n. en bijw. fchraler , fchraalst.
Ma°er, van vettigheid ontbloot, en dus rank en tenger?
het mannetje was klein en fchraal. Van een veld
gefproken, niet'behoorlijk gemest: dat land is al te
jchraal. Van eene kas, of beurs, gcldeloos: uwe kas
Aa+ Jchijnt

S7

S C H . 377
fchrabben. Verkleinw. fchrabbetje. Genoegzaam evenveel
als fichrap, de daad van fchrabben, of fchrappen
: die fchrab is raak. Voorts, de wonde, die
men iemand toebrengt, als men hem fchrabt, of fchrapt:
het is eene fchrab, die ik van eene fpeld gekregen
heb. Evenveel welke kleine wonde: Themire had hem
eerst een lichte fchrab gegeven. VOND. Bij HOOFT
fchraap , zie fchraap. Bij KIL. fchrabbe. Dit woord
komt van fchrabben.
SCHRABBEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfichrabde,hebgefchrabd.
Genoegzaam hetzelfde als fchrappen. Iets
met het fcherp van een mes, of ander werktuig, derwijze
beltrijken, dat dit een krasfend geluid verwekt,
het welk naar den klank van dit werktuig zweemt: hij
nam fich een potficherfi, om fich daarmede te fichrabben.
BIJBELV. Zijn de wortelen al gefichrabd? Ik fichrab
mij met of aan eene fpeld. Schrab die vlek van het papier.
Spreekw. : iemands herfienen fichrabben , hem
met lastige aanzoeken en netelige voorftellen afmatten.
Iemands tonge fichrabben, volgens KIL., hem iets doen
opklappen. Van hier gefichrab , fichrab , fichrabber ,
fchrab fel, ofliever fichrapficl. Zamenftell: fichrabmes ,
of fichrapmes, enz. Aanfichrabben, affichrabben, doorfichrabben
, misfichrabben , opfichrabben , uitfichrabben
, enz.
Schrabben, of fichrappen , platduitsch , fichrapen,
angelf. ficreopan, eng. fcrape, zweed, fikraba, pool.
fikrobie, is zijne beteekenis aan zijnen klank verfchuldigd.
SCHRABBER, z. n., m., des fichrabbers , of van den
fichrabber; meerv. fichrabbers. Iemand, die fchrabt,
of een werktuig, waarmede men fchrabt; waar is de
fichrabber gebleven? Zamenftell.: baardfichrabber ,potfichrabber,
varkens fichrabber, verf fichrabber, enz.
SCHRAFELEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fichrafelde, heb
gefchrafield. Bij KIL. fichraejfelen. Evenveel , als
fchrapen, of liever, geftadig fchrapen. Van hier fichraefeler,
iemand , die den kost uit kleine winstjes zamenfchraapt,
fichraefielinghen, bij KIL. zamengefchraapte
brokjes, fnippertjes, enz. Zamenftell., omfichrafielen:
'k zal 't Inquifitievuur, zoo ij slijk , wreed, en
fel, niet om gaan j'chraafien. LE FR. V. BERICH.
Dit woord komt vmjchraj"en, ouii 'gs fchracffen , dat
Aa 5 vol-

37?
S O K .
volgens KIL. hetzelfde beteekent. Voor fchr afeten
zegt men ook fchr av eten , van fchr av en , bij KIL.
fch/ausn* fchrabben.
SCI-1RAFEN, zie het voorgaande.
SCHRAGEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchraagde, heb
gefchraagd. Eigenlijk, met eene fchraag onderfteunen ;
maar, in het gebruik, onderfteunen over het algemeen ,
zoo in eenen eigenlijken, als in eenen figuurlijken zin:
als men den zijdemuur wegbreekt, moet de zolder gefchraagd
worden. Mufapha Bairaktar fchraagt het
•wankelende rijk der Oltomannen. Hij fut en fchraagt
ha gantsch heelal. L. D. S. P. Van Jrier fchraging.
Zamuiflell.: onder fchragen. Dit woord komt van het
z. n. fchraag; zie dit fchraag.
SCHRAM, z. n., vr , der , ofvan de fchram; meerv.
fchrammen. Verkleinw. fchrammetje , fchrampje.
Eene ligte kwetfing der oppervlakte van een ding; zoo
dat daaruit eene langwerpige wonde ontfta: wacht uvan
dien fpijker! Gij zoudt er eene leelijke fchram van
krijgen. Wie heeft dat boompje die fchram gegeven ?
Van hier fchrammen.
Schram, ook wel eens fchramp. Bij KIL. , en in
het hoogd. , fchramme , nederf. fchramm , zweed.
jkrdma, ijsl. fkrama, is een oud noordsch woord,
en verwant aan het middeleeuw, lat. fcrama en fcramafaxus,
een flagzwaard, dus genoemd naar denhouw,
dien men iemand daarmede geven kan, en die, volgens
KIL. , oulings ook door het woord fchramme werd aangeduid.
SCHRAMMEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchramde, heb
gefchramd. Iemand, of iets, aan deszelfs oppervlakte
derwijze kwetfen, dat er daarop eene fchram ontfta :
fchram de tafel toch niet! Ik heb mij zeiven deerlijk
gefchramd. Van fchram.
SCHRANDER , bijv. n. en bijw. , fchranderder ,
fchranderst. Als bijv. n., fnedig, ligt gevat op alle
voorkomende zaken: het is een fchr ander mensch. Zijn
(ch ander oordeel doorgrondt alles oogenblikkelijk.
Haar doorzigt was nog fchranderder. Het fchrander-
Jte vernuft ftaat daarvoor ftil. Dan 't oordeel fchrap
gepelt op 't fpits van fchrandre zinnen. VOND. Voorts
ook verftandig: zij nam de fchr anderfe maatregelen.
Den fchrandren Klaudiaen , den wijzen Ilippokraet.
VOND.

S e H. 579
VOND. Als bijw. fnediglijk, verflatfcglijk: daarin gedroeg
hij zich waarlijk niet heel fchr ander. Van hier
fchr ander heid, fchr ander lijk. Zamenftell.: op fchr anderen.
Dit woord luidt bij KIL. fchrand, en fchijnt
een bijzondere eigendom van onze taal te zijn.
SCHRANK , z. n. , vr. , der , of van de fchrank ;
meerv. fchranken. Verkleinw. fchrankje. Bij KIL.
evenveel als fchraag , een fteunfel. Voorts ook een
hek , of eene omtuining , uit fchraagswijze gekruiste
ftaken , of latten, zamengefteld. Figuurl. zegt men:
iemand in fchrank houden , d. i. bij zijnen pligt houden.
Van hier fchranken , en de daarvan afgeleide
woorden.
Schrank, KIL., hoogd. fchr anke, opperd. fchranne,
ital. fcranna, middeleeuw, lat. efcrannium, pool.
fzranni , boh. fsranky , OTTFRID. fcrank, NOTK.
gifcrenke, fchijnt oorfpronkelijk hetzelfde woord, als
fchraag; blijkens het hoogd. gefchrage, dat even zulk
eene omtuining aanduidt, als fchranke ; terwijl fchragen
in het hoogd. evenveel is, als befchranken, ein-
J chr linkere, umfchrdnken, en fcrenkan cnbifcrenkanb'v}
OTTFRID . Schrank fchijnt dan door inlasfching der N
uit fchraag gevormd te zijn, en oorfpronkelijk hetzelfde
beteekend t:e hebben; zie fchraag, z. n.
S CHR ANKEXEN, enz., zie het volgende:
SCHRANKEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchrankte, heb
gefchrankt* Bij KIL. fchancktn , fchrencken. Met
een hek , o f eene, omtuining, van fchraagswijze gekruiste
ftaken, of latten, inlluiten; als mede kruifelings
over el'kandcrcn leggen, of p'laatfen; bijzonderlijk
, de beenen kruifelings over eükanderen flaan , of
kromme en 'Coenedenwaarts van elk anderen afwijkende
beenen hebben. Van hier fchrankclen , fchrankeler.
Zamenftell.: fchrankelbeen, fchramkclbeenen, evenveel
als fchrankelen., dat ook voor fehaausrijden gebruikelijk
moet zijn geweest , daar WESTERB. den naam van
fchr enkelfchoencri aan fchaatfen gal'. De verdere zamenftell.
zijn: infehr anken, om fchr, anken.
Schranken, hcogd. fchragen en _ fchranken , OTT­
FRID. fcrenkan, komt van fchrank.
SCHRANS, bij KIL. fchrantfe, z. tl., vr., der, of
van de fchraus; meerv. fchranfen. Oi .üings eene fcheur,
of breuk , even als het hoogd, fchranz; en volgens
KIL.

S8o S C H.
KIL. ook eene fchans, van welk gebruik de benaming
van de fchrans bij Leeuwaarden afkomftig fchijnt, die
dus aan fchans verwant is.
SCHRANSEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchransde, heb
gefchransd. Bij KIL. fcheuren, breken; even als het
verwante fchronden; zie fchronde; en fterk eten: hij
fchranst geweldig. Van hier fchranfer, fchranfing.
Zamenftell.: opfchranfen, enz.
Schranfen, hoogd. fchranzen, eng. fcranch, fchijnt
de beteekenis van fterk eten aan de handelwijze van ruwe
en gulzige eters, die het vleesch en andere fpijzcn
met de tanden vaneen fcheuren , verfchuldigd; en de
beteekenis van fcheuren fchijnt uit den klank van/c/;rtf«fen
gefproten.
SCHRAP, bijw., enkel gebruikelijk in de fpreekw.:
fchr ap zetten, of (lellen, in postuur ftellen, en fchrap
ftaan, in postuur ftaan, om den aanval van eene tegenpartij,
of eenen fchok enz. af te wachten, en wel
te verduren: geef u meestres gehoor, en zet u zinnen
fchrap. VOND. Sta vast en zet u fchrap aen mijne
rechte zij. VOND.
SCHRAP, z. n., vr., der, of van de fchrap; meerv.
I fchrappen. Verkleinw. fchrapje. Genoegzaam evenveel
als fchrab, waarmede het dikwijls verwisfeld wordt.
Alleen beftempelt men eene ftreep, waaraan KIL. den
naam van fchrabbe geeft, hedendaags niet zoo zeer met
dien van fchrab, als met dien van fchrap: die fchrappen
ontfieren dat venfterglas geweldig. Haal er flechts
eene fchrap door. Wat beduiden al die fchrapj es? Zie
voorts fchrab. Het ftamwoord van fchrapïs fchrappen.
SCHRAPEL, zie het volgende :
SCHRAPEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchraapte, heb gefchraapt.
Met de gekromde vingeren van eene uitgeftrekte
hand naar zich halen, of bijeen brengen : hoe
vinnig fchr aapte zij het geld naar zich toe J Hebt gij
alles reeds bijeen gefchraapt ? De overblijffelen van boter,
vet, zalf, of andere dingen, met eenig werktuig
van de kanten en den bodem der vaten, waarin zij geweest
zijn, bijeen halen: fchraap het vet ter dege uit
den pot. Iets desgelijks op dezelfde wijze van de oppervlakte
van eene tafel, enz. afhalen, en op een hoopje
brengen. Want hierin verfchilt fchrapen van fchrabben
, dat dit ktatfte gebezigd wordt, als het flechts te
doof

S C H .
doen is, om de oppervlakte van een ding te zuiveren,
maar fchrapen, wel niet altijd, maar echter doorgaans ,
als er iets van de oppervlakte van een ding afgehaald
wordt, om het te verzamelen. Van hier dat dit woord
overdragtelijk wegens de inhalige handelwijze van eenen
hebzuchtigen gebezigd wordt: hij fchr aapt hoe langer
hoe meer. Zij verrijken zich door middel van woekeren
en fchrapen. Van hier gefchraap, fchr aapachtig,
fchraapfel, bij KIL. fchraepel, en fchrapel, mager,
waaruit fehraal zamengetrokken fchijnt, feliraper ,
fchraping, enz. Zamenftell.: fchraapzucht, enz. Affchrapen,
infehrapen, uit fchr apen, wegfehrapen, zamenfehrapen,
enz.
Schrapen is zijne beteekenis aan zijnen klank verfchuldigd
, en verwant aan fchrabben , fchrappen ,
fchr af en, fchrafelen.
SCHRAPER, z. n., m., des fchrapers ,of van den
fchraper; meerv. fchrapers. Iemand, die fchraapt;
en bijzonderlijk, iemand, die geld en goed bijeen fchraapt:
wacht u voor dien hebzuchtigen fchraper. Dit woord
komt van fchrapen.
SCHRAPPEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchrapte, heb gefchrapt.
Genoegzaam hetzelfde als fchrabben, waarmede
het dikwijls verwisfeld wordt. Alleen heeft fchrappen
, even als het eng. fcrape , de beteekenis van met
eene ftreep doorhalen, welke aan fchrabben niet eigen
is: waarom fchrapt gij dat gefchrijf niet ? Hij fond
wel op de lijst, maar werd vervolgens gefchrapt. Van
hier gefchrap, fchrap, fchrapper, iemand, die fchrapt,
en een werktuig , waarmede men fchrapt, potfehrapper,
in de gemeenzame verkeering , ook voor het laatfte
kind , 't welk eene vrouw ter wereld brengt —
tongfehrapper, ook voor iemand, die een' ander uitlokt,
om 't geen die weet, te verhalen, voetfehrapper,
enz. Zamenftell.: doorfchrappen, uitfchrappen, enz.
SCHRAPPER, zie fchrappen.
SCHRAPSEL, z. n., onz. des fchrapfels, oïvan het
fchrapfel; meerv. fchrapfels. Verkleinw. fchrapfeltje.
Even als het eng. fcraps, al, wat er van een ding afgefchrabt
wordt; terwijl fchraapfel daarentegen al is ,
wat daarvan bijeen gefchraapt wordt: het fchrapfel van
den pot is goed voor de honden. Er ligt hier en daar
ten fchrapfel, of een fchrapfeltje , goud. Hij is geen
fchrap-

38a S C H .
fchrapfel van een nage /waardig, hij is niets waardig.
Zamenftell.: pennefchrap fel, pot fchrapfel. Bij KIL.
luidt dit woord fchrab fel. Het komt van fchrappen.
SCHRAVELEN, zie fchrafelen.
SCHREDE, z. n., vr., der, ofvan de fchr ede; meerv.
fchreden. Eigenlijk, de daad van fchrijden. Het van
een zetten der beenen. In het gebruik, bijzonderlijk,
zoodanig een vaneen zetten der beenen, als er bij het
gaan plaats heeft, een tred: hij nadert met rasfe fchreden.
Met flerke fchreden aankomen. Wankelende
fchreden. Figuurlijk , even als flap , wandel, enz.
Iemands gedrag: vestig uwe fchreden op het pad der
deugd en des waren geluks. Let op al uwe fchreden.
De fchrede te doen, naar dat de beenen lang zijn.
BOCCALIN. Die 't richtfnoer is van uwer knechten
fchreden. L. D. S. P. Voorts ook de wijdte van eene
eigenlijk gezegde fchrede: hijflond flechts weinige fchreden
van mij af. Duizend fchreden vormden eene Rotneinfche
mijl. En figuurlijk: daer en is maer als een
fchrede tusfehen mij ende tusfehen de doot. BIJBELV.
Eindelijk zijn fchreden bij KIL. ijsvoeten, fchaatfen,
even als het hoogd. fchrittfchuh, nederf. flriedfehoh.
Van dit fchrede is het werkw. fchreden gevormd, voor
treden: lek wil nog wat verder fchreden, enz. GE-
SCHIER.
Schrede, oïfehree, TATIAN. fcrilo, hoogd. fchritt.
KIL. fchrede, fchrijde, en fcherde, (door eene omzetting
van de R., waarover reeds bij R gehandeld is)
is niet flechts een en het zelfde woord met het nederf.
flrede, angelf. flraede, en eng. ftride, maar ook uit
hoofde van eene verwantfehap tusfehen de SCFI en T,
met trede; even als deszelfs ftamwoord fchrijden, niet
flechts met het nederf. flriden, eng. ftride, zweed.
ftrida, maar ook met het hoogd. trilten, en ons treden,
v
SCHREDEN, werkw., zie fchrede.
SCHREEF, z. n. , vr., der, of van de fchreef; meerv.
fchreven. Verkleinw. fchreefje. Eigenlijk, al, wat
ergens op gefchreven wordt. In het gebruik, bijzonderlijk,
eene ftreep, of linie, die met krijt, of anders,
over den vloer, in het zand, of elders, gehaald wordt:
hij fprong van de eene fchrecf ver over de andere.
Spreekw.: buiten de fchreef gaan, ook de fchreef te
bui-

S C H . 383
buiten gaan, buiten eene gemaakte bepaling gaan, gelijk
als Koning Antiochus zou hebben gedaan, indien
hij buiten den kring getreden was , dien de Romeinfche
gezant rondom hem henen getrokken had. Ergens een
fchreef je door halen , het doorfchrappen, daarop niet
meer rekenen. Een fchreef je voor iemand uitdoen, hem
bij eene berekening, waarop men als het ware een fchreefje
voor hem had geplaatst, niet meer medetellen, hem
in een gezelfchap, bij welks aanleg men op hem gerekend
had, niet meer verwachten. Dit woord komt van
fchrijven.
SCHREEUW, z. n., m., des fchreeuws, of van dm
fchreeuw ; meerv. fchreeuwen. Verkleinw. fchreeuwtje.
Eigenlijk, de daad van fchreeuwen; doch hiervoor bezigt
men doorgaans gefchreeuw. Dus zegt men: al uw
gefchreeuw baat niets ter wereld. Voorts , het geluid,
de klank van het fchreeuwen: eenen luiden fchr eeuw geyen.
Woestijn en wildernis vervullen met zijnen nuchtren
fchreeuw. VOND. Bij KIL. ook gerogchel. Van
hier fchr eeuw achtig. Zamenftell.: apenfehreeuw , drakenfehreeuw,
VOND., uilenfchreeuw, enz.
Schreeuw, hoogd. fchreij, eng. fcreeking en crij ,
fr. cri, ital. grido, komt van fchreeuwen.
SCHREEUWACHTIG , bijv. n. , fchr eeuw achtiger ,
fchreeuwachtigst. Van fchreeuw en achtig. Aan eenen
fchreeuw gelijkende , daarnaar zweemende : welk een
fchr eeuw achtig geluid hoor ik daar !
SCHREEUWBEK, zie fchreeuwleelijk.
SCHREEUWEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchreeuwde,
heb gefchreeuwd. Zijne ftem zoo fterk verheffen , als
mogelijk is : hij fchreeuwde boven alle zangers uit.
Wat fchreeuwt die huilebalg! Iemand achterna fchreeuwen.
Moord en brand fchreeuwen. Gelijck een hert
fchreeuwt na de water ft roomen, alfoo fchreeuwt mijne
ziele tot u, 6 Godtl BIJBELV. Een ijdel boha maken:
het is maar fchreeuwen. Bij KIL. ook rogchelen. Het
fchreeuwt , is eene uitdrukking van verontwaardiging
over eenig wanbedrijf. Schreeuwende misdaden en onregtvaardigheden
•> zijn , even als krijtende, de zoodanige,
die, als het ware, om wraak fchreeuwen, of
hemel tergende, allerfnoodfte. Van hier: gefchreeuw ,
fchreeuw, fchreeuwer, fchreeuwerig, fchreeuwinghe„
bij KIL. Zamenftell. : fchreeuwbek , fchreeuwleelijk ,
enz.

384 S c H.
enz. —nafchr eeuwen, ontfchr eeuwen, over fchr eeuwen 9
tegenfchreeuwen, toefchreeuwen, uit fchr eeuwen, voortfchreeuwen.
Schreeuwen, eng. fcreech en fcreek^ is verwant aan
fchreijen en krijten, en, voor zoo veel het rogchelen
beteekent, aan het lat. fcreare. In alle gevallen is het
een klanknabootfend woord.
SCHREEUWER, z. n., m., des fchreeuwen, of van
den fchreeuwer ; meerv. fchreeuwer s. Eigenlijk, al
wie fchreeuwt. Bijzonderlijk , iemand, die een ijdel
boha maakt: het is maar een fchreeuwer. De vrouwelijke
benaming is fchreeuwfter.
SCHREEUWLEELIJK, z. n., m., des fchreeuwleelijks,
of van den fchreeuwleelijk; meerv. fchreeuwleelijken.
Van fchreeuwen en leelijk, voor leelijkaard.
Anders fchreeuwbek, hoogd. fchreij'hals. Een fchreeuwerig
dier, of mensch: het is een regte fchreeuwleelijk
van een vogel. Maak , dat die fchreeuwleelijk zijnen
mond houde.
SCHREIJEN, onz. w., gelijkvl. Ikfchreide, heb gefchreid.
Genoegzaam evenveel als fchreeuwen , krijten
en huilen, en eveneens tot eene luide verheffing van
ftem betrekkelijk: tot God fchreijen. Zich f enden adem
op 't fchavot der baren fchreien. VOND. Om genade,
07)i hulp, om brood, OOT wraak, fchreijen. Wat fchreit
dat kind vreesfelijk! Den fchreit tot den hemel. Men
fchreit alartn. De bijgeloovige krimpt Van angst als
hij eene raaf hoort fchreijen. Voorts ook zonder eene
luide verheffing van ftem weenen: Zij deed niets dan
fchreijen. Eenen vloed van tra7icn fchreijen. Vruchtloos
fchreijen ga7rtfche dagen. L. D. S. T. Van hier
ge fchr ei, moordgefchrei, veldgefchrei, vogelgefchr ei ,
vreugdegefchrei , enz. Schreijer, fchreijerig ,
fchreijsfel, tranen, bij KIL. enz. Zamenftell.: fchreiflem,
enz. Befchreijen, intfchreije?2, enz.
Schreijen, hoogd. ook fchreijen, OTTFRID. fkreian,
fcrivan , NOTK. fcriian, zweed, fkria, fr. cri er,
ital. gridare, middeleeuw, lat. chr'iare, nederf. kreijen,
kreifchen, is verwant aan krijten en Jchreeuwen,
en even als deze woorden klanknabootfend.
SCHREIJER, z. n., m., des fchreij ers, of van den
fchreij er; meerv. fchreij :
ers. Iemand die fchreit: wie
is die fchreijer daar? Van hm fchreij erig. Zamenftell,
%

S C H. §8^
ftell.: fchreij er shoek en fchreij er storen, beide te Arri- 6
fterdam welbekend.
•SCHREPEL, bijv. n., fchrepeler, fchrepelst. Bij KIL»
ook fchraepel, waaruit /cA/vw/zamengetrokken fchijnt.
Eigenlijk, afgefchraapt, en vervolgens mager, fehraal,
fchriel; van fchrepen, evenveel als fchrapen ± fchrappen
en fchrabben, en dus voorkomende in het CONST,
TH. Juw.: hoe droogh wordt u keel gefchreept, als
met een rakel; waaromtrent zie rakel.
SCHRIEL, zie fehraal.
SCHRIFT, z. n. , vr., der, of Van de fchrift l
, zón~
der meerv. De gezamenlijke Bijbelboeken: een gedeelte
der heilige fchrift. VOND. Ettelijke plaat jen der heilige
fchrïft. HooFTi In navolging van het hoogd. ,
dat door de Lutherfchen, die het onderzoek van de
fchrift hier te lande het eerfte aanprezen , gefproken
werd , of van eene bekende plaats van den STATEN
BIJBEL , waar het is : alle de fchrift is van Godt ingegeven
, in plaats van : al het fchrift, van God ingegeven
, is ook nuttig , enz. Zamenftell. : fchriftgeleerd
, in de Ijeilige fchrift bedreven, fchriftmatig,
enz. De afkomst van dit woord is dezelfde, alsdievari.
het volgende*
SCHRIFT , z. n., o., dei fchrifts , of van het fchrift;
meerv. fchr ift en. Verkleinw. fchriftje. Gefchrevene
teekens van woorden en gedachten , in tcgcnoverftelling
van gedrukte , ook wel eens gefchreven fchrift genoemd
: dat fchrift is onleesbaar. Welk een fraai
fchrift is dat! Groot fchrift, klein fchrift, loopend
fchrift. Dit is nu de fchrift, die daer geteeckent is,
BIJBELV, waar ook dit fchrift vrouwelijk wordt gemaakt.
In de fcholen is iemands fchrift een blad ,
waarop hij zich in het fchrijven oefent: waarom hebt
gij uw fchrift beklad? Haal de fchr ift en op. Inden
handel is fchrift eene fchuldbekentenis ^ verklaring ,
enz. : ik heb geen fchrift van u noodig. Wij zullen
daar een klein fchriftje van makeni Een vrijwaringsbrief,
eene doopcedel, een paspoort, enz.: hij heeft
mijn fchrift onder zich. Het befchrevene of bedrukte'
deel van een blad, of boek; er is inkt op het fchrift gevallen.
Die fcheur loopt door tot in het fchrift. Even
veel welk gefchreven of gedrukt opftel: Zijne fchriftert
hebben hem beroemd gemaakt. De fehriften van Cicero
B b zijii

jöii S C H ,
zijn deszelfs werken. De fchriften zijn de Bijbelboeken
: onderfoeckt de fchriften. BIJBELV. Van hier
fchriftelijk, fchrifteloos, fchriftoris bij KIL. enz. Za^
menftell.: af fchrift, beeldfchrift, bovenfchrift, cijferfchrift,
gedenkfchrift , gefchiedfchrift, getuigfchrïft
, kantfchrift , lasterfchrift , letterfchrift ,
maandfchrift , na fchr ift , onderfchrift , opfchrift ,
randfchrift ,fchandfchrift ,fmaadfchrift , fmeekfchrift,
tegenfchrift , tusfchenfchrift , verhand fchr ift , voorfchrift,
enz.
, Schrift , hoogd. ook , NOTK. fkrifte ,
OTTFRIID. /C;'Z/>, gifchrib, KERO. Kefchrifti, Isi-
DOR. chifchribe, is eene verkorting van gefchrift, even
als en w/gï van gedicht en gewigt, en daarom
onzijdig. Zie verder fchrijven.
SCHRIFTELIJK, bijv. n. en bijw., zonder trappen
van vergrooting; van fchrift en Zie •/(/&. In
fchrift vervat: g« OTO^ jnty' tf£/z fchriftelijk antwoord
medebrengen. Ik hegeer geene fchriftelijke,' maar eene
mondelïngfe , onderhandeling. Als bijw., bij gefchriftc:
iemand fchriftelijk dagvaarden. Zich fchriftelijk
verantwoorden.
SCHRIFTELOOS, bijv. n., zonder trappen van vergrooting.
Van fchrij't en loos, van geen fchrift voorzien
, daarmede niet bevestigd: zoo fchrifteloos, als
gij zijt, kan ik u niet helpen. Waar is uw bewijs
\oor die fchriftelooze verbintenis ?
SCHRIFTGELEERD, zie fchrift en fchrijver.
SCHRIFTMATIG, bijv. n. en bijw., fchriftmatiger ,
fch fiftmatigst. Van fchrift en matig. Naar de fchrift af
gemeten: is dat begrip wel fchriftmatig genoeg? Van
hier fchriftmatigheid. Zamenftell. : onjchriftmatig ,
onfehriftmatigheid.
SCHRIFTORIS, zie fchrijftuig.
SCHRIFTUUR, z. n., vr., der, of van de fchrift
tuur; meerv. fchrifturen. Verkleinw. fchriftuurtje.
Een fchriftelijk vertoog, of ander ftuk, dat bij
den regter wordt ingediend: hij laat zich voor de
'vervaardiging van Jchrifluren wel betalen. Voorts
ook de fchrift, of de fchriften, de gezamenlijke Bijbelboeken:
dat is op de fchriftuur gegrond. Zonder het
licht der fchrifture. VOND. Van hier fehriffuurlijk.
ZamcnfteÜ.: Jchrifluurplaats..
Schrift

S C H , S»7
Schriftuur, fr. ecriture, fp. eficritüra, Wal. ficrittura,
is een bastaardwoord, ontleend van het lat. fcriptura,
en met hetzelve van fcribere herkomftig.
SCHRIFTUURLIJK, bijv. n. en bijw., zonder trappen
van vergrooting. Uit de fchriftuur ontleend: dat
bewijs is fchrift uur lijk. Een fchriftuur lijk fchoolboek
is zoodanig een, dat uit Bijbelfche gezegden zamengefteld
is. Een fchriftuur lijk verhaal is een Bijbelsch.
Als bijw. is fchriftuurlijk in navolging van de fchriftuur
: ik fpreek geheel fchriftuurlijk.
SCHRIFTUURPLAATS, z. n., vr., der, of van de
fchriftuurplaats ; meerv. fchriftuurplaatfen. Verkleinw.
fcririftuur plaatsje. Van fchriftuur en plaats.
Eene plaats uit de fchriftuur , een klein onderdeeltje
van haren inhoud: die fchriftuurplaats komt hier niet
te pas. Schriftuurplaats op fchriftuurplaats jlapelen,
is, eene groote menigte van fchriftuurplaatfen aanvoeren.
Ik kan uit eiken trek van uw wezen eene fchriftuurplaats
lezen , beduidt, elke trek van uw gelaat
ftaat in de effene plooijen van dat van eenen huichelaar.
SCHRIJDE , z. n. , vr. , der, of van de fchrijde;
meerv. fchrijden. Bij KIL. evenveel als fcher de, ert
fchrede , of de daad van fchrijden. Zie fchrede. Vanhier
fchrijdelings , en fchrijdelingsch. Zamenftell. :
fchrijdbeenen , bij denzelfden KIL. fcherdebeenen, en
fchrankelbeenen, of fchrankelen. TXz fchranken.
SCHRIJDELINGS, Jchrijlings, bij KIL. fchrijdelinck ,
fchre'delinck , en fcherdelinck, bijw. Al fchrijdende,
de beenen zijdewaarts van een zettende: Zij zit jchrijlings
op haar paard, even als een mansperfoon. Die
zich fchr ijlings zetelde op een* blaeuwen zeedolfijn.
MOON. Van fichrijde.
5CHRIJDELINGSCH , bijv. n., zonder trappen van
vergrooting. Enkel gebruikelijk ten aanzien van derig-
• ting van beenen, die zijdewaarts vaneen gezet worden:
eene al te jchrif'delingfiche houding der beenen veroorzaakt
dikwijls eene darmbreuk. Dit woord komt van
fchrijde, en met hetzelve van het volgende.
SCHRIJDEN, onz. w., ongelijkvl. Ik fichreed, heb
gefchreden. Debeenen vaneen zetten. Bij KIL. ook fchaatsrijden.
In het gebruik, bijzonderlijk, de beenen in eene
fchrijdelingfche rigting vaneen zetten: over eene bank
fchrijden. Ten aanzien van zoodanig een vaneen zet-
Bb a ten

3Ï8
S r
é it.
- ten der beenen, als er bg het gaan plaats heeft, bedient
• men zich daarentegen van treden; fchoon fchrijden
weleer ook voor gaan, treden gebezigd werd: ikfchrije
in uwe fchreden. BREDERO. De deur , waardoor men
• binnen fchrijt. HOOFT. Buiten 't fpoor van zijn gefprek
fchrijden. J. DE DECK. Zoo komt hiervan ook
fchrijde , fchrede en fcherde , met de woorden , die
daarvan afgeleid worden, en de zamenftell.: overfchrij-
Schrijden, KIL. ook fcher-den, hoogd. fchreit en,
•" oudd. fchraiten, nederf. fehriden, zngtlï.fcrithan,
zweed, fkrida, lat. gradi, is een en hetzelfde woord
met treden, zie fchrede.
SCHRIJFBEHOEFTE, ziefchrijven. -
SCHRIJFBOEK , z. n., o., des fchrijfboeksr, oï van
het fchrijfboek; meerv. fchrijfboekeu. Verkleinw.
fchrijf boekje. Van fchrijven en boek. Renbode, waarin
men fchrijft: verkoopt gij geene fchrijf boeken? Bijzonderlijk,
de boeken, of boekjes, waarm de fchool-
• kinderen fchrijven: Zij heeft haar fchrijf boekje vei lo-
SPT-TRIIFBORD, z. u., o., des fchrijfbords, oï van
het chrijfbord; meerv. jchrijfborden Verkleinw
fckrïifbordje. Vatt fchrijven en W - Evenveel welk
bord waarop men fchrijft: rfU»$fr ^ mmameen
jchrijfbord oneigenlijk den naam van de lei. bij KIL.
ook een fchrijllcsfenaar.
SCHRIJFDAG, zie fchrijven.
SCHR1JFFEIL , zie fchrijjjout. * r i
SCIIRÏTFFOUT, 3. n., vr., der, of van de fchnjj-
• fout • meerv. fchrijfouten. Verkleinw. fchrij foutje.
Van fchrijven en fout. Anders fchrijf eil. Een inrsfh°-
in het fchrijven: uw fchrift krielt van fchrijf often.
Gaarne wil ik een klein fchrijf outje door de vinseren
zien. . .
SCHRIJFGEREEDSCHAP , zie fchrijf c
tuig.
SCHRITFINKT, zie fchrijfetter. .
SCHRIJFKAMER, z. n., vr., der, oï van defchrijfkamer;
meerv. fchrijf kamers. Verkleinw. fchrijf kamertje
Van fchrijven en kamer. Anders fchrijjvertrek
Een vertrek, waarin men fchrijft : hij zit tn
*ijne fchrijf kamer. Bijzonderlijk, eene fecretarij: der
fede fchrijf kamer. WAGENAAR. SCHRIJF-

a c H. 3.39,
SCHRÏÏFKANTOOR, z. n., o., des fchrijfkantoors,
of van het fchrijfkantoor ; meerv. fchrijf kantoren.
Verkleinw. fchrijf kantoortje. Van fchrijven en kantoor.
Een kantoor, waarop men fchrijft: de rekenkamer
houdt hierbij haer fchrijfkantoor. VOND.
SCHRIJFKOKER, ziefchrijftuig. ty>V-v
SCHRIJFKUNST, z. n., vr., ^er, o? van de Schrijfkunst
; zonder meerv. Van fchrijven en . De
kunst van fchriiven: zoo haast de fchrijf Kunst uitge-.
vonden werd. Het verkleinw. fchrijf kunstje laat zich
weo-ens allerlei kunstjes bezigen, die men al fchrijvende
verrVt, zoo als wegens dat, van de letters met de linker
hand juist het achterftc voren te zetten , of van met
beide handen te gelijk te fchrijven.
SCHRITFLAÜE, zie fchrijf tuig. >...,,.
SCHRÏJFLEI, z. n., vr. , der, of van de fchrijflei;meerv.
fchrijfleijen. Verkleinw. fchrijf eitje. Van
fchrijven en lei. Pij KIL. fchrijffchalie. In het
hooo-d. fchrcibtafel. Eene lei, waarop men lchnjlt,
en oneigenlijk ook wel eens een houten fchrijf bord. £ie
fchrijf bord. «
SCHRIJFLESSENAAR, zie fchrijftmg. _
SCHRIJFLETTER, z. n., vr., der, oïvan de fchrijf
letter • meerv. fchrijfletters. Van fchrijven en fcttffr*
In tcgenoverftelling van drukletter, zoodanig flag van
letters, als men fchrijft; gelijk als fchrijf"inkt, m tcgenoverftelling
van drukinkt , die gene is , waarmede
men fchrijft: er waren fraaije fchrijfletters op
gegraveerd. *,'..» c •
SCHRIJFLOON, z. n., o., dés fchrijfloons, of van
het fchrijfloon ; meerv. jchrijpotien. Van fchrijven
en loon. De belooning van iemand, die zijn werk van
affchrijven maakt: hoe"kunt gij van dat geringe fchrijfloon
leven?
SCHRIJFLIJST, z. n., m., van den fchrijflust; zonder
meerv. Van fchrijven en lust. Lust tot fchrijven:
. ik heb thans in het geheel geenen fchrijflust.
SCHRIJFMEESTER, z. n. , m., des fchr ij f meester s,
oïvan den fchrijf meester; meerv. fchrijf meesters ,van
jchrijven en meester. Iemand, die aan de huizen onderwijs
in het fchrijven geeft: uw fchrijf meest er zal
haast komen.
ECHRIJFMES, */

39® S C H.
SCHRIJFPAPIER, z, n., o., des fichrijfpapiers, of
• van het fchrijfpapier ; zonder meerv. Vanfchrijven en
papier. In tegenoverftelling van postpapier, mediaan
papier, drukpapier, graauw papier, enz. Zoodanig
papier, als waarop men gemeenlijk fchrijft: het is op
fraai fchrijfpapier gedrukt. Hoe veel kost een riem
van dat fchrijfpapier?
fchrijfpapier.
Van hier fchrijfpapieren, van
SCHRIJFPEN, zie fchrijftuig.
SCHRIJFPRIEM , z. n., m., des fichrijfpriems, of
van den fchrijf priem ; meerv. fchrijfpriemen. Van
fchrijven va. priem. Eene ftift, waarmede men op een
tafelet, of elders, fchrijft, of waarmede de Romeinen
op hunne gewaste tafeltjes plagten te fchrijven, en waaraan
zij den naam van fij lus gaven.
SCHRIJFSCFIALIE, zie fchrijflei.
SCHRIJFSCHOOL, z. n., vr., der, of'van de fchrij'ft
fchool; meerv. fchrijffcholen. Van fchrijven en fchool.
Eene fchool, waar de kinderen leeren fchrijven : ik ga
van het kinderfchooltj e naar de fchrijf fchool.
SCHRIJFSTER, z. n., vr., der , of van de fchrijft
fier; meerv. fchrijf fiers. Eene vrouw, die fchrijft:
de fchrijffter van dien brief, van dat boek.
SCFIRIJFSTIJL, z. xi., m., des fchrijffiijls, of van
den fichrijfiflijl; Zonder meerv. Van fchrijven en ftijl.
In tegenoverftelling van den gemeenen volksflijl, de ftijl
waarin men gemeenlijk fchrijft, gelijk als jchrijftaal,
in tegenoverftelling van de gemeene volkstaal, de taal
is , waarvan men zich in het fchrijven bedient: die
woordvoeging is in den fichrijfiflijl niet gebruikelijk.
Voorts ook de ftijl van eenig bijzonder mensch in deszelfs
fchriften : zijn fichrijfiflijl is voortreffelijk. Daarentegen
zijn iemands fchrijftrant en fichrijfiwijze over
het algemeen de trant en wijze , waarop hij fchrijft,
zonder bijzondere bepaling bij zijnen ftijl,
SCHRIJFTAAL, zie fichrijfiflijl.
SCHRIJFTAFEL, z. n., vr., der, of'van de fchrijft
tafel; meerv. fchrijftafels. Verkleinw. fchrijftafeltje.
Van fchrijven tri tafel. Eene tafel, waarop men fchrijft:
hoe vele kinderen zaten er aan de fchr ij fit af els ? Het
verkleinw. kan wegens een tafelet gebezigd worden. Zie
tafelet.
SCHRIJFTEEKEN, zit taaltceken.
J
SCHRIJF-

S C H , 391
SCHRIJFTIJD, zie fchrijven, t
SCHRIJFTOR, z. n., vr., der, oï van de fchrijf tor;
meerv. fchrijj'torren. Verkleinw. fchrtjftorretje. Van
fchrijven en tor. Zeker flag van torren, dat zich binnen
den bast van doodc boomen allerlei gangetjes vormt,
die naar letters, of karakters gerekend worden tezweemen
, en waarvan dit diertje zijnen naam bekomen heelt.
In het lat. micographus.
SCHRIJFTRANT, zie fchr-ijfff.
SCHRIJFTUIG, z. 11., o., des fchrtjftutgs, ot van
het fchrijftuig; zonder meerv. Van fchrijven entutg.
Allerlei fclirijfgereedfchap, zoo als een inktkoker, bij
KIL. fchr iftor is en fchrijj'koker genoemd, eene.fchryflade
, een fchr ij fles fenaar , een fchrijfmes, welken
naam een pennemes voert, in: verfneet hijfe met een
fchrijfmes. BIJBELV. bij KIL. fchrijfmesken cnpennemesken,
eene fchrijj'pen , oï fchrijf veder , enz,
SCHRIJF VEDER, zie fchrijftuig.
SCHRIJFVERTREK, zie fchrijf kamer,
SCHRIJFWIJZE, zie fchrijftrant.
SCHRÏTFZIÈK, zie fchrijf-zucht. .
SCHRIJFZUCHT, z. n., vr., der, of van de fchrijfzucht
1 zonder meerv. Van fchrijven en zucht , zie
zucht. In het hoogd. fchrcibekitzel. Begeerte tot
fchrijven: de fchr ij I zucht prikkelt haar onophoudelijk.
Van" hier fchrijf zuchtig, mdcrsfchrijfziek, onophoudelijk
geprikkeld door begeerte, om voor het publiek te
fchrijven, en hetzelve door evenveel welke fchnlten te
onderhouden.
SCHRIJLINGS, z'itfchrijdclings. - -.
SCHRIJN, z. n., o., des fchrijns, oïvan het fchrtjn;
meerv. fchrijnen. Eene kast of kist: men breekt in 't
fchrtjn der vorflinne. HOOFT. Een juweelkistje: wat
heimelijke pracht oock in de fchrijnen fchut t. J. DE
DECK. In Twente fchreen; als mede het vlas en gaaren
, fo in het fchreen was. berustende. OVERIJSS.
ADVITSB. Oulings fcrine , dat bijzonderlijk wegens
eene doodkist, ook voor een kas, waarin men de overbliiffels
der heiligen bewaarde , werd gebruikt : ende
söut daer men mede zoude begade fint Aelbrechts fcrine
M. STOK, S'mte Clemens fcrine met flnen reitnuien.
GULD. LEGEND. - MEL. STO.REbezigthetQpk
vrouwelijk: vol hellichdoms ene fcrine offerde hi. Za-
Bb4 inef-

£js S C H .
menftell. : fchrijnhout, fchrijnmaecker, fchrijnwerck ,
bij KIL., en het thans nog gebruikelijke fchrijnwerker ,
kastenmaker, kistenmaker.
Schrijn , platduitsch Jchreen , angelf. fcrin, eng.
fhrinc , zweed, fkrin , ijst. fkryn, oud.fr. efcrin,
ital. fcrinio, jcrigno , cifcranno, fp. efcrinnon , middeleeuw,
lat. e/èr inium , lat. fcrinium, fchijnt met
fchrank van eenen oorfprong te zijn.
SCHRIJNEN, bedr- w., gelijkvl. Ikfchrijnde, heb gefchrijnd.
Dit woord bezigt men nopens eene knelling,
of wrijving, die ontvelling veroorzaakt: Ae* keurslijf
fchrijnde haar onder den linker arm. Die /lijve laarzen
fchrijnen mij de voeten open, of ve/ wra «fe
«e». Dit woord fchijnt zijne beteekenis aan zijnen klank
verfchuldigd , en een bijzondere eigendom 'van onze
Hollandfche taal.
SCHRIJVE, zie fchrijver.
SCHRIJVEN , bedr. ' w., ongelijkvl. Ik fchreef, heb
gefchreven. Eigenlijk, graveren, meteen graveerijzer,
of ander puntig werktuig, eene of meer letters in hout,
fteen, metaal, enz. brengen, het welk de oudftc maniervan
fchrijven was: hij fchreef op de tafelen de woorden
des verbonts, de tien woorden. BIJBELV. Letters
in gewaste tafeltjes griffelen ; de Romeinen fchr even met
himne fiiften. Letters in het zand vormen: hij fchrijft
met een fokje op den grond. Maer Jefus nederbuckende
fchreef met den vinger in de aerde. BIJBELV.
Door middel van eene pen met inkt, of van krijt, potlood
, en meer andere afverwende dingen , hetzelfde
doen: fchrijft dit ter gedachtenisfe in een boeck. BIJ­
BELV. Was alles in uw boek gefchreven. L. D. S. P.
Oneigenlijk, zegt men niet alleen van den perfoon, die
zulks doet, dat hij wel of kwalijk fchrijft, maar ook
van de pen, die hij gebruikt: die pen fchrijft ellendig
flecht. Hetzelfde werktuig wordt gezegd niet te willen
fchrijven. Voorts is fchrijven meermalen, bijzonderlijk,
affchrijven : hij fchrijft voor den kost. Ópftellen
maken: een recept, eene rekening, een boek fchrijven.
Hij heeft veel over de Hollandfche taal gefchreven.
Eenen brief fchrijven: ik zal morgen fchrijven. Iemand,
of aan iemand, fchrijven, is eenen brief\ voor hem
vervaardigen eh verzenden, zich fchrijven is, zich in
het onderfchrift van brieven, of elders, noemen: hoe
fchrijft

S e H. 393
fchrijft gij' u ? welken naam geeft gij U zeiven in het
onderfchrift van brieven enz. Wel, of'kwalijk, fchrijven
, is niet Hechts tot het maakfel der letters betrekkelijk,
maar'ook tot de taal, waarin men fchrijft: zij[
fchrijft haar Fransch, of het Fransch, zeer wel, zij
fchrijft zeer goed Fransch, of zeer wel in het Fransch;
tot den ftijl van een opftel: dat vertoog is fraai gefchrc
ven; en tot deszelfs innerlijken aanleg: daarover kan
miemand beter fchrijven, dan hij gedaan heeft. Eindelijk
wordt het fchrijven in plaats van het gefchrijf gebruikt:
zijne onkunde f raait in al zijn fchrijven door;
bijzonderlijk, met betrekking tot eenen brief: ik heb
uw fchrijven wel ontvangen. Van hier gefchrijf, fchrijffier,
fchrijve, bij KIL., fchrijver, fchrijverij.
Zamenftell. : fchrijfbehoeftc , papier, pen , inkt
enz. — fchrijf bock , fchri]fbord, fchrijf dag, fchr ijffeil,
fchrijf out, fchrijfgetouw, KIL. fchrijjkamer,
fchrijfkantoor, fchrijf koker, fchrijf kunst, fchrijflade
, fchrijf ei , fchrijfesfenaar, fchrijfletter , fchrijfloon,
fchrijflust, fchrijfmeester, fchrijf mes, fchrijfpapier
, fchrijfpen , fchrijfpriem , jchrijffchalie ,
KIL. , fckrijffchool, fchrijfflijl, fchrijftaal, fchrijftafel,
fchrijf'teeken , fchrijf lijd, fchrijf tor, fchrijftrant
, fchrijfveder , fchrijfvertrek , fchrijfwijze ,
fchrijf ziek ,fchrijfzucht ,fchrijvenstijd, anders fchrijftijd,
tijd, om te fchrijven; bijzonderlijk, om brieven
te fchrijven; tijd, waarop er moet worden gefchreven :
het begint waarlijk fchrijvenstijd te worden. Wanneer
clie tijd op vast bepaalde dagen valt, geeft men daaraan
den naam van fchrijfdagen ; en de kooplieden geven
daaraan dien van postdagen, omdat zij doorgaans op
eiken postdag brieven te fchrijven hebben. Voorts ook
tijds genoeg tot fchrijven: ik heb heden volflrekt geencn
fchrijvenstijd , enz. Aanfchrijven , affchrijven, befchrijvcn,
. bij chrijven, door fchrijven, herfchrijyen,
infchrijven , naj'chrijven , ontfchr ij ven ,' opfchrijyen ,
overf"chrijven , tegenfchrijven, uit)'chrijven, verj'chrijven,
voorfckrijven , voortfchrijvcn, enz.
Schrijven, vries, fchriuwen , hoogd. fchreiben ,-
OTTFRID. fcreiban, KERO fcriban , nederf. fchriven,
zweed, fkrifva, bret. fkriva, ierl. fchriobbam,
wallis, ysgrioenny, fr. ecrirc, of cfcrire, fp. e'cre-
VÏr, ital. fcrivcre, lat. jcribere, gr. y%a

394
S C H .
want aan graveren, graven, griffen, griffelen, en
met deze woorden zijne beteekenis aan zijnen klank verfchuldigd.
SCHRIJVER, z. n., m., des fchrijvers, of van den
fchrijver; meerv. fchrijvers. Verkleinw. Schrijvertje.
Al wie letteren op papier, parkement, enz. vormt.
Dezen algemeenen zin heeft het woord, als men zegt:
het is geen beste fchrijver. Voorts, al wie eenig opftel
vervaardigt : wie is de fchrijver van dien brief,
van dat boek , enz? Het is een der beste fchrijvers over
de regten, epz. Al wie eenig opftel affchrijft , een
affchrijver: Jeremia dan nam eene andere rolie, ende
gaffe aen den fchrijver Baruch , den fone van Nerija ;
die fchreef daerop uit den mont van Jeremia , enz,
BIJBELV. In plaats van dit fchrijver vindt men bij KIL.
in'navolging van het lat. fcriba, en het oudfr. efcrivain,
fchrijve, en fchrijveijn, en op menige plaats van
den STATEN BIJBEL /chriflgeleerde, zoo als in: te
vergeefs werkt de valfche penne der fchriftgeleerden.
Voorts wordt fchrijver in denzelfden STATEN BIJBEL
meermalen voor geheimfchrijver gebruikt: aldaer fat en
alle de vorften : Elifama de fchrijver , enz. Hilkia
antwoordde , enchfeijde tot Saphan den fchrijver. En
voor boekhouder: Sij waren ook over de lastdragers,
ende de voortdrijvers van allen, die in eenig werck arleijdeden:
want uit de Leviten waren fchrijvers , ende
ainbtlicden, ende poorliers. Eveneens worden de boekhouders
op eene Stadswaag, en meer andere foortgelnke
ambtenaaren, in vriesl. en elders, fchrijversjchrivers, of
fchriuwers , genoemd ; en geeft men dien naam aan
eenen bekenden ambtenaar op een fchip van oorlog: hij
vaart als fchrijver , of voor fchrijver , ten oorlog.
Van hier fchrijver fchap, fchr ij ver ske, fchnverskc, ot
fchriuwerske, zoo als men de vrouw van eenen ichnjver
in Vriesland noemt. Zamenftell. : Jf r
chrijver ,
brief fchrijver, broodfehrijver, fabclfchrijver, geheimfchrijver
, ge chiedfchrijver , kantoor fchrijver, loonfchrijver,
nafchrijver , paskwiIfchrijver, prulfchrijr
ver , fcheepsfehrijver, fiadsfchrijver , legenfchrijver ,
uitfehrijver , vertoogfehrijver, waagfekrijver , enz.
Schrijver, hoogd. fchreibcr, OTTFRID. fcrioar,
nederf. jchriver , vries, ook fchrivcr, of fchrtt/wer ,
ital.

S e H. 595
ital. fcrivano, fr. ecrivain, bij KIL. fchrijve, lat.
y^r^ö, komt van fchrijven.
SCHRIJVERIJ, z. n., vr., der, of v«» de fchrijverij;
zonder meerv. De werkzaamheid van eenen fchrijver,
boertender wijze als een ambacht befchouwd: is
hij ook al aan de fchrijver ij? In denzelfden boenenden
zin begrijpt men de gezamenlijke fchrijvers van boeken
en boekjes onder den naam van het fchrijversgild.
SCHRIJVERSCHAP , z. n. , vr. , der, of van de
fchrijver/chap; zonder meerv. De gezamenlijke fchrijvers
: hij zal de ganfche fchr ijver fchap op den hals
krijgen.
SCHRIJVERSCHAP, z. n., o., des fchrijverfchaps,
of van het fchr ij ver fchap ; zonder meerv. De bediening
van eenen fchrijver: hij laat zich op zijnfchrijver fchap
veel voor f aan. Of de werkzaamheid van eenen fchrijver
van boeken, boekjes, enz., zijn fchr ij ver fchap
brengt hem weinig op.
SCHRIK, z. n., m., des fchriks, of van den fchrik;
meerv. fchrikken. Verkleinw, fchrikje. Eene hevige
ontroering, welke door de plotfelingfche aanfchouwing,
of gewaarwording, van iets beangftigends veroorzaakt
wordt: iemand fchrik aanjagen. Zwijmen voor den
fchrik. HUIGENS. Door den fchrik doen vlieden op
het oogenblik. L. D. S.V.Strax zalze kouden fchrick
door all zijn leden jagen. D. DECK. Dat gaf een
nieuwen fchrik. VOND. Deze ontroering wordt in den
STATEN BIJBEL door ver fchr ickinge aangeduid , zoo
als in: maer voor den werckers der ongerechtigheijt is
het verfchrickinge. Daarentegen is fchrik aldaar het
verwekken van zulk eene ontroering, zoo als in: de
fchrick eens Koninghs is als het brullen eens jongen
leeuws; of een fchrik verwekkend voorwerp, zoo als in :
ik felle u tot eenen fchrick voor u felven, ende voor alle
uwe liefhebbers. Eveneens zegt men nog ftecds : hij
was een fchrik voor al zijne vijanden. De fchrik des
groeten oceaans. Dan velt uw r• echteband, hun fchrik,
hen neder in een oogenblik. L. D. S. P. Ten fchrick
der zeetijrannen. VOND. Voorts is fchrik dikwijls
evenveel, als af fchrik: zij kreeg er eenen fchrik van.
Die eenen fchrik hadden. HOOFT. Daer 't. naberouwen
flux op volght met fmart en fchrik. VOND, Iemand
eenen fchrik voor het kwade inboezemen, is, hem
daar-

39'°" S c H.
- daarvan affchrikken. Uit fchrik voor iemand, of iets,
js uit ontzag en vrees: elk kwam , uit fchrik, geveinsd
mij hulde bien. L. D. S. P. Eindelijk is met den
• fchrik vrijkomen, het gevreesde kwaad niet dadelijk ondervinden
; maar met een klein fchrikje vrijkomen ,
- flechts een weinigje fchrikken; en wordt iemands ont-
- roering over de plotfelingfche verfchijning van iets goeds
en wcnfchelijks ook wel eens met den naam van fchrik
beftempeld : uwe onverwachte verfchijning , hoe ge-
' wenscht anders ook, veroorzaakt mij eenigen fchrik.
- Van hier fchrikachtig, fchrikken, enz. Zamenftell.:
fchrikbeeld , fchrikmiddel, fchrikpoeder , fchrikver-
' wekker, enz. Affchrik , doodfchrik , enz.
Schrik, hoogd. fchreck , en fchrecken, is eigenlijk
hetzelfde als krik, krak, eng. crack, fr. crac,cric,
ital. criech , cricco , hoogd. fchrick , het geluid van
iets, dat aan ftukken fpringt. Zie verder fchrikken.
SCHRIKACHTIG, bijv. n. , fchrikachtiger, fchrikachtigst.
Van fchrik en achtig, voor haf tig, zie achtig.
Schrik hebbende, hoogd. fchreckhaft. In het gebruik,
vatbaar voor fchrik: gij zij t al te fchrikachtig.
Ik was voorheen veel fchrikachtiger , dan ik thans ben.
Van hier fchrikachtigheid.
SCHRIKBEELD, z. n., o., des fchrikbeelds, of van
het fchrikbeeld; meerv. fchrikbeclden. Verkleinw,
fchrikbeeldje. Van fchrik en beeld. Eigenlijk , een
fchrik verwekkend beeld, een bullebak. In het gebruik
overdragtelijk een onheil, dat door iemands verbeelding
gevormd wordt: des boosdoeners geweten beangfiigt hem
met duizend en duizend fchrikbeclden.
SCHRIKDIER, z. n., o., des fchrikdiers, oïvan het
fchrikdier; meerv. fchrikdieren. Van fchrik, fchrik^
ken, en dier. Een fchrik aanjagend dier, monfter,
fchrikgedrogt.
SCIIRIKGEDROGT, zie fchrikdier.
SCHRIKKELDAG , zie fchrikkeljaar.
SCHRIKKELJAAR, z. n., m., des fchrikkeljaars ,
oïvan het fchrikkeljaar; meerv. fchr ikkelj aren. Van
jaar en fchrikken, fpringen. Zie fchrikken. In het
eng. leapyear, fpringjaar. Het jaar, dat aan het einde
van. de maand Februari) , die men dan fchrikkelmaand
noemt, eenen dag, die den naam van fchrikleldag
voert, verfpringt, of eenen dag meer krijgt,
dan

S C H . 397
. dan andere jaren: om het •vierde jaar is ef een fchrikkeljaar,
SCHRIKKELIJK , bijv. n. en bijw. fchrikkelijker ,
fchrikkelifkst, hoogd. fchrecklich, pool. fcrogi. Het-
«elfde nis -et, fchrikkelijk; doch daaruit niet zamengetrokl
lï tl a.i afkomftig van het bedr. w. fchrikken,
v, 11 fc] - :
kkc : , ;•• ie fchrikken. Met fchrik en vrees vervull.-A
: MM fchrikkelijk tooneel van ellende. Daer
i lUn ootk fchrickelicke dingen ende groote teeckenen
yan den hemel gefchieden. BIJBELV. fchriklijk fpookutdt
•:;h;vi.lk. VOND. Voorts ook heel groot:
t, K fcArikkelijie beweging op den kanfel maken; en ,
SllSbijw., seer: gij bedriegt u fchrikkelijk. Eindelijk
Hjjt als een tusfchenwerpfel van uitroepi:
j geb I: wel, fchrikkelijk! wat zij't gij rijk!
Van hi«ï fffirJkkelijkheid: doet de fchrikkelijkheid van
dat oordeel u nog niet beven ? zie lijk.
SCHRIKKELMAAND, zie fchrikkeljaar.
SCHRIKKEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfchrikte,
heb gefchrikt. Onzijdig, oulings, even als het hoogd.
fchrecken , (van waar heuschrecke , fprinkhaan ,)
NOTK. ferecchen , OTTFRID. fkrikkan , fpringen ,
welke beteekenis KIL. daaraan nog geeft. Voorts ,
door eigenlijk gezegden fchrik bevangen worden : ik
_ fchrik, dat 'mijn hart in mijn lijf'opfp ringt. Het geweldige
fchrikken deed hem achteruit fpringen. Met
affchrik vervuld worden: men behoorde voor zulk een
wanbedrijf te fchrikken. Waarom fchrikt een dief, bij
de aan/chouwing der flraf van anderen , niet fterker
• voor alle dieverij? Met ontzag en vrees bezield worden
: fchrikt voor zijn glansrijk aangezigt. L. D. S.
P. Ijzen: dat bloedige moordtooneel deed mij derwijze
fchrikken, dat mij het haar te berge rees. Door
de onverwachte verfchijning van iets goeds en wcnfchelijks
ontroerd worden : toen zij de deur opende, en mij
daarvoor zag ftaan, fchrikte zij wezenlijk. Zoo veel
gelds! Het is om er van te fchrikken ! Bocrtendcr wijze:
wel, kind! ik fchrik er van ; zulk mooi fpeelgóed!
In eenen bedrijvenden zin was fchrikken oulings even
als het hoogd. fchrecken , en fchrechen bij STRIJK.,
met fchrik vervullen: ghij waent met dijn geblaf , en
veel onnodigh knorren, te fchricken onsgemoet. VLAERD.
REDENR. Iutusfchen wordt de plaats yan dit fchrikken
reeds 1

S9* S C M.
reeds in den STATEN BIJBEL door ver fchrikken vervangen
; even als die van het onzijd. fchrikken door verfchrikt
worden, en die van fchrik door verfchrikking;
zie fchrik. Eindelijk geeft KIL. aan fchrikken de beteekenis
van fchrijden, en die van met gefchrankte beenen
loopen. Ja zijne aanteekening, dat men den naam
van fchrikfchoenen in het vlaamsch aan fchaatfen gaf,
bewijst, dat fchrikken oulings , evenzeer als fchrankelbeenen,
en fchrankelen , voor fchaatsrijden gebruikelijk
moet zijn geweest. Van hier fchrikkelijk, enz.
Zamenftell.: fchrikkeldag, fchrikkeljaar, fchrikkelmaand.
Affchrikken , ver fchrikken , enz. , onverfchrokken,
enz.
Schrikken, hoogd. fchrecken, is eigenlijk hetzelfde
als het hoogd. fchricken, ital. fcricchiare, cricckiare,
en criccare, fr. craquer, eng. crack, aan ftukken
fpringen, en , evenzeer als het ftamwoord fchrik,
klanknabootfend.
SCHRIKMIDDEL , z. n., o., des fchrikmiddels , of
van het fchrikmiddel; meerv. fchrikmiddclen. Verkleinw.
fchrikmiddeltje. Van fchrik en middel. Een
hulpmiddel tegen de kwade gevolgen van den fchrik;
zoo als eene aderlating, water, waarin keukenzout,
of falpeter, ontbonden is, een mengfel van evenveel
falpeter, kreeftsoogen, en middelzout, en meer andere
zoogenoemde fchrikpoeders: ik zal haar een fchrikmiddeltje
geven.
SCHRIKPOEDER, zie fchrikmiddel.
SCHRIL, bijv. n. en bijw., fchr iller, fchr Hst. Eigenlijk als
van koude, bibberig en huiverig, f n het gebruik, overdragtelijk,
fchroomvallig; van iemands gelaat gefproken: hij
heeft eenen fchrillen uitkijk. Zij keek ons nog fchr iller
aan, danhij. Bij VOND. komt het werkw./cAr///e« voor:
een fchrillend hart.
SCHRINDE, zitfchronde.
SCHROBBEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchrobde, hebgefchrobd.
Een klanknabootfend woord , dat wegens
eene ruwe afborfteling van eenen pot , eenen vloer,
eene ftraat, met daartoe gefchikte werktuigen, gebezigd
wordt: hebt gij de flraat haast gefchrobd? En
wegens een ruw krabben van iemands lijf: hoefchrobt
gij u zoo? Van hier ge fchr ob , het fchrobben , als z. n.
gebruikt, fchrobber, fchrobbing, fchrobf'er twz. Zamen*

S C H . 399
menftell.: aanfchrobben , af fchr obben, door fchr obben ,
infchr obben, opfchr obben, over fchr-obben, enz.; —fchrobnet
, een vischnet , waarmede men langs den grond
fchrobt, of 't welk men over den grond haalt, om visfehen
te vangen, enz.
Schrobben, nederf. fchrubben , eng. fcrub, zweed.
fkrubba , is van eenen noordelijken oorfprong.
SCHROBBER, z. n., m., des fchrobbers, oïvan den
fchrobber ; meerv. fchrobbers. Al wie , of wat ,
fchrobt. In Vriesland een werktuig, dat elders den
naam van boender voert, en een bediende van den gaarder
van impost. Bij KIL. een fchraper, een _ diefleider,
een fchavuit, een aflegger van lijken, die befmettelijk
zijn, enz. Anders oul. ook fchrob: fommige
oude fchrobben , die daer waren. MOERM.
SCHROBNET, zie fchrobben.
SCHROBSTER, z. n., vr., der, oïvan de fchr obfier
; meerv. fchrobfers. Een vrouwsperfoon , dat
fchrobt: zoo vele meiden, naaiflers, waschfters, fchrobfers
!
SCHRODEN, KIL. fchrooden, bedr., w., gelijkvl. Ik
fchroodde, heb gefchrood. Volgens KIL. ook fchroijen;
en dus evenveel, als fchrooijen, fchroeijen. Oulings
knotten , befnoeijen, in ftukken fnijden, enz.:
fchrooden het gheld'.VAN DE WAL hedt fchr oden den wijn,
voor verwerken. Van hier fchroder,znntnïtd\.:fchroderseld.
Van hier bij denzelf den KIL . fchroode, of Ichroije ,
fchroijelinck, fchroodelinck, en fchroodfel; zkfehroot ;
fchrooder; zie fchroor; en fchroodinghe. Zamenftell.:
fchroodijfer.
Schroden , hoogd. fehroten , nederf. fchraden ,
zweed, fkrada , angelf. fcreadan , eng. fhred,
fhroud , ULPIIIL. fkreitan, is een oud woord van
noordfehen oorfprong.
SCHROEF, z. n., vr., der, of van de fchroef; meerv.
fchroeven. Verkleinw. fchr oef je. Een werktuig, uit
eenen cilinder , die flangswijze gegroefd is, en eenen
koker, waarin die cilinder fluit, beftaande: als eene
fchroef door eene handjpaak bewogen wordt , is hare
kracht geweldig. Ook wel eens de enkele cilinder met
uitfluiting van den koker: de fchroef past niet in de
moer , zoo als men den koker noemt. Verfchülende
werktuigen, die door middel van eene fchroef geopend
en

4oo S C H .
en gefloten worden: zet het in de fchroef, en vijl het aft
Iemand de fchroeven op de duimen zetten , hem pijnigen.
Spreekw. : op losfe fchroeven ftaan, onbepaald
en wankelbaar zijn. Van hier fchroeven. Zamenftell.:
fchroef gang, de flangswijze uitgeholde gang van eene
fchroef, of derzei ver moer , fchr oef hor en, fchr oef rad,
het getakte rad, waardoor de gangen van eene zoogenoemde
fchroef zonder einde bewogen worden, fchroef
paart, de ftaart van den cilinder van een bijzonder
flag van fchroeven, dat naar dien ftaart genoemd is,
fchroefwijze, fchr oef tap , de cilinder van eene fchroef,
fchroevenboom , enz. Lijkfchrocf, fchroef van eene
doodkist, moerfchroef,
enz.
ftaartfchroef, voor fchr oef,
Schroef, hoogd. fchrauhe, hed/arf. fchruve, eng.
fcrew\ zweed, fkruf, fr. ecrou, pool. fzruba, finl.
fcruuwi, is misfchien verwant aan groef.
SCHROEFGANG, zit fchroef.
SCHROEFBOREN, z. n., m., des fchroef horens, of
van den fchroef horen ; meerv. fchroef horens. Verkleinw.
fchroefhorentje. Van fchroef en horen. Zeker
(lag van kinkhorens, in het lat. turbo.
SC HROËFRAD, zie fchroef.
SCHROEFSTAART, zit fchroef.
SCHROEFSWIJZE, bijw., van fchroef en wijze, op de
wijze van eene fchroef : vele kinkhorens zijn fchroefs*
wijze gevormd.
SCHROEIJEN, bedf. w., gelijkvl. Ik fchroeide, heb
gefchroeid. Anders fchrooijen. Bij KIL. fchroijen,
jchrooden. Eigenlijk, afknotten. Bijzonderlijk eenen
ftaak, bij gebreke van fnijdcnde werktuigen, doormiddel
van vuur knotten, zoo als men oudtijds dikwijls
deed. Voorts afbranden , zengen; kom zoo digt niet
aan het vuur; gij zoudt uwe kleederen fchroeijen. Ik
fchroeide mijn hoofdhaar aan de kaars. Ook wel eens ,
onzijdiglijk, zich zengen: er moet vast iets fchroeijen;
mij dunkt, ik ruik het. Van hier het fchroeijen, dat,
als z. n. de daad van het bedrijvende en oivzï^igt fchroeijen
beide even zeer aanduidt.
jen, Ver fchroeijen, enz.
Zamenftell.: affchroci-
SCHROEVEN, bedr. w., gelijkvl. Ik r
chroêfde, heb
gefchroefd. De werking van den cilinder van eene
fchroef doen ondervinden: om hem te doen klappen,
bs-

S C H. 401
begon men hem de duimen te fchroeven. Dat met de
lijckfchroef 't harte fchroeft. VOND. Geld, penningen
fchroeven. Iets vast ineen fchroeven, is, het door
middel van eene of meer fchroeven vast ineen drukken.
Iets ergens aan vast fchroeven, het met fchroeven daar
aan vast maken. Iets digt fchroeven , liet door middel
van fchroeven fluiten. Iets open fchroeven, hef door
het opendraaijen van eene of meer fchroeven ontfluiten.
Iets los fchroeven, het op de gezegde wijze los maken.
Iets losfer fchroeven, het op de gezegde wijze losfer maken.
Het fchroeven, als z. n., duidt de daad van fchroeven
aan. Zamenftell. : aanfehroeven , af fchroeven ,
infehroeven , ontfehroeven , toefehroeven , enz. Hui-
GHENS bezigt fchroeven ook voor zuipen: foo leghje
jlaegh en fchroeft.
Schroeven , hoogd. fchrauben , nederf. fchruyen ,
zweed, fkrufva, fr. êcrouer, eng, ficrew.
SCHROËVENBOOM, z. n., m., des fchroevenbooms,
of van den fchroevenboom ; meerv. fchroefenboomen.
Van fchroeven en boom. Een boom , die ahs het ware
fchroeven voortbrengt, of fchroefswijze gekronkelde
zaadhuisjes draagt: de fchroevenboom wordt in oost-en
west-indie gevonden. In het lat, helictcres.
SCHROK , zie fchrokken.
SCHROKEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchrookte , heb gefchrookt.
Zengen : het vel is gefchrookt. HALMA.
Van hier fchroking.
SCHROKKEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchrokte, heb gefchrokt.
Gulzig opdokken : waarom fc.hrokt gij het
eten zoo ? Dat komt van zulk fchrokkenl Het fchrokken
wordt, als z. n., voor de daad van fchrokken gebruikt.
Van hier ge fchr ok , en fchrokker, een gulzige
eter: het is een regte fchrokker. Voor fchrokker, zegt
men ook fchrok: zie dien fchr ok weer eens gulzig eten.
Zamenftell. : fchrokdarm — infehrokken , opfchrokken,
enz.
SCHROKKER, zie fchrokken.
SCHROKKIG, bijv. n. en bijw., fchrokkiger , fchrokkigst.
Gulzig: wat eet hij fchrokklg / jchrokkige onderkruiping.
OUD.
SCHROLLEN, onz. w., gelijkvl. Ikfchrolde, heb gefchrold.
Eene knorrige luim hebben : hij begint weer
te fchrollen. Zulk eene luim door eene bitfe hekeling
C c vaa

4©2 S C H .
van iemand, of iets, aan den dag leggen: gij behoeft
daar zoo niet op te fchrollen. Van hier gejchrol. Het
Avoord komt van het thans ongebruikelijke/cA/W, hoogd.
fchrolle, nederf. fchrulle, een aanval van krankzinnigheid,
of kwade luimen, verwant aan gril tngrol.
Zie deze woorden.
SCHROMELIJK, bijv. n. en bijw., fchr-omelij'herfchr-omelijkst.
Van fchromen. Vrecsfelijk, ijsfeiijk: wat is
dat eene fchromelijke fteille. Het was voor ons een
fchromelijk vooruitzigt. Als tusfchenwerpfel wordt
het, even als meer andere dergelijke woorden, boertenderwijze
gebruikt. Zie fchrikkelijk. Als bijw. heeft
het den zin van fchroomachtig, fchroomhartig, fchroomvallig,
befchroomdelijk: hij tast de zaak al te fchromelijk
aan. Van hier fchromelijkheid, vreesfelijkheid.
Zie lijk.
SCHROMELOOS , bijv. n. en bijw., fchromeloozer ,
fchromeloost. Van fchroom en loos. Anders fchroomteloos.
Zonder fchroom en vrees, onbefchroomd: de
Jchromelooze jongeling waagt zich noodeloos aan menig
gevaar. Hij gaat altijd even fchr omeloos tewerk. Van
hier fchr omeloosheid.
SCHROMEN, onz. en bedr. w., gelijkvl. Ik fchroomde,
heb gefchroomd. Eigenlijk, beven, fidderen, bevreesd
zijn : waar fchroomt gij voor ? wij fchroomen
voor geen lijcn. VOND. Maer voor wien hebt gij gefchroomt
ofte gevreest ? BIJBELV. Zwarigheid maken :
ik fchroom het te zeggen. Wie zou niet fchromen, om
zulks te doen. Bedrijvend, vreezen, duchten, ontzien
: wij fchromen geenen dwingeland. Zoo heb ik
nooit een zwaaren val te fchroomen. L. D. S. P.
Van hier fchromelijk, fchromelijkheid, fchroom, enz.,
fchroomenisfe, fchroominghe, fchroomfel, bij KIL., en
fchroomte , of fchreumte, want dus wordt dit woord
ook wel eens uitgefproken, even als men in plaats van
fchroom wel eens fchreum , en in plaats van fchromen
wel eens fchreumen bezigt.
SCHROMIG, bijv. n. en bijw. ,fchromiger ,fchromigst.
Befchroomdj, fchroomachtig : hij is al te fchromig.
Van fchroom. Zit ig.
SCHROMPE, fchrompel, fchrompele, bij KIL. eenrimpel,
in het hoogd. fchrimpf, fchrumpf, fchrumpel\
nederf. rumpel, rimpel. Van hier fchrgmpelen, rimpc-

Seri. 4J&3
pelen , hoogd. fchrumpfen , en fchrumpeln, nederf.
fchrumpen , zweed, f krampen ; en fchrompelig ,
hoogd. fchrumpfig , en fchrumpelig. Dit woord is
niet flechts verwant aan rimpel en rimpelen, maar ooit
aan krimp en krimpen.
SCHRONDE, fchr inde , fchrunde, bij KIL. eene kloof,
fpleet, fcheur, in het hoogd. fchrund en fchrunde.
Van hier fchronden en fchrinden, hoogd. fchrund en,
fplijten , fcheuren. Dit woord is verwant aan fchram ,
en fchrünfen; zie deze woorden; en allen gezamenlijk
zijn hunne beteekenis aan hunnen klank verfchuldigd.
SCHROODEN, zie fchroden en fchroeijen.
SCHROOIJEN, zie fchroeijen.
SCHROOM, z. n. , m., des fchrooms, of VÖ« den
fchroom ; zonder meerv. De daad van fchromen, vrees 9
bekommering: door aengejaegden fchroom. VOND*
Heb daarvoorgeenen fchroom. Zamenftell.: fchroomachtig
, fchroomhartig, fchroomvallig , fchroomvol,
enz. Dit woord komt van fchromen, beteekent eigenlijk,
eene beving, fiddering.
SCHROOMACHTIG, bijv, n. en bijw., fchr oomachtiger
, fchr oomachtigst. Van fchroom en achtig voor 1
hafitig; zie achtig. Schroom hebbende, tot fchroom
geneigd: hij is altijd even fchroomachtig. Van hier:
fchroomachtigheid, fchroomachtiglijk.
SCHROOMHARTIG, bijv. n. en bijw., fchroomhai -
tiger , fchroomhartigst. Schroom in zijn hart voedende
, fchroomachtig; welk een fchroomhartig mensch is
dat! Van hier fchr oomhartigheid, fchroomhartiglijk.
Van fchroom, hart, en ig. Zie ig.
SCHROOMTE, fchreumte, z. tv, vr., der, of van
de fchroomte; zonder meerv. Een woord van den vorm
van fchaamte. Bcfchroomdheid: of dat eenige fchreumte
maaken mogte. HOOFT. Zonder fchroomte , zon*
der bekommering, vrees, of fchroom.
SCHROOMTELÖOS, zie fchromeloos.
SCHROOMVALLIG, bijv. n, en hïjw., fchroomvalliger
, fchroomvalligst. Een woord van denzelfden vornt
als angstvallig. Van fchroom en vallig; zie val lig.
Schroomachtig: het is jammer, dat hij zoo fchroomvallig
is. Van hier fchroomvalligheid, fchroomvalliglijk.
SCHROOMVOL , bijv. n. , fchroomyolhr P fchroom*
C c a volst>

404 S c H.
volst. Van fchroom en vol. Anders fchroomtevol.
Vol van fchroom , vrees, bekommering: ontlast uw
fchroomvol hart in mijnen boezem. Het fchr oomvolle
gemoed, het kommervolle.
SCHROOR , z. n. , m. , des fchroors , of van den
fchroor; meerv. fchroors. In Vriesland, een kleermaker
, een fnijder: de fchroor moat et net te liets meitsje,
de fnijder moet het niet te klein maken. Van hier
fchroorkjen, offchrorhjen, kleermaken; enkel gebruikelijk
in de onbepaalde wijze: hij giet op et fchroorkjen,
of fchrorhjen, hij gaat op het kleermaken, hij
leert het kleermaken. Dit woord komt van fchroden ,
of fchrooden; zie fchroden; en is zamengetrokken uit
fchrooder, fchroder , hoogd. fchrötcr , nederf. fchrader
, zweed, fkraddare , in oostvriesl. fchroeder ;
blijkens: fchnieder odcr fchroeder, bij v. HASS. aanteèk.
op KIL.
SCHROOT, z. n., o., van het fchroot; zonder meerv.
Bij KIL. fchroije, fchroijelinck, of fchroode, fchroodelinck
, en fchr oodfel. Hoogd. fchröt. Eigenlijk ,
al wat ergens afgeknot, afgehakt, ofafgefneden wordt.
In het hoogd. van menigerlei gebruik; maar bij ons
enkel brokken van ijzeren ftaven, en ander ijzerwerk,
in plaats van kogels op het fcheepsgefchut gebruikt:
Met fchroot fchieten. Het vijandelijke fchroot kwelfte
vele fchepelingen gevaarlijk ; maar vooral het glas ,
dat daaronder gemengd was. Zamenftell. : fchrootzak,
enz. Het ftamwoord is fchrooden, of fchroden.
SCHROOTZAK, z. n., m., des fchrootzaks, oïvan
den fchrootzak ; meerv. fchrootzakken. Verkleinw.
fchrootzakje. Van fchroot en zak. Een zak, of zakje,
met fchroot opgevuld, om hetzelve, dus ingepakt,
op het ftuk te laten loopen: gij moet kardoezen, kogels
, en fchrootzakken aanbrengen.
SCHUB, fchubbe, anders ook jchob, fchobbe, z. n.,
vr., der, of van de fohub; meerv. fchubben. Verkleinw.
fchubbetje. Een klein en dun hoornig fchijfje ,
dat, met andere zulke fchijfjes vereenigd, het lijf van
eenen visch en meer andere dieren bekleedt: fommige
miereneters hebben fchubben in plaats van fchilden op
het lijf. Al wat in de wateren geene vinnen nochte
fchubben en heeft, dat fal u een verfoeijfel zijn. BIJ­
BEL v v Met goude fpickelen en hooft en roode fchub.
VOND»

S C H . 4°5
VOND. Schubbe van den visch. KIL. Voorts is fchobbe
en fchop, bij KIL. , al wat dekt, en vindt men by
denzelfden KIL. fchubbe , roof ken van de wonde, en
fchubben des hoofds, gemeenlijk met den naam van berg
beftempeld. Eindelijk gaf men den naam van fchub,
of fchob, oulings, ook aan kleine ijzeren plaatjes, ^die,
fchubswijze met eikanderen vereenigd, op het hji deikrijgsknechten
een ondoordringbaar pantfier vormden.
Deze beteekenis heeft fchob , of fchub, in fchobbejak,
hoogd. fchubbejack en fchubbiak , en in fchobberd.
Want hierdoor wordt eigenlijk een krijgsknecht aangeduid
; en het hatelijke van den hedendaagfchen zin dier
woorden is oorfpronkelijk uit het leed, 't welk men oudtijds
vrij algemeen van den krijgsman te verduren had.
Voorts komt van fchob , of fchub , fchobachtig , of
fchubachtig , fchubbig en fchubben. Zamenftell. :
fchubdier, fchubswijze, fchubvisch, fchubwortel, enz.
Schub, nederf. fchubbe, fchuwwe , hoogd. fchuppe,
boh. fsupina , fchijnt verwant aan het hoogd. fcheibe,
holl. fchijf, zie fchijf
SCHUBACHTIG, bijv. n. en bijw., zonder trappen van
verorooting. Van fchub en achtig. Anders ookfchobachtig.
Aan fchubben gelijkende: het harnas der zoogenoemde
fchobbejakken beftond uit een fchubachtig bekleedfel
van onderling vereenigde ijzeren plaatjes.
SCHUBBEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchubde, heb gefchubd.
Bij KIL. van fchubben ontblooten: fchubben
den visch. Gefchubd wordt gebezigd in den zin van
met fchubben voorzien: 't gefchubdt vee, de visfehen.
SCHUBBIG, zie fchub.
SCHUBDIEPv, z. n., o., des fchubdiers, of van het
fchubdier; meerv. fchubdieren. Verkleinw. fchubdiertje.
Eigenlijk, evenveel welk dier, dat gefchubd
is. In het gebruik, bijzonderlijk, een gefchubd flag
van miereneters , in Oostindie pangoeling genoemd :
het fchubdier maakt, als het zich vergramt, door het
over einde zetten van zijne fchubben, eene vertooning,
uit hoofde van welke het de namen van fmefche duivel,
en duivel van Java, voert.
SCHUBSWIJZE, bijw., van fchub en wijze. Op de wijze
van fchubben: de leijen worden op een dak fchubswijze
over eikanderen henen gelegd.
SCHUBVISCH , z. n. , m. , van den fchubvisch;
C c 3 meerv.

4®6 S c H.
meerv. fchubvisfchen. Verkleinw. fchubvischje. Van
fchub en visch. Een gefchubde visch: fchubvis;
fchen, die vinnen hebben, mogen door de Joden geseten
worden.
SCHUB WORTEL, z. n., m., des fchubwortels, of
van den fchubwortel; meerv. fchubwortel en, oï fchubwortels.
Vzn fchub en wortel. Een plantgewas met
fchubachtige wortelen , hoogd. fchuppenwurz , lat.
lathraea.
SCHUDDE , z. n., m,, des fchuddes vanden fchudde;
meerv. fchudden. Een Hechte karei, fchurk, landlooper
, galgcbrok : fchudden en fchalken. HOOFT,
Deze beteekenis heeft fchudde misfchien van uitfchudden.
Voorts was fchudde , volgens KIL. , oulings
eene gaffel, of vork, waarmede met het ftroo voor de
Btó*° £ c
i n h e t h o
£ï$' °g d
- fchilttgabel.
SCHUDDEBOL , z. n., m., des fchuddebols, of van
den fchuddebol; meerv. fchuddebollen. Van fchudden
en bol. Iemand, wiens hoofd uit ouderdom geftadig heen
en weder fchudt: zie het hoofd van dien grijzen fchuddebol
eens beven. Van hier fchuddebollen, als het ware
voor fchuddebol fpelen, het hoofd uit ouderdom, of
andcrzins, geftadig heen en weder fchudden: fchudde,
bollen van lacchen. KIL.
SCHUDDELING , z; e het volgende.
SCHUDDEN, bedr. cn onz. w., gelijkvl. Ik fchudde,
heb gejchud. Iets hevig heen en weder bewegen: fchud
den boom nog wat hareier. Appelen, peren, fchudden
, dezelve met den boom heen en weder bewegen
om ze daarvan te doen afvallen: ik wil dat ooft niet gefchud,
maar geplukt, hebben. Het hoofd fchudden,
hetzelve heen en weder bewegen, om aan te duiden, dat
men iets met toeftemt: in plaats van te rpreken, fchudde
zij haar hoofd; of tot betoon van misnoegen en verontwaardiging
: die voorbij gingen , lasterden hem,
fchuddende hare hoofden. BIJBELV. Schud elk het hoofd
cm ons verdriet. L. D. S. P. Deoorenkunnenfchudden,
voor geene opfpraak te vreezen hebben : ik kan de
ooren fchudden, dat zij klappen. Iemand fchudden,
hem bn de borst of fchouders geftadig heen en weder rukken
: hij fchudde hem, als een waterhond, namelijk, als een
waterhond zich zeiven fchudt. Geld uit eenen zak fchud,
dfg3 het door eene herhaalde fclnidding daaruit doen rollen
;

% rWorffiXS Schudding daarna,
van/cW^wdczamcmtei yy ^ ^
B ^ J Ü i f l f ó %optkdL Een juk van den
M'frïy, Aü
" Z J
7 L \ n eenige dwingeland! ont-
Skin ^ t f i s o p g L ^ t
oulings evenveel zal MtRTCg
%^y^^f^^^^^^^éM. zich
de maatfehudaen, enz. zijn bclvCiiüe ze s «
y*W

*° S
S C Hi
eene fchijf op een dambord: die fchuif zal mij duur te
^^^uTV^r?^» 2
0 0 a l s d
^ grendel
waarop de nederüaande bladen van S e Tafels S:
word"2 S / S ' d
P C e n e d 0 0 s
f ° Sloven
/^^/ genoegzaam; een bonten
bord, dat voor eene ftoof gefcnWwordt\SneSf
ts door en door ge ehroeid; eene deur, of een S S ?
voor evenveel we k dina;, die of *
poort, of waterkecr nar, bij KIL frhnf r.lTru 7
KIL. /cAo/, eng. , nederf. fchuf
SCHUIFBLAD, zie /ckuiyen.
S C
m H F I
c^ ÏS U
&' Z
' n
-\Y\\ der
sy: ordt
A n d e r s o o k '
> ^'andefchuifdeur;
meerv. fchuifdeuren. Verkleinw. fchttifdeurth/ Van
fchuiven en *W Eene deur, die openSeteW
^ « « k n
S(
ï IUI
A E
^ AR
' Z
' "•' m
d " " frhuifelaars, oïvan
den chutfelaar; m^xv. fchuifelaren en fchuifelalrs
fclfchu.mer. Van chuifelen , tafelfchuimcn • eiffenlHb
evenveel «b W*fc£ of fchoonmakendo01 miS ï
eene fchop, of fchoffel, bij KIL. /e* otf)f,/ SI!
hoen. Van ^t fchmfekn komt voorn ook fchu Sarfter,
eene tafclichuimfter. ^j^njciaai-
SCHUIFELEN, zie fchuifelaar.
SCHUIFELEN, onz. w., geliikvl ģ rrhf,;f*u. z. i
gefchuifeld Anders ^fcg Tfce^fgta' ^
het gebruik blazen als een flane: heldin• M>, ;nT
Jut ondier. Van hier ^Wiin^^fig
de daad van fchuifelen aanduidende, en fchijf
V
£eSSe'.
gC
" S KlL b d d e
-*
eve
^ere4neiffi be-
Schïiifeien, bij KIL. fchuijfelen, is evenzeer van het
ital.
»

S C H . 4°9
ital. zuffolare, als fchuijfcl, bij KIL. , van het ital. zuft
folo, oïfijfelen, bij KIL. fifflen , van het fr. flfler ,txx
Met. of fchuifflet, bij denzelfden KIL., van het fr.
fiflet. De ftamwoorden van dit alles zijn het lat. fibtlare,
fluiten, en fibilus , eene fluit.
SCHUIFELEN, onz. w., gelijkvl. Ik fchutfelde, heb
gefchuifeld. Bij KIL. ook fchuijffen en fchuijven, oulings
, glijden. Van hier bij denzelfden KIL. fchutffelachtigh,
glibberig, en fchuijverdijnen , anders fchar
ver dij tien, in het vlaamsch fchrikfchoenen, zie fchrikken,
en bij WESTERB. fchrenckelfchoenen; ziefchr-anken.
. _ ,
SCHUIFIJZER, z. n., 0., des fchuifijxers, of van het
fchuifijzer, meerv. fchuij'ijzers. Verkleinw. fchuij -
ijzertje. Van fchuiven en ijzer. Anders eenvoudiglijk
fchuif; zit fchuif. Een ijzer, dat ergens voor
o-efchoven wordt, een grendel van eene deur: dat
fchuif ijzer is verroest.
SCHUIFKAR, z. n., vr., der of van de fchuifkar;
meerv. fchuif karren. Verkleinw. fchuif karretje. Van
fchuiven ti\ kar. Eene kar, die van achteren voortgefchoven
wordt, een kruiwagen, of eene andere grootere
kar met twee wielen: breng het mij met de fchuifkar
te huis. c
SCHUIFKNOOP, z. n., m., des fchuijknoops, ot van
den fchuif knoop; meerv. fchuifknoopen. Verkleinw.
fchuif knoopje. Van fchuiven en knoop. Een knoop,
waardoor de enden der geknoopte koord derwijze henen
fchuiven, dat, zij eenen ftrik vormen : leg er f echts
eenen fchuif knoop op.
SCHUIFLADE, z. n., vr., der, oïvan de fchuiflade ;
meerv. fchuifladen. Verkleinw. fchuiflaadjc. Van
fchuiven en lade. Eene lade, die in eene kas of tafel
fchuift. Anders fchuif. Zit fchuif.
SCHUIFLUIK, z. n., o, des fchuifluiks, of van het
fchuifluik; meerv. fchuifuiken. Verkleinw. fchuifuikje.
Van fchuiven en luik. Anders ook fchuif. Zie
fchuif. Een luik, dat voor een glazen venftertje , enz.
gefchoven wordt; maak het fchuifluik digt.
SCHUIFRAAM, z. n. , vr. en 0., der, oïvan de
fchuif raam ; en des fchuijfaams, of van het fchuif raam ;
meerv. fchuiframen. Verkleinw. fchuifraampje, < Van
fchuiven en raam. Eene venfterraam, die zijdelings,
Cc 5 öf

4 TO
S C H .
of boven en benedenwaarts , open en toeschoven
wordt: de Engelfehen hebben zich door dTufvinTin*
e^Ttx
1 S 1 E L N
' f
Z i e
huiyen.
SCHUIFTANG, z. n. , vr., der , o£ yan de fchuif.
Sin , f- 11 S
Zeer d s d e f t d e n v a n e e n e
Sr Sn, f'" - tang,
er
^ 1J?e
a a n eI
' ^"deren verbonden
dat ZIJ uit eikanderen fchuiven, wanneer zii in
r,S 10n
/ Cft
° ken
d a a r u i t we ', ^fchoten SenV op
aetugaadje en al, wat zich bovendeks bevond,
nZV ne
t d
l tVen
f c h r o o t r ' ^voeten, fchuiftlngen,
^ftiU^Selt, dat het rammelde. &
'
SCHUIF1ROMPET , z. n. , vr. , der , of van de
f&f^'^W
V a n
en Eene trompet, welke men, terwijl men
SC
/ t
i U
-ï FUIT
' Z
' "•' m
' ' des fehuifuits, of van den
fchutfutt^xv. fchuifuiten. Eene der grootfte foorten
van uilen naar haar geluid dus genoemd; even als
in het hoogd. tf* of fchubut, en ópperd.
fihaufaut m aufe, zweed. „ƒ, nederf. /4£w,W
*jfL, fr. chouette, en chat-huant, ital. c/v«/«. Dezen
naam geeft men nu in Italië ook aan een Hecht mensch ,
die by nacht rondzwerft, en het daglicht fchuwt. En
in navolging hiervan noemt men denzelven hier te lande
Trs'^M^t' hoogd./^«^,
S/S overeenkomt. Vergelijk
rnS J
A' Z
- ' "lV ^htdjers, of van den fchuij er ;
Zrr\ /C
?'T'' S
V ' ^ l
^f-fch'-'ijertje. Een borftel
over het algemeen , en bijzonderlijk een kleerboritel:
nctvi den fchuij er , en borftel mij wat af. Van
hier fchiujcren. Zamenftcl. : fchuijermaker , */ tfcrjchutjer.
Ook wordt het voor loslijvigheid gebezigd
inde fpreekwijs: aan den fchuij er zijn. Z\e fchuij eren.
Dit woord is afkomftig van fchuren.
SCHUIJEREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchuijerde, heb
gefchuijerd. Van fchuijer. Met eenen fchuijer afbor-
Itclen, of wrijven: die rok moet ter degegefchuijerd
i wor-

S C H. 411
worden. Van hier gefchuijer. ZamenftelL 1 ojTchuiieren
, af se fchuij er d , ongefchuij erd , opjchuijeren,
opgefchuijerd, enz. Van hier het onz. w.
fchuijer e%, fchuren , voor rommeling m de ingewanden
gevoelen, loslijvig zijn: ik ben magtig aan het
fchuij eren. Ook wel onperfoonlijk : het fchuijert mij
geweldig in den buik. HALMA. Fr. fcier. Van hier
Dij KIL, fchuij erer, een weeklijvig mensch, cnfchuijeringhe,
weeklijvigheid, loop, en dunne ontlasting.
Dit woord ftaat in verband met fcheren, fchuren.
SCHUIL, dedaadvanfchuilen, thans enkel gebruikelijk
in te fchuil gaan, of fchuil gaan, gaan fchuilen , zich
aan de oogen van aanfchouwcrs onttrekken , zoo als de
zon des avonds doet: de gouden zon weet waar zij/chuil
moet gaan. L. D. S. P. Het ging een wijle fchuil ,
cm klaerder op te gaen. VOND. Dit fchuil komt van
fchuilen, even als fchuittji, een kind, dat zich verfchuilt,
en door het toeroepen van blink, in het kinderipel
vznfchuiltje blink, uitgenoodigd wordt, om zich te laten
zien. Voots is fchuil bi] KIL, eene opzwelling van
den mond van kinderen en paarden.
SCHUILEN, onz. w., ongelijkvl. Ik fchool, heb cn ben
gcfcholen; en ik fc huilde , heb tn ben gefchuild. Verholen
zijn, zich verbergen, onbekend zijn, nog niet
voor den dag komen: waar mag hij toch fchuilen f
Overdragtelijk: er fchuill iets bij Ü, er gaat iets verborgens
om in uw hart. Er fchuilt iets achter , er is
iets achter verborgen. Spreekw.: er fchuilt eene adder
in het gras, er ligt onder het voorkomen van onfchuld
een boosaardig opzet verborgen. Daer fchuilt iet, mij
te duister om te raen. VOND. Voorts is fchuilen , met
eenige meerdere dadelijkheid, zich tegen regen, hagel,
onweder , enz. verbergen : mag ik hier een weinig
fchuilen? Hij fchool onder eenen boom, of een afdak.
Laat ons achter dien muur gaan fchuilen. Oul. werd
het ook bedrijvend gebezigd, b. V. zijnen naam fchuilen
, verbergen. Van hier fchuil. Zamenftell.: fchuilhoek
, fchuilhol, fchuilplaats, fchuiltoren , en fchuilwinkel,
bij KIL, enz. Misfchien is dit woord zamengetrokken
uit fchuwelen van fchuwen, hoogd. fcheuen.
SCHUILHOEK, z. n. , m., des fchuilhoeks, oïvan
den fchuilhoek ; meerv. fchuilhoeken. Verkleinw.
fchuilhoekje. Van fchuilen en hoek. Een hoek, waar-

412 S C H .
S C
in iemand fchuilt: in welken fchuilhoek mag hij (leken?
Overdragtehjk het afgezonderd verblijf van iemand, die
de eenzaamheid bemint: m e„ kan hem niet uit zijnen
fchuilhoek krijgen. Ben vijand uit zijnen fchuilhoek
Jokken, is hem uit zijne verfchanfingen in het Makke
veld doen verfcliijnen, fchuilhoekje fpelen is een bekend
kmderfpel, anders fchuiltje blink; zie fchuil,-en fchuil-
•mmkelfpel^ bij KIL. , die aan eenen fchuilhoek den naam
van fchuilwinckel geeft, welks laatfte gedeelte aan hoek
beantwoordt. Zie winkel.
}l
U I
Jr l
, 0 L
' z
' °'> des fchuilhols, of van het
fchuilhol; meerv. fchuilholen. Van fchuilen en hol.
Eigenlijk, het hol, waarin een wild dier fchuilt- zie
fchuilen. Overdragtehjk, de fchuilhoek, waarin zich
cATT^ e
m d V
A
A% b
o rgt
'
o o k w e l e
e»s zijn hol genoemd.
SCHUILPLAATS, z. n., vr., der, of van de fchuilplaats
• meerv. fchuilplaatfen. Verkleinw. fchuilf
plaatsje. Van fchuilen en plaats. Eene plaats, waar
iemand fchuilt, of eenig ongemak, of onheil, ontwijkt:
zal ik dan nergens eenige fchuilplaats vinden? Het vogeltje
vindt fchuilplaats in hun loof. L. D. S. P.
SCHUIL TOREN, z. n., m., des fchuiltorens, oïvan
den fchuiltoren; meerv. fchuiltorens. Van.fchuilen en
toren. Bij KIL. een wachttoren.
SCI IUIL WINKEL, zie fchuilhoek.
SCHUIM, z. n., o., des fchuims, of van het fchuim •
zonder meerv. Bruis, opwerpfel van bruifend nat; zoo
als van bruifende watergolven: venus wordt gezegd uit
het fchuim der zee geboren te wezen; van bier, dat onder
het infchenken aan het bruifen raakt: het fchuim
rees boven het glas uit ; van geroerd zeepwater: er
wil geen fchuim opkomen; vankokendvlecschnat,enz.:
is het fchuim nog niet van den ketelgefchcpt ? van fmeltend
metaal: wat geeft dat tin een fchuim op! om kemehch
gout te mengen met dat fchuim. VOND. Daar
nu zoodanig een opwerpfel van fmeltend metaal, kokend
vlceschnat, enz. uit deszelfs flechtfte beftanddeelen
ontftaat, is fchuim , overdragtehjk, de heffe des
volks, deszelfs flechtfte gedeelte: het 'is het fchuim der
natie; en, op zichzelf, flecht gefpuis : fchuij m van
boeven. KIL. Het fchuim des woesten graeus. D.
DECK. Al dat razende fchuim der woeste barbaren.
YQLLENH. Het is fchuim van volk. Eveneens noemt
men

S C H . 413
men flecht hvooa fchuim van brood. Eindelijk is fchuim
bruifend fpeekfél: het fchuim fond haar op den mond.
Het fchuim loopt den hond uit zijnen bek. Spreekyv.:
sec» goud zonder fchuim, men vindt zelfs m den besten
krV van menfehen Hechte lieden. Op fchuim honen,
of op een fchuimpje loopen, rond loopen tot de
flaad van fchuimen , die hier door fchuim aangeduid
wordt, dat is, om tafels te fchuimen; en, dadelijk,
tafelfchuimen , tafellikken , anders ook fchuimloopen.
Van hier fchuimachtig, fchuimen, enz. Jchinmig.Zamenftell
: fchuimbeestje, fchuimbekken , fchuimblad ,
fchuimloopen, fchuimlooper , fchuimlooperij , Jchuimloopfter
, fchuimpapaver, fchuim f een , fchuimwoord „
bij KIL. ook fchuimtermijn, enz. Goud fchuim , meerfchuim,
zeefchuim enz.
5Wi««B, hoogd. /CAÖ/ZOT , fr. e/fc«»w, eng. fcum ,
ital. fchiuma, fpuma, lat. fchijnt oorspronkelijk,
even als in vries!;, fchuum te hebben geluid; en,
onder andere verbuigingen in andere talen, m het latijn
in fpuma te zijn veranderd, om dat eene foort van lchuim.
niets anders is , dan fpeekfél, lat. fputum , en omdat
meer andere foorten van fchuim daarmede veel overeenkomst
hebben.
SCHUIMACHTIG, bijv. n., fchutmachtiger , Jchuimachtigst.
Van fchuim en achtig. Aan lchuim gelijkende:
zijn bloed zag er fchuimachtig uit. V an bier
fchuimachtigheid. .
SCHUIMBEESTJE, z. n., o. , van het fchuimbeestje;
meerv. fchuimbeestj.es. Van /

4H S C H .
hebgefchuimd. Onzijdig, re^T^S^^J,
Muimt m het glas. De zeep doet het Jtfrfchuimen
Laat vrij 'ifchuimendzeenat bruifchen. L. DS P De
Wi/srT %f C
¥ im
LH UIMLEPEL, zie fchuimfpaan.
SCHUIMLOOPER, zie fchuim
tafelbezen .
SCHUIMLOOPERIJ, z. n., vr., oïvan de fchuim-
dit w . d 'WW"'""*!' Vwfchuimlooper, en
SCHUIMPA?ATEI A
T T**! 2IE
^ ;
-
en

S C H . 4i5
en papaver. Een plantgewas: het fchuimpapaver heeft
boven aan de takjes bij de bloemen een wit fchuim. Door
gansch Europa henen vindt men op hooge en drooge velden
fchuimpapaver.
SCHUIMSPAAN, ** n., m., des fchuimrpaans, ot
van den fchuimfpaan ; meerv. chuimfpanen. Verkleinw.
fchuimfpaantje. fchuimen tnjpaan Lm
werktuig van koper of blik, met een dun vlak blad yo
-aatjes en dienstiger, dan een fchuimlepel, om enkel
fchuim, zonder nat, uit eenen ketel te fcheppen: gij
moet den ketel met geenen lepel, maar met eenen jchuimfpaan
, af fchuimen. Voorts , overdragtehjk, een tafelfchuimer
, fchuimtafel, fchuimlooper ; zie fchui-
SCHUIMSTEEN, z. n., m., des fchuimfteens ,ofv'ah
den fchuim f een; meerv. fchuim feenen. fchuim tn
fteen. Eene der verfchillende foorten van druipfteenen :
de fchuimfteen is eerst voor eene halve eeuw in zweden
ontdekt. Naderhand vond men elders ook fchuimfteen
van verfchillende kleuren. In het lat. zeolithus.
SCHUIMTAFEL , zie fchuimer. •
SCHUIMWOORD, z. n., o., des fchuimwoords , ot
van het fchuimwoord; meerv. fchuimwoorden. \ erkleinw.
fchuimwoordje. Van fchuim en voord. bn
KIL. een bastaardwoord, door hem voorts ook fchuimtermijn
genoemd; van fchuim en termijn in plaats van
term; zie term. r 7 • + c u r
SCHUIN, bijv. n. en bijw. ,fchuiner Jchumst. Scheet,
fchrank, het midden tusfehen regtop, of regtuit, en
overdwars : die helling is al tefchuin. De meeste huizen
hebben een fchuin dak. Een fchuin vuur geeft een
pelotton , wanneer het niet regt voor zijn front uit
vuurt, maar zijdelings af. Van hkrfchumen ,fchutns ,
fchuinsch, fchuinte. ' \-
SCHUINEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchumde, heb gefchuind.
Schuin maken: dat dak ligt al te vlak; het
had meer gefchuind moeten worden. Een pad fchuinen.
SCHUINS, bijw. fchuinfer,fchuinst. Scheef,fchrank:
wat ligt dat dakfehuins. Gij vuurt al tejchutns.
Houd uwen degen zoo fchuim, om beter af te weren.
Overdragtelijk, ongeregeld: het ging er vrij fchutns
door. Schuins af, ter zijde af: er loopt van hier een
pad fchuim af naar het gindfche dorp. Schuins
* over ,

4 lf
> S c H.
ever , Jèhuins tegen over , niet regt tegen over maar
een weinig ter zijde af: w o o m hhr f?hlTo\\rToï
fchuins tegen over. '
S
S?Af ' f C
\ U
W cb
r' fchuinsehu. Hetzeirue
als\ Jchum, fcheef, fchrank: zulken fchuinfchcn
SCHUINTE, z. n., vr. , ^ r 0f v a n d e r chuinU.
1^'htrofdTL
V a
/ n
^
H e t
^hulne^tn tn
i f / ^ J
t'fchuimt van den wal naar beneden.
Eene fchuine plaats : * fl?2 « b i j z u l i e e n e
rchuinte opklemmen. Ook wel eens evenveel als fchuihschhetd,
eene fchuine rigting: de bekende fckuinte van den
S e J ^
SCHUIT, z n.
m a a r l n d e z e
" mulnsehkei/il
yr., afcr, of van de fchuit; meerv.
few
V e r k I e i n w
'^^- Een vaartuig van vè^
fchillende grootte en gedaante, dat op onze binnenwï-
Tall\ ^ S
¥ U
f^ 'J^zigd wordt: S/STi
n d
on(vaV t f m t
r \ *V ° P
S dat de fchuit u niet
Zn n u A Ge
ri ak
- d e r f c h u i t e
' HOOFT. CT*rö«
Jleekt de fchuit met den boom af. VONO.
Schuwe varen, is in een fchuitje fpelevaren. Voorts
wordt eene fchuit ook voor eene JBFS gebezigd
noodig ? Ik laat er drie fchuiten mfst opbrengen.
, !
2E£T - m
""/f 6
*
k0
. m
> het onderling len
ZTn Vn^i /C J£ Zi
0 n d e i , I i n
-f- J"S S overeenftemfiïUt
lui f* " f êf°M'* dan zijn de beloften
utt, als het oogmerk bereikt is, worden de beloften
weinig geteld Wij zijn in Aet fAuitje, wij moeten
mede, wij hebben ons te fterk met de zaak ingelaten,
om ons daaraan te kunnen onttrekken. In het
fchuitje zijn en medevaren, in eene zaak ingewikkeld
zijn, welker beftuurmen aan anderen overlaat, en overlaten
moet. Van hm-fcbultcnaar, bij KIL. de fchipper
van eene fchuit. Zamenftell.: fchuiteboer, fchuiieboef
fchuttevaarder, fchuitevoerder, fchuitegeld,
fchmgeld, fchuitgefprek , fchuitgezelfchap , fchuithuis,
fchuitjager, fchuitmaker, Ichuitpraatjefchuitepr-aatje
, fchuitreis, fcAuitfchipper, fchuitv 'acAt,
Z7 ? At
' Cn
Jr\ Aard
m*ljchuit appelfchuit
JntfT: T ond
/t hmt
*. baggerfchuit f dag fchuit,
gioenfchuit, h0utfchuit,jaagfchuit, kalkfchuit, knollen-

S C H» 41?
knfhuit, kotfckuit, koólfchttii * koren fchuit, marktfchuit
, melkfchait, mestfchuit, midclagfchuit, «o#der
fchuit , m'&rgenfchuit, mosfelfchuit, nachtfhuit,
oesterfchuit , overhaalfchuit, pakfchuii , roei fchuit ,•
fchiet fchuit , f een fchuit , fteigerfchuit , tentfchdt ,
trekfchuit , iurffchuit, veerfchuit, vischfchuit, visfchersfchuit
, vlotfchuit, volkfchuit , vrachtfchuii ,
vuilnis fchuit , Vtaterfchuit, zandfchuit , zeilfchuit ,
enz.
Schuit, of fchuiïe, hoogd. fchüte, vries, fchoetè,
eng. fcute , \e\\. fcud, zweed., ijsl.fkuta, middeleeuw,
lat. efcauda, is van eenenonzekerenoorfprong;
het kan echter , als eeiie holle ruimte beteekenende *
met /t-Aooï en fchotel verwant zijn.
SCHUITEBOEF, z. n., m., des fchuiteboefs, oïvan
den fchuiteboef; meerv. fchuitehoeven. Bij Kit. Iemand,
die de fchuiten bij derzelver aankomen opwacht,
om zijne diensten aan te bieden. Van' fchuit e'h £OÉ/",
welks beteekenis oulings minder hatelijk was, dan hedendaags.
Zie ^ot*/.
SCHUITEBOEK, z. ri., m., des fchuiteboers, oïvan
den fchuiteboer ; meerv. fchuiteboer en. Verkleinw.
fehuiteboertje. Van fchuit en #o«\ In Vriesland, een
fchipper van eene kleine fchuit. En fehuiteboertje is
aldaar een klein pannetje , waarvan de fehuiteboerèn
denkelijk veel gebruik maken.
SCHUtTEVAARDER, z. n. ,m., desfehuitevaarders ,
of fchuitevaarder; meerv. fchuilevaarders.
Van fchuit en vaarder,vanvaren. Eigenlijk,al Wie friet
eene fchuit vaart. In Vriesland , bijzonderlijk , een
fchipper van eene grootc fchuit, welke de züidefzeebevaart,
een tjalkfchipper.
SCHUITEVOERDER, z. n., m., desfchuitevöerders, of
vanden fchuitevoerder;h\eerv.fchiiitcvoerdersmYm fchuit
cn voerder, van voeren, 'AI wie eene fchuit Voert, dezelve
als fchipper beftuurt en beheerscht. Te Amfterdam,
bijzonderlijk, de fchippers der kleine vaartuigjes ,
waarmede koopwaren van en naar de groote fchepen
vervoerd worden: die fchuitevoerder bedient ons kantoor
ook.
SCHUIVEN, bedr. en onz. w., ongelijkvl. Ik fchoof,
heb gefchoven. Eigenlijk, voortduwen, voortftuWcn ,
over het algemeen. Deze beteekenis heersght nog in
Dd de

4i? S c II.
de zamenftell.: fchuifkar. Voortswasfchuivtn oulings
verdrijven: fo wie dat enich van den fcout en defcepen —
uten hufe [lieten, of fc oven. VAN HASS. aantcek. op
KIL. Den Turk en Brit en Moor uit hun kasteelen
fchoof. VOND. Hedendaags , bijzonderlijk , iets in
eene flepende beweging doen voortglijden: fchuif dien
fchotel wat naar dezen kant. Eenen foeifchuiven, eene
tafd fchuiven, eene flede fchuiven, gordijnen fchuiven.
Iets van zijnen hals fchuiven, is , overdragtehjk, zich
daarvan ontlasten. Iemand iets op den hals fchuiven,
hem daarmede belasten. Onzijdiglijk, is fchuiven, met
eene flepende, of glijdende beweging van plaats veranderen
: waarom fchuift gij mij zoo digt op het lijf?
wij fchoven wat nader aan eikanderen. Gaan fchuiven
, is wegfluipen, eng. cf'cape, fr. efchaper, ital.
fcappare: Zoo haast ik dit zeide, ging hij fchuiven.
Van hier gefchuif, fchof, fchof el, fchuif, fchuifelen,
fchuiver , een poetfenmaker , bij KIL. Zamenftell. :
fchuif blad, een blad, dat uit en in eene tafel gefchoven
wordt, om dezelve te verlengen, of te verkorten Y
fchuifdeur , fchuifijzer , fchuifkar , fchuif knoop ,
fchuif'ade , fchuifluik , fchuif raam , fchuiffleen , een
fteen, waarop men mesfen, beitels enz. heen en weder
fchuift, om die te wetten, fchuif tafel, eene tafel met
fchuif bladen, of fchuifladen , fchuiftang, fchuiftrompet,
fchuifvenfter, evenveel welk venlter , dat open
en digt gefchoven wordt. Aanfchuiven , achlerfchuiven,
affchuiven, hinnenfehuiven, digtfehuiven , door-t
fchuiven, infehuiven, onderfchuiven, opfchuiven, openfchuiven
, overfchuiven , tegenfehuiven , toefchuiven,
uitfchuiven , verjehuiven, voorjehuiven, voortfehuiven ,
wegschuiven, enz.
Schuiven, hoogd. fchichen, eng. fhove , is verwant
aan het eng. efcape, fr. echaper, ital. fcappare, en
•aan het ital. fchivare, fp. efquivar, fr. efquiver, eng.
efchew, holl. fchuwen.
SCHULD, z. n., vr., der, of van defchuld; meerv.
fchulden. Door verwisfeling van de L en U, waarover
bij de L gehandeld is, oulings ook fchoud, of
fchout: betalen der naturen fcout. VAN HASS. aanteek.
op KIL. Eigenlijk, verpligting, gehoudenheid:
den genen, die werekt, en wart de loon niet toegereksssS

S C H . 4T£
kent nci genade, maer na fchuit. BIJBELV. Êveneeris
was von fculde, in het oudduitsch, uit verpligting,
gehoudenheid. En die beteekenis heeft fkuld nog in
het zweedsch, en daar is for min fkuld, uit gehoudenheid
aan mij, om mijnentwil; gelijk als: hij is in
mijne fchuld bij ons beduidt, hij is in gehoudenheid ,
in verpligting, aan mij; en gelijk als: mijne fchulden
innen, gebezigd wordt voor invorderen, het geile men
aan mij gehouden is op te brengen ; offchoon mijne
fchulden anders mijne eigene gehoudenheid beteekent,
en de perfoon, die gehouden is, doorgaans in den tweeden
naamval bij fchuld gevoegd wordt, zoo als in: iemands
fchuld, Jakobs fchuld, enz. Men ontmoet ook
dat gene, waartoe iemand gehouden is, in den twee*
den naamval: om dat geen jchult des doots in mij en
•was. BIJBELV.; en dat gene, waaruit zijne gehouden*
beid ontftaat: er ligt op u eene zware fchuld des bloeds,
dat is van het bloed , dat door u vergoten is. Vart
de fchuit zijner zonden heeft Christus hem ontlast. VOL-
LENH. Want hier is fchuld gchoudenheid, verpligting,
tot ftraf; even als in: de jchuld van zijne dwaasheid
dragen. Gezuivert van de fchuit. HOOFT. Die hunne
fchuit bekenden. VOND. Gods zoon nam de fchuit
op zich. D. DECK. Gelij'ck door eene misdaet de fchuit
gekomen is over alle menfehen. BIJBELV. Om dus mijn
fchuld, mijn bloetfchuld, af te wenden. L. D. S. P.
Voorts heeft fchuld uit deze en foortgelijke fpreekmanieren
de beteekenis van misdrijf verkregen: en boete
*smenfehen fchuit door lijden en gedult. VOND. Ende
vergeeft ons onfe fchulden. BIJBELV. Mijn kracht
is door mijn fchuld vervallen. L. D. S. P., waar
fchuld meermalen de plaats van ongerechtigheijt, overtredinge,
enz. in den STATEN BIJBEL vervangt. In
overeenkomst hiermede zegt men in het gemeene leven i
wiens fchuld is dat ? wiens misdrijf is het* Offchoon
fchuld, in dit gezegde, en meer andere dergelijke, dikwijls
nog eene verdere ftrekking heeft, en de veroorzaking
van eenig misdrijf aanduidt. Dus beteekent, wiens
fchuld is dat ? meermalen , wie is de oorzaak daarvan ?
Het is onzer eigene dwaasheid fchuld , onze eigene
dwaasheid heeft het veroorzaakt. Iemand de fchuld
yan eenig misdrijf geven, hem als dader, of oorzaak ,
daarvan befchouwen, of doen befchouwen. De fchuld
D d a van

Ate S C H .
yan het gebeurde op eenen anderen leggen, om ze van
zich af te fchuiven; het bedrijf, of de veroorzaking,
daarvan aan eenen anderen toefchrijven, om zich daarvan
vrij te pleiten. De fchuld op zich nemen, zich
voor dader, of oorzaak, verklaren. Lr geene fchuld
aan hebben , het noch bedreven , noch veroorzaakt,
hebben. Buiten fchuld zijn, buiten alle deel aan het
bedrijf, of de veroorzaking. Bij den overgang der eigenlijke
beteekenis van fchuld tot al het opgenoemde,
voegen wij nu, dat het die eigenlijke beteekenis aan den
dag legt in : beloften maken fchuld, gehoudenheid, verpligting,
tot vervulling; en dathetvan daar bijzonderlijk
overgegaan is tot die van gehoudenhcid, verpligting,
om geld, of gelds waarde, te betalen: hij fleekt in diepe
fchulden. Alle die fchuit hebbe ick u cjuijt gefchciden.
BIJBELV. En tot die van het gene men betalen
tnoet: die zijne fchulden betaalt, verarmt niet. Dat
de fchuit foude betaelt worden. BIJBELV. De booze
neemt, door hebzucht aangedreven, kwansivijs ter leen ,
en legt de fchuld niet af . L. D. S. P. Schuld enweerfchuld,
het gene men betalen , en daarentegen wederom
ontvangen, moet. Schuld metfchuld betalen, den eenen
afleenen, om den anderen te voldoen. KIL. Van hier
fchuldbaer, KIL., fchuldenaar ,fchuldenares, fchuldeloos
, fchuldig , enz. Zamenftell.: fchuldbekentenis,
fchuldbode, KIL. , fchuldboek, fchuldbrief, fchuldei-
Jcher ,fchuldheer ,fchuldheij s, KIL., zie fchout,— fchuldlijst,
fchuldoffer , fchuldpost, fchuldvergeving, vergeving
van fchuld, ook Schuldvergiffenis, enz. Bloedfchuld,
kladfchuld, rentfchuld, /peelfchuld, enz.
Schuld , fchoud , fchout, fchuit, hoogd. fchuld,
oudduitsch fculd, zweed, fkuld, lett. fkola, is, volgens
ADELUNG , verwant aan het lett. halte, fal. chalta,
deen. giald, zweed, geldeta, ZWABENSP. gelte,
fchuld, gelter , fchuldenaar, en gelten, oulings, gehouden
zijn.
SCHULDBODE, z. n., m., des fchuldbodes, of van
den fchuldbode; meerv. fchuldboden. Van fchuld en
bode. Volgens KIL., een ambtenaar, die tot invordering
van fchulden gebezigd wordt.
SCHULDELOOS, bijv. n. en bijw., fchuldeloozer,
fchuldeloost. Van fchuld en loos. Ontbloot van fchuld.
Oa-

S c H. 4

•4*» S c ii.
en het verouderde werkwoord fchuldigen. Zamenftell.:
hefchuldigen, befiehuldiging , onfchuldig, onfchuldi'glijk
, onlfchuldigen , ontfchuldiging. Verontfchuldigen,
ver ontfchuldiging, verfchuldigd.
Schuldig, hoogd. ook fchuldig, OTTFRID. yc7//-
KERO fcultika, komt van fchuld, zie te. '
SCHULDLIJST, zie fchuldpost.
SCHULDOFFER, z. n., o, des fchuldoffers, of van
het fqhuldoffer ; meerv. fchuldofers. Van /c/W^ eit
o/^r. Eene boete , welke volgens de Mozaifche wet
voor eenige bepaalde vergrijpingen tegen hare voorfchriften
moest worden opgebragt, en grootendeels in het
offer van een levend dier beftond: hij fal eenen volkomenen
ram uijt de kudde tot den Priester brengen met
uwe fehattinge ten fchultojfer. 't Is een fchultofer.
Hij heeft fich voorfeker fchuldigh gemaeckt aen denHeere.
BIJBELV.
SCHULDPOST, z. n., m., van den fchuldpost; meerv.
fchuldposten. Verkleinw. fchuldpostje. Van jchuld
en post. Een bijzondere post in iemands fchuldboek :
eene zamenvoeging van onderfcheidene fchuldposten vormt
eene fichuldlijst, of eene zoogenoemde rekening
SCHULDVERGEVING, ook fchuldvergifenis. Zie
fchuld.
SCHULP, z. n., vr., der, of van de fchulp; meerv.
fchulpen. Verkleinw. fchlilpje. Anders fchelp, welke
fpelhng in de meeste gevallen gebruikelijker is. Alleen
bezigt men fchulp bij voorkeur in de fpreekwijze
van: in zijne fchulp kruipen, niet volhouden: en'in
de zamenftell. : fchulpflek , fchulpzand. Zie , voor
het overige, fchelp.
SCHUP, zit fchop.
SCHUREN, zitfchuur.
SCHUREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchuurde, heb gefichuurd.
Sterk wrijven; bijzonderlijk met zand, of
andere dingen, om daardoor alle vuil weg te nemen:
houtwerk, ijzer, koper, fichu ren. Schoon fchuren,
droog fchuren, nat fchuren, blank fchuren, "wit fchuren,
bruin fchuren, blaauw fchuren, enz. zijn uitdrukkingen,
die de vrouwen dagelijks in den mond heb-
•. PJff* Schrijnen: het vel was gefchuurd. Langs eenig
ding fchuren, is, al wrijvende langs hetzelve ftrijken:
hef 'Pater fchumt langs den wal. Ghij volden,
die

S c H« * a
,3
i t o den Rün,

m S C H .
'^SSS^Ü?^^ ^kraauwen, het hoogd,
trefxe yan kratzen, het fr. roigne van roigner en het
c ^ ; i * i vmjcahere, afftammen. ö
%
' -
I A f X* f c/
?vrftdzert]es. Van fchurft cn diertie
* ^ S U
1?' Z
/ °" ^Murftkrulds, of
fcLrft I t S Ï U i m
i , C e r V
- S^ftkrulden. Va'n
W J V 7
E e n
^ P lai
»engeflacht, uit vele ver»
fchillende foorten beftaande: gclneen fchurtlkJnfd A!
&CHTIR"FtVT J
T^ ZK
Schurftdicrtjc, enz/
oLHUKFi VLIEG , z. n., Vr., der, oïvan de fchurft-
Van fchurft en y/fc&. Een vliegje , welks maden
aan de negers me aatschheid offchurftve oSen: 2
Schurftvhcg „ klemer, dan eene vloo. fo hetSyS
?
meeï? 1
^- 2
" *\7*\\ ,& r
f w
> ° « * f huring;
racciy. fchuringen. Verkleinw. fchuringje. De daad
van fchuren. Bijzonderlijk, deV^4, waarmede
het eene dmg langs het andere ftrijkt, of waarmede wee
dingen tegen eikanderen gedrukt worden: daargaaHZ
fkrkcfchuring van water. Defchuring van die touwen
veroorzaakt eene fierke flijting.
ö
ate touwen
SCHURK z. n., m., des frhurks, of van den Hurk •
meerv. Jchurie». Verkleinw. fihurkje? Senl^
een laudlooper. Jq het gebruik, een febavuit, fchem '
icnobbcjak, fchoft : dat is een doortrapte fchurk uJt
verkleinw, wordt boertenderwijze in eenen beteren zin
gebruikt : dat is een allerliefst Schurkje van eeTkTndfe
Lep paal, die m het land ftaat, waaraan de bees/en
zich wrijven , wordt ook fchurk genoemd. Van Set
K ^ ' ^ '
C n Z
- Z^nfteÜ.; fchurk n.
. fi"k, fchurkenwerk, enz.
jc/rwri, hoogd, fchurke, zweed, fkurk, iisl /-*«r
te, eng./^,fr. ejeroe, kal f L , J f lrra~
ftamt volgens FRISCH, af van het ondduitfcheS^
gen, loopen, landloopen. ^j.nui
bijv. n,en bijw., fchurkachti«er
fchurkachtigst Van en achtig f' Mn tenen
Jchurk gelijkende : zijn voorkomen is allezlTfc^rt
ach--

S C H . 4*5
achtig. Met de handelwijze van eenen fchurk overeenkomftig:
wik een fchurkachtig gedrag! zoo fchurkachtig
werd alles door hem overlegd. Van hier fchurkachtigheid.
SCHURKEN, onz. w., gelijkvl. /* fchurktc, heb gefchurkt.
Zich wrijven, klouwen: hij fchurkt, als of
hij het lijf vol ongedierte had. Van hier gefchurk.
SCHUT, z. n., o,, des fchuts, of'van het fchut; zonder
meerv. Zamengetrokken uit gefchat, en hetzelfde
beteckenende: de wallen van 't leegcr zijn maar maatelijk
fterk, ende geen grof fchut altoos daarin. HOOFT.
Schut ophebben, is gefchut voeren, en, figuurlijk, haar
op de tanden hebben. Van hier, de zamenftell.: fchutgat,
fchutpoort, fchutvulling , een gefchutgang op een
oorlogfchip, enz. Het ftamwoord is fchutten, dat weleer
voor fchieten gebruikelijk is geweest.
SCHUT, z. ft.-, o., des fchuts, ofvan het fchut; meerv.
fchutten. Verkleinw. fchutje. Een woord , dat de
plaats van fchot meermalen vervangt, wanneer er een
werktuig bedoeld wordt, dat men ergens om, tusfehen,
of voor , fchiet, of fchielijk daarom , tusfehen, of
voor, fchuift; zoo als een vuur- of wind-fcherm: er
ftond een groot fchut, om allen togt af te weren; eene
omtuining van planken; er werd in aller ijl een fchut
daar rond om henen opgeftagen; een middelfchot van
planken: fchiet een fchut dwars door defchuur, om het
vee in dien hoek te houden. Voorts is het bij VOND. :
flank heb ons dapperheit, die 't fchut daar voor kon
fchieten , in plaats van : een fchot, of fchotje, daar
voor fchieten , het ftuiten, beletten. In lijffchut en
wild fchut bekleedt fchut de plaats van fchuttcr. Eindelijk
werd fchut, volgens KIL., oulings in plaats van
fchuthok, en voor befcherming en gijzeling, gebruikt.
Van hier bij HOOFT : onder fchut der wethouderen —
in fchut nemen, enz.; ja in fchutmaal ook voor eenen
fchoot, welke beteekenis het in fchutgevaarte misfehien
thans ook nog heeft. Van hier het hedendaagfehc fchutten
, en alle daarvan afftammende woorden. Zamenftell.
: fchutberd, KIL. Iiaardfchut, wildfehut enz.
Daarentegen is de oorfprong des woords te zoeken in
fchutten, voor fchieten.
SCHUTBERD, z. n., o. , des fchutberds, of van het
fchutberd; meerv. fchutberdcn. Volgens KIL. oulings,
Dd 5 eene

426 S C H .
eene dunne plank, gefchikt, om daarvan een fchut te
maken, wagenfchot. Van fchut en berd.
jckutdak; meerv. Jchutdaken. Verkleinw. fchutdakje.
Bij KIL. een loove. Een luifel, afdak, gefchikt
om iemand tegen den regen te fchutten; van fchutten en
SCHUTDEUR, z. n., vr., der, of vandefchutdeur •
meerv. Jchutdeuren. Van fchutten en deur. De deur
c , ^ [chutOuis: de jchutdeuren ftonden open.
r i ' Z
- °*' des fchutgats, oïvan het
Jchutgat; meerv. Jchutgatcn. Yan fchut m gat. Een
gat m eenen muur, of eene borstwering, dienende,om
het geichut daardoor te doen fpelen. Anders, ook wel eens
fchiet gat, het welk intusfchen ook, en wel voorname-
_ Ji 1
^'** kjfjnere gaten voor fchietgeweer betrekkelijk is.
SCHÜf GEVAARTE, z. n., o., van het fchutgevaar-
Hf meerv. Ichutgevaarten. Van en gevaarte,
bij KIL. JchutgLveerd. Gefchut, anders fchietgevaarte
; en gefchiet :
Schutgevaarte houden.
een kortfiondig jchutgevaarte.
SCHUTHOK, z. n., o., des fchuthots, ofva«k
jchuthok; meerv. fchuthokken. Van fchutten en Ao£.
Anders Ichutkooi, en fchutflal; ja, volgens KIL. oulings
ook , eenvoudiglijk, /c/w/*, oïfchutte. Een hok,
om verdwaald of aangehaald vee te fchutten: men heeft
uw paard in het fchuthok gefloten.
SCHUTMAAL, z. n., o., desfchutmaals, oïvan het
fchutmaal; meerv. fchutmalen. Van fchut en maal.
Bij KIL. de tijdruimte van eenen fchoot.
SCIIUTMEESTER, zie fchutten.
SCHUTPOORT, z. n., vr., der, of y

S C H . 4*7
SCHUTSEL, z. n., 0., desfchutfels, oïvanhetfchutfel;
meerv. fchutfels. Een fchut, een fcherm, en
evenveel welk ander affchutfel, of befchutfel. Bij KIL.
bijzonderlijk, een fchutfel tegen de fonne, een zonnefcherm;
een fchutfel van den biekorf, ftopwas ; en eert
fchutfel aen de deure, een deurfcherm. Van fchutten ,
zie fel.
SCHUTSENGEL, zit fchutten.
SCHUTSGOD, zie fchutten.
SCHUTSHEER, zie fchutten.
SCHUTSLUIS, z. 11., vr., der, of van de fchutfins,
meerv. fchutfluizen. Verkleinw. fchutflutsje. Van
fchutten en fluts. Eene Huis, die het water, door middel
van fchutdeuren , fchut, of ophoudt: het water
werd door eene dubbele fchutfluis meer dan negen voeten
hoog opgekeerd.
SCHUTSTAL, zie fchuthok.
SCHUTSVROUW, zie fchutten.
SCHUTTEL, zie fchotel, fchottel.
SCHUTTEN, bedr. w., gelijkvl. Ikfchuttede, heb gefchut.
Iets oplluiten, door middel van een fchut, dat
men daarom, of voor fchiet. In dezen zin komthetwoord
voor bij KIL. In een fchut, dat bij KIL. de plaats van
fchuthok vervangt, influiten: die beesten werden gefchut,
in een fchuthok opgelloten. — Door middel van een
fchut, dat ergens voor gefchoten wordt, afweren; en
vervolgens weren, ftuiten, over het algemeen: ik zal
dat wel fchutten. Iemands geboden fchutten. Schutten
den flagh, fchutten den wind. KIL. — Dat fchut ik,
beteekent, dat fta ik niet toe. Ik fchut het fpel, is,
ik ftuit hetzelve, opdat men het mij gewonnen geve,
of om dubbel geld tegen mij voortfpele , waar van
fchut en her fchut, een kunstterm in zekere fpelen.
Voorts vindt men bij KIL. fchutten, befchermen, en
bij VAN HASS. fchutten en fchermen. En hiervan de
zamenftellingen : fchutsengel, voor befchermengel ,
fchutsgod, fchutsheer, fchutsvrouw. Eindelijk, blijkt
uit fchutfluis en fchutdeur, Aal fchutten oulings bijzonderlijk
wegens het ftuiten en ophouden van water gebruikelijk
moet zijn geweest, maar hedendaags gebruikt
men dit woord wegens het doorlaten van een fchip door
eene Huis; en wegens een fchip, 't welk er doorgelaten
wordt,

428 S C H .
wordt, zegt men onzijdiglijk, dat het er door fchut.
lf\r/rT l
ï g
Z
e n f t e 1 1 '- / - 'fohutddk,fchuideur9 fchuthok, Jchutkoot, fchutmeester, in Gelderl fcheuter,
de perfoon, wiens werk het is, aangehaalde of
verdwaalde beesten te fchutten, fchutfluis, Jchutftal,
enz. Affchutten, befchutten, doorfchutten, enz.
nederf. fchatten, oud opperd.
hoogd. jchutzen, eng. /Aw, zweed. /*jr

S e M. 4*9
fchuren. Verkleinw. fchuurtje. Een gebouw , dat
tot berging van hooi, hout, koren, turf, en meer andere
dingen ftrekt: nu bint de fchoof, la op, en voer
het naer defchuur. VOND. Maer de tarwe brenght te
famen in mijne fchuere. BIJBELV. Van hier fchuren ,
in de fchuur brangen. Zamenftell.: fchuur deur, enz.
Hooifchuur , houtfchuur , korenfchuur , turffchuur ,
* ScSuür. , KIL. fchuere , vries, fchoarre , hoogd.
fcheuer, bij OTTFR. fhiura, TATIAN. fhura, nederf.
fchur.
SCHUURGOED, zie fchuurfel.
SCHUURSEL , anders fchuurgoed , z. n. , o., dei
fchuur fels, of van het fchuur fel; zonder meerv. Van
fchuren. Schuurzand , of fteenbik , waarmede men
fchuurt: er is geen fchuur fel in den fchuurbak.
SCHUW, bijv. n. en bijw., fchuwer , fchuwst. Bevreesd
, fchroomachtig: christenfche Amazoonenfchuw
yan 't mannelijk geflacht. VOND. Hij is heel fchuw
voor mij. Uit vreesachtigheid in de eenzaamheid levende
, en dienvolgens wild, woest: het fchuw konijn
voor ons gezicht verfcholen. L. D. S. P. Een fchuw
mensch is, in fommige oorden van ons land, een wilden
woest mensch. Een fchuw leven is een wild en woest.
En voor dit fchuw, zegt men ook fchouw. Daarentegen
is fchuw, van paarden gefproken, ligt verfchnkt:
dat beest is mij al te fchuw. Van hier fchouwachtigh
en fchouwigh, bij KIL. - fchuwheid. Zamenftell.: menfchenfchuw,
enz. Dit woord komt van fchuwen.
SCHUWEN, bedr. w., gelijkvl. Ik fchuwde, heb gefchuwd.
Uit vrees, of afkeer, angftig vermijden, en
ontwijken : de uilen fchuwen het licht. Kwaad gezelfchap
moet men fchuwen. Jkjchuw hen , die geweld en
onrecht pleegen. L. D. S. P. Het fpreekw. : hij
fchuwde den regen en viel in de floot, beduidt, om het
eene onheil te vermijden, haalde hij zich het andere op
den hals. Van hier fchuw, enz. Schouwclick, bij KIL. ,
en misfchien ook fchuilen, zie fchuilen. Zamenftell.:
affchuwen. Oul. werdhetook voorzien,befchouwen ,
gebezigd : als ick fonde en doot 'voor oghen fchuwe.
SPEL. VON SINN. .
Schuwen, of fchouwen, eng. efchew* fr. efqutver ,
ital.

43o S c ij, Sc t, S E e, S K Do'
fcijthie , fcijtisch Dit woord is ontleend v aL het ïa
/«yM*, gr dat misfchien aan ons fclmur
hoogd. Matse, nederf. y^ / W £, anJf. Ti Z'
zweed./jbyw, verwant is. « u
t>- jcijtta 9
SCYLLA ,Jcylle,fcille,z. n., VT.,der9oiyandefcyUa •
m&tv. fcyllas. De eigennaam van eene gev£Sé
khp in dezeeengte tusfehen Italië en Sicilië?VS
s/rR^AR M A V M
h 0 n d m had
^ Segeven. VOND!
A T
ï ^ ' Z
'
d
" fecretariaats, o f
yan het fecretanaat; meerv. jecreiariatenVerkleum,
jecretariaatje Het ambt van eenen fecVetads
V a n
5*3" ~ ^f**"?' ^t fc/Et
SECRETARIJ, z. n., vr., der, of van de fecretarif •
meerv. fecretarijen. Een vertrek, of gétouwf wair
de fecretaris yan eene ftad, of een dorp, Sm werk
verrigt, en zijne papieren bewaart: het moet of de }ecretart)
worden aangeteekend. Dit woord is gevormd
-Jfi% e
'" r
e e n e
1X verkorting van fecretaris. 8
SECRETARIS , z. n., m., van den fecretaris; meerv.
fecretarisfen. Een gcheimfehrijver van eene ver2£
ring, of eemgen voornamen perfoon: de fecretaris L
der regering. Hij werd fecretaris van "den ambaS-
a m j a
deur. Elke minister heeft zijnen fecretaris
Secretaris, eng. fecretarij, fr. fecretaire', ital. reer
etano, hoogd. en middeleeuw, In. fecretarLs, komt
van het lat. fecretum, een geheim; en ditwederoi v"
lecernere, afzonderen.
SEDERT, een voorzetfel, dat den vierden naamval achter
Z1ch heeft, en evenveel beteekent, als finds- reden
dien dag Ook gebruikt men het wel eens op zich zl f'
tk heb er federt mets van vernomen; als wanneer federt
intusfehen zoo veel is, Os federt'den tijT, tvltrvZ
onmiddellijk vooraf gefproken was; zoo LfederTil
3 l S £ e n b
fcZiivvl ' ï i T * Woord kan woraenïe-
Ichouwd. Eindelijk, zegt men ook nog: federt ik hem
zag9

S E F, S E G, S E I. 431
zag, federt wij eikanderen verlaten hebben, enz. Zie
SFJFFEN^b^edr. w., gelijkvl. Ik fefte, heb gefeft. Dit
woord, dat meest in bef effen gebruikt wordt, beteekende-
oul. te zamen vatten, bevatten, comprehendere,
fimul capere ; waarvan [effens, nu teffens, tevens, una ,
SEGRITN, z. n., 0., des fegrijns, pf van hetfegrijn;
meerv. fegrijnen, dat van verfchillende foorten gebezigd
wordt. Eene foort van leder, dat dun en hard tevens
en met kleine verhevenheden als bezaaid is, die
uit het fijne mosterdzaad ontftaan, dat men tusfehen dit
leder ftrooit, als men het in de pers zet: Turkije levert
velerlei fegrijnen op. Het roode fegrijn is hef kostelijkfle.
Van hier het bijv. n. fegrijnen, van fegrijn
gemaakt. Zamenftell.: fegrijnbereider , fegrijnleder ,
enz. f
Segrijn, fagrijn , eng. fhagreen, komt van het tr.
chagrin.
SEGRIJNEN, zie fegrijn.
SEIN, z. n., 0., des feins, of van het fem; meerv.
feinen. Eigenlijk, evenveel welk teeken. In het gebruik,
bijzonderlijk, eenig vast bepaald, teeken, door
middel waarvan men eikanderen langs de zeekusten, of
ter zee, op eenen verren affcand, berigten, of bevelen,
geeft: al de fchepen gedroegen zich naar het fein van
den Admiraal. Er wordt langs het ftrand fein gedaan ,
dat de vijandelijke vloot in het gezigt is. Hij gaf fein,
om aan te vallen. Voorts is: het fein tot den aanval
geven, overdragtelijk, evenveel welken aanval door een
teeken doen aanvangen. Van hier feinen. Zamenftell.:
feinboek, het boek waarin de bepaalde feinen befchreven
ftaan, feinpaal, feinpost, feinfehoot, feintouw,
feinvlag, enz. Enter fein, noodfein, vlagt fein, enz.
Sein, eng. fign, fignal, fr. figne ,fignal, ital. ftgnale,
komt van het lat. fignum, en is verwant aan het
hoogd. zeichen , en ons teeken. Zie teeken.
SEINBOEK, zit fein.
SEINE, z. n., vr., der of van defeine; zonder meerv.
De eigen naam van eene rivier in Frankrijk: tot aan de
feine. HOOFT. Tot dat de fein het inhaer armen nam.
VOND.
SEINEN, bedr. en onz. w., gelijkvl. Ikfeinde, heb
ge-

43 2 t, S E K.
w!f W
R P nZ
'-' feiu
g even:
vruchteloosfiindenwij 01H
SEISEN , bedr. w. , gelijkvl. Ik fiistc , heb iMst
den . /M y&y^ n < S [ f l r ^ Z a f f i e n f t e l l ,
kanariefik, palmfik^va. het eiland M / ^ , *«/fcr. , van de ftad xeres in Andalufie. Fr. /fr! forf.%co
hoogd./fr* van het ital. en fp. /fr,/, droog, dewijl
men dien wijn int overrijpe en verdroogde bezien 1
pleegt te perfen.
b
w*iwr
SEKREET, z. n., o., desjekrects, of vanhetCekreet •
meerv. Verkleinw. / ^ V . Een heimelijk
gemak-Jet gebruik van fekreten is te Madrid en
vooral te Warfchauw, zeer fddi ingevoerd. Zameniteil.
: Jekreetrutmer, die de fekreten ruimt, fedisrt —
afkSf^' CnZ
'
D k W
rd iS Van hetlat
°°
SEKREETRUIMER, zie/" t fW.
SEKREETVLIEG, z „., vr., der, of van de fi,
heetvheg; meerv. fee reetv liegen. Van fikreet f*
vlieg. ^ Eene vlieg, die veel naar eene honigbij zweemt:
men vindt het wormpje, waaruit de fekreetvlieg voortkomt,
tnfekreten, mesthopen, enz.
SEKSE, z. n., vr., der, of van defekfe; meerv.fikfin.
Een der twee genachten, waaruit het menschdom
beftaat, in tegenoverftelling van het andere: hij is van
de mannelijke fikfi. De zwakkere, fchoone, beminnelijke
, vrouwelijke , fikfe. O luister van uwe fixe.
VOLLENH. Het vrouwelijke genacht in het bijzonderhi]
is een beminnaar van de fikfe. Dit woord is ont-
1 h e t
cw'
f r
' fexe
3
d a t v a n h e t I a t
- f exi
" afftamt.
SJEME , z. n., vr., der, of van de fikte; meerv. rekten.
Van het lat. ficta, een gezelfchap van eeni«en,
welkezich door eenerlei leer, of meeningen, van andere
dergelijke gezelfchappen onderfcheiden. In de -ewonö
beteekenis, een gezelfchap van eenigen, welke zich dot»
dwaal-
*

S E L', S E M, SE W.' I^g
dwaalléeringen van het voor écht gehouden gezelfchap
van gelijken aard onderfcheiden : de fekte der fadduce'èrs.
Ook de aanhang van eenen beroemden godgeleerden,
of wijsgeer : de fekte der . foicijnen. Zamenftell.;
fektengeest , fektenijver. Het lat. fecta worde
gevoegelijk van fequi afgeleid; waarom het voorheen
ook in eenen goeden zin, ten» minfte onverfchillig ge-
. bruikt werd , even als partij , gezelfchap*
SEL , een zachte uitgang, van het onzijd. gellacht, door
middel waarvan vele zelfftandige naamwoorden van werkwoorden
gevormd worden, om het gewrocht van de
daad, welke door die werkwoorden uitgedrukt wordt,
aan te duiden; zoo als dit door hakfel, bereid fel, bindfel,
bloeifel, borduurfel, enz. gedaan wordt; of om
een werkmiddel tot daarftelling van de daad des werkwoords
te beteekenen; zoo als dit door behangfel, behoed
fel, befchulfel, enz. gefchiedt. Doopfel is in het
Frankd. dopisli, ten blijke, dat "men dezen uitgang,
fchoon fchaars, ook bij de oudheid vindt.
SELDERIJ, z. n., vr., der, oï van de felderij; zonder
meerv. Een bekend plantgewas , dat deels in het wild
groeit, deels in onze tuinen aangekweekt wordt: er is
vierderlei flag van ta?nme felderij. Grofbladige, fijnbladige
, felderij. Zamenftell.: felderijknol, felderij
jalade, felderij foep , enz. Knolfelderij, enz.
Selderij, hoogd. fellerie , felerie, eng. celerij', fr:
celeri. Deze plant is uit ïtalie tot ons overgebragt;
van waar derzelver naam afkomftig is, ital. celeri*
fceleri.
SEM, een zachtftaartige uitgang, in kracht genoegzaant
overeenkomende met ons jel, behalve dat hij altijd van
het mannelijke geflacht is. Blikfem, van het oudefö£«
ken, fulgurare — bloefem , van bloeijen, deegfem
deesfem, van deeg, het Oude praeteritum van dijgenl
intumefcere.
SENEBLAD, fenneblad, z. n., o., des fcneblads, óf
van het feneblad ; meerv. fenebladen, dat het meest in
gebruik is. Van /ene, [enne, en blad. Een blad van
het plantgewas, dat in het lat. fenna heet, folia fennae
, en van driederlei foort is : Italiaanfché, Alexandrijnfche,
en Amerikaanfche, fenebladen. Zekere
buik zuiverende bladen.
Ee SE.'

434 SEN, SEP, SER,
SENEGROEN, z. n., o., des fienegroens, of van het
fenegroen; zonder meerv. Anders ook ingroen. Een
plantgewas van velerlei foorten : het fenegroen is in de
geneeskunde van veel gebruik, zoo uit- als in-wendig,
SEPTEMBER, z. n., m., des feptembers, oïvan den
feptember ; zonder meerv. De negende maand van het
jaar, met dezen latijnfchen naam beftempeld , omdat
zij bij de Romeinen oulings, toen hun jaar met Maart
aanving, de zevende was. De hollandfche benaming
dezer maand is Herfstmaand, omdat de najaars nachtevening,
waarmede de herfst eenen aanvang neemt, in
dezelve invalt. De latijnfche naam Jeptember ftamt af
van feptem, zeven.
SERAF , z. n., m., des ferafs, of van den feraf;
meerv. ferafs. Een bastaardwoord, ontleend van het
Hebr. *pt£f, dat eenen vurigen hemelgeest aanduidt;
en welks meerv. EPSTW, in den STATEN BIJBEL door
feraphim, en elders meermalen door ferafijns, of door
ferafijnen, uitgedrukt, het enkelv. feraf bij velen door
f erafijn heeft doen vervangen. Zamenftell.: fierafsvleugel,
fierafsvlugt, enz.
SERAFIJN, zie feraf.
SERAIL, z. n., o., des ferails, of van het ferail;
meerv. ferails, of ferailen. Dit bastaardwoord luidt
in het Turksch, waaruit het overgenomen is, eigenlijk
ferai, of farai, en beteekent hetzelfde, dat wij onder
het bastaardwoord hotel plegen te verftaan; maar bijzonderlijk
wordt daardoor het verblijf van den grooten
Heer aangeduid; en, daar dit met vrouwen opgevuld is,
verftaat men onder ferail ook wel eens de plaats, waar
zich de vrouwen van den grooten Heer bevinden; fchoon
deze anders den naam van Harem draagt. Zamenftell.:
caravanfera, of caravanfierai, öf, zoo men de gewone
fpelling van ferail volgen wil, caravan ferail,
een hotel voor caravanen , of benden van reizende kooplieden
, bedevaartgangers, enz.
SERGIE , zie fargie.
SERJANT, z. n., m., des fierjants, of van den fierjant;
meerv. fierjanten. Anders r
cherfant en ficharjant.
Oulings een dienaar der Justitie : ende daer fielenwefien
alle baeilluwen, fledehouders, fierganten, ende
ander officieren van Justicien. v. HASS. Hedendaags
is het in dezen zin hier te lande niet meer gebruike-

S Ë R* 4j£
kelijk, maaf enkel in dien van een onderofficier' bij hef
voetvolk: de hopman zond zijnen fcrjant. Eigenlijk is"
het een dienaar over het algemeen. In dezen zin komt
het voor bij M. STOK* in: nochtanpredicte hi metter
/poet twoert ons heren, als Gods [criant. Ook beteekende
het oul. een'krijgsheld. Van hier [er jantfehap ,
[erjantske, in Vriesl. de vrouw van eenen ferjant. Zamenftell.:
[erjantsplaats, enz.
Serjant, of fcher jant. KIL. [ergeant, [chergeant,
fr., eng. [ergeant, ital. fcrgente, fp. [ergent, hoogd*
[erchant. Het is van het fr. j ergeant, 't welk van het
lat. [erviens afgeleid wordt.
SERING, jiring , zie [yring.
SERP, zie zerp.
SERPENT, z. n., o., des [erpents , of van het [erpent;
meerv. ferpenten. Verkleinw. [erpentje. Eigenlijk
kruipend gedierte. In het gebruik, bijzonderlijk
, eene flang: het grimmelt er van vergi[tige [erpenten
en [chorpioenen. Het geweldige ferpent. VOND.
Bij de natuurkenners, allerbijzonderst, de grootfte foort
van (langen zonder giftanden, zoo als de boomflang,
de knijper, enz., in het lat. boa, omdat deze flangert
wel eens ganfche runderen en buffels opflokken. Over-»
dragtelijk, een boosaardig vrouwsperfoon: dat is eeh\
[erpent van een wijf. Van hier [erpentig, [erpentijn 9
en ferpentsch, bij KIL. Zamenftell.: [erpentslook, ferpentstong,
enz. Bergferpent, waterferpent, enz.
Serpent, fr., eng. ook ferpent, ital.[erpente, komt
van het lat. [erpens, en verder van het lat. ferpere,
kruipen.
SERPENTIG, bijv. n. en bijw., ferpentiger, ferpetitigst.
Aan een ferpent gelijkende, even vinnig en boosaardig
, als een ferpent: ferpentiger wijfis er niet bekend.
Zie ig.
SERPENTIJN, z. n., vr. , der, ofvan de [erpentijn £
meerv. ferpentijnen. Bij KIL. ferpentijne en ferpente.
Oulings, een ftuk gefchut, dat, naar evenredigheid
van deszelfs omtrek, langer is, dan gemeenlijk; hedeit
ten dage flang, en, wanneer het ligt genoeg is, om iri.
het veld gebruikt te worden, veldflang , genoemd: bos*
fen ofte ferpentijnen. WAGEN.
SERPENTIJNSTEEN , z. n. , m., des ferpentijnfleens,
of van den ferpentjjnfleen }- meerv. ferpentijn-
£e % flee-

43^ S E R.
fteenen. Van /erpentijn, dat even als het eng. en fr»
ferpentine naar het lat. ferpentinus gebogen is , en
fteen. In het lat. lapis ferpentinus, ital. ferpentino ,
hoogd. fchlangenftein. Een fteen van den aard der zoogenoemde
potfteenen, dus genoemd, omdat zijne kleur
aan die van een flangenvel gelijkt: een vat van ierpentijnfteen
werd oulings geacht te bersten, als men daarin
iels deed, waaronder vergif gemengd was. Vanhier
het bijv. n. ferpentijnfteenen, dat van ferpentijnfteen
is.
SERPENTSLOOK, z. n., o., des fcrpentslooks, of
van het ferpentslook ; zonder meerv. Van ferpent en
look. Anders ook berglook en daslook. Zeker flag van
look, welks wortelen, of knollen, meermalen als een
tegengif tegen de beet van een' ferpent uitgevent wordt:
aan het ferpentslook wordt te onregt velerlei wonderkracht
toegefchreven.
SERPENTSTONG, z. H., vr., der, oïvan de ferpentstong
; meerv. ferpentstongen. Van ferpent en
tong. Bij KIL. ferpentstonghe. Een kruid , welks
puntige bladeren naar flangentongen zweemen: de ferpents'tong
voert ook den naam Van pijlkruid. Voorts
ook een verfteende vischtand : over den oorfprong der
ferpentstongen is veel getwist.
SERVET, z. n., o., des fervets, of van het fervet;
meerv. fervetten. Verkleinw. fervetje. Bij KIL. /ervette,
handdwaele. Een bastaardwoord, van het fr.
ferviette ontleend. Een handdoek, waarvan men zich
aan tafel bedient: gewerkte, of gebloemde, fervetten
zijn meer in zwang, daneffene, of gladde. Zamenftell.
: fervet goed, het weeffel, waarvan men fervetten
maakt. De oorfprong van dit woord fchijnt gelegen in
het fr. fervir, dienen, bedienen, toedienen, omdat
men oulings, toen de tafelgebruiken veel eenvoudiger
waren, geen fervet voor het lijf, of op de knieën,
hield, maar zich hetzelve onder het eten van tijd tot
tijd toedienen liet.
SERVIES, z. n., o., van het fervies; meerv. ferviezen.
Verkleinw. .ferviesje. Een bastaardwoord, ontleend
van het fr. fervice, dat niet flechts een tafelgetegt
aanduidt, maar ook het vaatwerk, waarvan men
zich aan tafel bedient 7 in welken laatften zin wij feryies

S I C H, SlD, S IE. 43?
vies bezigen;'terwijl wij het voorts ook nog voor het
vaatwerk , waaruit men thee , koffij, of chocolade,
drinkt, plegen te gebruiken : een blaauw fervies. Een
fervies met gouden randen. Een fervies voor dertig
perfonen. Zamenftell.: taf elfervies, theefervies, enz.
SICHTENT, zie flnds.
SIDDEREN, onz. w., gelijkvl. Ikfidderde, heb gefidderd.
Sterk beven , uit verfchillende beginfelen: ik
fiidder van koude. Van angst, vrees, of fchrik, fldderen.
Nu fullen de eijlanden tftdderen ten dage wwes
vals. BIJBELV. Maar fiddrend zag ik mijn elende.
L. D. S. P. Van hiergefidder en fiddering. Zamenftell.:
fidder aal, anders beef aal, een aal, op welks
aanraking men eenen electrieken fchok ontvangt, en begint
te fidderen. Bij KIL. en meer andere oude fchrijvers
luidt dit woord citteren, fitter en , en tfitteren.
In het hoogd. is het zittern. En het heeft zijne beteekenis
ongetwijfeld aan zijnen klank te danken.
SIDDERAAL , zie fidderen.
SIDDERING, z. n., vr., der, of van de fiddering;
meerv. fidderingen. Verkleinw. fdderingje. De daad
van fidderen, eene fterke beving: fiddering bevangt mij*
Bergen voelen fidderingen. L. D. S. P.
SIER , fiere, z. n., vr. , der , of van de fier ;
meerv. fleren. Bij de ouden, die ciere fchreven, beteekende
dit woord gelaat, gedaante, zoo wel in eenen
kwaden, ajs goeden zin; want eene bedructe ciere was
bij hen een bedrukt gelaat. Wij hebben het nog in de
fpreekwijs; goede fier maken, d. i. zich blij en vrolijk,
onder wel eten en drinken, aanftellen; eene weelderige
en prachtige tafel aanregten, en voorts, vrolijk en prachtig
leven. Ook de daad van fleren, opfchik: met geen
gelijke fiere. HOOFT, In een oud hoogd. gedicht zijn
giert Juweelen.
Sier, of fiere, hoogd. zier, OTTFRID. ziar, ziaro,
NOTK. ziera, oud holl. cier, ciere.
SIERAAD, z. n., o., des fieraads, of'van het fieraad;
meerv. fieraden. Een middel ter verfiering, tot opfmuk,
van een ding, of eenen perfoon : de Gothifiche
bouwtrant was al te kwistig in fieraden van beeldwerk.
Legt uwen cieraat van u af BIJBELV. , waar dit woord
fteeds mannelijk is; zoo als onder anderen mede in; fal
Ee 3 de

43® S i E, ,
de Heere weck nemen den cieraet der kousfcbanden.
Figuurlijk : .het fieraedt onzer eeuwe. VOND. Met
groot fieraadt van wel zeggen. HOOFT. Zamenftell '
hairfier aad, bij HOOFT, -hoofdfieraad,huisfieraad,
herkfieraad, pronkfieraad, t af elfier aad, enz.
Sieraad, oud holl. cieraet hoogd. zierat'h, is gevormd
van fleren, door middel van de eindfyllabe aad,
die aan ood in kleinood beantwoordt. Zie kleinood.
Oulings, gebruikte men, in plaats van dit woord, dat van
fierheid,/blijkens : in vergulden abijte omvaen mit ment
ge r edele jierheit. v. HASS.
SIERE, zie fier.
SIEREN, bedr. w., gelijkvl. Ik fierd'e, heb gefierd.
Eigenlijk, aan iets eene blijde gedaante geven. Thans
oplchikken, opfmukken: zijne grijze haren fleren zijnen
fichedel. Ook wordt dit woord gebezigd voor"',
naar gisfing berekenen: ik zal de kosten zoo na mogelijk
trachten te fleren. Van hier fier, fier aad, 'fiere, fierheid
fiering, fier lijk, fierfiel, enz. Zamenftell.: ongefierd,
ontfieren, op fier en, ver fier en, enz.
Sieren, oulings, eieren, hoogd. zieren, OTTFRID.
zieran, nederf. tehren, eng. tire, is van eenen onzekeren
oorfprong.
SIERIIEID, zie fier aad.
SIERING, z. n., vr., der, of van de fiering; meerv.
fleringen. Opfchikking , ook berekening naar gisfingen
: maak mij eens eene fiering van de kosten der timmeraadie.
SIERLIJK, bijv. n. en bijw., fierlijker,fierlijkst. Opgefchikt,
opgefmukt, verfraaid, fraai, fchoon: uwe
fchrijfwijze is al te weidsch en fier lijk. Taal en gebaren
, alles was even fierlijk. Men kan niet fierlijker
fchrijven, dan hij doet. Van hier fierlijkheid. Zamenftell.
: onfierlijk. Van fier en.
SJERP , z. n., vr. , der, of van de fijerp; meerv.
fijerpen. Verkleinw. fjerpje. Een bastaardwoord van
het fr. echarpe ontleend, om een bekend eereteeken aan
te duiden, dat door krijgsbevelhebbers op verfchillende
wijzen gedragen wordt: men vindt in fijerp en ringkraag
fiporen van de wapenrusting der oudheid. Voorts
ook een zijden, of andere gordel van foortgelijk een
raaakfel, als dat der fjerpen van krijgsbevelhebbers :
moet

Sic, S ij, SIK, SIM. 439
moet het kind geene fijerp omhebben? Een damasten
8 & F w ^ 1 t e $ ' < M > maar . « ^bruike-
S
^ n dezSell.: Jorfierfel, voorhoofidfierfie,enz.
«sTPNFT z n., o., des fignets, of van het fignet;
mlfv fignetten. Verkleind fignetje Een bastaardwoord,
uit het fr. ontkend. Eigenlijk, een klein teek£5e.
In het eng. en holl. een zegel, en voorts ook
het werktuig, waarmede men zijn zegel ergens opdruk .
wat neemt hij voor het fnijden van dat fignet? Zamen-
ook ital. ^ , komt
van het middeleeuw, lat. fignetum, en dit van fignum,
teeken.
SIJFELEN, zie fchuij'elen. .
SITSTE, z. n., o., des/ijs es, o£ van het fijne; meeiv.
Zeker vogeltje. is het verkleinw. van y?;.;
doch het eerfte is meer in gebruik, darihet.laatlte.
SIKKEL z. vr., der, oïvan de fikkei', meeiv.
jï*fc/

4fo S I M , SIN.
Sim, KIL. fimme, lat. fimia, is van het lat. Umus
platneuzig, afkomftig.
Het fnoer van eene hengelroede: eene Zijden, eciepaardenharen
firn. Be kleur van eene firn Loet zoo veelnL
gelijk naar die van het water zweemen. Zamenftell •
baars firn , finoekfim, enz. ^
SIMOIS, z. n. m., v a n den ftmois; zonder meerv.
Eene rivier ,„ de nabuurfchap van froje: fe* «
aan geenen fimols ontbreeken. VOND. '
&JMONIE, z. n vr, der, oï van de fimonie; meerv.
fimomen In het kerkelijke regt, eene overtreding der
wet, volgens welke men geene geestelijke ambten, door
gaven en gefchenken mag trachten te verkrijgen • eene
t 0
IZfÈ'T ff" , ? v e n a a
. r
CHandel. der Apost. 8«
W d k £ d e
të^&iïïT*' S-ndesgees-
SIMPEL, bijv. n. en bijw., fimpeler, fimpelst. Eenvoudig
enkel, flecht: een firn^en flldlet. VOND.
% r i M e r e
' V
; H A S S
- S i m
d e
P
°rdcn
zijn enkele , bloote , woorden. Als bijw., Hechts
blootehjk: ik gaf hem fimpel ten antwoorde. Voorts
vindt men bij KIL. fimpel ende ongheleerd, en fimpel,
pnfichalck, dat is, onnoozel en opregt. Eindelijk bezigt
men dit woord hedendaags voor fuf, zwak van herlenen:
ik word fimpel van het geraas. ' JJet it een fimpel
mensch. Van hier fimpelachtig , aan een fimpel
mensch gelijkende ffazhng, fi mp ei acMghcid fa m
zdmgheid fimpelhetd, fuf heid , zwakheid van hoofd
en fimpelhjk enkellijk, blootehjk, flechts. *
Simpel eng., fr. fy.fimph, ital. fiemplice, komt van
het lat. fimplex, eenvoudig, zonder vouwen of plooi-
jen; want dit woord ig uit fine, zonder, en plica ,
plooi, zamengefteld.
r
SIMPRLACHTIG, zie fimpel.
SIMPELHEID , zie fimpel. '
SIMPELLIJK, zie fimpel.
'
SINA, z. li,, o., van het fina ; zonder meerv. Deelen.
naam van een groot rijk in het zuidoosten van Azie
eigenlijk tfina, doch bij ons doorgaans fina. Van hier
finaasch , Jnees , fineesch. Zamenftell. : finasappel,
SINtvffi^zie&
< f e r ,
° P fina V a m
'
i L
SIN-

S I N. 441
S1NDEL, zie fintel.
SINDS , of fint. Voorzetfel, dat den vierden naamval
achter zich heeft. Sedert: finds den derden dag van
zijne krankheid. Ook wordt het wel eens op zich zelf
gebruikt: ik heb finds geenen voet over zijnen drempel
gehad; maar dan is het met finds eveneens gelegen, als
met federt •> in foortgelijke gevallen , zie federt. Eindelijk
bezigt men finds, even als federt, ook wel eens als
een voegwoord: finds hem God met zijne gunst befichonk.
L. D. S. P. Sint dat ick j'preke BIJBELV. Uit hoofde
van al deze overeenkom Hen tusfehen fint, of finds, en
federt, kunnen beide woorden gevormd fchijnen uit findert,
bij KIL., of uit fident, bij denzelfden KIL. en bij
M. STOK. in: fident XXII iaer. Dit fident kan door
verwisfeling van de N. en R. in fidert en federt, en
öoor omzetting van de D. en N. in findt, fint, en
finds, overgegaan zijn. In tusfehen geeft KIL. de beteekenis
van finds , of federt, voorts aan jicht , of
fichtent , en vindt men bij hem : fichtent den morghen,
en bij v. HASS. jicht ens dien tijd. Uit dit jichtent, of
fichtens, kan fint, of finds ook gevormd fchijnen. Eng.
fince, zw. fen.
SINEES , z. n., m., van den [wees; meerv. finczen.
Een inboorling, of inwoner van fina.
SINEESCH, bijv. n. en bijw. ; zonder trappen van vergrooting.
Dat tot fina behoort, of daarvan afkomftig
is, anders finaasch; doch fineesch is meest in gebruik:
finefiche kancel. De finefiche taal , anders enkel het
fineesch. Men vervaardigt, op last vanden Franfchen
Keizer, een woordenboek van de linefche taal.
SINGEL, z. n. , m., des fingels, of van den fingel;
meerv. fingels. Verkleinw. jingeltje. Eigenlijk een
gordel. In het gebruik, de buitenwal der gracht van
eene ftad , of een gedeelte van dien buitenwal. Dus is
de fingel te Amfterdam, Rotterdam en elders, oorfpronkelijk,
een gedeelte van den buitenwal der oude gracht
der ftad, en vervolgens dat gedeelte van den buitenwal
in vereeniging met het tegenoverliggende gedeelte van
den binnenwal, en het tusfehen beide begrepene deel van
de gracht zelve, Een jingeltje rond wandelen is langs
den buitenwal der gracht van eene poort naar eene andere
wandelen. Van hier fingelen , omfingelen, omgeven,
Zamenftell.: buitenfingcl, enz. liet flamwoord
Ee 5 is

44 2
S I N , S J O.
is het lat. eingulum, een gordel, dat van cingere, omringen,
afkomftig is. '
SINT, zit finds.
SINT, een bastaardwoord, dat hier te lande op zich zelf
niet gebruikt, maar voor de namen der Heiligen van de
Koomfche Kerk geplaatst wordt, om derzelver waardigheid
van Heiligen aan te duiden: fint Antonij van
ïadiia, fint Agnes, enz. Dit bastaardwoord is van het
fr. fiaint ontleend, en ftamt met hetzelve af van het lat.
Sanctus.
SINTEL z. n., m., des fintels, of van den fintel;
meerv. fintels. Volgens KIL. , bij wien dit woord findel
luidt, afval, fchuim van metaal. In het gebruik
afval van uitgebrande fteenkolen: zuiver den haardvan
alle fintels. Volgens HALMA , ook "een rinkel. Zamenltell.:
ontfixndelen.
SJOKKEN , zie omfijokken.
SJORREN, bedr. w. , gelijkvl. Ik fijorde, heb gefijord.
Een icheepswoord. Met touwen omwinden, vastmaken
: gij moet het ter dege vast fijorren. Zamenilcll. :
omfjorrcn.
SJOUW, z. n., vr., der, of van de jjouw; meerv.
fij ouwen. Verkleinw. fijouwtje. Eigenlijk , een pak.
In het gebruik, een last, die zwaar valt om te dragen:
gij zult er eene fijouw aan hebben. Overdragtelijk, allerlei
bezwaarlijk werk : ik heb dat fijouwtje wederom afgedaan.
Voorts, bij de zeevarenden en elders ook eene
opgerolde vlag, of een ander pak , dat men ophijscht,
om een ander vaartuig aan boord te roepen ; enz. : het
ophijfchen van die jjouw geeft hunnen nood te kennen.
Vanhier fij'ouwen, enz.
SJOUWEN, bedr. en onz. w. , gelijkvl. Ik fijouwde,
heb gejjouwd. Door het ophijfchen van eene opgerolde
vlag, of eenigen anderen bundel, aan boord roepen:
zij jchijnen ons te fj ouwen. Onzijd., zware lasten dragen
, en allerlei zwaar werk doen: ik doe dag aan dag
niets dan fijouwen , om den boedel bij een te kouden.
Van hier gefijouw, fijouwer, iemand, die zwaar werk
doet, bijzonderlijk een lastdrager op de fcheeps timmerwerven
, fijouwerij. Zamenftell.: fijouwwerk. Affijouwen,
inj)'ouwen, uit fij ouwen , ver/jouwen , voor tfjouwen,
wegjjouwen, enz.
SJOUWER , zie fijouwen.
SIP-

S I P , S I R , S i s . 443
SIPPERLIPPEN, onz. w., gelijkvl. Ik fipperlipte, heb
gcfipperlipt. Met het voorfte der lippen proeven. Van
het oude fippen, florpen, bij KIL. , het welk de Engelfchen
nog bezigen.
SIRE, bij de Franfchen, een titel, welken men den Koning
gaf, en thands den Keizer geeft, even als czaar,
bij de Rusfen, die dus hunnen Keizer noemen. De En -
gelfchen zeggen Jir; doch geven dezen naam ook aan
kooplieden en andere perfonen uit den burgerftand. Het
woord beteekent ongetwijfeld heer. FR. JUNIUS leidt
het woord fir en Jïre van het goth. fxhor, dominus, heer,
af. WACHTER vindt den grond van dit alles in het gr.
xt/fia?, dewijl K dikwerf veranderd wordt in H , en H
wederom in S.
SIREEN, z. n., vr., der, of van de jir een \ meerv.
jirenen. Eene meermin, waarvan de ouden verhaalden ,
dat zij het bovenlijf van eene vrouw, en het onderlijf
van eenen visch, had, zich in zee ophield, en de voorbijvarenden
door haar gezang betooverde en verlokte ,
om in zee te fpringen : meer dan een Jlag van robben
kan aanleiding tot het verdichten van de firenen der oudheid
, en de meerminnen vati latere tijden, hebben gegeven.
Voorts ook een vrouwsperfoon met eene verleidelijke
tong: die loozefireen heeft hem begoocheld. Zamenftell.
: Jirenengezang, eigenlijk, het gezang van
eene fireen, en voorts eene verleidende taal. Van ,
gezang. Fr. firène.
S I R I N G E , zie fyringe.
SIROOP, zxtjlroop.
S I S S E N , onz. w., gelijkvl. Ik fiste, heb gepist. Een
klanknabootfend woord. Schuifelen, als de Hangen:
ick hoorde 't fisfen van haer becken, geel van zucht.
VOND. Piepen, als de vleermuizen: hoe meer het pijpt,
fist, querkt, en krijt. Six VAN CHAND. Door gefluit
aanlokken : hij falfe herwaerts tjis^en van het eijnde der
aerde. BIJBELV. Suizen, als kokend water: 't vergoten
bloet dat fist en fchuimt en wil niet flremmen.
VOND. Voorts gebruikt men dit woord nopens het geleid,
dat door het vallen van water op eenen keeten
fteen , een heet ijzer , enz,, of door het dompelen van
zoodanig iets in het water, veroorzaakt wordt: als de
fmid een gloeijend ijzer in den koelbak Jleekt, dan Jist
het geweldig; en nopens het geluid van vermalen of nat

444 Sis, St.
gemaakt buspoeder , als het aangeftoken wordt: het
bleef met die bombe bij het Jisfen, en er volgde geen jlag
.op. Ook wordt het gebezigd van kleine kogels , die
iemand voorbij de oorenvliegen, anders fluiten. Vanhier
gefis , fisfer ,/isjing. Zamenftell.: toetjisfen. BIJBELV. enz.
Sis/en, oul. tjisfen, hoogd. zifchen, ital. fifichare,
gr. eigw, pool. k/ijk, krain. fhuisgam, deen. hvidske,
angelf. hijcean, eng. hifs, ontleent zijne beteekenis
evenzeer van zijnen klank, als het lat. fibilare.
SISSER , z. n., m., des ftsfers, of van den fisfer ;
meerv. fisfers. Verkleinw. fisfertje. Eigenlijk, al wat
list. In het gebruik, bijzonderlijk, een balletje van
nat gemaakt kruid : om een fluk gefchut te beproeven,
kan men het veiligheidshalve door middel van eenen fisfer
affteken. ' Spreekw. : het zal met eenen fisfer afloopen,
eigenlijk, het nat gemaakt of vermalen buspoeder
op het zundgat van een ftuk gefchut, of in het pijpje
van eene bombe, zal wegbranden , zonder dat er een
flag op volgt, en, overdragtelijk, het zal tot geene dadelijkheid
komen.
SLA, z. n., vr. , der, of van de fa; zonder meerv.
Zamengetrokken uit falade, en evenveel beteekenende ,
doch bij voorkeur gebruikelijk in de zamenftell.: flabak,
flablad, flahade, eene kade bij Rotterdam, waar vele
flatuinen zijn — flakrop, jlalepel, flamand ,fl'aolie, faplant
, fiafchotel, flaflronk , flaftruik, jlatuin, favork,
flawinkel, Jlazaad, enz. Haring/la, uijenjla ,
enz. Zie voorts falade.
SLAAF, z. n., m., des Jlaafs , ofvan den flaaf; meerv.
flaven. De volksnaam eener uitgebreide Natie, welke
oulings ten oosten van Duitschland woonde, en in het
lat. den naam van fclavi, en in het gr. dien van a-KKxf3oe
droeg : verfcheidene volken ftammen van de oude flaven
af. Van hier Jlavonie, een gewest, dat hier van zijnen
naam ontleent, jlavonier, een inwoner van dat gewest „
en flavonisch, al wat daar toe betrekkelijk is, zoo als
het flavonisch, de taal van dat gewest, waaraan het boheemsch
, poolsch en rusfisch zoo naauw verwant is ,
dat de Bohemers, Polen en Rusfen van de oude flaven
afkomftig moeten gerekend worden, Zie verder het
volgende jlaaf.
SLAAF, z. n., m., des jlaafs, oïvan den flaaf; meerv.
flaven. Verkleinw, flaafje % Een lijfeigene knecht; tot
flaaf

3 L. 44*
flaaf verkocht in zijne jeugd. fc. D. S. Pi
W « i v«r/ort« flaven. VOND. Figuurlijk,

446* s 1,
der meerv. Zeker gedeelte der Zeeuwfche ftroomen ' en
Jloeg zijn klaeu tn V Jlaek. VOND.
S L
nf^' b
^ C
" v nZ
" W
'' on
g £]i
jkvl. 7*/?^, ben,
oiheb gejlagen. Zamengetrokken uitJlagen. Eigenlijk,
het geluid verwekken, dat in dit woord begrepen
is. In het gebruik, bedrijvend, geluid g e Ven: fsTt
een kwartel eene nachtegaal, een leeuwerik, een vink ,
. of een kanarievogel, die daar gejlagen heeft.? f? at flaat
- dat pifloolgeweldig! Mij dunkt, ik hoor 'de klak flaa t
De ttommel flaat. Alarm Jlaan, eenen roffel liaan
enz. De klok flaat acht flagen. Het heeft twaalf stellagen.
Lijdend vindt men dit liaan in: er word!alarm
gejlagen. De maat werd door haar gejlagen. Dezelf-
• de beteekenis heeft Jlaan in doorjlaan, als men zegt: de
vogel flaat door, dwaalt af van het deuntje, dat men
hem heeft leeren aanheffen. De man begint door te
fiaan, van het onderwerp af te dwalen? Van welk
gebruik van doorjlaan men intusfchen afwijkt als
men zegt : de paarden Jloegen door, geraakten uit den
tÏÏL* A , 01
!f er
r £ n t e e n i s
' , S wederom taal
mtjlaan, dezelve doen klinken, iemand iets yoorflaan ,
het voor hem uiten, en raad Jlaan, of raad hagen,
van vnax raadjlag, en beraadjlagen, enz., een gemeenfchappelijk
overleg uiten En Jlag heeft meermalen de
beteekenis van geluid. Zie Jlag. Maar bijzonderlijk is
Jlaan,.door eene gezwinde en hevige beweging van het
eene ding tegen het andere geluid verwekken : met de
trommel fokken op de trommel Jlaan. Hij poe* met de
vuist op de tafel, dat het daverde. Keerden wederom
Jlaende ophare borften. BIJBELV. En vervolgens ook
meer of min gezwind en hevig bewegen: de handen boven
het hoofd tn een Jlaan. De voeten over elkander en
Jlaan. Ik Jloeg den mantel om het lijf. Hij Jloeg mit
den arm om de middel. Zij Jloeg het oog naar boven.
Sloeg van ztjti troon op >t aardsck gejlacht zijn oogen.
L. D. S. P. Dezelfde beteekenis van Jlaan is de letterlijke
in de fpreekvv. in den wind Jlaan, die figuurlijk
voor veronachtzamen gebezigd wordt: zÜ Jloegen, als
een ongehoorzaam kind zijns vaders les, Gods wondren
tn den wind. L. D. S. P. En in aanflaan, als het nopens
paarden gebezigd wordt, die hunne achterpooten
tegen de hoefijzers der voorpooten aanflaan : en van de
honden, voor geluid geven: de hond Jloeg aan; of in
door*

S L. 44?
doorjlaan, als men daarmede aanduidt, dat de paarden
de beweging hunner pooten niet meer naar de maat van
den draf regelen. Als mede in de bladen van een bock,
ofkoekebakken, omjlaan, enz. Voorts is Jlaan iets derwijze
kloppen, dat er daarbij eenig geluid ontlta: de
luit Jlaan, de trommel Jlaan; en meer oneigenlijk :Jlaen
de trompet. KIL. En deden trompetten Jlaen met gr oote
geruste, v. HASS. Ja kloppen over het algemeen:
kil Jloeg hem met zijnen pok op het hoofd. Sloegen ji) hem
op het aengeficht. BIJBELV. Met vuisten Jlaan, met
de roede Jlaan, bont, of blond, en blaauw jlaan,dood,
Jlaan. Aan, of in , plukken Jlaan, enz. Door kloppen
vervaardigen: er is wederom nieuw geld gellagen.
Kunt gij ook vuur Jlaan? Olie Jlaan, touw Jlaan , ot
(lagen , van waar touwjlager, oliejlager. Hiertoe behoort
ook ridder Jlaan, omdat men elk, die tot den
ridderftand verheven werd, eenen flag plagt te geven.
Door geklop vast hechten: hij werd aan het kruis geflagen
; of indrijven: eenen paal in den grond , eenen
nagel in den wand, fiaan. Zijn water jlaan is, hetzelve
lozen. Eene ader fiaan is, bij KIL. dezelve
openen. Door eene teems Jlaan, is bij denzelfden KIL.
daar door laten zijgen. Door de keel, door de billen
fiaan is doorbrengen., verteren. Iemand in boeijen
fiaan is hem daarin vasthechten. Bier, wijn, enz.
in vaten fiaan is, het daarin befluiten; waarbij het
denkbeeld van geklop genoegzaam verloren gaat. Hetzelve
heerscht , integendeel , in eijeren in de_ pan
fiaan, even als in osfien fiaan, maar wederom minder
in fchapen, of varkens, fiaan, of filagen, van waar
varken]lager. Den vijand uit het veld, op de vlugt
fiaan, en ook, eenvoudiglijk, den vijand fiaan, is,
hem overwinnen: de fipanjaarden werden alomme gejlagen.
Een kind fiaan is, hetzelve tuchtigen: een
regtfichapen fchoolleeraar filaat de kinderen zeer ongaarne.
Met blindheid fiaan is , daarmede bezoeken
: ende fij floegen de mannen, die aen de deure des
huijfes waren, met verblintheijden. BIJBELV. Oneigenlijk
, van overleg en doorzigt van zaken ontblooten:
het is, als of gij met blindheid gejlagen zijt. Met de
pest fiaan is , daarmede plagen: op dat ik u ende uvolk
met de pestilentie fioude filaen. BIJBELV. Ook
wordt fiaan wel eens voor doodcn gebruikt: ende ick
J
en

44§ S h
en fal voortaen niet meer al H levende flaen. Birn
E
n V
' Ef ne bru
r gJ l
*an,i& dikwijls, dezelve zamenwejlen:
Caefar mst eene. brug over den Rhijn te fiaan.
Zijne oogen (laan , is meermalen : dezelve vestigen :
k hou al den dag op haar het oog ge/lagen. L.D. S P*
Ergens acht op faan is , daarop letten. Ergens'ge',
loof aan Jlaan is, hetzelve gelooven. De lucht fiaan
is , verloren arbeid doen. Hij is in zijne wiek geflagen
is , hy verkeert in den toeftand van eenen vogeiP, die in
zijne wiek getroffen is; hij is genoegzaam radeloos en
reddeloos. Ergens naar faan is ^ pogingen doen,
° m
Y\¥ i refFen a a r n a a r ' ? gisted : hij flaat er naar ,
als de blmde naar het ei; hij doet daaromtrent onzekere
gislmgen. Ergens op jlaan is , daarop betrekking
hebben: het eene flaat 'geheel niet op het andere, flaat
m geen het minfte verband daarmede. Van den weg
fiaanjs , daarvan afwijken, of afdringen, want hier
verkrijgt Jlaan de beteekenis van dringen, even als in
int fiaan, dat meermalen uitdrijven beteekent: die vocht
mtflaen en befichimmelen. VOND. En in inflaan, dat
meermalen genoegzaam evenveel is, als indringen: de
bltkfiem is tn dat huis geflagen. Voorts is fiaan dikwijls
eensklaps neervallen, zoo als in: hij floeg plotfehngs
ter aarde. En dan is het onzijdig, éven als in :
de boom jloeg terug, zoo dra men hem losliet. Als nu
Jejchurun vet wert, foo fioegh hij achter uijl. BIT-
JJELV. De vlam begint reeds uit het dak te jlaan. Dé
golven fiaan tegen het fichip. De damp flaat mij op de
borst. De pols Jloeg reeds niet meer. ' Ende Dayids
herte fioegh hem. BIJBELV. Waarin het denkbeeld van
geklop wederom allerduidelijkst heerscht. En dit doet
het eindelijk ook in: met de vlerken fiaan, of, flaen
ghehjck de duijven. KIL. Spreekw: fpijkers met koppen
fiaan, zaken van aanbelang ten uitvoer brengen.
Den fpijker op den kop fiaan, eenig ding fegt vatten.
Den bal mis fiaan, in zijne gisfnig dwalen. Iemand uit
het veld jlaan, hem doen zwijgen. Van hier: gefla *
waartoe al dat gefla en geklop f gejlagen, door eene beroerte
getroffen, - flager , flagt, flagten , Jlagter
, flagting , enz. Zamenftell. : Aanfilaan , af-
Jlaan, beflaan, binnen/laan, doorjlaan, imlaan, ne*
der fiaan, omjlaan, onder jlaan , ontfaan, opjlaan ,
óver*

S L. 449
over/laan, tegcnflaan, toe Jlaan, verflaan, voor fiaan,
uit Jlaan, enz. , '
Slaan, KIL. flaen, flaeghen, oul. fiagen, Waarvan
niet alleen ik Jloeg, en heb gejlagen, maar in Vriesland
ook nog douflagfte, en hij flagt, OTTFRID. jluagen ,
ULPHIL. flahan, KERO, flagan, angelf. flegan,flan,
nederf. fiaan , zweed, fia, eng. fiay, waaraan het
vriefche deelw. flein , geflagen , verwant is, hoogd.
fichlagen , is zijne beteekenis klaarblijkelijk aan zijnen
klank verfchuldigd.
SLAAP, z. n., m., des flaaps, oïvan den flaap tmeeiv.
Jlapen. In het hoogd. jchlaj', in het holl. anders ook
fiag, de ingedeukte holligheid aan weerskanten van des
menfehen hoofd , naast de wenkbraauwen: zij draagt
pleisters aan beide Jlapen van haar hoofd. Ende de nagel
was in den flaep fijns hoofts. BIJGELV. Over den
jlacp van het hooft.
flaapjpier.
VOND. Zamenftell. j flaapbeen ,
SLAAP , z. n. , m. , des flaaps, of van den fldap}
meerv. jlapen. Verkleinw. flaapje. Eigenlijk, eene
verflapping van des menfehen geftel. Bijzonderlijk *
die ontfpanning zijner leden, waaraan hij Zich des nachts
gemeenlijk overgeeft, zijne nachtrust, en alle andere
foortgelijke rust: hij viel op den ftoel in flaap. Alle
flaap weck van mijne oogen. Daar 'them, wien 's Heeren
gunst vernoegt, als in den flaap wordt toegevoegd.
L. D. S. P. Doe dede de Heere Godi eenen diepen
flaep op Adam vallen. BIJBELV. Rij cheldin ver Jchijnt
hem in zijnen flaap. HOOFT. Hektor waerfichuwt Eneas
in den flaep. VOND. Figuurlijk, eene zorgelooze bedwelming
en verdooving van iemands geest: de zege en
gloritekens van den helt Miltiades wekten Themistokles
uit den flaap. VOLLENH. Uit der zonden flaap gerezen.
L. D. S. P. Eene geheele uitblusfching van alle
leven: op dat mij ,
t graf door zijn vermogen niet in
den flaap des doods verteer. L. D. S, P. Eene ligt,
voorbijgaande verdooving van eenig lid des ligchaams:
mijn been is in flaap. Van hier Jlaapachtig , flaapaard,
KIL., Slapeloos, jlapen, enz. Zamen Heil.:
f aapbaas , flaapbank , fiaapbedde , KIL. , jlaapbol,
f aapdeken , eigenlijk , een deken , waaronder men
llaapt, en voorts ook een flaperig mensch, fiaapdeun,
F f flaap-

•45o
s L
-
flaapdoeck, KIL. , jlaapdrank, flaapdronck, bij KIL.
de glaasjes , die men na het avondmaal ledigt, om deu
llaap te bevorderen, /aapdronken, flaapgeld, flaaphuijve
, bij KIL. evenveel als flaapmnts , flaapjak,
jlaapkamet' , flaapkruid , flaaplaken , flaapliedeken ,
KIL. , /aapmiddel, jlaapmuts , JJaapplaats , /aaprok,
jlaapflee, jlaapvertrek, flaapvrouw, (laapziek,
jlaapziekte , jlaapzucht, 'jlaapzuchtig , enz. Doodjlaap,
middag/aap, nacht flaap, zonden/aap, enz.
Slaap, OTTFRID. /?«ƒ, KERO, WILLERAM.yz^jf,
ULPHIL. /7 , eng., angelf. y7 , vries. ,
nederf. flap, hoogd. fchlaf, fchijnt verwant aan
flap.
SLAAPBOL, z. n., m., des flaapbols, oïvan denjlaapbol;
meerv. flaapbollen. Verkleinw. flaapbolletje. Van
flaap en bol. Het zaadhuisje van eenen maankop, uit
welks zaad men flaapdranken vervaardigt: het is het
afkook/el van flaapbollen.
SLAAPDEKEN, zie flaap.
SLAAPDRONK, zie flaap.
SLAAPDRONKEN , bijv. n, en bijw. , zonder trappen
van vergrooting. Van flaap en dronken. Wel niet
meer llapende, maar echter nog door den flaap bedwelmd:
hij was nog zoo /aapdronken, dat hi) naauwelijks/preken
kon. Van hier ft'aapdronkenheid.
SLAAPMUTS, zie flaap.
SLAB, z. n., vr., der, of van de flab; meerv. Jlabben.
Verkleinw. flabbetje. Ook wel eens /labbe; en
evenveel , als flobbe. Een doek , die men een kind
voorbindt, of voorfpeldt, opdat het zich onder het
eten, of anderzins, niet bemorfe: doe haar eene fchoone
/lab voor. Van /labben.
SLABBAKKE, zie /labbakken.
SLABBAKKEN, onz. w., gelijkvl. Ik /labbakte, heb
geflabbakt. Bij KIL. flappakken. Verflappen, verïlaauwen:
de wind begint te f labbakken. Mijne nering
flabbakt geweldig. Slappelijk, flaauwelijk, handelen
:. hoe ligt gij zoo te /labbakken. Van hier ge-
/labbak , /labbakke , eene fukkelaarfter : zij is eene
/labbakke moer. HALMA , f labbakkerij. Dit woord
* komt zekerlijk van flap.
SLABBE, z. n., vr., der, of van dc f labbe; meerv.
flab-

f labben. Verfche haring, die in de Zuiderzee gevangen
wordt: de kustbewoners der Zuiderzee voeren bühne
/labbe door gansch Holland henen. Deze haring
noemt men denkelijk dus naar hare flapheid, van /lap.
Van hiev/labber, een buisje , dat uitvaart om flabberi
te vangen , dus voorheen genoemd , eer men j in derf
jare 1416, het groote haringnet had uitgevonden.
SLABBEN, bedr. w., gelijkvl. Ikflabde, heb ge/labdi
Een klanknabootfend woord, dat de wijze aanduidt $
waarop honden en katten drinken : ik hoor het dier
/labben. Overdragtehjk, moet dit woord ook wegens
het drinken van kleine kinderen gebezigd geweest, eit
Van het morfen, dat daarbij plaats heeft, overgegaan
zijn tot de beteekenis van morfen: gij moet zoo niet
Jlubben. Van hier ge/lab , flab, Jlabbaard,.Kit; t
enz. Zamenftell.: J labdoek. BeJlabben , inj'lobben,
op/labben, uit/labben.
Slabben, eng. /labber, hoogd. fchlabben,/shlabhem,
en /chlappen, hier te lande oulings ook f lobben *
is van het geluid ontleend, 't welk de dieren onder het
flabbeh verwekken.
SLABBER, zie /labbe.
SLABBEREN, zie /lobberen.
SLACHT, zie /lag.
SLACHTEN, bedr. w., gelijkvl. Ih flachtte, heb ge-
[lacht. Gelijken: hij f lacht zijnen vader. Ik f lacht.
11 niet, ik handel zoo niet als gij. Hij /lacht de boozehonden,
en wil iedereen te lijf.
Slachten , hoogd. [klachten , zweed, flagta ,
OTTFRID. gi/lagtan komt van /lacht, of /lag, zié
/lag.
SLAG, z. n., 0., des /lags, of van het jlag; zonder
meerv. Soort, gedacht: dit/lagh van vechten. WÈs-
TERB. Daarze een overzeldzaam /lag zien van ziekten
en van wonden. VOLLENH. Een hardt en ijsreti
/lag van men/chen. VOND. In tusfehen komt het mannelijk
voor , in: van gemeenen /lagh. VOND. Mei
iets van anderen /lagh. HOOFT. Van hier /lacht,
evenveel als /lag, bij KIL., en /lachten, enz; Zamenftell.:
middel/lag.
Slag, /lach , /lacht, hoogd. fihlag en /chlacht 4
OTTFRID. flachta 9 is misfehien verwant aan hetmari-

45* S L.
SLAG, z. n., o., des /lags, of van het /lag; meerv»
f lagen. Eigenlijk iets, dat plotslings neervak. In het
gebruik, eene vogelknip, met een neervallend deurtje:
daar is eene vink op het Jlag. Twee duiven op het Pag.
VOND. Zamenftell.: flagboom, flagnet. Duivenflag,
Vinken/lag: elck pas op 't vinckeflag eert vleughjen is
verbij. WESTERB.
Slag, hoogd. fchlag, komt van /lagen, of fiaan ,
voor zoo veel het plotfelings neervallen beteekent.
SLAG, z. n., m., des llags, of van den flag; meerv.
/lagen. Verkleinw. /laagje of flagje. In de zamenftelling
vuur/lag wel eens onzijdig: die 't ongeveinsde
vuur/lag/laet. VOND. Eenige fchrijvers willen, dat
het vuur/lagh zich vergiste. HOOFT. Maar elders
mannelijk: op het zinjlaal van den vuur/lag. HOOFT.
Eene verwekking van geluid , en het verwekte geluid :
het is de/lag van eenen kwartel. Wat gaf 'dat geweer
eenen flag. Die klok heeft eenen doffen /lag. De
/lag van den trommel, de /lag van de maat, enz.
Voorts geluidverwekking door eene gezwinde en hevige
beweging van het eene ding tegen het andere: een Jlag
op de trommel. De ta/el dreunde van den Plag, dien
hij met zijne vuist daarop deed. Eene min of meer gezwinde
en hevige beweging: hij deed eenen jlag met de
hand in de lucht. De kronkeling van iets, dat met
zulk eene beweging ergens omgeflingerd wordt : ik
floeg het touw er twee /lagen om heen. Den /lag om
tkn arm houden, eigenlijk, de bogt van eentouwdaarom
houden ; figuurlijk, eene zaak in zijne magt houden.
Geklop, met of zonder geluidverwekking : hij
kreeg eenen flag op het hoo/d. Met den /lag waar/chuwen,
eigenlijk, wsarfchuwen, terwijl men reeds toellaat,
figuurlijk, van een ding verwittigen, als het onmiddellijk
voorhanden is. Iets ontzeggen, terwijl men
het reeds afneemt, is, bij HOOFT , ontzeggen met den
/hg. .Ook gebruikt men flag wegens iets, dat door
kloppen vervaardigd wordt: /lach van de munte. KIL.
Dezelfde beteekenis heeft /lag in hamer/lag, en hoefi
/lag, het fpoor van eenen paardenpoot; zie ook hoef
flag, van hoeve lands en /lag. Ook geeft men aan diepe
wagenfporen den naam van /lagen. In flagturven
is /lag eene bepaalde hoeveelheid van tegen eikanderen
opgezette turven. Daarenboven geeft men den naam
van

S L« 453
van flag aan een werktuig, waarmede men klopt; in
deze beteekenis vindt men hem in doorflag en vuurflag;
aan een geklop, dat ter tuchtiging dient: gij
geeft uw kind te veel f lagen; waarvoormen ook flaag,
bij KIL. flach, flaghe, ictus, bezigt, even als in flaag
geven, krijgen, verdienen, enz.; — aan het geklop van een
paard met deszelfs achterpooten: ik zal hem die fletgen
wel afleer en; aan een gevecht van legers, of vloten:
de flag was geëindigd. Wij hebben den flag verloren,
'k Zie de loutre zielen keer en uit dien flash. VOND.
Slag leveren is een gevecht aangaan. In den flag blijven,
is eigenlijk, in een gevecht omkomen, figuurlijk,
onder eenige beweging verloren geraken: mijn hoed is
in den flag gebleven. Ook wordt flag voor neerlaag
gebruikt : de vijand ontving eenen geweldigen jlag.
Mijn vijand werd door Jlag op flag verdreven. L. 1).
S. P. Voor nadeel, verlies: dat is een geduchte flag
voor mij. Gij krijgt flag op flag. Och waer het mogelijk,
dien flag te.wederhouwen ! D. DECK. Moet gij
den flag , die u hart valt , nog erger verdubbelen.
VOLLENH. In manflag is flag evenveel, als doodflag.
Ook wordt het voor beroerte genomen: hij heeft den
flag op het lijf gekregen; en iemand, die aan beroerte
lijdt, noemt men geflagen. Als mede voor barenswee:
zij kreeg den flag op den hals. In aderflag, polsflag,
en Jlagader, is flag de klopping van den pols,
even als in : de flagen van den pols verdubbelden.
Slach, oft waeijinghe der vogelen, is, bij KIL., derzelver
geklap met de vlerken , en deze beteekenis heeft
flag ook in flagpen , flagveder. De flag van het
hoofd, is, deszelfs flaap, waarin men eene ader kan
zien kloppen. Een flag tegen den grond , is, een
plotfelingfche val. Slag houden in ,
tdansfen, is, bij
KIL. voet houden, de maat houden. Slag houden in het
fchaats rij den, is, de voeten gelijkelijk met een ander
bewegen. Slag houden in het dorfchen, en fmeden,
is, op zijne beurt fiaan. Slag houden in het fpreken,
is , zulks bij beurten doen. Zijnen flag waarnemen ,
is , het regte tijdftip , om toe te fiaan , aangrijpen ;
figuurlijk eene gunftige gelegenheid te baat nemen: toen
neemt Laurens zijnen Jlagh waer. HOOFT. Neem vlijtigh
uwen flagh aen alle zijden waer. D. DECK.
Ergens den flag van weg krijgen, of er den flag van
F f 3 heb*

9 t,
hebben, is ieeren, of weten, hoe men daarbij flaan,
j of, over het algemeen, handelen, moet: me daer den
flag_ van heeft. VOND. Dat is er de regte flag van,
dat is de regte handelwijze daaromtrent. Eenen flag
in het rond doen, is, zich zeiven rondwentelen. Sla^
gen doen, is dikwijls evenveel, als kwinkflagen uiten;
fij doet aardige f lagen. Ergens eenen flag in flaan ,
is , daaromtrent bij de gis eenig befluit nemen,
Op den flag komen, of over flag komen , is regt
van pas komen. Op zijnen flag komen, of geraken,
is, zijn verlangen vervuld zien. Qp flag van
twaalven, is , even voor dat de klok twaalf uren flaat.
Zonder flag of floot, is, zonder eenige moeite. De
flag der golven, is, derzelver geklots. De flag van
(ien vuurpijl, is, eigenlijk dat gedeelte van deszelfs
koker, waarin het kruid iteekt, dat hem doet flaan;
figuurlijk, het geheim van eene zaak. Van hier f laags.
Zamenftell.: flagader , flagbal, bij KIL. kolfbal,
flagboeg , flagboom , een boom , of balk, die neer
valt , of neergelaten wordt , ten einde den doorgang
te beletten, — flagbosch, bij KIL. een bosch, dat
velbaar is , flagdeur , flagduif, flagkooi , flag-
Ujn, flagnet, flagorde, flagpen, Jlagregen, flagtand
, Jlaguurwerk, f legvaardig , flagvcder, flagveld,
het veld, de plaats, waar men krijg voert, flagzijde
van een fchip , flagzwaard , enz. Aanflag ,
ader flag, blikfemjlag, boeg flag, donder flag, doodflag,
door jlag, meer dan een werktuig, en voortgang:
gij moet wat door!lag maken, — drie/lag, dwarsflag,
grond flag , hagel flag , hamer flag, hand/lag, hoefflag,
ijzerflag, inflag , kaak/lag, kinnebakflag,
klingflag, klokflag, niet flechts het geluid van eene
klok, maar ook het grondgebied, waarover dat geluid
gehoord wordt: de klokflag van Franeker, — knipflag,
knodsflag, kwinkflag, manflag, misflag, muntflag,
ont/lag , opflag , overflag , palm/lag , raadflag ,
rijmjiag, rottingflag, flingerflag, flempelflag, flokflag
, trommelflag, veld flag, voor flag, vuur flag,
vuist jlag, wangflag, wapen/lag, wapenkreet: met hozen
wapenflag. HOOF T . — weerf lag, zeef lag, zweepflag,
enz.
Slag, KIL. flach, in de beteekenis van geluid, of
geklop , hoogd. fchlag, angelf. flaegc, nederf., zweed.,
ÓTT,

S L» 455
OTTFRID. flag, ULPHIL. flaha; in dievandoodflag,
hoogd. fchlaeht, KERO en NOTK. /7«fe«; in die van gevecht,
hoogd. ook/^/^^OTTFRiD./7^,eng.//«^-
*,r, zweed, flag, komtvan/W, of//««; zie/W
SLAGBOEG', zf n., m., des f agboegs, oïvan den
flagboeg; meerv. flagboegen. Van en * 0£. De
wefdinf'des boegs. Spreekw.: dat was ^nflagbog
voor hem, dat was een gelukkige kans voor hem. Dat
viel hem in zijnen
SLAGBOOM, zie flag.
dat kwam hem juistvanpas.
SLAGBOSCH, zie flag. . ,.
SLAGEL , z. n., m., des flagels, of van den fagel
meerv. ƒ,%

450 S L.
SLAGT, z. n vr., der, of van de flagt; zonder
meerv. Van flagten. In de gemeenzame Verkeering het
gcflagte vleesch: ik heb de flagt over den vloer. Bii
VOND. in broeder flagt evenveel zls flagting, daar hij
CT
Z
^ '~t e
i er h e £ f t d e br
oederflaght verfchoont.
SLAGTBANK, z n., vr., der, ofvan de flagtbank:
meerv, flagtbank.cn. Van flagten en bank. Eené
bank, waarop klem vee geflagt wordt: het lam wordt
reeds op de flagtbank vastgebonden. Spreekw! een leger
op de flagtbank brengen, hetzelve voor neerlaag en
vernieling blootftellen.
SLAG TEN bedr. w. , gelijkvl. Ik flagtte , heb gej
lagt. Op foortgelijk eene wijze ter dood brengen, als
het vee, met welks vlecsch men zich voedt: V werd
eene menigte van fchapen geflagt. Ende hij flachtede
ook alle de vorflen van Judct te Ribla. BIJBELV. Lafhartige
zwaardvechters werden in de Romcinfcheftriidf
erken door derzelver overwinnaars geflagt. Bijzonderlijk,
een beest, met welks vleesch men zich Gedurende
den winter voeden wil, ter dood brengen: 0
^
gij al geflagt? Het is nog te vroeg, om te flagten.
Van hier flagt, flagt baar, flagtcr, flagting. Zamenftell,:
flagtbank , jlagtbeest , flagtbijl, flagtbriefjc,
flagt geld, flagthuis, flagt loon, /"lagt maand,
Jlagtmes, jlagtojfer, het offer van een geflagt beest -Z
flagtofferande , flagt tijd, jlagtvee , flagtvlijm, bij
KIL. flachvliem, enz.
Slagten , hoogd. fchlachtcn , NOTK. flahhan
zweed. Jlagta, eng. flaughter, komt van f lagen en
jlaan. . b
SLAG TER, wordt veelal met /'lager verwisfeld; zie derhalve
flager.
SLAGTING, z. n., vr., der, of van de flagting:
meerv. flagtingen. Eigenlijk , de daad van flagten :
waart gij bij de flagting van uw beest tegenwoordig ?
Als een lam wert hij ter flachtinge geleijt. BIJBELV.
Figuurlijk, een zware neerlaag van een leger: er werd
eene groote flagting onder hen aangerigt. Daar 'sboozen
raad hen wreed ter flachting Jchikt. L. D. S. P
Van flagten.
ÏLAGTMES, zie flagten.
SLAGTOFFER, zie flagten.
SLAGVELD 9 zie flag.
SLAG-
6

S L. 457
SLAGZWAARD, zit Jlag.
SLAK , zie /lek.
SLAKEN, bedr. w., gelijkvl. Ik /laakte,heb ge/laakt.
Ontbinden, los laten: de gevangenen werden geflaakt.
Slaak zijne banden. Slaak de zeilen. Oprechte boezemzuchten
/laaken. L. D. S. P. Van hier/laking.
Zamenftell. : ontj'laken. Het ftamwoord fchijnt/7«tf*,
bij KIL. evenveel, als /lap, nederf., eng. /lack.
SLAMPAMPEN, onz. w., gelijkvl. Ik flampampte,
heb gcHampampt; anders ook llempempen, va.njtempen.
Brasten , fmullen , bij herhaling ilempen: dat
flampampen zal hen nog ten gronde helpen. Van hier
flampamper, brasfer, doorbrenger: hij is een regte
/lampamper; /lampamperij , /lampampfler, fmulfter,
doorbreng-fter: datje een jlampampjler van eenwij/had,
foo mocht men uw kloeckheijd prij/en.
SLAMPAMPER, zie /lampampen.
NOZEMAN.
SLANG, z. n., vr., der, oïvan de/lang; meerv.
/langen. Verkleinw. f tangetje. Een bekend flag van
kruipend gedierte: vol /langen, ongedierte en draecken.
VOND. Die de verkleumde /lang in den boezem
ftoo/t. HOOFT. Ende hem beet eene /lange. BIJBELV.
Overdragtelijk, is /tangetje een voetzoeker; en /lang
een langwerpig ftuk gefchut: de Hangen dragen verder
dan ander gefchut. Deze beteekenis heeft het woord
ook in /lang/uk en veld/lang-. Eene gekronkelde pijp ,
waarvan men zich in het distilleren bedient: die /lang
Jchijnt te lekken. De buis van eene brandfpuit: het water
berst aan alle kanten uit de /lang. In den Bijbelftijl
beteekent de oude /lang den duivel. Spreekw.: er
fchuilt eene /lang in het gras. Zie /huilen. Eene
/lang in den boezem koesteren , iemand weldoen, door
wien men verraden worden zal. Zich even als cehe
flang in allerlei bogten wringen, allerlei maatregelen
tot zijne redding, of bevordering van zijne oogmerken,
nemen. Zamenftell, : /langachtig, /langenaard, /langebalg
, flangebeet, /langeboom , /langend , Jlan-
<
gcneter , /langegi/, /langehaar, /langehoo/d, flatigenhout,
flangehuid, flangekop, fiangekruid, /tangemond
, Jlangenoog , /langepoeijer, /langepruik,
Jlangeftaart , /lange/eek, /lange/leen, /langejlok,
/langetand , /langetong , /langevcl, flangcvet, /langewortel,
panghagedis, flangjluk ,Jlangswijze, /lang-
V f 5 viscfy,

453 S L.
visch, tnz. Aardjlang, boschjlang.br-and/lang, hoorn*
Jlang houtjlang, land/'lang,paradij'sj'lang, ratel/lang,
veld/lang , water/lang, woud/lang, zee/lang, enz.
Slang, hoogd. fchlangc, fchijnt verwant aan flank,
of aan flink, of aan /lingen, /tingeren.
SLANGEKRUID, z. n., o. , des /langekruids, of
van het/langekruid; zonder meerv. Van/lang en kruid.
Een plantgewas, welks zaden aan flangcnkoppen gelijken:
^T h
Tljf'%ii^" geirUéd9
gedachtig flangekruid, enz.
J ' Z
"
y a n
°-'
h e t
flangemos; zonder
meerv. Van flang en mos. Het grootfte flag van
mos, welks ftengetjes veelal flangswijze gedraaid of gevlochten
zijn : in Zweden noemt men het flangemos
mattengras, omdat men vloermatten daarvan maakt.
SLANGENHOUT, z. n., o., des flangenhouts, of
van het flangenhout; zonder meerv. Van /lang en
hout. Driederlei flag van hout, het welk, of welks
wortel, tegen eene flangebeet dienstig wordt geacht:
het flangenhout van Ceilon is bitter en zweetdrijvend.
SLANGENOOG, z. n. , o., des /langenoogs, oïvan
het /langenoog; meerv. /langenoogen. Van /lang en
oog. Anders ook /langenei. Een verfteende tand van
dezen of genen visch, te onregt voor een verfteend flangenoog
gehouden : de /langenoogen worden ook wel eens
padden/leenen genoemd.
SLANGESTEEN, z. n., m., des /lange/eens, oïvan
den /lange/leen; meerv. flange/leenen. Van ƒlang en
/teen. Een kleine fteen , waarvan men te onregt voorgeeft
, dat hij in de flangen gevonden wordt: de /lange/leen
wordt te onregt voor een tegengi/'uitgevent.
SLANK, bijv. n. en bijw., /lanker, flanksi. Lang,
dun , en buigzaam: wat is zij jlank van lijf en leden!
Bij KIL. /lanck. Van hier bij KIL. /lankeren , en
flankheid, ja misfehien ook /lang; zie/lang; enlang,
tusfehen welk woord en/lank een evennaauw verband
is, als tusfehen het gr. (4»*gos en het lat. macer, en
tusfehen /link en link, ten aanzien van den klank; daar
lang meermalen in lank overgaat.
SLAP, bijv. n. en bijw., /lapper, flapst. Het tegenovcrgeftelde
van fiijf; los: dat is /lap gebonden. Hij
danst op de/lappe koorde. Buigzaam. Die rotting is
heel /lap. Eene /lappe pen , /lappe lendenen , zoo
Jlap als een vaatdoek. Zwak: de wind wordt /lapper.
Hij

S fc. 459
Hij blijft na zijne ziekte nog heel flap. Slappe thee
is het tegenovergefteldcvan fierke,— j'lappe fpijzenzijn
Jio-t verteerbare: gij moet maar een jlap kostje eten.
Een f lappe moed is een geringe. De neringhe is flap,
brengt weinig voordeels aan. KIL. — Drukke nering ,
f lappe ontvangst, heeft plaats, als er veel verkocht,
maar weinig daarvan door de koopers betaald wordt.
Met f lappe handen te werk gaan, ook de handen flap
laten hangen, is, niet voortarbeiden. Van hier jlapachtig,
f lapheid, flapjes, J'lappen, llappelijk, f lappi
gheid, flapte. Zamenftell.: f lafhartig, f lapmoedig
en flapoorig, bij KIL.
Slap, nederf., zweed, flapp, pool. flabij, angelf.
Jlaw , eng. flack , hoogd. fchlaff, is verwant aan
flaak. Zie flaken,
SLAPEN, onz. w., ongelijkvl. Ik f liep, heb ge jlapen.
Zich aan den flaap overgeven, in flaap zijn: ik ga f lapen.
Wat f liep zij gerust! Sla apen zonder angst of
zorg. L. D. S. P. Een weijnigh flapens, een weijnigh
fluijmerens. BIJBELV. En flaap gij, nu het
tijt is , om te waeken? VOND, Een gat in den dag f lapen,
zijnen flaap tot laat in den rnorgenftond uitftrekken.
Den hazenflaap flapen, zich aanftellen, als of
men fliep, zonder zulks waarlijk te doen. Gij moet
daar vooral niet op flapen, daaromtrent niet achteloos
en zorgeloos zijn. Men moet geenen f lapenden hond,
of wolf, wakker maken. Zie hond. Voorts wordt
flapen ook wegens eene verdooving der ledematen gebezigd
: mijn been jlaapt geweldig. En wegens den dood :
den eeuwigen Jlaap flapen. Lazarus onfe vrient flaept.
BIJBELV. Wegens eene geheele werkeloosheid : zonder
hinder togen wij den f lapenden vijand voorbij. Slapende
fiemmen waren weleer in Vriesland die gene, welke
bij de aanftelling van regeringsleden niet gebezigd, of
nitgebragt mogten worden. Van hier gejlaap, flaapfier,
fïaper, flaperig, genegen tot llapen, die veel
flaapt. Zamenftell.: beflapen, bij flapen, door Jlapen,
inflapen, ontflapen, uitflapen, verflapen, enz.
Slapen, hoogd. fchlafen, ULPHIL. flepan, OTT­
FRID. flafen, STRIJK, f laf en, angelf. flaepan, eng.
fleep , komt van flaap.
SLAPERIG, zie flapen.
SLAPJES, bijw. llappelijk, flaauwelijk, tragelijk: het
werk

460 S L.
w«7e gaat flapjes voort. Hoe gaat het met de nering?
Slapjes ! Van flap. ,
SLAPPELIJK, zie flap en flapjes.
SLAPPEN, onz. w., gelijkvl. Ik flapte, /Se£ ge r
lapt.
Slap worden-: «te wW begint te flappen. De nering
flapt, er is weinig aftrek. De boter flapt, wordt met
minder graagte gekocht , en daalt dus in prijs. Het
ft.imwoord is flap. Zie flap.
SLAVEN, onz. w., gelijkvl. Ik flaaf de, heb geflaafd.
Lij KIL. ook flavoenen. Eigenlijk, eenen flaaffchen
arbeid verrigten. In het gebruik, zwaar werk doen:
men moet daar altijd flaven en draven. Hij woelt,
hij f laaft, hij brengt bij een. L. D. S. P. Vanhier
ge flaaf. In de zamenftell.: ver flaven is flaven, bedrijvend,
tot flaaf maken. Het ftamwoord is flaaf.
SLAVERNIJ, z. n., vr., der, of van de flavernij;
zonder meerv. Eene flaaffche dienstbaarheid: hij heeft
verfcheidene^ jar&n in flavernij doorgebragt. Hetflaeuwe
Europe 't hooft ter flavernij e neight. VOND. Door
onze trotfche weerpartij beroofd, vervoerd in flavernij.
L. D. S. P. Evenveel welke zware en onaangename,
of verderfelijke dienstbaarheid: ik begin die flavernij
moede te worden. Verlosftng van de flavernij der
zonde. Van flaaf.
SLAVIG , zie flaaf, flaafsch.
SLAVIN, z. n., vr., der, of van de flavin; meerv.
flavinnen. Verkleinw. Slavinnetje. Het vrouwelijke
van flaaf: hij heeft vele flaven en flavinnen. Ook eene
vrouw, die veel en zwaar werk doet: zij is eene flavin
in haar huishouden.
SLECHT, bijv. n. en bijw., flechter, flechtst. Eigenlijk
, geflagen, geklopt, en dus vlak, effen , aan welke
beteekenis het werkw. f leekten de zijne verfchuldigd
is , maar in welke flecht intusfehen 'weinig gebruikt
wordt; fchoon men bij ALDEGONDE vindt:' de glafen
zijn klaer, vast, feker, ghewis, flecht, effen, volkomen;
en effen, f licht, ende ghelijck. Bijzonderlijk
door geene verfierfelen van borduurfel, fnijwerk, enz.
oneffen gemaakt, en dus onopgepronkt. Ook in dezen
bijzonderen zin zegt men veeleer een effen kleed, een
effenbefchot, enz., dan een flecht, omdat dit woord te
dubbelzinnig is, en voorts ook eenvoudig, gemeen, gerjng,
ondeugend enz. beteekent; want van deze beteeke-

S L. 4

4Ö2 S L.
denzelfden KIL. is f/echten , f lichten, ontwefrerh Van
hier Jlechting. Zamenltell. : bejlechten , enz, Van
SLECHTS, bijw. Eeuvoudiglijk, alleenlijk: hij gaf haar
flechts eenen duit. Laat hem flechts komen. Zie maar.
Van flecht.
SLEDE, flee, z. n., vr., der, of van de flede; meerv.
f leden. Verkleinw. Jleedje. Een voertuig zonder wielen
, beftaande uit twee, door fporten aan elkander vast
gemaakte houten , waarop men vaten en andere goederen
plaatst; en welk voertuig door een paard voortgetrokken
wordt: de goederen werden op eene flede weggevoerd.
Van de flee op den wagen. HOOFT. Wijders,
eene foort van beflotcn ftoel, van hout gemaakt,
waarin men zit, en over ijs of fneeuw voortgetrokken ,
of voortgeftuwd wordt: men rijdt al met f leden over
de Maas. Verder, een fleepkoetsje: wij werden met
een fleedje afgehaald. Een werktuig, om de wijnvaten
in de kelders te laten: waarom bedient gij u niet
van de flede? Zamenftell.: f ledemenner, in Groningen
de menner van een fleepkoetsje , die elders den
naam van f leper voert, f ledevaart, een gezamenlijk
rondrijden van eenige fleden, enz. Bakflede , handfledc,
ijs flede, hoef lede, koets flede, nar reflede, fchuifflede,
toef lede, vrachtflede, enz.
Slede, of flee, KIL. fledde, flidde, vries. flide t
hoogd. fchlitten, lothar. chlitte, ital. fchlitta, eng,
fledge, [led, ijsl. flede, zweed. Jlada, nederf. f hlede,
komt van het oude fchlitten , eng. flide, angelf.
flidan, nederf. fchlidderen , KIL. f lidderen, f ledderen,
anders glijden; want dit is even verwant amfchlitten,
enz., s\s glippen *m flippen, zie flippen, tn glibberen
aan flibberen, zie flibberen.
SLEDEVAART, zit flede.
SLEE, z. n., vr., der, of van de flee; meerv. fleeën.
Eene wilde pruim. Zamenftell.: fleeboom , f leedoor n,
fleepruijme , bij KIL. — fleefap , KIL. — flecwijn,
Wijn, die uit het fap der fleeën wordt toebereid.
'Slee, nederf. ook flee , hoogd. fchlehe , opperd.
fchleech, angelf. fla, eng. floe, zweed, jlau, flavon.
fluva , KIL. fleeuw , fchijnt afkomftig van het volgende.
,;
SLEE, bijv. n., zonder trappen van vergrootmg. Bij
KIL*

S L.
4Ö3
KIL. ook f leeuw. Zuur, fcherp, gefchikt, om de
tanden ftomp te maken: die vrucht is mij al te flee.
Sleeuwe fcherpte. KIL. En ftomp, van de tanden gefproken:
mijne tanden zijn flee van die vruchten. Sleeuwe
tanden. KIL. Van hier flee, eene wilde pruim,
fleeheid, Jleeuwheid, Jleeuwigheid.
Slee, j'leeuw , nederf. flee, zweed, fló, opperd.
fchlehe, fchldhe, is verwant aan fchlehen, ital. zonder
5 legare, allegare, ftomp maken.
SLEEF, z. n., vr., ö^r, of van de fleef; meerv. f leven.
Bij KIL., in het vries, en nederf., een potlepel: de
fleef is te klein.
SLEEP, z. n., m., des f leeps, of van den fleep; meerv.
f Iepen. Verkleinw. fleepje. Al wat gefleept wordt,
en dus eene zeer eenvoudige lage flede,. waarmede men
zware lasten vervoert: er dient een fleep te komen, om
het weg te voeren. Dat gedeelte van een lang kleed , 't
welk achterna fleept: fleijp, oft fleert van vrouwen kleederen.
KIL. Niet in den langen fleep des lijkrous.
MOON. Haar fleep werd door eenen ftaatjonkcr gedragen.
Overdragtelijk, een gevolg van menfehen : hij
had eenen grooten fleep van knechten achter zich. Met
eenen langen fleep van mannen. VOND. Hi) heeft tot
eenen fleep de treurende foldaten. HOOFT. Nogoverdragtelijker,
evenveel welk gevolg van eenig ding: ik
ken den droeven fleep des oorlogs. Zamenftell. : fleepdrager,
enz. Hof f leep , jufferJ leep , mantelfleep, naflcep,
rouw/leep, enz.
Sleep, KIL. fleijp, nederf. flöpe, hoogd. fchkife,
Oostenrijk, fchlepfen, komt van J Iepen.
SLEEPDEKEN, zie flepen.'
SLEEPVOET, zie flepen.
SLEET , z. n. , vr. , der, of van de flest; zonder
meerv. De daad van flijten : dat laken is goed van
fleet, flijt niet fterk. Er is fleet noch breuk aan, het
is nog gaaf. Na eene groote fleet in zijn volk. HOOFT.
. Vertier: hij heeft groote fleet van die waren. Een oud
vaartuig, dat nergens toe dient, dan om afgebroken te
worden: het wordt voor eene Jleet verkocht. Van hier
fletig, fleetsch. Het ftamwoord is flijten.
SLEETSCH, bijv. n. en bijw., fleetfcher, flee-tschst.,
Sletig , flijtachtig : die jongen is verbazétid fleetsch.
Van hier fleetschheid. Van Jleet,
SLEEUW.

46"4 S L.
SLEEUW, zie flee.
SLEGEL , zie flagel.
SLEI, z. n., vr., der, of van deJlei; meerv. fleijetn
Een houten hamer: zij zochten den paal met eene f lei,
in plaats van met de hei , in den grond te drijven. Van
fleijen, dat naar heijen gebogen , en evenveel is, als
Hagen, flaan, eng. flaij, zie Jlaan.
SLEK, z. n., vr., der, of van de /lek; meerv. Jlekken.
Verkleinw., JMje. Anders ook flak, KIL. flacke,
Jlecke, in BOXHORNS glosf., door verwisfeling van
L en N fiecko. Eigenlijk , al wat kruipt. Dus is
fneckobï) BOXH. eene fchildpad, en volgens v. HASS.
wordt Merkuurs lier elders van een flacke gezegd te zijn
gevormd. Voorts, een bekend flag van wormen, dat
deels fchaalloos, en deels gefchaald, is: dekikvorfhen
azen veel op f lekken. Waer om heeft vrou Natuur de
fleck van dack verzorgt. D. DECK. Als de f lek aanhaar
horentje, de mos flaan haar"" fchelp vast is. HOOFT.
Hij gaat als eene Jlek, die kruipt, zeer langzaam. Het
•werk kruipt voort als eene f lek, het gaat eenen Hekkengang,
het vordert heel weinig. Eindelijk is jlecke
loots en jlecke /ilvers, bij KIL. , afval van die metalen.
Zamenftell.: j lokhoren , flckhoutboom , flekkendrieblad,
flekkegang, Jlekkehuisje , bij KIL. fleckenhuijsken,
I lekkenhor enken , — j~ lekken klaver, J lekkenmelk,
flekkenfteen, enz. Aardj'lck, bel/lek, berg', lek,
boomflek , hosch r
lek , hof/lek, hor en f lek, huisj lek,
kroosflek , landflek , rivierflek, fteenjlek, topjkk,
tuinflek , walerflek , mjngaar dj lek , zeef lek , zeilflek,
enz.
Slek, flak, hoogd. fchnecke, zweed, fndcka, nederf.
fnigge, angelf. fnaegl, eng. fnail, komt van
fleijcken, bij KIL., hedendaags J luiken, nederf. f liken
, hoogd. fchleichen, OTTFRID. fleihen , KERO.
flihhan, zweed, flika, naauw verwant aan het zweed.
flinka, holl. f leuken, f linken, hoogd. fchlingen ,lett.
flenku, angelf. flincan, en wederom aan het angelf.
fnikan, eng. fneak, van waar het eng. fnake, eene
Hang, welker naam bij ons van flink, of f linken , dat
aanJluiken en f'luik verwant is, kan worden afgeleid,
zie f linken en Jluiken.
SLEKHOREN, z. n., m., des flekhorens, of van den
fkkhoren; meerv. flekhorens. Verkleinw. flekhorentje.

Ê li 405
tje. Van flek en horen. Anders ook flakhoren, of
jlakhoorn. Een zeer uitgebreid gedacht van horenfchelpen,
die door flekken bewoond worden: tweefnijdende
, gekielde, getorende , eivormige, genavelde 4
gehandeerde flekhorens.
SLEKKENSTEEN, z. n;, hu, des J lekken f eens; óf'
van den flekkenfleen; meerv. flekken ft'eenen. Verkleinw.
flekkenf eentje. Van flek en fteen. Een fteentje,
of beentje, dat, naar men zegt •, in de koppen der
ongefchaalde boschflekken gevonden wordt, en , als
men het bij zich draagt, tegen de derdendaagfche koorts
dienftig zou zijn. Als mede een flag van marmer ,
waarin verfteende flekken gevonden wordeii.
SLEMP, z. m, m. j des flemps, oïvan deu flemp ;
zonder meerv. Verkleinw. llempje. Brasferij, gefmul:
hi] houdt Veel van den Jlemp. Geneigd tot flaap en
flemp. HOOFT. Oulings ooWflem^ dat niet alleen bij
KIL. voorkomt, maar ook in: de lui loeren hedendaags
op de fiem, a's een hond op een fieke koe. PAFFEN-
ROD. Ergens den vrijen flemp hebben, is, daar geftadig
voor niet onthaald worden. Zamenftell.: fempdagp
flempmaal, enz. Dit woord komt van flempen.
SLEMPEMPEN, zie flampampen.
SLEMPEN , onz. w. , gelijkvl. Ik flempte , heb geplempt.
Brasfen, fmullen: wat wordt daar fleeds geflemptf
Van hier geflemp, flemp, /temper j flemperij,
fiempfler, enz.
Slempen, oul. ook flemmen, hoogd. fch'dihmen,
nederf. f lommen , zweed, f lemma, pool. flammowac,
fchijnt, even als fokken, zijne beteekenis aan zijnen
klank verfchuldigd te zijn.
SLENDER, z. n., m. , des jlenders, of vandenflender;
meerv. jlenders. Ook f enter. Eigenlijk , eeri
trage gang. In het gebruik , fleur, gewoonte : hij
volgt den gemeenen flender. Ook wel eens vindingen en
wendingen, om tot eenig oogmerk te geraken : hij zié
vol jlenders. Gij moet mij niet meer met zulke'jlenders
aan boord komen.
Slender, of flenter, hoogd. fchlender , en fchlendrian,
nederf. jlenderjaan, zweed, f enterjan , komt
Van flenderen.
SLENDEREN, onz. w., gelijkvl. Ik flenderde, heb
gejlenderd. Tragelijk gaan : wat flendert zij dagelijks
G g langs

466 S l.
langs ^e flraat. IJ et dendert zoo wat heen, het gaat
langzaam en flepende voort. Van hier flender.
Slenderen, hoogd. fchlendern, zweed, flentra, fr.
zonder S, lanter ner, is verwant aan het zweed, flens,
ledig, en het lat. lentus, traag; even als aan flinderen,
kruipen, bij KIL., zie jlenter.
SLENK, z. n., vr. , der, oïvan deflenk; meerv.Jlenken.
Verkleinw. jlenkje. Eene modderige plek, een
modderkuil, in den weg: dat is weer eene flenk, om
het rijtuig het onderfle boven te florten. Van flenken,
of flinken.
SLENKEN, zie flinken.
SLENSEN, zie verjlenfen.
SLENTER, z. n., m., des jlenters , of van den jlenter
; meerv. jlenters. Dikwijls evenveel als flender ;
zit dit woord. Maar ook eene lap , of ftrook, die bij
een kleed neerhangt: zijn kleed was aan jlenters gefloten.
Slenter, opperd. en nederf. fchlender, dat wegens
den fleep van een vrouwenkleed gebezigd wordt, fchijnt
eigenlijk eene naflepende lap aan te duiden, en deszelfs
ftamwoord jlenter en, flenderen , of flinderen, fchijnt
eigenlijk kruipen te hebben aangeduid. Zie flenderen.
SLÉPEN, bedr. en onz. AV. , gelijkvl. Ik fleepte, heb
gejleept. Eigenlijk, het geluid verwekken, dat in dit
woord begrepen is. Onz., zulks doen, door langs een
ander ding heen te ftrijken : haar kleed fleept langs den
vloer. Hij fleept met de voeten over den grond. Kruipen
, langzaam voortgaan: en telt de fleipende uuren.
VOND. Eene zaak flepende houden, is, haar langzaam
doen voortgaan; en fleijpende dier, bij v. HASS., is
een kruipend. Bedrijvend, is jlepen iets langs iets anders
heen doen ftrijken : zij werd bij de haren over den
grond gejleept. Ende fleepten hem buijten de ftadt ,
meijnencle, dat hij doot was. BIJBELV. Overdragtelijk,
met foortgelijk eene roofgierigheid wegvoeren, als
een wild dier , dat zijne prooi wegfleept: de Brit fleept
alles in zijn hol. Smijrnes oogst te fleepen, en cPIndiaanfche
geur en lucht naer nieu Algiers. VOND.
Van fchepen gefproken, aan een touw voorttrekken: er
werden drie fchepen uit den flag gejleept. Op een flepend
voertuig vervoeren: hij werd na zijnen dood op
eene horde gejleept. Ik zal die goederen niet laten kr uijen,

S Li 467
jen, maar fiepen. Met zulk eene vervoering van goederen
onledig zijn : hij moet met vrouw en kind er en van
het (iepen bejlaan. Van hier gejleep , Jieep, Jleper ,
enz. Zamenftell.: Jleepdeken , een traag vrouwmensch ,
anders ook fleeplenden, en bij KIL. Jleijpe, -jleepnet,
Jleepvoet, bij KIL. ook jleijper, iemand, die met de
'. voeten fleept, jleepvoeten , enz. Janjlepen, afjlepen ,
bijliepen, doorjlepen, inliepen, mede/iepen, najlepen,
ontJlepen, opjlepen, over piepen, uitjlepen, verJ Iepen,
voort/Iepen, enz.
£7c», angelf. , eng. fltpp^
zweed. /7Ö/>«, ontleent zijne beteekenis van zijnen
klank. „ , r.
SLET z. n., vr., of van de flet; meerv. [letten.
' Verkleinw. Eene verfletene lap, of vodde
: wat wilt gij met die flet aanvangen?
Zal met een" oude flet om zijn verkonde leden,
Zal met wat flechte fpijs dan dubbeld zijn te vreden.
D. DECK. Voorts, een haveloos vrouwmensch: ik wil
die vuile flet niet in huis hebben. Het is eene dronkene
flet. Zamenft