Inleiding Carine De Wilde

“Gezocht : bijstandspersoon” - studiedag decreet rechtspositie
7 december 2012 - KBC Brussel
Verwelkoming en toelichting opzet studiedag decreet rechtspositie
Beste aanwezigen,
Carine De Wilde, stafmedewerker departement WVG
Ik ben verheugd u namens de stuurgroep implementatie decreet rechtspositie
welkom te heten op deze studiedag in het kader van het recht op bijstand van een
vertrouwenspersoon in de jeugdhulp.
Deze studiedag kadert in het engagement van de overheid om jaarlijks een
kernthema of - recht van het decreet op een inspirerende, kritische en participatieve
manier uit te diepen en bespreekbaar te maken voor en met een ruim publiek.
Dit engagement vloeit voor uit de geest en de letter van het decreet om duurzaam in
te zetten op 3 implementatiepijlers, namelijk informatieverstrekking, vorming en
procesondersteuning rond het decreet. Deze 3 belangrijke pijlers krijgen reeds
jarenlang aandacht onder de vorm van diverse acties, zoals een jaarlijkse studiedag,
de website www.rechtspositie.be en de daaraan verbonden help desk en
nieuwsbrief. Andere initiatieven in dit verband zijn : het ter beschikking stellen van
informatiebrochures voor hulpverleners, minderjarigen en ouders en, niet te vergeten
sectorale vormingsinitiatieven. De stuurgroep implementatie decreet rechtspositie
staat sinds mei 2004 (reeds 8 jaar dus) in voor de monitoring van het implementatiegebeuren
van het decreet. Deze opdracht houdt in : het coördineren en opvolgen van
sensibiliserings- initiatieven, het capteren van knelpunten in de toepassing van
rechten op het terrein en het rapporteren en formuleren van adviezen aan het
Managementcomité Integrale jeugdhulp. Dit alles gebeurt op basis van een fijne en
duurzame samenwerking tussen sectorale administraties, koepelorganisaties,
gebruikersorganisaties en kinderrechtenactoren.
De organisatie van een thematisch en intersectoraal opgevatte studiedag vormt
jaarlijks een belangrijk orgelpunt voor de evaluatie van de toepassing van het decreet
maar ook voor de evaluatie van het decreet zelf in termen van doelmatigheid,

doeltreffendheid, uitvoerbaarheid en toegankelijkheid van een gethematiseerd recht
en dit zowel vanuit het perspectief van cliënten als van hulpverleners of andere
praktijkwerkers.
Dit jaar staat de studiedag in het teken van het recht op bijstand van een
vertrouwenspersoon in de jeugdhulp. Deze keuze kadert in de zorg om
praktijkwerkers degelijk te informeren en te sensibiliseren, onder meer in het kader
van de recent, voor de zomer, goedgekeurde nadere regels ten behoeve van
minderjarigen die niet in staat zijn om zelf een vertrouwenspersoon aan te duiden.
Daarnaast is er de vaststelling dat het recht op bijstand van een vertrouwenspersoon
niet echt leeft op het terrein. Niettegenstaande het decreet rechtspositie reeds sinds
1 juli 2006 in voege is, blijkt dat er zeer weinig beroep wordt gedaan op dit recht door
minderjarigen. Dit roept vragen op …
Bij de totstandkoming van het decreet werd immers het belang van de invoering van
dit recht vanuit cliëntoogpunt sterk benadrukt. Daarbij werd onder meer verwezen
naar een gelijkaardige bepaling in de wet op de patiëntenrechten van 2002.
Het opnemen van het recht op bijstand van een vertrouwenspersoon in het decreet
bouwt ook voort op een traditie in de sector bijzondere jeugdzorg, waar dit recht
reeds sinds de jaren negentig, in een weliswaar beperkte setting en reikwijdte, in
voege is, en dit niet alleen voor minderjarigen maar ook voor ouders en opvoedingsverantwoordelijken.
Een recente studie van het Kenniscentrum Kinderrechten (KeKi)
(2011) leert ons dat het recht op bijstand van een vertrouwenspersoon ook is
opgenomen in twee relevante internationale instrumenten in de context van
jeugdhulp, namelijk in een Aanbeveling van de Raad van Europa over de rechten
van kinderen die leven in een instelling (2005) en in de VN-richtlijnen betreffende
alternatieve zorg (2009). In de ‘Quality4Children Standards for out-of-home care in
Europe (2007)’ wordt in het algemeen gesteld dat het kind en zijn familie
ondersteund moeten worden tijdens het besluitvormingsproces, maar het recht op
bijstand van de minderjarige door een vertrouwenspersoon is daar niet als dusdanig
opgenomen. Ook het IVRK (Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind)
(1989) bevat geen expliciete bepaling hierover.

In de genoemde Aanbeveling van de Raad van Europa wordt het recht van kinderen
die leven in een instelling op toegang tot een persoon die zij vertrouwen en tot een
bevoegde instantie voor vertrouwelijk advies over hun rechten vermeld als een
aspect van het recht op privacy. Eén van de algemene beginselen van de VN-
Richtlijnen met betrekking tot alternatieve zorg is dat een kind nooit zonder de steun
en bescherming van een wettelijke voogd of een andere erkende verantwoordelijke
volwassen persoon of bevoegde publieke instantie mag zijn. Voor formele
alternatieve zorgvoorzieningen wordt geconcretiseerd dat kinderen toegang moeten
hebben tot een vertrouwenspersoon die ze volledig mogen vertrouwen.
Verder concludeert het KeKi-rapport dat het decreet rechtspositie, vanuit het hoger
geschetste internationaal vergelijkend perspectief, de meest gedetailleerde
voorwaarden opneemt inzake wie de vertrouwenspersoon van de minderjarige mag
zijn. Daartegenover staat dat in de wet op de patiëntenrechten geen voorwaarden
zijn geformuleerd met betrekking tot de aanduiding van een vertrouwenspersoon.
Een kleine vergelijking met de situatie in Nederland leert ons dat het werken met
onafhankelijke vertrouwenspersonen zeer succesvol is. In dit kader werd recent (op
5 juli 2012) een motie goedgekeurd door de Tweede Kamer waarin (en ik citeer
letterlijk) “… de regering wordt verzocht de onafhankelijkheid, deskundigheid en
beschikbaarheid van onafhankelijke vertrouwenspersonen voor alle cliënten in het
wetsvoorstel Zorg voor Jeugd te regelen en zeker te stellen”. Het vroegtijdig
oplossen van problemen, het voorkomen van juridische procedures en het signaleren
van structurele tekortkomingen worden daarin geformuleerd als belangrijke
overwegingen. Meer hierover komt vandaag in bod in de uiteenzetting van mevrouw
Ineke Glissenaar, directeur van de Stichting Advies- en Klachtenbureau Jeugdzorg
in Nederland.
Een sterk geloof in de meerwaarde van het werken met vertrouwenspersonen voor
minderjarigen in de jeugdhulp leeft ook bij het beleid in Vlaanderen. Een concrete
uitdrukking daarvan is terug te vinden in een bepaling van het voorontwerp van
decreet betreffende de integrale jeugdhulp. Daarin wordt een uitbreiding van de
taken en het mandaat van de vertrouwenspersoon van de minderjarige, zoals
opgenomen in het decreet rechtspositie, vooropgesteld.

Maar wat vinden belanghebbenden nu van dit recht ? Hoe kijken kinderen en
jongeren naar de mogelijkheid om hen in hun contacten met de jeugdhulp en in de
uitoefening van hun rechten te laten bijstaan door een vertrouwenspersoon? Zijn zij
voldoende op de hoogte van deze mogelijkheid ? Hoe kijken praktijkwerkers en met
name jeugdhulpverleners, advocaten en personeelsleden van onderwijsinstellingen
naar dit recht en wat zijn hun ervaringen ? Om deze gezichtspunten voldoende aan
bod te laten komen op deze studiedag werden door het Steunpunt Jeugdhulp
filmpjes gemaakt. Het maken van dit beeldmateriaal was geen evidente
aangelegenheid. Vooreerst was het bijzonder moeilijk om personen met concrete
ervaring op dit terrein te vinden. Vervolgens was het zaak om uit meer dan 8 u
filmmateriaal kernboodschappen te distilleren die de basis kunnen vormen voor
verdere reflectie en kritische duiding voor het paneldebat van deze namiddag. In dit
verband wil ik een zeer grote dank u wel richten aan Min Berghmans, directeur van
het Steunpunt Jeugdhulp, aan haar team alsook aan alle mensen die hun
medewerking verleenden aan de filmpjes.
Min zal straks haar uiteenzetting voeden met het ontwikkelde filmmateriaal. Zij zal
uitgebreid ingaan op de contouren en de draagwijdte van het recht op bijstand van
een vertrouwenspersoon in de jeugdhulp. Naast een juridisch-technische duiding zal
zij de vertrouwenspersoon ook positioneren ten opzichte van (andere) zorgfiguren.
Vervolgens zal Els Meerbergen van het Vlaams Patiëntenplatform deze bijdrage
aanvullen vanuit het perspectief van patiëntenrechten. Ook dit perspectief is relevant
en belangrijk aangezien ook jongeren in de jeugdhulp in aanraking komen met
beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.
Een samenvatting van deze twee bijdragen vindt u in uw deelnemers map in de vorm
van een brochure. De ’t Zitemzo-brochure met het recht op bijstand in de integrale
jeugdhulp” werd in opdracht van het departement WVG ontwikkeld. Hierbij een
uitdrukkelijk woord van dank aan de Kinderrechtswinkel voor deze andermaal
degelijk uitgewerkte brochure voor praktijkwerkers.
Vooraleer Min en Els aan het woord te laten, starten we met een kort inleidend
filmpje. Ik wens u alvast een zeer boeiende studiedag.