Digitale uitgave van:

Vooreerst heeft Oranje met het oog daarop telkens, in 1570 en in 1572, een
officiële proclamatie gegeven. Met de laatste van deze twee is het wat vreemd
gelopen. Door Henricus Geldorpius, de rector van het gymnasium te Duisburg,
opgesteld, en door Jacob van Wesenbeke in drie talen gepubliceerd, werd zij
buiten weten van de Prins verspreid; al wijst niets erop, dat zij zijn bedoeling
niet zou hebben weergegeven. Trouwens, stel zij had dit wel gedaan, dan had
ons toch het materiaal niet ontbroken om de toon, waarin Oranje gedurende
deze periode gesproken heeft, te leren kennen. Want er is nog vrij wat meer. Uit
Juli 1570 bijvoorbeeld een „denkcedulle” van Dirk Cater, waarin het denkbeeld
wordt opgeworpen een drie à vier duizend biljetten — met verschillende handen
geschreven en in van elkaar afwijkende bewoordingen, hoewel de strekking
ervan altijd dezelfde zou moeten zijn — om een drie à vier duizend biljetten aan
te doen plakken, waarin erop gewezen werd: 1. dat de Spanjaarden niet alleen
de beeldstormers en sectarissen straffen en uitroeien willen, maar ook „de
onsculdigen catholycken” ; en dat dus 2. allen tegen Alva's wreedheid moeten
samenwerken. Net twee jaar later verscheen het heftige requisitoir tegen allerlei
onrechtvaardige maatregelen van Spanje : Guilielmi Nassavii Principis Aurantii
etc. Germaniam Inferiorem libertati vindicantis ad Ordines et populum
denuntiatio 1572 16 Junii. En dan zijn er nog de geuzenliederen uit die jaren.
Bijvoorbeeld :
Ras seventhien Provincen / Stelt U nu op de voet:
Treckt de coemste des Princen / Vriendelick te ghemoet:
Stelt U met zijn Banieren, / Elck als een trouwe Man,
Doet helpen verlogieren / Duck Dalve den Tyran!
[206]
Of deze raadgeving aan Amsterdam :
Princelick wil ick U raden / Ghy uutvercoren Stadt,
Dat ghy valt in in 's Princen ghenaden, / Soo wort ghy niet meer becladt.
En misschien ook wel — last not least — het Wilhelmus van Nassouwe.
Gewoonlijk wordt het ontstaan daarvan in eind 1568 of in 1569 geplaatst. Maar
nog wel zo goed past het in de dagen der voorbereiding van de campagne van
1572 en dus in het daaraan voorafgaande of in het vóór-vorige jaar 1).
Als in 1570 de actie van Van Wesenbeke en zijn mede-agenten een aanvang
neemt zijn deze mannen met een wondergroot optimisme bezield. Het kan niet
anders, hebben zij blijkbaar gedacht, of alles zal op 't vlotst in zijn werk gaan en
het land is binnenkort bevrijd.
Wie in de Nederlanden met een zelfde hoop bezield geweest moge zijn in die
tijd : niet Oranje! Integendeel, hem zien wij telkens tegen dit optimisme ingaan.
Een nieuw bewijs van het „met voorsichtigheyt en evenwel met vigeur”, dat ik
karakteristiek voor zijn optreden in deze jaren noemde : hij dringt voortdurend
op het oefenen van groter beleid aan. In de geest, waarin hij het al heel duidelijk
in een brief d.d. 5 Nov. 1570 gedaan heeft: „Non que de moy je cerche aucun
subterfuge à espargner corps, biens ou aultre chose qui soit en mon povoir... Car
ne se pourroit en ce monde présenter dangier ou péril quelque grand qu'il fust,
que je ne seroys tres-content de tenter, moyennant que j'en veisse les moyens
telz, que à tout le moins la cause n'en pensse recepvoir plus grand maulx, qu'elle
n'endure présentement,"