Digitale uitgave van:

Lodewijk van Nassau zag, toen hij van dit defaitistische denkbeeld hoorde,
dadelijk in, dat het zijn kansen om zijn doel te bereiken vooral op 's Prinsen
onbaatzuchtigheid heeft gebouwd. „Er kennt meines herren
[209]
gemutt wohl; darumb ist ehr so viel da kuner”, zo veel te vrijmoediger, „in
seinem schreiben”, berichtte hij januari 1574 aan Willem van Hessen. Toch heeft
het niet aan het in gebreke blijven dezer eigenschap van Zijne Excellentie
gelegen, dat van het heilloze plan tenslotte niets kwam. Want werkelijk heeft
deze in deze jaren meermalen verklaard, dat hij bereid was het land te verlaten.
Neen, er was een andere hindernis! Marnix moet zelf toch wel inzien hoe
gevaarlijk zo'n verzoening met de Koning zou wezen, heet het even eerder in de
genoemde brief van 's Prinsen broer. En aangenomen, dat deze veronderstelling
het niet bij het rechte eind had : zag hij, Lodewijk, het dan niet in, en hadden
ook de Staten van Holland, die Oranje er dadelijk over geraadpleegd heeft, er
niet een open oog voor? Het is dus metterdaad geen onwil geweest om de er
hem bij toegedachte rol te spelen, die er de Prins toe heeft gebracht het een
„accord préjudiciable, et attirant plustost ruyne que la conservation du pays” te
noemen en er beslist „neen” op te zeggen; maar „vigeur”. Dezelfde „vigeur”, die
hem bezielde toen hij in Oktober 1572 zijn beroemd woord neerschreef : „estant
résolut de partir vers Hollande et Zélande... ayant délibéré de faire illecq ma
sépulture”; want ongetwijfeld spreekt uit deze verklaring niet alleen maar
wanhoop. En dezelfde kracht eveneens, waarmee hij — hoe hopeloos de zaak der
Nederlanden in de dagen der belegeringen van Haarlem en Leiden vaak ook
gestaan heeft — bij elke moedeloosheidsbui, die zich rond hem voordeed, de
gemoederen altoos weer tot volhouden aanspoorde : „Door... besluiteloosheid
ende wanhoop konden onse saken nimmermeer eenen... voorspoedigen
voortgang neemen... Alsof God niet degenen ware, die de ellendigen en
verdrukten
[210
in haaren uitersten nood beschermde. Men moest dan van onze zijde gene
kleinmoedigheid betoonen"! Of „Daerom hout u vast ende onbeweecht op dit
vertrouwen op Godt de Here, die u nyet en sal verlaten, soe ghy u selven nyet en
verlaet”! Of nog weer een ander maal : „ob wir woll... allenthalben angefochten
und beleidigt, geben wir doch den muedt darumb nitt verloren, und widersetzen
unss nach eyssersten vermogen”. Diezelfde „vigeur” eveneens, waardoor hij
steeds van geen ander akkoord met de vijand weten wilde dan onder deze drie
voorwaarden, met goede waarborgen verankerd : alle Spanjaarden over de
grenzen; vrijheid van godsdienst en de oude privilegiën van het land hersteld.
Uiting van dezelfde eigenschappen : voorzichtig en vigoureus tegelijk, is
tenslotte ook de manier van optreden geweest, die wij Oranje in deze tijd
tegenover de Watergeuzen zien volgen.
Deze vormden een in meer dan één opzicht allerbedenkelijkst corps. Ziehier
hoe een paar schipbreukelingen hen aantroffen enige dagen nadat zij hun
roemruchte verrassing van Den Briel tot stand hadden gebrach!
„Well, at the Bryell to tell you what we finde,
The Governour was all bedewed with drinke,
His truls and he were all layde down to sleepe 1)”.