Digitale uitgave van:

Aanvankelijk bracht hij daartoe zijn medewerkers in beweging; de Hugenoot
du Plessis Mornay, Marnix van St. Aldegonde, l'Oiseleur de Villiers en Jan Taffin.
Toen omstreeks het begin van Juni 1578 enige Gentse kerken voor de
Gereformeerde eredienst beschikbaar werden gesteld en daarmee de Pacificatie
natuurlijk werd geschonden, kregen de laatstgenoemde twee mannen opdracht
er onverwijld de predikanten daar ter stede van in kennis te stellen, dat dit in
hoge mate 's Prinsen verontwaardiging had gewekt. En een paar maanden hierna
toog Marnix naar het brandpunt van het conflict op reis om te zien of hij de
moeilijkheden ook oplossen kon; en ging du Plessis Mornay op een
propagandatocht naar tal van plaatsen in de omgeving daarvan, om uitbreiding
van het twistvuur te voorkomen.
Maar deze maatregelen door bemiddeling van anderen vormden toch het
beslissende stadium in 's Prinsen bemoeiingen te dezen niet. Dit brak aan toen
Oranje persoonlijk pogingen ging aanwenden om het ontwrichte lid te zetten.
Niet slechts één keer heeft hij dit gedaan, maar verscheiden malen achtereen.
2 Dec. 1578 verscheen hij voor het eerst in de zich verzettende stad. De
atmosfeer was er toen niet weinig
[252]
geladen. Nog op de dag zijner aankomst kwam het tot een felle
woordenwisseling met Hembyze; tot een woordenwisseling zó fel, dat Jan van
Nassau, die de Prins bij dit bezoek vergezelde, het voor de veiligheid van zijn
broer nodig vond het huis van de radicale Gentenaar voortdurend in het oog te
doen houden. En als ware deze éne botsing nog niet voldoende, volgde toen 's
avonds aan en na een maaltijd bij Johann Casimir nog weer een tweede. In een
gesprek met de paltsgraaf en diens troepenaanvoerder Dohna „des Beuterichii
halben”. Nauwelijks toch werd de naam van deze „spiritus rector”, deze leidsman
van de Paltser, genoemd, of Oranje stoof op. Smalend noemde hij hem een boef,
een leugenaar. En dat waarom? Omdat hij de Prins een atheïst had gescholden.
En — het is een Engelsman, die ons van dit voorval vertelt — „and if he had
called me madman or anything, I should have said nothing; bat laying such a
crime on me, and wishing to divide me from you, that is in no way reasonable”,
en daar moet ik satisfactie voor hebben! Graaf Jan had werkelijk de grootste
moeite het incident niet al te pijnlijk te laten worden.
Toch heeft Oranje het levensgevaar, dat ongetwijfeld voor hem aan deze reis
verbonden is geweest, per saldo niet tevergeefs getrotseerd. De 14e December
was de verhouding tussen hem en Hembyze al weer zóveel verbeterd, dat hij ten
huize van zijn tegenstander ging eten. En toen Casimir 15 Jan. 1579 de stad
Gent verliet, om naar Engeland te gaan, was het al weer bijna een maand
geleden, dat het gelukt was een overeenkomst te sluiten, waardoor aan het
conflict een eind zou kunnen komen.
Als deze verbetering van de toestand nu maar van
[253]
blijvende aard was geweest! Maar helaas, juist het tegenovergestelde was het
geval. Al in Maart 1579 bleek de brand allerminst definitief geblust te wezen en
wilden 's Prinsen tegenstanders van vrijheid van godsdienstoefening voor hun
Rooms Katholieke medeburgers, laat staan van de bevoorrechting van deze,
zoals de Pacificatie die eiste, weer niets weten.