Digitale uitgave van:

Toch waren de toestanden rond de oude St. Bavo in Augustus 1579, bij
gelegenheid dat de Prins opnieuw te Gent verscheen, van heel wat gunstiger
aard dan bij het beschreven eerste bezoek. Nu was het eigenlijk alleen maar
Hembyze meer, die er verzet pleegde. En bij de magistraatsverkiezing van de
14e der maand werd deze bovendien niet eens herkozen, zodat hij het al heel
spoedig raadzaam vond zich te Frankenthal bij zijn al vóór 's Prinsen eerste
komst daarheen uitgeweken geestverwant Dathenus te gaan voegen.
Tot zover over hetgeen Oranje ter bestrijding van de gevaren, waardoor de
Pacificatie bedreigd werd voor en na gedaan heeft. Niet minder de moeite waard
is het echter te zien in welke stemming hij hierbij verkeerde. In twijfel behoeven
wij hieromtrent niet te zijn. Klaarblijkelijk heeft hem in verband met dit alles
steeds maar deze éne gedachte voor ogen gestaan : nu het eenmaal gelukt is
Holland en Zeeland met de overige vijftien gewesten in band te brengen, mag
deze toestand tot geen prijs meer veranderen! De vijftien nog niet vrijgevochten
provinciën vasthouden: geen offer is daarvoor te groot!
Tal van verschijnselen wijzen er op, dat dit het geval is geweest. Ingrijpende
zowel als andere van ondergeschikt belang.
Tot de laatste dezer categorieën reken ik zowel al
[254]
die door de Prins gebruikte uitdrukkingen, waarbij hij verklaarde het land „en
bonne et ferme union pour jamais” te willen brengen, en zijn bloed te willen
geven „pour la conservation de la généralité”, als de gewoonte, die hij na 1578 is
gaan volgen om zijn kinderen aan de zuidelijke gewesten en steden ontleende
namen als Flandrine, Charlotte Brabantine en Emilie Antverpienne te geven. Tot
de eerste zijn poging om zijn broer Jan tot zijn plaatsvervanger als stadhouder
van Holland, Zeeland en Utrecht te doen aanstellen, teneinde zelf zijn
belangstelling tot Vlaanderen en Brabant te kunnen bepalen.
Misschien ook, zoals Trosée tegenover de mening van Groen van Prinsterer
aannemelijk heeft trachten te maken, een plan om zijn dochter Maria, Maaiken,
aan Aerschots zoon, de Rooms Katholieke prins de Chimay uit te huwelijken,
waaruit dan blijken zou, dat Oranje het met de godsdienst toch wel heel licht
placht te nemen? Een beslissend oordeel te dezen uit te spreken is niet zo
gemakkelijk als het misschien schijnt. Buitengewoon overtuigend is het
bronnenmateriaal, waarmee Trosée werkt, in allen gevalle niet. En ook: stel er
hebben inderdaad zulke plannen als hij aanneemt bestaan, mogen deze dan
alleen op de door hem gevolgde manier worden geïnterpreteerd? Gaat het dan
aan maar geheel en al de vraag over het hoofd te zien of Oranje niet op goede
grond kon verwachten dat de schoonzoon, dien hij zich wense, graag bereid zou
wezen het Katholicisme de rug toe te keren, zoals hij dat, ten gevolge van zijn
huwelijk met Marie de Brimeu, kort nadien inderdaad gedaan heeft?
Overigens, heeft deze kwestie werkelijk wel zo'n groot belang? Mijns inziens
volstrekt niet. Omdat wij uit andere bronnen Oranje's standpunt ten opzichte van
[255]
godsdienst en kerk in deze jaren zó kunnen kennen, dat er voor onzekerheid in 't
geheel geen plaats over blijft.
Dat Beutterich hem ons, gelijk bleek, als een atheïst heeft getekend en
Datheen ten zijnen opzichte de bekende drastische verklaring heeft geuit, dat,
indien hij — Oranje — wist of dacht „dat zijn hembde iet van Religie wist, oft