Digitale uitgave van:

Want nadat 19 Sept. 1580 in Anjou, de broeder van de Koning van Frankrijk,
reeds een nieuwe soeverein voor de oude was in de plaats gekozen, viel 26 Juli
d. a. v., in een vergadering der Staten-Generaal te 's Gravenhage, de
vaststelling en uitvaardiging van het beroemde stuk, het Plakkaat van verlating,
waarbij aan de wereld verkondigd werd dat Koning Philips van zijn ambt
vervallen verklaard was.
Als deze Statendaad nu maar algemeen aanvaard en praktisch toegepast was!
Maar hoezeer zij dat waard zou zijn geweest, omdat zij immers een ideaal tot
werkelijkheid maakte, waarvoor men nu al ruim twintig jaar gestreden had : hier
heeft maar al te veel aan ontbroken. Onder meer in dit opzicht kwam die
verwarring, waarover ik sprak, nu juist voor de dag. Van alle kanten droeg men
bezwaren aan en stribbelde men tegen.
Dat wij de Lutherse predikant van Woerden er zijn stem tegen horen verheffen
is niet te verwonderen. De volgelingen van de Wittenbergse Hervormer hebben
in zake het recht van verzet altijd een negatief standpunt ingenomen. Ook het
optreden van een groep, die meende dat alleen de Staten van Brabant tot zulk
een vervallenverklaring gerechtigd waren geweest, behoeft ons niet te verbazen.
Plaatste men zich op het standpunt van het stellige recht, meende men dat er
geen recht van verzet bestond, dan daar waar het door de privilegiën met zoveel
woorden werd uitgesproken, dan viel tegen het geopperde bezwaar maar weinig
in te brengen, want de Blijde Incomste, waarop men zich telkens weer beriep,
was metterdaad een specifiek Brabants document.
Maar wat wel een vreemde indruk maakt — waarschijnlijk was het aan de
behoeften van de handel toe te schrijven — dat is, dat steden als Antwerpen en
[264]
Brugge ook al niet veel sympathie voor het verlatingsplakkaat aan de dag
legden; zodat men er zich bijvoorbeeld in de eerstgenoemde van deze twee
plaatsen nog tot in het voorjaar van 1582 toe beslist voor gewacht had „des
Conincx wapenen... af te worpen”, ze alleen om de schijn te redden achter die
van Anjou, „gheschildert sijnde op eenen grooten canifassen doeck”, en door
middel van een omlijsting vastgezet, had verstopt 1).
Al verwarring genoeg, zegt iemand misschien wanneer hij zich deze staat van
zaken voor de geest tracht te halen. En toch is dit alles nog maar een
betrekkelijk klein deel van de ellende geweest, waaronder Oranje zijn laatste
levensjaren heeft moeten doorbrengen. Zeker geen geringere rol heeft te dezen
dat complex van factoren gespeeld, dat hem twee, drie jaren voor zijn dood op
het totaal verliezen van die grote populariteit is komen te staan, waarvan ik in
het hoofdstuk, dat aan dit voorafgaat, een indruk heb trachten te geven.
Een dier factoren heeft in de reeks militaire overwinningen gelegen, waardoor
zich in onze landsgeschiedenis het regime van de nieuwe landvoogd, Alexander
van Parma, zo'n bijzondere bekendheid heeft verworven 2). Want het ging in
dezen werkelijk geheel naar de regel, waarnaar landgraaf Willem van Hessen van
meet af wel gevreesd had, dat het gaan zou: „Populus
1) J. F. Willems, Mengelingen (Antw. 1827-1830) blz. 93, 124, 125, 129, 130, 135; H. Q. Janssen,
De Kerkhervorming te Brugge, Dl II (Rotterd. 1856) blz. 185, 186.
2) Hoe hard de klap geweest is, die al dadelijk de eerste dezer overwinningen, de val van
Maastricht in 1579, 's Prinsen populariteit heeft toegebracht, geeft L. van der Essen, Alexandre
Farnèse Prince de Parme, T. II (1934) p. 190, 191, te zien.
[Facsimile → http://www.periodata.nl/dataweb/Minuut%20p.%201.jpg
Minuut brief p. 1]