Digitale uitgave van:

enkel aan toe te voegen is dus wel genoeg. Eén enkel, in verband met hetgeen
bij de vredesonderhandelingen te Keulen in 1579 is voorgevallen. Maandenlang
hadden de afgevaardigden van de Koning in de loop daarvan, door het doen van
allerlei prachtige aanbiedingen, gepoogd een wig tussen de Nederlanden en hun
bevrijder te drijven, en maandenlang was de Prins bij monde van zijn secretaris
Bruinynck hier schijnbaar op ingegaan, zodat de Spaanse onderhandelaars al
meer de hoop gingen koesteren, dat zij hun doel zouden bereiken! Daar
verschijnt plotseling een laconieke brief : de Staten en ik vormen één geheel,
hun zaak en de mijne zijn onafscheidelijk van elkaar.
Neen, de wrijvingen, waarvan ik sprak, zijn stellig juist van de
tegenovergestelde kant, van die der Staten, gekomen.
[273]
Gezien het algemeen ver van gunstig oordeel hunner tijdgenoten over deze,
gaat het bezwaarlijk aan ons van hen een aantrekkelijke voorstelling te maken.
Hoe dacht bij voorbeeld 's Prinsen broer Jan over hen? „...Jungen unerfarnen
herrn, pensionarien, gelt- und ehrgeitzigen, wie auch furchtsam und kleinmüttige
herrn”. En niet anders landgraaf Willem van Hessen! Hubert Languet en de
raadsman van de Saksische keurvorst Hans Jénitz, met hun uitspraken : „wüst,
gottlos undt leichtfertig gesinde, dero wenig, ja gar wenig der Religion
zugethann, der mehrer theil der Religion im herzenn feindt und zuwieder”, zoals
zij het ook jegens de Prins zijn; dom en eerzuchtig en zonder beleid, zijn zij
voortdurend met elkaar in conflict; en: waar het hun vooral aan ontbreekt is aan
doortastendheid; eensdeels willen ze graag de Spanjaarden uit het land hebben,
maar tegelijk zien zij er tegen op de Koning dwars te zitten; „und gehts nach
dem Sprichwort: wasche mir den beltz [=pels) und, mache mir ihn nicht nasz".
Welnu, deze ver van aangename eigenschappen hebben zij nu ook tegen
Oranje gekeerd!
Misschien klinkt dit oordeel op het eerste horen weinig aannemelijk. Zelfs nog
kort vóór 's Prinsen dood is er immers heel wat te doen geweest over het feit dat
de Staten van Holland en Zeeland hem over deze beide gewesten de waardigheid
van graaf op wilden dragen! En zulk een optreden schijnt toch wel van een heel
andere geest tegenover de betrokkene te getuigen!
Volkomen juist: het schijnt dat te doen. Maar als wij deze gebeurtenissen in
het rechte licht zien? Dan komt de zaak toch wel wat anders te staan.
[274]
Het is waar, dat deze grafelijke waardigheid niet door Oranje zelf gezocht is,
maar dat zij hem door de Staten, werd aangeboden. Natuurlijk zijn er toen en
later wel wantrouwigen geweest, die achter de gehele gang, die de zaken in deze
tijd te deze opzichte hebben genomen, slechts prinselijke baatzucht en zorg voor
zijn eigen belangen aan het werk hebben willen zien. Om daar een voorbeeld van
te noemen: in een brief van 5 Febr. 1583 vertelt de onbekende schrijver daarvan
— nadat hij eerst van „de verbitteringhe ende haet teghen de franchoisen, die
hier is onder de borgeren, van wat religie datse oyck zijn”, heeft gesproken, dat
er een gelijke vijandschap tegen Oranje heerst, want — zo heet het dan verder
— men ziet hem voor de oorzaak der huidige ellende aan, „ende dat hij zijn
eygen bate alleen is zouckende, dat hy, zijnde maeckel1). Maar dat deze
volksstemming hem toch verkeerd beoordeelde staat vast 2). Niet onaardig heeft
Jan van Nassau zijn broer Willem, tegen wie hij in het algemeen toch niet