Digitale uitgave van:

werden voor een rusteloos, stil werkende oppositie tegen de prins, een oppositie,
die, zich blijkbaar langzamerhand uitbreidend zowel in als buiten de
vroedschappen, van Oranje's afwezigheid trachtte te profiteren om de
magistraatsinvloed te vergroten en te versterken...”; „het waren de regenten in
tegenstelling met de edelen en het volk, die zich al gewichtiger en gewichtiger
voelende magistraten, die niet enkel mede een duit in het zakje wilden werpen,
maar, geproefd hebbend van het gezag, hoe langer hoe meer de leiding, de
regering in handen wensten te krijgen. Het is, meen ik, het eerst waarneembare
teken, dat het regentendom ernaar
1) J. A. G. C. Trosée, Historische Studiën ('s Grav. 1924) bldz. 251, 252.
[277]
streefde de soevereiniteit voor zich te bemachtigen, het voorspel van de
oligarchie”.
Zó zag de Nederlandse wereld rond Oranje er in het begin der jaren tachtig uit:
daar valt het schot uit het pistool van Balthazar Gerards, dat aan 's Prinsen leven
een einde maakt!
Gezien de vogelvrijverklaring, waarmee de ban van 1580 gepaard was gegaan,
was zulk een gewelddadig eind wel niet anders dan — vroeg of laat — te
verwachten. En de Prins maakt dan ook duidelijk de indruk daar zo goed als op
gerekend te hebben. Althans maatregelen, die hier op wijzen, heeft hij in zijn
laatste levensjaren er meer dan een genomen. Een paar weken vóór zijn dood
zien wij hem, met enige „personnaiges de scavoir et d'entendement”, bezig aan
het maken van een ontwerp voor een testament. En evenzeer behartigt hij
destijds op opvallende manier het belang van zijn dochters, door deze, voor het
geval hem „advenoit de les laisser sans père”, in de bescherming van Koningin
Elizabeth van Engeland aan te bevelen.
Zou ik het karakter dezer maatregelen moeten bepalen, dan noemde ik ze wel
voorzichtigheids-, maar geen vreesmaatregelen. Want van vrees, die het gevaar,
dat hem te dezen boven het hoofd hing, Oranje aangejaagd zou hebben, is
merkwaardigerwijze niets bij hem te vinden.
Hij heeft aangedrongen op betere verzorging van zijn veiligheid door
uitbreiding van de wacht, die hem beschermen moest. Maar overigens?
Overigens heet hij zelfs in December 1580, als zijn Apologie nog maar kort
Philips' banbliksem gepareerd heeft: „gantz lustig” en „wol auff”. Trouwens,
waarom zou hij nu zulk een vrees hebben gekoesterd, waar hij er zich — en dat
[278]
kostte toch zeker nog heel wat meer geestkracht! — zijn hele leven ongeveer
niet door heeft laten hinderen. Van het optreden van Alva af is hij toch immers
onafgebroken het mikpunt van zulke aanslagen geweest. Alleen dit verschil heeft
er tussen die tijd en 1584 bestaan, dat wat nu gelukte toen nog is kunnen
voorkomen worden.
Ja, werkelijk van Alva's dagen af hebben dergelijke aanslagen hem telkens
weer bedreigd.
Om te beginnen : eind September 1568 is, volgens een bericht uit Keulen, al
iemand gevierendeeld, „welcher... gelt genohmen und understanden den
Printzen zu Uranien umb zu pringenn”.